Bölüm 13: Programlanabilir Lojik Kontrol (PLC)

Transkript

1 Bölüm 13: Programlanabilir Lojik Kontrol (PLC) A. PLC'nin Genel Tanýmý 1. Giriþ: Dijital elektronikte yaþanan geliþmelerin sonucu olarak programlanabilir lojik kontrol (PLC) devreleri üretilmiþtir. Baþka bir deyiþle PLC aslýnda mini bir bilgisayardýr. Bu cihazda verilen komutlara göre çýkýþdaki alýcýlarý çalýþtýrmayý saðlayan mikro iþlemci (microprocessor) entegreleri bulunur. Uygulamada bir çok model ve özellikte PLC aygýtý kullanýlmaktadýr. Her firmanýn ürettiði cihazýn kullanýlýþý ve özellikleri bazý farklýlýklar göstermektedir. Pratik olarak PLC'yi içinde bir çok röle, zamanlayýcý, sayýcý vb. bulunduran minik ama çok iþlevli bir kumanda panosu gibi düþünebiliriz. Ýlk üretilen PLC'lerin programlanmasýnda resim 13.1'de görüldüðü gibi mini klâvyeler kullanýlýyordu. Daha sonra bilgisayara baðlanan PLC'ler geliþtirildi. Günümüzde üretilen bir çok PLC cihazýnýn bilgisayar baðlantýsý vardýr. Resim 13.1: Düþük kapasiteli PLC cihazlarý Kullanýmý kolay yazýlýmlar (software) sayesinde çok kýsa sürede PLC'ye program yazýmý öðrenilebilmektedir. PLC'nin endüstriyel üretim süreçlerinde yer almasý, sürat, verimlilik, kalite, tasarruf, düþük maliyet gibi avantajlar saðlamýþtýr. PLC cihazýnda yapýlan programlamayý anlayabilmek için iyi düzeyde otomatik kumanda bilmek gerekir. Bunun yanýnda kumanda elemanlarýný (buton, röle, sýnýr anahtarý, yaklaþým sensörü, kontaktör, termik aþýrý akým rölesi, zaman rölesi, sayýcý, fotosensör, faz koruma rölesi vb.) tanýmadan devre dizayný yapmak mümkün deðildir. Not: Klâsik otomatik kumanda konusunda geniþ bilgi edinmek için endüstriyel elektronik adlý kitaba bakýnýz. PLC cihazý, giriþinden gelen bilgileri deðerlendirir, yapýlan programa göre çýkýþ verir. Giriþe baðlanan elemanlar buton, sýnýr anahtarý, yaklaþým sensörü, hareket sensörü, fotosensör vb. þeklindedir. Çýkýþ elemanlarý ise röle, selenoid valf, kontaktör, lâmba, mini motor vb. gibi olabilmektedir. Otomatik kumanda devrelerinin çiziminde, ABD, Alman, Rus, Fransýz, Türk vb. ülke normlarýnýn sembolleri kullanýlmaktadýr. PLC cihazlarýnýn üretimi çeþitli ülkeler tarafýndan yapýldýðýndan bunlarýn programlanmasýnda kullanýlan semboller de az ya da çok deðiþiklik göstermektedir. 2. PLC'li Kumanda Sisteminin Bazý Üstünlükleri I. PLC ile yapýlan kumanda sisteminde deðiþiklik yapmak için kablo baðlantýlarýný deðiþtirmeye gerek duyulmaz. Sadece cihaza yüklenen program deðiþtirilir. II. PLC'li kumanda sistemi çok az yer kaplar. III. PLC ile yapýlan kumanda sisteminde arýza bulmak kolaydýr. 132

2 IV. PLC ile yapýlan kumanda sisteminin programlanmasý telefon hatlarý kullanýlarak çok uzaktan yapýlabilir. (Not: Telefon hatlarý üzerinden PLC'nin programlanmasý bazý modellerde geçerlidir.) V. PLC ile yapýlan kumanda sisteminin çalýþmasý (simülasyonu) ekran üzerinde izlenebilir. VI. Devre, çalýþtýrýlmadan doðru çalýþýp çalýþmadýðý görülebilir. giriþ elemanlarý klâvye PLC cihazý giriþ terminalleri çýkýþ terminalleri gösterge (ekran) çýkýþ elemanlarý Þekil 13.1: PLC'li kumanda sisteminin blok þemasý 3. PLC'li Kumanda Sisteminin Kýsýmlarý PLC'li kumanda sistemi þekil 13.1'de görülebileceði gibi üç ana kýsýmdan oluþur. Bunlar: a. Giriþ Elemanlarý: Buton, anî temaslý buton, anahtar, sensör, kontrol sinyalleri, b. Kontrol Birimi: Mikroiþlemcili dijital devre, c. Çýkýþ Elemanlarý: Röle, selenoid valf, kontaktör, lâmba, motor vb. PLC'de kontrol birimi yalnýzca program girme ve kontrol etme anýnda kullanýlýr. Bu ünite giriþdeki elemanlardan gelen sinyalleri kendi programýna göre deðerlendirerek çýkýþdaki alýcýlarý çalýþtýrýr. 4. PLC'nin Elektronik Devresinde Bulunan Birimler a. Merkezi iþlem birimi (CPU, central processing unit), b. Bellek (hafýza) birimi (RAM, ROM, PROM, EPROM, EEPROM), c. Giriþ birimi, d. Çýkýþ birimi, PLC'nin çalýþmasý için gereken ve sürekli kullanýlacak bilgiler entegrelerden oluþan bellek devrelerinde saklanýr. Uygulamada bir kaç çeþit bellek devresi kullanýlmaktadýr. 5. Bellek (Hafýza) Çeþitleri a. ROM Bellek (Read Only Memory, Yalnýzca Okunabilir Bellek) Yalnýzca okunabilen, bilgi yazýlamayan bellek türüdür. ROM'larda PLC'nin çalýþabilmesi için gereken en temel bilgi ve yazýlýmlar bulunur. 133

3 b. RAM Bellek (Random Access Memory, Rastgele Eriþimli Bellek) Enerjili olduðu sürece bilgi yazýlabilen ve okunabilen bellek türüdür. RAM'lerin enerjisi kesildiði anda tüm bilgiler yok olur. Kitabýn 8. bölümünde açýklanan transistörlü bistable multivibratör devresi en basit RAM olarak gösterilebilir. RAM belleðin içindeki bilgileri sürekli olarak saklamasý istenirse devre, þarj olabilen pil ile beslenir. Elektrik kesildiðinde RAM'in ihtiyacý olan enerji pilden saðlanýr. c. PROM Bellek (Programlanabilen ROM) Eðer kullanýcýnýn oluþturacaðý program ileride deðiþmeyecekse bu tip programlar kullanýcý tarafýndan bir kere program kaydý yapýlabilen PROM entegrelerinde saklanýr. PROM entegresinde bulunan bilgiler enerji kesildiðinde yok olmaz. d. EPROM (Erasable Programable ROM) Tekrar programlanabilen PROM'lara EPROM denir. Bu entegrelerin gövdelerinde þeffaf (ýþýðý geçiren) bir pencere vardýr. Entegrenin üzerindeki pencereden yaklaþýk dakika boyunca ultraviyole ýþýn uygulanýrsa tüm bellek hücreleri (flip floplar) yeniden lojik 1 seviyesine gelir. Yani entegrenin programý silinir. e. EEPROM (E 2 PROM, Electrically Erasable PROM) Elektrik akýmý kullanýlarak sürekli silinip yazýlabilen EPROM'a EEPROM denir. Bu entegrede silme iþlemi ultraviyole ýþýn yerine, elektrik akýmýyla yapýlmaktadýr. giriþ kontaðý DC AC giriþ rölesi PLC cihazý çýkýþ rölesi çýkýþdaki alýcýyý çalýþtýran kontak alýcý Þekil 13.2: Giriþ ve çýkýþ elemanlarýnýn PLC'ye baðlanýþýnýn basit olarak gösterilmesi 6. PLC'de Kumanda Devresi Tasarýmý Otomatik kumanda sistemlerinde, kurulacak devre, yapýlmak istenen iþin tüm olasýlýklarý göz önüne alýnarak tasarlanýr. Çalýþma koþullarýna göre yapýlacak iþlemin gerçekleþmesi için bir komut vermek gerekir. Komutlar, buton, anahtar, sensör vb. gibi elemanlar tarafýndan üretilir. Komutlara göre hangi iþlemin yapýlacaðý, PLC'ye, programcý tarafýndan girilir. PLC'ye program giriþi, anlamayý kolaylaþtýrmak için kumanda sembolüne benzeyen þekillerle yapýlýr. Klâvyede buton sembolüne basýldýðýnda (ya da fare ile buton sembolüne týklandýðýnda) ekranda programa butonun eklendiði görülür. Ancak, dijital devreye butonun dijital kodu gider. 134

4 Þekil 13.2'de görülebileceði gibi giriþ kontaðýna basýldýðýnda giriþ rölesinin normalde açýk kontaðý kapanýr ve mikro iþlemcili devreye lojik 1 bilgisi gider. Bu veriye göre dijital devre çalýþarak çýkýþa baðlý röleyi çalýþtýrýr. Çýkýþ rölesi kontaðýný kapattýðý zaman AC ile beslenen (röle, kontaktör, triyak, SSR, tristör, lâmba, motor vb. gibi) alýcý çalýþmaya baþlar. Bazý PLC modellerinde ise giriþ rölesi yerine þekil buton 13.3'te görülen optokuplörlü sistem kullanýlýr. Bu yöntemde giriþ kontaðý kapandýðýnda optokuplörün içindeki enfraruj led ýþýk yaymaya baþlar. Ledin karþýsýnda bulunan fototransistör iletime geçerek dijital devreye lojik 1 bilgisini gönderir. Optokuplörlü giriþ, elektriksel bakýmdan tam bir yalýtým saðladýðýndan ve çok hýzlý çalýþtýðýndan daha saðlýklýdýr. DC R optokuplör DC PLC Þekil 13.3: Giriþe baðlanan butondan gelen verinin optokuplör (optik yalýtýcý) ile PLC devresine ulaþtýrýlýþýnýn basit olarak gösterilmesi B. Siemens S7 200 Model PLC'nin Yapýsý, Özellikleri ve Programlanmasý 1. Güç Kaynaðý Elektronik devrelerin çalýþmasý için giriþ elemanlarý gerekli enerjiyi saðlar. 2. CPU (Central Proccessing Unit, MÝB, Merkezi Ýþlem Birimi) PLC'nin çalýþmasýný saðlayan lojik iþlemleri yapar. Program belleðindeki komutlarý tek tek inceleyerek programa göre iþler. Yapýlacak iþleri çýkýþ birimine yükler. giriþler çýkýþlar PLC AC 220 V 3. Giriþ ve Çýkýþ Birimleri PLC'nin komut almasýný ve buna göre alýcýlarýn çalýþmasýný saðlayan elemanlarýn tümüdür. çýkýþ elemanlarý Sensörlerin ve yüklerin baðlandýðý kýsýmdýr. Giriþ modülü giriþe baðlý cihazlardan aldýðý bilgileri iþlemci kýsmýnda iþleme uygun hâle getirir. Giriþ birimlerinden alýnan bilgiler iþlemciye 5 volt olarak gider. Giriþ ve çýkýþ modülleri geniþletme (giriþ ve çýkýþ sayýsýnýn artýrýlmasý) imkânýna sahiptir. röle lâmba Þekil 13.4: PLC'ye giriþ ve çýkýþ elemanlarýnýn baðlanýþý selenoid 4. Programlama Cihazlarý Yeni programýn yapýlmasý ya da var olan program üzerinde deðiþiklik yapmak için kullanýlan cihazlardýr. Simatic S7 200 ailesi PLC'ler maksimum 64 giriþ, 64 çýkýþý bulunan küçük hacimli otomasyon sistemlerinin kumanda devreleri ve 12 analog giriþ, 4 analog çýkýþ noktasý gerektiren, geri beslemeli kumanda devrelerinin yapýlmasýnda kullanýlabilir. 135

5 S7 200 serisinin, CPU 210, CPU 212, CPU 214, CPU 215, CPU 216 ve CPU 222 vb. gibi modelleri vardýr. Þekil 13.5'te CPU 212 model PLC'nin görünümü verilmiþtir. PLC'de giriþ elemanlarý 'I' harfiyle gösterilir. Numaralandýrma ise I0.0, I þeklinde yapýlýr. CPU 212 modelinde I0.0'dan I0.7'ye kadar 8 giriþ vardýr. Þekil 13.5: S7 200 serisi CPU 212 AC/DC röle ünitesi Ana üniteye ilave devre modülleri takýlarak giriþ sayýsý yükseltilebilir. Örneðin EM 223 modülünde 16 giriþ vardýr. Bundan iki adet kullanýlacak olursa, ana ünitedeki 8 giriþ sayýsýyla birlikte toplam giriþ 40 olur. Þekil 13.6'da görüldüðü gibi EM 221 modülünde ise 8 giriþ vardýr. CPU 212'de 3 analog giriþ bulunan EM 235 modülünden iki adet kullanýlarak toplam 6 analog giriþ elde edilebilir. PLC'de çýkýþ elemanlarý 'Q' harfiyle gösterilir. Numaralandýrma ise Q0.0, Q þeklindedir. CPU 212 model PLC'de 6 çýkýþ vardýr. Ana ünite üzerine ek modüller takýlarak çýkýþ sayýlarý artýrýlabilir. Örneðin EM 223 modülünde 16 çýkýþ vardýr. Bundan iki adet kullanýlacak olursa PLC'de toplam çýkýþ sayýsý 38 CPU 212 ana ünitesi geniþletme ünitesi (EM 221) Þekil 13.6: S7 200 CPU ana ünitesi ve EM 221 geniþletme modülü ilavesi CPU 212 ana ünitesi geniþletme ünitesi (EM 222) Þekil 13.7: S7 200 CPU ana ünitesi ve EM 222 geniþletme modülü ilavesi olur. Þekil 13.7'de görüldüðü gibi EM 222 modülünde ise 6 adet çýkýþ vardýr. CPU 212'de 1 analog çýkýþ bulunan EM 235 modülünden iki adet kullanýlarak toplam 2 analog çýkýþ elde edilebilir. PLC'de yardýmcý röleler þekil 13.8'de görüldüðü gibi M harfiyle gösterilir. Numaralandýrýlmasý M0.1...M15.7 þeklinde yapýlýr. CPU 212 PLC'de 128 adet, CPU 214'te ise 256 adet yardýmcý röle vardýr. Bu elemanlarýn PLC dýþýna fiziksel bir çýkýþý söz konusu deðildir. Baþka bir deyiþle yardýmcý röle kontaklarý sadece programlamada (tutma, mühürleme vb.) kolaylýk saðlar. Öte yandan, sayýcý ve zamanlayýcý gibi elemanlar da yardýmcý röledir. 136 Þekil 13.8: S7 200 CPU 212'de yardýmcý rölelerin numaralanýþý

6 Bazý PLC cihazlarýnýn teknik özellikleri þöyledir: Model: S7 200 (CPU 212) Giriþ sayýsý: 8 ( I0.0 - I0.7) Çýkýþ sayýsý: 6 (Q0.0 - Q0.5) Zamanlayýcý (T) sayýsý: 32 Sayýcý (C) sayýsý: 64 (aþaðý-yukarý) Bit sayýsý: 2048 Sýralý kontrol rölesi (S): 128 Dahili (M) röle sayýsý: 256 Model: S7 200 (CPU 222) Giriþ sayýsý: 8 ( I0.0 - I0.7) Çýkýþ sayýsý: 6 (Q0.0 - Q0.5) Zamanlayýcý (T) sayýsý: 256 Sayýcý (C) sayýsý: 256 (aþaðý-yukarý) Bit sayýsý: 2048 Sýralý kontrol rölesi (S): 256 Dahili (M) röle sayýsý: 256 Model: LOGO 230 RC Giriþ sayýsý: 6 Çýkýþ sayýsý: 4 Zamanlayýcý çeþidi: 3 Sayýcý çeþidi: 2 Gerçek zaman saati: Var. 5. Zaman Röleleri S7 200 model PLC'de iki ayrý özellikte zaman geciktirici vardýr. a. Belleksiz (On-Delay) Zamanlayýcý Giriþine tetikleme sinyali geldiði sürece zamaný sayan, giriþ sinyali kesildiðinde resetlenen (sýfýrlanan) elemandýr. Bu eleman TON kýsaltmasýyla anýlýr. Belleksiz zamanlayýcý, bobini enerjilendikten t süresi kadar sonra kontaklarýnýn konumunu deðiþtirir. Rölenin enerjisi ayarlanan süre dolmadan kesilecek olursa eleman resetlenir. Yani baþa döner. Þekil 13.9'da verilen sembolde IN giriþine tetikleme sinyali geldiðinde maksimum zaman deðerine dek çalýþma olur. TXXX ayarlanan deðer (PT) olunca çýkýþ biti SET edilir. Sayma anýnda IN giriþi 0 olursa sayma durur ve röle sýfýrlanýr. Zaman rölesinde sayma iþlemi deðerine kadar olabilir. Bu sayý yaklaþýk 54 dakikaya eþittir. Þekil 13.10'da verilen örnekte I0.0 tarafýndan zaman rölesinin IN giriþine '1' sinyali geldiði sürece sayma sürer. Ayarlanan deðere ulaþýldýðýnda (10x500 = 5000 ms = 5 saniye sonra) T35 biti '1' olur. T35 kontaðý kapanarak Q0.0'ýn enerjilenmesini saðlar. Þekil 13.9: Belleksiz zamanlayýcý sembolü Þekil 13.10: Belleksiz zamanlayýcýlý devresi örneði b. Bellekli (Retentive On-Delay) Zaman Rölesi Giriþine sinyal uygulandýðýnda zamaný sayan, giriþ sinyali kesildiðinde son deðeri saklayan, giriþ sinyali yeniden geldiðinde kaldýðý yerden saymaya devam eden elemandýr. TONR kýsaltmasýyla anýlan bu zamanlayýcýnýn sembolü þekil 13.11'de verilmiþtir. Sembolde, IN: Zaman rölesi giriþi, PT: Ýstenen zamandýr. Þekil 13.11: Bellekli zamanlayýcý sembolü 137

7 Þekil 13.12'de verilen devrede I0.0 sinyali geldiði sürece zaman rölesi preset (PT) deðerine ulaþmaya çalýþýr. PT deðerine ulaþýlamadan I0.0'a gelen sinyal kesilirse, eleman bulunduðu deðeri aklýnda tutar. Tekrar tetikleme geldiðinde zamanlayýcý kaldýðý deðerden saymayý sürdürür. PT deðerine ulaþýldýðýnda T0 biti 1 olur ve Q0.0 enerjilenir. Zaman rölesini restlemek için I0.1 adresi 1 olmalýdýr. 6. Sayýcýlar S7 200 PLC'de iki tür sayýcý vardýr: a. Yukarý (Up) Sayýcý CTU olarak adlandýrýlmýþtýr. Sayýcý, CU giriþinin yükselen kenarýnda tetiklenerek saymaya baþlar. CXXX deðeri PV'ye eþit olduðunda çýkýþ lojik 1 olur. Reset ucuna sinyal geldiðinde çýkýþ sýfýrlanýr. Maksimum sayma deðeri 32767'dir. b. Yukarý (Up)-Aþaðý (Down) Sayýcý CTUD olarak adlandýrýlmýþtýr. Ýki yönde de sayma yapabilir. CU (yukarý say) giriþi 1 olduðunda aþaðý sayma olur. Sayma iþlemi anýnda CXXX=PV olunca ya da reset sinyali gelince sayýcý sýfýrlanýr. Maksimum sayma 32767'ye kadardýr. Þekil 13.14'te verilen devrede I0.0'a gelen sinyal yukarý sayma iþlemini, I0.1'den gelen sinyal ise aþaðý sayma iþlemini yaptýrýr. Ayarlanan deðere (PV) ulaþýldýðýnda C50 biti 1 olur ve Q0.0 çýkýþý enerjilenir. Þekil 13.12: Bellekli zamanlayýcý devresi örneði (a) (b) Þekil 13.13: a) Yukarý b) Aþaðý sayýcý sembolü 7. Master Kontrol Set PLC üniteleri içindeki belirli bölümler devreye alýnmak istendiðinde bu röleler kullanýlýr. Eðer S bit deðeri T ya da C ise hem sayýcýnýn/zaman rölesinin bit deðeri, hem de sayma deðeri sýfýrlanýr. 8. Master Kontrol Reset PLC üniteleri içindeki belirli bölümler devre dýþý edilmek istendiðinde bu röleler kullanýlýr. Master kontrol rölelerinin programýnýn yazýmý 2 hatta gerçekleþtirilir. Bu hatlar, set ve reset edilecek bölümün baþlangýç ve bitiþ noktalarýdýr. Þekil 13.17'de verilen programda I0.0 giriþinden 1 geldiðinde Q0.0'dan baþlayarak Q0.0 ve Q0.1 olarak iki çýkýþ birden reset edilmektedir. Set ve resetli devrelerde, kumanda elemanlarýnda mühürleme yapmada karþýlaþýlan 138 R Þekil 13.14: CTUD'lu devre örneði S bit: I, Q, m, SM, S, C, T, V S: Devreye alma (set) N: Kaç adet çýkýþýn set edileceði Þekil 13.15: Master kontrol set sembolü S bit: I, Q, m, SM, S, C, T, V S: Devreden çýkarma iþlemi N: Kaç adet çýkýþýn reset edileceði Þekil 13.16: Master kontrol set sembolü

8 kontak titreþimlerinin yol açtýðý, mühürleme yapmama gibi sakýncalar ortadan kalkmaktadýr. 9. Özel Bellek Bitleri (SMB, Special Memory Bit) Özel bellek biti (SM0.0, SM0.7) programlamada kolaylýk saðlayacak 8 bite sahiptir. Þekil 13.17: Set ve reset uygulamasý SM Bitlerinin Açýklanmasý SM0.0: Her zaman ON (2'ye set edilmiþtir.) SM0.1: Ýlk tarama biti (ilk taramada 1, sonrakilerde 0) SM0.2: Kalýcý verilerde silinme var. Sadece ilk taramada anlam taþýr. (0 veri kaybý yok, 1 veri silindi.) SM0.3: Enerji verildi biti (Enerji verildikten sonraki ilk taramada 1, Þekil 13.18: SM0.5 ve CTU ile yapýlmýþ sonrakilerde 0) zaman rölesi devresi örneði Not: SM0.1'den farklý olduðuna dikkat ediniz. SM0.4: 60 saniyelik darbe jeneratörü SM0.5: 1 saniyelik darbe jeneratörü SM0.6: Tarama jeneratörü (periyodik olarak bir taramada 1 sonraki 0) SM0.7: Konum sivici pozisyonu (0 TERM, 1 RUN) Þekil 13.18'de verilen devrede I0.0 giriþi lojik '1' olduðunda SM0.5'in kare dalga sinyallerini C 0 sayýcýsý saymaya baþlar. C 0 sayma deðerine ulaþtýðýnda Q0.0 çýkýþýný enerjilendirir. 10. Deðiþken Bellek (Variable Memory) V harfiyle gösterilir. Oku/yaz iþlemleri için RAM'de saklanýr. Deðiþken bellek iki bölümden oluþur. I. Data blok 1 (DB1), CPU 212'de V belleðinin ilk 128 baytý, CPU 214'te ilk 512 baytýdýr. DB1'in her yükleniþinde bu kýsým RAM dýþýnda kalýcý belleðe de (EEPROM) otomatik olarak kopyalanýr. II. V belleðinin geri kalan kýsmý kullaným olarak DB1'den farklý deðildir. Ancak EEPROM'a kopyalanamaz. 11. Shift Register (Kaydýrmalý Kaydedici, Akümülâtör) Yardýmcý rölelerin birkaç adedinin bir araya getirilmesiyle elde edilir. Shift register'da grup içindeki bir röle baþka amaçla kullanýlmaz. Yalnýzca shift register iþlemi için kullanýlabilir. Ýlk yardýmcý röle numarasý, shift register numarasý olarak adlandýrýlýr. Reset bobininin DATA S BIT: I, Q, M, SM, S, T, C, V N: VB, IB, QB, MB S BIT: Kütüðün baþlangýç deðeri N bit: Bit olarak uzunluðu (N pozitif ise datalar küçükten büyüðe doðrudur. N negatif ise datalar ters yönlüdür). Þekil 13.19: Shift register sembolü 139

9 enerjisi kesildiðinde, tüm shift register'lar sýfýrlanýr. Malzeme ve veri akýþ kontrolü için büyük kolaylýk saðlayan bu eleman, bir bit deðerini N ve S bit ile tanýmlanan kütüðe (register) yazar ve kaydýrýr. S bit kütüðün baþlangýç adresini, N ise bit olarak uzunluðunu tanýmlar. N pozitif olursa kütüðün son biti S BIT+N'dir ve datalarýn hareket yönü küçük adresten büyüðe doðrudur. N, negatif olursa kütüðün son biti S BIT-N'dir ve hareket yönü terstir. 12. S7 200 Model PLC'ye Program yazýmý S7 200 serisi PLC'leri programlamak için, hem komut (deyim) listesi (STL, statement list) hem de merdiven (ladder) diyagramý yöntemleri kullanýlabilir. a. Komut Listesi (STL) Çizelge 13.1: S7 200 model PLC'nin komutlarý, ladder diyagram sembolleri ve komut listesi (STL) karþýlýklarý Her iþlem için belirlenmiþ komutlarýn belirli bir kurala göre yazýlmasýyla yapýlýr. STL (statement list) komutlarý çizelge 13.1 ve çizelge 13.2'deki gibidir. -Bit Mantýðý AND (A) AND DEÐÝL (ALD) AND yükle (ALD) Anýnda AND (AI) Anýnda AND DEÐÝL (ANI) Anýnda çýkýþ (=I) Anýnda OR (OI) Anýnda OR DEÐÝL (ONI) Anýnda reset (RI) Anýnda set (SI) Anýnda yükle (LDI) Anýnda yükle deðil (LDNI) Çýkýþ (=) Düþen kenar (ED) Lojik deðilleme (NOT) Lojik kesme (LPP) Lojik okuma (LRD) Lojik itme (LPS) OR (O) OR DEÐÝL (ON) OR yükle (OLD) Reset (R) Set (S) Yükle (LD) Yükle deðil (LDN) Yükselen kenar (EU) -Program Akýþ Kontrolu Alt program (SBR) Alt program çaðýr (CALL) Alt program koþullu dönüþ (CRET) Alt programdan koþulsuz dönüþ (RET) Ana program sonu (MEND) Dur (STOP) Etiket (LBL) Etikete sýçra (JMP) For, için (FOR) Gözetleyiciyi resetle (WDR) Koþullu son (END) Çizelge 13.2: Komut listesi Next, gelecek (NEXT) Ýþlem yok (NOP) -Word (Kelime) Mantýðý AND bayt (ANDB) AND double word (ANDD) AND word (ANDW) Baytý arttýr (INCB) Baytý azalt (DECB) Baytý ters çevir (INVB) Duble word'u arttýr (INCD) Duble word'u azalt (DECD) Duble word'u ters çevir (INVD) ÖZEL VEYA bayt (XORB) ÖZEL VEYA duble word (XORD) ÖZEL VEYA word (XORW) OR bayt (ORB) OR duble word (ORD) OR word (ORW) Word'u arttýr (INCW) Þekil 13.20'deki kumanda devresinde start butonuna basýldýðýnda K 1 rölesi enerjilenir. K 1 rölesine ait 2 adet kontak konum deðiþtirir. Buton serbest býrakýlsa dahî röle enerjili kalýr. Ýkinci enerji hattýndaki selenoid valf (bobinli vana) enerjilenir. Üçüncü hattaki lâmba söner. Devreyi eski konumuna getirmek için stop butonuna basýlýr. 140

10 start selenoid Þekil 13.20: Kumanda devresi örneði Þekil 13.21: Kumanda devresinin PLC'ye uygulanýþý Þekil 13.21'de, þekil 13.20'de verilen kumanda devresinin PLC üzerinde uygulanýþý, çizelge 13.3'te ise þekil 13.20'de verilen kumanda devresinin STL komutlarý verilmiþtir. b. Merdiven (Ladder) Diyagramý Çizelge 13.3: Kumanda Bu tip kumanda þekli, kumanda devresinin komutlarý (STL) devrelerinin ANSI (ABD) standartlarýnýn devre sembolleriyle gösteriliþine benzeyen þekilli programlama yöntemidir. Bu yöntemde komutlar yerine kumanda sembolleri kullanýlýr. Otomatik kumandayý iyi bilen bir teknik eleman ladder diyagramýyla PLC'ye program girmeyi çok iyi anlayabilir. Ladder diyagramý oluþturulurken özen gösterilmesi gereken noktalar þunlardýr: I. Ladder diyagramýnda iþaret akýþý soldan saða ve yukarýdan aþaðýya doðrudur. II. S7 200 serisinde her satýr network (devre) olarak anýlýr. III. Her satýr röle ya da yardýmcý röleyle sonlanýr. IV. Ýki daðýtým hattý arasýna, direkt olarak röle ya da yardýmcý röle baðlanmaz. Böyle bir zorunluluk varsa, önüne normalde kapalý bir kontak baðlanýr. V. Çýkýþlar birbirine paralel olarak baðlanabilir. C. PLC'de Programlama Yazýlýmlarý (Software) 1. Giriþ S7 200 serisi PLC'lerde DOS ortamýnda çalýþan, STEP 7-Micro/DOS ve Windows ortamýnda çalýþan Micro/Win yazýlýmlarýyla hem komut listesi (STL), hem de merdiven diyagramý (LAD) tekniði kullanýlarak programlama yapýlabilir. Windows ortamýnda çalýþan Toolite STL 141 Þekil 13.22: Micro/Win yazýlýmýnýn bilgisayara kuruluþu Þekil 13.23: Micro/Win yazýlýmýnýn Ýngilizce sürümünün mönüleri

11 yazýlýmýnda ise yalnýzca komutlar girilerek programlama yapýlabilmektedir. Windows iþletim sistemi altýnda çalýþan Micro/Win yazýlýmý kullanýlarak hem merdiven diyagramý hem de komut listesi yöntemiyle program yapma, bu iki program dilini birbirine dönüþtürme mümkündür. Ayrýca PLC cihazý bilgisayara baðlanýnca devrenin çalýþmasý simülasyon olarak da incelenebilmektedir. Micro/Win yazýlýmý çalýþtýrýldýðýnda yeni bir dosya (proje) açýlmak istendiðinde karþýmýza þekil 13.24'te görüldüðü gibi CPU tipini belirlemeye yönelik iletiþim penceresi açýlýr. Fare ile PLC'nin CPU modeli seçilir. Bu bilinmiyorsa CPU tipini oku (Read CPU type) butonuna týklanýr. Bu iþlem sonucunda yazýlým, bilgisayara baðlanan PLC'nin CPU'sunu tanýr. Þekil 13.25'te görüldüðü gibi açýlan ana mönü penceresinde, mönü çubuðunun üzerinde project (proje), edit (düzenle), view (görünüm), CPU, debug (test), tools (araçlar), setup (kurulum), window (pencere), help (yardým) seçenekleri görülür. (Devre 1) Þekil 13.24: Bilgisayara baðlý PLC'nin CPU'sunun tipini belirtmeyi saðlayan iletiþim penceresi (Buraya tek satýrlýk baþlýk yazabilirsiniz) Þekil 13.25: Micro/Win yazýlýmýnýn ana mönüsü Micro/Windows yazýlýmýnda new (yeni) proje açýlýnca ekrana gelen ladder editöründe, merdiven diyagramý (LAD) kullanýlarak PLC programý yapýlýr. Kulanýcý baþka bir programlama editörü kullanmak isterse mönü çubuðu üzerinde bulunan seçenek tuþlarýyla istediði yöntemi kullanabilir 2. Micro/Windows Yazýlýmýnýn Mönülerinin Görevleri a. Proje (Project) Yeni proje açma, daha önce kaydedilmiþ projeyi açma, yazdýrma gibi iþlemleri yapar. Þekil 13.26'ya bakýnýz. b. Düzenle (Edit) Kes, kopyala, yapýþtýr vb. gibi iþlemleri yapar. Þekil 13.27'ye bakýnýz. c. Görünüm (Wiev) Ekranda görülen mönüler (komut listesi, ladder, data bloðu vb.) üzerinde deðiþiklik yapmak için kullanýlýr. Þekil 13.28'e bakýnýz. 142

12 Save all Save as Paste Upload Download Paste Network Þekil 13.26: Proje sekmeleri Þekil 13.27: Düzenle sekmeleri d. CPU Run (çalýþ), stop (dur) gibi bilgisayarla PLC arasýnda iletiþim gerektiren iþlemleri yapan mönüdür. CPU çalýþma konumunu deðiþtirmek, derlemek, PLC'den okumak, PLC'ye program yüklemek, CPU içeriðini silmek, CPU modelini ve bilgileri okumak, bellek kartuþunu programlamak þekil 13.29'da verilen mönü ile yapýlýr. Run seçeneði CPU'yu çalýþtýrýr. Bu sýrada CPU anahtarý TERM konumunda olmalýdýr. Stop seçeneði CPU'yu durdurur. Bu iþlemi yapabilmek için de CPU anahtarý TERM konumunda olmalýdýr. Þekil 13.28: Görünüm sekmeleri Þekil 13.29: CPU sekmeleri e. Test Þekil 13.30: Test sekmeleri Girilen programýn simülasyon yardýmýyla uygun þekilde çalýþýp çalýþmadýðý burdan gözlemlenebilir. Tarama çalýþtýr sekmesi icra edilecek program tarama sayýsýný girmek için bir diyalog kutusu açar. Program girilen deðer kadar çalýþýr. Daha sonra CPU stop konumuna geçer. Tarama sayýsý 1 ile arasýnda olabilir. Ekranda hazýrladýðýmýz bir programý PLC'ye yükledikten sonra, PLC bilgisayara baðlýyken ladder durumu açýk ifadesini seçili hâle getirip, PLC'de programý çalýþtýrýrsak, ekranda bu çalýþmanýn simülasyonunu izleyebiliriz. Bu seçenek iptal edildiðinde simülasyon durur. f. Araçlar (Tools) Bu mönüde iki seçenek vardýr. TD200 seçeneði, TD 200'ü konfigüre etmede kullanýlýr. Bu sekmeyle birden çok konfigürasyon bloðu oluþturulabilir. Ya da mevcut olanlar yeniden 143

13 düzenlenebilir. Not: TD200 yalnýzca S7 serisi PLC'ler için üretilmiþ olan, PLC'deki programa basit müdahalelere olanak saðlayan, ayrýca PLC'deki arýzalarý gösterebilen basit bir operatör panelidir. Þekil 13.31: Araçlar sekmeleri g. Kurulum (Setup) Görünüm ve iletiþimle ilgili ayarlarýn yapýlmasýný saðlar. Bu Þekil 13.32: Kurulum sekmeleri mönüyle, programlama dili, gösterim seti, data blok parametreleri, CPU ve COM portunu, iletiþim hýzýný deðiþtirebiliriz. Tercihler sekmesinde baþlangýçdaki editör (STL ya da LAD), gösterim seti (uluslararasý ya da Simatic) seçilebilir. Bu seçimin etkili olabilmesi için Micro/Windows yazýlýmýndan çýkýlýp yeniden giriþ yapýlmalýdýr. Ýletiþim diyalog kutusunda ise COM 1 ve COM 2 gibi PLC'nin yapýlacaðý baðlantýlar ve iletiþim hýzý seçilebilir. Genelde PLC baðlantýsý COM 2 giriþine yapýlýr. Eðer bilgisayarda bu kýsým (giriþ, port) olmasýna raðmen, Windows'a tanýtýlmamýþsa iletiþim kurulamaz. Ýletiþim hýzý 9600 ya da olarak seçilmelidir. Seçilen iletiþim hýzýna göre, PLC ile bilgisayar arasýndaki baðlantý kablosu üzerindeki siviçlerle (anahtar) ayarlama yapýlmalýdýr. h. Pencere (Window) Programýn pencerelerini düzenlemeyi ve açýk pencerelerin listesini görebilmeyi saðlar. Þekil 13.33: Pencere sekmeleri ý. Yardým (Help) Yazýlým ve çalýþtýrma ile ilgili bilgi dosyalarýný içeren sekmedir. Þekil 13.34: Yardým sekmeleri (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) (h) (ý) (i) (j) (k) (l) (m) (n) (o) (ö) (p) Þekil 13.35: Araç çubuðu i. Araç Çubuðu Þekil 13.35'te, a) Yeni bir proje oluþturur. b) Mevcut projeyi açar. c) Deðiþiklikleri kaydeder. d) Aktif pencereyi yazdýrýr. e) Seçilen elemaný keser. f) Seçilen elemaný panoya kopyalar. 144

14 g) Panodakileri seçilen yere kopyalar. h) Projedeki aktif pencereyi derler. ý) Projeyi PLC'den okur. Açýk olan projeye CPU'dan seçilen program bileþenlerini aktarýr ve üzerine yazar. Açýlan diyalog kutusundan programýn tümü, data bloðu, CPU konfigürasyonu okunur. i) Projeyi PLC'ye yükler. Açýk proje bileþenlerini CPU'ya aktarýr ve PLC'dekinin üzerine yazar. Programda yapýlan deðiþiklikler CPU'ya aktarýlmadan test edilemez. Bu gibi durumlarda durum tablosu ya da ladder durumunda yanýltýcý sonuçlar gözlenebilir. Bu nedenle yapýlan deðiþiklikler CPU'ya aktarýlmalýdýr. CPU, yükleme sýrasýnda stop konumunda olmalýdýr. Bu iþlem ya CPU üzerindeki sivicin TERM konumuna alýnýp Micro/Win ile STOP'a getirilmesiyle, ya da sivicin direkt olarak stop konumuna alýnmasýyla saðlanýr. j) CPU'yu RUN konumuna sokar. Programýn uygulamasýný yapmaya yarar. Program çalýþtýkça giriþ ve çýkýþlar güncellenir. k) CPU'yu stop konumuna sokar. Program uygulamasý durur. Bu iþlemi yapabilmek için CPU sivici TERM konumuna alýnmalýdýr. l) Projeyi ladder editöründe gösterir. m) Projeyi komut listesi editöründe gösterir. n) Projenin data bloðunu gösterir. o) Projenin sembol tablosunu gösterir. ö) Projenin durum tablosunu gösterir. p) Yardýma eriþimi saðlar. 3. Micro/Win Yazýlýmýyla PLC Programlarýnýn Hazýrlanmasý Programda F2 tuþu, komut grubu listesini seçer. Buradaki komutlar þekil 13.36'da verilmiþtir. F3 tuþu F2'de yer alan komutlarý listeler (þekil 13.37). F4 tuþu normalde açýk kontak seçer (ekler). F5 tuþu normalde kapalý kontak seçer (ekler). F6 tuþu çýkýþ rölesi seçer (ekler). F7 tuþu dikey çizgi çizer (ekler). F8 tuþu yatay çizgi çizer (ekler). F10 tuþu araya bir devre sokar (ekler). Þekil Düzeltme Tuþlarý a. Back Space: Devreyi geriye doðru siler. b. Ctrl + Ok: Basýlan ok yönünde çizgi siler. 5. Yönlendirme Tuþlarý a. Home: Ýmleci devrenin baþýna getirir. b. End: Ýmleci devrenin sonuna getirir. c. Ctrl + Home: Ýmleci program dosyasýnýn baþýna getirir. d. Ctrl + End: Ýmleci program dosyasýnýn sonuna getirir. e. Ok Tuþlarý: Ýmleç basýlan ok yönünde ilerler. Þekil D. S7 200 PLC Cihazýnýn Bilgisayar ile Programlanmasýna Ýliþkin Örnekler Örnek 1: Verilen kumanda devresini PLC'ye aktarýnýz. Çözüm: Þekil 13.38'de verilen þekil, alýcýyý bir start bir stop butonu ile çalýþtýrýp durdurmayý saðlar. 145

15 Þekil 13.39'daki ladder diyagramýný bilgisayarda oluþturmak için fare kullanýlabileceði gibi kýsa yol tuþlarýndan da yararlanýlabilir. F4'e basarsak bir açýk kontak oluþur. Ve Kontaða isim vermemiz istenir. Açýk kontak giriþ elemaný olduðu için I0.0 þeklinde numara verilir. Ýkinci adýmda, S 2 butonu için açýk bir kontak konur. Bunun nedeni: Stop butonu PLC giriþine (I0.1) baðlanýp PLC RUN moduna geçtiðinde I0.1 lojik 1 sinyali aldýðýndan kapalý kontak hâline döner. Bu nedenle giriþine stop butonu baðlanan adreslerde açýk kontak kullanýlýr. Üçüncü adýmda, çýkýþ elemaný F6 tuþuyla eklenir. start stop Þekil 13.38: Kumanda devresi Þekil 13.39: Programýn bilgisayara girilmiþ son hâli Dördüncü adýmda, mühürleme iþlemi yapýlýr. Bu iþlem için imleç I0.0 giriþinin üstüne getirilir. F7 tuþu kullanýlarak aþaðý doðru dikey çizgi oluþturulur. Ýmleç I0.0'ýn altýna getirilerek açýk kontak eklenir ve Q0.0 þeklinde numaralanýr. Beþinci adýmda, programýn sona erdiðini belirten END elemaný eklenir. F2 tuþuna basýlýr. Burada bulunan program akýþý kontrolü (program control) seçilir. F3 tuþunun diyalog kutusunda F2'nin konumuna göre deðiþen seçenekler belirir. F3 diyalog kutusuna týklanarak buradan END sekmesi seçilir. END'e týklanýnca ekranda END satýrý belirir. Y 1 Þekil 13.40: PLC'ye giriþ ve çýkýþ birimlerinin baðlanýþý Örnek 2: AND (VE) kapý devresini PLC'de oluþturunuz. Çözüm: Þekil 13.41'de verilen þekilde alýcýnýn çalýþabilmesi için S 1 ve S 2 butonlarýnýn kapalý olmasý gereklidir. Þekil 13.42'de AND kapý devresinin Micro/Win yazýlýmý kullanýlarak hazýrlanan ladder diyagramý, çizelge 13.4'te ise programýn Þekil 13.41: Kumanda devresi 146 Þekil 13.42: Programýn bilgisayara girilmiþ son hâli

16 komut listesi (STL) ve þekil 13.43'te ise giriþ-çýkýþ birimlerinin PLC cihazýna baðlanýþý verilmiþtir. Çizelge 13.4: Programýn komut listesi Þekil 13.43: PLC'nin giriþ ve çýkýþ birimlerinin baðlanýþý Örnek 3: NOT (DEÐÝL) kapý devresini PLC'de oluþturunuz. Çözüm: Þekil 13.44'te kontaðý normalde kapalýdýr ve lâmba yanmaktadýr. Kontak açýldýðýnda ise lâmba söner. Þekil 13.44: Kumanda devresi Þekil 13.45: Programýn bilgisayara girilmiþ son hâli Çizelge 13:5 Programýn komut listesi Þekil 13.46: PLC'nin giriþ ve çýkýþ birimlerinin baðlanýþý Örnek 4: ABD normuna göre çizilmiþ olan bir start bir stoplu motor kontrol devresinin ladder diyagramýný bilgisayar ortamýnda çiziniz. Çözüm: Þekil 13.47'de verilen devrede baþlatma butonuna (BB) basýlýnca M kontaktörü çalýþýr ve motor yol alýr. M'nin mühürleme kontaðý sayesinde BB'den elimizi çeksek dahî motor çalýþmasýný sürdürür. Durdurma butonuna (DB) basýlýnca motor durur. R DB BB Mp M M 3 ~ mot. M Þekil 13.47: Bir start bir stoplu motor kontrol devresinin ABD normuna göre çizilmiþ kumanda ve güç devresi Þekil 13.48: Bir start bir stoplu motor kontrol devresinin ladder diyagramý Örnek 5: ABD normuna göre çizilmiþ olan kesik çalýþtýrma devresinin ladder diyagramýný bilgisayar ortamýnda çiziniz. Çözüm: Þekil 13.49'da verilen devrede baþlatma butonuna (BB) basýlýnca M kontaktörü 147

17 çalýþýr ve motor yol alýr. BB'den elimizi çektiðimizde motor durur. R Mp Örnek 6: Üç fazlý asenkron motorun ABD normuna göre çizilmiþ ileri-geri çalýþtýrma devresinin ladder diyagramýný bilgisayar ortamýnda çiziniz. Þekil 13.49: Kesik çalýþtýrma devresinin ABD normuna göre çizilmiþ kumanda devresi giriþler (inputs) Þekil 13.50: Kesik çalýþtýrma devresinin ladder diyagramý çýkýþlar (outputs) 24 V Çözüm: Þekil 13.52'de verilen devrede ileri (Ý) butonuna basýldýðýnda Ý kontaktörü enerjilenir ve motor bir yönde dönmeye baþlar. Stop butonuna basýlýnca Ý kontaktörü ilk konumuna döner. G butonuna basýldýðýnda G kontaktörü enerjilenir ve motor bir öncekinin tersi yönde dönmeye baþlar. 24 V buton anahtar sensör 0.0 giriþ rölesi PLC S7 200 CPU 212 çýkýþ rölesi lâmba (yük) topraklama Þekil 13.51: Kesik çalýþtýrma devresinin S7 200 PLC üzerinde kuruluþu R Ý stop Ý Mp G G 3 ~ mot. Þekil 13.52: Üç fazlý asenkron motorun kontak kilitlemeli devir yönü deðiþtirme devresinin ABD normuna göre çizilmiþ kumanda devresi Þekil 13.53: Üç fazlý asenkron motorun devir yönü deðiþtirme devresinin ABD normuna göre çizilmiþ güç devresi Þekil 13.54: Üç fazlý asenkron motorun devir yönü deðiþtirme devresinin ladder diyagramý Çizelge 13.6: Þekil 13.53'teki devrenin komut listesi Örnek 7: PLC'nin giriþine baðlanan iki sensör de (anahtar, buton vb.) kapandýðýnda alýcýyý çalýþtýran devrenin, a. Kumanda devresini, b. Ladder diyagramýný, c. Komut listesini (STL) d. PLC üzerindeki baðlantýsýný hazýrlayýnýz. Çözüm: Þekil 13.55'te verilen basit kumanda devresinde görüldüðü gibi iki kumanda kontaðýda kapandýðý taktirde alýcý (kontaktör, lâmba, motor vb.) çalýþýr. Þekil 13.56'da verilen ladder diyagramýnda I0.0 ve I0.1 sensörü (buton) kapandýðýnda Q0.0 çýkýþ rölesi harici (dýþ) kontaðýný kapatarak alýcýnýn çalýþmasýný saðlar. 148

18 Þekil 13.55: Ýki sensör de kapandýðýnda alýcýyý çalýþtýran devrenin kumanda devresi Þekil 13.56: Ýki sensör de kapandýðýnda alýcýyý çalýþtýran devrenin ladder diyagramý Çizelge 13.7: Ýki sensör de kapandýðýnda alýcýyý çalýþtýran devrenin komut listesi (STL) Þekil 13.57: Ýki sensör de kapandýðýnda alýcýyý çalýþtýran devrenin PLC üzerinde uygulanýþý Örnek 8: PLC'nin giriþine baðlanan iki sensörden herhangi birisi kapandýðýnda alýcýyý çalýþtýran devrenin, a. Kumanda devresini, b. Ladder diyagramýný, c. Komut listesini (STL) hazýrlayýnýz. Çözüm: Þekil 13.58'de kumanda devresi, þekil 13.59'da ladder diyagramý ve çizelge 13.8'de komut listesi verilmiþtir. Þekil 13.58: Ýki sensör de kapandýðýnda alýcýyý çalýþtýran devrenin kumanda devresi Þekil 13.59: Ýki sensör de kapandýðýnda alýcýyý çalýþtýran devrenin ladder diyagramý Çizelge 13.8: Ýki sensör de kapandýðýnda alýcýyý çalýþtýran devrenin komut listesi (STL) Örnek 9: Üç fazlý asenkron motoru iki ayrý yerden çalýþtýrýp durduran devrenin, a. Kumanda devresini, b. Güç devresini, c. Ladder diyagramýný, d. Komut listesini (STL) e. PLC üzerindeki baðlantýsýný hazýrlayýnýz. Çözüm: Þekil 13.60'ta kumanda devresi, þekil 13.61'de güç devresi, þekil 13.62'de ladder diyagramý, çizelge 13.9'de komut listesi ve þekil 13.63'te PLC'ye uygulanýþý verilmiþtir. Þekil 13.60: Kumanda devresi Þekil 13.61: Güç devresi Þekil 13.62: Ladder diyagramý 149

19 giriþler (inputs) çýkýþlar (outputs) 24 V M 24 V giriþ röleleri PLC S7 200 CPU 212 çýkýþ röleleri topraklama 3 ~ motor Çizelge 13.9: Þekil 13.62'deki devrenin komut listesi Þekil 13.63: Üç fazlý motorun iki ayrý yerden kumanda edilmesine iliþkin devrenin S7200 PLC üzerinde kuruluþu Not: Þekil 13.63'te verilen devrede çýkýþa baðlanan röle 24 voltluktur. Bu rölenin kontaklarý ile üç fazlý motoru çalýþtýrabilmek için motor akýmýnýn kontak akýmýna uygun olmasý gerekir. Kontaklarýn taþýyabileceði akým motor akýmýna uygun deðilse araya kontaktör ilavesi yapýlmalýdýr. Yani 24 voltluk rölenin kontaðý kapanýnca 220 voltluk üç fazlý kontaktörün bobini enerjilenerek motoru çalýþtýrmalýdýr. Örnek 10 : 4 kw tan büyük güçlü bir motorun yýldýz/üçgen olarak kalkýþ yapmasýný saðlayan devrenin, a. Ladder diyagramýný, b. Komut listesini (STL) hazýrlayýnýz. Çözüm: Þekil 13.64'te ladder diyagramý, çizelge 13.10'da komut listesi verilmiþtir. Þekil 13.64: Yýldýz/ üçgen kalkýþ yapan motorun ladder diyagramý Çizelge 13.10: Þekil 13.64'teki devrenin komut listesi E. Bilgisayar (PC) ile PLC Cihazýnýn Birbirine Baðlanmasý S7 200 model PLC cihazlarýnýn programlanmasý bilgisayar üzerinden yapýlabilmektedir. PC ile PLC arasýndaki baðlantýyý yapan iletkene PC/PPI kablosu denir. S7 200 serisi PLC'lerde veri haberleþmesinin hýzý 9600 bps dir. PC/PPI kablosunun üzerinde iletiþim hýzýný ayarlayan mini anahtarlar (switch) vardýr. Bu anahtarlar ile veri alýþ-veriþ hýzýný 9600 bps olarak ayarlamak için anahtarlar þeklinde olmalýdýr. PLC cihazý PC/PPI kablosu aracýlýðýyla bilgisayara baðlantýsý COM1 ya da COM2 portlarý üzerinden yapýlabilir. 150

20 PC'de yapýlan projenin PLC'ye yüklenebilmesi için PLC cihazý üzerinde bulunan üç konumlu anahtarýn TERM konumunda olmasý gerekir. Not: Anahtarýn diðer konumlarý STOP (DUR) ve RUN (ÇALIÞ). Anahtar TERM konumundayken PC'deki Micro/Win yazýlýmýnýn proje (project) mönüsünden PLC'ye yükle (ctrl+d) sekmesine týklanýrsa uygulanmak istenen kumanda devresinin veri (data)'leri PLC cihazýnýn CPU (MÝB) devresine geçer. Yaptýðýnýz proje doðru ise "yükleme baþarýyla tamamlandý" bilgisi karþýmýza çýkar. Proje hatalýysa hatanýn nerede olduðunu bildiren bir iletiþim penceresi görülür. PC'de hazýrlanan kumanda devresinin çalýþmaya baþlayabilmesi için Micro/Win yazýlýmýndaki CPU mönüsünden run alt komutuna týklanýr. PLC çalýþýrken yeþil, dururken ise sarý led yanacaktýr. PLC çalýþýrken çalýþmanýn ekran üzerinde görülmesi isteniyorsa test mönüsünden ladder durumu açýk alt komutuna týklanýr. Bu iþlem sonrasýnda çalýþan (aktif) elemanlar siyah olarak görünecektir. PC'de yapýlmýþ bir kumanda devresi deðiþtirilmek istendiðinde imleç ilgili kýsma getirildikten sonra delete tuþuna basýlarak silme iþlemi yapýlýp yeni ekleme iþine baþlanýr. Proje üzerinde deðiþiklik yapýlýrken PLC CPU mönüsünden stop alt komutuna týklanarak durdurulur. Sorular 1. PLC'nin kumanda sistemlerine saðladýðý kolaylýklardan beþ tanesini yazýnýz. 2. PLC'nin blok þemasýný çiziniz. 3. ROM ve RAM bellek nedir? Yazýnýz. 4. Bir start bir stoplu kumanda devresinin bilgisayar ile S7 200 PLC cihazýnda programlanmasýnda kullanýlan devre þemasýný ve programýn ladder diyagramýný çiziniz. 151

21