EKONOMİK KRİZ DÖNEMİNDE KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERİN BANKALARLA İLİŞKİLERİ

Transkript

1 EKONOMİK KRİZ DÖNEMİNDE KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERİN BANKALARLA İLİŞKİLERİ Dr. Emin Akçaoğlu nun tarihinde verdiği konferans metnidir. Atılım Üniversitesi İşletme Fakültesi İşletme Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Tamer Arpacı: Dr. Akçaoğlu lisansını Hacettepe Üniversitesi nde lisan sonrası eğitimini Siyasal Bilgiler ve İngiltere de Loughborough Üniversitesi nde yapmışlar ve 1996 yılında Etibank ta bankacılık kariyerine başlamış. Şuanda da 90 yılından bu tarafa Türkiye İhracat Kredi Bankasında Ülke Kredileri Dairesinde Kıdemli Uzman olarak çalışmakta kendisine geldikleri için teşekkür ediyorum. Türkiye İhracat Kredi Bankası Ülke Kredileri Dairesinde Kıdemli Uzman Dr. Emin Akçaoğlu: Esas konumuza gelmeden önce biraz bankacılıktan söz etmek istiyorum. Bankacılığın derslere ilişkin size bildiğim çerçevede birtakım şeyler soracağım size arkasından da daha önce söylediğim gibi Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerle bankalar arasındaki kredilendirme süreçlerin kredi ilişkilerine ilişkin konuşacağım dolayısıyla seminerimizin çerçevesi bu. Şüphesiz birçoğunuz Finansman dersinde okudunuz. Dolayısıyla finansmanın kabaca aracılı veya aracısız yapıldığını biliyorsunuz. Ama Türkiye de ve Türkiye benzeri ülkelerde büyük ölçüde bankalar üzerinden aracılı finansman faaliyetinin aracısız finansman faaliyetlerine derleyip sermaye piyasalarından vasıtasıyla yürüyen finansman faaliyetlerine bilhassa daha büyük ağırlık taşıdığını da biliyoruz. İşte görüyorsunuz borç sözleşmelerinden mülkiyet sözleşmelerinden söz eden satırlarda var orada. İsterseniz soru cevap faslına geldiğimiz zaman bunları üzerinde vurgulayabiliriz. Ama çok fazla bu konular üzerinde durmadan doğrudan bankacılığa doğru ilerlemek istiyorum ben. Slaytta iki kısım var özellikle dikkat çekilmesi gereken. Bir tanesi Finansal sistemin doğası ve işlevlerine ilişkin unsurların sıralandığı fasıl, diğeri ise bankaların mevcudiyetine ilişkin fasıldır. Hepimizin hayatında bankaların bir yeri var değil mi? Bu gerçeği şöyle bir düşündüğümüz zaman ben size bir iki soru sormak istiyorum cevabını henüz sizden almayı beklemeden sadece düşünmenizi rica ediyorum. Banka nedir çok basit bir soru banka ne yapar veya bunların ötesinde Bankacılık acaba gittikçe önemini yitiriyor mu? Eminim üniversiteyi bitirme aşamasında olan arkadaşlar var aranızda ve Hürriyet Gazetesinde İnsan Kaynakları ekini de büyük bir dikkatle takip ettiğinizi düşünüyorum. Geçen haftaki sayısında yanlış hatırlamıyorsam şöyle bir şey vardır bankalar binlerce elemanı işe alacak diye. Bu soruyla beraber düşünün lütfen bankacılık önemini yitiren bir faaliyet alanı mıdır? Karşınızda bulunan diğer rafı son derece basit derslik vakti yapılabileceğiniz konuyla ilişkin ders kitaplarında bulabileceğiniz gibi bir yöntem ortada bir banka bilançosu var bir banka var. Bu banka bir finansal aracı öz itibariyle ekonominin içindeki fon fazlası bulunan kesimlerden fon eksiği bulunan kesimlere kaynak transferi ediliyor fon transferi ediliyor. Tekrar sorular soruyorum size. Bankanın varlık sebebi ne? Burada piyasa aksaklıklarından söz ettiğini görüyorsunuz. Biliyorsunuz bir yaklaşıma göre piyasalarda herhangi bir aksaklık yok bütünüyle tam rekabet piyasalarına ilişkin modelleri düşünün piyasalar mükemmel işliyorlar. Ama biz biliyoruz ki gerçek böyle değil ve bankalarda piyasa aksaklıklarının içinde faaliyetlerini yürütüyorlar. Şimdi bu iki hususu bir araya getirelim. Şunu soralım eğer piyasalar %100 mükemmel işleyebiliyor olsalardı. Acaba bankaların varlığı mümkün olabilirdi mi lütfen düşünün. Şimdi geldik buraya bunları çok hızlı geçeceğiz aslında eminim derslerinizde zaten önünüze çıkan okuduğunuz konular bunlar. 1

2 Ama daha sonra anlatacaklarıma ilişkin bir hazırlık yapabilme bakımından üzerinde durmayı faydalı buldum. Banka herhangi bir firma gibi kar amacıyla faaliyet görmez. Eğer firmadan özü itibariyle amaç dikkate alındığında özellikle bir farkı yok mevduat topluyorlar örneğin ya da kendilerine borçlanıyorlar sonra bunu kredi olarak birtakım kişilere ya da kuruluşlara firmalara kullandırıyorlar. Peki, ben size şöyle bir soru sorsam cevabını bekleyerek bankacılık ne işidir diye sorsam ne cevap verirsiniz bana? Mesela para için midir bankacılık? Ödünç verme için midir bankacılık? Yani bankacılığı ne olduğunu ilişkin şöyle bir düşünün. Bütün bunları göz önünde bulundurarak bir tek şey söylemek durumunda kalsanız sınav sorusu olsa 50 puanlık sınav sorusu bankacılık ne işidir; para işi midir, ödünç verme işi midir? Yatırım başka finans başka piyasada bir denge unsuru başka fikri olan güvenlik başka ne söylemek isteyen var efendim parayı kullanma sanatı ben de bir sanatçıyım. Efendim aracılık, başka fikir söyleyecek kazanma. Bankalar başkalarının parasını kullanırlar. İngilizce okuyorsunuz herkes İngilizce biliyor Other People s Money başkalarının parasını bakın şu çok önemli. Neden? Bankacılık ne işi? Ben de başkalarından öğrendim hocalarımdan öğrendim, okuyarak öğrendim, yaparak öğreniyorum. Bankacılık arkadaşlar para işinden yatırım işinden finansman işinden ki zaten onlar aslında bunlar bankacılık bir defa bilgi işi enformasyon işi. Bankalar bilgi toplarlar arkadaşlar bir bankayı bir süpermarketten ayıran temel şey nedir diye sorsalar yığınla şey söylenebilir ama ikisi de bir ayrı firma kendi alanında kendi alanlarında faaliyeti olan. Bankalar bilgi toparlar bakın bu çok önemli bir şey bankaların en temel fonksiyonlarından bir tanesi bence birincisi bilgi toplamaktır. Bankalar niye bilgi toplarlar? Risk analizi yapmak için bilgi toplarlar. Bankalar dolayısıyla risk analizi yaparlar. Bankalar aynı zamanda izleme kurullarıdır buradaki izlemenin karşılığı İngilizcede monitoring internet. Neden? Çünkü müşterilerini kendilerinden kredi kullananları bir şekilde izlemek durumundadırlar çünkü riski yönetmek zorundadırlar. Dolayısıyla bankacılık enformasyon işi bilgi toplama işi risk yönetimi işi enformasyonu risk yönetimi için kullanma işi kredi işi bankacılık. Şimdi bakın kredi kelimesinin kredi bilgi kelimesinin kökünden azıcık söz edelim. Cred Latince bir kelime kök aynı zamanda inanç güven itibar ondan türetilmiş kelimelere bakın bir yığın kelime var credit şu da çok basit diğer bir anlamı bankaların ne yaptığını göstermek bakımından. (Cred [Latince] (inanç, güven, itibar) accredit credence credentials credible credit creditable creditor discredit incredible miscreant) Faiz oranı a A K A M A K : Kredi Arzı A M : Mevduat Arzı T K : Kredi Talebi F 1 : Kredi Faizi Oranı F 0 : Mevduat Faizi Oranı F 1 b H : Kredi Arzının Kredi Talebine eģit olduğu denge noktası a b : Finansal aracılık F 0 T K 0 H ĠĢ hacmi (tutar) maliyeti Görüyorsunuz ödünç para almak isteyenlerle ödünç para vermek isteyen bankanın arz bankanın arzı karşı tarafın talebi karşı karşıya geliyor ortada bir yerde bir denge noktasında biliyorsunuz bunlar zaten birtakım şeyleri anlatmak için kullanılan özel diyagramlar. Bir denge noktasında buluşuyorlar orada bir denge faizi belirleniyor. Peki, banka nereden para kazanıyor? Şu iki birbirine paralel giden doğrudan alttaki bankayla mevduat sahipleri arasındaki ilişkiyi gösteriyor. Mevduat sahiplerinin bankaya mevduat arzını gösteriyor. Dolayısıyla iki nokta arasındaki fark kredi faiziyle F 1 mevduat faizi arasındaki kabaca hat bankanın karını da içeren aralığı önümüze koyuyor. Şimdi tabii o aralığı oluşturan birtakım unsurlar var. İşte burada görüyorsunuz sermayenin maliyetinden tutun da tüm maliyetlerine kadar bankanın karlarına kadar, sonuçta bunun da üzerinde durmak istemiyorum 2

3 esasında. Bir maliyet olmakla beraber bu aracılığın yol açtığı banka bir taraftan yani fon fazlası olanlardan fon eksiği olanlara parayı transfer ediyorsunuz. Aktifler Borç sözleşmeleri BANKA A NIN BĠLANÇOSU Pasifler Borç sözleşmeleri Bunlar da ilginç gösteriler çok basit gösteriler ama bence çok önemli gösteriler bakın bir banka bilançosunu görüyorsunuz. Aktifte de pasifte de borç sözleşmeleri var değil mi? Bu ise bir özel finans kurumunun yani istemli bankacılık esaslarıyla çalışan bir özel finans kurumunun bilançosu her iki tarafta da mülkiyet sözleşmeleri var. Şimdi ben size soruyorum, neden her iki tarafta borç sözleşmelerinde yer alırken banka bilançosunda özel finans kurumlarının bilançosunda bir tarafta her iki tarafta mülkiyet sözleşmeleri yer alıyor olabilir. Borç sözleşmeleriyle mülkiyet sözleşmelerinin farkı ne getiriyor aklımıza nedir söylemek isteyen var mı? Bir yorum yapmak isteyen var mı? Düşünün bir ne olabilir? Yani nasıl yorumlarsınız? Faiz fikri özel finans kurumları faizsiz bankacılık yapıyorlar bankalar faizli bankacılık yapıyorlar. Borç sözleşmeleri mülkiyet sözleşmeleri bazında o farklılık o basit farklılık ama çok önemli temel farklılık nereden kaynaklanıyor olabilir? Yani bunları soruyorum biraz düşündürmek istiyorum sizi. Şimdi temel kavramlar bankacılıkta neler onlar belirsizlik risk yönetimi risk transferi riskten kaçınma riskin fiyatlanması olasılıklar gerçekleşenler oraları geçtik. Bunlar önemli yalnız asimetrik bilgi ters müşevvik (adverse incentive). İngilizcelerini de özellikle koydum İngilizceleri zaten Türkçeye giren kavramlar bunlar ahlaki risk yanlış seçim bunda sorunu müşevvik uyumlu sözleşme (incentive compatible contract). Nedir bunlar? Mesela asimetrik bilgi (asymmetric information) çok önemli banka için hakikaten son derece önemli bütün bu kavramlar birbirleriyle iç içe geçiyor. Bankacılığın özellikle iyi bir iş olduğunu düşündüğünüz zaman kredilendirme süreçlerinde bütün bu kavramların birebir bilerek ya da bilmeyerek kullanıyorlar bankacılar son derece önemli kavram. Mesela bir kredi kullandırıyorsunuz. Kredi müşteriniz sizden parayı isterken siz bankacısınız, parayı nerede kullanacağına ilişkin bir şey söyledi beyanı var. Siz onun o işi işe ilişkin bildiği her şeyi biliyor musunuz bilmiyorsunuz? Dolayısıyla o konuya ilişkin bilgi iki taraf arasında simetrik mi? Hayır. Kredi kullanacak olan taraf o alana dair çok şey biliyor ama bankacı bilmiyor. Niyeti kötüyse doğru olmayan şeyleri söylüyorsa mesela ahlaken riskli bir adamsa mesela ortaya ne takım zararlar çıkabilir? Banka mesela o adama kredi verirken aslında esas kredi vermesi gereken bir adama kredi veremez duruma gelirse bu seçim doğru mu olur yanlış mı olur? Şimdi bunları kim inceliyor olursa olsun kimlerin incelediği konusu ayrı bir konu ama bunların farkında olup olmamak esas olan bu. Hani ne için önünüze koyuyorum ne için gündeminize getiriyorum? Şunun için çünkü çok basit kavramlar bunlar ama son derece hayati kavramlar ve çok ciddi sakıncalara yol açabilen sonuçlar doğuruyor hatta daha öte gidelim. Türkiye de yaşanan hani Türkiye ye özgü diyelim 2001 Krizini düşünün Krizinin en önemli sebeplerinden bazıları bunlara ilişkindir bu basit kavramlara ilişkindir ya da 2007 de Amerika Birleşik Devletleri nde başlayan Mortgage Krizine gidelim. O krizde de yani Amerika da başlayan ilk krizde de temel sorunlar bu kavramlarla ilişkindi bu basit kavramlara ilişkin. Bunlar üzerinde de çok fazla durmaya gerek yok ama bakın burada iki tane şey var ki bunları muhakkak aklınıza yazmanızı öneriyorum. Bir tanesi müvekkil vekil sorunu bankacılığın en temel kavramlarından 3

4 bir tanesidir çok basit ama çok temel. Bir tanesi acente maliyetidir, bunları da unutmayın. Bütün finansal ürünler de birer finansal sözleşmedir lütfen hiçbir zaman aklımızdan çıkarmayalım. Yani bankacılıkta aklınıza gelen herhangi bir kredi kartı kredi mevduat hesabı adınız siz koyun her biri aslında bir sözleşmedir. Dolayısıyla bütün ürünler sözleşmelerin kendileridir sözleşmelerin diğer adıdır. Şimdi buraya geldiğimiz zaman iki kavramı birbirinden ayırmamız lazım geldiği için önce belirsizlikten sonra riskten söz etmek istedim. Belirsizlik hepimizin her gün ağzında olan gündelik hayatımızın bir parçası olan bir kavram nedir belirsizlik? Olası sonuçların sayısının gerçekleşen sonuçların sayısını aştığı ve her bir olası sonuca olasılık değerinin atfedilemediği bir durum riskten çok farklı. Dolayısıyla belirsizlik öyle bir şey ki ölçemiyorsunuz. Ölçeği ölçemediğiniz için fiyatlandıramıyorsunuz. Fiyatlandıramadığınız için örneğin sigortalayamıyor. Ama risk öyle bir şey ki her bir olası sonuca bir olasılık değeri atfedebiliyorsunuz. Belirsizlik kavramından çok farklı bu dolayısıyla ölçebiliyorsunuz riski. Dolayısıyla fiyatlandırabiliyorsunuz dolayısıyla sigortalayabiliyorsunuz. Şimdi geldik şöyle bir noktaya bankacılık ne işidir diye konuşmuştuk bankacılık ne iştir ne iş değildir mesela bankacılar riski severler mi sevmezler mi? Bankacılar riski severler. Risk yoksa bankacılık diye bir meslek olamazdı. Risk yoksa bankacılara yer yok hayat yok. Bankacıların görevi zaten riski yönetmek riskten para kazanmak bankacının en iyi yaptığı şeyde risk yönetimidir. Bir bankanın diyelim süpermarketten temel farkı zaten buradadır. Şimdi daha önceki konuştuğumuz kavramlardan yararlanarak müvekkil vekil sorununa bakalım. Bankanın ortakları bankanın yöneticileridir. Önce tanımlayayım size müvekkil vekil konusunu. Bankanın sahipleri bankayı kendileri mi yönetirler? Hayır, yönetim kurulu genellikle profesyoneller veya mevduat sahipleri bankaya para yatırdıkları zaman ne yaparlar al banka ben sana güveniyorum sen benim vekilim ol bu parayı benim adıma kullan derler değil mi? Dolayısıyla daima kredi kullandırırlarken de bankaya yatırılırken de buraya bir müvekkil vekil sorunun varlığından söz ederiz. Bu çok önemlidir. Bu ne için önemlidir? Banka birilerine kredi kullandırırken kredi kullandırıyor olduğu diyelim firmalar. Aslında bankanın vekili konumdadırlar. Paranın sahibi bankadır vekil konumundakiler krediyi kullananlardır. Krediyi kullananlar yanlış yaparlarsa bankanın parasını batırırlar. Bankanın diyelim bu örnekteki gibi bir süreçte temel maksadı parasının doğru dürüst kullandırıldığından kati surette emin olabileceği bir zemini yaratmaya çalışmaktır o zaman. Başka başka yönlerini konunun ele almaya imkan var tabii. Bankalar biliyorsunuz özel kurumlar dolayısıyla çok yer başka birtakım firmalara fiyatlar son derece özel düzenlemelere tabii tutulmak zorundalar. Çünkü Sistemik Risk dediğimiz risk türünde bütün iktisadi sistem açısından büyük önem taşıyorlar. Bankalar battığı zaman biliyorsunuz ortalık yıkıma uğrayabiliyor birden çünkü sistemin bütün parçaları bankalar kanalıyla bir başkasına bağlanmış durumda. Bunu dikkate alarak banka sermayesini regülatörler düzenleyiciler çok önemsiyorlar ve bankaları yakından izliyorlar. Y Ü K S E K D Ü Ş Ü K yüksek 1 3 GERÇEKLE ġ ME OLASILIĞI 2 4 düģük İki tane diyagram var biri yatay diyagram, biri dikey diyagram. Yatay olanda gerçekleşme olasılığı gösteriliyor dikey olanda ise eğer risk gerçekleşirse riskin gerçekleşme olasılığından söz ediyoruz yatayda, dikeyde ise risk gerçekleşirse riskin yaratabileceği etkinin tahribatın boyutundan söz ediyoruz. 4

5 Şimdi eğer risk gerçekleşme olasılığı çok düşük bir riskse gerçekleştiğinde de vereceği zarar düşükse birinci karenin içine dikdörtgenin içindeyim. Ama eğer bütün seçenekleri sıralamayacağım burada. Riskin gerçekleşme olasılığı çok düşükken gerçekleşmesi halinde korkunç bir zarar verebilecek konumdaysa dördüncü siyahla gösterilen dikdörtgenin içinde oluyorum. İşte bankalar bu dörde düşmemek için çok dikkatli olmak zorundalar. Çünkü dörde düşme olasılığı çok düşük olmakla beraber dörde düştüğünüz zaman başınızın derde girme ihtimali çok yüksektir. Gerçekleşme olasılığı çok düşük fakat gerçekleşirse yaratabileceği hasar çok büyük olduğundan nerede olacağından öyle durumlar var ki gerçekten gerçekleşme olasılığı düşük olduğu için üzerinde yeterince durulmayan risk alanları var. Ama eğer o düşük olasılığa rağmen risk açığa çıkarsa korkunç bir hasarla karşı karşıya kalır. İşte buna Felaket Kuramı deniyor. Riskin gerçekleşme olasılığının düşük olmasından hareketle diyelim bankacılığının görmekte dikkatsiz davrandıkları risk alanları söz konusu olduğunda felaket formülü açığa çıkıyor. Dolayısıyla bankacıların riskin gerçekleşme olasılığı ne olursa olsun çok dikkatli olması gerekir çok çok dikkatli olması gerekir. Şimdi geldik başka bir konuya esas konumuza temel oluşturan çerçeve çizen bir konuya ekonomik kriz konusuna geldik. Ekonomik krizden siz ne anlıyorsunuz? Mesela şuanda Türkiye de kriz var mı teğet geçti mi geçmedi mi? Yunanistan battı mı? Dubai de ne oldu? Boş verin dışarısını Türkiye de ne oluyor? Mesela faiz oranlarında çok ciddi bir sıçrama var mı şuanda? Yoktur. Döviz kuru kurlarında çok ciddi bir sıçrama var mı? Var mı çok ciddi bir sıçrama? Yok. Yani sıçrama var çok önemsenmesi gereken bir sıçrama var ama 2000 li yılların başlarını düşünelim. Öyle bir sıçrama var mı? Yok. Peki, o yıllarda bütün bu koşullar oluştuğunda yaşanan şey kriz olduğuna göre bugünkü şey kriz mi? Değil mi? Kriz nedir? Kriz Gayri Safi Milli Hasılanın daralması teknik terimde eğer bir ülkenin gayri safi milli hasılası üst üstte iki şeyle daralmış ise o ülkede bir iktisadi kriz hali veya durgunluk mu diyelim faaliyet durumu ileri sürüldüğünde. Şimdi dolayısıyla Türkiye Ekonomisi 2009 yılının birinci çeyreğinde ikinci çeyreğinde ve hatta üçüncü çeyreğinde büyüdü mü küçüldü mü? Küçüldü. Demek ki kriz var mı? Var. Peki, bu kriz bizim alışılageldiğimiz diğer kendi krizlerimizden farklı mı? Farklı yani faiz oranı gibi döviz kuru gibi temel göstergelerde bir sıçrama yok ama ekonomi küçülüyor, daralıyor istihdamda bir azalma var bu şartlar altında bir krizden söz etmemiz kaçınılmaz ve böylesine bir kriz döneminde karşımızda ne var her şeyden evvel muazzam bir belirsizlik var değil mi? Yani firmaları düşünün mesela işletmeleri düşünün belirsizlikle mi karşı karşıyalar? Evet. Bu belirsizlik ortamında maruz kaldıkları risklerde yükseliyor mu? Tabii ki yükseliyor. Değil mi? Onların yapması gereken şeyde bu belirsizliğin içinde olabildiği kadar strateji belirleyip riskleri fiyatlandırmak. Böyle dönemlerde arkadaşlar ekonomik bütün harcayanların işi çok zorlaşıyor. Bankacıların işi de çok zorlaşıyor. Firmaların işi zorlaşıyor. Çünkü ürünü satamıyorlar finansman kaynağına erişmede zorluklarla karşılaşıyorlar. Uygun koşullarda kredi bulamıyorlar. Sattıkları malların bedelinin tahsilinde güçlüklerle karşılaşıyorlar. Mesela orada neyle karşı karşıyalar kredi riskiyle karşı karşıyalar değil mi? Bankaların işi neden zorlaşıyor? Çünkü bankalarda kredi müşterisi konumundaki firmaların kendilerine yapmakla mükellef oldukları kredi ödemelerinde sorularla karşılaşmak durumunda kalıyorlar. Kredi limitesi yüksek kredi müşterisi bulmakta zorluklarla karşılaşıyorlar. Krediyi fiyatlandırmakta zorluklarla karşılaşıyorlar. Şimdi o halde topluca böyle dönemlerde hani kredi konusu konuştuğumuza göre kredi riskinin yükseldiği bir durumla karşı karşıya kalıyoruz. Bankacılar biz kredi riskinin karşılaştığı bir durumla karşı karşıya kalıyoruz. Mal hizmet üreten firmaların kendileri de kredi riskinin yükseldiği bir durumla karşı karşıya kalıyorlar. Çünkü onlar da tahsilat problemleri yaşıyorlar. 5

6 Burada bu noktada yeniden bankacılığa dönüp size bankacılığın Türkiye de 2001 yılından sonra geçirdiği değişime ilişkin bir iki cümle söylemek istiyorum ne anlamda önemli bu şunun için bankalarla firmaların arasındaki ilişkinin bazı açılardan nasıl şekillendiğine ilişkin ipucu vermesi bakımından krizi sonrasında biliyorsunuz Türkiye de bankacılık sektörü baştan aşağı yeniden yapılandırılıyor. Birçok banka piyasadan çekildi. Birtakım bankalar birleştiler ve çok sayıda bankayı da yabancı sermayeli çok uluslu bankalar satın aldı. Bu dönem sadece Türkiye nin kendi iç dinamiklerinden kaynaklanan bir dönem değildi biliyorsunuz aynı zamanda uluslararası konjonktürün sağladığı birtakım unsurlarda vardı. Bu unsurlardan bir tanesi de likidite bolluğu biliyorsunuz ve bankalarında elindeki likiditeyi arttırdı doğal olarak 2001 i izleyen bu krize kadar olan dönemde. Dolayısıyla bankalar kendi aralarında da daha yoğun rekabet yaşamaya başladılar. Bankalar artan rekabet karşısında kendi aralarındaki rekabet karşısında tabii ki yeni pazar alanlarını bankacılık açısından arayışına girdiler. Büyük firmalara kredi kullandırma eskiye kıyasla güçleşti onlar için dolayısıyla iki yeni kesime daha öncede kredilendirme oldukları iki kesime daha yoğun dönemde ihtiyaç duydular. Bu iki kesimden bir tanesi bireysel bankacılık pazarıydı bir diğeri ise doğrudan doğruya küçük ve orta ölçekli işletmeler pazarıydı arkadaşlar. Büyük firmalar ne için bu dönemde görece bankalar karşısında ellerini güçlendirirler? Çünkü yurtdışından borçlanabilir konuma geldiler finans maliyetleri düştü. Dolayısıyla büyük firmalar arzları bankalar açısından rekabetin çok daha yoğun olduğu ve kar marjinalinin son derece daraldığı bir pazar haline geldi. KOBİ ler söz konusu olunca ise arkadaşlar tabii durum biraz farklı KOBİ lerin tanımına ilişkin biliyorsunuz envai çeşit farklı tanımı önümüze koymamız mümkün KOSGEB in tanımı var, her bir bankanın kendisine ait tanımı var. Ama kabaca ticari bankalar cirosu 20 milyon liradan küçük olan personel sayısı 250 kişiden az olan firmaları KOBİ olarak nitelendiriyorlar ve bankalar şöyle düşündüler bir büyük kurumsal müşteriyi büyük bir firmaya artı 2 puan marjla 1 milyon kredi kullandırmak yerine 100 KOBİ ye 10 puan marjla çok daha büyük miktarlarda veya aynı miktarda kredi kullandırmak kendileri açısından çok daha cazip hale geldi ve KOBİ lerin yerleşik olduğu alanlarda çok sayıda banka şubesi açılmaya başlandı. Hürriyet Gazetesinin hafta sonundaki İnsan Kaynakları ilavesinde gördüğümüz habere dönelim. Bankalar çok sayıda eleman alacaklar önümüzdeki yıl 2010 senesinde ne için çok sayıda şube açacaklar ne için özellikle bu pazar için. Bankalarla firmaların küçük ve orta ölçekli işletmeleri konuşuyoruz. Onların birbirlerine çok ihtiyacı var. Dolayısıyla beraber karşı karşıya geldiklerinde bir ilişkiye girdiklerinde empati kurmak zorundalar. Karşı tarafın İngilizcedeki tabiri Türkçeye tercümesiyle karşı tarafın ayakkabılarının içine kendi ayaklarını sokmak zorundalar. Karşı tarafında aynı şeyi benzer şekilde yapması lazım. Bu kriz bizi buna zorluyor zaten. Bu kriz her ne kadar Batı da başlamış olmakla beraber Amerika da başlamış olmakla beraber Avrupa Birliği üyelik üzerinden özellikle hatta bugün için Amerika Birleşik Devletleri nde doğrudan Türkiye ekonomisinin ilişkilerinde dikkate alarak bizide büyük ölçüde etkilemiş durumda etkileyeceğe de benziyor her ne kadar bazı göstergeler 2010 senesi için bazı iyileşmeleri işaret etse de. Öyle olunca bankalarla işletmelerin kriz koşullarına uygun hareket etmesi gerekiyor. Bankaların tabii kriz koşullarına uygun hareket etme sürecinde firmalara destek açısından sunabileceği çok da fazla şey yok. Almanya gibi ülkelerde bankacılık sisteminde yapısı itibariyle farklı bir yapıya sahipler biliyorsunuz. Bankalar kredi kullandırdıkları firmalara doğrudan ortak da olabiliyorlar Türkiye de çok yaygın bir uygulama değil. Bankalar Türkiye de firmalara belki daha geniş kredi riski değerlendirerek kullandırma imkanları arayabilirler. Ama hep birtakım unsurlara bakmak zorundalar. 6

7 Kredi kullandırırken bütün ders kitaplarında olan temel 5 tane unsur var. Bunlar karakter sağlamlığı, sermaye büyüklüğü, ekonomik kapasitesi firmanın kredilendirme sürecinde bankaya gösterebildiği teminatları ve koşulları genel ekonominin ve bu kredi kullanmanın koşullarını dikkate almayı gerektiriyor. Bütün bu unsurlar yani karakter sağlamlığı sermaye büyüklüğü ekonomik kapasitedeki teminattaki koşullar sıralayabiliriz unsurlar. Size konuşmamın başlangıcında sözünü ettiğim bankacılık kavramları vardı asimetrik bilgi gibi, ahlaki risk gibi yanlış seçim gibi o kavramlarla son derece yakından ilişkili iç içe geçen unsurlardır. Neden? Yani ben size sorabilirim siz bana sorabilirsiniz üzerinde konuşabiliriz tabii. Sonuçta öyle bir noktaya geliyoruz ki bir banka kredi verirken bütün firmaların özellikle küçük ve orta ölçekli firmalara birtakım temel sorular soruyor. Ne için bu temel sorular? Bu temel sorulara alacağı cevaplar vasıtasıyla firmanın ahlaki riski yüksek bir firma olup olmadığını anlamaya çalışıyor. Firmanın asimetrik bilgilendirme sürecinde kendisinden ne kadar bilgi saklayıp saklamadığını anlamaya çalışıyor ihtiyaç duyduğu bilgileri toplamaya çalışıyor. Bir hurda sorunuyla karşı karşıya kalmamaya çalışıyor anlatabiliyor muyum? Yani sonuçta firmanın taşıdığı kredi riskini firmanın kredibilitesini ölçmeye çalışıyor. Bu riske bağlı olarak o krediyi kullandırıp kullandırmama kararını vermeye çalışıyor. Çok basit şeyler bunlar bu sorularda çok basit sorular ama bu sorulara verilen cevaplar ilk bakışta çok basit görülen cevaplar son derece önem taşıyor. Ne soruyor banka kredi müşterisine? Çok basit sorular soruyor. Dedik sizinde doğrudan doğruya böyle aklınıza gelebilecek sorular ne kadar paraya ihtiyacı olduğunu soruyor bu parayla firmanın ne yapacağını soruyor ne için bu paraya ihtiyacı olduğunu soruyor. Kredinin kullandırılmasında bunun ne zaman geri ödeneceğini soruyor. Kredinin nasıl geri ödeneceğini soruyor yani kredinin geri ödemesinde kullanacak birtakım ürünler nereden geleceğini öğrenmeye çalışıyor. Eğer nakit akışı firmanın gerçek faaliyet alanından kaynaklanan nakit akışı bir şekilde kesintiye uğrarsa geriye ödeme planı aksarsa dolayısıyla nasıl bir teminat kendisine sunulabileceğini soruyor ve bu soruların cevaplarına bağlı olarak da krediyi verme ya da vermeme kararına varıyor. Şimdi dolayısıyla bir bankanın bu soruları soracağını bilen küçük ve orta ölçekli işletme yöneticisi olan birini belki siz olacaksınız belki hali hazırda ailelerinize ait işletmeler de var. Bankaya gitmeden önce kendinizi o sorulara hazırlıklı hale getirmeniz gerekiyor, o soruların cevaplarını hazırlamanız gerekiyor. Bunların yanı sıra başka şeylerde yapılması gerekiyor. Eğer küçük ve orta ölçekli işletmeleriniz varsa veya ilerde bir büyük işletme finansman müdürü olmayı planlıyorsanız başka şeyler de yapmanız gerekiyor. Onlar neler temelde çok basit görünen şeyler ama son derece önemli olan şeyler bir defa bankaya sadece krediye ihtiyaç duyduğunuzda gitmiyorsunuz. Bankacınızla olabildiği kadar sık sık görüşüyorsunuz. Bunu başka bir yerde söz konusu ettiğimde bir işadamı bana şunu söyledi. Bankaya sık sık gidiyor olsak bizim bu piyasada batıyor olduğumuzu söylerler dedikodu çıkartırlar dedi. Böyle değil bankacılığın perspektifi ile kredi müşterisinin bankaya sadece paraya ihtiyacı olduğunda gitmemesi lazım. Mümkün olduğu kadar bankacısıyla yakın bir ilişki geliştirmesi lazım ki bankacının onun riskine ilişkin değerlendirme sürecini kolaylaştırabilsinler bankacısını danışman gibi kullanması lazım. Eğer bir sorun alanı varsa işletmeye ilişkin o sorun alanının bankadan kullanılan kredinin geri ödeme sürecini olumsuz etkileme ihtimali varsa bunun bankacıdan önce firmanın kendisinin duyması lazım. Piyasada dolanan dedikodulardan değil ve zaman zaman örneğin bankacıyı bankacılık ofisinde ziyaret etmek yerine kendi ofisine çağırması lazım ki banka o firmanın ne iş yapıyor olduğu daha yakından görüyor. Küçük ve orta ölçekli işletmelerde bilirkişiler çok önemli biliyorsunuz. Genellikle yöneticiler ve sahipleri aynı kişiler olabiliyorlar veya işte bunun ötesinde çok önemli bir makine oluyor. 7

8 O makineyi kullanan bir operatörün çok hayati önemi haliyle olabiliyor. Bu tür durumlardan hareketle kilit kişilerin mutlaka firmada bir yolunu bulup tutulması gerekir bankacının da bunu bilmesi gerekir. Eğer bankacılık teminat istiyorsa ki muhakkak ister ipotekte ister genellikle. Fakat ipotek bankacının istediği birinci teminat değildir daha doğrusu şöyle söyleyeyim size birincil nakit akışı kaynağı faaliyet alanıdır. O nakit akışlarının aksaması durumunda teminat edilebilecektir. Dolayısıyla teminat istemesi bankacının doğal hakkıdır. Eğer bankacılık teminat isterse sizden ben bu teminatı vermiyoruma gidebilecek isteksizlik göstermemeniz gerekiyor. Eğer şahsi kefalet eğer veya şahsi varlıklarınızdan bunun üzerinde ipotek istiyorsa yine olumsuz yaklaşmamak gerekiyor. Mutlaka mevduatınızın bir kısmını kredi istediğiniz bankada bulundurmanız gerekiyor. Genel prensip şu 23 bankadan kredi kullandırıyorsunuz. Nakit akışlarınızı üçe bölüp o bankaların sizin kredi kullanma toplamdaki düzeyi üst kabul edersek aldıkları payların oranları nelerse paylar nelerse o oranda paranızı dağıtmanızda fayda var. Birtakım risklerle tabii çalışıyorsunuz makineleriniz varsa yanabilirler bozulabilirler binalarınız zarar görebilir. Bunlara karşı mutlaka zaten sigorta poliçesi almak zorundasınız. Hatta daha ötesine gitmenizde fayda var alınacaklarınızı da sigortalayabilirsiniz. Yöneticilerinizi nitelikli seçmek zorundasınız arkadaşlar. Muhasebe finansman departmanınıza son derece büyük önem vermek zorundasınız çok çok büyük önem taşıyor. Bankalara mutlaka sizin muhasebe yani çoğunluk biliyorsunuz küçük ve orta ölçekli işletmeler zaten kendileri muhasebe finansman departmanların sahibi olmuyorlar. Finansmanla muhasebe iç içe giriyor zaten. Ama dışardan kiraladıkları muhasebecilerin son derece nitelikli olmasında fayda var birçok sebebi var bunun. Yani özü itibariyle şöyle bir noktaya geliyoruz küçük ve orta ölçekli işletmelerin kriz dönemlerinde bankalarla yakından görüşmelerinde büyük fayda var. Bankaların kendilerine ilişkin kredibilite tespitine yardımcı olmalarında büyük fayda var. Banklarından bir danışman gibi yararlanmalarında büyük fayda var ve mutlak surette kendilerini bankacıların yerine koymalarında büyük fayda var ve aksi halde bankaların kendilerine umdukları ölçüde yardım etmeleri de mümkün değil. Soru: Bizim bu son dönemde olan krizimizde bizim faiz oranlarımızda küçük çok bir sıçrama olmadı. Dolarda olmadı ama küçüldük. Daha önceki verdiklerimizde hepsinde tam tersi durumlar oluştu. Şuan hangi mekanizmalara sahibiz de onlarda aşırı bir sıçrama olmuyor? Dr. Emin Akçaoğlu: Şimdi onlarda aşırı bir sıçrama olmamasının temel sebebi esas itibariyle zaten bütün dünya ekonomisinin küçülmesinden kaynaklanıyor. Yani dünya ekonomisi küçüldü biliyorsunuz uluslararası ticaret küçüldü. Dolayısıyla o tür değişkenlerin de sıçraması için bir sebep kalmıyor. Yani faiz ödünç almanın bedeli ise fiyatı ödünç almakta diyelim ki özellikle yatırımlarla ilişkili görülürse yatırımın yapılmadığı bir ortamda sadece Türkiye Ekonomisinde düşünmeyelim bütün dünya ekonomisini düşünelim, faiz oranlarının bu kanalla sıçraması için veya bir taleple karşı karşıya kalınması için ödünç talebiyle karşı karşıya kalınması için bir sebep var mı? Yok. Ama faiz oranlarında yine de birtakım kıpırdanmalar oluyor. Bu da şuandan kaynaklanıyor daha ziyade risk algısında bir artış var şu dönemde. Risk dalgası eskiye kıyasla farklılaştı artık riskin daha büyük olduğunu düşünüyorlar iktisadi ajanlar taraflar. Döviz kurları perspektifiyle bakalım. Zaten aslında bu da bir noktadan sonra hani paraların birbirine çevrilmesini gerektirecek unsurları düşünürsek ekonominin uluslararası ekonominin küçülmesinden yakından ilişkili Türkiye nin ithalatında mesela çok ciddi bir düşüş var. 8

9 2008 yılıyla 2008 in Eylülüyle 2009 un Eylülünü kıyaslarsanız. Şimdi ezberimde değil ama %20 bir diye hatırlıyorum. İhracatın da %10 mertebesinde bir düşüş var. Bu bütün dünya ekonomileri için de farklı farklı ülkelerin ekonomileri için de geçerli öyle olunca finansal göstergelerin de daha önceki krizlerden Türkiye nin yaşadığı krizlerden farklı seyretmesi makul önceki krizlerimizde bizim bütün dünyada farklı bir manzara varken biz bir ada misali bambaşka bir sürecin içinden geçiyorduk. Oysa şimdi bütün dünya benzeri bir sürecin içinden geçiyor. Yani burada krizin temel göstergesi olarak gayri safi milli hasılalardaki küçülmeyi ön plana almamız lazım gerçek bir kriz haliyle karşı karşıyayız çünkü. Soru: Risk yönetiminden bahsettiniz. Finansal alanda risk yönetiminde asıl parametreler nedir sizce? Dr. Emin Akçaoğlu: Şimdi bakın benim yaptığım konuşma çerçevesinde en önde gelen risk unsuru veya risk türü kredi riski oldu esasında ve bankaları değerlendirirken de özellikle kredi riskiyle ilişkili konuşmamız lazım. Çünkü bankalar temelde kredi veren kurumdur. Ama kredi riski sadece bankalarla ilişkili olan bir konu da değil. Mesela sizin diyelim ki bir ihracat yapan bir firmanız var. Ne üretiyorsunuz? Tekstil konfeksiyon üretiyorsunuz. Nereye satıyorsunuz? İspanya ya satıyorsunuz. İspanya daki alıcınızın size parayı geriye ödeyememesi durumunda maruz kalacağınız risk nedir? Kredi riskidir. Peki, siz kendiniz oradan gelecek paraya bel bağlayarak bir banka kredisi kullanmışsanız. Sizin tahsilatınızı yapamamanız bankanızın tahsilatını yapamamasını da etkiler mi? Etkiler. Şimdi dolayısıyla riskin temel unsurları veya risk yönetiminin temel unsurları nedir diye bir soru aslında cevabı çok geniş kapsamlı olması gereken bir konu hangi konuyu finansmanın kendi ilgi alanları alt dalları dikkate alındığında farklı farklı yönlere bizi çekebilecek bir soru büyük bir soru yalnız. Ama özellikle kredi konusuna dönerek bakarsak riskin nasıl yönetilmesi gerektiğine bir defa her şeyden evvel nasıl bankalar kredi müşterilerine ilişkin bazı risk değerlendirme teklifleri kullanıyorlarsa aynısını sizin firmanız açısından siz kullanmalısınız. Bankalar ne yapıyorlar mesela? Özellikle küçük ve orta ölçekli işletmeler söz konusu olduğunda mesela Kredi Kayıp Bürosuna müracaat ediyorlar oradan birtakım veriler aldılar. Biliyor musunuz Kredi Kayıp Bürosunun ne olduğunu? Kredi Kayıp Bürosu internet sitesi de var bilgisayarınızın başına döndüğünüz zaman açıp bakabilirsiniz. Kocaman bir veri tabanı olan aşağı yukarı 100 milyon bireysel kredi kullanıcısına ilişkin kocaman bir veri tabanı olan bir şirket o kredi kullanıcılarının kredi ödemelerine ne kadar sadık oldukları, ne kadar düzenli ödeme yaptıklarını gösteriyor. Dolayısıyla kredi riskinden hareketle riskinizi yönetmeye çalışıyorsanız mutlaka ve mutlaka muhatap olduğunuz borçlunun kredibilitesini anlamanızı sağlayacak veri kaynaklarına müracaat etmeniz lazım değerlendirme tekniklerine müracaat etmeniz lazım. Burada da işte enformasyon toplama konusunda size büyük iş düşüyor yani toplanmış enformasyonu kullanma konusunda büyük iş düşüyor. Soru: Risk Analizindeki göstergelerimizi göze aldığımızda ileri ki dönemde borsada ve döviz kurlarında nasıl bir beklenti içerisindesiniz? Dr. Emin Akçaoğlu: Vallahi yanlış hatırlamıyorsam bir yerde şöyle bir şey okumuştum. Bir finans profesörü öğrencisine şunu söylüyor. Yolda diyor yürürken önünüze bir 100 Dolar çıkarsa sakın zahmet edip bunu eğilip almaya kalkışmayın. Öğrenci hocaya dönüyor. Peki, hocam neden, niye böyle bir şey söylüyorsunuz. 9

10 O da oğlum diyor; eğer orada gerçekten bir 100 Dolar olmuş olsaydı birisi diyor muhakkak senden önce onu görüp almış olurdu. Dolayısıyla sen hayal görüyor olmalısın ki böyle bir zahmete katlanmana gerek yok diyor. Şimdi aslında bu sorduğumuz sorunun cevabını ben bilmiyorum. Bu sorunun cevabını da kim biliyor onu da bilmiyorum. Dolayısıyla yani önümüzdeki dönemde diyelim ki döviz kurları açısından nasıl bir manzarayla karşı karşıya kalabiliriz bunu kestirmeye çalışmak yani kestirebilmek çok zor. Çok tuhaf şeylerin olduğu bir dönemde yaşıyoruz. Örnek Dubai denilen ülkenin veya ekonominin karşı karşıya kaldığı soruna bir bakın. Bunu tahmin etmek bundan bir sene önce ne kadar mümkündü. Milyarlarca doların batmasından söz ediyoruz. Sonuçta öylesine kaypak bir zemin üzerinde hareket ediyoruz ki işletmeler bankalar onlar da göremiyorlar. Yani döviz kurlarına ilişkin bir defa her şeyden evvel Amerikan Ekonomisinin gücü Avrupa Ekonomilerinin topluca gücü ki onun içinde de bir yığın çalkantılar var biliyorsunuz Türkiye Ekonomisinin döviz kurlarına Türk Lirasına başka para cinslerinden esas aldığımızı varsayarak nasıl bir mecraya girebileceği gibi bir yığınla faktörü bir arada değerlendirmemiz gerekiyor zannediyorum bunu kimse bilmiyor. Soru: Borç Sözleşmesiyle Mülkiyet Sözleşmesi arasındaki fark nedir? Dr. Emin Akçaoğlu: Çok basit aslında Borç Sözleşmesi sahipliğini üstlenmeden sadece bir şeyin ödünç alınması için yapılan sözleşme, mülkiyet sözleşmesi ise ödünçten öte mülkiyetin el değiştirmesine imkan sağlayan sözleşme. Benim size gösterdiğim bilançolardan hareketle bir banka kredi verirken veya kredilendirme sürecinde ne yapar hani bilançonun aktifini pasifini bir taraf aynı anda göz önüne getirin. Bir taraftan mevduat sahiplerinden borçlanır borç sözleşmesi imzalar veya uluslararası piyasalardan sendikasyon kredisi kullanır borç sözleşmesi imzalar. Sonra o parayı kredi kullananlara kredi olarak verir borç sözleşmesi imzalar değil mi kredi zaten adı üstünde borç sözleşmesi. Ama bir özel finans kurumu ne yapar? O başkalarından kaynak toplarken ödünç almaz kendi sermayesine ortak olunmasını ister. Mevduat sahiplerinin yerine özel finans kurumuna ortak olanlar geçerler. Kredi kullandırırken ne yapar kredi kullandırmaz kar zarar ortaklığına girer. Yani kredi kullandırıyor olduğunu düşündüğümüz firmaya bir iş için ortak olur. Dolayısıyla onun bilançosunun her iki tarafında hakim olan sözleşme türü mülkiyet sözleşmesidir bankanın ise borç sözleşmesidir. Değil mi? Dolayısıyla kredi riskine ilişkin anlayış bile özü itibariyle prensipleri itibariyle bu iki kurumda farklılaşır örneğin. Ama tabii uygulamaya döndüğünüz zaman büyük benzerlik olduğunu da göz ardı etmemeniz gerekir. Soru: Hocam 2001 krizindeki bankaların hani derin ilişki içerisinde denildi. Bankalar kredi verecekleri insanlardan bir ahlaki unsur arıyorlardı Krizinde yaptıkları o döviz rezervlerinin fazla bir şekilde almalarından dolayı oluşan o ahlaksızca kar onun bir önlemi var mı? Dr. Emin Akçaoğlu: Şimdi 2001 Krizinde döviz rezervi ahlakçılık ahlaksızca kar tabii bunlardan neyi kastettiğinizi tam olarak bilmiyorum. Soru: Bir fesat yani dövizleri aldıktan sonra iki saat sonra üç saat sonra trilyonlar kar etmiş yani. Yani bizim için başka bir önlem var mı ben onu soruyorum. 10

11 Dr. Emin Akçaoğlu: Yani ben aslında o zamanda önlemler vardı en nihayetinde Ahlaki risk ahlaksızlık hani birbirlerine yakın görünen kavramlar ama tabii ahlaki riskin içerisinde bir nevi ahlaksızlık da var. Ahlaki risk aslında şu; bankacılık açısından bakıldığında krediyi kullanan kredi konuşulursa krediyi kullanan firmanın bankaya parayı ödünç alırken kullanıyor olacağı söylediği alana ilişkin yalan söylüyorlar anlatabiliyor muyum özü itibariyle. Banka açısından mevduat sahibinden parayı toplarken o paraya gözü gibi bakacağına söylemesine rağmen aslında yalan söylüyordur Krizi biliyorsunuz evveline gidersek 2000 de yaşanan sıkıntıya dayanıyor. Orada Demirbank hadisesi var başka şeyler var likidite sorunu var sonra problem büyüyor büyüyor büyüyor işte 2001 Krizi sonrasındaki aşamaya bizi getiriyor. Şimdi zannediyorum sizin işaret ettiğiniz husus döviz kurlarındaki fırlama süreci başlamadan önce birilerinin bunun gerçekleşeceğine ilişkin bir tahminde bulunmaları sebebiyle büyük ihtimalle ellerinde büyük miktarda döviz toplamış olmaları ve sonra kur artışı sonrasında da elde ettikleri haksız servet artışı olsa gerek. Aslında bütün bunların yasalarda birtakım engelleri var. Ama öyle bir dönemde bunun gerçekten ahlaka tırnak içinde sığmayacak kararlardan mı cereyan ettiği yoksa iyi tahminle mi bu sonuca ulaşıldığı ispatı zor bir konu dolayısıyla cevabı da zor bir soru anlatabiliyor muyum? Soru: Bu tahmin edilebiliyorsa bunun sebebi nedir, bu kadar insanı mağdur etmeselerdi. Ben tahmin edebilirken tahmini söylememeyi de ahlaki bulmuyorum. Dr. Emin Akçaoğlu: Şimdi önüne geçmek dediğimiz şey zaten aslında sözünü ettiğimiz şey yani bankalar özel kurumlar oldukları için bankacıların çok ciddi şekilde düzenlenmesi gerekiyor. Türkiye de bankacılık yaşadığı tecrübelerle herhalde bugün geçmişe kıyasla daha sağlıklı bir yapıya kavuşturulmuş durumda düzenlemeler eskiye kıyasla çok daha sağlıklı düzeyde oturtulmuş durumda. Biliyorsunuz Türkiye de son kriz döneminde bankalarda sorunla karşılaşılmadı. Bugünkü ölçüde 2000 lerin başındaki sıkıntıların tecrübelerin bizi getirdiği nokta bu bütün toplumlar için bütün ülke ekonomileri için geçerli Amerika da da biliyorsunuz benzer sıkıntılar yaşandı yakın zamanda bile yaşandı. Alınan tecrübelerden edinilen tecrübelerden yararlanarak daha sağlıklı bir şekilde Batı da uygulanmaya çalışıyor. Soru: Yazın biz staj amaçlı bir bankada 45 gün boyunca bu 45 günün yaklaşık 30 gününü kredilerde geçirdim. Bankaların aldığı önlemler biraz ilginçti. Çünkü kredi faiz oranlarını çok ciddi boyutta düşürmekle reklam yapmakla birlikte gelen müşterilere kredi vermemek için elinden geleni yapıyorlardı. Prosedür zaten birinci derecede insanları bir yere iter mi zorlukta o kadar prosedürleri var. Faiz oranlarını çok ciddi boyutta düşürmüşler. Ancak gelenlere kredi vermiyorlar. Ticari krediler özellikle verilmemek için çok uğraşıldı. Benim gördüğüm 15 şirket geldiyse KOBİ geldiyse kredi almak için 14 ü alamadı. Bu kadar ciddi banka önlem alıyor. İllaki banklarda sıkıntı olmayacaktır çünkü kredi vermedi vermediği kredinin ödemesi de yani düşünülemez. Şimdi ihracata başladınız ve krediler ticari krediler üzerindesiniz sizin aldığınız önlemler kredi vermemek adına mıydı yoksa yani işletmeleri iyi inceleyip ona göre mi kredi verdiniz. Dr. Emin Akçaoğlu: Bizim şöyle bir avantajımız var sizin ifade ettiğiniz tabirde kredilerimiz zaten doğrudan Eksimbank tarafından kullandırılan krediler değil. Eksimbank fonlamayı yapıyor ama krediyi ilerdeki bankalar üzerinden kullandırıyor. Dolayısıyla her bankanın bir limiti var o banka üzerinden kullandırılan kredilerde 11

12 Eksimbank ın teminat unsuru o bankanın ta kendisi anlatabiliyor muyum? Dolayısıyla eğer banka kendisi kredi kullandırmayı istiyorsa Eksimbank için herhangi bir sıkıntı söz konusu olmuyor. Ama genel olarak baktığımız zaman bu söylediğiniz çerçeve resim son derece doğru çünkü yani her ne kadar kredi almak isteyen çok sayıda firma bulunsa da karşımızda kredibit firma buradan eskiye kıyasla çok güçleşti. Kredibilite sorunu en temel sorun haline gelince kredi tayınlaması dediğimiz sonuç ortaya çıkıyor. Dolayısıyla bankalar mümkün olduğu kadar yüksek kredibiliteye sahip kredi müşterisi bulduklarında ancak kredi kullandırıyor bu da son derece doğal. Son derece doğal çünkü riski alamıyorlar banka riski alamıyorlar. Risk böylece banka üzerinden kredi kullandırabiliyor olmanın da verdiği rahatlık ile hareket etme şansına sahibiz ama tabii ki doğrudan doğruya firmalar kredi kullanıyor olsalar aynı tepkiyi bizim de vermememiz kaçınılmaz olur. Soru: Peki ne için bu kadar faiz oranına düşürüp eklem harcaması yaptı bankalar? Dr. Emin Akçaoğlu: Şimdi yani bunun birçok sebebi var. Faiz oranlarını düşürmek zorundalar çünkü kredibilite müşterilerinin bugünkü koşullarda zaten daha yüksek oranlarla kredi kullanmaları söz konusu edilemez. Kredibiliteniz elbette düşük oranda kullanacaksınız çünkü seçenekleriniz çok anlatabiliyor muyum? Eğer kredili değilseniz zaten faiz oranının bir noktadan sonra anlamı da kalmıyor. Oran ne kadar yüksek olursa olsun siz o parayı batırabilecek durumda iseniz zaten almaya razı oluyorsunuz. Banka ne yapacak nasıl bir tepki verecek? Kendisini koyacak. Ama diğer taraftan da bankalar arasında kıyasıya bir rekabet var. Kim için kredibilitesi yüksek olan müşteri için o zaman reklamdan da anlamlı gelmiyor mu sizce? Yani yüksek kredibiliteye sahip olan kredi müşterisini çekebilmek için rekabet ediyorsunuz. Düşük marjlarla çalışıyorsunuz ve olabildiği kadar kredibilitesi düşük firmalardan uzak durmaya çalışıyorsunuz. Diğer taraftan onları da küstürmemeye çalışıyorsunuz ki işler tersine döndüğü zaman yeniden kapılarına gidebilesiniz. Soru: Hocam faizden bahsettiniz. Bazı reklamlar var faizsiz bankacılık. Ben baktım mesela ne demek istiyor bunlar hani kar payı diye geçiyor onlarda. Kar payı da mesela ben faizin anlamını çıkaramadım. Yani bunu nasıl belirliyorlar? Dr. Emin Akçaoğlu: Çok iyi bilmiyorum o konuyu ama benim bildiğim onların da önerdikleri kar oranlarıyla faiz oranları mevduat yönünden bakarsak birbirine yakın oranlarda olsalar da olur. Ama paranın ödünç verilmesi ya da işe yatırılması anlamında bir farklılık olduğu gerçeğini dikkate aldığımızda onların söyledikleri gibi veya söylendiği gibi hakikaten bir farklılık olduğunu kabul etmek zorunda kalıyoruz çünkü ödünç vermiyorlar ki kredi kullandırırken eminim. Kredi kullandırmıyorlar işe para yatırıyorlar ve o dönemin sonucunda faiz almıyorlar. Para yatırdıkları kadar para alıyorlar. Böyle olunca da işte yeniden o bilanço göstergelerini figürlerine dönersek imzaladıkları sözleşmeler borç sözleşmesi olmuyor yani mülkiyet sözleşmesi oluyor yani her şey bu. Ama oranlar birbirine son derece yakın seyrettiğine göre özü itibariyle benzer işlem yapılıyor. 12