İthaf. Bu eseri bize doğruya giden yolu gösteren ve bu doğruyu bulmak için cesaretlendiren sevgili hocamız, Prof. Dr. Özer Ertuna ya ithaf ediyoruz.

Transkript

1

2 İhaf Sadi, Gülüsan eserinde der: Bir gün bana, sevimli bir insan hoş kokulu bir kil verdi. Kil e dedim ki: Mis misin, yoksa amber misin? Gönlümü alıp giden kokundan ben sarhoş oldum. Kil: Ben, değersiz bir kilim, ama bir süre gülün yanında kaldım. Arkadaşımın olgunluğu bana işledi. Yoksa ben yine aynı oprağım dedi. Bu eseri bize doğruya giden yolu göseren ve bu doğruyu bulmak için cesarelendiren sevgili hocamız, Prof. Dr. Özer Eruna ya ihaf ediyoruz.

3 Önsöz Böyle bir esere önsöz yazmak benim için büyük bir gurur kaynağı. Eser, döviz kuru rejimlerini, dövize dayalı isikrar edbirlerini ve bu edbirlerin ülke ekonomileri üzerinde yaraığı sonuçları çok iyi inceleyen, seçilmiş bazı alanlarda iiz araşırmalarla bilime kakılarda bulunan bir eser. Ve önemlisi, bu eseri hazırlayanlar benim öğrencilerim. Akademik haya bir bayrak yarışıdır. Bir akademisyen için en büyük mululuk ise, bu yarışa aşıdığı bayrağın yeni ellerde çok daha ilerlere gideceğini görmesidir. Bu eser, yeni nesil akademisyenlerin bayrak yarışında yüzümüzü ak çıkaracaklarının, haa, bizim eksiklerimizi elafi edeceklerinin en güzel delillerinden biri. Bu çalışma akademisyenlerle ülke siyaseine yön verenlerin birbirlerini iyi dinlemelerinin de ne kadar gerekli olduğunu göseriyor. Çalışmada Türkiye ve başka ülkelerde uygulanan isikrar programları içinde kur poliikalarının ekileri çok iyi irdelenmiş. Bazı konularda kesin yargılara varılmasa da görüşleri desekleyici kanılara ulaşılmış. Çalışmadan elde edilecek çok ders var. Üzülerek belirmek gerekir ki, Türkiye nin kendi deneyimlerinden dahi pek iyi ders alamadığını görüyoruz. Türkiye son yarım yüzyıl içinde dör önemli kriz yaşamışır. Bunlar 1960, 1980, 1994 ve 2001 yılı krizleridir. Büün bu krizlerde ülkede uygulanan döviz kuru poliikaları önemli rol oynamışır ve 1980 krizleri içe dönük ekonomi koşullarında, sabi kur poliikalarının uygulandığı dönemde yaşanmış krizlerdir. Bu krizlerin emel nedeni, aran enflasyon oramında sabi kur ve sabi faiz poliikaları uygulanmış olmasıdır. Kurlar sabi uulduğundan TL nin değeri giderek armış; faizler sabi uulduğundan reel faizler giderek düşmüş, haa negaif reel faize dönüşmüşür. Türk parasının aşırı değerlenmesi dış ödemeler dengesini olumsuz ekilemiş, ülke döviz darboğazına akılmış, o zamanların söylemiyle, 1960 lara gelindiğinde, ülke kahve ihal edemez duruma düşmüş ; 1980 lere gelindiğinde ise ülke 70 sene muhaç kalmışır ve 2001 krizleri Türkiye nin liberal ekonomi poliikaları izlemeye çalışığı bir dönemde, uyguladığı isikrar poliikalarının yaraığı krizlerdir. Bu poliikaların emelinde kur çıpası uygulaması yamakadır. Her iki krizde de, enflasyon yeerince hızlı düşürülemediğinden, TL aşırı değer kazanmışır. TL nin aşırı değer kazanması bir arafan dış icare açıklarını arırırken, bir yandan da sıcak paranın ülkede çok yüksek, ekonominin aşıyamayacağı düzeylerde dolar bazında kazanç elde emesiyle sonuçlanmışır. Bu nedenle de krizlerin ülke ekonomisi üzerindeki ahribaları daha ağır olmuşur krizi ile Türkiye döviz kuru çıpası uygulamakan vazgeçmiş, kurların piyasalarda serbesçe sapanması uygulamasına geçmişir. Ancak, bu defa da dış kaynaklara dayalı bir

4 isikrar pakei benimsendiğinden, borçlanma sonucu ülkeye giren döviz, döviz kurlarını baskı alında umuş, Kısa sürede TL nin aşırı değerlenmesiyle sonuçlanmışır. Bugün Türkiye ekonomisi kırılganlığını korumakadır yılında Türkiye ekonomisi kısa vadeli yabancı sermayeye, dolar bazında, yüzde 58 lere varan faizler ödemişir. Bu derece yüksek faizler hiçbir şar alında ödenemeyecek kadar yüksek faizlerdir. Türkiye, yaşadığı krizlerden gerekli dersleri alamamışır. Alövsa Müslümov, Mübariz Hasanov ve Cenkan Özyıldırım ın yapığı bu değerli araşırmada belirildiği gibi Dünya da ek geçerli kur rejimi ercihi söz konusu değildir. İsikrar edbirleri ve enflasyonla mücadele poliikaları için de aynı şey söylenilebilir. İsikrar edbirleri için ve enflasyonla mücadelede ek reçee yokur. Aynı reçee farklı ülke koşullarında farklı sonuçlar, farklı reçeeler ise benzer sonuçlar verebilir. İsikrar programlarında çeşili poliikalar araç olarak kullanılır. Bu araçların birbirlerini ekileme biçimleri çok önemlidir. Programları oluşuran poliikaların bu ekileşimleri de hesaba kaarak, amaca yönelik, haa birbirlerini desekleyecek şekilde asarlanması gerekir. Genel halarıyla bir ekonominin emel amacının, rekabe oramında, ülkenin mukayeseli üsünlükleri çerçevesinde ülkeyi isikrarlı bir kalkınma emposunda umak olduğu söylenebilir. Piyasa ekonomilerinin uygulandığı oramlarda, piyasaları fiyalar (mal ve hizme fiyaları, kurlar, faizler ve ücreler) yönlendireceğinden, uygulamaya konan ekonomi programlarının, fiyaları bu amaca yönlendirmeleri de gerekir. Bu açıdan bakıldığında, uygulamaya konan kur rejimi ve poliikaları, ülke ekonomisinin mukayeseli üsünlükleri çerçevesinde, dış icare, üreim, isihdam, kamu kaynak ve harcamaları ve parasal poliikalarla büünleşirilmelidir. Yani, her şar alında geçerli ek bir poliika yokur. Bugün yaşadığımız gerçeklerin göserdiği gibi, kur çıpası da, serbes kur da TL nin aşırı değerlenmesine yol açarak dış icare açıklarını arırıp ülkenin kısa vadeli yabancı sermayeye soydurulmasıyla sonuçlanabilmekedir. İsikrar programları, hazır reçeelerin kullanılabileceği, basi programlar değildir. Bu programları asarlamadaki başarımız, bu konularda yapılan araşırmalarla deseklenecekir. Sevinerek belirmek gerekir ki, bu eserin kaynakçasından da anlaşılacağı gibi, günümüzde bu konularda pek çok araşırma yapılmaka bu araşırmalardan alınabilecek pek çok ders bulunmakadır. Alövsa Müslümov, Mübariz Hasanov ve Cenkan Özyıldırım ın yapığı bu değerli araşırmanın bilime ve bu konulardaki siyase oluşurma çabalarına çok önemli kakılar yapabileceğine inanıyorum. Prof. Dr. Özer Eruna 15 Mayıs, 2003

5 KISIM 1 GİRİŞ BÖLÜM 1 GİRİŞ

6 BÖLÜM 1 Giriş Havva elmayı Âdem e vermek yerine bir salkım Cezayir hurması karşılığında sasa, alıcı bu kez onu bir kilo İalyan zeyini ile değişirse, zeyin alıcısı İspanyol inciriyle ödeyene akarsa, incir üccarı ise karaçalı dalları gönderen İrlanda ya yollasa ve böylece dünyayı dolaşıp yine Mezopoamya ya gelen elmayı Âdem bir devekuşu karşılığında alsa, Âdem ile Havva çok daha zengin mi olurlardı? Bernard Shaw (1929) 1 Döviz kuru rejimi seçimi, ekonomi lieraüründe arışmaların sürekli odak konusu olmuşur. Sürdürülemez ara kur rejimlerinin son dönem ekonomik krizlerin (Meksika, Güney-Doğu Asya ülkeleri, Rusya, Brezilya, Türkiye) emel nedeni olarak görülmesi, bu konudaki arışmaları yeniden alevlendirmişir. Uygun kur rejiminin seçilmesi sorunu, sadece ekonomi eorisyenlerinin değil, aynı zamanda poliikacıların, bürokraların ve iş dünyasının sıkça arışığı konuların başında gelmekedir. Bu arışmaların emelinde, kur rejimlerinin ekonomik isikrar ve büyüme üzerindeki ekisi durmakadır. Ekonomi eorisi, kur rejiminin, ora vadede, doğrudan ve dolaylı olarak, isikrar ve büyüme üzerinde ekili olabileceğini gösermekedir. Doğrudan eki, şoklara uyarlanma sürecinden, dolaylı eki ise, kur rejiminin yaırım, asarruf, uluslararası icare, finansal sekör ve reel sekör üzerindeki ekilerinden kaynaklanmakadır. Kur rejiminin ekonomi üzerinde ekili olacağı genel olarak kabul görmüşken, hangi kur rejiminin daha iyi olduğu konusunda ikisaçılar arasında görüş birliği söz 1 Akarma: Eczacıbaşı, Ş. (1999), Bernard Shaw: Gülen Düşünceler, Remzi Kiabevi, 6. Basım, İsanbul, s.284.

7 konusu değildir. İkisaçılar arasında zımnen üzerinde görüş birliğine varılan konulardan birisi, belirli bir kur rejiminin her zaman için ve her ülke için en iyi rejim olarak kabul edilemeyeceğidir. Bu çalışmanın emel amacı, Türkiye de uygulanan kur rejimlerinin büünsel olarak, makroekonomi, finansal sisem ve reel sekör üzerindeki ekisini analiz emek ve hangi kur rejiminin daha faydalı olabileceği konusuna ışık umakadır. Bu çalışmada, öncelikle, döviz kuru rejimleri ve poliikalarıyla ilgili eorik arışmalar ve dünya ülkelerindeki uygulamalar incelenmiş, arkasından Türkiye de uygulanan kur rejimleri ve bu rejimlerin makroekonomi, finansal sisem ve reel sekör üzerinde ekileri eorik ve ampirik olarak analiz edilmişir. Çalışma, beş ana kısım ve on dör bölümden oluşmakadır. İkinci kısımda uygulamada ve eoride döviz kuru poliikaları ve rejimleri incelenmiş, üçüncü kısımda Türkiye ekonomisindeki gelişmeler açıklanmış ve günümüze kadar uygulanmış olan kur rejimleri analiz edilmiş, dördüncü kısımda Türkiye de son dönemlerde uygulanan kur rejimlerinin makro ve mikro ekonomik ekileri eorik ve ampirik olarak oraya konmuş, beşinci kısımda ise araşırma bulguları özelenmiş ve Türkiye de kur siseminin geleceği konusunda önerilerde bulunulmuşur. İkinci bölümde, uluslararası para siseminin evrimi arihsel perspekif içerisinde değerlendirilmekedir. Bu bölümde, değişik dönemlerde ve ülkelerde uygulanan para sisemleri, bu sisemlerin eorik emelleri, fayda ve sakıncaları, uygulamada karşılaşılan sorunlar, farklı sisemlerin ekonomik ekileri arışılmaka, son dönemdeki gelişmeler ışığında uluslararası para siseminin yakın gelecekeki perspekifi incelenmekedir. Üçüncü bölümde, dünya ülkelerinde uygulanan kur rejimleri analiz edilmekedir. Bu bağlamda uygulamada karşılaşılan on üç farklı kur rejiminin üsün ve eksik yönleri, bu rejimlerin fayda ve sakıncaları, bu rejimleri uygulayan ülkelerin deneyimleri akarılmakadır. Dördüncü bölümde, döviz piyasasına müdahale olmadığı zaman döviz kurlarını belirleyen piyasa dinamikleri analiz edilmekedir. Kurları belirleyen emel dinamiklerin analizi, piyasa dinamikleri ile çelişen hüküme müdahaleleri olması halinde oluşabilecek dengesizliklerin daha iyi anlaşılmasını sağlamaka ve daha sonraki bölümler için eorik alyapı oluşurmakadır. Beşinci bölümde para poliikası hedefleme sraejileri analiz edilmeke ve bir hedefleme sraejisi olan döviz kuru hedeflemesi diğer hedefleme sraejileri ile karşılaşırılmakadır. Bu bağlamda kur hedeflemesinin diğer hedefleme sraejilerine göre üsün ve eksik yönleri arışılmaka, uygulama açısından hangi poliikanın seçilmesi gerekiği konusuna ışık uulmakadır.

8 Alıncı bölümde değişik dönemlerde değişik ülkelerde uygulanan kura dayalı isikrar programları ve bu programların sonuçları analiz edilmekedir. Kura dayalı isikrar programı uygulayan hemen hemen üm ülkelerde karşılaşılan sorunlar ve bu sorunları açıklamak için gelişirilen eorik modeller bu bölümde arışılmakadır. Yedinci bölümde, Türkiye de 1990 yılına kadar uygulanan ikisa poliikaları ve ekonomik gelişmeler kısaca analiz edilmekedir. Sekizinci bölümde, 1990 yılından beri Türkiye de uygulanan ikisa poliikaları ve bu poliikaların sonuçları geniş bir şekilde analiz edilmeke, bu dönemde yaşanan iki büyük krizin (1994 ve 2001 krizleri) nedenleri araşırılmakadır. Dokuzuncu bölümde, Osmanlı dan beri Türkiye de uygulanan kur poliikaları ve bu poliikaların emel sonuçları arışılmakadır. Onuncu bölümde, Türkiye de uygulanan kur sisemlerinin reel sekör üzerinde ekileri eorik model çerçevesinde açıklanmaya çalışılmışır. On birinci bölümde, kur poliikalarının üreim ve emel makroekonomik değişkenler üzerindeki ekisi ampirik olarak VAR modeli çerçevesinde es edilmişir. On ikinci bölümde kur sisemlerinin bankacılık sekörü üzerindeki ekisi, asimerik bilgi modeli çerçevesinde değerlendirilmiş ve sürünen çapa kur rejiminin mevdua sigora sisemi ile beraber bankacılık sekörü üzerindeki ekisi deneysel dizayn yönemi kullanılarak, paramerik olmayan eslerle sınanmışır. On üçüncü bölümde ise kur poliikalarının reel sekör üzerinde, mikroekonomik ekileri analiz edilmişir. Bu bağlamda reel sekör işlemelerinin davranışlarının seçilen kur rejimlerinden nasıl ekilendiği ve kur poliikalarının işlemelerin kârlılık, verimlilik ve finansal risk gösergelerini ne yönde ekilediği panel veri çok değişkenli regresyon analizi yönemi ile ampirik olarak es edilmekedir. On dördüncü bölüm ise, bu çalışmanın sonuçlarını değerlendirmeke ve Türkiye de kur rejiminin geleceğini arışmakadır.

9 KISIM 2 TEORİ VE UYGULAMADA DÖVİZ KURU SİSTEMLERİ BÖLÜM 2 Uluslararası Para Siseminin Evrimi BÖLÜM 3 Döviz Kuru Rejimleri BÖLÜM 4 Dalgalı Kur Rejiminde Döviz Kuru Belirlenmesine Yönelik Teorik Yaklaşımlar BÖLÜM 5 Döviz Kuru Hedeflemesi Poliikaları BÖLÜM 6 Kur Dayalı İsikrar Poliikaları

10 BÖLÜM 2 Uluslararası Para Siseminin Evrimi Kenin rafik ışıkları gibi, uluslararası para sisemi yanlış çalışıp, insanların günlük yaşamını rahasız emeye başlayıncaya kadar doğal karşılanmakadır. Solomon (1977) A. GİRİŞ Döviz kuru, anım iibari ile, yabancı para birimlerinin yuriçi para birimi cinsinden değeri veya bunun ersine yuriçi para biriminin yabancı para birimleri cinsinden değeri olarak ifade edilir. Ancak, dar anlamdaki bu anım, bazı hususları dikkae almamakadır. Döviz kuru, anlık (spo) işlemler için espi edilebileceği gibi, döviz alım saımının gelecek bir arihe gerçekleşmesi için de belirlenebilir. Ayrıca, döviz kuru parasal bir fiya olarak anımlandığı için, ekonomik analiz açısından, parasal ve reel döviz kuru arasındaki fark önem arz emekedir. Döviz kuru rejimi seçimi uluslararası para siseminin emelidir. Uluslararası para siseminin arihsel evrimi ise beş emel aşamadan oluşmakadır: (i) (ii) (iii) (iv) (v) Çif Meal Maden Sandardı Alın Sandardı Alın Değişim Sandardı Esnek Kur Sisemleri Opimal Kur Alanları Bu bölümde bu aşamalar deaylı olarak incelenecekir.

11 B. ÇİFT MADEN METAL STANDARDI Çif meal maden sandardında (bimeallism) ülke, para biriminin fiyaını alın ve gümüş olarak anımlamaka ve anımladığı parienin korunması için gerekiği zaman paranın alın veya gümüş ile serbes değişimini sağlayacağını aahhü emekedir. Çif meal maden sandardı 19. Yüzyılın başlarında ABD, Fransa, Çin, Hindisan, Almanya ve Hollanda dahil, birçok ülkede uygulanmakaydı. Çif meal maden sandardının emel avanajlarından birisi yüksek fiya isikrarı sağlayarak uluslararası icarei eşvik emesidir. Çif meal maden sandardının savunucularından Irving Fisher (1911), bu rejimin monomeal sandarlarından daha fazla fiya isikrarı sağladığını öne sürmekedir. Faka çif meal maden sandardının beraberinde geirdiği sorunlar bu kur rejiminin bilimsel eleşirilerin hedefi olmasına neden olmuşur. Bu eleşirilerden birincisi, alın ile gümüşün piyasa fiyaları arasındaki oranının zaman içerisinde değişmesi ile ilgilidir. Oranının sürekli değişmesi çif meal maden sandardını benimseyen ülkenin parie anımlamasında sürekli revizyon gerekirmeke, bu durum ise isikrarsızlığa neden olmakadır. Örneğin, alın ve gümüş fiyaları arasında oranı, 1687 yılında %7 den 1913 yılında %3 e düşmüş, çif meal maden sandardını korumak iseyen ülkeler ise alın ile gümüş arasında oranını sürekli revize emek zorunda kalmışır (Velde ve Weber, 1998). Çif meal maden sandardına yöneilen ikinci önemli eleşiri ise, bu kur rejiminin uzun dönemde varolamayacağı ile ilgilidir. Gresham yasası 1 (Köü para iyi parayı kovar) çif meal maden sandardının isikrarsızlığa neden olabileceğini gösermekedir. Milon Friedman çif meal maden sandardını değerlendirirken, bu kur sisemini alernaif monomeal sandarlar arasında sürekli sandar değişimini içeren isikrarsız ve yeersiz para sandardı olarak anımlamışır (Friedman, 1990: s.87). Çif meal maden sandardının isikrarsızlığının yanı sıra dünyada alın üreim sürecinin hızlanması çif meal maden sandardının erk edilmesine neden olmuşur. Alın üreim sürecinin hızlanmasını ekileyen emel gelişmeler Kaliforniya (1848), Avusralya (1851) ve Güney Afrika da (1885) alının bulunması ile siyanür sürecinin 1887 yılında bulunmasıydı yılında Uluslararası Para Konferansı alın sandardını onayladı. İngilere 1816 yılından iibaren alın sandardını benimsemişi. Fransa, Almanya ve ABD ise 1873 yılından iibaren alın sandardına geçi. Hindisan ın alın sandardına geçmesi 1893 yılında oldu. 20. yüzyılın başlarında gelişmiş ülkeler arasında çif meal maden sandardını koruyan ülke kalmamışı. 1 Gresham yasası eski Yunanlılar arafından iyi bilinmekeydi. Haa, Arisophanes arafından Kurbağalar isimli oyununda gülmece unsuru olarak kullanılmışır.

12 C. ALTIN STANDARDI Alın sandardında ülke, para biriminin fiyaını alın cinsinden anımlamaka ve bu parieyi korumak için alınla para birimi arasında konveribilie sağlamakadır. Alın akışı ile fiyalar arasında ilişki mekanizması on sekizinci yüzyılın oralarında David Hume arafından fiya-alın para akımı eorisi (price-specie-flow mechanism) ile formüle edilmişir. Bir ilişki mekanizmasını bir örnekle açıklamak için Türkiye ve Azerbaycan döviz kuru rejimlerinin alın sandardına dayandığını varsayalım. Türkiye Azerbaycan la dış icareinde fazla veriyorsa, alın sandardı gereği Azerbaycan dan Türkiye ye alın akışı olacakır. Bu alın akışı Türkiye de para arzının genişlemesi, saın alma gücünün arması ve genel fiya düzeyinin yükselmesine yol açacakır. Genel fiya düzeyinin yükselmesi Türkiye pazarını yabancı ülke ürünleri için cazip pazar haline geirecek, Türkiye nin ihalaının arması, ihracaının ise azalması gözlemlenecekir. Bu durumda, alın sandardına dayalı kur rejimine sahip ülkelerin uluslararası icare ve ödemeler dengesi sağlanacakır. Fiya değişimleri dışında isihdam ve gelir ekileri de bu ayarlama sürecine dahil edilebilir. Dış icare fazlası veren ülkede (Türkiye) bu fazla sebebiyle isihdam ve gelir aracak, açık veren ülkede (Azerbaycan) ise azalacakır. Faka alın sandardı rejimi ayarlama mekanizması sayesinde Azerbaycan dış icare açığı zaman içerisinde kapanacak, isihdam ve gelir yükselecek, bunun ersine Türkiye de ise isihdam ve gelir başlangıç durumuna gerileyecekir. Alın sandardı alında döviz kurunun sabi oluşu ülkeler arasında alın akışları sayesinde sağlanmakadır. Örneğin, 1 TL nin 0.02 gr. alın, Azerbaycan para birimi olan Mana ın ise 0.01 gr. alın içerdiğini varsayalım. Bu durum 1 TL = 2 Mana pariesinin oluşmasına neden olur. Azerbaycan ın Türkiye ye olan dış icareinde açık vermesi, ihala ödemelerinin yapılması için TL ye olan alebi arıracakır. Bu alep arışı, varsayalım ki, döviz piyasalarında 1 TL ni 2.2 Mana değerine yükselecekir. Faka ülkeler arasında alın akışı, bu kurun sürdürülebilir kur olmadığını oraya çıkaracakır. 1,000,000 Mana borçlanarak, bu uarı Azerbaycan da 10,000 gr alına dönüşüren arbirajcı bu alını Türkiye ye geirerek 500,000 TL saın alacakır. Türkiye de aldığı 500,000 TL ni ise Azerbaycan a göürerek, yeni döviz kuru olan 1 TL = 2.2 Mana kuru üzerinden 1,100,000 Mana a dönüşürecek, aldığı 1,000,000 Mana borcu iade ederek 100,000 Mana kâr edecekir. Böylelikle, ülkeler arasında arbiraj harekeleri sonucunda kur alın sandardının öngördüğü başlangıç parieye geri dönecekir. Alın sandardının sabi döviz kuru ile uyumlu çalışmasının önemli nedenlerinden birisi, ülkenin para birimi ile belli mikarda alın eşdeğeri arasında çif yönlü konveribilie sağlanmasına yüksek öncelik ve önem verilmesidir. Konveribilienin esas poliika amacı oluşu, spekülaif sermaye harekelerinin isikrarsızlığa değil, isikrara neden olmasını sağlar. Para birimi konveribiliesinin her halükarda

13 sağlanacağı ile ilgili kuvveli genel bekleni, alın sandardına abi para biriminin alın arbirajına yol açacak düzeye gelmesi durumunda spekülaörlerin para biriminin güçlenmesine yardımcı olacak yönde pozisyon almalarını sağlamakadır. Alın sandardının emel faydalarından birisi uluslararası parasal ayarlama mekanizmasının simerik oluşudur (Krugman ve Obsfeld, 2000). Bir ülke rezervlerini kaybeiğinde para arzı azalmaka, buna karşılık yabancı ülkeler rezerv kazanmaka ve para arzı genişlemekedir. Diğer sabi döviz kuru sisemi olan alın değişim sandardında ise bunun ersine asimerik mekanizma söz konusudur. Alın değişim sandardı akip eden ülke (rezerv para ülkesi değilse) para rezervi kazandığında veya kaybeiğinde, rezerv para ülkesinin para arzında hiçbir değişiklik söz konusu olmaz ve sadece o ülkenin ulusal para durumu ekilenir. Alın sandardının bir diğer faydası, parasal genişleme üzerine sınır koymasıdır. Alın sandardı rejiminde ekonomideki para arzı genişlemesinin bir sınırı olduğundan, genişleici para poliikaları ile genel fiya düzeyini ekilemek olanaksızdır. Faka, örneğin, rezerv para sandardında rezerv para ülkesi sınırsız para basarak, genel fiya düzeyini ekileyebilir. Alın sandardının sakıncalarının başında ise isihdam arışı için para poliikası kullanımının sınırlandırılması geliyor. Dünya çapında bir durgunluk söz konusu olduğunda, para poliikası üzerindeki bu sınırlama durgunluğun derinleşmesine neden olur. İkinci önemli sakınca, alın sandardı rejiminde fiya isikrarının alın ile ekonomideki ürün ve hizmelerin göreceli fiyaları arasında ilişkiye bağlı olmasıdır. Bu sebepen dünya ekonomisinde yeni alın rezervlerinin bulunması fiyalar genel düzeyinde geniş dalgalanmalara sebep olabilmekedir. Alın sandardının üçüncü sakıncası, uluslararası rezervlerin ekonomideki büyümelere paralel olarak büyümesinin amamen yeni alın rezervlerinin bulunmasına bağlı olmasıdır. Bu ise dünya çapında geniş işsizliğe yol açabilecek kadar önemli bir sorundur. Dördüncü sakınca, alın sandardının, büyük alın rezervlerine sahip Rusya ve Güney Afrika gibi ülkelere alın pazarı aracılığıyla uluslararası makroekonomik koşulları ekileme gücü vermesidir. Alın sandardı 19. Yüzyılın sonlarına doğru çeşili ülkelerce benimsenmeye başlanmışır yılında sadece Büyük Brianya, Avusralya, Kanada ve Porekiz de geçerli olan alın sandardı, 1910 yılında arık dünya ülkelerinin büyük çoğunluğu arafından kabul edilmişir (Meissner, 2002). Alın sandardının ülkelere geirdiği en önemli arılardan birisi de uluslararası icarein genişlemesi olmuşur. Alın sandardının kabul edilmeye başladığı 1870 yılından 1910 yılına kadar uluslararası icare hacmi yaklaşık %30 luk bir büyüme gösermişir (López-Córdova ve Meissner, 2000). Diğer arafan, alın sandardı döviz kuru riskini minimize eiğinden, uluslararası sermaye piyasalarında borçlanma maliyelerinin düşüğü de gözlemlenmişir (Bordo ve Rockoff, 1996).

14 Uluslararası alın sandardı döneminde geçerliliğini korumuşur. Bu dönemde Londra uluslararası para siseminin merkezi haline gelmişir. Bu dönem içerisinde alın sandardının isikrarını nasıl koruyabildiğini araşıran bilimsel çalışmalar uygun makroekonomik oram (göreceli olarak daha az oranda makroekonomik dalgalanmalar) ve piyasaların esnekliğinin (fiya ve mikarların makroekonomik dalgalanmalara göreceli olarak daha hızlı uyum sağlaması) bu isikrarın sağlanmasında büyük öneme sahip olduğunu vurgulamışır (Bayoumi ve Eichengreen, 1995). Birinci. Dünya Savaşının palak vermesi ile ülkelerin büyük çoğunluğu alın sandardından kopu. Büyük Brianya, Fransa, Almanya ve Rusya alın ile kendi para birimleri arasında konveribilieyi askıya aldı ve alın ihracaını sınırlandırdı. Savaşın sona ermesiyle alın sandardında geri dönüş ivmesi hızlandı. ABD (1919), Büyük Brianya (1925), İsviçre (1928), Fransa (1928) ve İskandinav ülkeleri (1928) alın sandardına geri döndü. Alın sandardının 1929 Büyük Dünya Buhranının emel sebeplerinden biri olduğu iddia edilmekedir (Eichengreen ve Temin, 1997; Cecchei, 1998). John Maynard Keynes, 1923 yılında alın sandardını uluslararası para siseminin barbar kalınısı (barbarous relic) olarak adlandırmışır. Büyük Buhran döneminde alın sandardını erk eden ülkelerin ekonomik durgunluğu alın sandardını kullanmaya devam eden ülkelerden daha çabuk alaabildiği de lieraürdeki bulgular arasındadır (Eichengreen ve Sachs, 1985). Alın sandardının büyük durgunluğu daha da derinleşirmesi ülkelerin alın sandardından yeniden kopmasına neden oldu. Büyük Brianya, Kanada, İsveç, Avusurya ve Japonya alın sandardını 1931 yılında, ABD 1933 yılında, Fransa ise 1936 yılında erk ei. D. ALTIN DEĞİŞİM STANDARDI: BRETTON WOODS SİSTEMİ İkinci Dünya Savaşından sonra Temmuz 1944 arihinde New Hampshire (ABD) eyaleine bağlı Breon Woods da bir araya gelen 44 ülkenin emsilcileri Uluslararası Para Fonunun (IMF) esasını koyan Anlaşma Maddelerini hazırlayarak imzaladılar. Breon Woods anlaşmasının geirdiği en önemli sonuçlardan birisi alın değişim siseminin esis edilmesidir. Bu anlaşmaya göre ülkelerin para birimi alın veya alına bağlanmış para birimine bağlanıyordu. Kısa dönemde, döviz kurunun sabi parienin en fazla %1 aralığı içerisinde dalgalanması mümkündü. Uzun dönemde ise bir emel dengesizlik sorunu söz konusu olursa, IMF nin onayı ile ek araflı devalüasyona izin verilmekeydi. Cari ödemeler dengesi işlemleri için serbes konveribilieye izin verilmeke, faka spekülasyonları önlemek için sermaye konrolleri uygulanmakaydı.kısa vadeli ödemeler bilançosu dengesizliği resmi rezervler ve IMF kredileri yardımı ile giderilmeke, döviz piyasalarına müdahalenin ulusal para arzı üzerinde ekisi ise serilize edilmekeydi. Ülkelere makroekonomik özerklik anınmaka, genel fiya düzeyi ve isihdam amaçları ile ilgili ulusal poliikalar akip edilmesine olanak verilmekeydi.

15 Bordo ve Schwars (1999) ise yılları arasında 5 sanayileşmiş ülkenin (ABD, İngilere, Fransa, Almanya ve Japonya) enflasyon ve büyüme oranı gibi iki emel makroekonomik gösergelerini analiz emişir. Bu çalışma, arihsel olarak en düşük enflasyon oranının alın sandardı döneminde olduğu ve Breon Woods döneminde enflasyon oranının, dalgalı kur dönemine göreceli olarak daha düşük olduğu sonucuna varmışır. Kişi başına milli gelir arış oranı ise en yüksek düzeyine Breon Woods döneminin konveribilie al döneminde ulaşmış, en düşük arış oranı ise, iki savaş arası ( ) dönemde gerçekleşmişir. Ayrıca, Breon Woods döneminin konveribilie al döneminde, gelirdeki dalgalanmalar da en az düşük seviyesinde olmuşur. Breon Woods anlaşması ülkelere kendi para birimlerini alına bağlamasına olanak verse de, sisem sabi kura dayalı dolar sisemine dönüşmüşü. Bu sisem alında sadece ABD kendi parasını alın olarak anımlamaka (1 ons Alın = 35 ABD $), diğer ülkeler ise kendi para birimlerini ABD Dolarına sabi kur üzerinden bağlamakaydı. Bu sisem fazlalık sorununu (redundancy problem) çözmekeydi. Fazlalık sorununa göre dünyada N ülke varsa, N -1 sayıda ülkenin kur poliikası N. ülkenin kurunu belirlemek için yeerlidir. Dolayısıyla, N. ülke pasif kalmalı, bağımsız hareke ememelidir. Bu N. ülke, yeni alın değişimi sandardında ABD idi. ABD kendi siseminde alın sandardını korumak için parasal özerkliğini önemli ölçüde erk emişi. Diğer ülkeler ise resmi uluslararası rezervlerini alın veya Dolar varlıkları olarak umakaydı. Yabancı ülkeler Dolar varlıklarını faiz geirisi olan ABD hazine bonosu şeklinde uuğundan faiz geirisi de kazanmakaydı. Alın değişim sandardının geniş olarak kabul görmesinin ana sebeplerinden birisi de, ABD dışında para oorielerinin ABD Hazinesinin Dolar ile alın arasındaki çif yönlü konveribilieyi sağlayabileceğine inanmalarıydı. Alın değişim sandardı aslında Breon Woods anlaşması ile oraya çıkan yeni bir olgu değildi. Alın sandardının geçerli olduğu 19.Yüzyılın sonu, 20. yüzyılın başlarında bazı sömürge ülkeler ve gelişen pazar ülkeleri (Japonya ve İskandinav ülkeleri gibi) alın rezervlerini serlin ve diğer emel döviz birimlerinin faiz geiren finansal varlıklarına yaırmaka idi. Bu sayede Birinci Dünya Savaşı başladığı zaman dünyada uluslararası rezervlerin %20 si yabancı para rezervlerinden oluşmakaydı (Linder, 1969) yılında yapılan Genoa Konferansı (İalya) dünyanın alın değişim sandardına dönmesini avsiye emiş, bu yolda yılları arasında dünya çapında alın değişim sandardı esis edilmiş, İngilere ve ABD para birimleri rezerv para olarak seçilmişi (Bordo ve MacDonald, 2001) büyük Dünya Buhranı ve 10 yıl sonrasında İkinci Dünya Savaşının başlaması alın değişim siseminin askıya alınmasına neden olmuşu.

16 Alın değişim sandardından ikinci kez vazgeçilmesinin arkasında ise bu defa Triffin ikilemi (Triffin dilemma) duruyordu. Triffin (1960), Breon Woods siseminin uzun dönemde ayaka kalmasının imkansız olduğunu ve güven sorunu nedeniyle çökeceğini öngörmekeydi. Buna göre, ülkelerin uluslararası icareinin giderek büyümesi uluslararası rezerv ihiyacını arıracak, bu durumda Merkez Bankaları mecburen Dolar varlıklarını arırmak durumunda kalacakır. Bu durum ellerindeki Dolar varlıklarının ABD Hazinesinde mevcu alın rezervlerini aşacağı nokaya kadar devam edecekir. ABD aahhü eiği gibi bu Dolarların ümünü, 1 ons alın = 35 ABD $ pariesinden bozduramayacağı için Merkez Bankalarında bir güven sorunu başlayacak ve ellerindeki Doları hızla alına dönüşürmeye çalışacaklardı. Bu ise alın değişim sandardının sonunu geireceki. Triffin, IMF nin kendi para birimini çıkararak, ülkelerin uluslararası rezervlerini Dolar yerine bu para birimi cinsinden umasını önerdi. Aslında bu öneri IMF i Dünya Merkez Bankasına dönüşüreceki ve Keynes in Breon Woods anlaşması sırasında eklif eiği, faka kabul eiremediği eklif ile örüşüyordu. Ve arih Triffin i haklı çıkardı yılları arasında ABD den özel sermaye akışı yabancı resmi rezervlerin genişlemesine neden oldu yılında ABD den sermaye akışlarının önünü kesmek için özel vergiler konulmaya başladı. Vienam savaşının yüksek faurası mali genişlemeye, mali genişleme ise genel fiya düzeyinin yükselmesine ve ABD ödemeler dengesi fazlasının erimesine neden oldu. Başlangıça daralıcı para poliikası benimsenmesine rağmen, yüksek faiz oranlarının inşaa sekörü üzerinde negaif ekisi ABD Merkez Bankasını (Federal Reserve Bank) yıllarında daha genişlemeci para poliikaları benimsemesine neden oldu. IMF, 1967 yılında Triffin in öngördüğü kendi para birimi olan Özel Çekme Haklarını (Special Drawings Righ - SDR) çıkardı. SDR, Merkez Bankaları arasındaki işlemlerde kullanılacakı. Faka SDR nin çıkarılması bile alın değişim sandardı üzerindeki baskıları fazla hafifleemedi. Triffin in öngördüğü son oldukça yaklaşmışı. Londra Alın Borsasında 1967 sonu ve 1968 senesinin başlarında spekülaörler alın saın almaya başladı. Alına hücum sonucu Merkez Bankaları 17 Mar 1968 arihinde iki bağlı alın pazarının (wo-ier gold marke) oluşuğunu ilan ei. Özel alın üccarları alın fiyaının piyasadaki arz alep dengesine bırakıldığı özel pazarda, Merkez Bankalarının ise eskiden olduğu gibi bir ons alının 35 ABD Dolarına eşi olduğu resmi pazarlarda işlem yapması kararlaşırıldı. Faka alın değişim sandardı arık dünya çapında parasal genişleme karşısında oomaik sınırlama koyacak güce sahip değildi yılına gelindiğinde ABD de yükselen işsizlik ve cari ödemeler dengesi açığı, piyasaların Dolar devalüasyonu beklenisini oldukça kuvvelendirdi. 15 Ağusos 1971 arihinde ABD başkanı Richard Nixon, ABD nin alın sandardını erk eiğini ve alın ile Dolar arasındaki sabi parienin kopuğunu resmen ilan ei. Aralık 1971 de Washingon da (ABD) yapılan Smihsonian Anlaşmasına göre ABD Doları esas yabancı ülke paralarına göre %8 oranında devalüe edildi. Faka çok kısa süre içerisinde Dolar

17 kurundaki bu devalüasyon oranının yeersiz olduğu oraya çıkı. Dolara spekülaif hücumlar karşısında 12 Şuba 1973 arihinde %10 oranında yeni devalüasyon yapıldı. Faka spekülaif harekeler o kadar yoğundu ki, 1 Mar-18 Mar 1973 arihleri arasında döviz piyasaları kapaılmak zorunda kaldı. Döviz piyasaları 19 Mar a yeniden açıldığında Japon ve esas Avrupa para birimleri Dolar karşısında serbes dalgalanmaya bırakıldı. Başlangıça bu geçici bir düzenleme olarak düşünülse de, yeni bir dönem esnek kur sisemleri dönemi başlıyordu. E. ESNEK KUR SİSTEMLERİ Esnek kur sisemleri alında para biriminin değeri alın veya başka bir ülkenin rezerv para birimine bağlanmamakadır. Para biriminin değeri uluslararası finansal piyasalarda, arz ve alep dengesinde belirlenmekedir. Esnek kur sisemleri alında döviz kurları, kabaca, ülke para birimlerinin göreceli saınalma gücüne göre belirlenmekedir 2. Esnek döviz kurlarının emel üç faydası, para poliikasında özerklik sağlaması, simerik yapıya sahip olması ve döviz kurlarının oomaik olarak isikrar sağlamasıdır (Krugman ve Obsfeld, 2000:s.569): (i) Para Poliikasında Özerklik: Esnek kur sisemleri alında Merkez Bankaları döviz kurunu ayarlamak için piyasaya müdahale emek zorunda kalmamaka, iç ve dış dengeyi sağlamak için para poliikasını kullanabilmekedir. Breon Woods siseminin çökmesinin emel nedenlerinden birisi yabancı ülkelerin alın değişim sandardı mekanizması çerçevesinde, ABD nin enflasyonunu ihal emesi idi (Krugman ve Obsfeld, 2000). Faka yeni esnek kur siseminde bu sorun amamen oradan kaldırılmaka, ülkeler bağımsız kur poliikaları izlediğinden diğer bir ülkenin enflasyonunu ihal emek zorunda kalmamakadır. (ii) Simeri: Esnek kur sisemleri alın değişim sandarlarının emel sorunlarından biri olan asimeriyi oradan kaldırmakadır. Her ülke kendi parasal koşullarını ekileme ve düzenleme yekisine sahipir. Her hangi bir ülke ek başına diğer ülkelerin parasal koşullarını ekileyemez. (iii) Kurların oomaik ayarlama mekanizması: Alın ve alın değişim sandardının en önemli sakıncalarından birisi, bu sandarlar alında sabi döviz kuru yanlış ise kur ayarlaması yapılamaması, faka üm diğer makroekonomik değişkenler üzerinde ayarlama yapılmasıdır. Esnek kur sisemleri, oomaik ayarlama mekanizması sayesinde bu 2 Esnek kur sisemlerinin belirlenmesi ile ilgili eorik yaklaşımlar dördüncü bölümde deaylı olarak arışılacağı için bu bölümde fazla yer verilmeyecekir.

18 sakıncayı gidermekedir. Esnek kur sisemleri alında yuriçi ve yurdışı ürün fiyaları arasındaki ayarlama döviz kurları aracılığıyla gerçekleşmekedir. Bu sebeple, kurlarda bir yanlışlık söz konusu ise kurların kendisi ayarlanmaka ve dengesizlikler giderilmekedir. Yuriçi ücreler ve fiyalar göreceli olarak esnek olmadığı için gerekli ayarlamayı yapamamakadır. Faka, esnek kur siseminde kurların önceden belirlenmiş kurumsal al ve üs sınırları olmadığı için ayarlama süreci için daha esnek araçlar söz konusudur. Esnek kur sisemlerinin sakıncaları ise beş emel argüman şeklinde ifade edilebilir (Krugman ve Obsfeld, 2000:s.573): (i) Disiplin sorunu: Merkez bankalarının enflasyonis poliikalar izlemesi para disiplininden kopuşu beraberinde geirmekedir. Halbuki alın ve alın değişim sandardında kurlar sabilendiği için böyle bir sorun söz konusu değildir. (ii) Spekülasyonlar ve para piyasalarının isikrarsızlığı: Döviz kurlarının değişeceği ile ilgili spekülasyonlar döviz piyasalarında isikrarsızlığa, dolayısıyla ülkenin iç ve dış dengesi üzerinde olumsuz ekiye sahip olabilir. (iii) Uluslararası icare ve yaırımın engellenmesi: Esnek kurlar döviz kurlarındaki değişimleri belirsiz hale geirdiğinden fiyalar ve dolayısıyla, uluslararası icare ve yaırım üzerinde olumsuz ekiye sahipir. (iv) Koordinasyonsuz ekonomik poliikalar: Triffin (1986), esnek kur sisemleri alında döviz kurlarının aşırı volailie göserdiğini iddia emekedir. Faka Melzer (1986), esnek kur sisemlerine geçişen sonra fiya ve çıkıların öngörü haalarının değişkenliğinin azaldığını gösermekedir. Ekonomi lieraüründeki diğer araşırmalar ise döviz kurlarındaki dalgalanma derecesini belirleyen önemli ekenin ülkelerin bireysel olarak esnek veya sabi kur sisemi seçmesi değil, ülkelerin ekonomik poliikaları arasındaki koordinasyon düzeyi olduğunu gösermekedir. Esnek kur sisemlerinde ülkeler rekabeçi devalüasyon poliikalarına girişiğinde (komşuyu zarara sokma poliikaları - beggar-hy-neighbor policies), dünya ekonomisi bir büün olarak zarar görmekedir. (v) Fazla özerklik illüzyonu: Esnek kur sisemleri ülkelere gerçeke daha fazla özerklik vermemekedir. Kurlardaki değişimin boyuu Merkez Bankalarını yoğun olarak döviz piyasalarına müdahale emesine sebep olabilmekedir. Dolayısıyla, esnek kur sisemleri ülkelere makroekonomik poliikalarda daha fazla özerklik vermeden sadece ekonomide belirsizliği arırabilir.

19 Breon Woods siseminden esnek kur sisemlerine geçişe iki emel aşama vardır. İlk aşama, Ocak 1976 da IMF üyelerinin üzerinde anlaşıkları Jamaika Anlaşmasıdır. Bu anlaşmaya göre: (i) IMF üyeleri esnek kur sisemlerine geçebilir ve döviz piyasalarında aşırı volailieyi önlemek amacıyla piyasaya müdahale edebilir. (ii) Alın değişim sandardı resmi olarak erk edilmekeydi. IMF de bulunan alın soklarından yarısı üye ülkelere iade edilecek, diğer yarısı ise saılarak fakir ülkelere yardım amacı ile kullanılacakı li yıllardan iibaren Reagan yöneimi sırasında ABD ekonomisinin büçe açığı ve ödemeler dengesi açığı giderek büyümeye başladı. ABD Dolarının aşırı değerlenmiş olduğu durumu oraya çıkmakaydı. Eylül 1995 de G-5 ülkeleri (Fransa, Japonya, Almanya, Büyük Brianya ve ABD) arasında imzalanan Plaza Anlaşması (Plaza Accord) ABD nin dış icare açığı sorunu çözmek için Doların devalüe edilmesini onayladı ve bu amacı gerçekleşirmek için döviz piyasalarına müdahale emek konusunda anlaşı. Doların düşmeye başlaması belli bir süre sonunda sanayileşmiş ülkeler arasında Dolar kurunun aşırı düşebileceği endişesi uyandırdı ve Paris eki G-7 ekonomi zirvesinde (1987) Louvre Anlaşması (Louvre Accord) imzalandı. Breon Woods siseminden esnek kur sisemlerine geçişe ikinci aşamayı oluşuran Louvre Anlaşmasına göre G-7 ülkeleri döviz kurlarında isikrar sağlamak için daha fazla işbirliği içerisine girecek ve kendi makroekonomik poliikalarını koordineli olarak yürüeceklerdi. Bu anlaşma yöneimli dalgalı (managed-floa) kur sisemlerine geçilmesine ve döviz kurlarının daha isikrarlı raya ourmasına neden oldu. F. OPTİMAL KUR ALANLARI Uluslararası para siseminin evriminin günümüze kadar gelen en son aşaması, canlı örneğini Avrupa Para Siseminde gördüğümüz opimal kur alanlarıdır. Opimal kur alanları, ilk defa ekonomi lieraüründe Rober Mundell arafından 1961 yılında yayınlanan makalesinde anımlanmışır 3. Bu çalışmasında, Mundell, bir bölgenin veya ülkenin para birliğine kaılması halinde hangi şarlar alında fayda sağlayacağını açıklamakadır. Mundell, bir arafan, para birliğine giren bölgede işlem maliyelerinin düşeceğine, diğer arafan ise bağımsız para biriminden vazgeçmenin, para poliikası özerkliğini kaybeme gibi çeşili sakıncaları olduğuna dikka çekmekedir. Mundell, bir bölgenin opimum kur alanı oluşurmasının veya daha büyük para birliğinin bir parçası olmasının bu maliye ve faydaların ne oplamına bağımlı olduğunu gösermekedir. Opimal kur alanları para birimini komşu bölgenin para birimine bağlanması durumunda fayda sağlayacak kadar ufak ve açık olmayan, faka 3 Opimal kur alanları lieraürüne kakıda bulunan diğer önemli çalışmalar McKinnon (1963), Kenen (1969) ile Tower ve Wille (1976) arafından yazılmışır.

20 aynı zamanda daha ufak bölgelere ayrıldığı durumda fayda sağlayacak kadar büyük olmayan bölgeler olarak anımlanmakadır (Frankel, 1999). Opimum kur alanları hipoezi 1961 yılında oraya aılsa da, arihi daha eskiye dayanmakadır. Örneğin, ABD nin opimum kur alanı olup olmadığı lieraürde bir arışma konusudur. ABD nin uzun süre opimum kur alanı olamadığı ve 1930 lu yıllardan iibaren aran federal mali ransferler ve banka mevdua sigorası ile opimum kur alanına dönüşüğü iddia edilmekedir (Rockoff, 1999). Opimum kur uygulamalarının dünyada en iyi örneklerinden birisi, Avrupa Para Birliğidir. Breon Woods siseminin hala geçerli olduğu dönem olan Mar 1971 de, Avrupa Konseyi, Orak Pazar ülkelerini (sonradan AB ülkeleri) ekonomik ve parasal birliğe doğru göürecek Werner Planını hazırlayıp kabul ei. Ülkeler, Werner Planı kapsamında, Avrupa para birimlerinin kendi aralarında dalgalanmalarını isikrara kavuşurmak üzerinde anlaşılar. Avrupa para birimlerinin kendileri arasında döviz kuru harekeleri küçülmeke (yılan), Dolara (ünel) karşı ise göreceli olarak büyük kalmaka idi. Bu sebeple, bu sisem üneldeki yılan (snake in he unnel) ismini almışı. Breon Woods siseminin çöküşü ve Smihsonian Anlaşması üzerine Nisan 1972 arihinde ekrar bir araya gelen Avrupa ülkeleri yılan aralığının ± %2.25, ünel aralığının ise ± %4.50 olması üzerinde anlaşılar yılları arasında döviz kuru ayarlaması ile ilgili çeşili düzenlemeler yapıldı. Aralık 1978 arihinde Avrupa Şûrası Mar 1979 arihinden geçerli olmak üzere Avrupa Para Birliğinin kurulmasını kabul ei yılında Avrupa Para Birimi (ECU European Currency Uni) anımlandı. 1 Ocak 1999 arihinden iibaren Euro, ECU nun yerini aldı. Günümüzde AB ye üye 15 ülkeden 12 si Euro nu ulusal para birimi olarak kullanmakadır. AB ye yeni üye olan ülkelerin ise yakında Euro ya geçmesi beklenmekedir. AB dışında, Dünya nın birçok ülkesinde de, opimum kur alanlarına doğru son yıllarda bir kayma olduğu görülmekedir. Opimal kur alanlarının farklı bir uygulaması olan, Dolarizasyon Ekvador ve El Salvador da günümüzde uygulanmaka, Meksika, Guaemala ve Peru da ise akif gündem maddesini oluşurmakadır. Alı Baı Afrika ülkesi 2003 arihinde bölgenin orak para birimini kurmak üzerinde anlaşmışır. On bir Güney Afrika ülkesi Doları kabul emek veya muhemelen Güney Afrika para birimi, Rand a endekslenmiş bağımsız para birliği kurmak üzerinde arışmakadır. Alı perol üreicisi Arap ülkesi (Suudi Arabisan, Birleşik Arap Emirlikleri, Bahreyn, Umman, Kaar ve Kuvey) 2010 yılında para birliği kurma niyelerini ilan emişir. Diğer arafan, bazı ülkeler AB Doları veya Euro ile para kurulu oluşurmuşur. Avusralya ve Yeni Zelanda nın para birliği (ANZAC Doları) kurması da, ekonomi lieraüründeki son arışmalar (örneğin, Grimes, Holmes ve Bowden, 2000) arasındadır.