MAKİNE SEKTÖRÜNDE REKABETÇİLİĞİN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ

Transkript

1 MAKİNE SEKTÖRÜNDE REKABETÇİLİĞİN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ 8 Ağustos 05 Adana İhtiyaç Analizi Raporu Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği nin öncülüğünde yürütülmektedir. Proje, T.C. Ekonomi Bakanlığı nın Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Tebliğ i kapsamında desteklenmektedir. Projenin Adana da gerçekleştirilen aşamasında, Adana Sanayi Odası, yararlanıcı kuruluş olarak projeye dâhil olmuştur. Bu rapor, projenin danışmanı TEPAV tarafından hazırlanmıştır. Raporun yazımında Ozan Acar ve Şenay Akyıldız çalışmıştır. Firma mülakatlarında ekibe katılan Yakup Peker e teşekkür ederiz.

2 İçindekiler GİRİŞ... 4 MAKİNE ÜRETİCİLERİNİN SINIFLANDIRILMASI... 6 DIŞ ÇEVRE ANALİZİ... Adana nın Sosyoekonomik Yapısının Analizi... Adana da Sanayi ve Dış Ticaret... Adana daki Sanayi Yapısı... Adana nın Dış Ticareti... 8 Adana nın Makine Sektörü ve Sektörün Dış Ticareti... 0 SEKTÖR ANALİZİ... FİRMA YAPISI VE PERFORMANS ANALİZİ... 9 FİRMA DEĞER ZİNCİRİ ANALİZİ Ar-Ge ve Ürün Geliştirme Aşamasındaki Mevcut Durum Tedarik Aşamasındaki Mevcut Durum... 5 Üretim Aşamasındaki Mevcut Durum Satış, Pazarlama ve Servis Aşamasındaki Mevcut Durum... 6 URGE YOL HARİTASI Eğitim Danışmanlık Yurt dışına açılma... 7 SONUÇ EK-: SEKTÖREL TİCARET ANALIZLERI EK-: FİRMA KÜNYELERİ...

3 Şekiller ve Tablolar Listesi Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Tablo : TR6 Bölgesi ve illerinin sosyoekonomik durumu... 8 Tablo : Seçilmiş makine sektörlerinin dünya ticareti (008-0)... 8 Tablo : Performans göstergelerine göre firmaların ısı haritası Tablo 4: Değer zincirinin Ar-Ge aşamasında firmaların değerlendirilmesi... 5 Tablo 5: Firmaların Ar-Ge faaliyetlerindeki durumunu analiz etmek için kullanılan anahtar... 5 Tablo 6: Değer zincirinin tedarik aşamasında firmaların değerlendirilmesi Tablo 7: Firmaların tedarik aşamasındaki durumunu analiz etmek için kullanılan anahtar Tablo 8: Değer zincirinin üretim aşamasında firmaların değerlendirilmesi Tablo 9: Firmaların üretim aşamasındaki durumunu analiz etmek için kullanılan anahtar... 6 Tablo 0: Değer zincirinin satış, pazarlama ve servis aşamasında firmaların değerlendirilmesi Tablo : Firmaların satış, pazarlama ve servis aşamasındaki durumunu analiz etmek için kullanılan anahtar Tablo : Projedeki firmaların üretim alanlarını ilgilendiren bazı yurt dışı fuarları... 7 Tablo : URGE yol haritası takvimi ve tahmini maliyetler... 7 Şekil : Makine üreticisi türleri ve üreticilerin değer zinciri halkalarındaki rekabet güçleri... Şekil : Adana nın sosyoekonomik gelişmişlik ve yaşanabilirlik endekslerindeki yeri... Şekil : Adana nın göç dinamikleri... 4 Şekil 4: İstihdam göstergeleri itibarıyla Adana nın Türkiye deki konumu... 5 Şekil 5: Adana da yaş ve eğitim durumuna göre nüfusun dağılımı... 6 Şekil 6: Adana nın sağlık göstergelerindeki performansı... 7 Şekil 7: TR6 Bölgesinin brüt katma değer üretimi değerlendirmesi... 0 Şekil 8: Kişi başı reel katma değer karşılaştırması... Şekil 9: Çalışan başı katma değer karşılaştırması (004-0)... Şekil 0: Adana nın 00 km yarıçaplı alanda erişebildiği ekonomik büyüklük... Şekil : Adana daki özel sektör aktivitesinin sektörel yapısı... Şekil : Adana Hacı Sabancı Organize Sanayi Bölgesi ve İSO-000 de Adana nın durumu... 5 Şekil : Yatırım teşviklerine göre Adana ve çevre illerinin değerlendirilmesi... 6 Şekil 4: Adana nın dış ticaretindeki temel büyüklükler (milyar doları)... 8 Şekil 5: Adana nın en çok ihracat yaptığı ülkeler ve ihracatta öne çıkan sektörler*... 9 Şekil 6: Adana nın en çok ithalat yaptığı ülkeler ve ithalatta öne çıkan sektörler*... 0 Şekil 7: İller itibarıyla makine üreticisi sayıları ve Adana daki makine alt sektörleri... Şekil 8: Adana nın makine sektörü ihracatı (milyon doları)... Şekil 9: Adana nın makine sektörü ithalatı (milyon doları)... Şekil 0: Firmaların temel performans büyüklüklerine göre dağılımı (04) Şekil : Firmaların faaliyet gösterdikleri sektörlerin küresel liderleri... 4 Şekil : Firmaların yerli ve yabancı rakiplerine kıyasla rekabet gücü durumları... 4 Şekil : Rekabetçiliğin belirleyicileri ve yatırım ortamı kısıtları algısı... 4 Şekil 4: Makine üreticilerinin değer zinciri analizi Şekil 5: Dışarıdan satın alınan komponentlerin üretim maliyeti içindeki payı, % Şekil 6: Firmalarda çalışanların ortalama eğitim süreleri... 56

4 GİRİŞ Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği nin öncülüğünde yürütülmekte ve T.C. Ekonomi Bakanlığı nın Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesi (URGE) Tebliğ i kapsamında desteklenmektedir. Projenin danışman kuruluşu TEPAV dır. Projenin gerçekleştirildiği illerdeki Sanayi veya Sanayi ve Ticaret Odaları, projede yararlanıcı kuruluş olarak yer almaktadırlar. Projenin amacı, Türkiye nin 0 yılı hedeflerini yakalamasında kritik bir rolü bulunan makine sektörünün yoğunlaştığı 7 ilde, her bir ilde faaliyet gösteren en az 0 makine üreticisinin rekabet gücünün mevcut düzeyini analiz etmek ve bu firmaların rekabet güçlerinin geliştirilmesinin önündeki engelleri tespit etmektir. Yapılan incelemeler neticesinde her bir il için, o ilden projeye dâhil olan firmaların rekabet gücü ihtiyaç analizi hazırlanmaktadır. İl raporları, T.C. Ekonomi Bakanlığı nın, URGE Tebliğ i kapsamında, projede yer alan firmalara vereceği destekler konusunda, Bakanlığa yol gösterici olacaktır. Projenin Adana da yürütülen aşamasının sonuçlarını içeren bu raporda, Adana da faaliyet gösteren 0 makine üreticisi firmanın mevcut rekabet gücü düzeyi analiz edilmekte ve bu firmaların rekabet güçlerini geliştirebilmeleri için ihtiyaç duydukları unsurlar tespit edilmektedir. Projede yer alan firmalar, TEPAV proje ekibi tarafından gerçekleştirilen ihtiyaç analizi doğrultusunda, T.C. Ekonomi Bakanlığı nın URGE Tebliğ i kapsamında desteklenecektir. Bu raporda rekabet gücü ihtiyaç analizi yapılan firmalar Adana Sanayi Odası (ADASO) tarafından seçilmiştir. Firma seçimindeki temel kriter, firmanın ihracat yapması ya da ihracatı olmasa da ihracat yapma potansiyeli taşımasıdır. Buna ek olarak, söz konusu 0 firma, URGE Tebliğ inin öngördüğü doğrultuda, Turquality Programı nda yer almayanlar içerisinden seçilmiştir. Projede yer alan firmalar, Türkiye için öncelikli olan alt sektörlerde faaliyet gösterenler arasından seçilmiştir. Türkiye için öncelikli olan alt sektörlerin tespitinde, TEPAV tarafından geliştirilen seçme yöntemi kullanılmıştır. Firmaların rekabet güçlerini geliştirebilmeleri için nelere ihtiyaçları olduğunu belirlemek amacıyla öncelikle firmaların nitel ve nicel verileri derlenmiştir. Firmaların yapısını anlamak ve 0-04 dönemindeki performanslarını ölçmek amacıyla firmalardan İhtiyaç Analizi Bilgi Formu nu doldurmaları ve mali tablolarını TEPAV proje ekibiyle paylaşmaları istenmiştir. Daha sonra TEPAV proje ekibi, firmaların tümünü ziyaret etmiştir. Ziyaret sırasında, firmaların performanslarının belirleyicisi olan unsurlar üzerine bir mülakat gerçekleştirilmiştir. Firmalardan toplanan verilerin tümü ihtiyaç analizlerinde kullanılmıştır. Bu raporda, ihtiyaç analizi sonuçları yer almaktadır. Projeye dâhil olan firmalara ait verilerin gizli kalması gerektiği göz önünde bulundurularak, analizlerde firma isimlerinden bahsedilmemektedir. İhtiyaç analizi sonuçlarına geçmeden önce, birinci bölümde, firmaların faaliyetlerini sürdürdükleri ortamın anlaşılması için Adana nın ekonomik ve sosyal yapısı analiz edilmektedir. İkinci bölümde, firmaların faaliyet gösterdikleri alt sektörle ilgili küresel eğilimler ve bu alt sektörlerde Türkiye nin göreli rekabet gücü düzeyi değerlendirilmektedir. Üçüncü bölümde firmaların yapılarına yönelik 4

5 değerlendirme ve 0-04 dönemindeki performanslarının analizi yapılmaktadır. Dördüncü bölümde ihtiyaç analizi sonuçları, beşinci bölümde ise URGE yol haritası verilmektedir. 5

6 6 Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu MAKİNE ÜRETİCİLERİNİN SINIFLANDIRILMASI Ülkelerin gelir düzeyi ile şirketlerinin kalitesi arasında kuvvetli bir ilişki vardır. Doğal kaynak zengini ülkeler hariç tutulduğunda, bugünün yüksek gelirli ekonomilerinin, dünyanın en iyi şirketlerine sahip oldukları görülmektedir. Burada iyi şirket ile ne kastedildiğinin açıklanması ihtiyacı vardır. Faaliyet gösterdikleri sektördeki küresel trendleri belirleme becerisi olan ve çalışanlarının ve ortaklarının kaliteli yaşamlar sürmesine olanak sağlayan şirketleri iyi şirket olarak sınıflandırabiliriz. Bu tür şirketler, bulundukları ülkelerin zenginleşmesine çok ciddi katkılar yapmaktadır. Değer zincirlerinin küreselleştiği günümüzde, iyi yönetilen şirketlerin sadece ilk kuruldukları ülkelerde değil, faaliyet gösterdikleri tüm coğrafyalarda refah artışına katkı sundukları bilinmektedir. Bir ülkenin bir sektördeki rekabet gücünün temel belirleyicisi, o ülkenin ilgili sektörde faaliyet gösteren şirketlerinin niteliğinden bağımsız değildir. Bu durum makine imalatı sektörü için de geçerlidir., ve da, iyi yönetilen, teknoloji üreten, çağın gereklerine ayak uydurabilen ve müşterilerinin ihtiyaçlarını doğru okuyabilen küresel makine üreticileri olduğu için bu ülkeler dünyada makine imalatı sektörünün öncüsüdürler. Türkiye nin de makine imalatı sektöründe rekabet gücünü artırabilmesi için iyi makine şirketlerine ihtiyacı vardır. Türkiye nin makine imalatı sektöründe izleyeceği stratejinin şirketleri hesaba katmadan tasarlanması, bu çerçevede ortaya koyulan çabanın boşuna harcanmasına neden olacaktır. Küresel makine imalatı sektöründeki şirketleri 5 ana grup altında değerlendirmek mümkündür. Söz konusu kategoriler, Türkiye ve dünyadaki makine şirketlerinin incelenmesi neticesinde ortaya çıkarılmıştır. Birinci grupta, Küresel Liderler bulunmaktadır. İkinci grupta, Hızlı Yükselenler vardır. Üçüncü gruptaki şirketler Fason üreticiler olarak sınıflandırılabilir. Dördüncü grupta, Yenilikçi Şirketler, beşinci kategoride ise Takipçi Şirketler bulunmaktadır. Her bir kategorideki şirketlerin yapıları ile ilgili değerlendirme aşağıda yapılmaktadır. Küresel Liderler: Bu grupta yer alan işletmeler kendi alt sektörlerinde dünya liderleridir. Bu tip işletmelerin ürettikleri makinenin aynı zamanda mucidi ve sektörün en tanınan markası oldukları görülmektedir. Küresel liderler, sektörün en kaliteli ürünlerini üretmektedir. Ancak bu yüksek kalitenin karşılığında, ürünlerinin satış fiyatı sektör ortalamasının oldukça üzerindedir. Rekabet güçlerinin temelinde kalite bulunan küresel liderlerin, fiyat rekabeti yapabilmeleri mümkün değildir. Bu kategoride yer alan şirketler, Ar-Ge ve Ür-Ge yetkinlikleri sayesinde sektörlerinin dünyadaki yönünü belirleyebilme becerisine sahiptir. Bu tip şirketler,, ve İsviçre gibi yenilikçilik potansiyelinin yüksek olduğu ülkelerde yer almaktadır. Bu şirketler, yaptıkları yeniliklerle makine verimliliğini artırıp hata payını azaltmayı, enerji tasarrufu sağlamayı ve ileri malzeme tekniklerinin kullanımını artırmayı hedeflemektedir. Müşterilerden gelen talebe cevap vermenin yanında, küresel liderlerin, sektörlerinde kimsenin farkında olmadığı ihtiyaçları gidermeye yönelik araştırmalar yaparak, müşteri sektörlerdeki iş yapma biçimlerini kökten değiştirebilmektedir. Üretilen ürünün niteliğini iyileştirmenin yanı sıra, bu tip firmalarda yapılan yenilikçilik faaliyetlerinin bir diğer amacı da, şirketin iç süreçlerinde iyileştirme sağlamaktır. Bu sayede firmaların verimliliklerini artırmak suretiyle

7 karlılıklarını koruyabildikleri görülmektedir. Ülkelerindeki nitelikli insan kaynağı, üniversite sanayi işbirliğinin gelişmiş olması, fikri mülkiyet haklarının korunma çerçevesinin güçlü olması, bu şirketleri yenilikçi olmaya teşvik eden unsurlardır. Küresel liderler, merkezi coğrafi konumları nedeniyle hammadde ve girdiye ulaşma konusunda önemli avantaja sahiptir. İleri teknolojili komponentleri çoğu zaman kendileri üretebilen, üretemese de avantajlı coğrafi konumları nedeniyle ihtiyaç duydukları yüksek teknolojili komponente kolaylıkla erişebilen küresel liderlerin kuvvetli bir tedarik ağları vardır. Çoğunlukla gelişmiş ülkelerde bulunan küresel liderler, tedarikçileriyle ortak bir kümenin parçası olarak faaliyetlerini sürdürmektedir. Motor, pnömatik sistemler ve elektrikli aksamlar konusunda tedarikçileriyle yakın işbirliğinde olan bu şirketler, tedarikçilerinin gerçekleştirdikleri yenilikleri makinelerine kısa zamanda ve etkili bir şekilde entegre edebilmektedir. Bu şirketlerin bulundukları ülkelerde sanayi altyapısının kuvvetli olması, özellikle teknolojik komponentlere erişim konusunda herhangi bir problemle karşılaşmamalarını sağlamaktadır. Küresel liderlerin satış, pazarlama ve satış sonrası destek konularında da oldukça avantajlı bir konumda oldukları görülmektedir. Bu firmaların, satış yaptıkları ülkelerin önemli bölümünde kendi satış ofisleri ve servis ağları bulunmaktadır. Satış ofisi ve servis ağı oluşturmak için yeterli büyüklüğe sahip olmayan pazarlarda ise yerel bayiler aracılığıyla satış ve servis hizmeti vermektedirler. Bu kategorideki firmaların müşterileri, uygun koşullarda finansmana erişim imkânına sahiptir. Gelişmiş ülkelerin ihracat bankaları, makine üreticilerini desteklemek amacıyla, bu üreticilerin müşterilerine uzun vadeli ve düşük faizli krediler verebilmektedir. Gelişmiş ülkelerdeki lojistik altyapı imkânlarının gelişmişlik düzeyi, bu ülkelerdeki küresel liderler kategorisindeki makine üreticilerinin üretim tesislerinin içine kadar demiryolu ağının uzanmasını mümkün kılmaktadır. İhracat söz konusu olduğunda, demir yolu bağlantısının şirketlerin üretim tesislerinin içine kadar uzanması, limana düşük maliyetli erişim konusunda önemli bir avantaj sağlamaktadır. Hızlı Yükselenler: Bu kategoride, iç ve dış pazarlarda küresel liderleri en fazla zorlayan, onlardan pazar kapabilen işletmeler bulunmaktadır. Özellikle son 0 yılda, yükselen piyasa ekonomilerinin küresel ekonomiye entegrasyonuyla birlikte küresel liderleri kendi pazarlarında dahi zorlamayı başaran şirketler ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu şirketler, kalite kriterinde sürekli yukarı doğru giderken, fiyat konusunda rakiplerini ciddi ölçüde zorlayabilmektedir. Dolayısıyla bu tip şirketler, müşterilerinin gözünde kalitefiyat dengesini sağlama konusunda küresel liderlere kıyasla çok daha olumlu bir konumda bulunmaktadır. Öte yandan bu gruptaki şirketlerin marka bilinirlikleri günden güne iyileşse de bu alanda hala küresel liderlerin gerisinde kaldıkları görülmektedir. Çoğunlukla Türkiye, ve Brezilya gibi yükselen piyasa ekonomilerinde yer alan bu işletmelerin, küresel liderler kadar olmasa da Ar-Ge ve Ür-Ge becerilerine sahip oldukları görülmektedir. Bu şirketlerin gerçekleştirdikleri yenilikçilik faaliyetleri, sektörlerindeki yeni teknolojileri ürettikleri makinelere entegrasyonu için yapılmaktadır. Bu firmalar, Ar-Ge faaliyetlerini müşterilerin ihtiyaçlarını gidermek için ve teknoloji lideri şirketlerin yeni ürünlerinin benzerlerini patent ihlali yapmadan üretmek amacıyla gerçekleştirmektedir. Çoğunlukla sipariş usulü çalışılan makine imalat sektöründe, her yeni 7

8 sipariş için yeni ürünlerin tasarlanması gerekmektedir. Bu nedenle hızlı yükselen şirketlerin yenilikçilik faaliyetleri ağırlıklı olarak yeni ürün geliştirmekten ibarettir. Bunun yanında, hızlı yükselen şirketler, dinamik yapıları nedeniyle farklı alt sektörlerde üretim yapma esnekliğine de sahiptir. Yeni alt sektörlere geçiş sürecinde de yine yenilikçilik faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi kritik bir önem taşımaktadır. Makine imalatı sektöründe dikey entegrasyonun varlığından söz edilemez. Bu ve diğer tüm kategorilerdeki firmalar, ürettikleri makinelerde kullandıkları yüksek teknolojili bileşenleri dışarıdan tedarik etmektedir. Hızlı yükselen şirketler, bu bileşenleri gelişmiş ülkelerden ithal etmek zorunda kalmaktadır. Zira bu işletmelerin müşterileri, satın aldıkları makinelerde kullanılan bileşenlerin sektörün bildiği, tanınmış firmalardan olmasına dikkat etmektedir. Hızlı yükselen şirketler, ithal ettikleri yüksek teknolojili bileşenlere, küresel liderlerin ödediğinden daha yüksek bir tutar ödemek durumunda kalmaktadır. Buna ek olarak hızlı yükselenler, üretimlerinde kullandıkları nitelikli demir çelik ürünlerinin de yine büyük çoğunluğunu yurt dışından, gelişmiş ülkelerden ithal etmek zorunda kalmaktadır. Hızlı yükselen makine üreticilerinin satış ve pazarlama ağlarının küresel liderler kadar yaygın olmadığı görülmektedir. Bu tip firmaların kendi ülkeleri dışında satış ve servis ofisleri bulunmamaktadır. Bu şirketler, yurt dışındaki müşterilerine satış hizmetini distribütörler ve bayiler aracılığı ile vermektedir. Dolayısıyla satış yaptıkları pazarlarda fiziksel olarak bulunmadıkları için bu pazarlardaki müşterilerin ihtiyaçlarına hızlı cevap verme konusunda küresel liderlere kıyasla dezavantajlı bir konumda bulunmaktadırlar. Hızlı yükselenlerin yurt dışı pazarlardaki müşterilerine satış sonrası destek verme konusunda güçlükle karşılaştıkları görülmektedir. Bu şirketler, bulundukları ülkeden yurt dışındaki müşterilerine servis elemanlarını gönderirken vize sorunuyla karşılaşmaktadır. Bu ise özellikle de gelişmiş ülkelerdeki müşterilerine servis hizmeti sunmakta gecikmelere neden olmakta ve dolayısıyla da bu şirketlerin gelişmiş ülkelere açılmaları önünde engel teşkil etmektedir. Çoğunlukla yükselen piyasa ekonomilerinde bulunan hızlı yükselen şirketler, küresel liderler kadar geniş finansman imkânlarına sahip değildir. Yükselen piyasa ekonomilerindeki İhracat Bankaları nın makine ihracatı yapan kuruluşlara kullandırdıkları kredilerin koşulları, makine sektöründe öncü olan gelişmiş ülkelerin Eximbank larının sunduğu şartlar kadar elverişli değildir. Buna ek olarak küresel liderler, daha eski ve köklü kuruluşlar oldukları için, satış hacimlerine kıyasla daha yüksek bir işletme sermayesi ile faaliyetlerini sürdürmektedir. Lojistik imkânlar açısından değerlendirildiğinde, yükselen piyasa ekonomilerindeki ulaştırma altyapısının, gelişmiş ülkelerdeki kadar kuvvetli olmadığı bilinmektedir. Demiryolu ile liman bağlantısını sağlayabilen şirketlerin lojistik bir avantaj elde ettikleri görülmektedir. Ancak bu kategorideki tüm işletmelerin bu imkâna sahip olmadığı da bilinmektedir. Fason üreticiler: Fason üreticiler grubunda küresel liderlere ve zaman zaman da hızlı yükselenlere üretim yapan işletmeler bulunmaktadır. Küresel liderlerin makinelerinin montajını ya da bu makinelerin bir veya birden çok parçasını üreten firmalar, fason üreticiler kategorisinde yer almaktadırlar. Kendi markalarıyla üretim yapmayan fason üreticilerin öncelikleri arasında markalaşmak bulunmamaktadır. 8

9 Kalite ve fiyat dengesini sağlamanın en güç olduğu kategori budur. Yüksek kalitede üretimi olabildiğince ucuza yapmak, fason üreticilerin ayakta kalabilmeleri için zorunludur. Fason üreticiler küresel bir değer zincirin parçası olarak faaliyetlerini sürdürmektedir. Gelişmiş ülkelerin makine markaları için başta olmak üzere işgücünün ucuz olduğu ülkelerde üretim yaparlar. Gelişmiş ülkelerdeki makine üreticilerinin hızla büyüyen Asya pazarına girmelerini sağlayan fason üreticilerin üretim teknikleri ve kalite kontrol konularında kuvvetli oldukları bilinmektedir. Ar-Ge ve Ür-Ge kapasiteleri düşük olan fason üreticiler için ürettikleri makinelerin tasarım özelliklerini, adına üretim yaptıkları diğer işletmelerden almaları yeterlidir. Bu tip kuruluşlardaki yenilikçilik faaliyetleri, çoğunlukla üretim süreçlerini iyileştirme amaçlı olmaktadır. Ürettikleri makineye yönelik yenilikler, fason üreticilerin adına üretim yaptıkları şirketlerden gelmektedir. Fason üreticilerin satış, pazarlama ve servis ağı kurmaları çoğu zaman gerekli değildir. Adına üretim yaptıkları işletmelerin, kendi satış, pazarlama ve servis ağları bulunmaktadır ve bu işi o firmalar gerçekleştirmektedir. Makine üretimine fason üretici olarak başlayan ve bu sayede üretim kabiliyetlerini, nitelikli makine üreticileri ile çalışarak geliştiren şirketlerin sonraki aşamalarda kendi markalarıyla üretim yapmaları da mümkün olabilmektedir. Yenilikçi Şirketler: Yenilikçi şirketler, küresel liderler ve fason üreticilerden ölçek olarak daha küçüktür. Bu grupta yer alan işletmeler, Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler olarak sınıflandırılmaktadırlar. ve gibi makine sektöründe öncü olan gelişmiş ülkelerde ve Türkiye ve Tayvan gibi yükselen piyasa ekonomilerinde de yer alabilirler. Bu grubun gelişmiş ülkelerdeki temsilcileri küresel pazarlarda son derece başarılı bir biçimde tutunabilmektedirler. Gelişmiş ülkelerdeki yenilikçi şirketler, yüksek kalitedeki makineleri küresel liderler ve hızlı yükselenlere kıyasla daha düşük maliyetlere üretebilmektedir. Bu grubun gelişmekte olan ülkelerdeki temsilcileri, aynı kalitede üretim yapsalar da, üretimlerini daha düşük fiyatlarla pazara sürmek durumunda kalmaktadırlar. Bulundukları endüstriyi dönüştüren yeniliklerin zaman zaman gelişmiş ülkelerdeki yenilikçi şirketler kategorisindeki işletmelerden çıktığı görülmektedir. Küresel liderler ve hızlı yükselenlerden daha küçük ölçekli olmanın verdiği bir esneklik avantajına sahip olan yenilikçi şirketler, bulundukları ülkelerdeki üniversitelerin araştırma kapasitesinden doğru faydalanabildiklerinde, sektördeki diğer üreticilerin önüne geçebilmektedir. Ancak bu grubun gelişmekte olan ülkelerdeki temsilcilerinin yenilikçilik kapasiteleri, gelişmiş ülkelerdeki benzer şirketlerin oldukça gerisindedir. Gelişmekte olan yenilikçi şirketlerin yenilikleri, ağırlıklı olarak Ür-Ge odaklıdır. Endüstriyi dönüştürme potansiyeli olan yeniliklerin gelişmekte olan ülkelerdeki bu tip şirketlerden çıkması ihtimali oldukça düşüktür. Sayıları az da olsa Ar- Ge yapabilen mühendis istihdam ettikleri görülmektedir. Bulundukları pazarda tanınan bir marka olmakla birlikte yurt dışı pazarlarda marka bilinirlikleri sınırlıdır. Gelişmiş olanlarının yurt dışında temsilcilerle çalıştıklarını, daha az gelişmiş olanların ise dış pazarlarda doğrudan müşteriye satış yapma yolunu tercih ettikleri görülmektedir. Bu grupta yer alan ve temsilci ağları bulunmayan firmaların ihracat performansları çoğu zaman istikrarlı bir görünüme sahip değildir. İhracat performansları incelendiğinde, toplam satışlar içerisinde ihracatın bir yıl çok yüksek bir 9

10 0 Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu paya sahip olduğu görülürken, diğer yıllarda ihracatın toplam satışlar içindeki payı neredeyse sıfıra gerilemektedir. Yenilikçi şirketler, ölçek sorunları nedeniyle, satış ve pazarlamaya çoğu zaman ayrı bir birim tahsis edememektedir. Şirketin sahibi ya da genel müdürü, diğer işlerden vakit bulduğu ölçüde satış ve pazarlamayla da ilgilenmektedir. Ancak organizasyon yapısı içinde satış ve pazarlamaya ayrı bir birim verilmemiş olması, ihracat performansını olumsuz etkilemektedir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerdeki yenilikçi şirketler için finansmana erişim önemli bir problemdir. İşletme sermayesi düşük olduğu için firmaların zaman zaman finansman sıkıntısı içine düştükleri görülmektedir. Şirket içinde yenilikçilik ve satış ve pazarlama gibi ayrı birimlerinin olmamasının temel nedeni de yine işletme sermayesi eksikliğidir. Lojistik, bu grupta yer alan firmalar için önemli bir problem değildir. Yüksek hacimli üretim yapmadıkları ve ürünün nakliyesi çoğunlukla müşteri tarafından üstlenildiği için bir rekabet gücü dezavantajı değildir. Yurt dışındaki müşterilere satış sonrası destek ve bakım hizmetleri yenilikçi şirketlerin bulunduğu ülkeden yurt dışına eleman göndermek suretiyle gerçekleştirilmektedir. Takipçi Şirketler: Makine üreticileri arasında rekabet gücü en düşük olan grup takipçi şirketlerdir. Bu kategorideki şirketlerin ağırlıklı olarak gelişmekte olan ülkelerde yer aldığı görülmektedir. Yenilikçi şirketler ve/veya hızlı yükselen gruplarındaki firmaların geliştirdiği yenilikçi ürünlerin benzerlerini üreterek ayakta kalmaya çalışırlar. Yerel ve uluslararası pazarlarda bu tür şirketlerin ürettikleri ürünler çoğu zaman fiyat avantajları nedeniyle tercih edilmektedir. Müşterilerin kaliteye dayalı kıyaslama yapmaları neticesinde takipçi şirketlerin ürünlerine yönelmeleri son derece güç olmaktadır. Takipçi şirketlerde herhangi bir yenilik faaliyeti gerçekleştirilmemektedir. Daha üst segmentlerdeki şirketlerin pazara sürdükleri ürünlerin kopyalanması suretiyle pazarda ayakta kalmaya çalışan takipçi şirketlerin patent ihlalleri nedeniyle zaman zaman sıkıntıya girdikleri görülmektedir. Diğer gruplardaki şirketlere benzer şekilde takipçi şirketler de teknolojik komponentlerin tamamını dışarıdan temin etmektedir ve üretim modelleri de şekil verdikleri demir ve çelik ürünlerine elektronik komponentleri entegre etmek olarak özetlenebilir. Bu kategorideki şirketlerin ihracattan ziyade iç pazar odaklı bir satış stratejisine sahip oldukları ve üretim ve ürün tasarlama anlamında da önemli eksikleri bulunduğu görülmektedir. Çoğunlukla kendi bulundukları bölgedeki sanayi işletmelerinin kullandığı makinelerin üretimine odaklanan bu işletmeler, aracılar vasıtasıyla zaman zaman ihracat da yapabilmektedir. Ancak, ihracatta süreklilik bu firmalarda çoğu zaman gözlenmemektedir. Lojistik, bu kategorideki firmalar için çoğu zaman bir engel değildir. Finansmana erişimin ise ülkedeki şartlara da bağlı olarak ciddi bir engel teşkil etmesi söz konusu olabilmektedir. Bu tip firmaların büyümelerinin önündeki temel engellerin başında finansmana erişim, satış ve pazarlama kapasitesindeki eksiklik ve şirket içi iş süreçlerinin gerektiği gibi tanımlanmamış olması gelmektedir. Makine üreticilerinin makine üretimi değer zincirinde güçlü ve zayıf oldukları halkalar, üreticilerin dâhil oldukları kategorilere bağlı olarak değişmektedir. Makine üretimi değer zinciri Ar-Ge, Ür-Ge, tedarik, üretim, satış ve pazarlama ve servis halkalarından oluşmaktadır. Makine üreticisi kategorilerinin değer

11 zincirinde güçlü ve zayıf oldukları kategoriler Şekil de gösterilmektedir. Küresel liderlerin değer zincirinin tüm halkalarında kuvvetli oldukları, takipçi şirketlerin ise tüm halkalarda ciddi zayıflıklarının bulunduğunu söylemek mümkündür. Hızlı yükselenlerin makinelerde kullanılan teknolojik komponentleri üretememeleri nedeniyle değer zincirinin tedarik ve kendilerine ait bir küresel satış ve pazarlama ağı kuramadıkları için satış ve pazarlama aşamalarında zayıf oldukları görülmektedir. Yenilikçi şirketlerin ise hızlı yükselenler kadar olmasa da, değer zinciri halkalarında çeşitli aşamalarda önemli üstünlükleri olduğu görülmektedir. Şekil : Makine üreticisi türleri ve üreticilerin değer zinciri halkalarındaki rekabet güçleri İşletme türleri Küresel liderler Hızlı yükselenler Fason üreticiler 4 Yenilikçi şirketler 5 Takipçi şirketler Özellikleri Teknolojiyi ilk önce geliştirenler Kalitede öncü, fiyat rekabetinde zayıf Ar-Ge kapasitesi en yüksek olanlar Küresel bir değer zinciri yönetirler Küresel bir satış ve servis ağları vardır Küresel liderlerin en önemli rakipleri Yüksek kaliteli ve rekabetçi fiyatla üretim Ar-Ge kapasiteleri hızla gelişmektedir Değer zincirleri halen yereldir Küresel bir bayi ağına sahiptir Küresel liderlere üretim yaparlar Son kullanıcıya doğrudan satışları sınırlıdır Üründen çok süreç iyileştirmeye odaklanırlar Yerel bir değer zinciri içindedirler, Satış örgütlenmeleri zayıftır Hızlı yükselen firmaların en önemli rakipleri Makul kalite düzeyinde, rekabetçi fiyata üretim Sınırlı da olsa Ar-Ge ye önem verirler; trendleri takip ederler Satış ve pazarlama ağları nispeten sınırlıdır, sınırlı sayıda ülkede bayileri vardır Düşük kaliteli, rekabetçi fiyatla üretim Ar-Ge faaliyetleri sınırlıdır/yoktur Endüstrideki mevcut eğilimleri geriden takip Satış örgütlenmeleri zayıftır İhracat çok sınırlıdır, varsa da istikrarsızdır Güçlü Orta Zayıf 4 5 Ar-Ge Ürün geliştirme Tedarik Üretim Satış ve pazarlama Servis Makine üreticilerinin gelişimi, takipçi şirket kategorisinden küresel liderlere doğru olmaktadır. Gelişme sürecinde atlanabilecek tek aşama fason üreticiler kategorisidir. Büyüyen bir makine firmasının, yenilikçi şirket statüsünden fason üretici kategorisini atlayarak, doğrudan hızlı yükselenler kategorisine geçişi mümkündür. Sanayileşerek kalkınan ve benzer gelir seviyesindeki diğer birçok ülkenin aksine sanayinin ekonomi içindeki payının halen yüksek olduğu başta, ve İsviçre gibi ülkelerdeki ekonomik istikrarın sağlanmasında küresel liderler kategorisindeki işletmeler önemli bir rol oynamaktadır. Önümüzdeki dönemde nin de makine sektöründeki azalan ağırlığını artıracağını söylemek mümkündür. Kaya gazı devrimiyle birlikte azalan enerji maliyetleri ve yatırım ortamında yapılan reformlar neticesinde Asya da üretimlerine devam eden li makine üreticilerinin yeniden

12 ye döneceğine dair tahminler yapılmaktadır. Türkiye nin de kişi başı gelirde bu ülkeleri yakalayabilmesi için hızlı yükselenler ve küresel liderler kategorisinde şirketlerinin olması gerekmektedir. Türkiye Cumhuriyeti Ekonomi Bakanlığı nın destekleriyle gerçekleştirilen bu projeye Adana dan dâhil olan 0 işletmeye URGE Tebliğ i kapsamında verilecek desteklerin, firmaların makine üretim değer zincirindeki aksaklıklarını gidermelerine ve bir üst kategoriye geçmelerine katkı sunması amaçlanmaktadır. Adana dan projeye dâhil olan işletmeler fason üreticilerden ve takipçi, yenilikçi ve hızlı yükselen şirketlerden oluşmaktadır. Projede yer alan firmaların bulundukları kategoriden bir üst sınıfa çıkabilmeleri için nelere ihtiyaç duydukları bu çalışma kapsamında tespit edilmiştir. Çalışmanın bundan sonraki bölümünde Adana dan projeye dâhil olan firmaların faaliyet gösterdikleri ortam analiz edilmektedir. Bu firmaların özellikleri, 0-04 dönemindeki performansları ve değer zinciri analizleri ilerleyen bölümlerde ele alınmaktadır. Daniel Yergin, The Global Impact of US Shale, Project Syndicate, (5 Ocak 04 tarihinde erişildi).

13 DIŞ ÇEVRE ANALİZİ Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi nin Adana aşamasında yer alan firmaların mevcut durumlarını ve bu firmaların daha rekabetçi olabilmeleri için geliştirmeleri gereken yönlerini tespit etmeden önce nasıl bir ortamda faaliyet gösterdiklerinin incelenmesi gerekmektedir. Çalışmanın bu bölümünde firmaların faaliyette bulunduğu Adana nın genel yapısı incelenecektir. Adana daki sosyoekonomik durum, ilin, Mersin ile birlikte parçası olduğu TR6 Bölgesi ve Türkiye geneli ile karşılaştırmalı olarak incelenecektir. Buna ek olarak, Adana nın sanayi ve dış ticaret yapısı analiz edilecektir. Adana nın Sosyoekonomik Yapısının Analizi Kalkınma Bakanlığı nın İllerin Sosyoekonomik Gelişmişlik Sıralaması (SEGE) 0 çalışmasına göre Adana, 8 il içinde 6 ncı sırada yer almaktadır. SEGE-0 çalışmasında, demografi, eğitim, sağlık, istihdam, rekabetçi ve yenilikçi kapasite, mali kapasite, erişilebilirlik ve yaşam kalitesi olmak üzere 8 alt kategoride, toplam 6 değişken kullanılarak illerin gelişmişlik düzeyi ölçülmüştür. Bu ölçümler sonucunda il sıralamaları yapılarak, aynı özelliklere sahip il grupları belirlenmiştir. Buna göre Türkiye, inci grup en gelişmiş illeri gösterecek şekilde, 6 gruba ayrılmış ve Adana; Aydın, Bolu, Çanakkale, Denizli, Edirne, Isparta, Kayseri, Kırklareli, Konya, Sakarya, Tekirdağ ve Yalova nın yer aldığı nci kademe gelişmiş iller arasında yer almıştır. TR6 Bölgesi nin diğer ili olan Mersin ise 8 il içinde 4 üncü sırada olup üncü kademe gelişmiş iller arasında yer almaktadır (Şekil ). Şekil : Adana nın sosyoekonomik gelişmişlik ve yaşanabilirlik endekslerindeki yeri 00 yılında Adana 8 inci sıradaydı. 0 yılında 8 basamak gerilemiş. Çok gelişmiş Az gelişmiş 5 9 Çeşitli illerin sosyoekonomik gelişmişlik sıralaması, İstanbul Antalya Tekirdağ Edirne Adana Konya Mersin Gaziantep Malatya Giresun Yozgat 5 8 Çeşitli illerin yaşanabilirlik sıralaması, İstanbul Antalya Edirne Adana Malatya Giresun Mersin Konya Tekirdağ Gaziantep Yozgat Kaynak: Kalkınma Bakanlığı ve CNBC-e

14 Toplam İstanbul Mersin Ankara Osmaniye Antalya Hatay Şanlıurfa Niğde Gaziantep Mardin Toplam Mersin İstanbul Mardin Şanlıurfa Osmaniye Hatay Ankara Diyarbakır Gaziantep Maraş Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Adana, 04 yılı itibarıyla Türkiye nin nüfus yoğunluğu en yüksek üncü ili olmuştur. TR6 Bölgesi nin nüfusu 04 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) sonuçlarına göre kişidir. Bunun yüzde 55,6 sı ( kişi) Adana da yaşamaktadır. Bölgenin, Türkiye nin toplam nüfusu içindeki payı yüzde 5, Türkiye nin yüzölçümünden aldığı pay ise yüzde,8 dir. Bu durum, TR6 Bölgesi nin nüfus yoğunluğunun Türkiye ortalamasının oldukça ilerisinde olduğunu göstermektedir. Adana da kilometrekareye düşen kişi sayısı 56 iken TR6 Bölgesi nde ve Türkiye genelinde de 0 kişidir. Nüfus artış hızı Türkiye ortalamasının gerisinde olan Adana, döneminde net göç verdi. Bu dönemde kentten ayrılanların sayısı, kente gelenlerden 55 bin kişi daha fazladır. Adana, en çok İstanbul a göç vermektedir. Net göç verileri incelendiğinde ise en çok Mardin ve Şanlıurfa dan göç aldığı görülmektedir (Şekil ). Şekil : Adana nın göç dinamikleri Adana hangi illere göç veriyor (kişi sayısı, toplam) Adana hangi illerden göç alıyor (kişi sayısı, toplam) Adana hangi illere göç veriyor? Adana hangi illerden göç alıyor? Kaynak: TÜİK Renk koyulaştıkça kişi sayısı artıyor Renk koyulaştıkça kişi sayısı artıyor ADNKS 04 yılı sonuçları, Türkiye genelinde olduğu gibi Adana da da nüfusun döneminde yaşlandığını göstermektedir. 007 yılında Türkiye de ortanca yaş 8, iken 04 yılında 0,7 ye yükselmiştir. Adana da ise yaş ortalaması 007 yılındaki 7,4 seviyesinden 04 yılında 0 a çıkmıştır. Bölge nüfusunun yaklaşık yüzde 7 sini 0-4 yaş grubu oluştururken, 65 yaş ve üzeri nüfusun toplam bölge nüfusu içindeki payı yüzde 7, dir. Türkiye genelindeki oranlar ise sırasıyla, yüzde 6, ve yüzde 8 dir. Bölge illerine ayrı ayrı bakıldığında da benzer bir dağılım olduğu görülmektedir. Adana da 0-4 yaş grubu, toplam nüfusun yüzde 7, sini, Mersin de ise yüzde 6, ini oluşturmaktadır. 65 yaş ve üzeri nüfusun il nüfusları içindeki payı ise Adana da yüzde 6,7 ve Mersin de ise yüzde 7,9 dur. Bölge genelinde çalışma çağındaki nüfusun (5-64 yaş grubu), Türkiye deki toplam 4

15 çalışma çağındaki nüfustan aldığı pay yüzde 5 tir. Bu oran, bölgenin Türkiye nin toplam nüfusundan aldığı pay ile aynı seviyededir. Bu durum, tek başına, TR6 Bölgesi ve illerinin çalışma çağındaki nüfus bakımından Türkiye ortalamasına benzer bir seviyede olduğunu gösterse de, söz konusu oranlar Adana da nüfusun giderek yaşlanıyor olması ile birlikte ele alındığında ilde karşılaşılan nitelikli işgücü eksikliğinin önümüzdeki dönemlerde de önemli bir sorun olmaya devam edeceğine işaret etmektedir. İşsizlik oranı en yüksek 9 uncu il olan Adana da işgücüne katılım oranı ve istihdam oranı da Türkiye ortalamasının gerisinde kalmaktadır. İşgücüne katılım oranı, Türkiye ortalamasının altında olmasına rağmen oldukça yüksek bir işsizlik oranına sahip olması, Adana da istihdam politikalarının gözden geçirilmesi gerektiğini göstermektedir. Şekil 4: İstihdam göstergeleri itibarıyla Adana nın Türkiye deki konumu İşsizlik Oranı (0, %) Türkiye Sıralaması İstihdam Oranı (0, %) Türkiye : 9.7 İşgücüne Katılma Oranı (0, %) Türkiye : 45.9 Türkiye : 50.8 Batman,4 # Adana, # Mersin,4 # İstanbul, # Yalova,0 # Ankara 0, # Kayseri 9,9 # Bolu 9,6 # Sakarya 9,4 # Eskişehir 8,5 # Antalya 7,9 # Bayburt 6, # Niğde 6, # Konya 4,7 # Karaman 4, # Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler Adana, eğitim göstergeleri bakımından Türkiye geneli ile benzer özellikler taşımaktadır. Nitelikli emek olarak özetlenebilecek beşeri sermayenin bölgedeki durumunu ortaya koyabilmek için ele alınması gereken göstergelerden biri eğitim düzeyidir. Bitirilen eğitim seviyesine ilişkin göstergeler incelendiğinde Adana nın Türkiye ortalamasında olduğu görülmektedir. İlde ve Türkiye genelinde lise ve üzeri eğitim seviyesine sahip olanların 5 yaş ve üstü nüfus içindeki payı, 04 yılı itibarıyla yüzde 5,7 seviyesinde gerçekleşmiştir. 5

16 Adana da okur-yazarlık oranı Türkiye ortalamasının gerisindedir. Okuma yazma durumuna göre nüfus verileri, 04 yılı itibarıyla Adana da 5 yaş ve üstü nüfusun yüzde 5, inin okuma yazma bilmediğini göstermektedir. Türkiye de okuma yazma bilmeyenlerin aynı yaş grubundaki nüfusa oranı ise yüzde 4,5 tir. Adana daki okur-yazar olmayan nüfusun Türkiye genelindeki okur-yazar olmayan nüfusun içindeki payı ise yüzde, dir. TR6 Bölgesi genelindeki okur-yazar olmayan nüfus ise Türkiye genelinde okuma-yazma bilmeyenlerin yüzde 4,6 sını oluşturmaktadır. Bu durum, bölgenin diğer ili olan Mersin de okur-yazarlığın Adana ya kıyasla daha yüksek olduğunu göstermektedir (Şekil 5 ve Tablo ). Okur-yazarlığın cinsiyete göre nasıl değiştiği incelendiğinde ise Türkiye deki genel görünümün Adana da da geçerli olduğu görülmektedir. Adana da ve Türkiye de 6 yaş ve üstü nüfusta okur-yazar olmayanların yüzde 8 ü kadındır (Şekil 5). Bölgenin diğer ili olan Mersin de ise aynı yaş grubunda okuma yazma bilmeyen kadınların payı yüzde 8 dir. Şekil 5: Adana da yaş ve eğitim durumuna göre nüfusun dağılımı Türkiye de ve Adana da yaş gruplarına göre nüfus dağılımı (04, %) 4, 6,0 Türkiye 6,5 6, 6,5 6, 4,74,8,7,8 8,4 8,4 8,0 6,7 Adana Türkiye de ve Adana da eğitim durumuna göre nüfus dağılımı (04, %) 5, 6, 6,7 4,5 5,4,8 8, 8, 8,5 9,,6,8 Türkiye,8,0 Adana, 0, Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen İlkokul mezunu İlköğretim mezunu Ortaokul mezunu Lise mezunu Yüksekokul veya fakülte mezunu Yüksek lisans veya doktora mezunu Adana da genç nüfusun toplam nüfus içindeki payı Türkiye ortalamasının üzerinde. Türkiye de yaş ortalaması 0,7 iken Adana da 0. Türkiye de ortalama genç bağımlılık oranı 5,8 iken Adana da 8,7 Lise ve üstü düzeyde eğitime sahip olanların 5+ nüfus içindeki payı hem Adana da hem de Türkiye de yaklaşık %5,7 dir. Adana da 6 yaş ve üstü nüfusta okuma-yazma bilmeyenlerin sayısı 8 bin ve bunların neredeyse %8 ü kadın. Aynı oran Türkiye de de %8. Not: Genç bağımlılık oranı; 0-4 yaş grubunun çalışma çağındaki nüfusa (5-64 yaş grubuna) oranını ifade etmektedir. Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler Adana, sağlık göstergeleri bakımından Türkiye ortalamasının ilerisindedir. Beşeri sermayeye ilişkin değerlendirme açısından önem taşıyan bir diğer unsur sağlık hizmetlerinde sergilenen performanstır. Bölgenin sağlık göstergelerindeki performansı, genel olarak Türkiye ortalamasının gerisindedir. Ancak Adana tek başına değerlendirildiğinde yüz bin kişi başına düşen hastane yatak sayısı ve sağlık personeli göstergeleri bakımından Türkiye ortalamasının üzerine çıktığı görülmektedir. Hastanelerde yüz bin kişi başına düşen yatak sayısı Türkiye de 64 ve bölgede 5 iken Adana da 6

17 94 tür. İldeki sağlık personelinin dağılımı incelendiğinde toplam personelin yaklaşık yüzde 8 inin hekimlerden oluştuğu ve hekimlerin de yüzde 56 sının uzman hekim statüsünde olduğu görülmektedir. Adana, hekimlerin toplam sağlık personeli içindeki payı bakımından da Türkiye ve bölgenin ilerisindedir (Şekil 6 ve Tablo ). Şekil 6: Adana nın sağlık göstergelerindeki performansı Türkiye de ve Adana da yüz bin kişi başına düşen hastane yatak sayısı (007-0) Türkiye de ve Adana da sağlık göstergeleri (0, %) 00 Adana 55, 55,8 56, Türkiye TR6 6, 5,7 7, Türkiye TR6 Adana Toplam sağlık personeli içinde hekimlerin payı (%) Uzman hekimlerin toplam hekimler içindeki payı (%) Adana, yüz bin kişiye düşen hastane yatak sayısı bakımından hem TR6 Bölgesine hem de Türkiye ye göre daha iyi performans sergilemektedir. Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler Türkiye genelinde olduğu gibi Adana da da sağlık personelinin yaklaşık dörtte biri hekimlerden oluşmaktadır ve bu hekimlerin yarıdan fazlası uzman hekim statüsündedir. Adana, dış ticaret performansı bakımından Türkiye nin gerisinde kalmaktadır. Bölgenin dünya ile entegrasyon düzeyine ilişkin değerlendirme yapabilmek için bölgeyi dış ticaret performansına göre incelemek yerinde olacaktır. Ancak çalışmanın ilerleyen bölümlerinde Adana nın dış ticaretine yönelik ayrıntılı bir değerlendirme yapılacağı için bu bölümde bölgenin ve ilin dış ticaret göstergeleri ile ilgili genel saptamalar yapılacaktır. Bölgenin Türkiye nin toplam ihracatından aldığı pay yüzde, ile sınırlı kalmaktadır. Adana ve Mersin in toplam ihracatta aldığı paylar sırasıyla yüzde, ve yüzde, dir. Türkiye nin toplam ithalatının yüzde, i Adana dan yapılmaktadır (Tablo ). Adana nın yenilikçilik performansı Türkiye ortalamasını yakalayamamaktadır. Patent sayıları incelendiğinde TR6 Bölgesinin yenilikçilik performansının oldukça düşük olduğu görülmektedir. Adana, Mersin e kıyasla daha iyi bir performans sergilese de kentteki patent başvuru sayısının Türkiye deki toplam patent başvuru sayısından aldığı pay yüzde dir. 04 yılında Türkiye de 4857 patent başvurusu yapılmıştır. Buna karşın 47 tanesi Adana da olmak üzere bölge genelinde yapılan başvuru sayısı 6 ile sınırlı kalmıştır (Tablo ). 7

18 Tablo : TR6 Bölgesi ve illerinin sosyoekonomik durumu Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Göstergeler* TR6 TR6 Adana TR6 Mersin Nüfus ve Demografi Nüfus 5.0%.8%.% Yüzölçümü (göller dahil).8%.8%.0% Nüfus yoğunluğu (kilometrekareye düşen kişi sayısı) yaş grubu nüfus 5.%.0%.% 5-64 yaş grubu nüfus 5.0%.8%.% 65 yaş ve üzeri nüfus 4.5%.%.% Okuma yazma bilmeyen nüfus (5+ nüfus) 4.6%.%.5% Milli Gelir GSKD/GSYH** 4.0%.0%.8% İşgücü İşgücüne katılım oranı (%) İşsizlik oranı (%) İstihdam oranı (%) Eğitim Okul öncesi eğitim gören öğrenci sayısı 5.7%.6%.% İlköğretimdeki öğrenci sayısı 5.%.0%.% Ortaöğretimdeki öğrenci sayısı 5.%.9%.% Toplam öğrenci sayısı (Okul öncesi,ilk ve ortaöğretim) 5.%.9%.% Önlisans ve lisans düzeyindeki öğrenci sayısı.5% 0.8% 0.7% İlköğretim ve altı eğitim seviyesi (mezun) 5.0%.8%.% Lise mezunu 5.%.9%.% Yüksekokul ve üzeri eğitim seviyesi (mezun) 5.0%.5%.% Sağlık Sağlık personeli sayısı 4.7%.8%.9% Toplam hastane sayısı.5%.9%.6% Hastane yatak sayısı 4.8%.%.7% Dış ticaret İhracat.%.%.% İthalat.6%.% 0.6% Ulaştırma Karayolları uzunluğu (Devlet, il, köy yolu).%.4%.7% Demir yolu.0%.9%.% Motorlu kara taşıtları sayısı (Bin kişi başına otomobil sayısı) Diğer göstergeler İş kayıtlarına göre girişim sayıları 4.6%.4%.% Toplam turist geceleme sayısı.5% 0.6% 0.9% Patent başvuru sayısı***.%.0% 0.% Bitkisel üretim değeri 8.5%.7% 4.8% Hayvansal ürünler değeri.7%.0% 0.7% Not: Tablodaki yüzde değerler, bölgenin ve illerinin Türkiye içindeki payını ifade etmektedir. *Kaynak: TÜİK, 0, 04 **İllerin milli gelir içindeki paylarının toplamının, bölgenin Türkiye'nin milli geliri içindeki payına eşit olmaması, il verilerinin 00, bölge verilerinin ise 0 yılına ait olmasından kaynaklanmaktadır. ***Kaynak: Türk Patent Ensitütüsü, 04 8

19 TR6 Bölgesinde üretilen katma değerin artış hızı Türkiye ortalamasının gerisindedir. Bölgenin Türkiye nin toplam katma değeri içindeki payı 004 yılındaki yüzde 4,07 seviyesinden, 0 yılında yüzde,96 seviyesine gerilemiştir. Bölgesel katma değerin sektörel dağılımı incelendiğinde, tarım sektörünün payının yüzde 9 olan Türkiye ortalamasının yaklaşık 6 yüzde puan ilerisinde ve hizmetler sektöründe ise Türkiye ortalaması ile benzer bir yapıda olduğu görülmektedir. Buna karşın bölgede sanayi sektöründe üretilen katma değer yüzde 8 olan Türkiye ortalamasının gerisinde kalmaktadır. Bölgede hizmetler sektörünün ekonomik hayata olan katkısının döneminde 4,6 yüzde puan artmıştır. Sanayi ve tarımın payı ise aynı dönemde sırasıyla, yüzde puan ve,7 yüzde puan gerilemiştir (Şekil 7). TR6 Bölgesinin kişi başı katma değer seviyesinin Türkiye nin en zengin bölgesi olan İstanbul a oranı Türkiye ortalamasının altındadır. Türkiye de, ortalama olarak İstanbul un yüzde 66,7 si kadar kişi başı katma değer üretiliyorken, TR6 nin İstanbul un kişi başı katma değerine oranı yüzde 5, seviyesindedir. Söz konusu oran, bölgenin İstanbul dışındaki 5 Düzey- bölgesi içinde inci sırada yer aldığı anlamına gelmektedir. Bölgelerin döneminde İstanbul a yakınsama performansına bakıldığında da TR6 nin Türkiye ortalamasının gerisinde kaldığı ve yaklaşık yüzde puanlık artışlar 8 inci sırada yer aldığı görülmektedir. Bunun yanı sıra bölgenin Türkiye nin kişi başı katma değeri içindeki payı ise döneminde yüzde 79,7 den yüzde 78, ye gerilemiştir. Böylelikle TR6 Bölgesi, 0 yılı kişi başı katma değeri Türkiye ortalamasının altında olan ve döneminde ortalamadan ıraksayan beş bölgeden biri olmuştur. Bu durum, bölgenin ülke ekonomisine olan katkısının yeterli seviyede olmadığına işaret etmektedir (Şekil 7). 0 yılı itibarıyla üretilen kişi başı katma değeri Türkiye ortalamasının altında olan ve döneminde ortalamadan ıraksayan diğer bölgeler şunlardır: TRC (Şanlıurfa, Diyarbakır), TR8 (Zonguldak, Karabük, Bartın), TR (Aydın, Denizli, Muğla) ve TR8 (Kastamonu, Çankırı, Sinop) 9

20 Şekil 7: TR6 Bölgesinin brüt katma değer üretimi değerlendirmesi 4,07 TR6 nin toplam katma değerdeki payı (%) 4,0 4,07 4,07,99 4,0 4,07,96 TR6 de katma değerin sektörel dağılımı (%, 0) pay değişimi (yüzde puan) Hizmetler 64, 4.6 Sanayi Tarım 4, TR6 deki kişi başı katma değer (İstanbul ve Türkiye nin yüzdesi olarak) Kişi başı gayri safi katma değer (cari fiyatlarla, TL) ,7 80, 79,7 79,8 78,5 78,8 80, 78, , 5, 5,6 5,0 5, 50,5 5,7 5, Türkiye ortalamasının yüzdesi İstanbul un yüzdesi Türkiye TR6 (Adana, Mersin) Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler TR6 Bölgesinde üretilen kişi başı reel katma değerin dönemindeki artış hızı yüzde 8,6 olan Türkiye ortalamasının gerisinde kalmıştır. Bölgenin kişi başı reel katma değeri söz konusu dönemde yüzde, oranında artmıştır. Bölgenin kişi başı reel katma değeri 007 yılında yaklaşık TL iken 0 yılında TL ye yükselmiştir. Türkiye ortalamasında geçerli olan artış hızının gerisinde kalsa da bölge, döneminde İstanbul a,6 yüzde puan yakınsayabilmiştir (Şekil 8). Kişi başı katma değer bölgedeki refah seviyesi hakkında bir fikir vermektedir ancak bölgenin verimlilik düzeyini anlamamıza imkân tanımamaktadır. Bölgeler arası verimlilik karşılaştırması yapabilmek için çalışan başı katma değer verileri incelenmelidir. Buna göre TR6 Bölgesi, döneminde verimlilik kaybı yaşayan bölgelerden olmuştur. Bölgenin çalışan başı katma değeri 004 yılındaki 9.8 TL lik seviyesinden 0 yılında 8.50 TL ye gerilemiştir. TR6 Bölgesindeki çalışan başı katma değerin, verimliliğin en yüksek olduğu İstanbul daki çalışan başı katma değere oranı da döneminde 9, yüzde puan azalmış ve 0 yılında yüzde 49,4 olmuştur (Şekil 9). 0

21 Şekil 8: Kişi başı reel katma değer karşılaştırması Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Kişi başı reel katma değer (bin TL, 0) Kişi başı reel katma değerin değişimi (İstanbul un % si olarak, 007-0) Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler, TEPAV analizleri İstanbul 0,0 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova 6, Ankara,7 Bursa, Eskişehir, Bilecik -, Tekirdağ, Edirne, Kırklareli 5, İzmir 4,0 Antalya, Isparta, Burdur 0,8 Balıkesir, Çanakkale 8,0 Aydın, Denizli, Muğla 0,5 Zonguldak, Karabük, Bartın 0,0 Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak 6,8 Adana, Mersin,6 Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir 5,7 Konya, Karaman, Samsun, Tokat, Çorum, Amasya 4,6 Kayseri, Sivas, Yozgat Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane,,6 Kastamonu, Çankırı,Sinop,0 Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye 4,6 Erzurum, Erzincan, Bayburt 6, Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli 4,5 Gaziantep, Adıyaman, Kilis Mardin, Batman, Şırnak, Siirt Şanlıurfa, Diyarbakır,8 7, 4,6 Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan 4, Van, Muş, Bitlis, Hakkari,8 Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler, TEPAV analizleri Şekil 9: Çalışan başı katma değer karşılaştırması (004-0) Çalışan başı katma değer (bin TL, 0) Çalışan başı katma değerin değişimi (İstanbul un % si olarak, 004-0) Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler, TEPAV analizleri İstanbul 0,0 Ankara -5,9 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova -0,5 Bursa, Eskişehir, Bilecik 4, İzmir -9,5 Tekirdağ, Edirne, Kırklareli 4,5 Antalya, Isparta, Burdur -,5 Mardin, Batman, Şırnak, Siirt,5 Balıkesir, Çanakkale 9,7 Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak 8,4 Şanlıurfa, Diyarbakır, Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir,8 Aydın, Denizli, Muğla -,7 Adana, Mersin -9, Konya, Karaman -,6 Kayseri, Sivas, Yozgat -8,5 Zonguldak, Karabük, Bartın -5,0 Gaziantep, Adıyaman, Kilis,5 Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye -7,7 Erzurum, Erzincan, Bayburt, Samsun, Tokat, Çorum, Amasya 7,6 Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli -6,0 Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane 7,4 Kastamonu, Çankırı, Sinop -5,9 Van, Muş, Bitlis, Hakkari -,9 Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan, Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler, TEPAV analizleri

22 Adana da Sanayi ve Dış Ticaret Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Adana, özel sektör aktivitesinin yoğun olduğu illerimizden biridir. Adana daki işletmeler ağırlıklı olarak perakende ticaret, inşaat ve imalat sanayi sektörlerinde faaliyet göstermektedir. Ancak bu işletmelerin oldukça küçük bir kısmı kentte bulunan Organize Sanayi Bölgelerinde (OSB) yer almaktadır. Mevcut verilere göre OSB lerde bulunan firmaların yaklaşık yarısı tekstil, metal, plastik ve gıda sektörlerinde faaliyetlerini sürdürmektedir. Adana, 04 yılı dış ticaret istatistiklerine göre Türkiye de ihracatın en yüksek olduğu inci il konumundadır. İthalatta ise 9 uncu sırada yer almaktadır. TOBB Sanayi Veritabanı verilerine göre 0 yılında Adana da makine sektöründe faaliyet gösteren 475 firma vardır. Bu firmalarda 7,050 kişi istihdam edilmektedir. Makine sektörünün Adana nın toplam ihracatı içindeki payı yüzde 6, ve toplam ithalatı içindeki payı da yüzde 5,5 tir. Adana daki Sanayi Yapısı Adana, yer aldığı coğrafya itibarıyla 00 km yarıçaplı bir alanda 08 milyar TL lik ekonomik büyüklüğe erişebilmektedir (Şekil 0). Bu durum, Adana ve yakın çevresinde üretilen katma değerin oldukça sınırlı olduğu ve sanayisi gelişmiş pek çok ile kıyasla Adana nın ekonomik faaliyetlerini daha olumsuz bir ekosistemde gerçekleştirdiği anlamına gelmektedir. Şekil 0: Adana nın 00 km yarıçaplı alanda erişebildiği ekonomik büyüklük Bazı illerin 00, 00 ve 00 km yarıçaplı alandaki ekonomik büyüklüğü (milyar TL) km 00 km 00 km Düzce Bursa Afyon Aksaray Denizli Konya Aydın Muğla Adana Gaziantep Mersin Kaynak: TCDD, Karayolları Genel Müdürlüğü, TEPAV analizleri Hatay Adana nın makine üreticileri açısından elverişli olup olmadığını anlamak için ildeki sanayi altyapısı hakkında da bir değerlendirme yapmak yerinde olacaktır. TOBB Sanayi veri tabanından derlenen veriler, Adana nın genel itibarıyla özel sektör aktivitesi yoğun bir il olduğunu göstermektedir. İş yeri sayısı ve sigortalı çalışan sayısı istatistiklerine göre Adana 8 il içinde 9 uncu sırada yer almaktadır. Adana da toplam 44.6 adet kayıtlı özel sektör işletmesi bulunmaktadır. Kayıtlı istihdam istatistiklerine göre tüm bu işletmelerde sigortalı olarak çalışanların sayısı ise yaklaşık 46 bin kişidir. Kayıtlı işletmelerin sektörel dağılımı incelendiğinde Adana da yaklaşık bin işletme ile toptan ve perakende ticaretin öne çıktığı görülmektedir. Bu rakam, toplam işletme sayısının yaklaşık yüzde 7 sine tekabül etmektedir. Toptan ve perakende ticareti sırasıyla inşaat (yüzde 4,6) ve imalat sanayi (yüzde,6) sektörleri takip etmektedir. Çalışan sayısı bakımından da ilk üçte aynı sektörler

23 bulunmaktadır. İnşaat sektörü hemen hemen tüm illerde olduğu gibi Adana da da (kayıtlı) istihdamın en yüksek olduğu sektördür. İnşaat sektöründe çalışanlar kentteki toplam çalışan sayısının yaklaşık yüzde ünü oluşturmaktadır. İnşaat sektörünü sırasıyla imalat ve toptan ve perakende ticaret sektörleri takip etmektedir. Bu sektörlerde çalışanların toplam çalışan sayı içindeki payları ise sırasıyla yüzde 0,7 ve yüzde 4,6 dır (Şekil ). Şekil : Adana daki özel sektör aktivitesinin sektörel yapısı Sanayi işletmelerinin sektörel dağılımı Toplam işletme sayısı içindeki payı (%) Sanayi işletmelerinde çalışanların sektörel dağılımı Toplam çalışan sayısı içindeki payı (%) Toptan ve perakende ticaret İnşaat İmalat Ulaştırma ve depolama İdari ve destek hizmet faaliyetleri Mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler Konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri Kültür, sanat, eğlence, dinlence ve spor Tarım, ormancılık ve balıkçılık Eğitim Kaynak: TOBB Sanayi Veri Tabanı, SGK Kayıtlı İstihdam İstatistikleri, 0 Adana daki firmaların Türkiye deki konumları hakkında fikir sahibi olabilmek için İSO ilk 500 ve ikinci 500 listelerine bakmak faydalı olacaktır. İstanbul Sanayi Odası nın yaklaşık 45 yıldır sürdürdüğü Türkiye nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu çalışmasının 0 yılı raporuna göre Adana da tekstil, gıda, makine, kimya gibi sektörlerde faaliyet gösteren 4 firma (ilk 500 de, ikinci 500 de firma) Türkiye nin en büyük sanayi kuruluşları arasında yer almıştır. İlk 500 deki firma sayısı 00-0 döneminde aynı kalsa da, bu dönemde ilk 000 de yer alan firma sayısı değişkenlik göstermiştir (Şekil ). İSO 000 deki firma sayılarına göre iller arası bir karşılaştırma yapıldığında da Adana nın üst sıralarda yer aldığı görülmektedir. Adana, ilk 000 deki 4 firması ile İstanbul, İzmir, Kocaeli, Gaziantep, Ankara, Bursa ve Kayseri nin ardından 8 inci sırada yer almaktadır. Adana da adet Organize Sanayi Bölgesi (OSB) bulunmaktadır. Bunlar: Adana Hacı Sabancı OSB (AOSB) (984) ve Kozan OSB (998) dir. AOSB, Türkiye nin en büyük organize sanayi bölgelerinden biri olup limanlara yakınlığı dolayısıyla bünyesinde faaliyette bulunan firmalara lojistik avantaj sağlamaktadır. AOSB de yer alan firmalar ağırlıklı olarak tekstil sektöründe faaliyet göstermektedir. Bölgede faaliyet halinde olan 5 adet firma bulunmaktadır. Bu firmaların yüzde 9 u tekstil, yüzde 4 ü metal, yüzde ü plastik, yüzde 0 u gıda sektöründe faaliyet göstermektedir. Ayrıca

24 kimya, ambalaj, makine gibi sektörlerde faaliyet gösteren firmalar da bulunmaktadır. Bölgedeki firmaların tamamında yaklaşık olarak bin kişi istihdam edilmektedir. OSB ler bir ilin sanayisinin gelişmesinde çok önemli yer tutsalar da Adana daki sanayi işletmelerinden OSB bünyesinde faaliyet gösterenlerin oranı yüzde in altında kalmaktadır. Oysa OSB ler sanayi arsalarını bir araya getirerek yatırımcıların enerji, iletişim gibi altyapı hizmetlerine erişim maliyetlerini düşürmekte ve böylelikle bulundukları ilin sanayisinin gelişmesinde çok önemli yer tutmaktadırlar. Maliyetlerin düşmesinin yanı sıra OSB de bulunmanın bir diğer avantajı da çeşitli izinlerin aynı merkezden alınmasını kolaylaştırıp bölgede faaliyet gösteren firmaların zamandan tasarruf etmelerini sağlamasıdır. OSB lerde altyapı hizmetlerini bağlatmak, OSB dışı bölgelere göre iki kat daha hızlı gerçekleşmekte, izin ve ruhsat süreçleri daha az bürokrasi içermektedir. 0. Kalkınma Planı (04-08), İmalat Sanayinde Dönüşüm Özel İhtisas Komisyon Raporu 4

25 Şekil : Adana Hacı Sabancı Organize Sanayi Bölgesi ve İSO-000 de Adana nın durumu İSO-000 de Adana İSO-000 de yer alan bazı Adana firmaları Sasa Polyester Sanayi A.Ş Beyteks Tekstil San. ve Tic. A.Ş. Temsa Global San. ve Tic. A.Ş Elita Gıda San. ve Tic. A.Ş. Adana Çimento Sanayii Türk A.Ş İlk 50 İlk 500 İlk 000 Adana Hacı Sabancı Organize Sanayi Bölgesi (AOSB) Bossa Ticaret ve Sanayi İşletmeleri T.A.Ş. Artenius Turkpet Kimyevi Maddeler Sanayi A.Ş. AOSB de bulunan firmaların sektörel dağılımı Metal 4% % Plastik AOSB 984 yılında, Adana Ceyhan D-400 karayolu üzerinde 590 hektar alan üzerine kurulmuştur. Bölgeye ulaşım karayolu, demiryolu ve havayolu ile sağlanmaktadır. AOSB, Adana Havalimanı na 8 km, Mersin Limanı na 98 km, İskenderun Limanı na 80 km, Yumurtalık Limanı na 40 km uzaklıktadır. Bölgenin güneyinden D-400 Devlet Karayolu ve TCDD demiryolu; kuzeyinden TEM Otoyolu geçmektedir. AOSB de 5 firma faaliyet göstermektedir. İnşaat halinde olan firma sayısı 57, proje aşamasında olan firma sayısı ise 09 dur. OSB de.40 kişi çalışmaktadır. Tekstil 9% Gıda Sanayi 0% Yapı Elemanları 7% 5% 4% 6% Kimya Sanayi 4% Diğer* Ağaç Sanayi Ambalaj Makine Kaynak: İSO, Adana Hacı Sabancı OSB, Adana Sanayi Odası, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, TAYSEB Proje kapsamında Adana da (ve diğer illerde) görüşülen sanayicilerin pek çoğunun teşvik sistemine ilişkin kaygıları olduğu tespit edilmiştir. Bu nedenle Adana ve çevre illerindeki yatırımcıların Ekonomi Bakanlığı tarafından verilen teşvik belgelerinden ne kadar yararlanabildiği üzerine bir değerlendirme yapmak yerinde olacaktır. Adana, 0 yılı Nisan ayında kamuoyuna tanıtılan ve 5 Haziran 0 tarihinde yürürlüğe giren Yeni Teşvik Sistemi ne göre. Bölge illeri arasında yer almaktadır. Adana nın sınır illerinin ise genelde 4. ve 5. Bölge kapsamındaki teşviklerden yararlandığı görülmektedir. Adana da, 0 yılı Ocak ayı ile 05 yılı Mayıs arasındaki dönemde toplamda 65 adet teşvik belgesi düzenlenmiştir. Bu belgelerin karşılığı olan sabit yatırım tutarı ise 7,5 milyar TL dir. Buna göre Adana nın bu dönemdeki teşvikli yatırım tutarı çevre illerine göre daha yüksektir ancak kişi başı teşvikli 8% Diğer sektörler: Petrol Ürünleri, Kağıt Sanayi, Elektrik, Döküm, Tohumculuk, Boya Sanayi, Cam Sanayi, Nakliye 5

26 yatırım tutarı hesaplandığında Adana nın 4. Bölge ili olan Hatay ın gerisinde kaldığı görülmektedir. 7,5 milyar TL lik yatırımın yarıdan fazlası enerji sektörüne yönelik yatırımlar için talep edilirken, imalat sanayinin teşvikli yatırımlardan aldığı pay yüzde 5 civarında olmuştur. İmalat sanayinde belge adedi, sabit yatırım tutarı ve istihdam bakımından ilk üç sırada dokuma ve giyim, gıda ve içki, lastik-plastik alt sektörleri yer almaktadır. Şekil : Yatırım teşviklerine göre Adana ve çevre illerinin değerlendirilmesi Adana ya gelen teşvikli yatırımların sektörel dağılımı (yüzde, 0-05 Mayıs). Bölge 4. Bölge Madencilik Tarım İmalat,6% 0,% 4,9% 5. Bölge 7,9% Hizmetler 54,4% Enerji Teşvikli yatırımların toplamı (milyon TL, 0-05 Mayıs) ,,5 Kişi başı teşvikli yatırım tutarı (TL, 0-05 Mayıs toplamı),6,4,,,.9 79 Adana Maraş Mersin Hatay Kayseri Osmaniye Niğde Hatay Adana Maraş Mersin Kayseri Osmaniye Niğde Kaynak: Ekonomi Bakanlığı Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi nin Adana daki yararlanıcı kuruluşu olan Adana Sanayi Odası (ADASO), bölgede sanayinin gelişimi için kritik bir işleve sahiptir. ADASO bünyesinde gerçekleştirilen faaliyetler Kutu de anlatılmaktadır. 6

27 Kutu : Adana Sanayi Odası Adana Sanayi Odası (ADASO), üyelerinin ortak ihtiyaçlarını karşılamak, mesleki faaliyetlerini kolaylaştırmak, üyelerinin birbirleriyle ve kamu idaresiyle olan ilişkilerinde yardımcı olmak, yasalar tarafından kendisine verilen görev ve sorumlulukları yerine getirmek ve bu konuda yazılı hizmetleri yerine getirmek amacıyla kurulan, Kamu Kurumu niteliğinde, tüzel kişiliğe sahip bir meslek kuruluşudur. 966 yılında kurulan Adana Sanayi Odası, 00 e yakın üyesi ile ilin ekonomik hayatına yön verme çalışmalarına devam etmektedir. ADASO, bölgesel kalkınmada özellikle ihracatın büyük önem taşıdığı bilinciyle, üyelerini yurt dışına açmak için her türlü faaliyette bulunmakta, hedef pazar olarak belirlenen ülkelere iş heyeti ziyaretleri düzenlemektedir. Adana Sanayi Odası, Hacı Sabancı Organize Sanayi Bölgesi nin kurulması çalışmaları başta olmak üzere, bölge sanayisinin gelişmesi yönünde birçok önemli kararın altına imza atmıştır. ADASO, 574 sayılı yasanın verdiği görevlerin yanı sıra ilin ekonomik, sosyal ve kültürel faaliyetlerine en büyük destek veren kurumlar arasında ilk sıralarda yer almaktadır. Adana Sanayi Odası tarafından yürütülen projeler şunlardır: Adananın İhracat Potansiyeli Yüksek Sektörleri ve Stratejik Ürünlerine Yönelik Dış Ticaret Analiz Raporlarının Oluşturulması Projesi ( ) : Projenin temel amacı, Adana nın ihracatını artırarak sosyoekonomik anlamda kalkınmasına katkı sağlamaktır. Bu bağlamda öncelikle bölgenin ihracat potansiyeli yüksek sektörlerini tespit edilmiş, ilgili sektörlerde yer alan stratejik ürünler belirlenmiş ve bu ürünlere yönelik uluslararası pazar araştırmaları ve analizleri yapılmaktadır. Söz konusu ürünlerde yüksek ihracat potansiyeline sahip hedef ülkelerin belirlenmesi, hedef ülkelerde firma özelinde müşteri ve rakip analizi yapılması, derlenen bilgileri ilgili yerel firmalarla paylaşarak firmaların bağlantılarının geliştirilmesi de proje kapsamında gerçekleştirilmekte olan diğer faaliyetlerdir. Türkiye nin Enerji Üssü Ceyhan Enerji İhtisas Endüstri Bölgesi Yatırımcı Rehberi ( ): Projenin amacı TR6(Adana, Mersin) Düzey- Bölgesi nin kalkınması ve rekabet gücü açısından önemli fırsatlardan yararlanabilmesini sağlamaktadır. Bu amaçla bölgede sosyal ve ekonomik açıdan kritik öneme sahip araştırma ve planlama çalışmaları yapılmış, büyük hacimli yatırım kararlarına kısa vadede etki edilmesine katkı sağlanmıştır. Adaso Üyelerine Online Hizmet Verilmesi Projesi ( ) : Bu proje ile Bölgenin iş ve üretim altyapısının geliştirilmesi, kaynak etkinliğini artırmaya yönelik altyapı faaliyetlerinin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Bölgenin Göçle Gelen Nüfusa Yönelik Sürekli Eğitim ve Kariyer Danışmanlık Hizmeti Verilen 00 Kişi Kapasiteli İlk Ve Tek Eğitim Ve Kariyer Merkezi Oluşturma Projesi ( ): Bu proje ile göçle gelen nüfusun sosyal ve iktisadi uyumunun sağlanmasına yönelik faaliyetler gerçekleştirilmiştir. Adana daki sanayi kuruluşlarının rekabet güçlerinin geliştirilmesi için çalışmalar yürüten ADASO, son olarak TOBB tarafından yürütülmekte olan ve danışmanlığını TEPAV ın gerçekleştirdiği Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi nin Adana aşamasında yararlanıcı kuruluş olmuştur. İhtiyaç analizi yapılan firmalar için çıkarılan URGE yol haritasının koordinasyon görevini yine ADASO yürütecektir. 7

28 Adana nın Dış Ticareti Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Adana, TÜİK Dış Ticaret İstatistikleri itibarıyla 04 yılında,9 milyar dolarlık ihracat ve,5 milyar dolarlık da ithalat 4 yapmıştır. Böylelikle Adana, 04 yılında Türkiye nin en fazla ihracat yapan inci ve en fazla ithalat yapan 9 uncu ili olmuştur. Adana nın dönemindeki dış ticaret performansı incelendiğinde, son yıllarda ilin dış talebinin azaldığı ancak net ithalatçı pozisyonunun değişmediği görülmektedir. Adana, 006 yılında milyar dolarlık ihracatını 04 yılında,5 milyar dolara çıkarmışsa da Türkiye nin toplam ihracatı içindeki payında önemli bir değişim görülmemektedir. Adana, döneminde Türkiye nin toplam ihracatı içindeki payını ancak 0, yüzde puan düzeyinde artırabilmiştir (Şekil 4). Şekil 4: Adana nın dış ticaretindeki temel büyüklükler (milyar doları),0 İhracat,4 İthalat,,9,,,,7,4,,8,0,9,0,9,7,9, Türkiye nin toplam ihracatı içindeki % si Türkiye nin toplam ithalatı içindeki % si Kaynak: TÜİK Dış Ticaret İstatistikleri, TEPAV analizleri 04 yılında Adana dan 64 ülkeye ihracat yapılmıştır. İlin en fazla ihracat yaptığı ülkeler arasında Irak ilk sırada yer almaktadır. Adana, toplam ihracatının yaklaşık beşte birini Irak a yapmaktadır. Irak tan sonra ihracatta öne çıkan diğer ülkeler sırasıyla; (yüzde 0,), İspanya (yüzde 5,), Federasyonu (yüzde 4,9) ve dır (yüzde 4,4). İhracatı en çok yapılan ürünlerde ise armonize sistem (HS) sınıflamasına göre plastikler ve mamulleri sektörü öne çıkmaktadır. Bu sektörde gerçekleşen ihracat 04 yılı itibarıyla Adana nın toplam ihracatının yaklaşık yüzde üne tekabül etmektedir. Plastikler ve mamulleri sektörünü sırasıyla, sentetik ve suni devamsız lifler (yüzde,), yenilen 4 TÜİK in açıkladığı il bazında dış ticaret verileri, ilde üretilip yurt dışına satılan ürünleri ve ildeki üreticilerin gerçekleştirdikleri ithalatı tam olarak doğru yansıtmayabilir. Bunun nedeni TÜİK in dış ticaret verilerini gümrüklerden toplamasıdır. Adana daki bir üretici ihracatını Adana dışındaki bir gümrük üzerinden gerçekleştirdiğinde, söz konusu ihracat ilgili gümrüğün bulunduğu ilin hesabına kaydedilmektedir. Benzer şekilde Adana daki bir üretici Adana dışındaki bir gümrük üzerinden ithalat yaptığında, söz konusu ithalat ilgili gümrüğün bulunduğu ilin hesabına kaydedilmektedir. Bu raporda Adana nın dış ticareti olarak verilen büyüklüklerin ildeki üreticilerin bir bölümünün dış ticaretini içermeyebileceği, buna karşın Adana gümrüğünü kullanan diğer illerdeki birey ya da kurumların dış ticaretlerini içerebileceği akılda tutulmalıdır. 8

29 meyvalar ve yenilen sert kabuklu meyvalar (yüzde 7,), pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat (yüzde 6,7) ve motorlu kara taşıtları ile bunların aksam, parça ve aksesuarları (yüzde 6,) sektörleri takip etmektedir (Şekil 5). Şekil 5: Adana nın en çok ihracat yaptığı ülkeler ve ihracatta öne çıkan sektörler* Toplam ihracat içindeki payı (%) İhracat miktarı (milyon doları, 04) Toplam ihracat içindeki payı (%) İhracat miktarı (milyon doları, 04) 7.6 Irak 9,. Plastikler ve mamulleri 56, ,. Sentetik ve suni devamsız lifler 4,8 5. İspanya 0, 7. Yenilen meyvalar ve yenilen sert kabuklu meyvalar 40, 4.9 Federasyonu 94,6 6.7 Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat 7, , 6. Motorlu kara taşıtları ve bunların parçası 9, , 4.9 Etler ve yenilen sakatat 9,5. 6,6 4.6 Kazan, makina, mekanik cihaz, nükleer reaktör 88,0. Suriye 59,9. Yenilen çeşitli gıda müstahzarları 6,9.7 Hollanda 5,5. Şeker ve şeker mamulleri 6,.4 İngiltere 46,9. Örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarı 6,7 Kaynak: TÜİK Dış Ticaret İstatistikleri, TEPAV analizleri *İhracatta öne çıkan sektörler için HS sınıflama sistemi kullanılmıştır. 04 yılında Adana 9 ülkeden ithalat yapılmıştır. İlin en fazla ithalat yaptığı ülkeler arasında ilk sırada yer almaktadır. Toplam ithalatın yaklaşık yüzde si den gerçekleştirilmektedir. Adananın den sonra gelen diğer ticaret partnerleri sırasıyla, (yüzde,8), Suudi Arabistan (yüzde 8,6), (yüzde 6,) ve dır (yüzde 6,0). Dış talebi en yüksek olan ürünlerde ise armonize sistem (HS) sınıflamasına göre organik kimyasal ürünler öne çıkmaktadır. Bu sektörde gerçekleşen ithalat 04 yılı itibarıyla Adana nın toplam ithalatının yaklaşık yüzde 7 sine tekabül etmektedir. Organik kimyasal ürünlerin ardından sırasıyla, kazanlar, makineler, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler, bunların aksam ve parçaları (yüzde,4), pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat (yüzde,), plastikler ve mamulleri (yüzde,) ve motorlu kara taşıtları ile bunların aksam, parça ve aksesuarları (yüzde 6,) sektörleri takip etmektedir (Şekil 6). 9

30 Şekil 6: Adana nın en çok ithalat yaptığı ülkeler ve ithalatta öne çıkan sektörler* Toplam ithalat içindeki payı (%) İthalat miktarı (milyon doları, 04) Toplam ithalat içindeki payı (%) İthalat miktarı (milyon doları, 04)., 7.0 Organik kimyasal ürünler 4,9.8 0,4.9 Kazan, makina, mekanik cihaz, nükleer reaktör 5,7 8.6 Suudi Arabistan 8,8. Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat 4, 6. 54,7. Plastikler ve mamulleri 88, 6.0 5,6 6. Motorlu kara taşıtları ve bunların parçaları 6,7 5. Hindistan 0,9 5.5 Sentetik ve suni devamsız lifler 9,9 4. Güney Kore 08,7. Hububat 8,7 4. Federasyonu 05,0.9 Demir ve çelik 7,7.9 Hollanda 98,5. Muhtelif kimyasal maddeler 55,. Tayland 8,.9 Yağlı tohum ve meyvalar 47,5 Kaynak: TÜİK Dış Ticaret İstatistikleri, TEPAV analizleri *İthalatta öne çıkan sektörler için HS sınıflama sistemi kullanılmıştır. Adana nın Makine Sektörü ve Sektörün Dış Ticareti Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği nin, Türkiye deki sanayi ve sanayi ve ticaret odaları tarafından firmaların talebi üzerine düzenlenen kapasite raporlarındaki bilgilerden oluşturulan Sanayi Veritabanına göre, Türkiye de en fazla makine üreticisinin bulunduğu il, yaklaşık 8 bin firma ile İstanbul dur. İstanbul un ardından Ankara (,890 firma) ve İzmir (,580 firma) gelmektedir. Sigortalı sayıları itibarıyla incelendiğinde ise makine sektörünün en fazla İstanbul, Bursa ve İzmir de istihdam sağladığı görülmektedir. SGK kayıtlarına 5 göre Adana, en fazla makine üreticisinin bulunduğu 7 inci ildir. Adana da bulunan 475 makine üreticisi firmada, 7,050 kişi istihdam edilmektedir. Adana daki makine üreticilerinin 66 tanesi montaj işler 6 i alanında faaliyet göstermektedir. Bunun ardından sırasıyla tornacılık ve tesviyecilik 7 (87 firma) ve diğer genel amaçlı makineler 8 (47 firma) gelmektedir. Kayıtlı istihdama göre ise ilk üç sırada sırasıyla, montaj işleri (,8 kişi), motor ve türbin imalatı 9 (,545 kişi) ve tarım ve ormancılık makineleri 0 (745 kişi) yer almaktadır (Şekil 7). 5 SGK tarafından tutulan kayıtlar, firmaların ilk faaliyet alanlarına göre toplanmakta ve sadece sigortalı çalışanları kapsamaktadır. 6 NACE kodu NACE kodu NACE kodu NACE kodu 8. 0 NACE kodu 8.0 0

31 Şekil 7: İller itibarıyla makine üreticisi sayıları ve Adana daki makine alt sektörleri İller İtibarıyla Makine Üreticisi Sigortalı Sayısı ( 000 kişi) Adana daki Makine Üreticilerinin Alt Sektörler İtibarıyla Dağılımı Sigortalı Sayısı İstanbul 7,989 97,5 Montaj işleri 66 8 Ankara,890 6, Tornacılık ve tesviyecilik İzmir,580 Bursa,7 Konya,95 8,9, 5, Diğer genel amaçlı makineler Akışkan gücü ile çalışan ekipmanlar Tarım ve ormancılık makineleri Diğer özel amaçlı makineler Kocaeli 67,7 Pompa ve kompresör 6 Adana 475 7, Fırın, ocak ve brülör 9 Antalya 45,7 Soğutma ve havalandırma 0 5 Manisa 7 8,7 Motor ve türbin imalatı Gaziantep 80, Diğer 67 Kaynak: Sosyal Güvenlik Kurumu, Kayıtlı İstihdam İstatistikleri, 0; TOBB Sanayi Veritabanı Adana nın makine ihracatı döneminde dalgalı bir seyir izlemiştir. İlin sektördeki ihracatı 006 yılındaki yaklaşık 69 milyon dolarlık seviyesinden 04 yılında 8 milyon dolara çıkmıştır. Adana nın 8 milyon dolarlık makine ihracatı, Türkiye nin 04 yılı makine sektörü ihracatının binde 5 ine tekabül etmektedir. Makine sektörü ihracatının toplam ihracatı içindeki payı Adana da 006 yılında yüzde 7, iken 04 yılında yüzde 6, e gerilemiştir. Bu durum, makine sektörünün Adana daki önemini göreli olarak kaybettiği anlamına gelmektedir (Şekil 8). Makine sektöründe net ithalatçı konumunda olan Adana da makine ithalatı 0 yılından sonra azalmış olsa da döneminde yüzde 6 lik bir artış göstermiştir. Sektördeki ithalat 006 yılındaki yaklaşık 4 milyon dolarlık seviyesinden, 04 yılında yaklaşık 94 milyon dolara yükselmiştir. Türkiye nin toplam makine sektörü ithalatı içindeki payında önemli bir değişim gözlenmese de, Adana nın toplam ithalatı içindeki payının, yüzde puan azaldığı görülmektedir (Şekil 9).

32 Şekil 8: Adana nın makine sektörü ihracatı (milyon doları) 68,8,8 9,6 74,5 66, 84,4 04, 6,9 8, Türkiye nin makine ihracatı içindeki payı ( % ) 0,54 0,75 0,50 0,50 0,9 0,4 0,49 0,5 0,5 Adana nın toplam ihracatı içindeki payı ( % ) 7, 0,4 7,0 6,6 4,9 4,8 5,4 6, 6, Kaynak: TÜİK Dış Ticaret İstatistikleri, TEPAV analizleri *Makine sektörü ihracatı için HS 84 ve 85 Fasıllarının toplamı kullanılmıştır. Şekil 9: Adana nın makine sektörü ithalatı (milyon doları) 4,8 0, 98,0 77, 459, 56,7 85,4 8,8 9, Türkiye nin makine ithalatı içindeki payı ( % ) 0,8 0,89,09,8,8,8 0,90 0,80 0,86 Adana nın toplam ithalatı içindeki payı ( % ) 6,8 6,7 8,5, 0,6 7,4,7 4, 5,5 Kaynak: TÜİK Dış Ticaret İstatistikleri, TEPAV analizleri *Makine sektörü ithalatı için HS 84 ve 85 Fasıllarının toplamı kullanılmıştır.

33 SEKTÖR ANALİZİ Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Adana daki seçilmiş odak sektörün 0 yılı itibarıyla Türkiye toplam ihracat hacmi 5, milyar dolardır. Demir ve çelik sektöründe yer alan iki alt sektör dışarıda bırakıldığında kalan 0 sektördeki ihracat, Türkiye de proje kapsamında incelenen 9 odak alt sektördeki toplam makine ihracatının yüzde 47,6 sını oluşturmaktadır. Seçilmiş sektörün 000 yılında yaklaşık 87 milyar dolar olan dünya toplam ihracatı yıllık ortalama yüzde 8 büyüyerek 0 yılında 57, milyar dolara ulaşmıştır. Söz konusu sektörler toplu olarak değerlendirildiğinde dünyada,, ve nın tüm sektörler genelinde ihracattaki öncü ülkeler olduğu görülmektedir. Proje kapsamında görüşülen firmaların faaliyet alanları aşağıdaki gibidir :. Dökme demir (pik) ve aynalı demir (kütle, külçe, blok veya diğer ilk şekillerde). Yiyecek ve içeceklerin sınai amaçlarla hazırlanması veya imaline mahsus makine ve cihazlar. Kaldırma, istifleme, yükleme veya boşaltma işlerine mahsus diğer makine ve cihazlar 4. Metalleri haddeleme makineleri ve bunların silindirleri 5. Dokuma maddelerini yıkama, kurutma, ütüleme makine ve cihazları 6. Metalleri dövme, işleme, kesme, şataflama presleri, makineleri 7. Kara taşıtları için aksam, parça ve aksesuarları 8. Tartı alet ve cihazları 9. Toprağı hazırlamaya, işletmeye ve ekmeye mahsus tarla ve bahçe tarımında veya ormancılıkta kullanılan makine ve cihazlar 0. Isı değişikliği yöntemi ile maddeleri işlemek için cihazlar. Tarım, ormancılık, kümes hayvancılığına mahsus makine, cihazlar. Demir ve çelikten (dökme hariç) dikişsiz tüp, boru ve içi boş profil Adana daki firmaların faaliyet gösterdikleri sektörlere ilişkin detaylı analizler Ek. de yer almaktadır. Bu bölümde her bir sektöre ilişkin özet bilgilere yer verilecektir. Dökme demir (pik) ve aynalı demir (kütle, külçe, blok vb. ilk şekillerde) sektörü, dünya ticaretinde 5 milyar dolarlık ihracat hacmine sahiptir. Sektör, 009 yılında krizin etkisiyle yaklaşık yüzde 50 oranında değer kaybetmiştir. Sonraki yıllarda ise sektörün ticaret hacmi istikrarlı bir büyüme performansı sergileyememiştir. 0 yılı itibarı ile 5 milyar dolarlık ticaret hacmine sahip olan sektörün küresel lideri dır. Ancak, sektörde ihracat hacmi en yüksek ülke konumunda olsa da ihracat pazar payının daraldığı gözlenmektedir. Sektörün en büyük üç ihracatçısı sırasıyla, (yüzde,8), Brezilya (yüzde,) ve Ukrayna dır (yüzde 6,). En büyük ihracatçıların öncelikli pazarları,,,, ve dir. Sektördeki en büyük ithalatçı ise,6 milyar dolarlık ithalat talebi ile dir., ithalat talebinin yüzde 8 ini Brezilya ve dan karşılamaktadır. İthalatçı ülkelerin taleplerini genelde belli ülkelerden karşılamayı tercih ettikleri de dikkat çekmektedir. Sektördeki önemli ithalatçılar arasında yer alan Türkiye nin ana ithalat partnerleri Ukrayna ve dır. Bu iki ülkeden yapılan ithalat, sektördeki toplam ithalatın yüzde 90 ıdır. Türkiye nin sektördeki ihracatı Sektör analizlerinde HS (Harmonized System) sınıflama sistemi tarife 4 ayrımında kullanılmıştır.

34 yok denecek kadar azdır. Bu durum, Türkiye nin dökme demir sektöründeki net ithalatçı pozisyonunun kolaylıkla geri döndürülemeyeceğine işaret etmektedir. Yiyecek ve içecek sanayinde kullanılan makine ve cihazlar sektörünün 0 yılı dünya ticaret hacmi,4 milyar dolardır. Sektörün ihracatı küresel kriz dönemi haricinde istikrarlı bir büyüme performansı sergilemiştir. Sektördeki en büyük ihracatçılar sırasıyla (yüzde 9,), (yüzde 4,5) ve Hollanda dır (yüzde,9). Ancak in döneminde yılda ortalama yüzde 5 lik bir büyüme hızı yakaladığı ve zaman içinde sektörün liderlerini zorlama potansiyeli olduğu görülmektedir. Sektörün küresel liderlerinin ana ihracat pazarları, ve Kanada dır. 0 yılı itibarı ile, milyar dolarlık ithalat gerçekleştiren, sektörün en büyük ithalatçısı konumundadır. Sektördeki talebini hızla artırmaya devam eden nin ana ithalat partnerleri Avrupa ülkeleridir. Net ithalatçı konumunda olan Türkiye nin sektördeki ihracatı döneminde kümülatif olarak yüzde 5 oranında artmışsa da, ithalatının yüksek olmasından dolayı sektördeki dış ticaret açığı da artmaya devam etmektedir. Türkiye, ithalatının yaklaşık yarısını ve dan yapmaktadır. Kaldırma, istifleme, yükleme veya boşaltma işlerine mahsus diğer makine cihazlar sektörünün 0 yılı dünya ticaret hacmi yaklaşık 6 milyar dolardır. Sektör küresel krizdeki daralmanın ardından hızla toparlanmış ve kriz öncesindeki seviyesinin üzerine çıkabilmiştir. Sektörün en büyük ihracatçıları arasında ve in ağırlığı göze çarpmaktadır. Ancak nın ihracat pazar payının döneminde daraldığı, buna karşın in yılda ortalama yüzde,5 lik bir büyüme hızı yakaladığı göz önünde bulundurulduğunda, in yı zorlamaya başladığı sonucuna ulaşmak mümkün olacaktır. Sektördeki en büyük ithalatçı olan, ithalat talebinin yüzde 45 ini komşuları Meksika ve Kanada dan karşılamaktadır. Türkiye ise sektöre olan talebini giderek artırmaktadır. Yalnızca 0-0 döneminde bile ithalattaki artış yüzde gibi yüksek bir oranda gerçekleşmiştir. Böylelikle sektörün 0 yılı ithalatı 67 milyon dolara ulaşmıştır. İhracatın büyüme hızı ise ithalatın gerisinde kalmaktadır. Bu durum, Türkiye nin sektörde dış ticaret açığının da artmasına neden olmaktadır. Sektörün açığı son bir yılda kümülatif olarak yüzde 8, döneminde ise yüzde 77 oranında artış göstermiştir. Türkiye, yüksek seviyelerdeki ithalat talebini ağırlıklı olarak ve Avrupa ülkelerinden karşılamaktadır. Metalleri haddeleme makineleri ve bunların silindirleri sektörü, 0 yılı itibarı ile 5,7 milyar dolarlık bir küresel ticaret hacmine sahiptir. Sektördeki küçülme dikkat çekicidir döneminde sektör yılda ortalama yüzde 7 oranında küçülmüştür. Sektörün en büyük ihracatçıları sırasıyla (yüzde 9,), (yüzde 8,) ve dır (yüzde 5,8). Sektördeki en büyük on ihracatçıdan biri olan Türkiye, döneminde ihracatını artırabilen tek ülke olmuştur. 008 yılında söz konusu alt sektörün küresel ihracatında Türkiye nin payı yüzde, iken bu oran 0 yılı itibarıyla yüzde puan yükselmiş ve yüzde, olmuştur. Ancak Türkiye, ithalatta da ilk sıralarda yer almaktadır. Dolayısıyla geçmişe kıyasla azalmış olsa da, sektör dış ticaret açığı vermeye devam etmektedir. Türkiye nin en büyük ihracat pazarı İran ve en önemli ithalat partnerleri de ve dir. 4

35 Dokuma maddelerini yıkama, kurutma, ütüleme makine ve cihazları sektörünün 0 yılı küresel ticaret hacmi yaklaşık 7 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmiştir. Sektör, küresel kriz döneminde yüzde 0 civarında daralmış ancak izleyen yıllarda toparlanarak kriz öncesi seviyesi aşabilmiştir. Sektörün en büyük ihracatçıları sırasıyla, (yüzde ), (yüzde ) ve dır (yüzde 0). Ancak ve nın ihracat hacmi döneminde daralmıştır. Buna karşın aynı dönemde nin ihracatını yılda ortalama yüzde,5 lik bir hızla artırdığı görülmektedir. Dolayısıyla önümüzdeki yıllarda sektörün küresel liderinin olacağı düşünülebilir. En büyük ihracatçıların ana pazarları Avrupa ülkeleri,, Kanada ve dir. Sektördeki önemli pazarlardan bir diğeri Türkiye dir. Sektörde net ithalatçı konumunda olmakla birlikte Türkiye, en büyük ihracatçılar arasında da yer almaktadır. 009 yılı hariç döneminin tamamında sektör dış ticaret açığı vermiştir. 009 yılında sektörün fazla vermesi, ithalattaki daralmadan kaynaklanmıştır. Sektörün en büyük ithalatçısı olan, ithalat talebinin neredeyse yarısını den karşılamaktadır. Metalleri dövme, işleme, kesme, şataflama presleri, makineleri sektörü, 0 yılı itibarı ile yaklaşık 0,6 milyar dolarlık küresel ticaret hacmine sahiptir. Sektör, diğer sektörlere benzer şekilde küresel krizde önemli ölçüde daralmış ancak izleyen yıllarda yine kriz öncesi seviyesini yakalamıştır. Sektörün en önemli ihracatçıları (yüzde 7,6), (yüzde 4,) ve dır (yüzde,4). Ancak ve nın sektördeki ihracatının azaldığı, buna karşın nın ihracatını döneminde yılda ortalama yüzde ye yakın bir hızda artırabildiği görülmektedir. Türkiye, sektördeki dış ticaret fazlası vermektedir. Ancak ihracatının döneminde yılda ortalama yüzde 4,7 oranında küçüldüğü ancak aynı dönemde ithalattaki daralmanın daha yavaş (yüzde,) olduğu düşünüldüğünde bu durumun tersine dönme olasılığı olduğu da göz ardı edilmemelidir. Türkiye nin en büyük ihracat pazarı dır. İthalattaki talebini ise ağırlıklı olarak Avrupa ülkelerinden karşılamaktadır. Kara taşıtları için aksam, parça ve aksesuarı sektörünün 0 yılı dünya toplam ticaret hacmi 57,6 milyar dolardır. Sektör, 009 yılındaki daralma hariç, döneminde istikrarlı bir büyüme performansı sergileyebilmiştir. Sektörün en büyük ihracatçıları, ve dır. Bu üç ülkenin ihracatı, sektörün toplam ihracatının üçte birine tekabül etmektedir. Henüz ihracat düzeyleri çok yüksek olmasa da, Meksika ve nin ihracatlarındaki hızlı artış dikkat çekmektedir. En büyük ihracatçılardan nın pazarını çeşitlendirebildiği ve ihracatta tek bir bölge veya ülkeye odaklanmadığı görülmektedir. Buna karşın, ihracatının neredeyse yarısını komşusu Kanada ya yapmaktadır. nın ihracatının dörtte biri ise ye gitmektedir. En büyük ihracatçılar arasında yer alan bazı ülkelerin aynı zamanda sektörün en önemli ithalatçıları arasında yer aldığı da görülmektedir. Sektöre yönelik talebi en yüksek olan ilk üç ülke sırasıyla, ve dir., ithalatta Meksika ve Kanada gibi komşu ülkelerini tercih ederken, nın ithalat talebini bölge ülkelerinden karşıladığı görülmektedir. ise ağırlıklı olarak ve dan ithalat yapmaktadır. Türkiye nin sektördeki net ithalatçı konumu 008 yılından beri değişmemiştir. Sektördeki ihracatının, sektörün dünya toplam ihracatı içindeki payı da döneminde önemli bir değişiklik göstermemiştir. Türkiye nin sektördeki en önemli ticaret partnerleri Avrupa ülkeleridir. Bu durum, hem ithalat hem de ihracat için geçerlidir. 5

36 6 Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Tartı alet ve cihazları sektörünün küresel ticaret hacmi,9 milyar dolardır. Sektörün ihracatı 009 yılında krizin etkisiyle daralmış ancak sonrasında yılda ortalama yüzde 8 büyüyerek,9 milyar dolardan 0 yılında,9 milyar dolara çıkmıştır. Sektörün ihracatında öne çıkan ilk üç ülke sırasıyla, ve dir. Sektördeki talebin yaklaşık yarısı ve tarafından karşılanmaktadır. Ancak nın ihracat hacmi döneminde daraldığı görülmektedir. Buna karşın Hollanda nın sektördeki hızlı yükselişi dikkat çekmektedir., sektörün en büyük ithalatçısı konumundadır ve sektördeki talebi artmaya devam etmektedir. nin ana ithalat partnerleri arasında yüzde 7 lik payı ile öne çıkmaktadır. Türkiye nin sektördeki ticaret hacmi oldukça düşük seviyededir. 0 yılı itibarı ile ihracat 9 milyon dolar, ithalat da 4 milyon dolar seviyesinde gerçekleşmiştir. Türkiye, az miktardaki ihracatının beşte birini Irak a yapmaktadır. Ana ithalat partnerleri ise ve dır. Bu iki ülkeden yapılan ithalatın sektörün toplam ithalatı içindeki payı yüzde 70 tir. Toprağı hazırlamaya, işletmeye ve ekmeye mahsus tarla ve bahçe tarımında veya ormancılıkta kullanılan makine ve cihazlar sektörü 8,7 milyar dolarlık küresel ticaret hacmine sahiptir. Sektörün küresel krizle birlikte daralan ticaret hacmi, sonrasında istikrarlı bir büyüme performansı sergilemiş ve 009 yılından sonra yılda ortalama yüzde büyüyerek 0 yılı itibarı ile 8,7 milyar dolarlık hacme ulaşmıştır. Sektörün en büyük ihracatçıları sırasıyla, ve dır. Sektörün küresel lideri olan, ihracatının beşte birini ya yapmaktadır., ağırlıklı olarak Kanada ya ihracat yaparken, nın daha çok Avrupa ülkelerine ihracat yaptığı görülmektedir., henüz küçük bir ihracat hacmine sahip olsa da sektörde hızlı bir yükseliş içindedir. Sektörde net ihracatçı konumunda olan Türkiye nin sektördeki ihracatının, sektörün dünya toplam ihracatı içindeki payı döneminde artmış ve yüzde 0,7 den yüzde e yükselmiştir. Türkiye nin sektördeki ihracatında öne çıkan ülkeler sırasıyla Irak (yüzde 9), Bulgaristan (yüzde ) ve Azerbaycan dır (yüzde 7,). Ana ithalat partnerleri ise ve dır. Türkiye, ithalat talebinin yaklaşık yüzde 80 ini bu iki ülkeden karşılamaktadır. Isı değişikliği yöntemi ile maddeleri işlemek için cihazlar sektörü 0 yılı itibarı ile 7,6 milyar dolarlık bir küresel ticaret hacmine sahiptir. Sektör 009 yılında, küresel krizin etkisiyle daraldıktan sonra tekrar büyümeye başlamışsa da henüz kriz öncesi seviyesine ulaşamamıştır. Sektörün en büyük ihracatçıları (yüzde 6,), (yüzde,) ve dır (yüzde 0,5). Ancak sektördeki büyük ihracatçıların döneminde ihracat hacimlerinin daraldığı görülmektedir. Bu dönemde ihracatını artırabilenler, ve Hollanda olmuştur., yüzde 8, lük ortalama büyüme hızı ile en yakın rakipleri ve yi zorlayacak gibi görünmektedir. Sektörün en büyük ithalatçısı,6 milyar dolarlık ithalatı ile dir., ithalatını ağırlıklı olarak komşu ülkeleri Meksika ve Kanada dan yapmaktadır. Türkiye ise sektördeki dış ticaret açığı vermektedir. Sektörün ithalatı son yıllarda hızlı bir şekilde artmış ve döneminin dip noktası olan 88 milyon dolar düzeyinden 0 yılında 65 milyon dolara yükselmiştir. Türkiye, 65 milyon dolarlık ithalat talebinin yüzde 40 ını ve dan karşılamaktadır. Tarım, ormancılık, kümes hayvancılığına mahsus makine, cihazlar sektörünün küresel ticaret hacmi 0 yılı itibarı ile 6,5 milyar dolardır. Yaklaşık, milyar dolarlık ihracatı ile sektörün küresel

37 lideri dır. aynı zamanda yılda ortalama yüzde 4, büyüyerek sektördeki pozisyonunu da sağlamlaştırmaktadır. İhracatının dörtte birini ise sektörün en büyük ithalatçılarından olan ya yapmaktadır., bu sektörde de ana ithalatçı konumundadır ve ithalatının yaklaşık yarısını, sektördeki ihracatını yılda ortalama yüzde 5,6 artırabilen Kanada dan yapmaktadır. Türkiye nin sektördeki payını artırabildiği görülmektedir. Sektörde net ihracatçı olan Türkiye, sektörün dünya ihracatından aldığı payını 008 yılındaki yüzde, seviyesinden 0 yılında yüzde,9 a yükseltmiştir. 0 yılı itibarı ile 6 milyon dolarlık ihracat hacmine sahip olan Türkiye, sektördeki ihracatını döneminde yılda ortalama yüzde 5 oranında artırabilmiş, böylelikle sektörün en büyük on ihracatçısında görülen büyümeden çok daha iyi bir büyüme performansı sergileyebilmiştir. Sektördeki yüksek büyüme performansının devam ettirilmesi halinde Türkiye nin en yakın (ve pazar kaybeden) rakipleri İspanya ve Danimarka nın önüne geçmesi ve dünyanın en büyük on ihracatçısı arasında yer alması söz konusu olabilecektir. Demir ve çelikten (dökme hariç) dikişsiz tüp, boru ve içi boş profil sektörünün 0 yılı küresel ticareti yaklaşık 5, milyar dolardır. Sektörün en büyük ihracatçıları sırasıyla (yüzde 9,), (yüzde,6) ve dır (yüzde 9). Küresel talebin yaklaşık yüzde 40 ı bu üç ülkeden karşılanmaktadır. Ancak sektörün küresel ihracatında ilk onda yer alan ülkelerin hemen hepsinin ihracatının döneminde azaldığı görülmektedir. Bu dönemde ihracatını makul miktarda artırabilen tek ülke Meksika olmuştur. Meksika, yılda ortalama yüzde 8 lik bir artışla ihracatını 0 yılında,4 milyar seviyesine çıkarmıştır. İthalat miktarı azalmakla birlikte sektörün en büyük ithalatçısı dir., yaklaşık 4,7 milyar dolarlık talebini belirli bir ülke ya da bölgeye bağımlı olmaksızın, dünyanın farklı yerlerinden karşılamaktadır.,, Arjantin, Meksika ve Avusturya, nin ithalat yaptığı ülkeler arasında öne çıkmaktadır. Sektördeki diğer önemli ithalatçı ise Suudi Arabistan dır. Suudi Arabistan ithalatının yaklaşık yarısını, ve Meksika dan yapmaktadır. Türkiye nin sektörde gerçekleştirdiği ihracat, ithalatının belirgin bir biçimde altındadır. İhracat miktarı 008 yılından beri hemen hemen aynı seviyelerde kalmış ve ortalaması 46 milyon dolar olmuştur. İthalat ise 0 yılı itibarı ile 4 milyon dolar seviyesinde gerçekleşmiştir. Türkiye nin sektördeki ithalatında en önemli partneri dir. Türkiye nin den yaptığı ithalat, sektördeki toplam ithalatının yaklaşık yarısını oluşturmaktadır. 7

38 Tablo : Seçilmiş makine sektörlerinin dünya ticareti (008-0) Dünya ticareti (milyar $) (0) En çok ihracat yapanlar (0) İhracatını en çok artıranlar (008-0) En büyük ithalatçılar (0) Dökme demir (pik) ve aynalı demir (kütle, külçe, blok veya diğer ilk şekillerde) 5,0 Brezilya Ukrayna Hindistan Ukrayna Türkiye Yiyecek ve içeceklerin sınai amaçlarla hazırlanması veya imaline mahsus makine ve cihazlar,4 Hollanda İspanya Kaldırma, istifleme, yükleme veya boşaltma işlerine mahsus diğer makine ve cihazlar 5,9 Hollanda Metalleri haddeleme makineleri ve bunların silindirleri 5,7 Türkiye Dokuma maddelerini yıkama, kurutma, ütüleme makine ve cihazları 7,0 Meksika Çek Cum. Metalleri dövme, işleme, kesme, şataflama presleri, makineleri 0,6 İspanya Tayland Kara taşıtları için aksam, parça ve aksesuarları 57,6 Meksika Tartı alet ve cihazları,9 Hollanda Singapur Bir. Krallık Toprağı hazırlamaya, işletmeye ve ekmeye mahsus tarla ve bahçe tarımında veya ormancılıkta kullanılan makine ve cihazlar 8,7 Hollanda Isı değişikliği yöntemi ile maddeleri işlemek için cihazlar 7,6 Hollanda Tarım, ormancılık, kümes hayvancılığına mahsus makine, cihazlar 6,5 Hollanda Kanada İsveç Demir ve çelikten (dökme hariç) dikişsiz tüp, boru ve içi boş profil Kaynak: UN Comtrade, TEPAV analizleri 5, Meksika Singapur S. Arabistan 8

39 FİRMA YAPISI VE PERFORMANS ANALİZİ TEPAV Proje ekibi - Haziran 05 tarihlerinde Adana ya bir çalışma ziyareti gerçekleştirmiştir. Söz konusu ziyaret neticesinde projenin yararlanıcı kuruluşu olan Adana Sanayi Odası tarafından belirlenen 0 makine üreticisinin ihtiyaç analizi yapılmıştır. İhtiyaç analizi için gerekli olan veriler iki aşamada toplanmıştır. Birinci aşamada firmalardan temel performans göstergelerini proje ekibi ile paylaşmaları istenmiştir. İkinci aşamada ise firmaların performanslarının belirleyicilerini anlamak amacıyla firmalarla yüz yüze görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Her bir firmanın üretim tesisinde, üst düzey yetkililerle yapılan ve bir saati aşan görüşmeler sayesinde, firmaların yapılarını anlamak ve rekabet güçlerini geliştirmek için nelere ihtiyaç duyduklarını tespit etmek mümkün olabilmiştir. Proje kapsamında görüşülen makine üreticileri, takipçi ve yenilikçi şirketler kategorisinde yer almaktadır. Adana daki makine üreticileri ölçek, sektör ve 0-04 dönemindeki performansları bakımından farklılaşmaktadır ancak genel itibarıyla değerlendirildiğinde bu firmaların, takipçi şirketlerin barındırdığı problemlerin önemli bir bölümüyle karşı karşıya kaldığı anlaşılmaktadır. Bu problemlerin neler olduğu ilerleyen bölümlerde ayrıntılı bir şekilde ele alınacaktır. Bu sayede T.C. Ekonomi Bakanlığı nın projedeki firmaların önümüzdeki üç yıl boyunca gerçekleştirecekleri ortak faaliyetlere URGE Tebliğ i kapsamında vereceği desteklerle firmaların sorunlarının hafifletilmesine katkı sunulması amaçlanmaktadır. Bu destekler sayesinde firmaların küresel rekabet güçleri artacak ve bulundukları üretici kategorisinden daha üst seviyelere yaklaşabilmeleri mümkün olabilecektir. Hazırlanacak yol haritasında belirlenen faaliyetlerin gerçekleştirilmesiyle takipçi şirketler kategorisinde yer alan firmaların yenilikçi şirketler kategorisine, yenilikçi şirketlerin ise hızlı yükselenler kategorisine geçişinin desteklenmesi beklenmektedir. Adana dan projeye dâhil olan makine üreticileri oldukça geniş bir sektör yelpazesinde faaliyet göstermektedir. İhtiyaç analizi yapılan firmaların, çelik konstrüksiyon ve yedek parça imalatı, tarımsal mekanizasyon ve sulama sistemleri, tekstil makineleri için yedek parça üretimi, çelik hasır makine imalatı, petrol sondaj ekipmanları, ağır hizmet makineleri, otomotiv yan sanayi yedek parça imalatı, tarım makineleri, yem makineleri, iş makineleri imalatı, baraj ekipmanları üretimi ve gıda paketleme ve ambalaj makineleri imalatı gibi alanlarda faaliyetlerini gerçekleştirdikleri tespit edilmiştir. Projede yer alan 0 firmanın önemli bir kısmının makine ve çelik yan sanayinin farklı alt sektörlerinde üretim yapıyor olması normal şartlar altında birlikte hareket etme şanslarının zayıf olduğu algısını yaratsa da, bu projenin, firmaların ortak bir dizi faaliyete başlamasını imkân tanıması ile ortaya yeni sinerjilerin çıkmasına aracı olacağı düşünülmektedir. Adana dan projeye dâhil olan makine üreticilerinin tamamı KOBİ lerden oluşmaktadır. Firmalar, satış gelirleri büyüklüğüne göre incelendiğinde 0 firmadan 5 inin 04 yılı cirosunun 0 milyon TL nin altında kaldığı görülmektedir. 4 firma ise aynı dönemde 0 milyon TL üzerinde bir satış hasılatı elde edebilmiştir. Tüm firmaların ortalama ciro büyüklüğü 8,6 milyon TL olup ilgili verisini paylaşan 9 firmadan 6 sı ortalamanın üzerinde performans sergileyebilmiştir (Şekil 0). 9

40 Katılımcı firmaların çoğunda çalışan sayısı -50 kişi arasında değişmektedir. 50 den fazla çalışanı olan firma sayısı 4 olup bunlardan tanesinde ise 00 den fazla çalışan istihdam edilmektedir. Veri paylaşımında bulunan tüm firmalardaki ortalama çalışan sayısı 7 olup personel sayısı ortalamanın üzerinde olan 7 firma vardır (Şekil 0). Projeye dâhil olan firmalardan 6 tanesi 04 yılında ihracat yapmadığını beyan etmiştir. Diğer firmaların çoğunda ihracat düzensiz veya oldukça küçük hacimlerdedir. 9 firmanın 04 yılı ihracatı milyon TL nin altında kalmıştır. 5 milyon TL nin üzerinde ihracat performansı sergileyen firma sayısı ise 4 tür. İhracat yapan firmaların ortalama ihracat hacmi 4,4 milyon TL olarak belirlenmiştir. İhracat performansı ortalamanın üzerinde kalan firma sayısı 4 tür (Şekil 0). Şekil 0: Firmaların temel performans büyüklüklerine göre dağılımı (04) Toplam ciroya göre dağılım (adet) Ortalama ciro büyüklüğü 8,6 milyon TL dir. Ortalamanın üzerinde kalan firma sayısı milyon TL -5 milyon TL 5-0 milyon TL 0-0 milyon TL 0 milyon TL üstü Çalışan sayısına göre dağılım (adet) 8 4 Ortalama çalışan sayısı 7 dir. Ortalamanın üzerinde kalan firma sayısı kişi İhracat büyüklüğüne göre dağılım (adet) 9 6 Ortalama ihracat hacmi 4,4 milyon TL dir. Ortalamanın üzerinde kalan firma sayısı yılında ihracatı olmayan firma sayısı 0- milyon TL -5 milyon TL 5-0 milyon TL 0 milyon TL üstü Kaynak: TEPAV analizleri *Analizler veri paylaşımında bulunan firmalar için yapılmıştır. Projede yer alan firmalar üretim süreçleri itibarıyla değerlendirildiğinde hemen hepsinin sipariş usulü üretim yaptığı görülmektedir. Bunun temelinde firmaların faaliyet alanlarının proje bazlı çalışmayı gerektiriyor olması yatmaktadır. 4 firmada sipariş usulü üretimin yanı sıra seri üretim de yapılmaktadır. Firmalardan biri ise sipariş usulü üretimden seri üretime geçmeyi planladıklarını belirtmiştir. 40

41 Projede yer alan firmalarla yapılan görüşmelerde Adana daki firmaların hem yurt içinde hem de yurt dışında yoğun bir rekabet baskısı ile karşılaştığı anlaşılmıştır. Projeye dâhil olan 0 firmanın hiçbiri faaliyet gösterdiği piyasada fiyat belirleyici konumda değildir. Yurt içindeki rakipler başta İstanbul olmak üzere ağırlıklı olarak sanayinin en çok geliştiği bölgelerde yer almaktadır. Bunun yanı sıra bazı firmalar en önemli rakiplerinin Adana ve yakın illerde olduğunu belirtmiştir. Firmaların bir kısmı kendi üretim alanlarında kg maliyetinin yüksek olması dolayısıyla yabancı firmaların yerli pazara giremediğini belirtmiştir. Firmaların geneli yurt dışındaki rakiplerinin ağırlıklı olarak ve de olduğunu belirtse de bazı firmalar kendi üretim alanlarında kg maliyetinin yüksek olmasından, dolayı yabancı firmaların yerli pazarlarda fiyat rekabeti yapamadığını, bu yüzden de yerli pazarlardaki en önemli rakiplerinin yine yerli firmalar olduğunu belirtmişlerdir. Bunların yanı sıra, ve Hindistan gibi ucuz işgücü ve zayıf patent kanunlarına sahip ülkelerin de yerli pazarlarda önemli rakipler arasında yer aldığı firmaların bir kısmı tarafından dile getirilmiştir. Şekil, firmalara yöneltilen sektörünüzde küresel ölçekte lider olduğunu düşündüğünüz firmaları ve bunların faaliyet gösterdikleri ülkeleri belirtiniz sorusuna verilen yanıtlar çerçevesinde hazırlanmıştır. Buna göre küresel liderlerin genelde,, ve İspanya da faaliyet gösteren firmalar olduğu anlaşılmıştır. Şekil : Firmaların faaliyet gösterdikleri sektörlerin küresel liderleri KÜRESEL LİDERLER Kaynak: Firma görüşmeleri Firmalarla yapılan görüşmelerde firma yetkililerine firmanın mevcut rekabet düzeyini yurt içi ve yurt dışı rakiplerle karşılaştırmaları istenmiştir. Rekabet gücü, firma yetkililerine, pazar payını artırma veya koruma, karlılık, verimlilik, teknolojik yeterlilik, yenilik kabiliyeti, marka bilinirliği, müşterilerin ve çalışanların memnuniyeti gibi unsurların bileşkesi olarak tanımlanmıştır. Bu doğrultuda firmalar, kendilerini yurt içi ve yurt dışı rakipleri ile karşılaştırmış ve böylelikle Şekil deki durum ortaya çıkmıştır. Firmalardan tanesi yurt içi pazardaki rakiplerine göre çok ileride, 7 tanesi de rakiplerden ileride olduğunu belirtmiştir. 8 firma yerli rakipleri ile benzer seviyede olduğunu düşünürken, firma da yurt içindeki rakiplerinin gerisinde olduğunu ifade etmiştir. Yerli rakipleri ile benzer seviyede veya onların gerisinde olduğunu düşünen bazı firmalar, bu durumun faaliyetlerini Adana da gerçekleştirmekten kaynaklandığını belirtmişlerdir. Firmalara göre Adana nın. teşvik bölgesinde ve Aksaray ve Osmaniye gibi yakın illerin de 5. teşvik bölgesinde yer alması, Adana daki bazı yatırımların bu bölgelere kaymasına neden olmuştur. Hâlihazırda bu illerde faaliyet gösteren rakipler ise fiyat rekabeti konusunda Adana daki firmalar için bir baskı unsuru oluşturmaktadır. Bunun yanı sıra projede yer alan bazı yan sanayi firmaları, Adana nın mevcut sanayi potansiyelinin ilde yan sanayinin gelişmesi için yeterli olmadığını, bunun da kendilerini İstanbul, Kocaeli, Bursa gibi illerdeki rakiplerinin gerisinde bıraktığını dile getirmişlerdir. Yurt dışındaki rakiplere göre yapılan değerlendirmede de benzer bir 4

42 görünüm ortaya çıkmıştır. Firmaların 7 tanesi yurt dışı rakiplerle benzer seviyede olduğunu belirtirken, yurt dışı rakiplerin gerisinde veya çok gerisinde olduğunu belirten firma sayısı 8 olmuştur. Yabancı rakiplerin ilerisinde olduğunu düşünen firma sayısı ise 5 tir. Öte yandan proje kapsamında görüşülen firmaların yetkilileri, asıl yurt dışı rakiplerinin Avrupalı firmalar olduğunu ve bu firmaların markalaşmaya verdikleri önem, satış ve pazarlama kabiliyetlerinin ileri düzeyi, finansmana erişim imkânlarının bol olması gibi nedenlerle daha rekabetçi olabildiklerini belirtmişlerdir. Ayrıca bu gibi şirketlerin köklü firmalar olup yılların birikimine dayanan teknik bilgi ve becerilerinin bulunması, yenilikçi ürün geliştirme kapasitelerinin yüksek olması ve değişen tüketici taleplerine hızlı bir şekilde cevap verebilmeleri gibi konularda da önemli avantajlara sahip oldukları göz ardı edilmemelidir. Şekil : Firmaların yerli ve yabancı rakiplerine kıyasla rekabet gücü durumları 4 5 Rakiplerin çok gerisinde Rakiplerin gerisinde Rakiplerle benzer seviyelerde Rakiplerden ileride Rakiplerden çok ileride Yurt içi rakiplere kıyasla Yurt dışı rakiplere kıyasla Firma Firma Firma Firma 4 Firma 5 Firma 6 Firma 7 Firma 8 Firma 9 Kaynak: TEPAV analizleri, firma görüşmeleri Firma 0 Firma Firma Firma Firma 4 Firma 5 Firma 6 Firma 7 Firma 8 Firma 9 Firma 0 Firmaların rekabetçi olmaları için gerekli olan unsurlar, faaliyet gösterdikleri alt sektörlere ve müşteri önceliklerine göre farklılaşabilmektedir. Adana da görüşülen firmalar rekabetçi olmalarını sağlayan en önemli unsurun fiyat olduğunu belirtmiştir. Birden beşe kadar olan bir skalada verilen yanıtların ortalaması alınarak yapılan sıralamaya göre fiyat en üst sırada yer alsa da, kalite ve zamanında teslimatın da fiyat kadar önemli olduğu anlaşılmıştır. Ancak tek başına bu unsurların piyasada tutunabilmek için yeterli olmadığı ve fiyat-kalite dengesini sağlayabilen firmaların özellikle yurt dışı pazarlarda daha başarılı olabildiği firma yetkilileri tarafından dile getirilmiştir. Diğer üç unsur kadar önemli olmasa da satış sonrası destek ve yeniliğin de ortalamanın üzerinde bir önem derecesine sahip olduğu görülmektedir. Fiyatın yerli müşteriler için yurt dışındaki müşterilere kıyasla daha önemli bir tercih nedeni olduğu, yurt dışı pazarlarda ise yenilikçi faaliyetlere ağırlık veren firmaların, fiyat rekabetini öne çıkaran firmalara kıyasla daha çok tercih edildiği düşünülmektedir. 4

43 Firma yöneticilerinin yatırım ortamına yönelik algıları, firma yetkilileriyle yapılan görüşmeler sırasında etraflıca değerlendirilmiş ve yatırım ortamı engellerine yönelik algının firmadan firmaya önemli ölçüde değiştiği tespit edilmiştir. Organize Sanayi Bölgelerinde yer alan firmalar elektrik dalgalanmaları yahut kesintilerini bir kısıt olarak görmezken diğer bölgelerde (küçük sanayi sitelerinde veya sanayi bölgeleri dışında) kurulmuş firmaların kesintilerden kaynaklı çok ciddi sorunlarla karşılaştığı görülmüştür. Benzer şekilde, Ar-Ge yoğun bir üretim yapısına sahip olan ve ellerinde patent/faydalı model gibi fikri hakları bulunduran firmalar için fikri mülkiyet haklarının korunma çerçevesindeki zayıflıklar yatırım ortamı engeli teşkil ederken diğer firmalar bunun kendileri için engel oluşturmadığını belirtmiştir. Buna karşın nitelikli işgücü bulmak konusunda karşılaşılan sorunlar, firmaların tamamı için en önemli yatırım ortamı engelidir. Nitelikli işgücü bulma için verilen puanların ortalamasının 4 üzerinden, olması, bu sorunun büyük engel kategorisinde yer aldığı anlamına gelmektedir (Şekil ). Şekil : Rekabetçiliğin belirleyicileri ve yatırım ortamı kısıtları algısı Rekabetçi olmayı sağlayan unsurlar =önemli değil, 5=çok önemli Yatırım ortamı engellerine yönelik algı 0=engel yok, 4=çok ciddi engel Engeller Fiyat 4,5 Nitelikli işgücü Elektrik İşgücü maliyetleri,,8, Kalite 4,4 Vergi oranları Kayıtdışılık,0,7 Zamanında teslimat 4, Finansmana erişim,5 Yasal sistem / ihtilaf çözümü,5 Mevzuattaki belirsizlikler,5 Gümrük işlemleri,4 Satış sonrası destek,8 Yurt dışı pazarlara açılma Vergi idaresi ve mevzuatı,4,4 Hammadde ve girdilere ulaşma, Yenilik,4 Fikri mülkiyet haklarının korunması 0,9 Lojistik 0,8 Kaynak: TEPAV analizleri, firma görüşmeleri Projede yer alan firmaların 0-04 dönemindeki performanslarını değerlendirebilmek için ilgili yıllara ait brüt satış gelirleri, ihracat hacimleri, karlılık ve verimlilik göstergeleri ile bu göstergelerdeki değişim incelenmiştir (Tablo ). İlgili verilerini paylaşan firmalar 0-04 döneminde brüt satış gelirlerini ortalama yüzde oranında artırabilmişlerdir. En iyi performans sergileyen firmanın (Firma in) cirosu yüzde 6 oranında artarken, en kötü performans sergileyen firmanın (Firma 9 un) cirosu yüzde 75 oranında 4

44 azalmıştır. Firmaların performansını daha iyi anlayabilmek için cirolarındaki değişimin yanı sıra verimliliklerinin nasıl değiştiğini incelemek de faydalı olacaktır. Bu nedenle her bir firma için çalışan başı ciro hesaplanmış ve 0-04 dönemindeki değişimine bakılmış ve firmaların verimliliğinin ortalama yüzde oranında arttığı tespit edilmiştir. İlgili göstergenin hesaplanabildiği 6 firmadan 4 ünde verimlilik azalmıştır. Verimliliği en çok azalan firmanın (Firma 9 un) çalışan başı cirosunda yüzde 67 lik bir kayıp olduğu gözlenmiştir. Firmaların TEPAV uzmanları ile paylaştığı finansal tablolara göre hesaplanan net kardaki değişim verileri, projeye dâhil olan firmalardan 6 sında dönem net karının 0-04 döneminde azaldığını göstermektedir. Tüm firmaların ortalama karlılığında ise yüzde 4 lük bir düşüş gözlenmiştir. Buna karşın firmaların aktif karlılığının net karlılığa kıyasla daha iyi olduğu da görülmektedir. Firmaların net karlarının toplam aktiflerine oranı şeklinde hesaplanan aktif karlılığı, işletmelerin yatırımlarının ne oranda getiri sağladığını ölçmektedir. Buna göre firmaların aktif karlılığındaki azalmanın (yüzde,4) net kardaki azalmaya kıyasla daha ılımlı olduğu tespit edilmiştir. İhracat yaptığını belirten ve 0-04 dönemine ilişkin verilerini paylaşan firmanın ihracat hacmi söz konusu dönemde ortalama yüzde 05 oranında artış göstermiştir. Ancak projede yer alan firmaların pek çoğu düzensiz bir ihracat yapısına sahiptir. Firmaların ihracat düzeyleri, ilgili dönemde aldıkları projelere bağlı olduğu için firmaların önemli bir kısmında ihracatın istikrarlı bir seyir izlemediği tespit edilmiştir. Bazı firmaların ihracatlarında gözlenen keskin değişim yüzdelerinin temelinde bu husus yatmaktadır. Firmaların ihracatlarının brüt satış gelirleri içindeki yüzde payını gösteren dışa açıklık oranının da pek çok firma için oldukça düşük bir seviyede olması, projede yer alan firmaların ihracat performanslarının arzu edilen düzeyde olmadığının bir diğer göstergesidir. 44

45 Tablo : Performans göstergelerine göre firmaların ısı haritası Firma kodu Brüt satış gelirlerindeki değişim, % (0-04) Çalışan başı verimlilikteki değişim, % (0-04) Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Net kardaki değişim, % (0-04) Aktif büyüklüğündeki değişim, % (0-04) Net kar / Aktif toplamı, % (04) İhracat hacmindeki değişim, % (0-04) Dışa açıklık oranı, % (04) İhracat yapılan ülke sayısı (04) Firma Firma Firma Firma Firma Firma b b b Firma a 6.7 Firma Firma Firma Firma Firma c c c Firma a.. Firma b b b Firma Firma Firma Firma c c c Firma a.. Firma b b b Ortalama Kaynak: TEPAV analizleri Notlar:. Tablodaki renklerin yeşilden kırmızıya doğru değişmesi, firmanın ilgili göstergedeki ortalama performanstan uzaklaştığı anlamına gelmektedir. Yeşil ve tonları: Ortalamanın üzeri, Sarı ve tonları: Ortalama, Kırmızı ve tonları: Ortalamanın altı. (.) Veri yok. (a) İlgili göstergeye ilişkin yalnızca 04 veya 0 verisi paylaşıldığı için değişim hesaplanamamıştır. 4. (b) İhracat yapılmıyor. 5. (c) Firmanın doğrudan ihracatı bulunmuyor. İhraç kayıtlı satış yapılıyor. 6. Hesaplamalarda firmaların İhtiyaç Analizi Veri Giriş Formu nda paylaştıkları veriler esas alınmıştır. Söz konusu formdan yeterli veri elde edilemediği takdirde yine firmaların TEPAV Proje ekibiyle paylaştığı finansal tablolardaki veriler kullanılmıştır. 45

46 FİRMA DEĞER ZİNCİRİ ANALİZİ Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Çalışmanın bu bölümünde, projede yer alan makine üreticilerinin faaliyetleri, değer zincirinin halkaları itibarıyla analiz edilmektir. Firmalar satışa hazır hale getirdikleri ürünleri ortaya çıkarırken birinci aşamada Ar-Ge ve ürün geliştirme faaliyetlerini gerçekleştirmektedir. Bu tür faaliyetler, müşterilerin ihtiyaçlarının daha etkili bir biçimde karşılanması ve firmanın pazar payını artırması için, özellikle de makine sektöründe, hayati bir öneme sahiptir. Müşterilerin ve genel olarak piyasanın gereksinimleri göz önünde bulundurularak ürünlerin tasarlanması ve projelendirilmesi değer zincirinin bu ilk aşamasında gerçekleştirilmektedir. İkinci aşamada üretim için gerekli olan hammadde ve ara mamullerin tedariki bulunmaktadır. Firmalar hammadde ve girdi ihtiyaçlarını yurt içinden ve/veya yurt dışından tedarik etmektedir. Projenin tasarlanması ve gerekli hammadde ile girdilerin tedarik edilmesi aşamaları tamamlandıktan sonra değer zincirinde üretim aşamasına gelinmektedir. Bu aşamada esas olan verimliliğin sağlanmasıdır. Firmaların sürdürülebilir bir başarı yakalamaları, bu temel kriterin gerçekleşmesi ile doğrudan ilintilidir. Verimliliğin belirleyicileri ise firmanın yönetim şekli ve sahip olduğu kaynakların niteliğidir. Değer zincirinin son aşamasında satış, pazarlama ve servis bulunmaktadır. Bu aşama, ürünün pazara sunulması ve ardından satış sonrası destek hizmetlerinin verilmesini içermektedir (Şekil 4). Şekil 4: Makine üreticilerinin değer zinciri analizi 4 Ar-Ge ve ürün geliştirme Tedarik Üretim Satış, pazarlama ve servis Ar-Ge faaliyeti var mı? Kamu desteklerinden faydalanmış mı? Ar-Ge mühendisi istihdam ediyor mu? Ar-Ge faaliyetlerini müşterilerden gelen talep mi yönlendiriyor? Üniversite ile ortak Ar-Ge projesi yürütülmüş mü? İçeride ve dışarıda rakipler takip ediliyor mu? Müşterilerin değişen talepleri değerlendiriliyor mu? Ürün geliştirmede bilgisayar programları kullanılıyor mu? Girdi tedarikinde herhangi bir sorun yaşanıyor mu? Az sayıda tedarikçiye bağımlı olunan girdiler var mı? Katma değerin yüksek olduğu komponentler dışarıdan mı alınıyor? Üretimde çalışanların nitelikleri ne durumda? Üretime dönük hedefler belirleniyor mu? Çalışanların niteliğini iyileştirmeye dönük bir strateji var mı? Çalışanların verimliliği ölçülüyor mu? Ürün bazında maliyet değerlendirmesi yapılıyor mu? Bunun için bir sistem var mı? Pazar araştırması yaptırılıyor mu? Yurt dışı fuarlara katılım var mı? Dış ticaret yayınları takip ediliyor mu? Ayrı bir satışpazarlama birimi var mı? Satış-pazarlama bölümü yurt içi ve yurt dışı olmak üzere ikiye ayrılmış mı? Pazarlama işiyle ilgilenen personelin yabancı dil bilgisi yeterli mi? Satış sonrası destek ne şekilde veriliyor? 46

47 Projenin temel amacı, Adana daki makine üreticilerinin küresel rekabet güçlerini artıracak faaliyetleri tespit etmektir. Makine üreticilerini kategorilere ayırıp her bir kategorideki işletmelerin ne gibi özelliklere sahip olduğunu anlatmaya ayrılan ilk bölümde değinildiği gibi, küresel liderler kategorisindeki işletmelerin makine üretim değer zincirinin tüm halkalarında diğer kategorilerdeki işletmelerden daha kuvvetli olduğu bilinmektedir. Bu bağlamda küresel liderler kategorisinin makine üreticilerinin ulaşabileceği son nokta olarak değerlendirilmesi mümkündür. Küresel liderlerden önceki kategoride hızlı yükselenler yer alırken, bundan sonraki kategoriler sırasıyla, fason üreticiler, yenilikçi şirketler ve takipçi şirketlerdir. Adana dan projeye dâhil olan firmalar ağırlıklı olarak takipçi şirketler kategorisinde yer almaktadır. Bir kısmının da fason üreticiler ve yenilikçi şirketler kategorilerinde olduğu söylenebilir. Bu durum dikkate alındığında, projede yer alan firmaların rekabet güçlerini artırmak yönünde yapılacak iyileştirmelerin temel hedefi, söz konusu firmaları bulundukları kategoriden daha üst kategorilere taşımak olmalıdır. Projedeki 0 firmanın değer zincirinin halkalarındaki mevcut durumları aşağıda ele alınmaktadır. Bu firmaların bulundukları kategoriden bir üst seviyeye çıkabilmeleri için yapılması gereken iyileştirmelerin neler olduğu, değer zincirinin aşamaları incelenirken ortaya çıkarılacaktır. Firmalar, değer zincirinin her aşamasındaki durumları itibarıyla değerlendirilmeden önce ihtiyaç analizi kapsamında yapılan görüşmeler ve analizler neticesinde ortaya çıkan öncelikli tespitleri aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür: Projede yer alan firmaların sektörel çeşitliliği oldukça yüksektir. Projede, makine imalat sanayinin farklı alt sektörlerinde üretim yapan firmalar olduğu gibi imalat sanayine girdi sağlamak amacıyla üretim yapan yan sanayi firmaları da bulunmaktadır. Sektör skalası yüksek olsa da yapılan çalışmalar firmaların rekabet güçlerini kısıtlayan en önemli engelin sektör kaynaklı olmadığını, sorunun temelinde firmalardaki yönetimsel zafiyetlerin olduğunu göstermiştir. Şirketlerin verimsiz yönetiliyor olması yalnızca Adana dan projeye dâhil olan firmaların değil, genel olarak Türkiye nin sorunudur. Dolayısıyla atılması gereken tüm adımların başarılı sonuç vermesi, her şeyden önce firmalara iyi yönetim prensiplerinin adapte edilebilmesi ile mümkün olacaktır. Türkiye nin sektörde rekabet gücü kazanması, iyi yönetilen şirketlerin sayısının artırılmasına bağlıdır. Projede yer alan firmaların yarıdan fazlası sınırlı düzeyde de olsa yenilikçilik faaliyetleri gerçekleştirmektedir. Ancak firmaların Ar-Ge yetkinlikleri küresel rakiplerinin oldukça gerisindedir. Yenilik faaliyetleri ürün geliştirmenin ötesine gidip, daha önce hiç düşünülmemiş modeller geliştirebilen yahut geliştirme maksadıyla projeler tasarlayan firma sayısı oldukça azdır. Ayrıca Ar-Ge yapan firmaların çoğunda, geliştirdikleri modeller için patent başvurularının bulunmaması da bu alandaki önemli bir eksik olarak tespit edilmiştir. Firmalardaki ortalama patent sahipliğinin düşük olması, firmaların fikri mülkiyet haklarının korunmasına ilişkin farkındalıklarının da yeterli seviyede olmadığına işaret etmektedir. Bunların yanı sıra firmaların yenilikçi faaliyetlere ayrılmış kamu desteklerinden de yeterince etkin bir şekilde yararlanamadıkları görülmüştür. Ar-Ge veya Ür-Ge faaliyeti olduğunu belirten firmadan 47

48 yalnızca 5 tanesi bu tür faaliyetleri için kamu desteklerinden yararlanabilmiştir. Diğer firmalar ise ya hiç başvurmadığı ya da başvuruları olumlu sonuçlanmadığı için bugüne kadar bu desteklerden yararlanamamıştır. Firmaların neredeyse hiçbirinde tam zamanlı Ar-Ge personeli istihdam edilmemektedir. İhtiyaç analizi yapılan firmaların girdi tedarikinde genel olarak yatırımlarını engelleyecek bir sorunla karşılaşmadıkları görülmüştür. Ancak bazı önemli girdilerde az sayıda tedarikçiye bağlı olan firmalar bulunmaktadır. Firmaların bu alandaki en büyük kısıtı katma değeri yüksek komponentleri ithal etmek durumunda kalmalarıdır. Bunun temelinde, müşterilerinin yurt dışında tanınmış markaların komponentleri ile üretim yapılmasını tercih etmeleri bulunmaktadır. Firmalar genel olarak üretimde çalışan personellerinin nitelik düzeylerinden memnun olduklarını belirtmiştir. Bazı firmalar mavi yakalılardan ziyade beyaz yakalı çalışanlarda arzu edilen kalitenin yakalanamadığını ifade etmiştir. Nitelikli personel bulmak ise tüm firmalar için önemli ölçüde sıkıntı yaratmaktadır. Firmalara göre meslek liselerindeki eğitimin yetersiz olması ve öğrencilerin sanayi pratiğinden yoksun kalması bu sorunun en önemli nedenlerinden biridir. Buna karşın firmaların mevcut çalışanlarının niteliklerini artırmaya yönelik kurum içi ve/veya kurum dışı eğitim faaliyetlerine yeterince önem vermediği görülmüştür. Projede yer alan firmalardan 8 tanesinde eğitim faaliyetleri iş güvenliği ve oryantasyon eğitimleri ile sınırlı kalmaktadır. Projede yer alan firmaların öncelikli olarak tasarım, kalite yönetimi, maliyet muhasebesi, yurt dışı pazarlara açılma stratejileri gibi konularda personel eğitimine ihtiyacı vardır. Firmalardaki yönetimsel zafiyetlerin kaynağında yer alan nedenler genel olarak; çalışanlarının makine başındaki verimliliklerini detaylı olarak ölçmemeleri, maliyet muhasebesi yapmamaları ve süreç yönetiminde aksaklıklar bulunmasıdır. Bunun yanı sıra firmaların bir sonraki yıla ilişkin hedeflerinin genellikle firma sahibinin temennileri ya da genel tahminleri şeklinde belirlendiği görülmüştür. Bu hedeflerin önemli ölçüde firma sahibi tarafından alınan kararlara göre şekillendiği de dikkat çekmektedir. Piyasanın ve sektörün genel durumunu detaylı bir şekilde araştırıp, firmanın farklı birimleri ile koordineli bir biçimde hedef belirleyen ve aynı zamanda bu hedeflerin takibini de yapan 5 firma bulunmaktadır. Projede yer alan firmaların değer zincirinin satış, pazarlama ve servis aşamasına ilişkin en önemli kısıtları pazar araştırması kapasitelerinin düşük olmasıdır. Firmaların önemli bir kısmının yurt dışında bayi ağı kurmamalarının bu alandaki bir diğer sorun alanı olduğu görülmektedir. Ancak daha önce de belirtildiği gibi firmaların ihracat kapasitelerinin geliştirilmesine yönelik çalışmalar, iyi yönetim prensiplerinin uygulamaya konulmasının ardından gündeme alınmalıdır. Değer zinciri boyunca ortaya çıkan temel aksaklıklar izleyen bölümlerde ayrıntılı bir şekilde değerlendirilmektedir. 48

49 Ar-Ge ve Ürün Geliştirme Aşamasındaki Mevcut Durum Bir firmanın yeni bir ürün veya üretim metodu geliştirmek amacıyla yaptığı faaliyetlerin tümü Ar- Ge olarak tanımlanmaktadır. OECD nin Frascati Manuel inde Ar-Ge, insanlığın bilgi haznesinin gelişmesi ve bu bilginin insanlık için yeni uygulama alanları bulabilmesi için sistematik bir şekilde gerçekleştirilen yaratıcı faaliyetlerin bütünü şeklinde tanımlanmaktadır. Bu tanımın içerdiği türde Ar- Ge yapabilen firma sayısı dünya genelinde oldukça sınırlıdır. Araştırma üniversiteleri, kamu araştırma kurumları ve büyük şirketler dışında tanımdaki Ar-Ge faaliyetlerini gerçekleştirebilecek kurum bulunmamaktadır. Dolayısıyla bu çalışmada Ar-Ge terimi, OECD tanımı esnetilerek kullanılmaktadır. Bu bağlamda bir firmanın yeni bir ürün ya da süreç geliştirmek amacıyla gerçekleştirdiği faaliyetler de Ar-Ge olarak değerlendirilecektir. Bu yeni ürünler ya da süreçler, kaynakların daha verimli kullanılmasına katkı sunarak toplumsal fayda yaratmaktadır. Dolayısıyla bu çalışmada benimsenen Ar- Ge tanımının da OECD tanımında olduğu gibi toplumsal bir boyutu bulunmaktadır. Ar-Ge ye yatırım yapmak firmaların büyüme potansiyellerini artırmada önemli bir rol oynamaktadır. Özel sektörün Ar-Ge yatırımlarının temel amacı ticari fayda sağlamak ve firmanın rekabet gücünü artırmaktır. Makine sektöründe, küresel liderler kategorisindeki işletmeler, müşterilerin bile farkında olmadığı ihtiyaçları giderecek yeni teknolojiler geliştirebilmektedir. Bunun dışındaki kategorilerde yer alan işletmelerin ise ağırlıklı olarak müşterilerin ihtiyaçlarına cevap vermek ve verimlilik ve karlılıklarını artırmak amacıyla Ar-Ge yaptıkları bilinmektedir. Başarılı Ar-Ge çalışmaları neticesinde, sanayide bir ürünün üretim zaman ve maliyetini düşürebilen makineleri pazara sürebilen firmalar pazar paylarını artırmaktadır. Makine sektöründe faaliyet gösteren ve küresel liderler kategorisinde yer alan işletmeler Ar-Ge ye daha çok kaynak ayırmakla beraber, Ar-Ge faaliyetlerinin sadece bu kategorideki işletmeler tarafından gerçekleştirildiğini söylemek de doğru değildir. Hızlı yükselenler, yenilikçi şirketler ve takipçi şirketler kategorisindeki işletmelerin de Ar-Ge ye değişen nispetlerde önem verdikleri görülmektedir. Özellikle ve da sektördeki yeniliklerin büyük bir kısmını KOBİ ler gerçekleştirmektedir. KOBİ ler kimi zaman müşterileriyle, araştırma kuruluşlarıyla veya birbirleriyle işbirliğine girerek kaynaklarını paylaşmaktadır. Türkiye de ağırlıklı olarak KOBİ lerden oluşan makine sektöründeki firmaların da Ar-Ge faaliyeti gerçekleştirmesi bu sebeple oldukça önemlidir. Geleneksel Ar-Ge tanımından farklı olarak var olan metot ve teknolojilerin farklı bir şekilde düzenlenerek kullanılması da Türkiye deki makine üreticilerinin bulundukları gelişmişlik seviyesi için faydalı kabul edilebilecek bir faaliyettir. Sektördeki temel eğilimleri takip etmek, müşteri talebine göre üretilen makinelerin özelliklerini, boyutlarını, tasarımını değiştirmek suretiyle Ar-Ge yapmadan ürün geliştirmek mümkündür. Ürün geliştirme, özellikle siparişe dayalı üretim yapan firmalar için önemlidir. Buna ek olarak, bir ürünün satıldığı ülkeye göre farklı bir biçimde geliştirilmesi de gerekebilmektedir. Örneğin Avrupa Birliği ülkelerine ihraç edilen makinelerin karşılaması gereken standartlar ile Orta Doğu ülkelerine ihraç edilen ürünlerde aranan standartlar farklılık gösterebildiğinden, üreticilerin bu doğrultuda tasarımlarını değiştirmeleri de söz konusu olabilmektedir. Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi kapsamında gerek bulundukları coğrafya gerekse de sosyoekonomik özellikleri ve sanayi altyapıları bağlamında farklılaşan 7 ilde görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Yapılan görüşmeler neticesinde bu illerde faaliyet gösteren ve projeye 49

50 dâhil olan makine üreticilerinin yenilikçilik kapasitelerinin birbirinden oldukça farklı olduğu tespit edilmiştir. Yenilikçilik performansı gelişmiş illerde firma yetkilileriyle yapılan görüşmelerde, makine sektöründe kalıcı rekabet gücü sağlayabilmek için sürekli yenilik yapılması gerektiği vurgulanmıştır. Aksi takdirde, küresel rekabet ortamında her geçen gün yükselen ve ucuz işgücüne sahip olan Asya ülkeleri ile rekabet etmenin mümkün olamayacağı dile getirilmiştir. ve daki benzer ölçekli firmaların küresel rekabet güçlerinin kaynağında tasarım kabiliyetinin yer aldığı, görüşülen tüm firmalar tarafından doğrulanmış ve Türkiye nin makine alt sektöründe öncü bir konuma kavuşması için tasarım alanında önemli mesafeler alınması gerektiği belirtilmiştir. Adana da görüşülen firmaların yaklaşık yarısında herhangi bir Ar-Ge veya Ür-Ge faaliyeti bulunmamaktadır. Firmalardaki yenilik faaliyetlerinin sektörü dönüştürmek maksadıyla gerçekleştirilen büyük ölçekli Ar-Ge faaliyetleri olmadığı gözlenmiştir. Ar-Ge veya Ür-Ge yaptığını belirten firmalardaki yenilik çalışmalarının yoğunluğu ve niteliği ise firmadan firmaya değişmektedir. Ancak yenilik yapmaya kaynak ayırabilen firmaların pek çoğunda yeni bir ürün geliştirilebildiği ve yeni ekipman alımı ve/veya yeni personel istihdamı, mevcut personelin eğitilmesi gibi faaliyetlerle mevcut üretim sürecinin iyileştirilebildiği görülmektedir. Projede yer alan firmaların neredeyse hiçbirinde tam zamanlı olarak Ar-Ge faaliyetleri gerçekleştirmek üzere istihdam edilen bir mühendis bulunmamaktadır. Firmaların organizasyon şemasında ayrı bir Ar-Ge bölümü tanımlanmış olsa da, bu bölümdeki mühendis ve diğer teknik personelin zamanını üretim, tasarım ve Ar-Ge (veya Ür-Ge) arasında bölüştürmesi gerektiği tespit edilmiştir. Bunun temelinde proje kapsamında gerek Adana gerek diğer illerde görüşülen firmalarda yenilik yapmanın bir firma kültürü haline gelmemiş olması yatmaktadır. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı nın yaptığı Ar-Ge merkezi tanımına göre projeye dâhil olan firmaların hiçbiri Ar-Ge merkezine sahip değildir. Bununla birlikte bazı firmalarda yenilikçi fikirlerin, eğitim seviyelerinden bağımsız bir şekilde firma sahipleri tarafından geliştirilebildiği ve zaman zaman Ar-Ge projelerinin üniversitelerle işbirliği içerisinde yapıldığı da gözlenmiştir. Bu tür firmaların kendi alt sektörlerinde Türkiye nin ve dünyanın en iyi firmaları arasında sayılabileceği dikkat çekmektedir. Yaptıkları yeniliklerin Türkiye nin ilgili üründeki ithalat bağımlılığını ortadan kaldırdığı ve yabancı firmaların kalite-fiyat dengesini sağlayamayacakları için Türkiye pazarından çıktığı, yapılan görüşmeler sırasında bu firmaların sahipleri tarafından dile getirilmiştir. Adana dan projeye dâhil olan firmaların KOSGEB, TÜBİTAK veya Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından Ar-Ge faaliyetlerine aktarılan desteklerden yeterince yararlanmadığı görülmüştür. Firmalar, piyasanın zorunlu kılmadığı haller dışında mevcut üretim sürecini iyileştirmek ya da piyasada olmayan bir ürünü geliştirmek için öz sermayelerinden kaynak ayırma eğiliminde değildir. Bu yüzden yenilik faaliyetleri çoğu zaman yurt dışındaki firmalar tarafından gerçekleştirilen yeniliklerin, müşteri talepleri doğrultusunda kısmen değiştirilerek hâlihazırdaki ürünlerine adapte edilmesi ile sınırlı kalmaktadır. Firmalarla yapılan görüşmeler firmalardaki yenilikçilik kapasitesinin Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tanımına göre şirketin içerisinde ayrı bir birim olarak örgütlenmiş Ar-Ge faaliyetlerinde bulunan ve en az elli tam zaman eşdeğer Ar-Ge personeli istihdam eden, yeterli Ar-Ge birikimi ve yeteneği olan birimlere Ar-Ge merkezi adı verilmektedir. 50

51 zayıf olmasının öz sermaye yetersizliği ile ilgili olduğuna işaret etse de, firmaların kamu desteklerinden yararlanmıyor olması düşündürücüdür. Adana daki makine üreticisi firmalardan yalnızca 5 tanesi bugüne kadar gerçekleştirdikleri Ar-Ge faaliyetleri için öz sermayelerinin yanı sıra kamu desteklerinden de faydalandığını ifade etmiştir. İki firma bugüne kadar yararlanmamış olsa da hâlihazırda sonuçlanmasını bekledikleri başvuruları olduğunu dile getirmiştir. Kalan firmaların bir kısmı başvurularının olumlu sonuçlanmaması nedeniyle desteklerden yararlanamamıştır. Takip edilmesi gereken bürokratik işlemlerin zaman ve motivasyon kaybına neden olması dolayısıyla bu tür desteklere başvurmamayı tercih ettiğini belirten firmalarla da karşılaşılmıştır. Adana daki makine üreticilerinin yenilikçilik performansında dikkat çeken bir diğer husus, yeni ürün geliştirebilen firmalardan oldukça küçük bir kısmının fikri hak sahipliğinin bulunuyor olmasıdır. Bu durumu firmaların yenilikçilik performansına ilişkin bir olumsuzluk olarak algılamamak gerekse de patent veya faydalı model sahibi olan firmaların, sektörlerindeki genel eğilimleri daha yakından takip edebildikleri de gözlenmiştir. Yapılan görüşmeler, firmaları patent başvurusu yapmaktan alıkoyan iki temel neden olduğunu ortaya koymuştur. Geliştirdikleri yeni ürünler için patent almak istemeyen firmalardan bazıları, teknolojilerin sürekli değiştiği böyle sektörlerde patent almanın bunun için harcanacak zaman ve emeğe değmeyeceğini düşünmektedir. Bazı firmalar ise patent almaları durumunda rakiplerinin kendi tasarımlarını kopyalayacağı endişesi taşımakta ve bu nedenle de fikri hak sahibi olmak hususunda herhangi bir motivasyon taşımamaktadır. Yapılan ihtiyaç analizi neticesinde projeye Adana dan dâhil olan firmaların yenilik yapma performanslarının proje kapsamında saha çalışması yapılan diğer illerdeki ortalamanın gerisinde kaldığı anlaşılmıştır. Ancak yenilik yaptığını belirten firmaların mevcut performanslarını iyileştirebilecek alan bulunmaktadır. Bu firmaların uluslararası rekabet güçlerini artırabilmeleri için Ar- Ge faaliyetlerini daha sistematik hale getirmeleri gereklidir. Projede yer alan firmaların sektörlerindeki küresel liderlerin yenilikçilik performansına yakınsayabilmeleri için öncelikle yenilikçi faaliyetlerde bulunmanın bir kurum kültürü haline getirilmesi gerekmektedir. Bu alanda başarılı olmak ve farklılaşabilmek için firmalarda iyi yönetim ilkelerinin benimsenmiş olması, yenilikçi faaliyetlerin planlı bir şekilde ilerlemesi ve uzun dönemli bir perspektife sahip olunması son derece kritiktir. Bunun için firmalar, tam zamanlı Ar-Ge faaliyetleri gerçekleştirecek bir ekibi firma bünyelerine entegre etmelidirler. Ar-Ge veya Ür-Ge faaliyetlerinin hangi amaçla gerçekleştirileceği ve bu amaç doğrultusunda ilerleyebilmek için hangi adımların atılması gerektiği detaylı bir şekilde planlanmalıdır. Ayrıca firmaların yenilikçi faaliyetlerini müşterilerden gelen taleple sınırlandırmayıp, müşteri taleplerinden bağımsız bir şekilde sektörlerindeki gelişmeleri takip ederek kendi inisiyatifleriyle yenilik yapmaları ve böylelikle piyasaya ve müşteri taleplerine yön verebilir hale gelmeleri hedeflenmelidir. Firmaların Ar-Ge vb. faaliyetlere odaklanamamalarının en temel nedenlerinden birinin öz sermaye yetersizliği ve finansman bulmakta karşılaşılan zorluklar olduğu göz önünde bulundurulduğunda, firmaların bu tür faaliyetler için tasarlanmış gerek yurt içindeki gerek yurt dışındaki destekleri araştırmaları ve bunlardan yararlanmaya çalışmaları büyük önem taşımaktadır. Yapılan yeniliklerin daha kurumsal bir çerçeveye Bahsi geçen diğer iller Bursa, Denizli, Eskişehir, Gaziantep, Kayseri ve Konya dır. 5

52 Firma Firma Firma Firma 4 Firma 5 Firma 6 Firma 7 Firma 8 Firma 9 Firma 0 Firma Firma Firma Firma 4 Firma 5 Firma 6 Firma 7 Firma 8 Firma 9 Firma 0 Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu oturtulabilmesi için gerçekleştirilecek yeniliklerin üniversitelerle işbirliği içinde geliştirilmesinde de fayda vardır. Ar-Ge faaliyetlerinin daha sistematik hale getirilebilmesi ve böylece yenilik yapmanın kurumsal işleyişin doğal bir parçası haline geldiği işletmelerin yaratılabilmesi için tüm katılımcı firmaların Ar-Ge danışmanlığı almasında fayda görülmektedir. Tablo 4: Değer zincirinin Ar-Ge aşamasında firmaların değerlendirilmesi Ar-Ge ve Ür-Ge faaliyeti 4 4. Kamudan destek alma. Ar-Ge mühendisi istihdamı. Ar-Ge de müşterilerle işbirliği. Üniversitelerle ortak Ar-Ge. Faydalı model, patenti var mı?. Kaynak: TEPAV analizleri Notlar: (.) İlgili firma üretim yapmamaktadır. 5

53 Tablo 5: Firmaların Ar-Ge faaliyetlerindeki durumunu analiz etmek için kullanılan anahtar Ar-Ge ve Ür-Ge faaliyeti Kamudan destek alma Ar-Ge mühendisi istihdamı Ar-Ge de müşterilerle işbirliği Üniversitelerle (veya yurt dışı kurumlarla) ortak Ar-Ge Faydalı model, patenti var mı? Herhangi bir yenilik faaliyeti yoksa Destek alınmamış Ar-Ge yapan mühendis istihdamı yoksa İşbirliği yok Yenilik faaliyeti Ur-Ge ile sınırlıysa KOSGEB desteklerinden faydalanmış Çok amaçlı mühendis istihdamı var Sınırlı miktarda işbirliği var Piyasadaki yeni ürünleri üretmek için yapılıyorsa TÜBİTAK ın proje bazlı desteklerinden faydalanmış Müşteriler tasarım ve Ar-Ge sürecine kısmen katılıyor Daha önce düşünülmemiş tamamıyla yeni ürünler geliştiriyorsa 4 Üniversitelerle Ar- Ge ve/ya Ür-Ge işbirliği yok Ar-Ge ve/ya Ür-Ge faaliyetlerinde akademik danışmanla çalışılıyor TÜBİTAK ın Ar-Ge merkezi desteğinden faydalanmış 4 Sadece Ar-Ge ile ilgilenen mühendisler çalıştırıyor Herhangi bir fikri hak yok Türkiye de tescillenmiş fikri hak var Ar-Ge projelerinin masrafı müşteri ile paylaşılıyor 4 Ar-Ge ve/ya Ür-Ge faaliyetlerinde akademik danışmanla çalışılıyor ve üniversite laboratuvarları kullanılıyor Hem Türkiye de hem de yurtdışında tescillenmiş fikri hak var Tedarik Aşamasındaki Mevcut Durum Makine sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin küresel bir tedarik zinciri içerisinde faaliyetlerini sürdürdüklerini söylemek mümkündür. Makineler genel olarak yassı demir-çelik ürünleri, pnömatik sistemler, otomasyon sistemleri ve motorların bir araya gelmesiyle oluşmaktadır. Demir çelik sektöründe küresel bir aktör olan Türkiye de yassı çelik üretimi ancak son yıllarda artmaya başlamıştır. Dolayısıyla ihtiyaç duyulan demir çelik ürünlerinin büyük bir bölümü yurt içinden tedarik edilebilir hale gelmiştir. Buna karşın elektronik teknolojilere dayanan ve ürünün katma değeri en yüksek parçası olan otomasyon ve diğer elektronik sistemler, ağırlıklı olarak yurt dışından ithal edilmektedir. Bu durumun ortaya çıkmasında genellikle müşterilerin otomasyon, motor ve pnömatik sistemlerde tanıdıkları markaları görmek istemeleri rol oynamaktadır. Adana dan projeye dâhil olan firmaların ürettikleri ortalama bir üründe dışarıdan tedarik ederek kullandıkları elektronik komponentlerin makinenin toplam satış fiyatı içerisindeki payı ortalama yüzde 5 civarındadır. Firmalarla yapılan görüşmeler sırasında elde edilen verilere göre komponent bedelinin toplam satış bedeline oranının en yüksek olduğu firmada bu oran yüzde 65, en düşük olduğu firmada ise yüzde 5 seviyesindedir. 6 firmada komponentlerin katma değerdeki payının sıfır olması, bu firmaların ya hiç üretim yapmadığı ya da komponent kullanmayı gerektiren bir üretimlerinin olmadığı anlamına gelmektedir. Buradan hareketle bir firmanın ortalama bir ürününde kullandığı komponentin katma değerdeki payının yüksek olması, Türkiye koşullarında, firmadaki üretimin daha yüksek bir katma değer içerdiği şeklinde de yorumlanabilir. 5

54 Firma Firma Firma Firma 4 Firma 5 Firma 6 Firma 7 Firma 8 Firma 9 Firma 0 Firma Firma Firma Firma 4 Firma 5 Firma 6 Firma 7 Firma 8 Firma 9 Firma 0 Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Komponent üretimi ile makine üretimi birbirinden tamamen farklı iki faaliyet koludur. Dolayısıyla makine üreticilerinin aynı zamanda komponent üretmelerini beklemek gerçekçi değildir. Ancak Türkiye nin bu alanda kendini geliştirmiş firmalara sahip olması ve yerli makine üreticilerinin yerli komponentleri tercih etmeye başlaması, makine sektörünün Türkiye nin katma değerine yaptığı katkıyı artıracaktır. Türkiye nin cari açığının yaklaşık yüzde 40 ının makine sektöründeki dış ticaret açığından oluştuğu düşünüldüğünde, sektördeki üretimin katma değerinin artmasının Türkiye nin en önemli makroekonomik sorunu olan cari açığın çözümüne katkı sunacağı açıktır. Şekil 5: Dışarıdan satın alınan komponentlerin üretim maliyeti içindeki payı, % Kaynak: TEPAV analizleri Projeye Adana dan katılan firmalar genel olarak girdi tedarikinde sorun yaşamadıklarını belirtmiştir. Ancak bazı firmaların, tedarikçileriyle zamanında teslimat ve kaliteden kaynaklı sorunlarla karşılaştıkları tespit edilmiştir. Projede yer alan üç firmanın, az sayıda tedarikçiye bağlı oldukları girdiler bulunmaktadır. Az sayıda tedarikçiye bağlı olunmasının temelinde bu girdilerin yurt dışından direkt olarak ithal edilmemesi, ithalatçı firmadan tedarik edilmesi yatmaktadır. Ancak bu durum, tedarikçiler hakim konumlarını firmalar aleyhine kullanmadığı için önemli bir rekabet gücü kısıtı yaratmamaktadır (Tablo 5). Firmaların tedarik aşamasında yüksek maliyetlere katlanmak durumunda olmaları ve bazı girdilerde ithalata bağımlı olunması, Türkiye nin makine sektörüne yönelik stratejisini tasarlarken elektronik ve yazılım sektörleri için de bir strateji oluşturması gerektiğini ortaya koymaktadır. 54

55 Firma Firma Firma Firma 4 Firma 5 Firma 6 Firma 7 Firma 8 Firma 9 Firma 0 Firma Firma Firma Firma 4 Firma 5 Firma 6 Firma 7 Firma 8 Firma 9 Firma 0 Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Tablo 6: Değer zincirinin tedarik aşamasında firmaların değerlendirilmesi Girdi tedarikinde sorun yaşanıyor mu?. Az sayıda tedarikçiye bağlı olunan ürün var mı?. Katma değerin yüksek olduğu komponentler dışarıdan mı geliyor? Kaynak: TEPAV analizleri Tablo 7: Firmaların tedarik aşamasındaki durumunu analiz etmek için kullanılan anahtar Girdi tedarikinde sorun yaşanıyor mu? Hayır Orta düzeyde sıkıntı var Ciddi ölçüde sıkıntı var Az sayıda tedarikçiye bağlı olunan ürün var mı? Katma değerin yüksek olduğu komponentler dışarıdan mı geliyor? Hayır Evet, bazı girdilerde ama aleyhimize kullanılmıyor Hayır tüm komponentleri kendimiz üretiyoruz Evet, dışarıdan alınan komponentler, makine satış fiyatının %0 ile %50 si arası Evet, bazı kritik girdilerde az sayıda tedarikçiye bağımlıyız ve bu bir kısıt Evet, dışarıdan alınan komponentler, makine satış fiyatının %5 ile %00 ü arası Üretim Aşamasındaki Mevcut Durum Projede yer alan firmalar ağırlıklı olarak sipariş usulü çalışmaktadır. Birkaç firmada ise sipariş usulünün yanı sıra seri üretim de yapılmaktadır. Makine sektörünün geneline bakıldığında da sipariş usulü üretimin seri üretime kıyasla daha yaygın olduğu görülmektedir. Ayrıca genellikle üretimde makine ile emeğin eşit ölçülerde kullanılması dolayısıyla üretim süreçlerinin makine yoğun ya da emek yoğun şeklinde tanımlaması da pek mümkün olmamaktadır. Makine sektörünün geneline dair bir başka özellik ise fabrikalardaki takım tezgâhlarının çok sayıda farklı makinenin üretilmesine imkân tanımasıdır. Örneğin savunma sanayinde kullanılan tezgâhların küçük değişiklikler yapılarak tıbbi cihaz üretiminde kullanılması mümkündür. Bu esneklik avantajı sayesinde faaliyet gösterilen sektörde bir daralma yaşanması söz konusu olduğunda fabrika, büyük çaplı bir yatırıma gerek kalmaksızın başka sektörler için makine üretimi yapacak şekilde dönüştürülebilmektedir. Bu avantaj, özellikle sipariş usulü üretim yapan firmalar için geçerlidir. 55

56 Firma Firma Firma Firma 4 Firma 5 Firma 6 Firma 7 Firma 8 Firma 9 Firma 0 Firma Firma Firma Firma 4 Firma 5 Firma 6 Firma 7 Firma 8 Firma 9 Firma 0 Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Üretimdeki en kritik unsur, çalışanların beceri düzeyidir. Adana daki firmalar, genel olarak üretim hattında çalışan elemanlarının niteliklerinden memnun olduklarını ancak aradıkları niteliklere sahip eleman bulma hususunda önemli ölçüde sıkıntı yaşadıklarını belirtmiştir. En çok üretimde çalışacak personel bulamamaktan şikayet eden firmalar, aradıkları niteliklere sahip mühendis ve pazarlama elemanı bulmakta da zorlanabilmektedir. Dolayısıyla kalifiye eleman sıkıntısı yalnızca mavi yakada değil, beyaz yakada da kendini göstermektedir. Adana dan projeye dâhil olan firmalarda çalışanların ortalama eğitim sürelerine bakıldığında, firmaların ortalama bir eğitim seviyesine sahip olduğu görülmektedir. Tüm firmalardaki eğitim süresinin ortalaması yaklaşık 0, yıldır. Eğitim seviyesi en yüksek olan firmada ortalama eğitim süresi yıl, en düşük olan firmada ise 8 yıldır. Firmaları kendi aralarında ve Türkiye ortalaması itibarıyla değerlendirdiğimizde yıllık eğitim seviyesinin iyi olduğu kabul edilebilir ancak Avrupa daki üreticiler göz önünde bulundurulduğunda bu seviyenin normal olarak algılanması gerektiği de belirtilmelidir. Şekil 6: Firmalarda çalışanların ortalama eğitim süreleri 9,6,6 8,,, 8,0,0 0,,6 0,6 9,8 8, 0,6,9 8,9 8,7 9,6 0, 9, Kaynak: TEPAV analizleri Not: Analizler ilgili verilerini paylaşan firmalar için yapılabilmiştir. Projede yer alan firmalara göre, nitelikli işgücü bulmakta karşılaşılan sorunların temel nedenlerinden biri, ildeki eğitim kurumlarında özellikle de meslek liselerinde verilen eğitim kalitesinin yetersiz olmasıdır. Meslek liselerindeki pek çok eğitimcinin sanayi deneyimine sahip olmaması, kimi firma sahiplerine göre meslek liselerindeki eğitimin arzu edilen seviyede olmamasının en önemli nedenidir. Buradan hareketle, yapılan görüşmelerde bazı firma sahipleri, eğitimcilerin de eğitilmesi gerektiğini vurgulanmıştır. Adana da işgücünün eğitim seviyesi, Türkiye ortalamasına benzer olsa da nitelikli eleman bulmak hususunda karşılaşılan sorunlar, işsizliğin temelinde beceri uyumsuzluğunun yattığına da işaret etmektedir. Beceri uyumsuzluğu ve beceri geliştirme kapasitesinin yeterli olmaması, sınai sektörlerdeki 56

57 nitelikli eleman bulmaya ilişkin sorunları derinleştirmektedir. Meslek liseleri, meslek yüksekokulları, üniversiteler, ilgili kamu kurumları, sivil toplum kuruluşları ve özel sektör işbirliğinde, mesleki becerilerin kazandırılması ve işgücünün esnek bir yapıya kavuşmasına yönelik eğitim programları tasarlanmalı ve hayata geçirilmelidir. Bunun için hâlihazırda uygulanmakta olan üniversite-sanayi işbirliğinin kapsamının liseleri de kapsayacak şekilde genişletilmesi gereklidir. Firmaların nitelikli eleman bulma konusunda karşılaştıkları engelleri aşmalarının bir yolu, mevcut çalışanlarının becerilerini artırmaya yönelik iş başı eğitimler vermeleridir. Projede yer alan firmaların önemli bir kısmı kurum içi eğitimin önemini kavramış görünmektedir. 8 firmada eğitim faaliyetleri, yasal zorunluluğu olan iş güvenliği eğitimleri ile sınırlı kalmaktadır. Özellikle mavi yakalı personelde görülen yüksek işgücü devir hızı, firmaların mevcut personeli için eğitim faaliyetleri düzenlemekten imtina etmesinin önemli bir nedeni olarak görülmektedir. Ancak katılımcı firmaların yarıdan fazlasında çalışanların mesleki becerilerini artırmaya yönelik eğitim programları düzenlendiği de gözlenmiştir. Bazı firmalar bu tür eğitimleri gerektiği takdirde düzenlediklerini belirtmişse de sistematik bir eğitim programı bulunan firmalar olduğu da tespit edilmiştir. Eğitimin sistematik hale getirildiği bu tür firmalarda, düzenli bir şekilde gerek mavi yakalı gerekse beyaz yakalı çalışanlar için mesleki eğitimler verilmekte ya da söz konusu çalışanların dışarıdaki eğitim programlarına ve kişisel gelişim seminerlerine katılmaları teşvik edilmektedir. Çalışanlarının becerilerini artırmaya yönelik hedefleri olan ve bu doğrultuda eğitim faaliyetleri düzenleyen firmaların performans göstergelerinin de pozitif yönlü bir seyir izlediği, bu firmaların karlılıklarını önemli miktarlarda artırabildiği vurgulanmalıdır. Bu nedenle çalışanların verimliliğini artırmak hususunda oldukça önemli olan kurum içi eğitim faaliyetlerinin firma performansına olumlu bir şekilde yansıması için projede yer alan tüm firmaların makine tasarım programlarının kullanımı, kaynakçılık, maliyet muhasebesi, dış ticaret ve pazarlama gibi alanlarda sistematik eğitimler düzenlemeleri gerekli ve önemlidir. İhtiyaç analizi yapılan firmaların üretim alanındaki en önemli eksiklerinden bir diğeri de çalışanların motivasyonunu artıracak mekanizmaların kurulmamış olmasıdır. Bunun ilk göstergesi firmaların neredeyse hiçbirinde çalışanlar için yazılı iş tanımlarının bulunmamasıdır. Oysa Ar-Ge, üretim, pazarlama ya da operasyonun idari aşamalarında görevli olan çalışanların iş tanımlarının eksiksiz bir şekilde yapılması, çalışanların neyi, nasıl ve neden yaptığını bilmelerini sağlayacak ve yetki ve sorumluluk karmaşasının ortaya çıkmasını önleyecektir. Dolayısıyla firmalardaki bu eksiğin giderilmesi sayesinde çalışanların performanslarının artırılması mümkün olacaktır. Firmaların bu alandaki bir diğer önemli eksiği çalışanların verimliliklerinin ölçülmüyor olmasıdır. Aslında bu husus da iş tanımlarının yapılmasının gerekliliği ile ilişkilidir. Zira iyi bir görev tanımı, temel görev ve sorumlulukların yanı sıra performans ölçütlerini de içermektedir. Çalışanlara yönelik belirlenen bu ölçütlerin yakından takip edilmesi sayesinde, çalışanların görevlerinin gerektirdiği hedefleri sağlayıp sağlayamadıkları tespit edilebilecektir. Böylelikle yöneticilerin, hedefleri sağlayamayan çalışanların performanslarının düşük olmasının nedenlerini araştırması mümkün olabileceği gibi atıl elemanların bulunması halinde bu gibi çalışanların firma ile ilişiklerinin kesilmesi söz konusu olabilecektir. Dolayısıyla çerçevesi kesin bir şekilde belirlenmiş görev tanımı beraberinde çalışanların performanslarının takip edilebilmesini getirecek ve bu da süreç yönetiminin etkin bir şekilde gerçekleşmesini sağlayacaktır. Bunun yanı sıra performans ölçütlerinin yakından takip edilmesi sayesinde çalışanların şirkete olan katkıları ile orantılı 57

58 58 Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu bir şekilde ücret almaları da mümkün olacaktır. İyi performans sergileyen bir çalışan ile performansında sorun görülen bir çalışanın aynı ücreti almadığı bir mekanizmanın inşa edilmesi, bir yandan çalışanların motivasyonunu ve kurum sadakatlerini artıracak öte yandan da şirketin kısa ve uzun vadeli hedeflerinin gerçekleştirilmesine katkı sunmak hususunda daha istekli olmalarını sağlayacaktır. Projede yer alan firmalarda genelde çalışanların performanslarının ölçümüne ilişkin bir sistemin olmadığı görülmüştür. Performansa dayalı ücretlendirme yaptığını belirten firmalarda bu ücretlendirmenin genelde yöneticilerin gözlemlerine dayalı bir şekilde gerçekleştiği tespit edilmiştir. Performans takibini biraz daha sistemli hale getirmiş firmalarda ise çalışanlar, firma yönetim kurulu toplantılarında, belirlenen iş ahlakı, üretimdeki hata payı, disiplin, beceri gibi kriterlere göre değerlendirilmektedir. Ancak bu değerlendirmeler de yalnızca mavi yakalıları kapsamaktadır. Firma görüşmeleri neticesinde yapılan tespitler, firmaların verimlilik ölçümünü sistematik hale getirecek önlemler alması gerektiğine işaret etmektedir. Firmaların kısa ve uzun vadeli hedefleri doğrultusunda organizasyon şemasında yer alan alt birimler bazında ara hedefler belirlemeleri, bu hedeflere ulaşılabilmesi için açık, anlaşılır ve takip edilebilir performans göstergelerinin belirlenmesi ve bu göstergelerin tüm çalışanlara aktarılabilmesi gerekmektedir. Belirlenen hedeflere ulaşılması ya da ulaşılmaması halinde ne gibi bir sonuç yönetimi yapılacağı da hedefler belirlenirken tasarlanmalı, aynı şekilde çalışanlarla paylaşılmalıdır. Böylelikle firmaların devamlılığı için olmazsa olmaz konumda bulunan işgücünün firmayı ve hedeflerini sahiplenmesi, bu sayede de verimliliğinin artırılabilmesi mümkün olabilecektir. Bu nedenle projede yer alan firmaların süreç yönetimine ilişkin danışmanlık almalarının önemli olduğu düşünülmektedir. Bir firmanın başarılı olmasını sağlayan başat unsurlardan bir diğeri, ürünlerin doğru bir biçimde fiyatlandırılabilmesidir. Ürünlerin doğru fiyatlandırılabilmesi ise üretim maliyetlerinin ürün bazında takibinin yapılmasına bağlıdır. Firmaların çalışan verimliliğini tam ve doğru bir şekilde ölçememeleri, bir ürünü üretmek için ne kadar emek ve parça masrafı yapıldığını da tam ve doğru bir şekilde tespit edememelerine neden olmaktadır. Bu durum kaynak planlaması yapmayı da zorlaştırmaktadır. Adana dan projeye dâhil olan firmaların bazılarında hiçbir şekilde maliyet muhasebesi yapılmazken, büyük çoğunluğunda üretim maliyetleri kısmen takip edilmektedir. Ayrıca firmaların ürün fiyatlarını belirli bir yöntem çerçevesinde belirlemekten ziyade, piyasa koşulları ve önceki dönemlere ilişkin satışlara bakarak fiyatlama yaptıkları tespit edilmiştir. Ürünün doğru fiyatla piyasaya sürülememesi orta ve uzun vadede firmaların finansal planlamasını bozmakta ve şirketin darboğaza girmesine neden olabilmektedir. Ürünleri için doğru fiyatları belirleyemeyen firmaların rekabet güçlerini artırıp, kar marjlarını yükseltmeleri ve sürdürülebilir bir büyüme ivmesi yakalayabilmeleri söz konusu olamamaktadır. Başarılı bir imalatçı olabilmenin ön koşullarından biri zor ama gerçekleştirilebilir hedefler belirleyebilmektir. Bu bağlamda firmalar yurt içinde veya yurt dışındaki satışlarına ilişkin hedef belirlerken pek çok değişkeni dikkate almak zorundadır. Bunların en önemlisi, yurt içindeki imalat sanayi büyüme hızına ilişkin beklentidir. Üretim artışı beklenen sektörlerin listelenmesi ve hangi sektöre ne kadarlık satış yapılabileceğine ilişkin tahminlerin bu beklentilere göre belirlenmesi gerekmektedir.

59 İkinci değişken, yurt dışı pazarlardaki gelişmeleri yakından takip etmektir. Yurt dışı pazarların yakından takip edilmesi de yine yurt içindekine benzer bir şekilde gerçekleşmelidir. Son olarak, firma kendi kaynaklarının planlamasını da hedefleriyle uyumlu bir şekilde yapmalıdır. Proje kapsamında görüşülen firmaların neredeyse hiçbirinde üretim ve ihracat hedeflerinin geniş kapsamlı değerlendirmelerden geçmiyor olması, değer zincirinin üretim aşamasına ilişkin önemli sorun alanlarından bir diğeridir. Firmalar gerek üretim miktarları gerekse ihracat hacimlerine ilişkin hedef belirlemekte oldukça yetersiz kalmaktadır. Firmaların bazıları bu iki performans kriterine ilişkin hiçbir hedef belirlemediklerini ifade etmiştir. Hedef belirlediğini belirten firmaların önemli bir kısmında hedefler ya firma sahibinin temennileri şeklinde belirlenmekte ya da geçmiş yılın satış rakamları dikkate alınarak oluşturulmaktadır. Bu kategorilerin dışında kalan 5 firmada ise hedeflerin belirlenmesi için pazar analizleri yapılmakta ve şirkette yer alan tüm ilgili birimlerin görüşlerinin alınması sağlanmaktadır. Bu gibi firmalarda hedeflerin belirlenme sürecinin ardından belli aralıklarla bu hedeflere ulaşılıp ulaşılamayacağına ilişkin durum değerlendirmeleri yapılmaktadır. Gerekli görülmesi halinde de mevcut hedeflerin gözden geçirilmesi ve değiştirilmesi mümkün olabilmektedir. Hedef belirlemediğini ifade eden firmalar, bunun temelinde gerek yurt içinde gerekse bölge ülkelerinde görülen siyasi ve makroekonomik istikrarsızlıkların yattığını, bu nedenle de genellikle risk sakıngan bir bakış açısı ile hareket etmeyi tercih ettiklerini belirtmişlerdir. Ancak yine de bu tür firma dışı unsurların tüm şirketler için geçerli olduğu ve belirlenecek yeni hedef pazarlar, Ar-Ge çalışmaları ile desteklenecek yeni üretim süreçleri ve ürünler, kısacası süreç yönetiminde yapılacak topyekûn iyileştirmelerle, bu tür istikrarsızlıklara dirençli hale gelebilmenin mümkün olduğu unutulmamalıdır. Projede yer alan firmalardaki verimsizliğin önemli bir nedeni de firmaların bilgi teknolojilerinden yeterince yararlanmamalarıdır. Hâlbuki küreselleşme ve dijitalleşmeyle birlikte iş yapma süreçleri köklü bir biçimde değişmiştir ve bu değişime hayat veren de bilgi ve iletişim teknolojileri olmuştur. Teknolojik değişimlere ayak uydurabilmek, firmaların sürdürülebilir bir başarı elde edebilmesi için önemlidir. Üretim süreçlerini teknolojik gelişmelere adapte edemeyen firmaların verimlilik artışı sağlayabilmeleri ve karlılıklarını artırabilmeleri son derece zordur. Bu nedenle firmaların üretim planlanması, finans yönetimi, tasarım, stok kontrolü gibi alanlarda bilgi teknolojilerinden yararlanabilmesi gerekmektedir. Böylelikle firmaların tedarikçileri ve müşterileriyle daha kolay ve hızlı iletişim kurması, üretim süreçlerine esneklik kazandırabilmesi, çalışanların verimliliklerini ölçebilmesi ve stoklarını azaltabilmesi mümkün olacaktır. En önemlisi, firma yöneticilerinin firma performansını eş zamanlı olarak kontrol edebilmeleri, mevcut durumun anında değerlendirilip gerektiğinde hızlı kararlar alarak sistemin aksamaması sağlanabilecektir. 59

60 Firma Firma Firma Firma 4 Firma 5 Firma 6 Firma 7 Firma 8 Firma 9 Firma 0 Firma Firma Firma Firma 4 Firma 5 Firma 6 Firma 7 Firma 8 Firma 9 Firma 0 Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Tablo 8: Değer zincirinin üretim aşamasında firmaların değerlendirilmesi Üretimde çalışanların niteliklerinden memnuniyet düzeyi Çalışanların ortalama eğitim seviyesi Çalışanların niteliğini iyileştirmeye dönük program 4 4. Çalışanların verimliliği ölçülüyor mu?. Üretim hedefleri belirleniyor mu? Maliyet muhasebesi yapılıyor mu?. Süreç optimizasyonu yapılıyor mu? Kalite yönetim sistemleri uygulanıyor mu?. Kaynak: TEPAV analizleri Not: (.) İlgili firma üretim yapmamaktadır. 60

61 Tablo 9: Firmaların üretim aşamasındaki durumunu analiz etmek için kullanılan anahtar Üretimde çalışanların niteliklerinden memnuniyet düzeyi Hiç memnun değil Orta seviyede memnun Memnun Çok memnun 4 Çalışanların ortalama eğitim seviyesi -5 yıl 6-9 yıl 9- yıl yıl ve üzeri 4 Çalışanların niteliğini iyileştirecek program uygulanıyor mu? Çalışanların verimliliği ölçülüyor mu? Üretim hedefleri belirleniyor mu? Çalışanlar için eğitim programı yok Sadece yasal olarak zorunlu olan konularda eğitim var Değişik konularda eğitimler veriliyor ama sistematik değil Değişik konularda sistematik eğitimler veriliyor 4 Ölçülmüyor Hayır Şifahi olarak firma sahipleri tarafından belirleniyor Kısmen ölçülüyor (üretim mühendisinin kanaati) Sistematik bir biçimde ölçülüyor (makinelerde ölçüm cihazları var) Geçmiş performansa bakarak belirleniyor İç ve dış pazar verilerine bakarak farklı birimlerle koordineli belirleniyor 4 Maliyet muhasebesi yapılıyor mu? Süreç optimizasyonu yapılıyor mu? Kalite yönetim sistemleri uygulanıyor mu? Hayır Hayır Sistematik bir biçimde yapılıyor Kısmen yapılıyor Sistematik bir biçimde yapılıyor Kısmen yapılıyor Satış, Pazarlama ve Servis Aşamasındaki Mevcut Durum Makine sektörü, ticaretin küresel boyutta yapılabildiği, mesafelerin ihracata önemli engel teşkil etmediği bir sektördür. Sektörün yüksek katma değerli ve siparişe dayalı yapısı nedeniyle lojistiğe olan bağımlılığı, tekstil, demir-çelik gibi sektörlere nazaran daha düşüktür. Kalite-fiyat dengesini sağlayabilen makine üreticilerinin, satış, pazarlama ve servis kapasitelerini geliştirebilmeleri durumunda dünyanın her yerine satış yapabilmeleri mümkündür. Makine sektöründe pazar bilgisi, dil kabiliyetleri, tanıtım gibi faktörlere ilave olarak müşteri sadakati ve kalite algısı da son derece önemlidir. Makine sektöründeki alıcılar üretim sürecini aksatmayacak dayanıklı, güvenilir ve bilinen marka makinelerin daha fazla para harcamaya değer olduğunu düşünmektedir. Üreticilerin sağladığı satış sonrası destek hizmetleri de müşteri kararlarının en önemli belirleyicilerindendir. Adana da görüşülen firmaların sınırlı miktarda da olsa satış, pazarlama ve servis hizmetleri bulunmaktadır. Ancak marka bilinirliklerini ve böylelikle ihracatlarını artırabilmeleri için bu aşamadaki bazı alanların iyileştirilmesi gerekmektedir. Firmaların önemli bir kısmı kendi olanaklarıyla 6

62 da olsa pazar araştırması yapmaktadır. Bazı firmaların potansiyel pazarları araştırmak için yurt dışı fuarlara katılmaları, pazarlama ekiplerinin ya da firma sahiplerinin hedef pazarlarına iş gezileri düzenlemeleri, pazarlamadan sorumlu kişilerin yabancı dilbilgilerinin ileri seviyede olması önemli artılardır. Ancak projede yer alan firmaların önemli bir kısmında şirket organizasyonunda yer alan ayrı bir satış - pazarlama birimi bulunmamakta ve pazarlama faaliyetleri firma yetkilisi veya ortakları tarafından gerçekleştirilmektedir. Firma yetkililerinin değer zincirinin tüm aşamalarını kontrol etmeye çalışması önemli bir yönetimsel zafiyet olup, şirketlerin performanslarını olumsuz yönde etkilemektedir. Firmaların organizasyon yapılarında bağımsız bir satış - pazarlama birimi bulunması ve bu birimin inisiyatif almasına izin verilmesi, kurumsallaşma sürecinde ilerlemek isteyen bir firma için olmazsa olmaz koşullardan biridir. Bunun yanı sıra organizasyon şemasında bağımsız bir satış pazarlama birimi olan firmalarda da yurt içi ve yurt dışı satışların birbirinden ayrılmadığı da dikkat çekmiştir. Dolayısıyla projede yer alan firmaların öncelikle organizasyon yapılarında bir revizyona gitmelerinin gerekli olduğu düşünülmektedir. Projede yer alan firmaların çoğu satış - pazarlama faaliyetlerini gerçekleştiren personelin yabancı dilbilgisinin ileri seviyede olduğunu belirtmiştir. Bu firmaların bazılarında ihracat pazarlarında rahatlıkla iletişim kurmalarını sağlayacak şekilde farklı dillerin konuşulabildiği de tespit edilmiştir. Bir firmanın yabancı dil yetkinliğine ve çeşitliliğine sahip olması, firma için önemli bir avantajdır. Öte yandan bazı firmalarda ayrı bir satış pazarlama birimi olup olmamasından bağımsız bir şekilde yabancı dilbilgisinin yetersiz olduğu anlaşılmıştır. Bu gibi firmaların ilgili personelin bu alanda kendini geliştirmesini teşvik etmesi ya da bu alanda daha nitelikli elemanlar istihdam etmesi gereklidir. Yabancı dil yetkinliğinin yanı sıra projede yer alan firmalarda satış - pazarlama biriminde çalışanların ihracat süreçlerine yönelik bilgilerinin yeterli olmadığı görülmüştür. Söz konusu personelin ihracatta ödeme şekilleri, belgelendirme ve ticaretin finansmanı konularında eğitim alması firmaların ihracat performansı açısından faydalı olacaktır. İhtiyaç analizi yapılan firmaların bir kısmında gerçekleştirilen ihracat dalgalı bir yapıdadır. Bu firmalar, kendiliğinden pazar araştırması yapmadıklarını ve yalnızca talep gelmesi halinde yurt dışı pazarlara satış yaptıklarını belirtmiştir. Bunun yanı sıra genel olarak firmaların ihracat pazarları da çeşitli değildir. Projede yer alan ve ihracat yaptığını belirten firmaların ihracat yaptığı ülke sayısı 04 yılı için ortalama 7 olarak belirlenmiştir. Ancak belli bir yıl içinde az sayıda ülkeye ihracat yapmış gibi görünseler de, kuruldukları günden bu yana çok daha fazla ülkeye erişebilmiş firmalar da bulunmaktadır. Bir yıl içindeki ihracat pazarının sınırlı sayıda olmasında sipariş usulü üretim yapmanın, dolayısıyla ihracat performansının projeye dayalı olmasının, alınan projelerin büyüklüğü ve firma kapasitesi gibi unsurların da etkisi vardır. Genellikle yakın bölgelere ihracat yapmayı tercih eden firmaların en önemli ihracat pazarlarının Orta Doğu, Kuzey Afrika ülkeleri ve Türkî Cumhuriyetlerden oluştuğu tespit edilmiştir. Bu pazarların yanı sıra İsveç, İngiltere, Çek Cumhuriyeti gibi Avrupa ülkeleri ile KKTC,, Etiyopya gibi ülkelere de ihracat yapılabilmektedir. Dolayısıyla firmalar bir bütün olarak ele alındığında Kıta Amerikası ve Uzak Doğu ülkeleri hariç hemen hemen dünyanın her yerinde Adana makine imalatçılarının ürünleri ile karşılaşmak mümkün görünmektedir. 6

63 Projede yer alan bazı firmalardaki ihracatın ağırlıklı olarak başka markalar için yapılan üretimden sağlandığı tespit edilmiştir. Fason üretici olmak işletmelerin büyüme süreçlerinde önemli bir aşama olsa da bu tür firmaların bu süreçte kendi markasını yaratabilecek bir kapasite inşa edebilmesi de önemlidir. Bir firmanın fason üretici konumundan marka bilinirliği de olan bir firma konumuna geçmesi firmaların vizyonu ve tercihleriyle ilişkilidir. Ancak durumu makro boyutlarıyla ele aldığımızda, kendi markasını yaratabilen firmaların sektördeki başarılarını daha ileri noktalara taşımaları ve Türk Malı imajına, genel olarak da ülke ekonomisine daha büyük katkılar sağlayabilmeleri mümkün olabilecektir. Projede yer alan ve hâlihazırda ağırlıklı olarak fason üretim yapan bir firmanın, kendi markasını yaratabilmek için çalışmalara başlamış ve bu çalışmaları belli aşamalara getirmiş olması, bu firmadaki yönetim kalitesi ve vizyona ilişkin olumlu bir gösterge olarak kabul edilmelidir. Firmaların ihracatlarına ilişkin bir diğer tespit, yurt dışı müşteri portföylerinin genellikle uzun yıllardır birlikte çalıştıkları sadık müşterilerden oluşmasıdır. Bazı firmalar sadık müşterilerinin yanı sıra mevcut veya eski müşterilerinin referansları ile kendilerini bulan müşterilere de satış yaptıklarını belirtmiştir. Makine gibi ancak yatırım dönemlerinde satın alınan ve dolayısıyla sürekli yenilenmeyen bir yatırım malı söz konusu olduğunda, sadık müşterilerle ticaret yapmanın firmaların ihracat performansını olumsuz yönde etkileyeceği aşikârdır. Bu bağlamda projede yer alan firmaların üretimlerini hangi pazarlara satabileceklerine dair bilgiye erişebilmeleri son derece önemlidir. Bu bilgiye erişim iki kanaldan sağlanabilir: Yapılabilecek ilk şey şirket içinde, satış - pazarlama birimlerinin pazar araştırması yapabilir hale gelmelerini sağlayacak şekilde kapasite inşa etmektir. Bir diğer yöntem ise buna ilişkin danışmanlık almaktır. Bu iki kanalın birbirini destekleyecek şekilde kullanılması ile firmaların ihracat performanslarının artacağı açıktır. Bu noktada pazar araştırmasının, ilgili firmanın üretim alanındaki ürün gruplarından hangi ülkenin ne kadar ithalat yaptığını tespit etmekten ibaret olmadığı vurgulanmalıdır. Yapılması arzu edilen şey, bu pazarlar belirlendikten sonra söz konusu ülkelerdeki müşterilere ne şekilde ulaşabileceklerinin tespit edilmesidir. Ancak pazarlama elemanlarının müşteri ziyaretleri neticesinde yeni pazarlara erişim sağlayabilen firma sayısı oldukça sınırlıdır. Dolayısıyla firmaların ticari istihbarat danışmanlığı alması son derece kritik bir önem taşımaktadır. Yatırım malı ürettikleri için krizlerden ve ihracat pazarlarındaki siyasi istikrarsızlıklardan çok fazla etkilendiklerini belirten firmalar, karşılaştıkları en önemli firma dışı engelin finansmana erişim ve bunun bir sonucu olarak da yurt dışı pazarlara açılamamak olduğunu ifade etmiştir. Firmaların büyük çoğunluğu fuarlara katılmanın ve pazar araştırması yapmanın son derece önemli olduğunun farkında olsalar da, bu alandaki desteklerin ve öz sermayelerinin yetersiz olması bağlamında pazar araştırmasını geri plana itmek durumunda kalmaktadır. Projede yer alan firmalar, en çok rekabet ettikleri,, gibi ülkelerde üreticilerin ihracat kredilerine erişimlerinin daha kolay olması ve üreticilerin bir devlet politikası olarak desteklenmesi dolayısıyla bu ülkelerin dünya pazarından daha çok pay alabildiklerini belirtmişlerdir. Bunun yanı sıra Adana daki firmalar marka bilinirlikleri olmadığı için de ihracat pazarlarını genişletememektedir. Bu bağlamda firmaların fuar katılımlarını artırarak firmalarını ve ürünlerini daha görünür hale getirmeleri ve reklam, tanıtım organizasyonları ile bilinirliklerini artırmaları gerekmektedir. 6

64 Firma Firma Firma Firma 4 Firma 5 Firma 6 Firma 7 Firma 8 Firma 9 Firma 0 Firma Firma Firma Firma 4 Firma 5 Firma 6 Firma 7 Firma 8 Firma 9 Firma 0 Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Tablo 0: Değer zincirinin satış, pazarlama ve servis aşamasında firmaların değerlendirilmesi Pazar araştırması yaptırılıyor mu? Ayrı bir pazarlama birimi var mı? Dış ticaret yayınlarının takibi yapılıyor mu? Pazarlamadan sorumlu kişinin yabancı dil bilgisi Müşteri memnuniyeti ölçülüyor mu? Kaynak: TEPAV analizleri Tablo : Firmaların satış, pazarlama ve servis aşamasındaki durumunu analiz etmek için kullanılan anahtar Pazar araştırması yaptırılıyor mu? Ayrı bir pazarlama birimi var mı? Dış ticaret yayınlarının takibi yapılıyor mu? Pazarlamadan sorumlu kişinin yabancı dil bilgisi Hayır yapılmıyor Pazarlama faaliyeti bulunmuyor Firma kendi olanaklarıyla yapıyor Pazar araştırması için danışmanlık alınıyor Pazarlama faaliyetleri şirket ortakları tarafından gerçekleştiriliyor Şirket içinde pazarlama faaliyetlerinden sorumlu ayrı bir birim var Herhangi bir yayın takibi yok Halka açık kaynaklar takip ediliyor Ücret karşılığında pazar araştırması raporları alınıyor Pazarlama faaliyeti yok Bu işle ilgilenen kişinin yabancı dil bilgisi yetersiz Bu işle ilgilenen kişinin yabancı dil bilgisi orta Bu işle ilgilenen kişinin yabancı dil bilgisi iyi 4 Müşteri memnuniyeti ölçülüyor mu? Hayır ölçülmüyor Firma sahibinin müşterilerle yaptığı görüşmeler Müşteri memnuniyetinin anketle ölçümü 64

65 URGE YOL HARİTASI Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Proje kapsamında Adana da faaliyetlerini sürdüren 0 firma ile yapılan görüşmeler neticesinde, bu firmaların küresel pazarlarda daha rekabetçi olabilmeleri için nelere ihtiyaç duydukları belirlenmiştir. TEPAV ın uzman ekibi tarafından gerçekleştirilen ihtiyaç analizi kapsamında ilk olarak firmaların performans ölçümlerini yapabilmek amacıyla üretimden satış, ihracat, yenilikçilik ve katma değer üretimi gibi alanlardaki verileri toplanmıştır. İkinci aşama olarak da firmaların performans belirleyicilerini anlamaya yönelik kapsamlı mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Firmaların üretim tesislerinde, üst düzey yöneticileri ile gerçekleştirilen bu mülakatlarda firmaların değer zincirinin Ar-Ge, tedarik, üretim, satış ve pazarlama aşamalarındaki mevcut durumları ortaya çıkarılmıştır. İhtiyaç analizi aşamasından sonra Adana Sanayi Odası, T.C. Ekonomi Bakanlığı nın işbirliği kuruluşu olarak, projede yer alan firmaların rekabet gücünü artıracak alanlardaki ihtiyaçlarını karşılamak üzere bir dizi faaliyet yürütecektir. Raporun bundan sonraki bölümlerinde söz konusu faaliyetler hakkında öneriler yapılacaktır. T.C. Ekonomi Bakanlığı nın URGE Tebliğ i, ihtiyaç analizi aşamasını tamamlayan şirketlerin Bakanlık desteklerinden faydalanmasının önünü açmaktadır. Bu bağlamda, danışman kuruluşlar tarafından yapılan analizler neticesinde, firmalar için saptanan ihtiyaçları gidermek üzere işbirliği kuruluşu koordinasyonunda düzenlenecek faaliyetler, T.C. Ekonomi Bakanlığı desteklerinden faydalanabilmektedir. Eğitim, danışmanlık ve yurt dışı pazarlama başlıkları altında gruplandırılabilecek bu faaliyetler, Bakanlığın desteklerinden faydalanılarak düzenlenebilmektedir. Proje kapsamında Adana daki makine imalatı sektörünün gelişmesi için bir çerçeve oluşturmak mümkün olmuştur. Firmaların mülakatlarda belirttikleri talepler dikkate alındığında Adana da sanayi sektörüne eski öneminin yeniden kazandırılması gerektiği ortaya çıkmıştır. Bunun için makine imalat sektörü ve yan sanayinin gelişmesini, ilin hem yurt içi hem de yurt dışı pazarlarda daha önemli bir oyuncu olmasını sağlamak şeklinde bir vizyon belirlenmiştir. Bu vizyonun gerçekleşmesi için temel stratejik hedefin gerçekleştirilmesi gerekmektedir:. Kümelenme: Öncelikle firmaların ortak faaliyetler gerçekleştirmesini sağlamak ve birbirlerinden güç alarak herkesin kazandığı bir sistem oluşturmak için makine-metal kümelenmesi kurulmalıdır. Dünyada makine imalatı sektöründe başarılı olan ülkelerin tecrübesi incelendiğinde güçlü makine üreticilerinin arkasında iyi yönetilen bir kümenin olduğu görülmektedir.,, ve Kore de makine üreticilerinin işbirliği kurmaları için platform vazifesi gören kuvvetli kümelerin varlığı, bugün bu ülkelerin sektörün öncüleri olmasını mümkün kılmıştır. Bu tür küme yapılarının içerisinde imalatçı firmalar, imalatçı firmalara hizmet sağlayan firmalar, müşteriler, üniversiteler ve ilgili kamu kurumlarından temsilciler yer almaktadır. Böylelikle sektöre ilişkin gelişmelerin ve hedeflerin tek bir çatı altında takip edilip belirlenmesi mümkün olabilmektedir. Dolayısıyla Adana da imalatçı firmalara yönelik bir küme oluşturularak firmaların potansiyellerinin artırılması söz konusu olabilecektir. 65

66 Adana daki firmaların birbirinden oldukça farklı alt sektörlerde faaliyet gösterdikleri ancak ihtiyaç analizi ile tespit edilen temel sorun alanlarının üretim yaptıkları sektörlerden bağımsız olduğu yukarıda belirtilmişti. Dolayısıyla bu sektörel çeşitlilik, kümelenme önünde bir engel olarak değil, ortaya yeni sinerjiler çıkmasını sağlayacak bir avantaj olarak algılanmalıdır. Ayrıca Adana nın geçmişteki sanayi performansının yeniden canlandırılması gerektiği de açıktır. Sanayideki gerileme, Adana daki yan sanayicileri ve ticaret hayatını da olumsuz etkilemektedir. Kümelenme ile Adana nın sanayi faaliyetlerine daha kurumsal bir kimlik kazandırmak, böylelikle Adana yı sanayici ve yatırımcılar için daha cazip hale getirmek söz konusu olabilecektir. Burada önerilen kümelenme makine-metal sektörlerine yönelik olmakla birlikte, böyle bir küme ile elde edilecek başarıların, sanayinin diğer dallarına da sirayet edeceği düşünülmektedir. Adana da kurulması ve projede yer alan firmaların üye olması tavsiye edilen kümenin yerine getirmesi gereken temel işlevler aşağıda sıralanmıştır: Adana nın geçmişteki sanayi potansiyelinin yeniden açığa çıkarılabilmesi için çalışmalar yapmak, bir sanayi stratejisi oluşturmak, Adana nın makine imalatı sektöründeki becerilerinin tanıtımını yapmak, Üye firmalar arasında işbirliğini geliştirecek mekanizmaları inşa etmek, Üye firmaların faydalanması için eğitim ve danışmanlık faaliyetleri düzenlemek, Üye firmalarla müşterileri arasındaki işbirliğini kuvvetlendirmek, Üye firmaların tek başına gerçekleştiremeyecekleri Ar-Ge çalışmalarının birlikte gerçekleştirilebilmesi için bir teknoloji merkezi vazifesi görmek, Ortak girdi alımları, ortak nakliye, ortak pazarlama gibi üye firmaların maliyetlerini minimize etmelerini sağlayacak işbirliklerine ön ayak olmak, Bu işlevler doğrultusunda oluşturulacak bir küme, yalnızca Adana da değil, aynı zamanda Ankara ve İstanbul gibi illerde yer alan Türkiye nin en iyi üniversitelerindeki akademisyenleri de üye olarak kabul etmelidir.. Yönetim kalitesi: Projede yer alan firmaların yönetimsel aksaklıklarının giderilmesine yönelik düzenlenecek bir dizi faaliyet ile firmaların yönetim yapılarının güçlendirilmesi ve böylelikle kurumsallaşma süreçlerine katkıda bulunulması sağlanmalıdır.. Uluslararasılaşma: Adana dan projeye katılan firmaların uluslararası pazarlardaki bilinirliğini artırmak, dışa açıklık oranlarının yükselmesini sağlamak, belirlenen vizyon doğrultusunda gerçekleşmesi gereken bir diğer stratejik hedeftir. Sektöre yönelik küme kurulması ile ikinci ve üçüncü stratejik hedeflerin gerçekleşmesi kolaylaşacaktır. İkinci ve üçüncü hedef kapsamındaki faaliyetler, Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi nin Adana aşaması kapsamında hazırlanan ihtiyaç analizinin ardından hayata geçirilmeye başlanacaktır. Tespit edilen bu üç stratejik hedefin gerçekleştirilmesi, Adana nın makine imalat sektöründeki performansının sıçrama yapabilmesi bakımından büyük önem taşımaktadır. 66

67 İzleyen bölümler, ihtiyaç analizi neticesinde ortaya çıkan eksiklerin giderilmesi için Adana daki firmaların yararlanması gereken eğitim, danışmanlık ve yurt dışı pazarlama faaliyetlerine ilişkin önerilere ayrılmıştır. Eğitim Gerçekleştirilen ihtiyaç analizi kapsamında projede yer alan firmaların rekabet gücünün artmasına katkı sağlayacağı düşünülen bazı alanlarda eğitim almaları gerektiği tespit edilmiştir. Adana Sanayi Odası koordinasyonunda düzenlenecek eğitim faaliyetlerinin giderlerinin yüzde 75 e kadar olan kısmı T.C. Ekonomi Bakanlığı nın URGE Tebliğ i kapsamında desteklenecektir. Değer zinciri analizi bölümünde firmaların rekabet güçlerinin en önemli belirleyicisinin çalışanlarının nitelik düzeyleri olduğu ve firmaların pek çoğunda düzenli ve sistematik hale getirilmiş kurum içi eğitim faaliyetlerinin söz konusu olmadığı belirtilmişti. Her çalışanın görev tanımı kapsamındaki faaliyetlere ilişkin son trendleri takip edebilir hale gelebilmesi, firma hedefleri doğrultusunda kalite odaklı çalışılabilmesi, iş performansı ve sürekliliği açısından son derece önemlidir. Bu nedenle çalışanların gerek mesleki becerilerini geliştirmelerine yardımcı olacak gerekse en az teknik bilgi kadar önemli olan soft beceriler (stratejik düşünme, liderlik, iletişim gibi beceriler) kazanabilecekleri eğitim faaliyetlerine katılmaları önemlidir. Buna göre ihtiyaç analizi yapılan firmaların aşağıdaki alanlarda eğitim almalarında fayda görülmektedir: Firmaların makine tasarımı konusunda kapasitelerini güçlendirmeleri gerekmektedir., ve gibi ülkelerdeki rakiplerinin seviyesine ulaşabilmeleri için firmaların bu ülkelerdeki makine tasarımı eğitimi veren kişi ya da kuruluşlardan eğitim almaları faydalı olacaktır. Adana dan projeye dâhil olan firmaların önemli bir bölümü aile şirketidir. Firmalar aile şirketi olmanın avantajlarından ziyade dezavantajları ile karşılaşmakta ve bu da işletmelerin kurumsallaşmasını engellemektedir. Önceki bölümde belirlenen ikinci stratejik hedef doğrultusunda firmaların şirketlerde kurumsallaşmaya ilişkin eğitim almaları yerinde olacaktır. Projede yer alan firmaların, firmadan firmaya değişen nispetlerde olmakla birlikte, süreç yönetimi konusunda önemli zayıflıkları bulunduğu görülmüştür. Süreç yönetimi konusunda gerçekleştirilecek bir eğitim faaliyeti, şirketlerin bu alandaki eksiklerini gidermelerine yardımcı olacaktır. Proje kapsamında görüşülen firmaların önemli bir kısmının maliyet muhasebesi yapmadıkları için ürünlerini doğru bir şekilde fiyatlandıramadığı ve dolayısıyla da arzu edilen seviyede rekabetçi olamadıkları tespit edilmiştir. Bu nedenle firmaların maliyet muhasebesi eğitimi almaları son derece önemlidir. Bu eğitim sayesinde şirketlerin maliyetlerini doğru bir şekilde saptayabilmeleri ve dolayısıyla giderlerini makul seviyelere indirip karlılıklarını doğru tespit edebilmeleri mümkün olacaktır. Yine sistemli bir şekilde yapılan maliyet muhasebesi ile firmaların kapasite kullanımlarını optimize edebilmeleri de söz konusu olacak, kayıpların kontrol altında tutulması sağlanabilecektir. 67

68 Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Projede yer alan firmaların üçte biri ihracat yapmamaktadır. İhracat yapanların önemli bir kısmında da ihracat pazarlarının belli bölge ve ülkelerde yoğunlaştığı görülmektedir. Bunun temelinde firmaların pazarlama becerilerinin yetersiz olması yatmaktadır. Dolayısıyla projedeki firmaların dış ticaret kabiliyetlerini geliştirmesi gerekmektedir. Firmaların, satış ve pazarlama birimlerinde çalışanlar için dış ticarette belgelendirme, finansman biçimleri, gümrük işlemleri, sigorta vb. alanlara yönelik eğitim programları düzenlemeleri yerinde olacaktır. Dış ticaret eğitimi başlığı altında ticari istihbarat toplanması konularında da bir eğitim verilmesi, firmaların bu alandaki en önemli eksiklerinden birinin giderilmesini mümkün kılacaktır. TÜİK verilerine göre Adana daki ihracatın yüzde 60 ı mal mukabili ihracat (açık hesap) şeklinde yapılmaktadır. Yalnızca makine sektörü dikkate alındığında bu oranın yüzde 40 olduğu görülmektedir. Bu durum Adana daki makine üreticilerinin ihracat pazarlarında 0 milyon dolarlık bir açık hesabı olduğu anlamına gelmektedir. Mal mukabili ihracat yapmak, özellikle de ihracat pazarlarını çeşitlendiremeyen firmalar açısından büyük bir risk unsuru yaratmaktadır. Söz konusu ödeme yöntemi, kur risklerinin minimize edildiği piyasalarda, daha ziyade firmaların yurt dışı temsilcilikleri veya şubelerine yaptıkları satışlar için uygundur. Ancak firmaların çoğu zaman rekabet baskısından dolayı bu yönteme başvurmak zorunda kaldıkları da bilinmektedir. Adana dan projeye dâhil olan ihracatçı firmaların, bu tür risklerden korunabilmeleri ve daha sağlıklı bir finansal yapıya sahip olabilmeleri için ihracatta ödeme şekilleri ve riskleri konusunda bir eğitim almalarında fayda görülmektedir. Proje kapsamında görüşülen firmaların yetkilileri, üretimde çalışan personel bulma noktasında ciddi sorunlar yaşadıklarını belirtmişlerdir. Yan sanayinin can suyu niteliğinde olan kaynak ustalığı ise firmaların en çok eksikliğini hissettikleri alanlardan biridir. Bu bağlamda kaynakçılara yönelik eğitim verilmesi, firmaların üretim kalitesinin artmasını sağlayacaktır. Aşağıdaki kutuda Türkiye nin önde gelen kaynak eğitimi merkezi olan Tüdemsaş hakkında bilgi verilmektedir. Firmaların, Sivas ta yer alan ancak başka illerdeki katılımcılara da ev sahipliği yapabilen ve alanında uzman kişiler tarafından, tam donanımlı sınıflarda verilen dersler ve uygulama programları ile Tüdemsaş ın deneyimlerinden yararlanmaları tavsiye edilmektedir. Bu eğitimden yararlanan ve başarılı bir şekilde tamamlayan personelin alacağı ve uluslararası geçerliliği olan sertifikalar, firmaların yurt dışı pazarlardaki kurumsal müşterilerinin beklentilerini karşılayabilmelerini de kolaylaştıracaktır. 68

69 Kaynak: Tüdemsaş ile yapılan görüşmeler Danışmanlık Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Kutu : TÜDEMSAŞ Kaynak Eğitimi ve Teknolojileri Merkezi 0 yılı Haziran ayında uygulamalı eğitim faaliyetine başlayan TÜDEMSAŞ Kaynak Eğitim ve Teknolojileri Merkezi, modern donanımlara sahip iki derslik ve 6 odacığı olan büyük bir uygulama atölyesinden oluşmaktadır. Teknik öğretmen kökenli kaynak mühendislerimizce akıllı tahtalarda verilen teorik eğitimlerden sonra, kaynakçılarımız simülasyon sınıfımızda kaynak simülatörü başında eğitim görmektedir. Ardından uygulama atölyemizde her türlü kaynak yöntemi eğitici personellerimiz tarafından uygulamalı olarak öğretilmektedir. Verilen eğitim sonunda ülkemizin kaynak sektöründe söz sahibi olan, ayrıca kaynak makineleri ile sarf malzemelerinin üreticisi ve Türkiye nin önemli firmalarından biri olan GEDİK Holding bünyesinde bulunan, uluslararası sertifikalandırma yetkisine sahip, ayrıca TÜRKAK tarafından da yetkilendirilen GEDİK Eğitim Vakfı (GEV) yetkililerince sınav yapılarak adaylar sertifikalandırılmaktadır TS EN 87- e göre kaynakçı sertifikasına sahip olan kaynakçıların almış oldukları kaynakçı belgelerinin kullanım süreleri iki yıl olup, iki yılın sonunda sürelerinin uzatılması ya da yeniden belge alınması gerekmektedir. Ayrıca bu iki yıl içerisinde altı aylık periyodlarda da kaynak sektöründe çalıştığına dair belgelerinin vize edilmesi zorunluluğu bulunmaktadır. Böylelikle kaynakçıların aldıkları bu belge ile uluslararası bir seviye yakalamalarını sağlanmaktır. Bu hizmetten faydalanabilecek kurum ve kuruluşların talep etmesi halinde karşılıklı mutabakat ve bir protokol dâhilinde kaynak sektöründe çalışanlara, 0 şer kişilik gruplar halinde ortalama 80 saat uygulamalı eğitim verilmekte ve eğitim neticesinde sınava tabi tutularak başarılı olanların da TS EN 87- e belge almaları sağlanmaktadır. Ayrıca Milli Eğitim Müdürlüğü, İŞKUR ve Ticaret ve Sanayi Odalarından talep olması halinde meslek edindirme kapsamında, Milli Eğitim Müdürlüğü mevzuatları doğrultusunda ortaklaşa yapılacak bir proje kapsamında da uygulamalı kaynak eğitimi verilmesi söz konusu olabilmektedir. Tüdemsaş Kaynak Eğitimi ve Teknolojileri Merkezi nde yaklaşık iki hafta süren eğitim programı aşağıdaki konuları kapsamaktadır: Malzeme bilgisi ve kaynak yöntemleri Kaynak haritası ve kaynak sıra planlarının okunması WPS okunması Gaz altı kaynak metotları Kaynak muayene yöntemleri İş güvenliği Kaynak kusurları (TS EN 587) Kaynak sembolleri ve resimlerin okunması Standartlar ve TS EN 84- uygulama alanları T.C. Ekonomi Bakanlığı nın projede yer alan firmalara vereceği desteklerden bir diğeri, ihtiyaç analizi kapsamında belirlenen alanlara yönelik danışmanlık hizmet alımı giderlerinin yüzde 75 e kadar olan kısmının karşılanmasıdır. Bu çerçevede firmaların aşağıdaki alanlarda danışmanlık alması tavsiye edilmektedir. 69

70 70 Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Projede yer alan şirketlerin yenilikçilik kapasitelerini geliştirmeleri gerekmektedir. Makine imalatı sektöründe yenilikçilik olmadan kalıcı rekabet gücü sağlamak son derece güçtür. Ucuz işgücüne sahip Asya ülkeleri ile küresel pazarlarda rekabet edebilmenin anahtarı yenilikçi olmaktır. Firmaların öncelikle faaliyet gösterdikleri alt sektördeki teknolojik eğilimleri doğru analiz edip hangi alanlarda yenilikçilik faaliyetleri gerçekleştireceklerini tespit etmeleri yerinde olacaktır. Firmaların insan kaynağı kapasitesi kurum içi yenilikçilik için çoğu zaman yeterli değildir. Bu nedenle belirlenen alanlarda hangi akademisyen ve araştırmacılarla çalışılacağının da tespit edilmesi gerekmektedir. Tüm bunları yapabilmek için projede yer alan firmaların Ar-Ge danışmanlığı almalarında fayda görülmektedir. Rekabetin son derece yoğun olduğu makine imalatı sektöründe faaliyet gösteren firmaların üretim süreçlerindeki verimsizlikten kurtulmaları gerekmektedir. Yapılan analizler, projeye dâhil olan firmaların yalın üretim tekniklerini uygulamaya başlamalarının üretimde verimliliği artırmalarına katkı sağlayacağını göstermiştir. Bu bağlamda, ADASO koordinasyonunda bir yalın üretim danışmanlığı hizmeti alınması faydalı olacaktır. Yalın üretim tekniklerinden biri, firmaların bilgi teknolojilerini üretim süreçlerine adapte edebilmiş olmasıdır. Ancak değer zinciri analizi bölümünde belirtildiği gibi Adana dan projeye dâhil olan firmalardaki bilgi teknolojisi kullanımı oldukça sınırlı seviyededir. Bunun temel nedenlerinden biri firmaların bilgi teknolojilerinin stratejik önemi konusunda yeterince bilgi sahibi olmamaları ve sürekli değişen teknolojileri takip etmekte zorlanmalarıdır. Bir diğer neden, firmaların bilgi teknolojilerini firma süreçlerine adapte etmenin maliyetine katlanmak istememeleridir. Ancak en önemlisi, firmalardaki teknoloji kullanımının firma sahibinin teknolojiye yaklaşımı ile doğrudan ilişkili olmasıdır. Bu doğrudan ilişki, özellikle küçük ve orta ölçekli işletmelerde firma sahiplerinin firmanın yönetimine ilişkin tüm kararlarda son karar merci olmasından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle firmalara ölçeklerinden bağımsız bir şekilde, gerek geleneksel bilgi teknolojilerinden gerekse bulut bilişim gibi henüz yeterince yaygınlık kazanmayan ancak kullanan firmalar için geleneksel yöntemlere göre daha yüksek maliyet avantajları ve verimlilik artışları sağlayan teknolojilerden elde edecekleri faydaların anlatılması önemlidir. Tüm bunlar birlikte değerlendirildiğinde, firmaların teknoloji kullanımına ilişkin farkındalık düzeylerinin artırılması gerektiği ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla firmaların bilgi teknolojilerinin ve bulut bilişimin türleri, kullanımı, sağladıkları avantajlar, hizmet sağlayıcılarının kimler olduğu, bu alana aktarılan kamusal desteklerden nasıl faydalanabilecekleri gibi konularda danışmanlık almalarında fayda vardır. Firmalarda iş süreçlerinin tanımlı olmamasından kaynaklanan bir verimsizlik olduğu tespit edilmiştir. Çalışanların neyi, neden ve nasıl yapacaklarının net bir şekilde tanımlanması gerekmektedir. Ayrıca firmaların neredeyse hiçbirinin sistematik bir şekilde izleyen dönemlere ilişkin üretim hedefi belirlemediği de saptanmıştır. Bu bağlamda firmaların hedef belirleme ve iş planı hazırlama alanında bir danışmanlık alması, performanslarının artmasına katkı sağlayacaktır. Projede yer alan firmaların bir kısmının fason üretici kategorisinde yer aldığı, kendi markasıyla ihracat yapabilen firmaların önemli bir kısmının da erişebildikleri pazar sayısının sınırlı olduğu önceki bölümlerde belirtilmişti. İhracat pazarlarının sınırlı olması ya da kendi markalarını yaratabilmiş olsalar bile satış gelirlerinin önemli bir kısmının fason üretimden sağlanıyor olması,

71 Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu temel olarak firmaların marka bilinirliğinin yüksek olmamasından kaynaklanmaktadır. Bu durumun aşılabilmesi için firmaların mevcut internet sitelerinin daha etkin bir şekilde kullanılması sağlanmalıdır. Ayrıca projedeki tüm firmalar için ortak bir internet sitesi kurulmalı, reklam ve marka tanıtımı çalışmaları yapılmalıdır. Bu nedenle firmaların marka değerlerini yükseltmeye yönelik danışmanlık almaları faydalı olacaktır. Türkiye nin makine imalat sektöründe ağırlıklı olarak Orta Doğu ve Orta Asya ülkelerine ihracat yaptığı görülmektedir. Avrupa ya ihracat yapabilen firma sayısı Türkiye genelinde oldukça azdır. Bu bağlamda Türkiye nin makine imalatında bir dünya markası haline gelebilmesi için Avrupa ve Kuzey Amerika pazarlarındaki ağırlığını artırması şarttır. Adana daki firmaların da bu pazarlara ne şekilde nüfuz edebileceklerine ilişkin pazar araştırması danışmanlığı alması son derece önemlidir. Yurt dışına açılma Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi kapsamında gerçekleştirilen ihtiyaç analizinin en önemli amaçlarından biri de firmaların ihracat kapasitelerini artırmaktır. Bu kapsamda ihtiyaç analizinde belirlenen alanlarda firmaların yetkinliklerinin geliştirilmesi amacıyla bir dizi yurt dışı pazarlama faaliyetinin gerçekleştirilmesinde fayda bulunmaktadır. Yurt dışı pazarlama etkinliklerinin her birinin üst limiti 50 bin doları olacak şekilde yüzde 75 i T.C. Ekonomi Bakanlığı tarafından desteklenmektedir. Adana dan projeye dâhil olan firmaların önemli bir kısmı makine, bir kısmı da demir-çelik sektöründe faaliyet göstermektedir. Firmaların alt sektörler itibarıyla da farklılaştığı görülmektedir. Dolayısıyla firmaların hepsinin aynı fuarlarda ürünlerini sergilemesi her zaman mümkün olamayacaksa da, genel amaçlı makine, metal ve imalat sanayi fuarlarına katılmaları söz konusu olabilir. Projede yer alan Adana firmalarının ilgilerini çekebilecek ve katılmalarında fayda olduğu düşünülen yurt içi ve yurt dışı fuarlardan bazıları aşağıdaki tabloda yer almaktadır. 7

72 Tablo : Projedeki firmaların üretim alanlarını ilgilendiren bazı yurt dışı fuarları Uluslararası Tarım ve Hayvancılık Fuarı 9- Mart 06, Bangkok-Tayland Metal İşleme Fuarı 5-9 Ekim 06, Hannover- Kablo, Borular ve Boru Bağlantıları Fuarları Nisan 06, Düsseldorf- Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri Fuarı -9 Kasım 05, Milano- Uluslararası Sanayi Fuarı 5-9 Nisan 06, Hannover- Uluslararası Üretim Teknolojileri Fuarı -7 Eylül 06, Chicago- Paketleme ve Etiketleme Teknolojisi Fuarı 9 Eylül - Ekim 05, Nürnberg- Uluslararası Gıda ve Gıda İşleme Teknolojileri Fuarı -4 Kasım 05, Sofya-Bulgaristan Uluslararası Tarım ve Bahçe Makinaları Fuarı 09- Kasım 06, Bologna- Kaynak: Fuarların internet siteleri Projede yer alan firmalar, farklı alt sektörlerde faaliyet gösterseler de, ticaret verileri incelendiğinde bütün sektörlerde, ve Körfez ülkelerinin hem en büyük pazarlar hem de en önemli üreticiler arasında olduğu görülmektedir. Dolayısıyla Adana daki firmaların bu ülkelere pazar gezisi ve rakiplerini tanıma amaçlı ziyaretler gerçekleştirmesi yerinde olacaktır. 7

73 Tablo : URGE yol haritası takvimi ve tahmini maliyetler Faaliyet Eğitim Dış Ticaret (ihracat sigortası, muhasebe, teslimat, sözleşme, fiyatlandırma, BB ilişkiler, kamu destekleri ve telif verme usulleri) Makine tasarımı eğitimi, kaynakçılık eğitimi Maliyet muhasebesi Kurumsallaşma (Şirket yöneticileri için mini-mba) Ticari istihbarat eğitimi Danışmanlık Yenilikçilik kapasitesinin geliştirilmesi Yalın üretim ve süreç İyileştirme Yurt dışına açılma Sektörün önde gelen fuarlarına katılım (EUROBLECH fuarı) Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Potansiyel pazarlar için araştırma Destek programlarından faydalanma Bilgi teknolojileri ve bulut bilişimden faydalanma Küme yönetimi ve tanıtım faaliyetleri, ve Körfez ülkelerine iş gezileri Alım heyetlerinin davet edilmesi daki makine kümelerinin ziyaret edilmesi Genel Toplam Toplam Toplam Toplam Tahmini Maliyet ($) Markalaşma «

74 SONUÇ Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği nin öncülüğünde yürütülmekte ve T.C. Ekonomi Bakanlığı nın URGE Tebliğ i kapsamında desteklenmektedir. Projenin danışman kuruluşu TEPAV dır. Projenin gerçekleştirildiği illerdeki Sanayi ve Ticaret ve Sanayi Odaları, projede yararlanıcı kuruluş olarak yer almaktadır. Projenin amacı, Türkiye nin 0 yılı hedeflerini yakalamasında kritik rolü bulunan makine sektörünün yoğunlaştığı illerde faaliyet gösteren en az 5 makine üreticisinin rekabet gücünün mevcut düzeyini analiz etmek ve bu firmaların rekabet güçlerinin geliştirilmesinin önündeki engelleri tespit etmektir. Yapılan incelemeler neticesinde her bir il için o ilden projeye dâhil olan firmaların rekabet güçlerine yönelik ihtiyaç analizi raporları hazırlanmaktadır. İl raporları, T.C. Ekonomi Bakanlığı nın URGE Tebliğ i kapsamında projede yer alan firmalara vereceği destekler konusunda Bakanlığın temel alacağı belgeler olacaktır. Projenin Adana aşamasının sonuçlarını içeren bu raporda, Adana da makine ve ilgili yan sanayi sektörlerinde faaliyet gösteren 0 firmanın mevcut rekabet güçlerinin düzeyi analiz edilmiş ve bu firmaların rekabet güçlerini geliştirebilmeleri için ihtiyaç duydukları unsurlar tespit edilmiştir. Yapılan değerlendirmeler, her bir firma için değer zincirinin halkalarında aksaklıklar bulunduğunu göstermiştir. Söz konusu eksiklerin giderilmesi durumunda firmaların ihracat kapasitelerinin artırılabileceği değerlendirmesi yapılmıştır. Çalışmada, firmaların eksiklerinin giderilebilmesi için bundan sonraki yıl boyunca gerçekleştirilmesi önerilen bir takım aktiviteler de tasarlanmıştır. Önümüzdeki yıl boyunca gerçekleştirilmesi tasarlanan aktivitelerin organizasyonu ADASO tarafından yapılacaktır. ADASO nun bu süreçte firmalarla yakın işbirliği içerisinde olmasında fayda bulunmaktadır. T.C. Ekonomi Bakanlığı nın destekleriyle, ADASO organizasyonunda gerçekleştirilecek faaliyetlerin, firmaların bu raporda altı çizilen eksiklerinin giderilmesine katkı sunmasını temenni ederiz. 74

75 EK-: SEKTÖREL TİCARET ANALIZLERI 4 Ek.: (70) Dökme demir (pik demir) ve aynalı demir (kütle, külçe, blok veya diğer ilk şekillerde) Sektörün dünya toplam ticaret hacmi 009 yılında yaklaşık yüzde 50 değer kaybetmiştir. 0 yılında yeniden bir toparlanma gerçekleşmişse de bu toparlanma sürekli olmamış ve tekrar düşüşe geçerek, 0 yılı itibari ile 5 milyar dolar seviyesine gerilemiştir. Dış Ticaret Hacmi (008-0, milyon $) Tüm sektör analizleri için; Kaynak: UN Comtrade, TEPAV analizleri 75

76 Sektörün en büyük ihracatçıları ve Brezilya dır. Sektördeki toplam ihracatın yaklaşık yarısı bu iki ülke tarafından gerçekleştirilmektedir. Sektörde en fazla ihracat artışı yaşayan ülke yüzde 4 ile olmuştur. Sektörün en büyük ithalatçısı ise dir. Bu dönemde tüm ülkelerin ithalatında negatif büyüme görülmüştür. En büyük 0 ihracatçı (0, milyon $) CAGR (%) En büyük 0 ithalatçı (0, milyon $) CAGR (%) Brezilya Ukrayna 8.4 Türkiye Hindistan G.Afrika 69.8 Diğer Asya Ülkeleri Belçika Suudi Arabistan Belçika Meksika 5 -. Hollanda Sektörün en büyük ihracatçısı olan nın ana ihracat partnerleri ve İspanya dır. Bu iki ülkeye yapılan ihracat, nın toplam ihracatının yüzde 50 sini oluşturmaktadır. İkinci en büyük ihracatçı olan Brezilya ise ihracatının yüzde 67 sini ye yapmaktadır. Büyük ihracatçıların ihracat pazarlarının belli ülkelerde yoğunlaştığı dikkat çekmektedir. En büyük 0 İhracatçı (0, milyon $).60 Brezilya (% 67) İspanya (% ) Meksika Diğer Asya Ü. Diğer Asya Ü. Hollanda Türkiye (% ) Ukrayna Hindistan 48 8 (% 5) (% ) Türkiye Malezya (% ) (% ) Tayland Mısır (% ) Diğer Asya Ü. (% ) İspanya (% ) Suudi Arabistan G.Afrika 69 Belçika (% ) (% 49) (% 78) (% 47) (% ) Hollanda (% 6 Diğer Asya Ü. (% ) (% 9) Hollanda (% ) Diğer Asya Ü. (% ) Türkiye (% 9) Türkiye İzlanda (% ) Tayland Endonezya (% ) İsviçre Diğer Asya Ü. (% 0) Malezya (% ) Tayland (% ) Polonya Hollanda 65 Diğer Avrupa Ü. Belçika İsveç 76

77 Dünya pazar payı, %, 0 Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Sektörün en büyük ithalatçısı konumunda olan, sektördeki talebinin neredeyse tamamını Brezilya, ve Ukrayna dan karşılamaktadır. En büyük on ithalatçı arasında olan Türkiye de talebinin yüzde 90 dan fazlasını Ukrayna ve dan karşılamaktadır. Bu ülkelerin sektörde önemli ağırlığı olduğu görülmektedir. En büyük 0 ithalatçı (0, milyon $) Brezilya Ukrayna (% 9) (% 9) Ukrayna (% ) Brezilya G.Afrika Çek Cumhuriyeti Kanada (% ) G.Afrika (% ) Türkiye 44 4 Ukrayna (% ) (% ) Hindistan (% ) G.Afrika (% 0) (% ) Gürcistan (% 0) Diğer Asya Ü. Diğer Asya Ülkeleri Suudi Arabistan 50 Belçika 46 Meksika 5 Brezilya (% ) (% 9) (%6) (% ) Brezilya (% 70) (% ) Brezilya (% 0) Türkiye Kanada Hindistan (% 0) G.Afrika (% ) Hindistan (% 9) Norveç (% ) Ukrayna (% ) (% ) Norveç (% ) G.Afrika (% ) Ukrayna (% 0) (% ) Endonezya Kanada (% 9) (% ) G.Afrika G.Afrika (% ) 9 K.Kore (% 50) (% ) (% 0) G.Afrika Hindistan Sektörde belli bazı ülkelerin ağırlığı olduğu görülmektedir. En büyük ihracatçıların çoğunun sektördeki ihracat pazar payları döneminde gerilemiştir. Henüz oldukça küçük bir ihracat seviyesine sahip olsa da, nın dikkat çekici bir şekilde ihracat payını artırdığı görülmektedir Brezilya Ukrayna Hindistan Belçika Hollanda G.Afrika İhracat pazar payı artış hızı, CAGR, % 77

78 Türkiye nin sektördeki ihracatı yok denecek kadar azdır. İthalatı dalgalı bir seyir izlese ve 0 yılında önemli ölçüde daralmış olsa da, sektördeki açık pozisyonu devam etmektedir. Sektörün Türkiye nin toplam ihracatı içindeki payı da oldukça düşük seviyelerdedir. Türkiye nin sektördeki dış ticareti (0, milyon $ ve %) İhracat İthalat ürün grubunun dünyadaki toplam ihracatı içinde Türkiye nin payı (%) Türkiye nin 7 fasıl no lu sektördeki ihracatında 70 ürün grubunun payı (%) Türkiye, sektördeki ihracatının yaklaşık yüzde 40 ını Pakistan a yapmaktadır. İthalatta ise yüzde 6 ile Ukrayna ilk sırada yer almaktadır. İthalatın yüzde 90 dan fazlası sektörün en büyük ihracatçılarından olan ve Ukrayna dan yapılmıştır. İhracatın ülkelere göre dağılımı (0, bin $) İhracatın ülkelere göre dağılımı (%) İthalatın ülkelere göre dağılımı (0, bin $) İthalatın ülkelere göre dağılımı (%) Pakistan Ukrayna Serbest Bölge Bulgaristan G.Afrika Avusturya Suriye Gürcistan Fas.7 Norveç 9 0. Sudan 09. Kanada Romanya Türkmenistan 55.6 Endonezya Azerbaycan 5.5 Lübnan

79 Ek.: (848) Bu faslın diğer pozisyonlarında yer almayan veya belirtilmeyen yiyecek ve içeceklerin sınai amaçlarla hazırlanması veya imaline mahsus makine ve cihazlar (hayvansal, bitkisel sabit katı veya sıvı yağların çıkarılmasına veya hazırlanmasına mahsus olanlar hariç) Sektörün dünya toplam ticaret hacmi 009 yılında yaklaşık yüzde 4 değer kaybetmiş ancak izleyen yıllarda ılımlı bir şekilde toparlanmaya başlamıştır. 0 yılı itibari ile küresel kriz öncesi seviyesini yakalamış ve 0 yılında da,4 milyar dolar seviyesine ulaşmıştır. Dış Ticaret Hacmi (008-0, milyon $)

80 Sektörün en büyük ihracatçıları, ve Hollanda dır. Sektördeki toplam ihracatın yaklaşık yarısı bu üç ülke tarafından gerçekleştirilmektedir., döneminde ihracatı en hızlı artan ülke olmuştur. Aynı dönemde ithalatını en hızlı artıran ülke ise yüzde 6 lik büyüme oranı ile Venezüella olmuştur. En büyük 0 ihracatçı (0, milyon $) CAGR (%) En büyük 0 ithalatçı (0, milyon $) CAGR (%) Hollanda Hollanda Danimarka Birleşik Krallık İsviçre Kanada Avusturya Venezüella İspanya Türkiye 6.9 Sektörün en büyük ihracatçılarının genel olarak ihracat pazarlarını çeşitlendirebildikleri görülmektedir. ve, neredeyse tüm büyük ihracatçıların ana pazarları arasında yer almaktadır. ise ihracatının yaklaşık üçte birini Kanada ve Meksika ya yapmaktadır. En büyük 0 İhracatçı (0, milyon $) (% ) (% 0) Polonya Meksika (% ) Hollanda 9.79 (% 0) Kanada (% ) (% 0) Meksika Hollanda Birleşik Krallık Birleşik Krallık Belçika (% ) Danimarka 58 İsviçre 45 Avusturya 69 (% 0) (% 0) (% ) (% ) Vietnam (%7) (% 9) Endonezya Cezayir Polonya Etiyopya Birleşik Krallık Hindistan Birleşik Krallık Türkiye İspanya 6 (% ) Portekiz 80

81 Dünya pazar payı, %, 0 Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Dünyanın en büyük ithalatçısı konumunda olan, sektördeki talebini ağırlıklı olarak Avrupa ülkelerinden karşılamaktadır. Benzer şekilde nın da ana ithalat partnerleri Avrupa ülkeleridir. İthalatta yüksek bir büyüme hızı yakalayan Venezüella nın ise ithalatta tek bir bölgeye bağımlı kalmadığı ve farklı ülkelerle ticaret yaptığı görülmektedir. En büyük 0 ithalatçı (0, milyon $) (% ) Hollanda Hollanda (% 0) (% ) Kanada Danimarka Beyaz 47 (% ) Hollanda (% ) Danimarka (% 9) 468 Hollanda Hollanda (% ) İsviçre Slovakya (% ) (% 9) Hollanda (% ) Danimarka Polonya İsviçre Danimarka Belçika Birleşik Krallık 404 (% ) Hollanda (% ) (% 9) Kanada 40 (% 40) (% ) Hollanda (% 9) Venezüella 75 Ekvator (% ) (% 0) Meksika (% 9) Danimarka (% 9) Türkiye (% ) Hollanda Danimarka İsviçre Sektörün büyük ihracatçıları arasında yer alan bazı gelişmiş ülkelerin sektördeki küresel varlığı gerilemektedir. Buna karşın ihracatı henüz düşük seviyelerde olsa da, in ihracattaki pazar payının hızlı bir şekilde yükseldiği göze çarpmaktadır Danimarka Avusturya Hollanda İsviçre İspanya İhracat pazar payı artış hızı, CAGR, % 8

82 Türkiye nin sektördeki dış ticaret hacmi artmaktadır. Ancak 00 yılından sonra gerçekleşen yüzde 65 lik artışa rağmen sektörün ihracatı henüz 06 milyon dolar seviyesinde olup ithalatın belirgin bir biçimde altındadır. Bu durum, sektörün dış ticaret açığı vermeye devam ettiği anlamına gelmektedir. Türkiye nin sektördeki dış ticareti (008-0, milyon $ ve %) İhracat İthalat ürün grubunun dünyadaki toplam ihracatı içinde Türkiye nin payı (%) Türkiye nin makine sektörü ihracatında 848 ürün grubunun payı (%) Türkiye nin sektördeki ihracatı belli bir bölgede yoğunlaşmamıştır., Kuzey Afrika, Balkanlar, bölge ülkeleri ihracat yapılan pazarlardandır. İthalatta ise Avrupa ülkelerinin ağırlığı hissedilmektedir. İhracatın ülkelere göre dağılımı (0, milyon $) İhracatın ülkelere göre dağılımı (%) İthalatın ülkelere göre dağılımı (0, milyon $) İthalatın ülkelere göre dağılımı (%) Cezayir Hindistan Hollanda 47 5 Irak Danimarka 6 5. Bulgaristan İsviçre Azerbaycan Norveç Avusturya Libya.0.7 Kazakistan Romanya

83 Ek.: (848) Kaldırma, istifleme, yükleme veya boşaltma işlerine mahsus diğer makine ve cihazlar Sektörün dünya toplam ticaret hacmi 009 yılında yaklaşık yüzde 7 değer kaybetmiş ancak izleyen yıllarda ılımlı bir şekilde toparlanmaya başlamıştır. 0 yılı itibari ile de küresel kriz öncesi seviyesini yakalamış ve 5,9 milyar dolar seviyesine ulaşmıştır. Dış Ticaret Hacmi (008-0, milyon $)

84 Sektörün en büyük ihracatçıları ve dir. Sektördeki toplam ihracatın üçte biri bu iki ülke tarafından gerçekleştirilmektedir., aynı zamanda döneminde en büyük 0 ihracatçı ülke arasında ihracatı en hızlı artan ülke olmuştur. Yine aynı şekilde bu dönemde ithalatını en hızlı artıran ülke, yüzde 0.5 lik büyüme hızını yakalayan olmuştur. En büyük 0 ihracatçı (0, milyon $) CAGR (%) En büyük 0 ithalatçı (0, milyon $) CAGR (%) Hollanda Kanada Kore Avustralya İspanya Meksika Avusturya Birleşik Krallık Dünyanın en büyük ihracatçıları olan ve in ihracat yaptığı pazarlar çeşitlenmiştir. Öte yandan sektörde en büyük üçüncü ihracatçı konumundaki, ihracatının yaklaşık yarısını komşu ülkelerine yapmaktadır. En büyük 0 İhracatçı (0, milyon $) (% 9) İsviçre.984 Endonezya Avustralya Malezya Hindistan.955 Kanada Meksika (% ) Brezilya (% ).84 (% 0) Birleşik Krallık Türkiye Hollanda.5 Birleşik Krallık (% 0) Belçika.5.0 (% 0) Tayland (%0) Birleşik Krallık Endonezya İsviçre Meksika Hollanda Kore 98 (% 40) Brezilya Hindistan Endonezya (% ) İspanya 894 (% ) Brezilya Suudi Arabistan Şili Meksika Avusturya 885 İsviçre 84

85 Dünya pazar payı, %, 0 Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Sektörün en büyük ithalatçısı konumunda olan, sektördeki talebinin yüzde 45 ini komşu ülkelerden karşılamaktadır. İthalatta yüksek bir büyüme hızı yakalayan in ana ithalat partneri ise dır. En büyük 0 ithalatçı (0, milyon $) Meksika (% ) (% 9) Kanada (% ) (% ) (% ) Diğer Asya Ülkeleri.57.0 (% ) Avusturya (% ) (% ) (% 0) Hollanda (% 0) İsviçre Beyaz Birleşik Krallık Kanada Avustralya Meksika (% 67) (% 40) (% ) (% ) (% ) (% ) (% ) Norveç Finlandiya (% 0) (% 0) Meksika İspanya (% 9) Belçika Birleşik Krallık Birleşik Krallık 676 Hollanda (% 0) İsveç Gelişmiş ülkelerin birçoğunun sektördeki küresel varlığı gerilerken, in hızlı bir yükseliş içinde olduğu ve giderek sektörün en önemli oyuncusu olan ya yakınsadığı görülmektedir Avusturya İspanya Hollanda Kore İhracat pazar payı artış hızı, CAGR, % 85

86 Türkiye nin sektördeki dış ticareti artmaktadır. Ancak 00 yılından sonra gerçekleşen yüzde 0 luk artışa rağmen sektörün ihracatı henüz 56 milyon dolar seviyesinde olup, ithalatın belirgin bir biçimde altındadır. İthalatın da her geçen yıl arttığı dikkate alındığında, sektördeki dış ticaret açığının giderek arttığı anlaşılmaktadır. Türkiye nin sektördeki dış ticareti ( 008-0, milyon $ ve %) İhracat İthalat ürün grubunun dünyadaki toplam ihracatı içinde Türkiye nin payı (%) Türkiye nin makine sektörü ihracatında 848 ürün grubunun payı (%) Türkiye nin en büyük ihracat pazarları sırasıyla, Irak ve dir. Toplam ihracatın üçte biri bu ülkelere yapılmaktadır. İthalat talebinin ise büyük kısmı ve Avrupa ülkelerinden karşılanmaktadır. İhracatın ülkelere göre dağılımı (0, milyon $) İhracatın ülkelere göre dağılımı (%) İthalatın ülkelere göre dağılımı (0, milyon $) İthalatın ülkelere göre dağılımı (%) Irak Azerbaycan İspanya Serbest Bölge Türkmenistan BAE 6.8 Slovakya 4.8 Suudi Arabistan 6.6 Hollanda 9. Romanya Libya 5.9 Polonya. 86

87 Ek.4: (8455) Metalleri haddeleme makineleri ve bunların silindirleri Sektörün küresel ticaret hacmi 008 yılından beri daralmaktadır döneminde küresel ticarette kümülatif olarak yüzde 0 a yakın bir gerileme olduğu görülmektedir. Dış Ticaret Hacmi (008-0, milyon $)

88 Sektörün en büyük ihracatçıları ve dir. Sektördeki toplam ihracatın yaklaşık yüzde 40 ı bu iki ülke tarafından gerçekleştirilmektedir. Ancak ihracat pazar payları küçülmektedir. En büyük 0 ihracatçı arasında yer alan Türkiye, döneminde ihracatı artan tek ülkedir. Aynı dönemde ithalatını en hızlı artıran ülke ise yüzde 5.6 lık büyüme hızını yakalayan Brezilya olmuştur. En büyük 0 ihracatçı (0, milyon $) CAGR (%) En büyük 0 ithalatçı (0, milyon $) CAGR (%) Hindistan Avusturya Türkiye Brezilya Türkiye Meksika 8 4. Hindistan -.0 Endonezya 4.9 Sektörün en büyük ihracatçısı olan nın ana ihracat partnerleri ve dir. İkinci en büyük ihracatçı olan ise ihracatının beşte birini Hindistan ve Endonezya ya yapmaktadır. En büyük ihracatçılar arasında yer alan Türkiye, ağırlıklı olarak bölge ülkelerine ihracat yapmaktadır. En büyük 0 İhracatçı (0, milyon $) (% ) Hindistan (% ) (% ) Endonezya Türkiye Meksika Diğer Asya Ülkeleri (% ) Hindistan Hindistan (% ) Danimarka (% 0) Diğer Asya Ülkeleri (% 0) (% 9) 56 6 Avusturya 50 4 Türkiye 5 (% ) (% ) İran (% 6) Kanada (% ) Endonezya Meksika (% ) Avusturya (% (% ) Meksika (% 9) (% ) (% 0) Irak Hindistan Hindistan (% ) (% 0) Lüksemburg Brezilya (% 9) Mısır Hindistan Nijerya Kenya Bangladeş BAE 88

89 Dünya pazar payı (%), 0 Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu, sektörün en büyük ithalatçılarının hemen hepsinin ana ticaret partneri konumundadır. En büyük ithalatçı olan, ithalatının yüzde 4 ini;, Brezilya ve, ithalatlarının yaklaşık dörtte birini ve Türkiye de yüzde 45 ini dan gerçekleştirmektedir. En büyük 0 ithalatçı (0, milyon $) (% 9) (% 9) (% ) (% ) Hindistan 4 4 (% ) (% ) (% ) (% 9) Ukrayna (% ) (% 9) Türkiye Türkiye 6 Brezilya 48 Meksika 8 (% 40) (% 0) (% 45) Avusturya (% 40) Birleşik Krallık (% 0) (% ) (% 8 (% 0) Çek Cumhuriyeti (% ) Avusturya (% ) (% ) Endonezya 4 (% ) (% ) Slovenya (% ) Sektörün en büyük ihracatçılarının sektördeki varlığı küçülmektedir. Türkiye ise henüz pazar payı küçük olmakla beraber, döneminde ihracatını artırabilen tek ülke olmuştur Avusturya Hindistan Türkiye İhracat pazar payı artış hızı, CAGR, % 89

90 Türkiye nin sektördeki ithalatı düzensiz bir seyir izlemektedir. İhracatı ise döneminde bir miktar artmıştır ancak bu artış, ihracatın ithalatı aşmasına yetmemiştir. 009 yılına kıyasla azalmış olsa da, Türkiye nin sektördeki açık pozisyonu devam etmektedir. Türkiye nin sektördeki dış ticareti (008-0, milyon $ ve %) İhracat İthalat ürün grubunun dünyadaki toplam ihracatı içinde Türkiye nin payı (%) Türkiye nin makine sektörü ihracatında 8455 ürün grubunun payı (%) Türkiye, sektördeki ihracatının büyük kısmını bölge ülkelerine yapmaktadır. Yalnızca İran a yapılan ihracat, toplam ihracatının yüzde 6 sını oluşturmaktadır. İthalat talebinin dörtte üçü ise ve den karşılanmaktadır. İhracatın ülkelere göre dağılımı (0, milyon $) İhracatın ülkelere göre dağılımı (%) İthalatın ülkelere göre dağılımı (0, milyon $) İthalatın ülkelere göre dağılımı (%) İran Irak Mısır Azerbaycan 6 4. Belçika 6.4 Suudi Arabistan 6 4. Hindistan 5.0 Yemen 5.7 İsviçre 4.6 Cezayir 4.9 Slovenya 4.5 Romanya.. 90

91 Ek.5: (845) Dokuma maddelerini yıkama, kurutma, ütüleme makine ve cihazları Sektörün dünya toplam ticaret hacmi 009 yılında yaklaşık yüzde 0 değer kaybetmiş ancak izleyen yıllarda ılımlı bir şekilde toparlanmaya başlamıştır. 0 yılı itibari ile sektörde yaklaşık 7 milyar dolarlık ticaret yapılmaktadır. Dış Ticaret Hacmi (008-0, milyon $)

92 Sektörün en büyük ihracatçıları ve dir. Sektördeki toplam ihracatın dörtte biri bu iki ülke tarafından gerçekleştirilmektedir döneminde ihracatı en hızlı artan ülke yüzde 7. lük büyüme hızı ile Meksika olmuştur. Sektörün en büyük ithalatçısı, yüzde 0 lik pazar payı ile dir. Ancak bu dönemde ithalatını en hızlı artıran ülke, yüzde 0.7 lik büyüme hızını yakalayan Türkiye olmuştur. En büyük 0 ihracatçı (0, milyon $) CAGR (%) En büyük 0 ithalatçı (0, milyon $) CAGR (%) Polonya Kanada Türkiye Meksika Birleşik Krallık Hindistan Çek Cum Türkiye 6. Belçika Sektörün en büyük ihracatçısı olan nın ana ihracat partnerleri Çek Cumhuriyeti ve Türkiye dir. En büyük ikinci ihracatçı konumunda bulunan, ihracatının yüzde 67 sini ye yapmaktadır. Sektörün büyük ihracatçılarından biri olan Türkiye nin ana ihracat pazarının Avrupa ülkeleri olduğu görülmektedir. En büyük 0 İhracatçı (0, milyon $) Çek Cumhuriyeti (% 67) Türkiye Kanada İsviçre Vietnam (% ) (% ) 7 Polonya 608 (% 9) Türkiye İsveç Brezilya Hindistan Birleşik Krallık Meksika Çek Cum. 80 (% 0) Kanada (% 95) (% 69) Hong Kong (% ) Suudi Arabistan (% 9) Kanada (% ) Türkiye (% 9) Hollanda Endonezya Meksika Venezüella (% ) (% 9) Belçika Hindistan Ekvator (% 0.) (% ) Bangladeş Avustralya (% ) Kolombiya (% 0.) Hollanda (% ) Türkiye 6 Birleşik Krallık Bangladeş (% 0) (% 9) Belçika 9

93 Dünya pazar payı (%), 0 Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Dünyanın en büyük ithalatçısı konumunda olan, sektördeki talebinin yüzde 46 sını den karşılamaktadır. İthalatta yüksek bir büyüme hızı yakalayan Türkiye nin ana ithalat partneri dır., diğer ülkeler için de önemli bir ticaret partneridir. En büyük 0 ithalatçı (0, milyon $) (% 46) Polonya (% 0) Meksika Çek Cumhuriyeti (% 0) (% ) Kanada (% 9) Türkiye Diğer Asya Ülkeleri (% 0) Polonya (% ) Birleşik Krallık (% ) Türkiye (% ) Kanada 80 Türkiye 49 Birleşik Krallık 0 Hindistan 96 6 (% 45) (% 0) Türkiye Polonya (% ) (% ) (% 9) (% 9) (% ) Meksika (% ) (% 0) Polonya Birleşik Krallık (% ) İsviçre (% 9) (% ) (% ) Polonya İspanya Türkiye Belçika 5 (% 40) Hollanda (% 0) Türkiye (% 9) Gelişmiş ülkelerin birçoğunun sektördeki küresel varlığı gerilemektedir. Buna karşın ihracat pazar payını hızlı bir şekilde artırmakta olan, giderek sektörün küresel lideri olacak gibi görünmektedir. İhracat hacimleri henüz küçük olmakla birlikte Meksika, Çek Cumhuriyeti ve Türkiye nin pazar paylarındaki artış da önemli seviyelerdedir Polonya Türkiye Çek Cumhuriyeti Meksika İhracat pazar payı artış hızı, CAGR, % 9

94 Türkiye nin sektördeki dış ticareti artmaktadır. Ancak 00 yılından sonra gerçekleşen yüzde 90 lık artışa ile birlikte sektörün ihracatı 6 milyon dolar seviyesinde olup, ithalata belirgin bir biçimde yaklaşmıştır. Ancak halen, bu durum sektörün dış ticaret açığı vermeye devam ettiği anlamına gelmektedir. Türkiye nin sektördeki dış ticareti (008-0, milyon $ ve %) İhracat İthalat ürün grubunun dünyadaki toplam ihracatı içinde Türkiye nin payı (%) Türkiye nin makine sektörü ihracatında 845 ürün grubunun payı (%) Türkiye, sektördeki ihracatının yaklaşık yüzde 5 ini Birleşik Krallık a yapmaktadır. Ancak ihracatın geri kalanında küçük pazarların öne çıktığı görülmektedir. İthalatının yaklaşık dörtte üçünü ise Avrupa ülkelerinden yapmaktadır. İhracatın ülkelere göre dağılımı (0, milyon $) İhracatın ülkelere göre dağılımı (%) İthalatın ülkelere göre dağılımı (0, milyon $) İthalatın ülkelere göre dağılımı (%) Birleşik Krallık Bangladeş Belçika 5.4 Polonya Özbekistan Endonezya Pakistan 6.8 Hindistan Belçika 5. İspanya 5.4 İsviçre 5. 94

95 Ek.6: (846) Metalleri dövme, işleme, kesme, şataflama presleri, makineleri Sektörün dünya toplam ticaret hacmi 009 yılında yaklaşık yüzde değer kaybetmiş ancak izleyen yıllarda ılımlı bir şekilde toparlanmaya başlamış ve küresel kriz öncesi seviyesi ile aynı noktaya gelebilmiştir. 0 yılı itibarı ile sektörün küresel ticaret hacmi yaklaşık 0,6 milyar dolar olmuştur. Dış Ticaret Hacmi (008-0, milyon $)

96 Sektörün küresel liderleri, ve dır. Sektördeki toplam ihracatın yaklaşık yüzde 45 i bu üç ülke tarafından gerçekleştirilmektedir. İspanya, döneminde ihracatı en hızlı artan ülke olmuştur. Sektördeki en büyük ithalatçı ise dir. Ancak ithalatını en hızlı artıran ülke Endonezya olmuştur. En büyük 0 ihracatçı (0, milyon $) CAGR (%) En büyük 0 ithalatçı (0, milyon $) CAGR (%) Tayland Meksika Brezilya İspanya Endonezya 45.7 Avusturya Hindistan İsviçre Türkiye Türkiye 5 -. Sektörde en büyük ihracatçı olan nın ana ihracat partnerleri ve dir. ise ihracatının neredeyse yarısını bölgesel partnerlerine gerçekleştirmektedir. İlk on ihracatçı arasında yer alan Türkiye ise, ve Kıta Amerikası na ihracat yapmaktadır. En büyük 0 İhracatçı (0, milyon $) Tayland (%9) (% ) (% 9) Slovakya Endonezya (% ) Hindistan Meksika (% 9) (% 0) (% 0) (% 9) Brezilya Endonezya Brezilya Hindistan İspanya Avusturya Meksika (% ) (% ) (% ) (% ) (% ) Kanada (% ) Hindistan (% ) Meksika (% 0) (% ) Tayland Tayland (% ) Brezilya (% ) Brezilya Endonezya Hindistan İsviçre 4 (% 0) (% 0) Hindistan Türkiye 07 (% ) Kanada Brezilya 96

97 Dünya pazar payı (%), 0 Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Sektörün en büyük ithalatçısı konumunda olan, sektördeki talebinin yüzde 47 sini bölge ülkelerinden karşılamaktadır. İthalatta yüksek bir büyüme hızı yakalayan Endonezya nın ana ithalat partneri yüzde 5 lik payı ile dır. En büyük ithalatçılardan biri olan Türkiye nin ise ithalat talebinin neredeyse yarısını ve dan karşıladığı görülmektedir. En büyük 0 ithalatçı (0, milyon $) (% ) (% 0) Diğer Asya Ü (% ) (% ) (% ) Kanada (% ) Tayland 7 (% 48) (% ) Diğer Asya Ü (% ) Meksika Brezilya 56 (% ) (% ) İspanya (% 9) Türkiye A7BD (% ) Endonezya 45 Diğer Asya Ü. (% 0) (% 0) (% ) Hindistan 449 (% ) (% ) 7 İsviçre Avusturya (% 0) Türkiye Türkiye 5 (% 0) (% 9) Diğer Asya Ü (% 9) Sektörün en büyük ihracatçısı olan nın ihracat pazar payı döneminde daralmıştır. Henüz dünya pazar payları küçük olmakla birlikte, ve İspanya nın ihracat paylarındaki hızlı artış dikkat çekicidir. En büyük ikinci ihracatçı olan ise pazar payını artırmaya devam etmektedir Diğer Asya Ülkeleri Avusturya İsviçre İspanya İhracat pazar payı artış hızı, CAGR, % 97

98 Türkiye nin sektördeki ihracatı döneminde kümülatif olarak yüzde oranında daralmıştır. Fakat bu durum, Türkiye nin net ihracatçı olma pozisyonunu etkilememiştir. Türkiye nin sektördeki dış ticareti (0, milyon $ ve %) 9 İhracat İthalat ürün grubunun dünyadaki toplam ihracatı İçinde Türkiye nin payı (%) Türkiye nin makine sektörü ihracatında 846 ürün grubunun payı (%) Türkiye nin sektördeki en büyük ihracat pazarları, ve dir. İhracatın belli bir bölgede yoğunlaşmadığı dikkat çekmektedir. İthalatta ise, ve öne çıkmaktadır. Bu ülkelerden yapılan ithalat toplam ithalatın yüzde 5 üne tekabül etmektedir. İhracatın ülkelere göre dağılımı (0, milyon $) İhracatın ülkelere göre dağılımı (%) İthalatın ülkelere göre dağılımı (0, milyon $) İthalatın ülkelere göre dağılımı (%) Kanada 4.0 Diğer Asya Ülkeleri 9. Brezilya Polonya.5 Finlandiya Suudi Arabistan Irak Mısır 7. İspanya 7.9 Kolombiya 7. Birleşik Krallık

99 Ek.7: (8708) Kara taşıtları için aksam, parça ve aksesuarı Sektörün dünya toplam ticaret hacmi 009 yılında yaklaşık yüzde 6 değer kaybetmiş ancak 00 yılında hızlı bir şekilde toparlanmıştır. 0 yılı itibarı ile yaklaşık 58 milyar dolarlık ticaret hacmine ulaşılmıştır. Böylelikle sektörün dönemindeki kümülatif artışı yüzde oranında gerçekleşmiştir. Dış Ticaret Hacmi (008-0, milyon $)

100 Sektörün en büyük ihracatçıları, ve dır. Sektördeki toplam ihracatın üçte birinden fazlası bu üç ülke tarafından gerçekleştirilmektedir döneminde ihracatını en hızlı artıran ülke olmuştur. nin en büyük ithalatçı olduğu sektörde, ithalatını en hızlı artıran ülke olmuştur. En büyük 0 ihracatçı (0, milyon $) CAGR (%) En büyük 0 ithalatçı (0, milyon $) CAGR (%) Kadana Meksika Meksika İspanya Birleşik Krallık Çek Cumhuriyeti İspanya Belçika Sektörde en büyük ihracatçı olan nın ana ihracat partnerleri ve dir. ise ağırlıklı olarak komşu ülkeleri Kanada ve Meksika ya ihracat yapmaktadır. nin ihracatının yaklaşık yüzde 80 i bu iki ülkeye gitmektedir. En büyük 0 İhracatçı (0, milyon $) Kanada (% 0) Meksika (% 7) İngiltere (% ) (% ) Çek Cumhuriyeti Avustralya (% 0) (% 0) (% 0) Tayland (% 0) Endonezya (% 75 Meksika.840 Meksika Çek Cumhuriyeti.564 (% 89) (% ) (% ) (% 44) (% ) Kanada İspanya (% ) (% ) Slovakya (% ) Brezilya (% ) İngiltere İspanya Brezilya (% ) İngiltere İspanya Hindistan (% ) Belçika Polonya İspanya 0.90 (% 0) Portekiz (% 0) İngiltere Arjantin 00

101 Dünya pazar payı (%), 0 Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Dünyanın en büyük ithalatçısı konumunda olan, sektördeki talebinin yüzde 46 sını komşu ülkelerinden karşılamaktadır. İthalatta yüksek bir büyüme hızı yakalayan in ana ithalat partnerleri ve dır. İthalatta da önemli bir ülke olan, talebini bölge ülkelerinden karşılamaktadır. En büyük 0 ithalatçı (0, milyon $) Meksika (% 0) Çek Cumhuriyeti (% ) Kanada Polonya (% ) (% 0) (% ) (% 9) (% 9) Avusturya 4.59 (% 5) (% 0) (% ) Kadana.549 Meksika 0.6 İspanya 7.75 (% 64) (% 9) Meksika Portekiz (% ) Kanada Polonya (% ) Birleşik Krallık 5.88 (% ) (% 0) (% 0) Belçika İspanya.778 (% ) İSpanya (% 0) Çek Cumhuriyeti Polonya.489 (% ) Slovakya Belçika İsveç (% 9) Hollanda Sektörün en büyük ihracatçıları arasında yer alan, ve İspanya nın sektördeki küresel varlığı gerilerken,, ve Meksika nın hızlı bir yükseliş içinde olduğu görülmektedir. Sektörün lideri konumundaki yüzde 4. lik büyüme hızı ile yerini korumaktadır İspanya Çek Cumhuriyeti Meksika İhracat pazar payı artış hızı, CAGR, % 0

102 Türkiye nin sektördeki ihracatı döneminde artmıştır. Aynı dönemde ithalatta ise negatif yönlü bir hareket olduğu gözlenmiştir. Sektörün dış ticaret açığı son yıllarda azalmış olsa da, sektörde hala yaklaşık milyar dolarlık açık bulunmaktadır. Türkiye nin sektördeki dış ticareti (0, milyon $ ve %) İhracat İthalat ürün grubunun dünyadaki toplam ihracatı İçinde, Türkiye nin payı (%) Türkiye nin 87 fasıl no lu sektöründeki ihracatında 8708 ürün grubunun payı (%) Türkiye, sektördeki ihracatının büyük bölümünü Avrupa ülkelerine gerçekleştirmektedir. Az miktarda da olsa Kıta Amerikası ve ya da ihracat yapılabilmektedir. Benzer şekilde ithalat talebinin büyük kısmı Avrupa ülkelerinden karşılanmaktadır. İhracatın ülkelere göre dağılımı (0, milyon $) İhracatın ülkelere göre dağılımı (%) İthalatın ülkelere göre dağılımı (0, milyon $) İthalatın ülkelere göre dağılımı (%) Birleşik Krallık Çek Cumhuriyeti Romanya İspanya Belçika 4.6 İspanya Brezilya 5.0 Hindistan Birleşik Krallık

103 Ek.8: (84) Tartı alet ve cihazları (hassasiyeti 5 santigram veya daha iyi olan teraziler hariç) (tartarak sayan ve kontrol eden baskül ve teraziler dahil) her tür tartı alet ve cihazlarına mahsus ağırlıklar Sektörün dünya toplam ticaret hacmi 009 yılında yaklaşık yüzde 7 değer kaybetmiş ancak izleyen yıllarda ılımlı bir şekilde toparlanmaya başlamıştır. 0 yılı itibari ile küresel kriz öncesine yakınsamış olsa da, sonrasında durağan bir seyir izlemiştir. 0 yılında sektörde gerçekleştirilen küresel ticaret,9 milyar dolar olmuştur. Dış Ticaret Hacmi (008-0, milyon $)

104 Sektörün en büyük ihracatçıları ve dir. Sektördeki toplam ihracatın yaklaşık yarısı bu iki ülke tarafından gerçekleştirilmektedir. Ancak nın ihracat pazar payı daralmaktadır döneminde ihracatı en hızlı artan ülke Hollanda olmuştur. En büyük ithalatçının olduğu sektörde, yüzde 5. lik büyüme oranı ile ithalatını en çok artıran ülke Meksika olmuştur. En büyük 0 ihracatçı (0, milyon $) CAGR (%) En büyük 0 ithalatçı (0, milyon $) CAGR (%) Birleşik Krallık Birleşik Krallık İsviçre Hollanda Hollanda 4.4 Kanada Singapur Meksika 0 5. Danimarka Dünyanın en büyük ihracatçısı olan in ana ihracat partneri dir. ise ağırlıklı olarak Avrupa ülkelerine ihracat yapmaktadır. Ancak yine de nın ihracatını çeşitlendirebildiği ve tek bir ülkeye odaklanmadığı görülmektedir. ve nın ardından gelen de ise ihracatın yaklaşık yarısı komşu ülkelere yapılmıştır. En büyük 0 İhracatçı (0, milyon $) (% 0) (% 0) (% 9) Birleşik Krallık Hollanda 06 Kanada (% 0) Meksika (% ) Birleşik Krallık (% ) (% ) Tayland Birleşik Krallık (% ) Birleşik Krallık 77 İsviçre 8 Hollanda Singapur 7 (% 0) Endonezya (% ) (% ) Hollanda (% ) Belçika Avustralya (% 0) (% 9) (% 9) (% ) Belçika Hollanda Birleşik Krallık Estonya Hollanda İrlanda Danimarka İspanya Danimarka 8 Hollanda Birleşik Krallık Norveç 04

105 Dünya Pazar Payı (%), 0 Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Dünyanın en büyük ithalatçısı konumunda olan, sektördeki talebinin yarısını ve dan karşılamaktadır. İthalatta yüksek bir büyüme hızı yakalayan Meksika nın ana ithalat partneri dir. Meksika, ithalat talebinin dörtte üçünü,, ve dan karşılamaktadır. En büyük 0 ithalatçı (0, milyon $) (% 7) (% 50) İsviçre Meksika (% ) (% 9) Hollanda Macaristan (% ) Birleşik Krallık 84 7 (% ) (% 0) (% ) İsviçre Danimarka Birleşik Krallık 0 Hollanda 8 Kanada 7 08 Meksika 0 (% 40) (% 9) (% 48) (% 45) (% 40) (% 9) (% ) (% ) (% ) (% 9) Birleşik Krallık Birleşik Krallık (% 9) (% ) Hollanda Danimarka (% ) Meksika (% ) (% ) İzlanda 00 (% ) (% ) İsviçre Hollanda dışındaki Avrupa ülkelerinin sektördeki küresel varlığı gerilemektedir. Buna karşın Hollanda ve Singapur, ihracat hacimleri düşük olmasına rağmen hızlı bir yükseliş içindedirler. Pazarın yüzde 0 unu elinde tutan, ihracat pazar payını da hızla artırmakta ve sektördeki lider konumunu sağlamlaştırmaktadır Birleşik Krallık İsviçre Danimarka Hollanda Singapur İhracat pazar payı artış hızı, CAGR, % 05

106 Türkiye nin sektördeki dış ticareti artmaktadır. Ancak 00 yılından sonra gerçekleşen yüzde 90 lık artışa rağmen sektörün ihracatı henüz 9 milyon dolar seviyesinde olup, ithalatın belirgin bir biçimde altındadır. Bu durum, sektörün dış ticaret açığı vermeye devam ettiği anlamına gelmektedir. Türkiye nin sektördeki dış ticareti (008-0, milyon $ ve %) İhracat İthalat ürün grubunun dünyadaki toplam ihracatı içinde Türkiye nin payı (%) Türkiye nin makine sektörü ihracatında 84 ürün grubunun payı (%) Türkiye, sektördeki ihracatının yaklaşık beşte birini Irak a yapmaktadır. Ancak ihracatın geri kalanında küçük pazarların öne çıktığı görülmektedir. İthalatının yüzde 90 dan fazlasını ise ve Avrupa ülkelerinden gerçekleştirmektedir. İhracatın ülkelere göre dağılımı (0, milyon $) İhracatın ülkelere göre dağılımı (%) İthalatın ülkelere göre dağılımı (0, milyon $) İthalatın ülkelere göre dağılımı (%) Irak Türkmenistan 0 Birleşik Krallık 6.8 Bulgaristan Azerbeycan Serbest Bölge 4..0 Hindistan.8.9 Libya.4 Danimarka.5 Gürcistan.0 Serbest Bölge. Özbekistan.8 İspanya

107 Ek.9: (84) Toprağı hazırlamaya, işletmeye ve ekmeye mahsus tarla ve bahçe tarımında veya ormancılıkta kullanılan makine ve cihazlar; çimenlikler ve spor sahaları için silindirler Sektörün dünya toplam ticaret hacmi 009 yılında yaklaşık yüzde 6 değer kaybetmiş ancak izleyen yıllarda toparlanarak 0 yılı itibarı ile 8,7 milyar dolarlık hacme ulaşmıştır. Dış Ticaret Hacmi (008-0, milyon $)

108 Sektörün en büyük ihracatçıları ve dir. Sektördeki toplam ihracatın yaklaşık beşte biri bu iki ülke tarafından gerçekleştirilmektedir., ithalatta da önemli bir aktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak bu dönemde ithalatını en hızlı artıran ülke, yüzde 8 lik büyüme hızını yakalayan Kanada olmuştur. En büyük 0 ihracatçı (0, milyon $) CAGR (%) En büyük 0 ithalatçı (0, milyon $) CAGR (%) Kanada Kanada Birleşik Krallık 6-5. İsveç 5.4 Ukrayna Hollanda Polonya 49.7 Avusturya 0.8 Avusturya.4 Brezilya.0 Danimarka 7-6. Dünyanın en büyük ihracatçısı olan nın ana ihracat partnerleri ve dır., ise ağırlıklı olarak Kanada ya ihracat yapmaktadır. nin diğer ihracat partnerlerine bakıldığında, çeşitlenme olduğu gözükmektedir. En büyük 0 İhracatçı (0, milyon $) (% ) Kanada (% 44) (% ) Ukrayna Ukrayna Birleşik Krallık Avusturya Avusturya Meksika (% ) (% ) (% 0) (% 9) Birleşik Krallık Ukrayna (% 9) Avusturya Kanada İsveç 5 Hollanda 07 Avusturya 0 (% ) (% 0) (% ) (% ) (% 7 ) Birleşik Krallık (% 0) (% ) Avustralya Polonya (% 9) Birleşik Krallık (% 0) Polonya Lituanya Birleşik Krallık Polonya Belçika (% 9) Çek Cumhuriyeti Kazakistan İspanya Danimarka İsviçre Brezilya Paraguay Venezüella (% ) Bolivya 08

109 Dünya pazar payı (%), 0 Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Dünyanın en büyük ithalatçısı konumunda olan, sektördeki talebinin yüzde yarıdan fazlasını komşu ülkelerinden karşılamaktadır. İthalatta yüksek bir büyüme hızı yakalayan Kanada nın ana ithalat partneri dır. İhracatta ikinci sırada bulunan nın, ithalatta ağırlıklı olarak bölge ülkelerini tercih ettiği gözükmektedir. En büyük 0 ithalatçı (0, milyon $) Kanada (% 54) (% 45) (% ) (% 0) Meksika Avusturya (% ) Hollanda 60 Avusturya (% 9) Kanada Birleşik Krallık 6 (% 75) (% 40) (% ) (% ) Kanada (% ) Ukrayna (% ) İsveç Ukrayna 0 (% ) İsveç (% ) (% 9) (% 9) Hollanda Polonya 49 (% 6) (% ) (% ) İsveç Belçika Avusturya Çek Cumhuriyeti (% 0) Macaristan (% ) Danimarka 7 İsveç (% ) (% ) Norveç Sektörün lideri konumundaki, yüzde 4 lük büyüme hızı ile yerini korumaktadır. Yüzde 7 büyüme hızı ve yüzde lük pazar payı ile, ya yakınsamaktadır. in sektördeki pazar payını hızla artırdığı dikkat çekmektedir Brezilya Kanada İsveç Avusturya Hollanda İhracat pazar payı artış hızı, CAGR, % 09

110 Türkiye nin sektördeki dış ticareti artmaktadır. 009 yılından sonra gerçekleşen yüzde 50 lik artışla birlikte sektörün ihracatı 88 milyon dolar seviyesine yükselmiştir. Türkiye, sektörde net ihracatçı konumundadır. Türkiye nin sektördeki dış ticareti (0, milyon $ ve %) İhracat İthalat ürün grubunun dünyadaki toplam ihracatı içinde Türkiye nin payı (%) Türkiye nin makine sektörü ihracatında 84 ürün grubunun payı (%) Türkiye, sektördeki ihracatının yaklaşık yüzde 40 tan fazlasını komşu ve bölge ülkelerine yapmaktadır. İthalat talebinin ise neredeyse tamamını ve Avrupa ülkelerinden karşılamaktadır. İhracatın ülkelere göre dağılımı (0, bin $) İhracatın ülkelere göre dağılımı (%) İthalatın ülkelere göre dağılımı (0, bin $) İthalatın ülkelere göre dağılımı (%) Irak Bulgaristan Azerbaycan Gürcistan Hollanda Sudan İngiltere 55.4 Romanya.796. İspanya Avusturya Cezayir.50.8 Hırvatistan

111 Ek.0: (849) Isı değişikliği yöntemi ile maddeleri işlemek için cihazlar Sektörün dünya toplam ticaret hacmi 009 yılında yaklaşık yüzde 7 değer kaybetmiş ancak izleyen yıllarda ılımlı bir şekilde toparlanmaya başlamıştır. Henüz küresel kriz öncesi seviyesini yakalayamamış olsa da önemli ölçüde yakınsamış ve 7,6 milyar dolarlık hacme ulaşmıştır. Dış Ticaret Hacmi (008-0, milyon $)

112 Sektörün küresel lideri dır. nın sektördeki ihracatı son yıllarda daralmış olsa da, 0 yılı itibarıyla küresel ticaretin yüzde 6 sı tarafından gerçekleştirilmiştir döneminde ihracatı en hızlı artan ülke olmuştur., ithalatta da önemli bir aktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak bu dönemde ithalatını en hızlı artıran ülke, yüzde 5 lik büyüme hızını yakalayan Avustralya olmuştur. En büyük 0 ihracatçı (0, milyon $) CAGR (%) En büyük 0 ithalatçı (0, milyon $) CAGR (%) Avustralya Kanada Meksika. 9.5 İsveç Hollanda İsviçre Sektörün en büyük ihracatçılarının ihracat pazarlarını çeşitlendirebildikleri, tek bir bölge veya ülke odaklı ihracat yapmadıkları görülmektedir. En büyük ihracatçılar listesinde ilk sırada yer alan nın ana ihracat pazarları arasında,, ve Avrupa ülkeleri yer almaktadır. İkinci sıradaki ise ihracatının dörtte birini e yapmaktadır. En büyük 0 İhracatçı (0, milyon $) (% 0) Vietnam (% 9) İran İsviçre.944. (% 9) (% 9) Endonezya Hindistan Avustralya İsveç.97 Hollanda.64 Suudi Arabistan (% 9) (% ) (% 9) (% ) (% 0) (% 0) (% 9) Norveç İran Tayland Belçika Endonezya Diğer Asya Ülkeleri Belçika Birleşik Krallık İsviçre.6 (% ) (% 0) Birleşik Krallık

113 Dünya pazar payı (%), 0 Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Dünyanın en büyük ithalatçısı konumunda olan, sektördeki talebinin yüzde 0 unu komşu ülkeleri Meksika ve Kanada dan karşılamaktadır. Sektörün en büyük ikinci ithalatçısı durumundaki in ana ithalat partneri ise dır döneminde ithalatındaki yüzde 5 lik büyüme ile göze çarpan Avustralya nın ana ithalat partneri dir. En büyük 0 ithalatçı (0, milyon $) Meksika (% ) Kanada (% ) (% ) (% 0) (% ) (% 0) İsviçre (% ) (% 0) Avusturya Avustralya.60 Kanada.48 Meksika (% 8) (% 6) (% 5) (% 9) (% ) (% ) (% ) (% ) (% ) (% ) (% 0) (% ) Meksika (% ).04 İspanya İsveç Gelişmiş ülkelerin birçoğunun sektördeki küresel varlığı gerilemektedir. Buna karşın in hızlı bir yükseliş içinde olduğu görülmektedir. Henüz ihracat hacmi küçük olsa da Hollanda nın ihracatındaki artış da dikkat çekmektedir İsviçre İsveç Hollanda İhracat pazar payı artış hızı, CAGR, %

114 Türkiye nin sektördeki dış ticareti artmaktadır. Ancak 009 yılından sonra gerçekleşen yüzde 6 lik artışa rağmen sektörün ihracatı henüz 87 milyon dolar seviyesinde olup, ithalatın belirgin bir biçimde altındadır. Bu durum, sektörün dış ticaret açığı vermeye devam ettiği anlamına gelmektedir. Türkiye nin sektördeki dış ticareti (008-0, milyon $ ve %) İhracat İthalat ürün grubunun dünyadaki toplam ihracatı içinde Türkiye nin payı (%) Türkiye nin makine sektörü ihracatında 849 ürün grubunun payı (%) Türkiye, sektörde talebin yoğun olduğu pazarlara ihracat yapabilmektedir. Ancak ihracatın bir kısmının da bölge ve komşu ülkelere gittiği dikkat çekmektedir. İthalatta ise belli bir ülkeye bağımlı olunmadığı, talebin pek çok pazardan sağlanabildiği görülmektedir. Türkiye nin ana ithalat partnerleri Avrupa ülkeleri, ve dir. İhracatın ülkelere göre dağılımı (0, milyon $) İhracatın ülkelere göre dağılımı (%) İthalatın ülkelere göre dağılımı (0, milyon $) İthalatın ülkelere göre dağılımı (%) Azerbaycan İspanya Irak İspanya Ukrayna Suudi Arabistan 6. İsveç Macaristan 7.6 4

115 Ek.: (846) Tarım, ormancılık, kümes hayvancılığına mahsus makine, cihazlar Sektörün dünya toplam ticaret hacmi 009 yılında yaklaşık yüzde 7 değer kaybetmiş ve sonraki yıllarda da dalgalı bir seyir izlemiştir. 0 yılındaki 7, milyar dolarlık ticaret hacminden sonra tekrar daralmış ve 0 yılı itibarı ile 6,5 milyar dolara gerilemiştir. Dış Ticaret Hacmi (008-0, milyon $)

116 Sektörün küresel lideri dır. Sektördeki ihracatın yaklaşık beşte birini gerçekleştiren, pazar payını da artırmaya devam etmektedir döneminde ihracatı en hızlı artan ülke ise Kanada olmuştur. İthalatta öne çıkan ülkeler ise ve dır. Ancak nın ithalat talebi azalırken, nin talebi artmaya devam etmektedir döneminde ithalatı en çok artan ülke ise Venezüella olmuştur. En büyük 0 ihracatçı (0, milyon $) CAGR (%) En büyük 0 ithalatçı (0, milyon $) CAGR (%) Hollanda Kanada Kanada Hollanda Finlandiya Birleşik Krallık 9. Danimarka 8 -. Venezüella İsveç 9 4. İsveç İspanya 6 -. Brezilya 5.5 Sektörün en büyük ihracatçısı olan nın ana ihracat pazarları ve Avrupa ülkeleridir., ihracatının dörtte birini ya yapmaktadır döneminde ihracatını en çok artıran Kanada da ise pazar çeşitliliği olmadığı görülmektedir. Kanada, ihracatının dörtte üçünü ye yapmaktadır. En büyük 0 İhracatçı (0, milyon $).74 Hollanda (% ) Hollanda Polonya Ukrayna Belçika 74 5 Kanada (% 0) Meksika Brezilya Avustralya Venezüella Kanada Finlandiya 8 Danimarka 8 İsveç 9 (% 76) (% 0 (% 0) Brezilya (% ) (% 0) İsveç Norveç (% ) Endonezya (% ) Avustralya (% ) Hollanda Birleşik Krallık Finlandiya (% 0) Yeni Zelanda (% ) Viet Nam İsveç Norveç (% 0) İspanya 6 Meksika (% 0) Cezayir (% 9) Portekiz Venezüella 6

117 Dünya pazar payı (%), 0 Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Dünyanın en büyük ithalatçısı konumunda olan, sektördeki talebinin neredeyse yarısını Kanada dan karşılamaktadır. Sektörün en büyük ikinci ithalatçısı konumundaki nın da ağırlıklı olarak Avrupa pazarlarını tercih ettiği görülmektedir döneminde ithalatındaki yüzde 7 lik büyüme ile göze çarpan Venezüella nın ana ithalat partneri ise dir. En büyük 0 ithalatçı (0, milyon $) Kanada (% 47) (% 9) Hollanda Finlandiya (% 9) Hollanda Kanada Hollanda (% 9) (% 5) (% ) Yeni Zelanda Belçika (% 0) Macaristan Hollanda Finlandiya Hollanda 7 5 Birleşik Krallık 9 Venezüella 94 İsveç 50 (% ) İsveç (% 0) (% 44) Finlandiya (% 9) (% ) (% ) Finlandiya Brezilya (% ) (% ) Hollanda (% ) Ekvador (% 0) Danimarka (% 9) Polonya (% 0) İspanya Hollanda Arjantin Polonya Belçika (% 9) İrlanda İrlanda Danimarka Hollanda Brezilya 5 (% ) İsveç (% ) Kanada (% 0) Hollanda Finlandiya Sektördeki en büyük ihracatçılardan bazılarının pazar kaybettiği görülmektedir. Ancak, gerek ihracat hacmi gerekse artan pazar payı ile sektördeki liderliğini korumaktadır. Büyük ihracatçıların pazar paylarındaki artış hızı aşağı yukarı benzer seviyelerde olsa da Kanada nın diğer ülkelere kıyasla biraz daha iyi bir performans sergilediği görülmektedir Finlandiya Danimarka İspanya Hollanda Kanada İsveç İhracat pazar payı artış hızı, CAGR, % 7

118 Türkiye nin sektördeki ihracatı döneminde iki katına çıkmıştır. Aynı dönemde ithalatta da çok ciddi bir artış yaşanmıştır ancak bu durum Türkiye nin sektördeki net ihracatçı pozisyonunu etkilememiştir. Türkiye nin sektörün dünya ticareti içindeki payı da ılımlı bir şekilde artmaktadır. Türkiye nin sektördeki dış ticareti (008-0, milyon $ ve %) 5 6 İhracat İthalat ürün grubunun dünyadaki toplam ihracatı içinde Türkiye nin payı (%) Türkiye nin makine sektörü ihracatında 846 ürün grubunun payı (%) Türkiye nin sektördeki ihracat pazarları ağırlıklı olarak komşu ülkelerden ve bölge ülkelerinden oluşmaktadır. En büyük ihracat pazarı Azerbaycan a yapılan ihracat, toplam ihracatın yüzde 5.5 idir. Sektörün ithalat talebinde ise Avrupa ülkeleri ve nin öne çıktığı görülmektedir. İhracatın ülkelere göre dağılımı (0, milyon $) İhracatın ülkelere göre dağılımı (%) İthalatın ülkelere göre dağılımı (0, milyon $) İthalatın ülkelere göre dağılımı (%) Azerbaycan Mısır İran Hollanda 5 0. Kazakistan Belçika 5 9. Türkmenistan 4.7 İspanya 4.8 Irak 4. Birleşik Krallık 4.4 Libya Pakistan.8.7 Suudi Arabistan.0 Danimarka.0 8

119 Ek.: (704) Demir ve çelikten (dökme hariç) dikişsiz tüp, boru, içi boş profil Sektörün dünya toplam ticaret hacmi 009 yılında yaklaşık yüzde 8 değer kaybetmiş ve sonrasında da bu daralmayı telafi edici bir artış gözlenmemiştir. 0 yılı itibarı ile sektörün küresel ticaret hacmi yaklaşık 5 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmiştir. Dış Ticaret Hacmi (008-0, milyon $)

120 Sektörün en büyük ihracatçıları ve dir. Sektördeki toplam ihracatın yaklaşık üçte biri bu iki ülke tarafından gerçekleştirilmektedir. Ancak sektörün büyük ihracatçılarının hemen hepsinin pazar paylarının daraldığı görülmektedir döneminde en büyük on ihracatçıdan yalnızca üç tanesi ihracat hacmini artırmıştır. Meksika ihracatı en hızlı artan ülke olmuştur. Sektöre olan talepte de benzer şekilde bir daralma olduğu gözlenmektedir. İthalat talebi en hızlı artan ülke Suudi Arabistan dır. En büyük 0 ihracatçı (0, milyon $) CAGR (%) En büyük 0 ithalatçı (0, milyon $) CAGR (%) Suudi Arabistan Endonezya Kanada Meksika Singapur Singapur Avusturya İspanya Sektörün en büyük ihracatçısı olan in ana ihracat partnerleri Hindistan ve olmakla birlikte ihracatı çeşitlendirebildiği ve tek bir bölge veya ülkeye odaklanmadığı görülmektedir döneminde ihracatı en hızlı artan Meksika ise ihracatının dörtte birini ye yapmaktadır. En büyük 0 İhracatçı (0, milyon $) Hindistan (% ) (% ) Venezüella (% 9) BAE BAE Suudi Arabistan Kanada (% ) Panama (% ) Meksika (% ) BAE Meksika.94 Singapur.08 Avusturya 96 Suudi Arabistan (% ) (% ) Endonezya (% ) (% ) Suudi Arabistan Malezya (% 0) BAE Kanada (% 9) Avustralya Suudi Arabistan (% 9) Suudi Arabistan Kolombiya BAE Kanada BAE Norveç Ekvator Tayland (% ) İspanya İspanya 99 (% 9) 0

121 Dünya pazar payı (%), 0 Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Sektörün en büyük ithalatçısı dir. nin talebi, sektördeki toplam talebin yüzde 5 ine denk gelmektedir. İthalatta yüksek bir büyüme hızı yakalayan Suudi Arabistan ın ana ithalat partneri dır. Sektördeki talebi 008 yılından sonra yaklaşık yüzde 8 daralan in ana ithalat partnerleri ise ve dır. En büyük 0 ithalatçı (0, milyon $) 4 5 Suudi Arabistan (% 0) (% 9) (% 0) Arjantin Meksika Meksika (% ) Avusturya Arjantin (% 0).7 (% ) (% ).59 Endonezya.8 Kanada.58 Ukrayna (% ) (% ) (% ) (% 9) Singapur (% 9) Meksika Kazakistan Singapur.48 (% 9) Endonezya (% ) (% 0).47 (% ) Avusturya (% ) Çek Cumhuriyeti İsveç (% ) Romanya (% 9) İspanya İsveç Sektörün büyük ihracatçılarının pazar payı gerilemektedir. Buna karşın Meksika, yüksek bir büyüme hızı yakalamıştır., pazarın yaklaşık beşte birine sahip olmakla birlikte döneminde yılda ortalama yüzde 5 küçülmüştür İspanya Avusturya Singapur Meksika İhracat pazar payı artış hızı, CAGR, %

122 Türkiye nin sektördeki dış ticareti artmaktadır. Ancak ihracatı henüz oldukça düşük bir seviyededir. İthalat ise döneminde kümülatif olarak yüzde 8 artmıştır. Bu durum, sektördeki dış ticaret açığının derinleştiği anlamına gelmektedir. Türkiye nin sektördeki dış ticareti (008-0, milyon $ ve %) İhracat İthalat ürün grubunun dünyadaki toplam ihracatı içinde Türkiye nin payı (%) Türkiye nin 7 fasıl no lu sektördeki ihracatında 704 ürün grubunun payı (%) Türkiye, sektördeki ihracatının yaklaşık dörtte birini Irak a yapmaktadır. Ancak ihracatın geri kalanında küçük pazarların öne çıktığı görülmektedir. İthalat talebinin neredeyse yarısını ise den karşılamaktadır. Avrupa ülkeleri de Türkiye nin önemli ithalat partnerleri arasındadır. İhracatın ülkelere göre dağılımı (0, milyon $) İhracatın ülkelere göre dağılımı (%) İthalatın ülkelere göre dağılımı (0, milyon $) İthalatın ülkelere göre dağılımı (%) Irak Azerbeycan Türkmenistan 6 Romanya Serbest Bölge 6 0 Ukrayna 5.7 Gürcistan Bulgaristan... Meksika.8 İran..7 Cezayir.5 Slovakya 8.0

123 EK-: FİRMA KÜNYELERİ Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Adana İhtiyaç Analizi Raporu Firma Adı: ADOTEK OTOMASYON MÜHENDİSLİK MAKİNA İMALAT DIŞ TİC. SAN. LTD. ŞTİ. Kuruluş yılı ve yeri: 0, Adana Ortaklık yapısı: Şirket yüzde yüz yerli sermaye ile kurulmuştur. Konum: Şirket, Metal Sanayi Sitesi nde bulunmaktadır. Kapalı Alan: Firma, 800 m² kapalı alana sahiptir. Sektör: Şirket, gıda paketleme ve ambalaj makineleri imalatı yapılmaktadır. Üretim tipi: Sipariş usulü üretim yapılmaktadır. En fazla ihracat yapılan ülkeler:, Türki Cumhuriyetler, Ortadoğu Ülkeleri Firma Adı: AKALIN MAKİNA SANAYİ TİC. LTD. ŞTİ. Kuruluş yılı ve yeri: 978, Adana Ortaklık yapısı: Şirket yüzde yüz yerli sermaye ile kurulmuştur. Konum: Şirket, Organize Sanayi Bölgesi nde bulunmaktadır. Kapalı Alan: Firma, m² kapalı alana sahiptir. Sektör: Şirket, metal döküm makineleri üretmektedir. Üretim tipi: Sipariş usulü üretim yapılmaktadır. En fazla ihracat yapılan ülkeler: Firma ihracat yapmadığını belirtmiştir.

124 Firma Adı: BASE KALDIRMA VE İLETME MAK. SAN. TİC. LTD. ŞTİ. Kuruluş yılı ve yeri: 000, Adana Ortaklık yapısı: Şirket yüzde yüz yerli sermaye ile kurulmuştur. Konum: Şirket, Belediye sınırları içinde, sanayi bölgesi dışında bulunmaktadır. Kapalı Alan: Firma,.500 m² kapalı alana sahiptir. Sektör: Şirket, vinç imalatı yapmaktadır. Üretim tipi: Sipariş usulü üretim yapılmaktadır. En fazla ihracat yapılan ülkeler: Azerbaycan Firma Adı: BOMAK MAKİNE İMALAT SANAYİ LTD. ŞTİ. Kuruluş yılı ve yeri: 996, Adana Ortaklık yapısı: Şirket yüzde yüz yerli sermaye ile kurulmuştur. Konum: Şirket, Metal Sanayi Sitesi nde bulunmaktadır. Kapalı Alan: Firma,.769 m² kapalı alana sahiptir. Sektör: Şirket, her türlü çelik konstrüksiyon ve yedek parça imalatı yapmaktadır. Üretim tipi: Sipariş usulü üretim yapılmaktadır. En fazla ihracat yapılan ülkeler: Suudi Arabistan, Irak, Afganistan İhracat pazarlarındaki rakipleri: Hindistan, Polonya, Çek Cumhuriyeti, Slovenya 4

125 Firma Adı: BULANCAK TARIMSAL MEKANİZASYON SULAMA TARIM ÜRÜNLERİ TURİZM İNŞ. İTH. İHR. SAN. TİC. LTD. ŞTİ. Kuruluş yılı ve yeri: 978 yılında KKTC' de kurulan ve yine tarımsal mekanizasyon ve sulama konularında faaliyet gösteren Bulancak Ltd. Şti.nin Türkiye' deki devamı olarak 004 yılında Mersin' de faaliyetine başlamış ve 005 yılında Adana'ya taşınmıştır. Ortaklık yapısı: Şirket yüzde yüz yerli sermaye ile kurulmuştur. Konum: Şirket, Küçük Sanayi Sitesi nde bulunmaktadır. Kapalı Alan: Firma,.700 m² kapalı alana sahiptir. Sektör: Şirket, kendi sulama projelerinde ihtiyaç duydukları yedek parça, sulamanın ara ve bağlantı parçaları imalatı yapmaktadır. Üretim tipi: Hâlihazırda sipariş usulü çalışan firma, yakın zamanda seri üretim yapmaya da başlayacaklarını belirtmiştir. En fazla ihracat yapılan ülkeler: Azerbaycan, K.K.T.C. Firma Adı: CLİPS MAKİNA FİBER SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. Kuruluş yılı ve yeri: 006, Adana Ortaklık yapısı: Şirket yüzde yüz yerli sermaye ile kurulmuştur. Konum: Şirket, Orta Ölçekli Sanayi Sitesi nde bulunmaktadır. Kapalı Alan: Firma, m² kapalı alana sahiptir. Sektör: Şirket, tekstilde dört bölümden biri olan boyahane kısmına yönelik alüminyum klips ve zincir, standart frame imalatı yapmaktadır. Üretim tipi: Firmada hem seri hem de sipariş usulü üretim yapılmaktadır. En fazla ihracat yapılan ülkeler: Çek Cumhuriyeti, İngiltere, İspanya İhracat pazarlarındaki rakipleri:,,, Hindistan 5

126 Firma Adı: ÇUKUROVA SİLO İŞLT. VE MAK. SAN. İNŞ. TİC. LTD. ŞTİ. Kuruluş yılı ve yeri: 005, Adana Ortaklık yapısı: Şirket yüzde yüz yerli sermaye ile kurulmuştur. Konum: Şirket, Organize Sanayi Bölgesi nde bulunmaktadır. Kapalı Alan: Firma, m² kapalı alana sahiptir. Sektör: Şirket, tahıl depolama siloları ile taşıma ekipmanları ve beton zeminleri imalatı yapmaktadır. Üretim tipi: Sipariş usulü üretim yapılmaktadır. En fazla ihracat yapılan ülkeler: Libya, Belarus, Mısır İhracat pazarlarındaki rakipleri: Türkiye Firma Adı: DEVİNGEN YÖNETİM VE MÜH. HİZMETLERİ LTD. ŞTİ. Kuruluş yılı ve yeri: 995, Adana Ortaklık yapısı: Şirket yüzde yüz yerli sermaye ile kurulmuştur. Konum: Şirket, Belediye sınırları içinde, sanayi bölgesi dışında bulunmaktadır. Kapalı Alan: Firma, m² kapalı alana sahiptir. Sektör: Şirket, çimento fabrikalarındaki nakliye makinelerinin imalatını yapmaktadır. Üretim tipi: Sipariş usulü üretim yapılmaktadır. En fazla ihracat yapılan ülkeler: Firmanın doğrudan ihracatı bulunmamaktadır. Firmada ihraç kayıtlı satış yapılmaktadır. Firmanın ihraç kayıtlı satışları Türkmenistan, Özbekistan ve ya gitmektedir. ve ise firmanın önemli rakipleri arasında yer almaktadır. 6

127 Firma Adı: EMRE MAKİNA VE YEDEK PARÇA İMALAT TİC. VE SAN. LTD.ŞTİ. Kuruluş yılı ve yeri: 004, Adana Ortaklık yapısı: Şirket yüzde yüz yerli sermaye ile kurulmuştur. Konum: Şirket, Orta Ölçekli Sanayi Sitesi nde bulunmaktadır. Kapalı Alan: Firma,.500 m² kapalı alana sahiptir. Sektör: Şirket, ağır sanayi için yedek parça ve makina imalatı yapmaktadır. Üretim tipi: Sipariş usulü üretim yapılmaktadır. En fazla ihracat yapılan ülkeler: Bosna Hersek, Cezayir, Lüksemburg Firma Adı: GERMAKSAN MAKİNA SANAYİ VE TİCARET LTD. ŞTİ. Kuruluş yılı ve yeri: 989, Adana Ortaklık yapısı: Şirket yüzde yüz yerli sermaye ile kurulmuştur. Konum: Şirket, Organize Sanayi Bölgesi nde bulunmaktadır. Kapalı alan: Firma, 5.00 m² kapalı alana sahiptir. Sektör: Şirket, sıcak-soğuk hadde tesisleri makineleri imalatı yapmaktadır. Üretim tipi: Sipariş usulü üretim yapılmaktadır. En fazla ihracat yapılan ülkeler: Gana, İran, 7

128 Firma Adı: KOCABEY MAKİNA SANAYİ YEDEK PARÇA HAF. İNŞ. TAAH. VE GIDA MAD. TİC. LTD. ŞTİ. Kuruluş yılı ve yeri: 994, Adana Ortaklık yapısı: Şirket yüzde yüz yerli sermaye ile kurulmuştur. Konum: Şirket, Belediye sınırları içinde, sanayi bölgesi dışında bulunmaktadır. Kapalı alan: Firma,.500 m² kapalı alana sahiptir. Sektör: Şirket, çelik hasır makina ve petrol sondaj ekipmanları imalatı yapmaktadır. Üretim tipi: Hem seri üretim hem de sipariş usulü üretim yapılmaktadır. En fazla ihracat yapılan ülkeler: Cezayir, Irak, Kuveyt İhracat pazarlarındaki rakipleri:, Firma Adı: KSG MAKİNA İMALAT SANAYİ VE TİCARET LTD. ŞTİ. Kuruluş yılı ve yeri: 00, Adana Ortaklık yapısı: Şirket yüzde yüz yerli sermaye ile kurulmuştur. Konum: Şirket, Serbest Ticaret Bölgesi nde bulunmaktadır. Kapalı alan: Firma, 9.9 m² kapalı alana sahiptir. Sektör: Şirket, iş makinesi parçaları, damper kasası, ahşap işleme, CNC tezgâhı imalatı yapmaktadır. Üretim tipi: Sipariş usulü üretim yapılmaktadır. En fazla ihracat yapılan ülkeler: Belçika, Hollanda, İhracat pazarlarındaki rakipleri: 8

129 Firma Adı: MAZLUM MANGTAY BORU SONDAJCILIK İNŞAAT TARIM ÜRÜNLERİ SANAYİ VE TİCARET A.Ş. Kuruluş yılı ve yeri: 967, Adana Ortaklık yapısı: Şirket yüzde yüz yerli sermaye ile kurulmuştur. Konum: Şirket, Organize sanayi Bölgesi nde bulunmaktadır. Kapalı alan: Firma, 9.6 m² kapalı alana sahiptir. Sektör: Şirket, kazık, doğal gaz ve petrol boruları üretimi, sondaj teçhiz borusu, hes ve konstrüksiyon borusu imalatı yapmaktadır. Üretim tipi: Hem seri üretim yapan hem de sipariş usulü üretim yapılmaktadır. En fazla ihracat yapılan ülkeler: İsveç, İngiltere, Irak İhracat pazarlarındaki rakipleri: Firma Adı: ORMAS ORTATEPELER OTOM. SAN. TİC. LTD. ŞTİ. Kuruluş yılı ve yeri: 980, Adana Ortaklık yapısı: Şirket yüzde yüz yerli sermaye ile kurulmuştur. Konum: Şirket, Belediye sınırları içinde, sanayi bölgesi dışında bulunmaktadır. Kapalı alan: Firma, 550 m² kapalı alana sahiptir. Sektör: Şirket, otomotiv yan sanayi ve makine yedek parça imalatı yapmaktadır. Üretim tipi: Hem seri hem de sipariş usulü üretim yapılmaktadır. En fazla ihracat yapılan ülkeler: Firmanın doğrudan ihracatı bulunmamaktadır. Firmada ihraç kayıtlı satış yapılmaktadır. Firmanın ihraç kayıtlı satışlarının hangi ülkelere gittiği tam olarak bilinmemektedir. 9

130 Firma Adı: ÖZALPSAN MAK. İML. SAN. TİC. LTD. ŞTİ. Kuruluş yılı ve yeri: 988, Adana Ortaklık yapısı: Şirket yüzde yüz yerli sermaye ile kurulmuştur. Konum: Şirket, Organize Sanayi Bölgesi nde bulunmaktadır. Kapalı alan: Firma,.00 m² kapalı alana sahiptir. Sektör: Şirket, otomotiv ve tarım makinaları imalatı yapmaktadır. Üretim tipi: Şirket, sipariş usulü üretim yapmaktadır. En fazla ihracat yapılan ülkeler: Azerbaycan, Türkmenistan, Firma Adı: ÖZKA KAYNAK SAN HIRDAVAT İNŞ İTH VE TİC AŞ Kuruluş yılı ve yeri: 99, Gaziantep Ortaklık yapısı: Şirket yüzde yüz yerli sermaye ile kurulmuştur. Konum: Şirket, Organize Sanayi Bölgesi nde bulunmaktadır. Kapalı alan: Firma, 65 m² kapalı alana sahiptir. Sektör: Şirket, imalatçı olmayıp kaynak, hırdavat, makine tamir ve satışı yapmaktadır. 0

131 Firma Adı: ÖZKANLAR BASKÜL BİLG. YAZ. ETALON İNŞ. MALZ. NAKL. SAN. TİC. LTD. ŞTİ. Kuruluş yılı ve yeri: 985 (Şahıs Şirketi) / 00 (LTD), Adana Ortaklık yapısı: Şirket yüzde yüz yerli sermaye ile kurulmuştur. Konum: Şirket, Organize Sanayi Bölgesi nde bulunmaktadır. Kapalı alan: Firma, 840 m² kapalı alana sahiptir. Sektör: Şirket, baskül imalatı yapmaktadır. Üretim tipi: Sipariş usulü üretim yapmaktadır. En fazla ihracat yapılan ülkeler: Irak, Etiyopya, Gürcistan İhracat pazarlarındaki rakipleri: Irak, Kazakistan, Tanzanya, Gürcistan Firma Adı: POLYAR MAK. SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. Kuruluş yılı ve yeri: 985, Adana Ortaklık yapısı: Şirket yüzde yüz yerli sermaye ile kurulmuştur. Konum: Şirket, Orta Ölçekli Sanayi Sitesi nde bulunmaktadır. Kapalı alan: Firma,.00 m² kapalı alana sahiptir. Sektör: Şirket, hidrolik silindir ve iş makinesi yedek parçaları imalatı yapmaktadır. Üretim tipi: Sipariş usulü üretim yapmaktadır. En fazla ihracat yapılan ülkeler: Firma ihracat yapmamaktadır. Ancak kısmen dolaylı ihracata başlandığı belirtilmiştir.