DA CILIK ALT KÜLTÜRÜ:

Transkript

1 T.C. HACETTEPE ÜN VERS TES SA LIK B L MLER ENST TÜSÜ DA CILIK ALT KÜLTÜRÜ: SEMBOLLER, ANLAMLAR, K ML KLER Dr. Funda AKCAN Spor Bilimleri ve Teknolojisi Program DOKTORA TEZ ANKARA 2011

2

3 T.C. HACETTEPE ÜN VERS TES SA LIK B L MLER ENST TÜSÜ DA CILIK ALT KÜLTÜRÜ: SEMBOLLER, ANLAMLAR, K ML KLER Dr. Funda AKCAN Spor Bilimleri ve Teknolojisi Program DOKTORA TEZ TEZ DANI MANI Doç. Dr. Nefise BULGU ANKARA 2011

4

5 iv TE EKKÜR Tez çal mam boyunca zaman n ve deste ini benden esirgemeyen, bana güvenen ve beni cesaretlendiren sevgili dan man m Doç. Dr. Nefise Bulgu ya, destek ve önerileri ile çal mam boyunca bana yol gösteren sevgili hocalar m Prof. Dr. G yasettin Demirhan a ve Doç. Dr. Erhan Gürsel Ersoy a, tez çal mam n son halinin verilmesinde fikir ve önerileri ile katk da bulunan sevgili hocalar m Prof. Dr. Aylin Görgün Baran a, Doç.Dr. Serpil Altuntek e ve Doç. Dr. Mehmet Somuncu ya, Sözlü tarih görü melerinde Türkiye da c l k tarihine ili kin kendi ya am ve da c l k deneyimlerini bana aktaran bütün da c büyüklerime, Da c l k e itimi ald m ve ayn zamanda kat l ml gözlem çal malar m sürdürdü üm da c l k topluluklar bünyesinde da c l k yapan bütün arkada lar ma ve yapt m z görü meler için özel zaman ay rarak ya amlar n ve dü üncelerini içtenlikle benimle payla an da c arkada lar ma, Bu çal man n gerçekle tirilmesinde bana ilham kayna olan, çal mam n her a amas nda yan mda olarak beni yüreklendiren ve bana güvenen, deste ini benden hiç bir zaman esirgemeyen, da c l kla ilgili engin bilgisini ve deneyimlerini benimle payla an sevgili arkada m Arif Mithat Amca ya, Tez çal mam n ba ndan sonuna kadar geçen sürede her zaman yan mda olan, sevincimi ve heyecan m oldu u kadar s k nt m ve üzüntümü de payla an, önerileri ile çal mama önemli katk lar sunan sevgili arkada m lknur Hac softao lu na, Tezimin alan çal mas s ras nda yapt klar da c l k malzemesi deste i için say n Dr. Cem Dinç e, sevgili U ur Eylem Alkan a ve Hakan Kocakulak a, yap lan ilk görü melerde ses kay t cihazlar n kulland m Ba kent Üniversitesi Spor Bilimleri Bölümü ne, yap lan görü melerin yaz ya aktar m nda yard mc olan ve manevi deste ini benden esirgemeyen ablam Raife An l Seçkin e, Tez çal mam boyunca pozitif enerjisi ve olumlu dü ünceleri ile beni motive eden, her konuda destekleyen ve sevgisiyle her zaman yan mda olan ablam Elif Akcan a, Çal mam n her a amas nda beni yüreklendiren, sevgi ve anlay ile her zaman yan mda olan, beni bugünlere getiren annem Yurdagül Akcan a ve babam Yusuf Akcan a en içten te ekkürlerimi sunuyorum.

6 v ÖZET Akcan, F. Da c l k alt kültürü: semboller, anlamlar, kimlikler. Hacettepe Üniversitesi Sa l k Bilimleri Enstitüsü Spor Bilimleri ve Teknolojisi Program Doktora Tezi, Ankara, Bu ara t rman n amac, alt kültürel yakla mlar çerçevesinde, da c l n bir alt kültür olup olmad n n de erlendirilmesi ve da c l k e er bir alt kültürse, bu alt kültürün olu um süreçlerinin incelenmesidir. Etnografik bir çal ma olan bu ara t rmada veri toplama tekni i olarak kat l ml gözlem ve derinlemesine bireysel görü meler kullan lm t r. Kat l ml gözlem çal malar, Ankara da bulunan iki üniversite da c l k toplulu unun teorik ve pratik da c l k e itim etkinliklerine kat l narak gerçekle tirilmi tir. Derinlemesine bireysel görü meler ise, günümüzde da c l k yapan 39 da c ile gerçekle tirilmi tir. Ara t rmada bunlar n yan s ra, ülkemizde da c l n geli im ve örgütlenme sürecini ortaya koymak üzere 23 eski da c ile sözlü tarih görü meleri yap lm t r. Ara t rmadan elde edilen verilerin analizinde içerik analizi yöntemi kullan lm t r. Ara t rmadan elde edilen bulgulara göre da c l k, incelenen üniversite da c l k topluluklar ba lam nda bir alt kültür olarak kar m za ç kmaktad r. Buna göre da c l k, hem yaratt kendini özgü normlar ve de erlerle hakim spor kültürüne, hem de sundu u payla m ve kolektifli i vurgulayan alternatif ya am pratikleriyle bireyselli i ve tüketimi ön plana ç karan hakim kültürel de erlere bir ba kald r olarak anlamland r lmaktad r. Da c l k alt kültürünün olu umu ise, ya an lan alt kültürel sosyalizasyon ve kimlik in as süreçleri ile birlikte payla lan de erlerle ve da c l a yüklenen anlamlarla gerçekle mektedir. Da c lar bu alt kültüre dahil olduklar andan itibaren alt kültürel normlar ve de erleri ö rendikleri bir sosyalizasyon sürecine girmektedirler. Bu süreçte olu turduklar alt kültürel kimlikler onlar n asl nda kim oldu unu ifade eden kimlikler haline gelmektedir. Da c l k, da c lar taraf ndan bir ya am tarz olarak anlamland r lmakta, bu da toplumsal hayattan kaç, onu anlams zla t rmay ve ona kar olmay beraberinde getirmektedir. Anahtar Kelimeler: Da c l k, alt kültür, kimlik, anlam

7 vi ABSTRACT Akcan, F. Mountaineering subculture: symbols, meanings, identities. Hacettepe University Institute of Health Sciences, Ph.D. Thesis in Sport Sciences and Technology, Ankara, The aim of this study was to assess whether mountaineering is a subculture or not with regard to subcultural theories. Following this, subcultural formation process, regarding mountaineering as a subculture, was examined. In this ethnographic study, participant observation and in-depth individual interviews were used as data gathering techniques. Participant observation was undertaken by participating theoretical and applied mountaineering trainings of two university mountaineering clubs in Ankara. In-depth individual interwievs were conducted with 39 mountaineers. Besides, oral history interviews were conducted with 23 old mountaineers, in order to explain development and organization processes of mountaineering in Turkey. Content analysis was used to analyze the data. The findings of this study revealed that mountaineering is a subculture in the context of university mountaineering clubs which were subjected in this study. Accordingly, mountaineering was as a resistance to the dominant sport culture through its unique norms and values and to the hegemonic cultural values through its alternative living experiences which emphasized sharing and collectiveness. According to the findings, mountaineering subculture was formed through subcultural socialization and identity formation processes and through shared values and meanings in this subculture. From the moment that the mountaineers were involved in the subculture, they entered in a socialization process in which they learned subcultural norms and values. Subcultural identities they constructed during this process started to become their social identities as well. Mountaineering was a lifestyle for the mountaineers and this brought along escaping from the social life, making it meaningless and being resistant to it. Key Words: Mountaineering, subculture, identity, meaning

8 vii Ç NDEK LER ONAY SAYFASI iii TE EKKÜR iv ÖZET v ABSTRACT vi Ç NDEK LER vii 1. G R 1 2. GENEL B LG LER Sembolik Etkile imcilik Alt Kültür Kavram na Yönelik Kuramsal Yakla mlar Chicago Okulu ve Alt Kültür Birmingham Ça da Kültürel ncelemeler Merkezi ve Alt Kültür AltKültür Kavram na Yeni Yakla mlar Sporda Alt Kültür Çal malar B REYLER VE YÖNTEM Veri Toplama Araçlar ve Ara t rma Grubu Alan Çal mas Kat l ml Gözlem Derinlemesine Bireysel Görü meler Sözlü Tarih Görü meleri Verilerin Analizi Geçerlik ve Güvenirlik Etik Konular BULGULAR Türkiye de Da c l n Geli imi ve Örgütlenme Süreci Erken Cumhuriyet Döneminde Da c l k ( ) Aras Dönemde Da c l k Sonras nda Da c l k Da c l kta Normatif Yap ve De erler Da c l a Yüklenen Anlamlar Kendini Tan ma-kendini fade Etme 107

9 viii Ya am Tarz ehirden Kaç Kar Olma Ba kald r Da c l kta Sosyalizasyon Süreci Da c Kimli inin n as TARTI MA VE SONUÇ 167 KAYNAKLAR 182 EKLER EK 1. Kat l ml Gözlem Yap lan Da c l k Topluluklar n n E itim Program EK 2. Alan Çal mas ndan Görüntüler EK 3. Bireysel Görü me Formu EK 4. Bireysel Görü me Ki isel Bilgi Formu EK 5. Bireysel Görü me Yap lan Da c lara li kin Ki isel Bilgiler EK 6. Sözlü Tarih Görü me Formu EK 7. Sözlü Tarih Görü mesi Ki isel Bilgi Formu EK 8. Sözlü Tarih Görü mesi Yap lan Da c lar n Ki isel Bilgileri EK 9. Sözlü Tarih Görü mesi Yay m Hakk Formu

10 1 1. G R Tarihsel süreç içinde alt kültür kavram farkl ba lamlarda tart lm t r. Sosyolojik ara t rmalar n inceleme konusu oldu u ilk y llardan 1970 lere kadar olan dönemde, daha ziyade sapma davran n n toplumsal görünümlerini anlamaya yönelik olarak ele al nan alt kültür kavram, özellikle kent ara t rmalar çerçevesinde ara t r lan bir konu olmu tur (26, 72, 93, 187) lerden itibaren ise alt kültür, toplumsal s n f analizleri ekseninde dönemin gençlik gruplar ba lam nda ele al nm t r (80, 82, 187). Bu dönemde yap lan kuramsal aç klamalarda alt kültürün, içinde yer ald hakim kültür ile ili kisi çerçevesinde de erlendirilmesi gereklili i üzerinde durulmu tur (80) lere gelindi inde tüketim olgusunun küresel ölçekte hakim olmaya ba lamas na paralel olarak alt kültür kavram na yönelik aç klamalar bu çerçevede ekillenmi tir. Bu y llardan sonra alt kültür, 1980 öncesinin toplumsal s n f ba lam ndan uzakla arak toplumsal kimlik, ya am tarzlar ve tüketim eylemleri ba lam nda tart lmaya ba lanm t r (25, 26, 38, 72, 124, 187). Alt kültür kavram n n spor alan ba lam nda tart lmas ise bu kavrama yönelik kuramsal boyuttaki tart malar paralelinde ekillenmi tir. Green (77) in de belirtti i gibi spor, bir alt kültürün olu mas ve alt kültürel de erlerin nihai anlat mlar için kolayca ula labilen ortamlardan birini olu turmaktad r. Her bir spor dal kendine özgü de erlerde ve inançlarda birle mi tir ve her biri bu de erlerin ve inançlar n sembolik anlat m için çe itli ortamlar sa lamaktad r. Bu anlamda bak ld nda sporun alt kültürel incelemeler için verimli bir alan oldu u görülmektedir. Spor alan nda yap lan ilk alt kültür çal malar nda bu kavram daha çok tan msal bir biçimde, kuramsal ve tarihsel perspektiften uzak olarak ele al nm t r (48). Daha sonraki y llarda yap lan çal malarda ise daha ele tirel bir perspektiften yola ç k lm ve bunda da sembolik etkile imcilerin ve kültürel çal malar n önemli etkisi olmu tur. Yap lan ilk ampirik çal malarda çe itli spor alt kültürlerinde sosyalizasyon ve kariyer süreçlerine odaklan lm t r (61, 66, 79, 90, 146, 151, 177) lerin sonundan itibaren yap lan çal malarda ise kariyer geli iminden ziyade, belirli spor dallar na özgü kültürel özelliklere odaklan lmaya ba lanm t r. Bu çal malarda spora ba lama, sporu b rakma ve sporda alt kültürel davran normlar

11 2 gibi spora kat l mla ili kili çe itli toplumsal ritüeller ve süreçler ortaya konmaya çal lm t r (61). Alt kültür üzerine yap lan 1980 sonras ara t rmalarda spor alt kültürleri, kültürel çal malar n etkisiyle, hegemonik süreçler ba lam nda bu sporlar n mevcut güç düzenine kendili inden nas l direni gösterdi i ve bu düzeni yeniden nas l üretti i çerçevesinde de erlendirilmi lerdir (17, 21, 22, 48, 61, 74, 100, 162). Bu çal malarda bir toplumsal direni alan olarak ele al nan spor alt kültürleri daha çok beden ve toplumsal cinsiyet ba lam nda incelenmi lerdir (1, 13, 40, 83, 104, 122, 156, 165, 178, 181, 183) lardan itibaren yap lan alt kültürel incelemelerde spor alt kültürleri, bir direni alan olarak ele al nmalar n n yan s ra tüketim olgusu çerçevesinde ve ticarile mi alanlar olarak de erlendirilmi lerdir (17, 89, 138, 179). Spor alan nda yap lan bu alt kültür çal malar alt kültür kavram n kimlik in as süreçleri, sapk n davran lar, kültürel direni alan olmas gibi birçok farkl ba lamda ele alm lard r. Fakat inceledikleri spor dallar n n bir alt kültür oldu u ön kabulünden hareket eden bu çal malar, inceledikleri ara t rma grubu ba lam nda o sporun bir alt kültür olup olmad analizini ihmal etmi görünmektedirler. Crosset ve Beal (48) n de belirtti i gibi bu yayg n ve farkl kullan m, alt kültür kavram n n aç klay c özelli ini yitirmeye ba lamas n beraberinde getirmi tir. Buradan hareketle, öncelikle incelenen ara t rma grubu çerçevesinde ara t rma konusu olan spor dal n n alt kültür olup olmad n n belirlenmesi ve sonras nda alt kültürel süreçlerin incelenmesi, kavram n aç klay c l aç s ndan önemli görünmektedir. Bu nedenle Ankara da bulunan iki üniversite da c l k toplulu u çerçevesinde yap lan bu ara t rmada öncelikle da c l n bir alt kültür olup olmad n n de erlendirilmesi amaçlanm t r. Bu ara t rma arac l yla bu soruya cevap al nmas daha önce sporda alt kültür üzerine yap lan çal malar n ihmal etti i bu konunun irdelenmesini sa lam olacakt r. Günümüzde toplumsal ya ant da büyük bir öneme sahip olan serbest zaman etkinlikleri, bireylerin kimliklerini toplumsal ya amlar nda sunmalar nda gittikçe önem kazanmakta, bireyler kendilerini bu etkinlikler üzerinden tan mlamaktad rlar. Bu süreçte, dahil olduklar serbest zaman etkinliklerinin olu turdu u alt kültürlerde sosyalize olmaktad rlar. Meslek, toplumsal cinsiyet, din, ya gibi bir çok belirleyicisi olabilen geleneksel toplumsal kimlik nispeten de i mez ve sabit bir yap dad r. Ancak

12 3 içinde bulundu umuz yüzy lda bireylerin kimlikleri daha de i ken, ço ul, ki isel ve kendine dönük bir hal alm t r. De i im ve artan kültürel karma kl n h zlanmas ile kimlik edinmenin birçok farkl kayna ortaya ç km t r. Örne in spor gibi serbest zaman etkinliklerinin ve bunun gibi ba ka tüketim pratiklerinin bireysel kimli in olu turulmas nda ve sürdürülmesinde önemi gittikçe artmaktad r. Son zamanlarda artan ilgiyle gündemde olan da c l k gibi alternatif sporlar ba lam nda bak ld nda bu sporlara özgü alt kültürler, bireylere farkl kimlikler ve ya am pratikleri sunmaktad r. Bu sporlar geleneksel de erlere ve serbest zaman al kanl klar na alternatif pratikler sunarak bireylerin ya ant lar nda önemli bir yere sahip olmaktad r. Bütün bunlar göz önünde bulunduruldu unda bu alt kültürel pratikleri tüketmenin bireylerin ya ant s ndaki yerinin incelenmesine gerek duyulmaktad r. Da c l k sporunun son dönemlerde tüm dünyada oldu u gibi, ülkemizde de giderek yayg nla t görülmektedir. Özellikle, gençlerin ya am nda gün geçtikçe daha çok yer alan ve popülerle en bu sporun sosyolojik aç dan analizine ihtiyaç duyulmaktad r. Da c l k üzerine yap lan sosyolojik çal malara bak ld nda bu çal malar n, da c l n çe itli ülkelerdeki tarihsel geli imine (86, 145), toplumsal kimli e (54, 73, 106, 174), riske (135) ve toplumsal cinsiyete (149) odaklanan çal malar olduklar görülmektedir. Ancak, bu çal malarda da c l n alt kültür kavram çerçevesinde de erlendirilmesine ili kin bir tart ma yer almamaktad r. Wheaton (181) n da belirtti i gibi, sporda alt kültürel kimli in nas l in a edildi i ve bu sporla u ra an bireylerin toplumsal kimliklerini yapt klar spor üzerinden nas l sunduklar n n yan s ra, bu alt kültüre yükledikleri anlamlar arac l yla kendi ya amlar n nas l belirledikleri incelenmesi gereken bir konu olarak kar m za ç kmaktad r. Türkiye de serbest zaman ve spor ba lam nda alt kültür sosyolojik aç dan inceleme nesnesi olarak ele al nmam t r. Da c l k sporuna ili kin tarihsel ve sosyolojik bir perspektifle gerçekle tirilen herhangi bir çal ma ise bulunmamaktad r. Bu anlamda, ülkemizde da c l k sporunun alt kültür kavram çerçevesinde analiz edilece i bu ara t rma ile literatürdeki bu bo lu un doldurulmas hedeflenmektedir. Buradan hareketle bu ara t rman n ikinci amac, da c l k e er bir alt kültürse, bu alt kültürün olu um süreçlerinin da c l n kendine özgü normlar ve de erleri, da c l a yüklenen anlamlar ve da c l kta sosyalizasyon ve kimlik in as süreçleri ba lam nda incelenmesidir. Green (77) in de belirtti i gibi altkültürel de er ve

13 4 inançlar n ö renilmi de erler ve inançlar olmalar göz önünde bulunduruldu unda, alt kültürel kimli in kurulu unda kültürün de erlerinin yeni üyelere aktar lmas önem ta maktad r. Bir ki i alt kültürde bir ba kas ile etkile ime girdi inde, bu biçimler sembolik anlamlar ndan s yr larak ö renilmekte ve içselle tirilmektedir. Spor alan nda da benzer bir süreç i lemekte ve ve yeni üyeler o sporun altkültürel de erlerini ve normlar n ö renerek sosyalize olmaktad rlar. Bu sosyalizasyon sürecinde spor alt kültürlerine kat l m, ki isel kimli in gösterilmesine dönü meye ba lamaktad r (77). Bu ara t rmada bu süreçlerin ortaya konmas ile, da c l k alt kültürünün olu um süreçlerinin anla lmas sa lanm olacakt r. Bu çerçevede gerçeklestirilen bu ara t rman n kuramsal çerçevesinin aktar ld Genel Bilgiler bölümünde, ara t rmaya temel olu turan kuramsal yakla mlar ele al nm t r. Bu bölümde ilk olarak ara t rman n hem kuramsal hem de metodolojik temelini olu turan Sembolik Etkile imcilik Yakla m na de inilmi, sonras nda alt kültür kavram na yönelik kuramsal yakla mlar tarihsel süreçteki geli imlerine paralel olarak Chicago Okulu, Birmingham Ça da Kültürel ncelemeler Merkezi ve Post-Alt Kültürel Yakla mlar olarak da adland r lan alt kültüre yönelik yeni yakla mlar çerçevesinde tart lm t r. Bu bölümde son olarak alt kültür kavram n n spor ba lam ndaki uygulamalar, spor alan nda yap lan alt kültür çal malar çerçevesinde aktar lm t r. Ara t rman n Bireyler ve Yöntem bölümünde ara t rma grubu tan t lm, ara t rman n yöntemsel yakla m ile birlikte ara t rmada kullan lan veri toplama araçlar aç klanm, bunlar n ara t rmada ele al n ve uygulan biçimleri tart lm t r. Bu bölümde ilk olarak, ara t rman n verilerinin toplanmas nda izlenen etnografik yöntem çerçevesinde gerçekle tirilen alan çal mas, yap lan kat l ml gözlem ve derinlemesine bireysel görü meler ba lam nda aktar lm t r. Bu bölümde ayr ca alan çal mas nda önemli olan ara t rma alan na eri im, ara t rma sürecinde ara t rmac n n konumu ve ara t rma alan ndaki ili kiler ve alan notlar konular na de inilmi tir. Daha sonra Türkiye da c l k tarihine yönelik gerçekle tirilen sözlü tarih görü meleri aç klanm ve bu görü melerin ara t rma kapsam nda nas l kullan ld anlat lm t r. Bunu takiben ara t rma verilerinin de erlendirilmesi süreci aktar lm t r. Bu bölümde ayr ca ara t rmada geçerlik ve güvenirli in nas l sa land anlat lm ve ara t rma sürecinde yer alan etik konulara de inilmi tir.

14 5 Ara t rman n Bulgular bölümü iki ana ba l k alt nda incelenmi tir. Bu bölümde ilk olarak, da c l n ülkemizdeki geli im sürecine k tutmak üzere yap lan sözlü tarih görü melerinin analizi sonucu olu turulan, Türkiye de da c l n geli im ve örgütlenme süreci ele al nm t r. Ara t rma bulgular na bu analizler ile ba lanmas n n nedeni, alt kültürlerin olu um süreçleri göz önünde bulunduruldu unda alt kültürel pratiklerin mevcut zamandaki durumunu analiz edebilmenin, tarihsel süreçte geçirdikleri olu um ve geli im a amalar n n analiz edilmesini gerekli k lmas d r. Bu ba lamda, da c l n tarihsel süreçte geçirdi i a amalar n incelenmesi, günümüzdeki yap s n ve i levlerini anlamak aç s ndan önemli görünmektedir. Bu çerçevede da c l n ülkemizdeki tarihsel geli im ve örgütlenme sürecini incelemek, tarihsel ve toplumsal dönü üm içerisinde ne tür anlamlar kazand n n ortaya konmas n sa lamak, bu ara t rma aç s ndan önem ta maktad r. Ara t rman n bulgular bölümünün ikinci k sm nda günümüz da c l na ili kin elde edilen bulgular aktar lm t r. Bu k s mda ara t rman n amac çerçevesinde olu turan Da c l k bir alt kültür müdür? ve sonras nda Da c l kta alt kültürel olu um süreci nas l gerçekle ir? sorular na yan t aranmak üzere yap lan etnografik çal madan elde edilen bulgulara de inilmi tir. Bu bölümde bulgular Da c l kta Normatif Yap ve De erler, Da c l a Yüklenen Anlamlar, Da c l kta Sosyalizasyon Süreci ve Da c Kimli in n as ana temalar çerçevesinde aktar lm t r. Ara t rman n son bölümünü olu turan Tart ma ve Sonuç bölümünde ise ara t rmadan elde edilen sonuçlar ara t rman n amac ve ara t rmaya temel olu turan kuramsal yakla mlar çerçevesinde tart lm t r.

15 6 2. GENEL B LG LER Bu bölümde ilk olarak, bu ara t rman n hem kuramsal temellerini hem de metodolojik alt yap s n olu turan Sembolik Etkile imcilik yakla m, temel kavramsal çerçevesi ba lam nda ele al nm t r. Daha sonra bu ara t rman n ana konusu olan alt kültür kavram na yönelik kuramsal yakla mlar tarihsel perspektifte hem genel kabulleri hem de bu kabullerin uygulama alanlar çerçevesinde incelenmi tir. Son olarak ise spor alan nda alt kültür üzerine yap lan çal malar temel inceleme konular ve yakla mlar çerçevesinde de erlendirilmi tir Sembolik Etkile imcilik Modern temelleri Wilhelm Dilthey, Charles Horton Cooley, George Herbert Mead e dayanan ve Herbert Blumer in kavramla t rmas ile Sembolik Etkile imcilik ad n alan bu yakla m insanlar aras etkile ime, anlamland rmaya, yorumlamaya ve grup ya am nda bireye verdi i önem ile karakterize olur. Bu ba lamda sembolik etkile imcilikte birey merkezi bir konumdad r ve bireyler taraf ndan olu turulan grup ya am na odaklan l r. Sembolik etkile imcilere göre insan ya am grup ya am çerçevesinde tasarlanm bir ya amd r. Bu nedenle de insanlar içinde bulunduklar grup ortamlar ndan ayr dü ünülemezler. Burada ifade edilen grup insanlar n kendileri, di erleri, olaylar ve nesneler için anlamlar türettikleri yerler olarak de erlendirilmektedir (140). Blumer (27) e göre sembolik etkile imcilik üç ana önermede temellenir. lk önermeye göre insanlar nesnelere kar o nesnenin kendileri için ifade ettikleri anlam çerçevesinde hareket ederler. Blumer, nesne olarak kavramla t rd klar n n insanlar n gündelik ya amlar nda kar la abilece i fiziksel bir nesne, bir insan, bir insan grubu, bir kurum ya da bir dü ünce olabilece ini belirtmi tir. kinci önermeye göre, insanlar n nesnelere yükledikleri anlamlar bireyin di er bireylerle girdi i etkile imden do ar. Buna göre nesnelerin ne kendi do alar nda varolan anlamlar vard r ne de insanlar n psikolojik özelliklerine dayal olarak ortaya ç kan anlamlar söz konusudur. Anlamlar insanlar aras ndaki etkile im sürecinde temellerini bulurlar. Bir insan için bir eyin anlam ba ka bir bireyin o ey çerçevesinde o insana yönelik davran ndan ortaya ç kar. Bu nedenle sembolik etkile imcilikte anlamlar, toplumsal

16 7 ürünlerdir. Buna göre anlamlar, etkile im halinde olan insanlar n eylemlerini tan mlamalar yoluyla ve bu eylemlerde ekillenirler. Üçüncü önermeye göre ise, anlamlar bireylerin kar la t klar nesneleri yorumlamas yoluyla ele al n r ve de i tirilirler. Buna göre insanlar n nesneleri yorumlamas süreci ile anlamlar olu urlar. Yorumlama sürecinde birey ilk olarak kendisine döner ve kendisi etkile imi yoluyla yorumlama sürecine girer ve anlamlar yarat r. Blumer (27) in önermelerinden yola ç k ld nda sembolik etkile imcili in bireyleraras etkile imle olu an grup ya am n sembol, nesne, eylem, benlik gibi baz temel kavramlardan hareket ederek aç klad görülmektedir. Bu nedenle bu kavramlar n sembolik etkile imcilikte ifade ettiklerinin daha derinlemesine incelenmesi önem kazanmaktad r. Nesne Sembolik etkile imcili e göre insan dünyas ve gruplar nesnelerden olu ur ve bu nesneler sembolik etkile imin ürünleridirler. Blumer (27) fiziksel (a aç, sandalye vb.), toplumsal (ö renci, anne, arkada vb.) ve soyut (adalet gibi ahlaki ilkeler vb.) olmak üzere üç çe it nesne oldu unu belirtmi tir. Daha önce de belirtildi i gibi bu nesnelerin içsel bir anlam yoktur. Nesnelerin anlamlar topluluk üyelerinin birbirleri ile sembolik etkile imi sürecinde olu turulurlar. Bu nedenle nesnelerin anlamlar toplumsal olarak olu turulur, onaylan r, sürdürülür ve de i tirilirler. Bununla birlikte, anlamlar n geli imsel ve durumsal olma özellikleri, herhangi bir nesnenin içinde tan mland toplumsal ortam ba lam nda birden fazla anlama sahip olabilmelerini beraberinde getirir. nsanlar nesnelere kar kendileri için ifade ettikleri anlam çerçevesinde eylemde bulunurlar. Bu nedenle insanlar n eylemlerini anlamak için onlar n nesneler dünyas n tan mak gerekir (27). Sembol Sembolik etkile imcili in temelinde insan ya am n n topluluk ya am oldu u dü üncesi yatar. Buna göre insanlar içinde ya ad klar topluluk ortam d nda tan mlanamazlar. nsanlar toplumsal mahiyetlerini içinde bulunduklar topluluklardan al rlar ve insan topluluklar da payla lan semboller çerçevesinde de erlendirilirler. Bu anlamda sembolik etkile imcilikte insan davran n n temelinde

17 8 semboller bulunur (84, 140, 144). Sembolik etkile imcili e göre insanlar belirli fizyolojik kapasitelerle dünyaya gelirler. Ancak, dünyaya ili kin fark ndal klar, yani ö renme, dü ünme ve yaratma becerileri içinde bulunduklar toplulu a ait sembolleri ö renmelerine ve daha sonraki a amada bunlar deneyimlemelerine ba l d r. Semboller toplumsal etkile im sürecinde ekillenen konu may, dü ünmeyi ve anla may sa layan araçlar olarak de erlendirilirler. Topluluktaki semboller sisteminin ö renilmesi ise dilin ö renilmesi ile gerçekle ir. Bu ba lamda dil insanlar aras ndaki sembolik etkile imde en temel sembol olarak de erlendirilmektedir. Dilin ö renilmesi ve di erleri ile etkile im süreci insanlar n bilgi edindikleri ve zihinlerini geli tirdikleri süreçtir (84, 140). Sembolik etkile imcilikte ortak dilin ö renilmesi ya da payla lmas insanlar n ortak bir ekilde i birli i halinde ya da di erlerinin mant kl görece i ekilde hareket edecekleri anlam na gelmemektedir. Ortak dil, insanlar n ortak anlay lar geli tirmelerinin temelini olu turur. Bu ba lamda, etkile im sürecinde önemli olan bir di er nokta sembollerin ne anlama geldi inin bilinmesidir. Çünkü insanlar n birbirleri ile etkile iminin temelinde sembollere yükledikleri anlamlar bulunmaktad r. (27, 84, 119, 140, 144). Anlamlar dil sayesinde özneleraras hale gelir, sembolik ve yorumlay c süreçler arac l yla toplumsal aktar mda olu turulur (119). Sembollerin anlamlar, o anlam n ça rd eylemlerde gizlidir. Buna göre anlamlar sembollerin kullan mlar na ya da yol açt me rula tr lm davran lar çerçevesinde tan mlan rlar (7). Eylem Sembolik etkile imcili e göre insan dünyas n n sembolik ya da dilsel olarak in a edilmesi, bu dünyan n ayn zamanda eylem dünyas olmas n beraberinde getirir. nsan eylemleri ise yaln zca kolektif olarak olu turulan sembolik çerçeveler dahilinde anlaml d rlar (140). Blumer (27) e göre de insan grup ya am n n temelinde eylem vard r. Toplumun üyeleri kendili inden olu an, birbirini izleyen ve de i ken bir çok eylemde bulunurlar ve bu eylemlerini topluluktaki di erlerinin süregelen eylemlerine uydururlar. Bu devam eden eylem süreci i birli i, direnme, di erlerinin eylemlerini etkileme süreçlerini içerir. Bu nedenle Blumer (27) insan eylemi olmadan topluluk ya am olamayaca n ifade etmi tir. nsan eylemleri ise birbirine ba l d r ve

18 9 kolektiftir. Topluluk ya am da birbiri ile uyumlu ve birbirine göre ayarlanan birçok eylemden olu ur. Blumer birçok eylemin birbiri ile uyumunu birlikte eylem (joint action) olarak kavramla t r r. Birlikte eylem, farkl kat l mc lar n farkl eylemlerde bulunmalar n n toplumsal organizasyonunu ifade eder. Blumer (27) e göre toplumun temel eylemi ise üyeleri aras ndaki etkile imdir. Anlaml toplumsal etkile im topluluk ya am n n bir gereklili idir. Ancak toplumsal etkile im insan davran n n ifade bulmas n n arac de ildir, toplumsal etkile im insan davran n biçimlendiren bir süreçtir. Anlam Sembolik etkile imcilikte anlam, insanlar aras ndaki etkile im sürecinde olu ur. Bir eyin bir insan için anlam, di er insanlar n bu ey ba lam nda o insana kar davran lar ndan do ar. Di erlerinin davran lar o insan n o eyi tan mlamas n etkiler. Bu nedenle sembolik etkile imcilik anlamlar toplumsal ürünler olarak ele al r. Anlamlar, insanlar n etkile imi yoluyla bireylerin tan mlay c aktiviteleri yoluyla bu aktivitelerde ekillenen olu umlard r (27). Mead (119) e göre anlamlar toplumsal olarak olu turulmalar n n yan s ra sabit de illerdir. nsanlar eylemde bulundukça de i irler. Anlamlar dil sayesinde özneleraras, sembolik, yorumlay c süreçler arac l yla toplumsal aktar mda olu turulurlar. Blumer (27) anlamlar n geli tirilmesinde, sürdürülmesinde, direnmesinde ve de i en do as nda yorumlay c sürecin önemine vurgu yapar. Bu yorumlama süreci iki a amal d r. lk a amada birey kendisi ile ileti im kurar, ikinci a amada ise kurulan bu ileti imin sonucu olarak anlamlar yaratmak üzere yorumlama gerçekle ir. Birey, içinde bulundu u duruma ve eyleminin yönüne göre anlamlar seçer, de erlendirir, sürdürür, yeniden olu turur ve dönü türür. Bu nedenle yorumlama olu turulmu anlamlar n otomatik olarak uygulanmas olarak de il, eyleme yön ve biçim vermek üzere kullan lan ve düzenlenen araçlar olarak görülmelidirler. Sembolik etkile imciler, sembollerin anlam na vurgu yapt klar gibi eylem çerçevesinde de anlamdan bahsederler. Sembolik etkile imcilere göre anlam, davran ta sakl d r. Bir eylemin anlam sabit ya da de i mez de ildir ve insanlar n nesnelere yönelik davran lar nda belirlenir. Eylem devam ettikçe anlam da dönü ebilir. Bu ba lamda, bir nesneye yönelik belli bir yönde gerçekle tirilen bir

19 10 eylemin hep o yönde olmas zorunlu de ildir. Birey, zihninde nesneyi yeniden adland r p farkl bir ekilde davranabilir ya da birey o davran n kendisini bir yere götürmedi ini dü ündü ünde kendini farkl bir ekilde davranmaya haz rlayabilir. Buna göre, insanlar n nesnelere yönelik eylemleri de i tikçe, nesnenin anlam da buna paralel olarak de i ir. Bu çerçevede dü ünüldü ünde, insan davrna lar n n hem d sal görünümlerine hem de içsel süreçlerine odaklan lmas gerekti i Mead (119) in insan eylemine yönelik kavramla t rmas nda önemli bir yer tutar. Mead (119) e göre, insan eylemi yaln zca ba kalar n n o eyleme ili kin gözlemlediklerinden ibaret de ildir. Bireyler bir amaca ya da bir nesneye yönelik davran lar nda içsel bir kontrol süreci de ya arlar. Bu, insanlar n toplumsal eylemler sergilemesi yoluyla toplumsal nesneler olu turmalar n beraberinde getirir. Toplumsal eylemler toplumsal etkile ime ve yorumlamaya ba l d rlar. Toplumsal nesnelerin yarat lmas sürecinde bireylerin birarada hareket edebilmesi için birbirlerine yönelik davran lar da sergilemeleri gerekir. Bu her birinin eylemi sergilemeden önce kar s ndakinin tepkisini de göz önünde bulundurmas n ifade eder. Di er bir deyi le, insanlar n toplumsal etkile ime girebilmeleri için birbirlerinin eylemlerini yorumlamalar gerekir. Bireyler, uygun bir ekilde tepki verebilmek için, etkile ime girdikleri di er bireylerin eylemlerinin anlamlar n de erlendirmek durumundad rlar. Blumer (27) e göre de etkile imde bulunan insanlar birbirlerinin davran lar n göz önünde bulundurmak ve ona göre davranmak zorundad rlar. Bu nedenle di erlerinin eylemleri bireylerin kendi davran lar n ekillendirmelerinde pozitif olarak etki ederler. Çünkü insanlar ba kalar n n eylemlerini dikkate alarak amaçlar ndan vazgeçebilir, amaçlar n de i tirebilir, kontrol edebilir, peki tirebilir ya da yenileyebilirler. K sacas, birey di erlerinin eylemlerini dikkate almal ve kendi eylemlerini di erlerinin eylemleri çerçevesinde ekillendirmelidir. Mead bu durumu ba kas n n rolünü alma (role taking) olarak kavramla t r r. Ba kas n n rolünü alma bireyin kendisini etkile im içinde oldu u bireylerin yerine koymas anlam na gelmektedir. Benlik Mead (119) e göre ba kas n n rolünü alma süreci ayn zamanda bireyin benli inin olu tu u süreçtir. Benlik kavram n n özü insan n kendisinin nesnesi

20 11 konumuna gelmesi dü üncesinde yatar. Bu insan varl n n temel unsurudur. Mead (119) e göre dilin ö renilmesi ayn zamanda benli e sahip olmay mümkün k lan bir durumdur. nsanlar belirli bir insan grubu ile ili kiler kurarken ve ortak dili ö renirken benlik yans mas da geli tirirler. Di erlerinin bak aç lar n benimseyerek kendilerini çevrelerindeki di er eylerden ay r rlar ve benliklerini ya da benliklerine ili kin alg lar n ekillendirirler. Bu noktada, süregiden kar l kl etkile im yoluyla insanlar hem benli inin daha kar k yönlerine hem de di erlerinin bak aç lar na ili kin daha kapsaml anlay lar kazan rlar (140). Mead (119) benli in olu um sürecini I (bireysel benlik) ve Me (toplumsal benlik) olarak kavramsalla t rd ikili bir süreç içinde aç klar. I ve Me ye ili kin aç klamas n da toplumsal eylem kavram çerçevesinde ekillendirir. Mead (119) I ve Me nin bireyin bilinç düzeyine i aret etti ini söyler ve öz bilincin de önemli sembollerin kullan m ndan do du unu ifade eder. nsanlar birbirlerine ihtiyaç duymalar ndan ve birlikte ya amalar gerekti inden dolay birbirlerinin davran lar ndaki i aretleri anlamal d rlar. nsanlar birbirlerinin yüz ifadelerini, beden hareketlerini sergileyecekleri davran n i aretleri olarak de erlendirirler. Mead (119) in kavramla t rmas nda I davran n ani, kendili inden ve dürtüsel olan boyutudur. Benli in ölçülemez, belirlenemez ve yarat c olan yönüdür. I bireyin nesnelere ya da di erlerinin tutumlar na verdi i tepkidir. I n tepkisinin ne olaca n bireyin hem kendisi hem de di erleri bilemez. Belki ak ll ca bir hareket yapacak belki de hata yapacakt r. Bu anlamda bireyin mevcut toplumsal deneyimleri çerçevesinde toplumsal bir duruma verece i tepki belirsizdir. Birey I n tamamen fark nda de ildir ve I ancak eylem gerçekle tirildikten sonra görebilir (Mead, 119). Mead e göre I toplumsal süreçte önemli bir yenilik kayna d r. Bireylerin en önemli de erleri I da gizlidir. I arad m z, istedi imiz eyi, benli in gerçekle tirilmesini olu turur. Bu çerçevede I, bireylerin belirli bir ki ilik geli tirmesine imkan tan maktad r. Bireyin uyar c i aretlere verece i ilk tepkinin fark nda olmas ise Me yi ifade eder. Bu benli in kendisinin nesnesi olmas durumudur. Bireylerin etkile imde oldu u di erlerinin bak aç s çerçevesinde davran n belirlemesi Me nin olu umua i aret eder. Bu ayn zamanda daha önce bahsedilen ba kas n n rolünü alma durumudur. Me benli in, di erlerinin tutumlar n de erlendiren ve ona göre hareket