SEMPOZYUM DÜZENLEME KURULU

Transkript

1 27-28 Nisan

2 2

3 ONUR KURULU Prof. Dr. Mehmet HABERAL (Başkent Üniversitesi Kurucusu) Prof. Dr. Mithat ÇORUH (Başkent Üniversitesi Mütevelli Heyeti Başkanı) Prof. Dr. Ali HABERAL (Başkent Üniversitesi Rektörü) SEMPOZYUM DÜZENLEME KURULU Prof. Dr. Adnan TEPECİK (Başkent Üniversitesi - Düzenleme Kurulu Başkanı) Prof. Dr. Semiha AYDIN (Başkent Üniversitesi) Prof. Dr. Ayhan Azzem AYDINÖZ (Başkent Üniversitesi) Prof. Dr. Can HERSEK (Başkent Üniversitesi) Prof. Dr. Billur TEKKÖK (Başkent Üniversitesi) Doç. Dr. Nuray BAYRAKTAR (Başkent Üniversitesi) Doç. T. İnanç İLİSULU (Başkent Üniversitesi) Yrd. Doç. Betül BİLGE (Başkent Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Eylem TATAROĞLU (Başkent Üniversitesi) Yrd. Doç. Halime TÜRKKAN (Başkent Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Emir ÜLGER (Başkent Üniversitesi) Öğr. Gör. Elif Selena AYHAN (Başkent Üniversitesi) Öğr. Gör. Dr. Çiğdem GENÇLER GÜREL (Başkent Üniversitesi) Öğr. Gör. Gül İLİSULU (Başkent Üniversitesi) Öğr. Gör. Rıza MENDİLCİOĞLU (Başkent Üniversitesi) Öğr. Gör. Dr. Nilüfer PEKER (Başkent Üniversitesi) Öğr. Gör. Pınar TÜRKDEMİR (Başkent Üniversitesi) Arş. Gör. Ezgi TORAMAN (Başkent Üniversitesi) SEMPOZYUM BİLİM DANIŞMA KURULU Prof. Dr. Ömür BAKIRER (Orta Doğu Teknik Üniversitesi) Prof. Dr. Tevfik BALCIOĞLU (Yaşar Üniversitesi) Prof. Dr. Müge BOZDAYI (TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi) Prof. Dr. Ayşe ÇAKIR İLHAN (Ankara Üniversitesi) Prof. Sevim ÇİZER (Dokuz Eylül Üniversitesi) Prof. Dr. Jale ERZEN (Ortadoğu Teknik Üniversitesi) Prof. Dr. Kıymet GİRAY (Ankara Üniversitesi) Prof. Namık Kemal SARIKAVAK (Hacettepe Üniversitesi) Prof. Dr. Ahmet TOLUNGÜÇ (Başkent Üniversitesi) Prof. Dr. Meltem YILMAZ (Hacettepe Üniversitesi) Prof. Dr. Filiz YENİŞEHİRLİOĞLU (VEKAM) Prof. Dr. İncilay YURDAKUL (Hacettepe Üniversitesi) Doç. Dr. Bülent BATUMAN (Bilkent Üniversitesi) Doç. Nilay ERTÜRK (Anadolu Üniversitesi ) Doç. Dr. Hakan SAĞLAM (TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi) Doç. Dr. Ayşe TEKEL (Gazi Üniversitesi) Doç. Dr. Zeynep YASA YAMAN (Hacettepe Üniversitesi) Dr. Hakan GÜRSU (Orta Doğu Teknik Üniversitesi) 3

4 2. SANAT VE TASARIM EĞİTİMİ SEMPOZYUMU DİSİPLİNLERARASI TASARIM BİLDİRİLER KİTABI NİSAN 2015 YAYIMA HAZIRLAYANLAR Doç. T. İnanç İLİSULU Yrd. Doç. Halime FİŞENK TÜRKKAN Öğr. Gör. Dr. Çiğdem GENÇLER GÜRAY Öğr. Gör. Pınar TÜRKDEMİR Arş. Gör. Ezgi TORAMAN TASARIM Arş. Gör. Ezgi TORAMAN *Her hakkı saklıdır. 4

5 Bildiriler - Bildiriler bölüm başlıkları altında alfabetik olarak dizilmiştir. - Bildiriler olduğu gibi yayımlanmıştır. Olası hatalardan yazar(lar) sorumludur. ENDÜSTRİYEL TASARIM...11 ENDÜSTRİYEL TASARIM EĞİTİMİNDE DİSİPLİNLERARASI OLUŞUMLAR Uzman Ahsen ÖZTÜRK TEKNİK VE TASARIMDA YENİ KESİŞİM? ENDÜSTRİYEL TASARIM MÜHENDİSLİĞİ EĞİTİMİ Doç. Dr. Dilek AKBULUT ENDÜSTRİYEL TASARIM EĞİTİMİNDE DİSİPLİNLER ARASI İŞBİRLİKLERİN SINIRLARI Doç. Dr. Serkan GÜNEŞ, Çiğdem GÜNEŞ GRAFİK TASARIM...31 ÇEVRESEL (DENEYİMSEL) GRAFİK TASARIM: MİMARİDE GRAFİK TASARIM Yrd. Doç. Dr. Bülent BİNGÖL GRAFİK TASARIM EĞİTİMİNDE, GÖRSEL ÜRETİM TEKNİKLERİNDE ALTERNATİF BİR YAKLAŞIM ÖNERİSİ OLARAK DENEYSEL TASARIM ATÖLYESİ Yrd. Doç. Emel Yurtkulu YILMAZ YENİ MEDYA SANATLARININ ÇAĞDAŞ SANAT EĞİTİMİNDEKİ YERİ Yrd. Doç. Dr. Erhun ŞENGÜL HAREKETLİ TİPOGRAFİDE SES VE GÖRÜNTÜNÜN KORELASYONU Yrd. Doç. Dr. Ersan SARIKAHYA BİLİNÇALTI REKLAMCILIĞIN SOSYAL SORUMLULUK İÇERİĞİ İLE GÖRSELLİĞE AKTARILMASI Öğr. Gör. Ferda BAŞGÜN, Öğr. Gör. Sema SARI EKSLİBRİSTE KİMLİK, KÜLTÜR VE ANLAM KODLARI Doç. Dr. K. Özlem ALP GÜNÜMÜZ LOGO TASARIMINDA YENİLİKÇİ YAKLAŞIMLAR: DEĞİŞKEN LOGOLAR Arş. Gör. Merve ŞENOYMAK ERSAN SOSYAL ÇEVRE PARAMETRESİ OLARAK GÖRSEL BİLGİ TASARIMI UYGULAMALARI Doç. Metin İNCE SİNEMA AFİŞLERİNDE TASARIM VE ESTETİK KAYGISI: HOLLYWOOD FİLMLERİ ÖRNEĞİ Öğr. Gör. Zühre ÖZER İÇ MİMARLIK...93 YATLARDA MEKAN TASARIMINA DENİZCİLİK TEMELLİ YAKLAŞIMIN ÖNEMİ Öğr. Gör. Tonguç TOKOL WES ANDERSON FİLMLERİNDE MİZANSEN Öğr. Gör. Dr. Nuray Hilal TUĞAN İLETİŞİM ESKİ YENİ MEDYA Yrd. Doç. Ceyda ÇALGÜNER DİSİPLİNLERARASI BİR YAPI OLARAK İNTERAKTİF HİKAYE ANLATIMI Yrd. Doç. Dr. Onur BİNGÖL, Arş. Gör. Nur CEMELELİOĞLU ALTIN MİMARLIK DİSİPLİNLERARASI YAKLAŞIM İLE SİNEMA VE MİMARLIK ETKİLEŞİMİ: MON ONCLE FİLMİ ÖRNEĞİ Arş. Gör. Büşra ÜNVER

6 MİMARİ TASARIM BAĞLAMINDA DOĞADAN ÖĞRENMEK: BİYOMİMESİS Arş. Gör. Esra NARTKAYA, Arş. Gör. Merve SARAÇOĞLU MİMARLIK EĞİTİMİNDE BİR SİMÜLASYON LABORATUVARI OLARAK MEKÂNSAL TASARIM ATÖLYELERİ Yrd. Doç. Dr. Jülide EDİRNE ERDİNÇ, Doç. Dr. Füsun SEÇER KARİPTAŞ, Öğr. Gör. Banu ÖZKAZANÇ DİNÇER KENTSEL MEKÂNIN ÜRETİMİNDE ARAÇ OLARAK SÖZEL İFADE: TEKİRDAĞ SAHİLİ ÖRNEĞİ Yrd. Doç. Dr. Meltem ÖZÇAKI RESİM VİCTOR VASARELY, OP-ART VE GESTALT PSİKOLOJİSİ Yrd. Doç. Dr. Ayfer UZ DUVARDA TASARIM Doç. Burcu ARICI TÜZÜN SANAT SANAT YOLUYLA İLETİŞİM Öğr. Gör. Ayşegül Ö. POROY CAM RESMİNDE YENİ ARAYIŞLAR Prof. Dr. Canan DELİDUMAN GÜNÜMÜZ TÜRK SANATINDA KAM İNANCINI YANSITAN NESNELER Okt. Eda ÖZ YUGOSLAVYA NIN ÇIĞLIĞI; MARİNA ABRAMOVİĆ Arş. Gör. Merve GÜVEN GÜNÜMÜZ SANATINDA NESNENİN GÜCÜ-AURASI Doç. Dr. Musa KÖKSAL SANAT ve RUHSALLIK DÜŞÜNEN ADAM ÜZERİNE DÜŞÜNMEK Uzman Psikolog Şebnem KARTAL SANAT ve TASARIM EĞİTİMİ SANAT VE TASARIM EĞİTİMİNDE ALGI VE BÜTÜNSELLİK Öğr. Gör. Ayşe GÜNAY TEMEL TASARIM EĞİTİMİNDE ÖĞRENCİLERİN GÖRSEL ALGI BECERİLERİNİN GELİŞİM SÜRECİNİN SORGULANMASI Doç. Dr. Ayşe TEKEL, Doç. Dr. Nilgün GÖRER TAMER, Arş. Gör. Oya MEMLÜK, Dr. Aybike CEYLAN KIZILTAŞ TEMEL TASARIM EĞİTİMİNDE BİR ÖĞRETİM ARACI OLARAK OYUN Arş. Gör. Hare KILIÇASLAN DESEN EĞİTİMİNDE BİRLEŞİK BİR PROGRAM ÖNERİSİ Öğr. Gör. Dr. Mehtap PAZARLIOĞLU BİNGÖL, Arş. Gör. Zeliha KAYAHAN GÖRSEL KAVRAMLARIN İNFOGRAFİKLER YARDIMIYLA OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİNDEKİ ÖNEMİ Merva KELEKÇİ TEMEL TASARIM EĞİTİMİNİN DİSİPLİNLERARASI YAKLAŞIMLA İNCELENMESİ: YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ SANAT VE TASARIM FAKÜLTESİ TEMEL TASARIM DERS ÖRNEKLEMİ Arş. Gör. S. Nesli GÜL, Arş. Gör. Tuğba TAŞTAN PEDAGOJİK FORMASYON PROGRAMI ÖĞRENCİLERİNİN ÖZ YETERLİK VE EPİSTOMOLOJİK İNANÇLARININ İNCELENMESİ Doç. Dr. Oğuz DİLMAÇ, Şüheda AKTEPE, Alper YILMAZ OTİZM, SANAT EĞİTİMİ VE ÇOCUK: SERAMİK SANATI VE ÇOCUK Uzman Sibel AKTAŞ SERAMİK SERAMİK ÜRÜN TASARIMINDA EKLEMELİ ÜRETİM TEKNOLOJİSİNİN KULLANIMINA YÖNELİK DİSİPLİNLERARASI UYGULAMALAR Doç. Adile Feyza ÖZGÜNDOĞDU

7 LAZER AŞINDIRMA TEKNOLOJİSİ İLE SERAMİK SANATINDA ÇAĞDAŞ UYGULAMALAR Yrd. Doç. Dr. Betül AYTEPE ÖZGÜN BASKI TEKNİKLERİNDE DİSİPLİNLERARASI YAKLAŞIM SERAMİK YÜZEY UYGULAMALARI Yasemin DURAN TASARIM ÖZGÜN TASARIM SÜREÇLERİNİN ÜRETİM KALİTESİNE ETKİLERİ VE FİKRİ SERMAYE Doç. Dr. Adnan AKKURT TOPLUMSAL AÇIDAN TASARIM OLGUSU Yrd. Doç. Dr. Aydanur YENEL NESNELLEŞTİRME Öğr. Gör. Ayşegül YURTYAPAN SALİMİ TASARIM ve SİNEMA İLİŞKİSİNDE ORTAK DİSİPLİNLERİN YARATTIĞI ETKİNİN İZLEYİCİYE AKTARIMI Yrd. Doç. Dr. Bilge YARAREL TEKSTİL VE MODA TEKSTİL ÜZERİNE BİR UYGULAMA Uzman Öğr. Ayşe SEZER MODA SERGİLEME TASARIMI: LOUIS VUITTON VE MARC JACOBS ÖRNEĞİ Arş. Gör. Gülten ÖZDEMİR DİSİPLİNLERARASI BAĞLAMDA: KÜBİZM VE MODA ETKİLEŞİMİ Yrd. Doç. Dr. Halime YÜCEER ARSLAN, Uzman Gülşah POLAT SANAT VE TASARIM VE GÜZEL SANATLAR FAKÜLTELERİ NDE YENİ BİR DİSİPLİNLERARASI SANAT OLARAK PROFESYONEL MAKYAJ EĞİTİMİNİN İNCELENMESİ Yrd. Doç. M. Sevtap AYTUĞ GELENEKSEL KÜLTÜRÜ YAŞATMADA BİLGİSAYAR DESTEKLİ İŞLEME TASARIMI Yrd. Doç. Mine CAN TEKNOLOJİ ETKİSİNDE DÖNÜŞEN TEKSTİL MATERYALLERİNİN TEKSTİL VE MODA TASARIMINDAKİ YERİ: ISIYA DUYARLI KUMAŞLAR Öğr. Gör. Mine YILDIRAN TÜRK SANATLARI VE GÜNÜMÜZ MODASINDA EJDER FİGÜRLERİ Öğr. Gör. Dr. Murat ATUKEREN ANKARA KAZAN DÜĞÜN ÂDETLERİ VE GELENEKSEL DÜĞÜN KIYAFETLERİ Yrd. Doç. Dr. H. Nurgül BEGİÇ OPTİK SANAT VE MODA SEKTÖRÜ UYGULAMALARI Doç. Dr. Saliha AĞAÇ, Öğr. Gör. Menekşe SAKARYA DİĞER YÜCE ALGISI BAĞLAMINDA ANISH KAPOOR Arş. Gör. Banu YÜCEL DİSİPLİNLER ARASI BAĞLAMINDA ŞİİRDE ESTETİK YARATIMLAR Prof. Dr. Hayrettin RAYMAN MÜZİK ENDÜSTRİSİNDE İNTERNET (ÇEVRİM İÇİ) PAZARLAMASI VE UYGULAMALARI TÜRKİYE ÖRNEĞİ Yrd. Doç. Dr. Mihalis KUYUCU DİSİPLİNLERARASI TERİMİNİN FARKLI İNGİLİZCE KARŞILIKLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME Arş. Gör. Sevgi ARI

8 8

9 DİSİPLİNLERARASI TASARIM 2011 yılında,başkent Üniversitesi, Güzel Sanatlar Tasarım ve Mimarlık Fakültesi tarafından düzenlenen, 1.Sanat ve Tasarım Eğitimi Sempozyumu,Dün Bugün Gelecek başlıklı temasıyla, birbirine çok yakın ya da çok uzak gibi duran sanat ve tasarım kavramları,yirmi birinci yüzyılda dünyanın ve ülkemizin, bilgi çağını yaşadığı bir zaman diliminde, sanat ve tasarım eğitimi dün nasıldı, bugün nasıl ve gelecekte nasıl olacak üzerine kurgulanan sempozyuma, ulusal ve uluslararası düzeyde 150 bildiri sunulmuş, katılımcılar üç gün süreyle bildirilerini tartışmışlardır. Ayrıca sempozyum kapsamında bir hafta süreyle sanat ve tasarım çalıştayı gerçekleştirilmiş, dünyanın değişik ülkelerinden gelen ve alanında tanınmış ünlü sanatçı, tasarımcılar, Ankara da bulunan üniversitelerden seçilen 100 öğrenciyle birlikte atölye çalışmaları gerçekleştirmişlerdir nisan 2015 tarihinde ikincisi gerçekleştirilen Sanat ve Tasarım Eğitimi Sempozyumunun teması Disiplinlerarası Tasarım olarak seçilmiştir. Tasarımın temel felsefesi insanın ihtiyaç duyduğu konulara çözüm aramaktır. Bunu yaparken yeni buluşlar ve farklı yaklaşımlar da tasarımın boyutları içinde sayılmaktadır. Çağımız dünyasında tek alanlı disiplin anlayışı bilgi üretimine yetmemektedir, bilginin kolay ulaşıldığı ve sürekli genişlediği bir zaman diliminde birçok disiplinden beslenen meslekler ve teknolojiler daha yaratıcı ve başarılı olmaktadır. Bilim ve sanat alanlarında çoklu disipline dayalı bilgi sistemleri, mükemmel ve nitelikli üretimin temel felsefesi haline gelmiştir. Bu kapsamda, Başkent Üniversitesi, Güzel Sanatlar Tasarım ve Mimarlık Fakültesi nin düzenlemiş olduğu Disiplinlerarası Tasarım sempozyumu bu açıdan daha da önem kazanmaktadır. Sempozyuma yurtiçi ve ve yurtdışından 34 üniversiteden 102 özet gönderilmiş bilim kurulu tarafından 70 bildiri kabul edilmiştir nisan 2015 tarihlerinde disiplinlerarası sanat ve tasarım konuları enine boyuna tartışmaya açılarak değerli katılımcılar tarafından yeni bilgiler ve düşünceler bu kitapla kamuoyuna sunulmuştur. Sempozyumla bağlantılı ve uygulama boyutunda fakültemiz öğretim üyesi, Yard.Doç.Dr.Umut Şumnu yönetiminde sanat ve tasarım çalıştayı düzenlenmiş, yurtiçi ve yurtdışı çağrılı tasarımcıların rehberliğinde Ankara dan ve Ankara dışından başvuruda bulunan üniversitelerden seçilen 90 öğrenciyle birlikte bir hafta süreyle atölye çalışması yapılmıştır. Etimesgut Belediyesi nin katkılarıyla bu çalıştay kapsamında üretilen eserler, Başkent Üniversitesi Bağlıca Kampüs alanı içinde sergilenecektir. Etimesgut Belediye Başkanı sayın Enver Demirel ve ekibine teşekkür ediyorum. Başkent Üniversitesi, Güzel Sanatlar Tasarım ve Mimarlık Fakültesi, böyle bir sempozyuma ev sahipliği yapmayı ulusal bir görev olarak kabul etmekte ve üzerine düşen sorumluluğu yerine getirme mutluluğunu duymaktadır. Bu güzel Üniversiteyi kuran saygıdeğer hocamız Prof.Dr.Mehmet HABERAL a ve bizlerden desteklerini esirgemeyen rektörümüz Prof.Dr.Ali HEBERAL ve üniversite yönetimine teşekkür ediyorum. Sempozyum ve çalıştayda görev alan tüm personel ile, işini özveriyle yapan arkadaşlarımı içtenlikle kutlar, sempozyuma katkı veren tüm katılımcı konuklara teşekkür ederim. Yeni bir sempozyumda buluşmak dileğiyle, saygılarımla. Prof. Dr. Adnan TEPECİK Başkent Üniversitesi, Güzel Sanatlar Tasarım ve Mimarlık Fakültesi Dekanı 9

10 10

11 ENDÜSTRİYEL TASARIM 11

12 ENDÜSTRİYEL TASARIM EĞİTİMİNDE DİSİPLİNLERARASI OLUŞUMLAR Uzman Ahsen ÖZTÜRK Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü, Resim-İş Eğitimi Anabilim Dalı ÖZET Günümüzde disiplinler yeni bilgi ve çözümlere ulaşma çabası içinde kendi alanları dışında bir bakış açısına ihtiyaç duymakta ve bu sebeple sınırlarını kaldırarak birbirleriyle işbirliği içinde çalışmanın yollarını aramaktadır. Bu durumda, 21. yy. da eğitimin disiplinlerarası bir yaklaşıma geçeceği beklentisini oluşturmakta ve dolayısıyla eğitim kurumları bir arayış içine girmektedir. Disiplinlerarası eğitim arayışları içinde dikkat çeken eğilimlerden biri üniversitelerin kendi aralarında, araştırma kurumlarıyla veya MOOCs (Massive Open Online Courses/Kitlesel Açık Online Kurslar) sağlayıcısı Edx gibi eğitim platformları ile daha iyi bir eğitim vermek ve araştırma olanağı sağlamak adına birleşmeleri ve dünyayla rekabet edecek düzeyde disiplinlerarası kurumlar oluşturmalarıdır. Bu doğrultuda ülkeler eğitimlerini revize etmekte ve ihtiyaçları doğrultusunda üniversite ve araştırma kurumlarını bir araya getirerek yeniden yapılandırmaktadır. Türkiye de ise bunun tam tersine yeni üniversiteler açılmakta ve dolayısıyla fakülte ve bölüm sayıları her yıl artmaktadır. Son yıllarda bölüm bazında yaşanan artış endüstriyel tasarım lisans programlarında da görülmekte, gerekli altyapı ve insan kaynağı olmadan birçok bölümün açıldığı ve bu hazırlıksız büyüme sonucunda birçok sorunla karşılaşıldığı gözlenmektedir. Bu sebeple, dünyadaki eğitim alanındaki disiplinlerarası kurum oluşumlarının, ülkemiz endüstriyel tasarım eğitimi için fikir verici modeller oluşturacağı düşünülmektedir. Dolayısıyla daha çok bölüm açmak yerine dünyada ki üniversite yapılanmaları paralelinde, var olan kurumlardaki tasarım bölümlerinin kendi içlerinde veya farklı bölümlerle birleştirilmesi veya bağımsız disiplinlerarası tasarım eğitim kurumları oluşturulması gerektiği düşünülmektedir. Bu bildiride, dünyadaki disiplinlerarası eğitim kurum yapılanmaları günümüz gerekleri doğrultusunda incelenerek, Türkiyede ki endüstriyel tasarım eğitim programları için söz konusu olabilecek öneriler geliştirmek konusunda temel bilgilenme amaçlanmaktadır. Araştırma, konuya dair kitaplar, hazırlanmış makaleler, internet ortamında var olan kaynaklar üzerinde yoğunlaşılarak elde edilen bilgilerin kuramsal-analizi temelli hazırlanmıştır. Anahtar Kelimeler: Endüstriyel tasarım, Disiplinlerarası, Disiplinlerarası eğitim kurumları INTERDISCIPLINARY FORMATION IN INDUSTRIAL DESIGN EDUCATION ABSTRACT Today disciplines that are in a struggle for reaching new information and solutions need a perspective out of their field and therefore they try to think of ways to work in cooperation with each other by removing their borders. In this case, the 21st century leads to an expectation that education would come to an interdisciplinary approach and accordingly education institutions embark on a quest. One of the salient dispositions among the interdisciplinary education quests is that, the universities merger with each other, with research institutions or with education platforms such as MOOCs (Massive Open Online Courses) provider Edx in order to give a better education and provide opportunities for research and constitute interdisciplinary institutions at a level to compete with the world. Accordingly, countries revise their education and reconstitute universities and research institutions by banding them together according to their needs. 12

13 Contrary to this, new universities are opened in Turkey and hence numbers of faculties and departments are increasing every year. Recent increasing number on the basis of departments has been seen in the industrial design degree programs and it has been witnessed that many departments have been opened without necessary infrastructure and human resources have been provided and thus, many problems have been arisen as a result of this unprepared growth. For this reason it is considered that, educational interdisciplinary institutions of the world will create suggestive models for our country s industrial design education. Thereby instead of opening more departments, it is thought that there is a need to combine the present design departments of the institutions within each other or with different departments in parallel with the universities structuring of the world or constituting independent interdisciplinary design educational institutions. In this notice, it is aimed that, structuring of interdisciplinary education institutions around the world to be examined in accordance with the present requirements and having basic knowledge on developing suggestions towards the industrial design education programs in Turkey. This study has been prepared on the basis of books about the subject, written articles, sources available on the net and theoretical analysis of the obtained information. Keywords: Industrial Design, Interdisciplinary, Interdisciplinary Education Institutions GİRİŞ Günümüzde ve gelecekte oluşturulacak yeni bilgilerin birçok disiplinin ortak çalışması sonucu ortaya çıkması öngörüsü doğrultusunda disiplinler yeni bilgi ve çözümlere ulaşma çabası içinde kendi alanları dışında bir bakış açısına ihtiyaç duymakta ve bu sebeple sınırlarını kaldırarak birbirleriyle işbirliği içinde çalışmanın yollarını aramaktadır. Bu durumda 21. yy. da, eğitimin disiplinlerarası bir yaklaşıma geçeceği beklentisini oluşturmakta ve dolayısıyla eğitim kurumları bir arayış içine girmektedir. Tasarım disiplini kendi doğasında işbirliğini içermekte, bir başka deyişle disiplinlerarası terimiyle ilişkilendirilen bir kavram olmaktadır. Çünkü günümüzde tasarımcılardan sadece ürünün biçimini tasarlamaları değil birçok alanda (üretim, malzeme, satış, pazarlama, dağıtım vs) uzman olmaları beklenmekte, dolayısıyla artık tasarımcı ürünlerle beraber deneyimleri, sistemleri hatta toplumları tasarlamaktadır. Ama ne mevcut tasarım literatürü kendi başına bu genişlemeyi karşılamak için yeterlidir, ne de tüm bu uzmanlıklara tek bir kişinin sahip olması fikri gerçekçidir. Bu da kuşkusuz diğer disiplinler ile bilgi alışverişine girilmesini kaçınılmaz kılmaktadır (Özcan, 2011: 131). Bunun sonucunda tasarımcılardan diğer alanlar (üretim, pazarlama, satış, dağıtım vs.) hakkında bilgi sahibi olması beklenmekte, bu durumda disiplinlerarası çalışma gerekliliğini doğurmaktadır. Bu yüzden beşeri ve sosyal bilimler, işletme ile mühendislik bilimleri endüstriyel tasarım eğitiminin içine dâhil edilmekte, tasarım disiplini diğer disiplinlerle beraber ortaklaşa programlar oluşturarak mesleğin günümüzdeki adaptasyonuna yardımcı olmaktadır. Örneğin Kore deki tasarım eğitimi sanat merkezli eğitimden, sanat, bilim, mühendislik ve beşeri bilimleri birleştiren disiplinlerarası yaklaşıma geçmiştir. 5 yıllık tasarım kalkınma planında ( ) odak nokta Küresel dünyada rekabet eden tasarımcıların ve multidisipliner eğitimin desteklenmesi olurken, (Quarz+ Co: 2011,Akt: Restarting Britain Report) üniversiteler için Singapur un eğitim politikası daha bütüncül, multidisipliner bir tasarım eğitimine doğru hareket etmek ve aynı zamanda tasarımı diğer disiplinlerin (mühendislik ve işletme okulları vb) öğretim ve öğrenim aktivitelerinin içeriğine yerleştirmek olmaktadır (Design Singapore Initiative, 2003, Akt: MacLeod, Muller, Covo, Levy). DİSİPLİNLERARASI UYGULAMA ÖRNEKLERİ ve TÜRKİYE DEKİ DURUM Dünyada tasarım alanını içeren birçok disiplinlerarası programa rastlanmaktadır. Örneğin, Rensselaer Polytechnic Institute (rpi) ilgi çeken disiplinlerarası programlardan biri BS derecesi veren Tasarım, Yenilik ve Toplum (Design, Innovation and Society (DIS) programıdır. Program her 13

14 14 dönem öğrencilerin bireysel ve disiplinlerarası takımlar halinde çalışmalarını içeren stüdyo dersleri dizisinden oluşmaktadır. Stüdyo serisinin teknoloji, toplum ve bilim arasındaki ilişkiyi araştırmak için sosyal bilimler ve beşeri bilimler dersleriyle takviye edildiği belirtilmektedir ( academics/ interdisciplinary/dis.html, 2014). Verilen 8 adet stüdyo dersine bakıldığında, yenilikçi bir ürünün tasarlanmasından üretimine ve pazarlanmasına, bireyin ve toplumun dikkate alındığı bütün bir süreci kapsadığı görülmektedir. ABD nin tasarım alanında en önemli okullarından biri olan Carneige Mellon University (CMU) de sahip olduğu disiplinlerarası lisans programlarıyla içerik anlamında farklı bir yapıya sahip olarak kendini diğer disiplinlerarası tasarım programlarından ayırmaktadır. Tasarım alanı da dâhil olmak üzere güzel sanatlara ait farklı disiplinlerle ortaklaşa oluşturulan programlar BXA: Disiplinlerarası Programlar (Interdisciplinary Degree) olarak adlandırılmaktadır. Bunlar Beşeri Bilimler ve Sanat Lisans programı (Bachelor of Humanities and Arts) (BHA), Fen Bilimleri ve Sanat Lisans programı(bachelor of Science and Arts) (BSA) ve Bilgisayar Bilimleri ve Sanat Lisans programıdır (Bachelor of Computer Science and Arts) (BCSA). Programlar genel eğitim gereksinimleri, güzel sanat eğitimi gereksinimleri ile seçilen alana göre bilgisayar bilimleri, fen bilimleri/matematik (kapsamında Biyolojik Bilimler, Kimya, Matematik Bilimleri ya da Fizik olan) ile beşeri/sosyal bilimler alanları gereksinimlerini içermektedir. Öğrenciler Güzel Sanatlar Kolejinden Mimarlık, Sanat, Tasarım, Drama ve Müzik alanları olmak üzere 5 okuldan ders seçebilmektedirler ( 2014). Tasarım eğitimindeki disiplinlerarası değişimler sadece programlar oluşturma, müfredat yenileme olarak kalmamış, dünyadaki çeşitli ülkelerdeki tasarım okullarında da farklılaşmalar yaşanmıştır. Kuruluş amacı dünya standartlarında çalışma, eğitim ve araştırma aktivitelerine ev sahipliği yapmak (Markkulaa, Lappalainen, 2009: 252) olan Aalto Üniversitesi Helsinki School of Economics ile Helsinki University of Technology ve The University of Art and Design Helsinki nin bir araya getirilmesi sonucu Finlandiyada ilk disiplinlerarası üniversite olarak kurulmuştur. Araştırmalarında küresel sorunlar üzerine odaklanarak çapraz disiplinlerarası yaklaşım gerektiren temalar aracılığıyla, geniş araştırma programlarına ve ortamlarına sahip, yeni bir araştırma çevresi oluşturulması planlanmıştır (Restarting Britain Report, 2011: 44). Görüldüğü gibi eğitim kurumları da giderek değişmekte; tasarım ve sanat okullarının farklı disiplinlerdeki (teknoloji, işletme vb.) okullarla birleşmesinden disiplinlerarası üniversiteler kurulmaktadır. Benzer değişimler dünya genelindeki başka ülkelerde de görülmekte ve daha iyi bir eğitim vermek, araştırma olanağı sağlamak ve dünyayla rekabet edecek düzeyde kurumlar oluşturmak adına üniversiteler kendi aralarında, araştırma kurumlarıyla veya MOOCs (Massive Open Online Courses/Kitlesel Açık Online Kurslar) sağlayıcısı Edx gibi eğitim platformları ile bir araya gelmektedir. Bu doğrultuda ülkeler eğitimlerini revize etmekte ve ihtiyaçları doğrultusunda üniversite ve araştırma kurumlarını yeniden yapılandırmaktadır. Örneğin bu durum Fransa da Campus Paris-Saclayi ın oluşturulmasında görülmektedir. Bu girişim 22 üniversite, araştırma enstitüsü ve Grande Ecoles u bir araya getirecek ve 2020 de yaklaşık çalışan ve den fazla öğrenciye sahip olacaktır. Paris-Saclay Campus ü geliştirenlerin amacı, en iyi yetenekleri çeken, dünya çapında lider, çok temalı ve multidisipliner düzeyde üniversite kampüslerinin birleştirilmesi ve sürdürülmesiyle, yüksek öğretim, araştırma ve yeniliğe adanmış ilk insan topluluğunu oluşturmak (Goedegebuure, 2012, Akt: Öztürk) diye belirtilmektedir. Almanyada ise University of Karlsruhe ve Forschungszentrum Karlsruhe GmbH, Karlsruhe Institute of Technology (KIT) kurmak için birleştirilmiştir. KIT vizyonunu mühendislik ve fen bilimlerinde dünya lideri enstitüler arasına girmek olarak belirlemiştir. En iyi bilinen örnek ise Victoria University of Manchester ve Manchester University of Science and Technology nin birleştirilmesiyle University of Manchester ın oluşturulması olmuştur (Goedegebuure, 2012, Akt: Öztürk). Yerleşke üniversitelerinin birleşiminin yanı sıra University of New England (UNE) da olduğu gibi

15 uzaktan eğitim vermek amacıyla UNE ile çevrimiçi eğitim platformu sağlayan Pearson arasında 2011 de bir ortaklık başlatılmış ve bu ortaklıkta UNE akademik kalite güvencesi sunarken Pearson teknolojik platform anlamında destek sağlamıştır (Goedegebuure, 2012: 12). Danimarka ise ülke genelinde bir reforma giderek üniversite ve araştırma kurumlarını yeniden yapılandırmıştır. Yüksek Öğretim ve Bilim Bakanlığının (Ministry of Higher Education and Science) internet sayfasında belirtildiğine göre; Danimarkanın araştırma ve üniversite eğitimini ulusal ve ayrıca uluslararası alanda güçlendirmek, üniversitelerin iş çevreleriyle olan işbirliğindeki ve yenilik üretmedeki payını arttırmak, uluslararası araştırma fonlarının üniversitelere çekimini arttırmak ve kamu hizmetlerini yükseltmek amacıyla 2007 de Danimarka hükümeti birçok araştırma kurumunun ve üniversitenin gönüllü olarak birleşeceği haberini ilan etmiştir. Buna göre daha önceden toplam sayısı 25 olan üniversite ve araştırma kurumlarının sayısı 8 üniversite ve 3 araştırma kurumuna inmiş ve araştırma aktivitelerinin %97 si 7 üniversitede toplanmış, geri kalan % 3 lük kısmı ise 4 küçük enstitü arasında bölünmüştür (University Mergers of 2007, 2013). Üniversitelerin birleşmeleri dışında ayrıca üniversiteler arasında işbirliğini teşvik eden eğilimlerde bulunmaktadır. Örneğin Hong Kong ve Avustralya da kurumlar arasında birleşme yerine işbirliği teşvik edilmekte, dünyadaki en iyi üniversiteyi yaratmaktan ziyade araştırmanın yoğun olduğu kurumların araştırmanın az olduğu kurumlarla işbirliği yapması amaçlanmaktadır (Goedegebuure, 2012). Dolayısıyla yenilikçi fikir ve araştırmalara ön ayak olacak, dünyayla rekabet edecek yeni kurumlar oluşturmak amacıyla üniversiteler ve araştırma kurumlarının stratejik ortaklıklar, kurumsal birleşmeler veya farklı türlerdeki işbirlikli çalışma yoluyla bir araya geldiği görülmektedir. Bir başka deyişle ülkeler, yüksek öğrenim sistemlerini revize ederek gelecekte ihtiyaç duyacağı kurumları oluşturma doğrultusunda yeni üniversiteler açmak yerine var olan kurumları bir araya getirme yoluna gitmektedirler. Türkiye de ise tam tersi bir tutum içine girilerek her il e bir üniversite anlayışı çerçevesinde sürekli yeni üniversiteler ve dolayısıyla yeni programlar açılmaktadır. Bu üniversitelerin birçoğunda alt yapı ve donanım eksikliği bulunması ve gerekli öğretim elemanına sahip olunmaması yetersiz bir eğitim verilmesine neden olmaktadır. Bu durumdan etkilenen alanlardan biri de endüstriyel tasarım programlarıdır. Özellikle son yıllarda endüstriyel tasarım lisans programlarının sayısının yeterli insan kaynağı ve fiziki alt yapıya sahip olmadan hızlı bir şekilde artması, beraberinde bir takım problemleri getirmiştir. Bütünsel bir vizyondan yoksun olarak gerçekleştirilen bu artış, eğitim kurumlarını enerjilerini lisans eğitimine yoğunlaştırmaya zorunlu bırakmış, dolayısıyla lisansüstü program geliştirme çabası lisanstaki ivmeyi yakalayamamıştır. (Hasdoğan, 2014: x). Ayrıca yeni kurulan lisans programlarının beraberinde çok sayıda endüstriyel tasarım eğitimcisi ve dolayısıyla daha fazla sayıda endüstriyel tasarım lisansüstü programı mezunu gereksinimini ortaya çıkarması (Kaygan, Kaygan, 2014: xiii) ama bunun karşılığında yeteri kadar lisansüstü programın lisans programı kadar yaygın ve gelişmiş olmaması da problem yaratmaktadır. Dolayısıyla gerekli donanıma sahip olunmadan açılan endüstriyel tasarım bölümleri ve ülkenin ihtiyaçları dikkate alınmadan tasarımcı yetiştirmeye yönelik olarak uygulanan eğitim politikalarının, mesleki eğitim alanında sorun teşkil ettiği düşünülmektedir. ÖNERİLER ve SONUÇ Yukarıda verilen örneklerde görüldüğü üzere yurt dışında tasarım başta olmak üzere mühendislik bilimleri, işletme, beşeri bilimler, fen bilimleri hatta bilgisayar bilimlerinin birleşiminden oluşan program örneklerine ulaşılmıştır. Dolayısıyla, tasarım eğitiminin kendi başına tek bir disiplin olarak programlarda yer alması yanında, farklı disiplinlerle işbirliği içinde oluşturulacak programlarla var olmasına dair bir gidişat olduğu gözlenmiştir. Dolayısıyla, sürekli benzer bölümler açmak yerine disiplinlerarası oluşumlar altında daha kaliteli bir eğitim vermek ve kurumlardaki var olan alt yapı ve insan kaynağından faydalanmak amacıyla tasarım bölümleri kendi içlerinde veya farklı bölümlerle birleştirilebilir veya stratejik ortaklıklara gidilerek işbirlikli çalışmalar gerçekleştirilebilir. 15

16 Ayrıca Aalto Üniversitesi ve benzeri kurumlarda olduğu gibi üniversite sayısını arttırmak yerine onları birleştirerek multidisipliner çalışma ve eğitim ortamı sağlayacak tasarım alanında da özelleşmiş eğitim kurumları oluşturulabilir. Böylelikle, üniversite sisteminden ayrı veya bağlı ise bile kendi kriter ve yönetmeliklerine sahip, bağımsız, araştırma ve yeniliğe önem veren disiplinlerarası eğitim kurumları tarafından da tasarım eğitimi verilebilir. Disiplinlerarası uygulamalar ve tasarım eğitimiyle diğer disiplinlerin karşılıklı etkileşimi gelecekte tasarım eğitiminin üniversite içinde veya dışında nerede veya hangi fakülte altında konumlanacağının da sorgulanmasına neden olmakta ve verilen örneklerden yola çıkarak farklı yapılandırılmalara gidilmesi gerektiğini bize işaret etmektedir. Buna göre ülkemizde, tasarım eğitiminin verildiği Güzel Sanatlar ve Mimarlık fakülteleri dışında diğer ilgili disiplinlere (işletme, mühendislik, beşeri bilimler vb.) ait fakültelerde de tasarım eğitiminin verilebileceği düşünülmektedir. Sonuç olarak, yeni açılan üniversiteler ve bunun paralelinde sayısı sürekli artan endüstriyel tasarım bölümlerinin, plansız bir büyümeden dolayı sahip olduğu problemler eksik bir eğitimin verilmesine sebep olmakta, bu durumda mesleki anlamda yetersiz tasarımcıların yetiştirilmesine neden olmaktadır. Dünya standartlarında bir endüstriyel tasarım eğitimi vermek, ülkenin ve toplumun refah düzeyinin artmasına yardımcı olmak amacıyla disiplinlerarası tasarım bölümleri veya okullarının kurumların birleştirilmeleri veya bir ortaklık çerçevesinde bir araya getirilmesiyle oluşturulması, eğitimin sadece Mimarlık ve Güzel Sanatlar Fakültelerinde değil diğer disiplinlere ait fakültelerde de verilmesi gerektiği düşünülmektedir. KAYNAKÇA GOEDEGEBUURE, L. (2012); Mergers and More: The Changing Tertiary Education Landscape in the 21st Century, research/groups/heik/heik-working-paperseries/ ( ) adresinden erişilmiştir. HASDOĞAN, G. (2014); Önsöz: Tasarım Araştırmaları Konferansının Önemi, UTAK 2014 Bildiri Kitabı: Eğitim, Araştırma, Meslek ve Sosyal Sorumluluk, ix-xi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Ankara KAYGAN, P., KAYGAN, H. (2014); Giriş: Tasarım Araştırmalarıyla Endüstriyel Tasarımdaki Dönüşümleri Anlamak, UTAK 2014 Bildiri Kitabı: Eğitim, Araştırma, Meslek ve Sosyal Sorumluluk, xiii-xix, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Ankara MacLEOD, D., MULLER, L., COVO, D., LEVY, R. (2007), Design as an Instrument of Public Policy in Singapore and South Korea, The Canadian Design Research Network MARKKULAA, M., LAPPALAINEN, P. (2009); New Openings in University Industry Cooperation: Aalto University as the Forerunner of European University Reform, European Journal of Engineering Education, Vol 34, No: 3, ÖZCAN, K. (2011); Tasarım Eğitiminin Geleceği Üzerine Bir Değerlendirme: Tasarımcının Değişen Rolü ve Tasarım Eğitiminin Bu Yeni Role Uyum Sağlama Süreci, Endüstriyel Tasarımda Eğitimde 40 yıl Sempozyum Bildiri Kitabı, , Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul ÖZTÜRK, A. (2014), Endüstriyel Tasarım Eğitiminde Yeni Yöntem ve Yaklaşımlar, YayınlanmamışYüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Samsun Rensselaer Polytechnic Institute, ( ) adresinden erişilmiştir. The Design Commission (2011), Restarting Britain Design Education and Growth, design-commission-restarting-britain-design-education-and-growth.pdf ( ) adresinden erişilmiştir. University Mergers of 2007, 5 Şubat 2013, higher-education/danish-universities/the-universities-in-denmark/university-mergers-of- 2007?searchterm=University%0A%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20 mergers%20of% ( ) adresinden erişilmiştir. 16

17 TEKNİK VE TASARIMDA YENİ KESİŞİM? ENDÜSTRİYEL TASARIM MÜHENDİSLİĞİ EĞİTİMİ Doç. Dr. Dilek AKBULUT Gazi Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümü ÖZET Endüstriyel tasarım mühendisliği eğitimi, ülkemizde yeni yapılanmakta olan bir alandır. İlk olarak 2010 yılında kurulma kararı alınan bölüm, bugün üç devlet üniversitesinde öğrenci kabul etmektedir. Halihazırda varolan endüstri ürünleri tasarımı bölümleri ise 1971 yılından beri öğrenci kabul etmektedir. Endüstri ürünleri tasarımı programlarına nazaran teknik ağırlıklı olarak kurgulanan endüstriyel tasarım mühendisliği eğitim programları, mühendislik ve ürün tasarımını kaynaştırma iddiasındadır. Çalışmanın amacı, yeni yapılanmakta olan bu bölümlerin tasarım kavramına yaklaşımlarını incelemektir. Çalışma dahilinde bölümlerin oluşturdukları ders programları, bu programlarda yer alan tasarım derslerinin ağırlığı, ve bölümlerdeki öğretim elemanlarının mesleki kökenleri incelenecek, yanısıra Gazi Üniversitesi Endüstriyel Tasarım Mühendisliği bölümünde öğrencilerin endüstriyel tasarım kavramına yaklaşımları, yapılan anketlerle ele alınacaktır. Anahtar kelimeler: endüstri ürünleri tasarımı, endüstriyel tasarım mühendisliği, eğitim, A NEW INTERSECTION OF TECHNIC AND DESIGN? INDUSTRIAL DESIGN ENGINEERING EDUCATION ABSTRACT Industrial design engineering education is a new concept in our country. Admissions to these departments, which were decided to be established in 2010, is being continued in three state universities while industrial design departments have been admitted until Industrial design engineering curriculum, which stands on a more technical ground than industrial design curriculum, claims to integrate engineering and industrial design. The aim of the research is to examine the approach of these departments to the Notion of design. Within the framwork of the study, the industrial design engineering curriculums, the weight of design courses in these curriculums, the academic origin of the academic staff will be investigated; besides the approach of students of Gazi University Industrial Design Engineering Department to the concept of industrial design will be elaborated. Keywords: industrial design, industrial design engineering, education 1. GİRİŞ 19. yüzyılda endüstri devrimiyle beraber tümüyle değişen üretim anlayışı, teknolojik ve sosyal değişimleri de beraberinde getirmiştir. Sanat ve tasarım kavramlarındaki ayrışma ve bunun sonucu olan dekoratif sanatlar devrimi de bu dönemin bir getirisidir. Teknik gelişmelerle artan üretim ve düşen üretim maliyetleri, niteliksiz ürünlerin otaya çıkmasına yol açmış (Weill, 2007: 13), bu da yeni bir estetik anlayışına gereksinimi ortaya koymuştur. Makinayı dışlayan sanat düşüncesine karşılık sanat ve ticaretin birbirinin tamamlayıcısı olması (Weill, 2007: 32) düşüncesi, bugünkü tasarım anlayışının da temelini oluşturmuştur. Bu yeni estetik ve tasarım anlayışı, 1919 da kurulan ve sanat ve endüstrinin doğru bütünleşmesini hedefleyen Bauhaus ile kurumsallaşmıştır. 2. Dünya Savaşı sonrasında tasarımcının 17

18 koordinasyon görevi üstlendiği endüstride kurulan Ulm Hochschule für Gestalltung (UHG) ise, sanat ve teknolojiye farklı bir yaklaşım sergilemiş ve tasarımı bir bilim haline getirme çabası içinde olmuştur. Tasarımcıdan, maksimum verim sağlamak için, uzmanlarla işbirliği yaparak üretimin en çeşitli ihtiyaçlarını ve kullanımı, malzeme verimliliğini ve kullanıcının kültürel tatminini koordine etmesi beklenen bir ortamda (Westphal, 1991: 39) tasarım pratiği de artık sanat tabanlı olmaktan çıkmış (Betts, 1998: 75), eğitim de bilimsel bir zemine taşınmıştır. Günümüzde uygulamalı tasarım alanı, endüstri ürünleri tasarımı, çevre tasarımı, ve grafik tasarımı içerir (Arntson, 1988: 3). Uygulamalı tasarım olan endüstri ürünleri tasarımı, kullanıcı ihtiyaçlarını karşılayacak seri üretilmiş nesnelerin yaratımı ile ilgilenir. Industrial Designers Society of America (IDSA), endüstri ürünleri tasarımını kullanıcı ve üreticinin ortak menfaatine hizmet eden ürün ve sistemlerin işlev, değer ve görünüşlerini optimize eden kavram ve özelliklerin yaratım ve geliştirme profesyonel hizmeti olarak tanımlar (Ulrich, Eppinger, 1995: 155). Kendini bir disiplin olarak bilim ve sanat arasında konumlandıran endüstri ürünleri tasarımcılığı, vadettiği kullanıcı-üretici menfaatini sağlamak için çok farklı alanlardan beslenmektedir. Ülkemizde 40 yıllık bir geçmişi henüz tamamlamış olan endüstri ürünleri tasarımcılığı ve iş hayatındaki bütünleyeni makine mühendisliği arasında endüstriyel tasarım mühendisliği ise farklı yeni bir alan olarak ortaya çıkmaktadır. Bu yeni alanın ortaya çıkışı, endüstri ürünleri tasarımcılığı ve makine mühendisliği arasındaki mesafeyi açmakta, birini daha sanat tabanlı diğerini ise teknik tabanlı bir mecraya itmektedir. Bu çalışmanın amacı, henüz yeni ortaya çıkan ve endüstri ürünleri tasarımcılığı ve makine mühendisliği arasındaki bağı kurma iddiasında olan bu bölümlerin tasarım anlayışlarını, oluşturulan programlar ve öğrenci görüşleri dahilinde incelemektir. Çalışma dahiline Gazi Üniversitesi Endüstriyel Tasarım Mühendisliği öğrencileri ile görüşmeler yapılmış, meslekten ve eğitimden beklentileri sorgulanmıştır. 2. ÜLKEMİZDE ENDÜSTRİYEL TASARIM MÜHENDİSLİĞİ EĞİTİMİ Ülkemizde endüstriyel tasarım mühendisliği, 2010 yılından itibaren kurgulanmaya başlanmış bir eğitim dalıdır. Halihazırda eğitimine devam eden 3 bölüm de bu tarihten sonra kurulmuş ve öğrenci kabul etmeye başlamıştır yılından beri öğrenci kabul eden bu bölümler, bulundukları üniversitelerin mühendislik ve ya teknoloji fakültelerinde yer almaktadır. Erciyes Üniversitesi nde bulunan ve 2010 yılında Türkiye de ilk kurulan endüstriyel tasarım mühendisliği bölümü, mühendislik fakültesinde yer almakla birlikte; Gazi Üniversitesi ve Karabük Üniversitesi nde bulunan diğer iki bölüm, teknoloji fakülteleri içinde yer almaktadır. Yeni bir fakülte modeli olarak kurgulanan ve 2009 yılından itibaren oluşturulmaya başlanan teknoloji fakülteleri de mühendislik ünvanı veren eğitim kurumlarıdır. Mühendislik fakültelerinden farklı olarak bu kurumlarda eğitim, uygulama becerisini geliştirmeyi hedefler. Bu sebeple bir yarıyıl işyeri eğitimi (staj) ve yaz dönemlerinde de toplam 72 günlük staj, bu fakültelerin eğitim müfredatlarında bulunur. Üniversitelerarası Kurul un 27 Haziran 2014 de aldığı karar ile teknoloji fakülteleri mezunları, mühendislik fakültesi mezunları ile eşdeğerlik ve imza yetkisi almışlardır. 2.1 Akademik Profil Yeni yapılanmakta olan bu alanda eğitim kadrosu, mesleki köken itibariyle farklılıklar göstermektedir. Öte yandan teknoloji fakültelerinde yer alan bölümlerde teknik eğitim ağırlıklı, mühendislik fakültesinde yer alan bölümde ise mühendislik ağırlıklı kadro oluşumundan söz edilebilir. Alan gerekliliklerine istinaden oluşturulan müfredatlarda bulunan endüstri ürünleri tasarımı ve teknik becerileri geliştirici dersler için ise bölümler, ilgili alanlarda yetişmiş elemanlardan yarı zamanlı destek alır durumdadırlar. 18

19 Gazi Üniversitesi Erciyes Üniversitesi Karabük Üniversitesi Müh. Teknik Eğt. Sanat - Tasarım Müh. Teknik Eğt. Sanat - Tasarım Müh. Teknik Eğt. Prof. Dr Doç. Dr Yrd. Doç. Dr Sanat - Tasarım Öğr. Gör. 1 1 Arş. Gör. 2 2 Yarı Zamanlı 1 4 Toplam 13 (%61 Teknik Eğitim Fakültesi) 11 (%55 Mühendislik Fakültesi) 7 (%100 Teknik Eğitim Fakültesi) Tablo 1: Endüstriyel tasarım mühendisliği bölümlerinde mesleki kökene göre öğretim elemanı sayıları 2.2 Ders Programı Mühendislik ve endüstri ürünleri tasarımı arasında kendini konumlandıran endüstriyel tasarım mühendisliği bölümlerinde lisans müfredatı, bu iki alanı kapsar nitelikle oluşturulmaktadır. Endüstri ürünleri tasarımına yönelik ders isimleri, daha çok sanat ve estetik gibi terimlerle tamamlanmaktadır. Öte yandan tasarım bölümlerinde temel dersler arasında bulunan teknik resim, iletişim teknikleri, temel tasarım gibi tasarım alanına özgü dersler de müfredatın parçası haline gelmiştir. Aynı şekilde, mühendislik temelli malzeme, üretim teknikleri gibi dersler de bu müfredatlarda ağırlıklı olarak bulunmaktadır. Endüstri ürünleri tasarımına yönelik kimi özelleşmiş alan dersleri de seçmeli ders statüsünde programlarda yer almaktadır. Gazi Üniversitesi Erciyes Üniversitesi Karabük Üniversitesi 1 Temel Tasarım Teknik Resim Temel Tasarım Teknik Resim Teknik Resim 2 Tasarımda Görsellik Teknik Resim Tasarım Tarihi Ürün Tasarımında Form Tasarımda Görsellik Tasarımda Eskiz ve Çizim Teknikleri Sanat ve Tasarım Bilgisayar Destekli Çizim 3 Tasarım ve Biçim Tasarım Uygulamaları Malzeme İmalat Teknikleri Tasarım İletişimi Ergonomi Bilgisayar Destekli Tasarım Ürün Tasarımı Malzeme İmalat Teknikleri Malzeme Üretim Teknikleri Bilgisayar Destekli Modelleme 4 Sanat ve Tasarım Tasarım Uygulamaları Malzeme İmalat Teknikleri İmalat Teknikleri Ürün Tasarımı Tasarım İletişimi Bilgisayar Destekli Tasarım Staj 5 Estetik ve Ergonomi Endüstri Ürünleri Tasarımı Seçmeli Dersler 6 Endüstri Ürünleri Tasarımı İnovasyon ve Yaratıcılık Çevre ve Ürün Tasarımı Endüstri Tasarımı ve Uygulama Projesi Endüstriyel Tasarım Stüdyosu Staj 7 Staj Endüstriyel Tasarım ve Uygulama Projesi Endüstriyel Tasarım Uygulamaları 8 Mezuniyet Projesi Proje Yönetimi Girişimcilik Yeni Ürün Geliştirme Ürün Tasarımında İletişim Endüstriyel Tasarım Uygulamaları Tablo 2: Yarıyıllar itibariyle endüstriyel tasarım mühendisliği bölümlerinde yer alan endüstri ürünleri tasarımı bölümlerine yönelik / ortak dersler 19

20 3. ÇALIŞMA Çalışma kapsamında Gazi Üniversitesi Teknoloji Fakültesi Endüstriyel Tasarım Mühendisliği Bölümü 1. sınıf öğrencileri ile anket çalışması yürütülmüş ve öğrencilerin yeni oluşmakta olan endüstriyel tasarım mühendisliğine yaklaşımları, arasında konumlandırıldığı endüstri ürünleri tasarımı ve makine mühendisliği nosyonlarına bakış açıları ile beraber algılanmaya çalışılmıştır. Çalışma kapsamında görüşülen öğrenci sayısı, 17 si kız, 8 i erkek olmak üzere 25 dir. Öğrencilerin yaş ortalamaları, 18,68 olarak belirlenmiştir. Öğrencilerin meslek seçimlerinin arkasındaki bilinç düzeylerini algılamak amacıyla öncelikle lisans yerleştirme sınavında başka endüstri ürünleri tasarımı ve endüstriyel tasarım mühendisliği tercihleri olup olmadığı sorulmuştur. Ayrıca öğrencilerden endüstriyel tasarım mühendisliği alanının sırasıyla endüstri ürünleri tasarımı ve makine mühendisliği ile farkları ve bağlantılarını tanımlaması, endüstriyel tasarım tanımı yapması istenmiş ve birinci yılda aldıkları temel tasarım ve tasarımda görsellik derslerinden beklentileri sorulmuştur. Öncelikle istenilen endüstri ürünleri tasarımı ve endüstriyel tasarım mühendisliği karşılaştırmasında, öğrenciler bariz bir biçimde ürünün dış kabuğuna yönelik estetik nitelikleri endüstri ürünleri tasarımcılığına atfederken kullanışlılık, imalata uygunluk, mekanik gibi nitelikleri de endüstriyel tasarım mühendisliğinin sorumluluğunda ifade etmiştir. Bunların yanısıra bölüm mezunlarının imza yetkisi olması, alanın endüstri ürünleri tasarımcılığına bir üstünlüğü olarak tercih sebebi olmuştur: Mühendislikte amacı kullanış iken endüstri ürünleri tasarımında amacı estetik duruşudur İkisi arasında çok büyük farklılıklar olduğunu düşünmüyorum. İkisi de tasarım odaklı. Mühendislik işin içine girdiğinde, tasarımın montajı, imalatı işin içine giriyor Endüstri ürünleri tasarımı, bir ürünü tasarlamak ve görselliğini geliştirmek içindir. Endüstriyel tasarım mühendisliği ise hem tasarım hem üretilebilirlik hem de üretici-kullanıcı çıkar ilişkisini kurabilmektedir. Bu yüzden endüstriyel tasarım mühendisliğinin imza yetkisi vardır. Endüstri ürünleri tasarımı daha çok estetiğe önem verir. Bilindiği üzere mühendislik daha çok sistematikliğe ve sağlamlığa önem verir. Bu noktada iki tarafın da eksikliklere sahip olduğu ortaya çıkar. Endüstriyel tasarım mühendisliği bu iki dalın da açığını kapatabilecek kapasiteye sahiptir. Endüstri ürünleri tasarımı ergonomi ve görsel anlamda ürün tasarımına ağırlık verirken endüstriyel tasarım mühendisliği endüstriyel tasarım mühendisliği tasarlanan ürünün üretime elverişli olup olmadığını da kontrol eder Verilen cevaplar derlendiğinde iki alan için öğrencilerin tanımlamaları şu şekilde nitelendirilebilir: Endüstri Ürünleri Tasarımı Estetik Ergonomi Sanatsal Kısıtlı Ürünün dışı Görsellik Endüstriyel Tasarım Mühendisliği Kullanışlılık İmalata uygunluk Mekanik Sistematik Ürünün içi Sağlamlık İşlevsellik Uygulanabilirlik İmza yetkisi Tablo 3: Endüstri ürünleri tasarımcılığı ve endüstriyel tasarım mühendisliği karşılaştırması Öte yandan benzer bir karşılaştırmayı makine mühendisliği ve endüstriyel tasarım mühendisliği arasında yapmaları istendiğinde öğrenciler makine mühendisliğini eğitim gördükleri alana göre daha kısıtlı ve mekanik bir meslek olarak tanımlamışlardır: 20

21 Makine mühendisliği daha çok üretimle ilgilidir, endüstriyel tasarım mühendisliği tasarımla. Makine mühendisleri makine parçalarıyla ilgilenir, endüstriyel tasarım mühendisleri hem parçalarla ilgilenir hem de tasarımlarını yaparlar Makine mühendisliğinin mekanik olarak bilgisi fazladır. Endüstriyel tasarım mühendisi çok fazla mekanik bilgi sahibi olmasa da estetik ve görünüşe önem verir Makine mühendisliği işin tasarım yönüyle o kadar ilgilenmez. Endüstriyel tasarım mühendisliği, makine mühendisliği ve endüstri ürünleri tasarımı arasında kalan meslektir. Makine mühendisi mekanik açıdan ilgilenirken endüstriyel tasarım mühendisi hem mekanik hem görsel yapısıyla ilgilenir Endüstriyel tasarım mühendisliği, işin estetik yanıyla daha çok ilgilenir. Makine mühendisliğinin işini yapabilirken makine mühendisi onun işini yapamaz. Yukarıda endüstri ürünleri tasarımcılığına atfedilen nitelikler, makine mühendisliği ile karşılaştırmaya gelindiğinde endüstriyel tasarım mühendisliğinin nitelikleri olarak ifade edilir hale gelmektedir: Endüstriyel Tasarım Mühendisliği Makine Mühendisliği Mekanik Mekanik Tasarım Üretim İşlevsellik Teknik Maliyet Bakım-Onarım Yarar Tekrardan imal Görsellik İşleyiş İnnovatif Varolanı tekrarlayan Tablo 4: Endüstriyel tasarım mühendisliği ve makine mühendisliği karşılaştırması Öğrencilerden endüstriyel tasarım kavramını ifade etmeleri istendiğinde ise işlevsellik, kullanışlılık, görsellik, üretilebilirlik gibi niteliklerle tanımlamışlardır: Endüstriyel tasarım, yarar sağlayabilecek ürünler üzerine yapılır Tasarım, herhangibir objenin görselliği iken endüstriyel tasarım, ihtiyaç duyulan aletler ve ürünlerin görselliğidir Tasarım için önemli olan estetiktir. Endüstriyel tasarımda ise kullanışlılık da önemlidir, yani yapılan şey gerçekten işe yaramalıdır. SONUÇ Teknik ve sanat arasında yeni bir kesişim alanı olma iddiasındaki endüstriyel tasarım mühendisliği eğitimi, ülkemizde yeni bir alan olarak teknoloji ve mühendislik fakültelerinde kendini var etmektedir. Ülkemizde öncülü olmayan bu bölümlerde mühendislik ve ya teknik eğitim kökenli akademisyenler tarafından oluşturulan müfredatlar ve yürütülen eğitim, çoğunlukla mühendislik ağırlıklı derslerden oluşmaktadır. Elbette, endüstri ürünleri tasarımına yönelik dersler de programlarda yer almakta, bunlar da yarı zamanlı öğretim elemanları tarafından yürütülmektedir. Halihazırda kurulu olan üç bölümden ikisi, teknoloji fakültelerinde bulunmaktadır. Kapatılan teknik eğitim fakültelerinin ister istemez devamı olarak algılanan teknoloji fakülteleri, mühendislik fakültelerinden farklı olarak uygulamaya ağırlık verme iddiasındadır. Bu sebeple müfredatlarda en az birer yarıyıl endüstri stajı olarak geçmektedir. Buna karşılık mühendislik fakültesinde oluşturulan müfredatta endüstri ürünleri tasarımı eğitimine atıfta bulunan ve tasarımcı becerilerini geliştirme hedefinde dersler olduğu gözlenmektedir. Ancak tasarım stüdyosu muadili olabilecek dersler arasındaki farklılıklar, çok kestirilemez durumdadır (örneğin yeni ürün geliştirme ve endüstriyel tasarım v.b.). Öte yandan ergonomi gibi endüstri ürünleri tasarımı için mühendislik kökenli kabul edilen bir dersin de gerek müfredatta gerek öğrenci mülakatlarında sanat ve estetik ağırlıklı olarak kabul gördüğü gözlenmektedir. Akademik kadrolar itibariyle de teknoloji fakültelerinde teknik eğitim 21

22 kökenli, mühendislik fakültelerinde mühendis kökenli kadroların ağırlığından söz edilebilir. Kendisini endüstri ürünleri tasarımı ve mühendislik arasında konumlayan bu bölüm öğrencilerine alanın ayrı ayrı bu iki bölümle karşılaştırmasını yapması istendiğinde, kimi kavramların yer değiştirdiği gözlenmektedir. Örneğin endüstri ürünleri tasarımcılığını daha çok görsellikle ilgilenir olarak tanımlarken endüstriyel tasarım mühendisliğini de makine mühendisliğine nazaran görsellikle ilgilenir olarak tanımlayabilmektedirler. Ya da mekanik aksam tasarımını her iki mühendisliğin de konusu olarak kabul etmektedirler. Öte yandan kullanışlılık, işlevsellik ve ya üretime uygunluk gibi nitelikleri ürün tasarımcılığından ziyade tasarım mühendisliğine atfetmekte, ergonomiyi de müfredatta olduğu gibi ürün tasarımcılığı ve estetik ile özdeşleştirmektedir. Sanat teknik kesişiminde yeni bir alt küme olma niyetindeki bu bölümlerin makine mühendisliği cephesinden değerlendirmesi de önem taşımaktadır. KAYNAKÇA Arntson, Amy, Graphic Design Basics. Holt, Reinhart and Winston Inc., New York, 1988 Betts, Paul, Science, Semiotics and Society: The Ulm Hochschule für Gestaltung in Retrospect, Design Issues, 14(2), The MIT Press, 1998: Ulrich, Karl & Steven Eppinger, Product Design and Development, McGraw-Hill Inc., New York, Weill, Alain, Grafik Tasarım, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, Westphal, Uwe, The Bauhaus, Studio Editions, London, Alan çalışması, Gazi Üniversitesi Teknoloji Fakültesi Endüstriyel Tasarım Mühndisliği Bölümü, 2015 Ocak