Dünya da ve Türkiye de Yurtdışı Doğrudan Yatırımlar

Transkript

1 Dünya da ve Türkiye de Yurtdışı Doğrudan Yatırımlar Yurtdışı Yatırımlar Çalışma Grubu Istanbul Ağustos 212

2 Hazırlayan Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Strateji veiş Geliştirme Müşavirliği Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) 5174 sayılı Kanun un 58. maddesi kapsamında Türk özel sektörünün küresel ekonomiye yüksek katma değerli entegrasyonuna ilişkin faaliyetlerini sürdüren bir iş dünyası kuruluşudur. Bu çalışma ile ilgili olan/olmayan her türlü resmi yazışma için adres aşağıdaki gibidir. Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) TOBB Plaza Harman Sokak No: Esentepe/Şişli/ İstanbul-Türkiye Telefon: (+9) (212) Faks : (+9) (212) E-posta: sim@deik.org.tr Türk şirketlerinin yurtdışı yatırımlarına faydalı olacak bilgiler için Ekonomi Bakanlığı ve DEİK işbirliğiyle hazırlanan adresini ziyaret edebilirsiniz. YASAL UYARI Bu çalışmadan yapılacak alıntılarda (iktibaslarda) 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri kanununun 35 inci maddesinde öngörülen şartlara uyulmalıdır. DEİK Genel Sekreterliği nin yazılı izni alınmaksızın çoğaltılamaz, kopyalanamaz, dağıtılamaz. Her hakkı saklıdır Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu 212 Bu raporda yer alan bilgiler Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) tarafından güvenilir olduğuna inanılan kaynaklardan elde edilmiştir. Bununla beraber, bu çalışmada kullanılan kaynaklardaki hata ve eksikliklerden ve bu yayındaki bilgilerin kullanılması sonucunda DEİK üyelerinin veya üçüncü kişilerin uğrayabilecekleri doğrudan ve/veya dolaylı zararlardan, kâr yoksunluğundan veya manevi zararlardan dolayı DEİK hiçbir şekilde sorumlu tutulamaz. Copyright 211 by DEIK. All rights reserved.

3 İÇİNDEKİLER Yurtdışı Yatırımların Tarihsel Arka Planı ve Kapsamı Yurtdışı Yatırımlardaki Tırmanış ve Nedenleri Dünyada Yurtdışı Yatırımlar ve Trendler Yeni Oyuncular: Gelişmekte Olan Ülkelerin Yurtdışı Yatırımları 5 Türkiye ve Doğrudan Yurtdışı Yatırımlar 3

4 İÇİNDEKİLER Yurtdışı Yatırımların Tarihsel Arka Planı ve Kapsamı Yurtdışı Yatırımlardaki Tırmanış ve Nedenleri Dünyada Yurtdışı Yatırımlar ve Trendler Yeni Oyuncular: Gelişmekte Olan Ülkelerin Yurtdışı Yatırımları Türkiye ve Doğrudan Yurtdışı Yatırımlar 4

5 Yurtdışı Yatırımların Tarihsel Arka Planı ve Kapsamı Yurtdışı Yatırımlar küresel ekonomide yeni ortaya çıkmış bir olgu değildir 1. Dalga( / ); Emperyalizmin etkisi, Ulusçu anlayışa geri dönüş ve ticaretin 187 seviyelerine gerilemesi 2. Dalga( ); Ticaretin tekrar toparlanması, Ticaretin serbestleştirilmesi 3. Dalga( ) Gelişmekte olan ülkelerin dünya pazarlarına girmesi, Üretim ve hizmet sektörünün yükselişi English-East India Company Smoot-Hawley Tariff Act Hudson s Bay Company (IMF) Uluslararası Para Fonu (OECD) Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü 1961 Avrupa Birliği s s 1555 Muscovy Trading Company 1 Milyon Dutch East India Company 18. ve 19.Yüzyıllar- Sanayi Devrimi 1944 Bretton Woods Sistemi 1947 (GATT) Gümrük Tarifeleri Ve Ticareti Genel Anlaşması Hizmet ihracatı/dünya GSYİH'sı Yabancı sermaye stok miktarı/gelişmekte olan ülkeler GSYİH'sı Amerika'ya göç eden kişi sayısı(on yıllık) 1971 Dünya Ekonomik Forumu 1964 (UNCTAD) Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı 1995 (WTO) Dünya Ticaret Örgütü 35% 3% 25% 2% % % 5% Dalga Gerileme 2. Dalga 3. Dalga % 5

6 Yurtdışı Yatırımların Tarihsel Arka Planı ve Kapsamı Ülkelerin ve bu ülkelerin özel sektörlerinin küresel ekonomiye entegrasyon süreçleri derinleştikçe ortaya çıkmış bir olgudur. Ekonomik Kalkınma ve Gelişme Süreci Emekleme Dönemi Kalkış ve Olgunlaşma Dönemi Dış Yatırımcı, lider şirketlere sahip Olgunluk ve Oyunkuruculuk Dönemi Teknoloji Üreten, İnnovatif 7 8 Derinlik Tarıma dayalı Sanayi gücü düşük Yabancı Yatırım Çekebilen Hizmetler Sektörü Gelişmiş Net İhracatçı Yatırım Çeken ve yapan Hizmetlerde merkez Finansal açıdan derin 1 2 İhracatçı Az Gelişmiş Gelişmekte Gelişmiş Orta-Gelir Tuzağı Zaman 6

7 Yurtdışı Yatırımların Tarihsel Arka Planı ve Kapsamı Yurtdışı Doğrudan Yatırımların tanım ve kategorizasyonunda zorluk çekilmekte ve diğer yatırım çeşitleriyle karıştırılmaktadır. YURTDIŞI YATIRIMLAR Reexport Bilişim Lojistik İhracat Finansman Ticaret Hizmetler Turizm Yatırımlar Eğitim YDMH Dış Yatırımlar Yabancı Yatırımlar Doğrudan Yurtdışı Yatırımlar (Foreign Direct Investments) Portfolyo Yatırımlar (Portfolio Investments) Kalıcı bir menfaat kurma amacıyla bir ülkede yerleşik şirketlerin başka bir ülkede sıfırdan bir şirket kurarak veya halihazırda bulunan bir şirketin öz sermayesine %1 dan fazla bir payla ortak olması yoluyla yaptığı uzun vadeli yatırımlardır. Doğrudan Yurtdışı yatırımlar 2 şekilde ölçülmektedir; Stok: Bir ülkede yerleşik şirketlerin diğer ülke ekonomilerinde sahip olduğu sermaye ve rezervlerin bütünüdür. Akım: Bir dönem içerisinde gerçekleşen doğrudan dış yatırımların toplam değerini ifade eder. Bir ülkede yerleşik şirketlerin başka bir ülkedeki şirketlerin %1 dan daha az bir payla borcuna veya öz sermayesine ortak olması yoluyla gerçekleştirilen yatırımlardır. İthalat 3. Ülkeler Diğer Yatırımlar Ticari Krediler: İhracatçıların yurt dışındaki alıcı firmalara verdikleri, ithalatçıların ise yurtdışındaki ihracatçı firmalardan sağladıkları malın bedelinin fiili ithalattan sonra vadeli ödenmesi şekliyle sağlanan kredilerin stoklarıdır. Krediler: Bir sözleşmeye bağlı olarak belirlenen vadelerde anapara ile faiz ödemeleri gerçekleştirilen nakit fon bakiyelerinden oluşur. Mevduatlar: Bankalar nezdindeki yabancı para ve Türk lirası fon stoklarını gösterir. 7

8 Yurtdışı Yatırımların Tarihsel Arka Planı ve Kapsamı Ülkeler arasındaki hesaplama yöntemleri ve yurtdışı yatırım tanımlamaları farklılık gösterdiğinden, Doğrudan Yurtdışı Yatırımların ölçümünde hata payı fazla olmaktadır UNCTAD ve diğer uluslararası organizasyonlar (özellikle gelişmekte olan ülkelerle) veri toplama yöntemlerini ve tanımlamaları standardize ederek, hesaplama farklılıklarını minimize etmeye çalışmaktadır Küresel Bazda Yurtdışı Yatırım Girdi ve Çıktı Farkı (Milyar $) Farkın Nedenleri 1 2 Yurtdışı Doğrudan Yatırım hesaplamalarında ülkeden ülkeye değişen metodoloji farklılığı ve baz alınan farklı kur değerleri Yatırım kaynakları ve metotlarının farklılığı. Yatırımcı ve yatırım alan kurumların hisse değişimi, devlet kredileri ve desteklerinin hesaplamarının gerçek değerleriyle yansıyamaması Hesaplarda, yurtdışı yatırım ile portföy yatırımlarının ve sıcak para akışlarının ayrımının net olarak yapılamaması 8

9 İÇİNDEKİLER Yurtdışı Yatırımların Tarihsel Arka Planı ve Kapsamı Yurtdışı Yatırımlardaki Tırmanış ve Nedenleri Dünyada Yurtdışı Yatırımlar ve Trendler Yeni Oyuncular: Gelişmekte Olan Ülkelerin Yurtdışı Yatırımları Türkiye ve Doğrudan Yurtdışı Yatırımlar 9

10 Yurtdışı Yatırımlardaki Tırmanış ve Nedenleri Doğrudan Yurtdışı Yatırımlar öncelikli olarak şirketlerin uluslararası rekabet edebilirliklerini arttırmaktadır MARKA SATIN ALMA (Mergers and Acquisition) SIFIRDAN YATIRIM (Greenfield) Yeni Pazarlara Giriş Mevcut Pazarlarda Derinleşme Düşük Üretim Maliyeti Hammaddeye Erişim Ölçek büyütmek ve ciro/kârlılık artışı sağlamak Gümrük, navlun ve tarife dışı engellerin getirdiği maliyet ve operasyonel yüklerden kurtulma Belirli bir ölçek yaratmak Gelişmiş ülke pazarlarında düşen, gelişen ülkelerde ise artan kâr oranları Tek ya da sınırlı sayıda pazarda olmanın getirdiği risklerden sakınmak, portföy çeşitlenmesi Kârlılığı artırmak, yeni kabiliyetlere kavuşmak Dağıtım kanallarına sahip olmak Teknoloji transferi Güçlü sektörel odaklı ve az sayıdaki şirketlere yüksek güven Farklı pazarların farklı beklenti ve niteliklerine uygun üretim yapabilmek Kârlılığı artırmak / Rekabetçi olabilmek İşgücü, enerji, vergi maliyet avantajları ile küresel rekabet gücü yakalama Teşvikler Sürekli iş fırsatları yaratmak ve yenilemek Arz güvenliği / Sürdürülebilirlik Belirli sektörlerde kurulmuş büyük şirketlerin kısıtlı imkanları ve kaynakları Inovasyon ve gelişmişliğin evrilmesinde önemli bir kaynak 1

11 Yurtdışı Yatırımlardaki Tırmanış ve Nedenleri Şirketsel bu dönüşüm, önce endüstriyel ve daha sonra da makroekonomik kalkınma göstergelerine yansıyarak, yayılma etkisi göstermektedir ŞİRKET DÖNÜŞÜMÜ ENDÜSRİYEL DÖNÜŞÜM MAKROEKONOMİK DÖNÜŞÜM ULUSLARARASI REKABET EDEBİLİRLİĞİN ARTMASI A) Yeni Pazarlara Erişim CEMEX (Meksika) Çimento üreticisi uluslararası alımlar yoluyla üretim kapasitesini arttırıp dünyada 3. en büyük üretici haline gelmiştir. Haier (Çin): 199 larda uluslararası 1 bilgi merkezi, 6 dizayn birimi ve Endonezya, İran, Malezya, Filipinler ve Amerika da üretim tesisleri açarak 25 te Amerikan Maytag i ihalesine girdi. Lenovo (Çin) Acer (Taiwan): Amerikan ve Avrupa pazarlarını hedefleyerek kişisel bilgisayar pazarında dünyanın en büyük 3. ve 4. üreticisi konumuna geldiler. B) Verimlilik Artışı Güney Kore şirketlerinin %75 i komşu ülkelere yatırım yaparak maliyetlerini %2 düşürmüşlerdir. C) Doğal Kaynaklara Erişim CNPC (Çin) 25 yılında 4 milyar dolara PetroKazakhstanşirketini; Lukoil (Rusya) 2 milyar dolara Nelson Resources u almıştır. D) Stratejik Varlıklara Erişim Acer (Taiwan) stratejisinde gelişmiş ülkelerdeki alımlar ve ortaklıklara ağırlık vermiştir. KÜRESEL DEĞER ZİNCİRİNDE YÜKSELME A) Endüstriyel Rekabet edebilirlik Hindistan ın Bilişim Teknolojisi ve Yazılım merkezi haline gelmesi Çin in Telekom ekipmanı üreticisi haline gelmesi Taiwan ın Yarıİletken (semi-conductor) üretim merkezi haline gelmesi. Singapur un Biyoteknoloji merkezi haline gelmesi. B) Endüstriyel Yeniden Yapılanma Hong Kong, Singapur ve Taiwan hızlı bir biçimde emek-yoğun üretimlerini emeğin görece ucuz olduğu bölgelere kaydırarak ürün değer zincirinde daha yüksek katma değer odaklı üretime geçmişlerdir. Çin de benzer bir strateji izleyerek servis sektörüne odaklanmıştır. SÜRDÜRÜLEBİLİR EKONOMİK BÜYÜME A) Finansal akışlar ve Ödemeler Dengesi 25 te Singapur Gayrisafi Milli Hasılasının %2 sini yurtdışı yatırımlarının gelirlerinden elde etmiştir. Güney Afrika şirketlerinin bazılarıingiltere de yatırım yapmış ve Londra Sermaye Piyasasından fazladan fon sağlayabilmişlerdir. Çin hükümeti bir taraftan Lenovo-IBM ve CNPC-PetroKazakhstan alımlarına destek verirken diğer taraftan da yurtdışı yatırım yapan şirketlere ortak olarak gelir elde etmektedir. B) Yurtiçi Yatırım Singapur un yurtdışı yatırımlarının ülkede yaratılan yeni katma değere 2 yıl gecikmeli de olsa pozitif katkıda bulunduğu yönünde araştırmalar mevcuttur. C) Uluslararası Ticaret Kore nin 23 te sınır ötesi şirketlerinin kendi arasında yaptığı ticaret, Kore ye 6,8 milyar dolarlık bir ticaret fazlası sağlamıştır D) İstihdam 15 ve 2 yılları arasında Singapur un dış yatırımlarının 33.6 yeni iş yarattığı tespit edilmiştir 11

12 Yurtdışı Yatırımlardaki Tırmanış ve Nedenleri Yurtdışı Yatırımların ekonomik kalkınmaya katkısı birbirleriyle etkileşimli 4 temel süreç kanalıyla gerçekleşmektedir 1 Mali Kaynak UNCTAD 29 verilerine göre $4 milyar dolar olan Yurtdışı Yatırım Akımları, portföy yatırımları ve resmi yardımlara kıyasla ciddi bir sermaye girişi niteliğindedir. 2 Teknoloji ve Know-how Transferi Beceri transferi, technoloji transferi ve yönetimsel know-how ın ülke ekonomisini pozitif yayılma etkisi olduğu düşünülmektedir. 3 İstihdam UNCTAD verilerine göre 28 de Çok Uluslu Şirketlerin sağladığı istihdam 1982 de 15 milyonken 28 de 77 milyona ulaşmıştır. 4 Küresel Ekonomiye Entegrasyon Yabancı BağlıŞirketler küresel ihracat pazarının 3 te 1 ine sahiptirler. Çok Uluslu Şirketler bulundukları ülkenin ihracatını yükseltmektedirler. 12

13 Yurtdışı Yatırımlardaki Tırmanış ve Nedenleri Tarihsel olarak Yurtdışı Doğrudan Yatırımlar, 198 lerde başlayan neo-liberal ekonomik akımın etkisiyle dünya ticaretine paralel bir hızda artmıştır Milyar $ Dünya-Portfolyo Sermayesi, net Giriş (BoP, current US$) Dünya-Yurtdışı Doğrudan Yatırım, net Giriş (BoP, current US$) Dünya-Mal ve Servisler İhracatı (% of GDP) Dünya-Ticaret (% of GDP) Kaynak: UNTCAD Hızla liberalleşen küresel ekonomide uluslararası ticaret ve yurtdışı yatırımların hacmi hem normatif hem de reel bazda artmıştır. 13

14 Yurtdışı Yatırımlardaki Tırmanış ve Nedenleri İletişim ve ulaştırma sektörlerindeki teknolojik gelişmelere bağlı olarak küreselleşme sürecinin gerekliliklerinden biri haline gelmiştir. 6 Artan Pazar Talebi Artan Ticaret Genişleyen Küresel Ekonomi Artan Finans Talebi Milyon Dünya-Internet Kullanıcıları Sayısı Dünya-Cep Telefonu Abone Sayısı Dünya-Telefon Hatları 2 Artan İletişim Talebi Artan Ulaşım Talebi Kaynak: Unescap Azalan Ekonomik Uzaklık ve Ekonomik Erişim Bir at arabası veya Yelkenli Gemi nin Ortalama Hızı: 1 m.p.h Buharlı Tren: 65 m.p.h Buharlı Gemi: 36 m.p.h. 195 Pervaneli Uçak: 3-4 m.p.h. 196 Jet Motorlu Yolcu Uçakları: 5-7 m.p.h. 14

15 Yurtdışı Yatırımlardaki Tırmanış ve Nedenleri Devlet müdahaleci ve korumacı ekonomik kalkınma modelinin 198 lerde iflas etmesi ve Serbest Pazar İdeolojisi nin hızla yayılmasıyla Yurtdışı Yatırımların küresel ekonomideki rolü önem kazanmıştır Korumacı ve Devlet Müdahaleci 198 Sonrası Serbest Pazar Ekonomisi 2 Eski rejimi terk eden Tayvan, Singapur, Güney Kore, ve Hong Kong gibi ülkeler hızlı bir şekilde kalkınmışlardır Ekonomik Büyüme (GSYH) Devlet Müdahaleci ve Korumacı Ekonomik Kalkınma programı yürüten ülkelerin ekonomileri iflas etmiş ve ekonomik krizlere sürüklenmişlerdir Hong Kong Taiw an Güney Kore Singapur Eski rejimin öncüsü Sovyetler Birliği de yıkılmış ve bağımsızlığını ilan eden ülkeler liberal rejime geçtikten sonra hızla kalkınmışlardır Arjantin Ethiyopya Gana Tanzanya Ekonomik Büyüme Hızı Azerbaijan Kazakhstan Lithuania Russia Ukraine Poland Hungary 15

16 Yurtdışı Yatırımlardaki Tırmanış ve Nedenleri Uluslararası güvence mekanizmalarının gelişmesi, uluslararası yatırım ortamını hızla geliştirerek yatırımların çeşitliliğini ve bölgesel kapsamını her geçen gün genişletmektedir. Dünyada İmzalanan (2-29) YKTK ve Diğer Uluslararası Yatırım Anlaşmaları Bölgesel Serbest Ticaret Anlaşmaları (198-21) Bölgesel Ticaret Anlaşmaları, Yıllık (mal ve servis ticareti) Kümülatif Toplam Bölgesel Ticaret Anlaşmaları Kümülatif Aktif Bölgesel Ticaret Anlaşmaları Kaynak: UNTCAD, IIA Database Diğer IIA YKTK Kümülatif Kaynak: Dünya Ticaret Örgütü Sekreterliği Yatırım anlaşmaları, yabancı yatırımcılar ve doğrudan yurtdışı yatırımların hukuki çerçevesini oluşturmaktadır. Yatırım yapma özgürlüğü, ulusal muamele, kamulaştırma ve ulusallaştırma, transferler, gayrimenkule erişim, ihtilafların halli, nakit dışı sermayenin değerlenmesi, yabancı ülke vatandaşlarının istihdamı ve irtibat büroları gibi doğrudan yabancı yatırımların önemli ilkelerini de açıklamaktadır. 16

17 Yurtdışı Yatırımlardaki Tırmanış ve Nedenleri Ülkelerin oluşturdukları Yatırım Destekleme Ajansları da Yurtdışı Yatırımların artmasına katkıda bulunan nedenlerden birisidir. Yatırım Ajanslarının(IPA) Temel Fonksiyonları Devlet ile olan ilişkilerde, onay alımlarında ve resmi engellerin aşılmasında rehberlik yapmak Ülkenin imajını uluslararası arenada yatırımlar için çekici hale getirmek Mevcut ve potansiyel yatırımcılara hizmet üretmek, karşılaştıkları sorunların çözümüne katkıda bulunmak Ülkenin kalkınma planları ve yatırım fırsatlarını gözeterek yatırımcıları araştırmak ve yatırım ortamı yaratmak Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler Yurtdışı Yatırım Milyar $ Yatırım Ajansları (IPA), son yıllarda ülkelerin Dış Yatırımlara verdiği önemin yansıması olarak hızla yaygınlaşmıştır 17

18 İÇİNDEKİLER Yurtdışı Yatırımların Tarihsel Arka Planı ve Kapsamı Yurtdışı Yatırımlardaki Tırmanış ve Nedenleri Dünyada Yurtdışı Yatırımlar ve Trendler Yeni Oyuncular: Gelişmekte Olan Ülkelerin Yurtdışı Yatırımları Türkiye ve Doğrudan Yurtdışı Yatırımlar 18

19 Dünyada Yurtdışı Yatırımlar ve Trendler Yurtdışı Doğrudan Yatırımlar küresel ekonomide hızla artmış ve 27 yılı itibariyle yaklaşık 2 trilyon dolar gibi rekor bir seviyeye ulaşmıştır Yurtdışı Doğrudan Yatırım Akımları (Bölgesel), Milyar Dolar ~ $2 trl. Bu yükselme 24 yılında başlamış ve hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkeler tarafından gerçekleştirilmiştir Küresel Ekonomik Krize bağlı olarak Yurtdışı Yatırım akımları 27 den itibaren azalmış fakat 21 yılı itibariyle tekrar yükselmeye başlamıştır Kaynak: UNCTAD ve WIR (211) Yurtdışı Doğrudan Yatırım Akımlar, , Milyar Dolar % Geçiş Gelişmekte Gelişmiş - 37% Yine de 21 toplam yurtdışı yatırım akışları kriz öncesi dönemin %15 ve en yüksek 27 yılının %37 altındadır Kaynak: UNCTAD ve WIR (211) 19

20 Dünyada Yurtdışı Yatırımlar ve Trendler Bu rekor yükselişte özel sermayeli şirketlerin gerçekleştikleri Birleşmeler ve Satın almalar öncül olmuştur. Birleşme-Satınalma ve Sıfırdan Yatırımlara aktarılan DYY Birleşmeler ve Satın Almalar 27 yılı itibariyle rekor seviyeye ulaşmıştır Milyar $ Yurtdışı Doğrudan Yatırımlar Toplam Değer ve Proje Sayısı ( ) Kaynak: UNCTAD ve WIR (211) Birleşme&SA Değeri Sıfırdan Yatırım Değeri Birleşme&SA # Sıfırdan Yatırım # Sıfırdan Yatırımlar Satın Almalar ve Birleşmeler Kaynak: UNCTAD ve WIR (211) 28 krizinden sonra sıfırdan yatırımların değeri artarken birleşmeler ve satın almalarda ciddi düşüşler kaydedilmiştir. 2

21 Dünyada Yurtdışı Yatırımlar ve Trendler Küresel kriz,şirketlerin Yurtdışı Doğrudan Yatırımlarının bileşen kompozisyonunun da değişmesine neden olmuştur. Bileşenlerine göre Yurtdışı Yatırımlar Akımı (Milyar Dolar) Kriz öncesinde şirketler yurtdışı yatırımlarında ağırlıklı olarak öz sermaye finansmanı kullanırken yurtdışı bağlı ortaklıklarından elde ettikleri karların artmasına bağlı olarak yeniden yatırılmış kazançlar kaynaklı yatırımlarını arttırmışlardır Özsermaye Yeniden Yatırılmış Kazançlar Diğer Sermaye Yurtdışı yatırımların artmasında büyük payı olan özel sermaye fonu şirketleri de krizden etkilenmiş sponsor oldukları Satın Alma ve Birleşmelerin sayısı artsa da yatırım değerleri düşmüştür. Yurtdışı yatırımlarda görece yeni olan Devlet Fonları da krizden etkilenmiş ve 21 yılında $26,5 milyar dolardan $1 milyar dolara düşmüştür Milyar $ $3 $25 Value Share in global outflows % 2,5 2, $2 $15 $1 1,5 1, 5 1 $5, $ , 21

22 Dünyada Yurtdışı Yatırımlar ve Trendler Dış yatırımlar ağırlıklı olarak hizmet sektörüne yoğunlaşmış fakat 27 den itibaren birincil sektörde ve imalat sanayinde de hızlı yükselmeler olmuştur. 1% Genel olarak servis sektörleri yurtdışı yatırımlarda ağırlığını korumuştur. 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % Primary Manufacturing Services 6% Fakat krizden en belirgin şekilde etkilenen servis sektörü olmuştur. Buna karşılık hem imalat hem de birincil/ana mallar sektörüne yapılan yurtdışı yatırımlar artmıştır. 5% 4% 3% 2% 1% 45% 32% 23% 42% 4% 18% 5% 47% 39% 36% 14% 14% 53% 42% 37% 33% 34% 34% 28% 23% 14% 48% 32% 2% Primary Manufacturing Services Kriz sonrasındaki dönemde imalat sanayindeki artış hızlanmış ve neredeyse yurtdışı yatırımların % 5 si imalat sanayisine yönelmiştir. birincil/ana mallar sektörüne yatırımlar hız kesmiş,servis sektöründe ise ciddi düşüşler yaşanmıştır. % % Dış Yatırım ların Sektörel Kırılım ı Primary Manufacturing Services

23 Dünyada Yurtdışı Yatırımlar ve Trendler Tarihsel olarak yurtdışı yatırımlar gelişmiş ülkeler tarafından gerçekleştirilirken dinamikler hızla değişmektedir. Yurtdışı Yatırım Akımları (Bölgesel), Milyar $ Geçiş Ekonomileri Küresel kriz bütün ülkelerin yurtdışı yatırımlarını etkilese de kriz sonrasında özellikle gelişmekte olan ülkelere yatırımlar artmış ve ilk defa gelişmekte olan ve geçiş ülkelerine yapılan yatırımların payı toplam yurtdışı yatırımların %52 sine ulaşmıştır. Gelişmekte olan Ekonomiler Gelişmiş Ekonomiler %

24 Dünyada Yurtdışı Yatırımlar ve Trendler Gelişmekte olan ülkeler hem en çok yurtdışı yatırım çeken hem de en çok yurtdışı yatırım gerçekleştiren ülkeler sıralamasında hızla yükselmektedir. Yurtdışı Yatırım Akımları (Inflow) İlk-2 Ülke Sıralaması, (Milyar $) Yurtdışı Doğrudan Yatırım Çıkışları (Outflow) İlk-2 Ülke Sıralaması, (Milyar $) ABD (1) Çin (2) Hong Kong (4) Belçika (17) Brezilya (15) Almanya (6) Birleşik Krallık (3) Rusya Federasyonu (7) Singapur (22) Fransa (1) Avustralya (16) Suudi Arabistan (11) İrlanda (14) Hindistan (8) İspanya (3) Kanada (18) Lüksemburg (12) 2 3 Meksika (21) Şili (26) Endonezya (43) ABD (1) Almanya (3) Fransa (2) Hong Kong (5) Çin (6) İsviçre (1) Japonya (4) Rusya (8) Kanada (9) Belçika (156) Hollanda (12) İsveç (14) Avustralya (2) İspanya (23) İtalya (16) Singapur (18) 18 2 Güney Kore (19) İrlanda(13) Lüksemburg (17) Hindistan (21)

25 Dünyada Yurtdışı Yatırımlar ve Trendler Gelişmekte olan ülkelere kayan Yurtdışı Yatırımlar 21 yılında da diğer gelişmekte olan ülkelerin de katkılarıyla artarak devam etmiştir. Gelişmiş Ülkelerin Yurtdışı Yatırımları Gelişmekte olan ve Geçiş Ekonomilerinin Yurtdışı Yatırımları Gelişmiş Ekonomilere Yatırımların Gelişmekte olan ülkelere dağılımı Gelişmekte olan Ekonomilere Geçiş Ekonomileri yılında gelişmekte olan ülkelerin yurtdışı yatırımlarının %7 i gelişmekte olan ülkelere yapılmıştır Afrika Latin Amerika Güney/Doğu Asya Batı Asya Geçiş Ekonomileri Afrika Latin Amerika Güney/Doğu Asya Batı Asya Gelişmekte olan ülkelerden çıkan Yurtdışı Yatırımların Kaynağı Geçiş Ekonomileri 25

26 Dünyada Yurtdışı Yatırımlar ve Trendler Küresel ekonominin %3 büyüyeceği varsayımına dayanan projeksiyonlara göre Yurtdışı Yatırımların 212 de $1,7 trilyon ve 213 de $1,9 trilyona ulaşması beklenmektedir. Milyar Dolar % verileri 21 verilerine kıyasla iyimser bir yükselme sergilemesine rağmen küresel ekonomideki belirsizliğin etkisiyle Çok Uluslu Şirketlerin daha temkinli bir profil sergileyeceği beklenmektedir. Küresel Ekonominin Canlanmasının Ana Koşulları Finansal Sektörün istikrara kavuşması Gelişmekte olan ülkelerin kalkınmalarının devam etmesi. Dünya Gelişmiş Ekonomiler Gelişmekte Olan Ekonomiler Geçiş Ekonomileri 3 4 Gelişmiş ülkelerdeki teşvik programlarının sonuç vermesi Gelişmiş ülkelerdeki talebin canlanması 31% 12% 16% 14% 14% 9% 8% 5% 18% Gelişmiş Ekonomiler Gelişmekte Olan Ekonomiler Geçiş Ekonomileri Gelişmekte olan ülkelerin yatırımlarının hız kesmesi, gelişmiş ve geçiş ekonomilerininse yatırımlarını ekonomilerin görece istikrara kavuşmasıyla birlikte hızlandırmaları beklenmektedir. 26

27 İÇİNDEKİLER Yurtdışı Yatırımların Tarihsel Arka Planı ve Kapsamı Yurtdışı Yatırımlardaki Tırmanış ve Nedenleri Dünyada Yurtdışı Yatırımlar ve Trendler Yeni Oyuncular: Gelişmekte Olan Ülkelerin Yurtdışı Yatırımları Türkiye ve Doğrudan Yurtdışı Yatırımlar 27

28 Gelişmekte Olan Ülkelerin Yurtdışı Yatırımları Gelişmekte olan ülkelerin yabancı yatırımlara bakış açısı küresel ekonominin evrimiyle hızla değişmekte ve yurtdışı yatırımlar artık ülkeden sermaye çıkışı olarak görülmemektedir Gelişmekte olan ülkeler özellikle 199 lardan sonra daha global bir düzlemde küresel değer zincirine entegrasyon odaklı hükümet teşvikleriyle desteklenen dış yatırımlara yönelmişlerdir. 1. DALGA: ler 2. DALGA: ortaları 3. DALGA: 199 sonrası İthal ikameci ticari ilişkiler İhracat odaklı ticari ilişkiler Küresel Değer Zincirine Entegrasyon Hammadde ve Pazar Arayışı Ticaret ağlarının genişletilmesi İmalat Sektörü Ağırlıklı olarak Latin Amerika Bölgesel: İç pazara ve bölgedeki diğer kalkınmakta olan ülkelere yönelik Gelişmekte: Hammadde, Pazar ve ucuz işgücü Gelişmiş: Pazar ve küçük boyutlarda stratejik aktif / varlık genişlemesi Teknoloji, marka ve pazarlama kapasiteleri arttırma isteği Servis sektörleri (finans ve iş çözümleri) Ağırlıklı olarak Asya ülkeleri Bölge dışına açılım Aktif / varlık genişlemesi Pazar kontrolü ve pazar gücünu arttırma (özellikle ham madde) Üretimde etkinliği arttırma Ölçek ekonomisi hedeflemesi Bilgi yoğun sektörler Asya, Rusya, Latin Amerika ve Afrika Gelişmekte olan ülkeler de dahil olmak üzere daha global Hükümet güdümlü Hükümet yönlendirmeli Hükümet destekli / teşvikli 1995 te 335 milyar ABD$ olan dış yatırım stoğu 25 te 1,4 Trilyon $ a ulaşmıştır. Dış yatırım stoğu 5 milyar ABD dolarını geçen gelişmekte olan ülke sayısı 1995 te yanlızca 5 iken bu sayı 25 te 27 ye ulaşmıştır. 27 de 7 gelişmekte olan ülke firması dış yatırım stoğu en yüksek 1 TNC listesine girmiştir. (UNCTAD, WIR 26) 28

29 Gelişmekte Olan Ülkelerin Yurtdışı Yatırımları Dünya Bankası nın araştırmaları, küresel büyüme dengelerinin gelişmiş ülkelerden gelişmekte olan ülkelere kaymakta ve bu ülkelerin önemli yatırım kaynakları ve dinamikleri haline geldiğini göstermektedir Rusya Yılları DYY Artış Hızı % Gelişmekte olan ekonomilerin arasında yüzde 4,7 oranında büyümesi öngörülmektedir. Önümüzdeki dönemde gelişmekte olan ekonomilerin global GSYİH deki oranı% 36 dan %45 e yükselmesi beklenmektedir. Brezilya, Hindistan, Güney Kore, ve Endonezya nın Çin i yakalamasıve ekonomik dinamizm, büyüklük ve küresel ekonomiye entegrasyon hususlarında da gelişmişülkeleri yakalamalarıbeklenmektedir. Küresel ekonomiye hızlıentegrasyonun sözü geçen ülkelere ciddi ekonomik ve politik güç ve etki kazandıracağı öngörülmektedir. Gelişmekte olan ülkeler kaynaklıyatırımların %6 ını oluşturan BRIC (Brezilya, Rusya Federasyonu, Hindistan ve Çin) ülkelerinin ağırlığının devam etmesi beklenmektedir. G.Kore Malezya Brezilya Polonya Hindistan Çin Gelişmekte Olan Ülkeler Yılları DYY Artış Hızı % Gelişmiş Ülkeler Kaynak: World Bank, Global Development Horizons

30 Gelişmekte Olan Ülkelerin Yurtdışı Yatırımları Gelişmekte olan ülkeler(özellikle BRIC), 2 ler ile birlikte ülkelerine çektikleri yatırımla karşılaştırılabilecek ölçüde yurtdışında yatırım yaparak, birbirleriyle benzeşen istatistiklere ulaşabilmiştir Dışarıdan Gelen DYY/ Dışarıya Yapılan DYY (199-21) Gelişmekte Olan Ülke Dış Yatırımları vs Türkiye 35% Milyar $ 4 3% 25% 3 2% 2 15% 1% 5% % Brezilya Çin Hindistan Rusya Türkiye Polonya M alezya G.Afrika Brezilya Çin Hindistan Rusya Türkiye Polonya M alezya G.Afrika Türkiye serbest ekonomiye geçmesiyle birlikte gerek ticaret hacminde gerek aldığı yatırımlarda hızlı bir ivme yakalamıştır. Aynı artış hızı dışarıya yapılan yatırımlarda yakalanamamıştır. Alınan Yatırım/Yapılan Yatırım oranı BRIC ülkelerine göre çok yüksektir. Dış yatırımlar konusu Türkiye için yeni bir girişimdir. Kaynak:UNCTADSTAT 3

31 Gelişmekte Olan Ülkelerin Yurtdışı Yatırımları 25 yılı ile birlikte Yurtdışı Yatırımlarda atağa kalkan gelişmekte olan ülkelerin, aynı dönem içerisinde paralel olarak Cari Dengelerinde de olumlu yönde hareketlenme görülmektedir Milyar $ 35 Yurtdışı DDY Stoğu (199-21) Milyar $ 45 Cari Denge (24-21) Çin Hindistan Polonya Brezilya M alezya Rusya G.Afrika Çin Hindistan Polonya Brezilya M alezya Rusya G.Afrika Model ülkelerin dış yatırımları özellikle 25 yılında ivme kazanmaktadır. 28 krizine ve artan yatırım çıktılarına rağmen bu ülkelerin bir çoğu, cari dengede pozitif değerleri görmektedir. Özellikle 28 den sonra yatırımların hızlanarak yükselişi, önümüzdeki dönemde bu ülkelerin kazanımlarını ve cari dengelerini standartların üzerine çıkaracaktır. Kaynak:UNCTADSTAT 31

32 Gelişmekte Olan Ülkelerin Yurtdışı Yatırımları Finans, Ulaştırma ve Doğal Kaynaklar Yurtdışı Yatırım alanının lokomotif sektörleri konumundadır. Sektörel kırılım ülkelerin gelişmişlik düzeyinde paralellik gösterse de gelişmekte olan ekonomilerin, gelişimiş ülkeler sınıfına geçmesiyle birlikte, Finans yatırımları da artış göstermektedir Yurtdışı Yatırım Sektörel Kırılımı (27-29) Gelişmekte Olan Ülkeler Gelişmiş Ülkeler İnşaat 1% Diğer 2% Petrol ve D.Kaynaklar 11% Gıda 1% Metal Ürünler 1% Elektronik Ürünler 1% Ticaret 9% Motor ve Makine 3% Kimyasal 6% Diğer 17% Petrol ve D.Kaynaklar 9% Gıda 4% Metal Ürünler 3% Elektronik Ürünler 1% Ticaret 6% İş Hizmetleri 37% Ulaştırma 4% Finans 15% İş Hizmetleri 24% Ulaştırma 5% Finans 22% TOPLAM YATIRIM 21 İTİBARİİLE 3.1 TRILYON $ TOPLAM YATIRIM 21 İTİBARİİLE 16.8 TRILYON $ Not: İş Hizmet faaliyetleri kapsamında gerçekleşen yatırımın, gelişmekte olan ülkelerin % 64 ü ve tüm dünyadaki yatırımların da %11 i olmak üzere döneminde Hong Kong da gerçekleşmiştir. Bu veri Hong Kong daki yatırım holdinglerinin verilerini de içermektedir. Kaynak:UNCTADSTAT 32

33 Gelişmekte Olan Ülkelerin Yurtdışı Yatırımları Söz konusu gelişmekte olan ülkeler yatırım evriminde Olgunlaşma evresinin sonuna yaklaşmışlardır. Çin in bu evreyi de geçerek kısa bir süre içinde Oyun Kuruculuk evresinde yer alacağı görülmektedir Tırmalama Olgunlaşma Oyun Kuruculuk Dış Yatırımcı, lider şirketlere sahip Teknoloji Üreten, İnovatif 8 7 Derinlik Tarıma dayalı Sanayi gücü düşük Yabancı Yatırım Çekebilen Hizmetler Sektörü Gelişmiş Net İhracatçı Yatırım Çeken ve yapan Hizmetlerde merkez Finansal açıdan derin 2 1 İhracatçı # Az Gelişmiş # Gelişmekte # Gelişmiş Orta-Gelir Tuzağı Zaman 33

34 Gelişmekte Olan Ülkelerin Yurtdışı Yatırımları Peki nereden çıktı bu yeni yatırımcılar? Yeni Yatırımcıların Başarı Faktörleri Yeni dış yatırımcılar 1 İç Pazarları çok hızlı büyüdü Bu nedenle gelirleri/ciroları hızla arttı; yeni yatırımlar için sermaye biriktirebildiler. Ayrıca düşük nüfuslu enerji ihracatçısı ülkelerin dış yatırım dinamosu iç pazar değil, artan enerji ihracatı gelirlerinin bir kısmını dış yatırımda kullanmaları oldu. 2 Maliyet Avantajları Vardı İşçilik, vergiler, yatırım maliyetleri düşük olduğu için gelişmiş rakiplerini pazarda saf dışı bıraktılar. Bazı örneklerde hammadde avantajına sahip oldular. Hammadde fiyatları yükseldikçe rakipsizleştiler. 3 Know How Transferi Yapıtılar Uzun süre gelişmiş ülkelerden kendi ülkelerine gelen yabancı yatırımlara beraber çalıştılar, ortak oldular. Bu sayede hem teknoloji transferi yaptılar ve modern yönetim tekniklerini içselleştirdiler. 4 Bazı iş birimlerinde uzmanlaştılar İlk üç gelişme yeni yıldızları belirli iş birimlerinde uzmanlaştırdı ve gelişmiş ülke menşeeli rakiplerinin önüne geçirerek onları alt etmelerini sağladı. 5 Devlet destek ve teşvikleri güçlüydü Devletleri çeşitli araçlarla (korumacılık, teşvikler, üniversite işbirliği ve finansman) bu şirketlerdi besledi ve azmanlaştırdı. Ayrıca, ABD ve Avrupa ile ilişkileri yakın olan ülkeler serbest ticaret, tercihli ticaret, teknoloji transferi gibi avantajları yakaladılar. 34

35 Gelişmekte Olan Ülkelerin Yurtdışı Yatırımları Yatırımlar alanında önde gelen ülkelerin lider şirketleri incelendiğinde Petrol-Doğalgaz şirketlerinin her zaman aslan payını aldığı görülmektedir Ülke Şirket Çin CNPC (Petrogas), Sinochem Group(Petrogas), Huaneng Group(Enerji), CNOOC(Petrogas) Citic Group(Finans) COSCO(Lojistik), Sinotras(Lojistik), China Shipping Company(Lojistik) Lenovo(Bilişim), ZTE(Telekom), Sinosteel(Metalurji), SAIC(Otomotiv) CSCEC(İnşaat) Hindistan Tata(Holding), Videocon(Holding), ONGC(Petrogas), Reliance(Petrogas) Ranbaxy(İlaç), Reddy s(ilaç), Sun(İlaç) HCL(Bilişim), WIPRO(Bilişim), Hindalco(Aliminyum) Polonya Brezilya PKN Orlen(Petrol), PGNiG(Gaz), PKO BP(Finans) Asseco(Bilişim), Maspex(Gıda), Bioton(İlaç), Barlinek(Üretim) Petrobras(Petrogas) BR Distribuidora(Yakıt), Brasken(Petrokimya), Vale do Rio Doce(D.Kaynak) Telemar(Telekom), Telefonnica(Telekom) Malezya Petronas-Petroliam Nasional Bhd (Petrol), YTL Corp.Berhad (Enerji) Berhad (Telekom), Maxis (Telekom) Genting Berhad (Turizm), Sime Darby Berhad (Hizmet Rusya Gazprom(Petrogas), Rosneft(Petrogas), Lukoil(Petrogas), Surgutneftegas(Petrogas) Sberbank(Finans), Norlisk (Metalurji) Sistema(Telekom), UES(Enerji) 35

36 İÇİNDEKİLER 1 Yurtdışı Yatırımların Tarihsel Arka Planı ve Kapsamı Yurtdışı Yatırımlardaki Tırmanış ve Nedenleri Dünyada Yurtdışı Yatırımlar ve Trendler Yeni Oyuncular: Gelişmekte Olan Ülkelerin Yurtdışı Yatırımları 5 Türkiye ve Doğrudan Yurtdışı Yatırımlar Yurtdışı Yatırımlarda Devlet Desteği Türk Şirketlerinin Yurtdışı Yatırım Amaçları Türk Yatırımlarının Genel Görünümü Türk Dış Yatırımlarımcılarının 212 Projeksiyonları 36

37 Türkiye ve Doğrudan Yurtdışı Yatırımlar Yurtdışı Yatırımlar, Türkiye için yeni bir olgu olmamakla birlikte son yıllarda ivme kazanmaya başlamış bir konudur Türkiye de Yurtdışı Yatırımların Gelişme Süreci İlk Yabancı Yatırımcılar dönemi Öncülerin Gelişmesi ve Türkiye den Yurtdışına Açılma Küreselleşmeye ilişkin yatırımlar dönemi Duyunu Umumiye nin kuruluşu İlk yabancı bankanın, Banque de Constantinople nin, kuruluşu İlk YabancıGıda Fabrikası İlk ampül fabrikası- General Electric Politik İstikrarsızlık Kapalı Ekonomi Serbest Ekonomiye geçiş Körfez Savaşı, petrol zamları 8 ay Ekonomik Kriz, Tek Parti Hükümetinin göreve gelmesi Yurtdışı Yatırımların sıçrama süreci Islahat Fermanı İlk yabancı yatırımlar Siemens, Telgrafhane İlk Yabancı İlaç Fabrikası Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu Yabancı Sermaye Çerçeve Kararları ve mevzuatsal serbestleşme Yurtdışında büyük çapta yatırımların hızlanması 2 lerin başından itibaren Yatırım Çıkışı ve Girişi katlanarak artmıştır. Yurtdışına yapılan yatırım oranı, diğer gelişmekte olan ülkelere nazaran alt seviyededir. 37

38 Türkiye ve Doğrudan Yurtdışı Yatırımlar 2 lerin başından itibaren Türkiye de Yatırım Çıkışı ve Girişi katlanarak artmıştır. Yurtdışına yapılan yatırım oranı, diğer gelişmekte olan ülkelere nazaran alt seviyededir fakat hızla artmaktadır 27 Türkiye nin Dış Yatırım Stok Rakamları (2-21) 29 Türkiye Dış Yatırım Stok Dünya Sıralamasındaki Yeri Milyar $ 3 %86 28,58 Milyar $ ,21 22, ,84 23,8 43 # %83 22,33 12,21 15, ,66 4,58 5,84 6,13 7,6 8,31 8, Türkiye nin Dış Yatırımları 1 Şirketin Toplam Dış Varlıkları Kaynak: UNCTADSTAT Türk dış yatırımları yılları arasında %83 oranında yükselmesine rağmen, en çok dış yatırım yapan 1 Türk şirketinin dış varlıkları %86 oranında arttığından bu şirketlerin 29 yılındaki toplam dış varlıkları halen dış yatırımların %128 i seviyesindedir. 38

39 Türkiye ve Doğrudan Yurtdışı Yatırımlar Türkiye nin dış yatırımlarının %86 sı Avrupa ve Orta Asya da toplanırken, G-2 ve AB üye ülkeleri dış yatırımlardan toplam %51 lik pay almaktadır Avrupa Türk Şirketlerinin sahip olduğu Yurtdışındaki Yerel Şirketlerin Bölgesel Dağılımı (27-29) 57% Yerel Şirketlerin Sayısı 25 D.Avrupa- Orta Asya 29% 9% 4% Amerika Ortadoğu- Körfez-Afrika 1% Asya- Pasifik 2 15 Çok uluslu Türk şirketlerinin Afrika da sahip olduğu yerel şirketlerin sayısı hızla yükselirken, Asya-Pasifik teki dış varlıklar azalmaktadır Türkiye toplam 97 ülkeye yatırım yapmaktadır. En çok yatırım yaptığı2 ülkedeki yatırımlar, toplam yatırımları%78 ine karşılık gelmektedir yılısonrasında Avrupa ve Avrasya bölgesinde yeni kurulan devletlere yapılan yatırımlar 6,12 milyar $ olup, Türkiye nin toplam dışyatırımının %26 sidir. Türkiye nin bölgedeki komşularıazerbaycan, Gürcistan, İran, Irak, Bulgaristan, Romanya, KKTC ve Yunanistan a yaptığıtoplam yatırım 5,35 milyar $ olup toplam yatırımının %22 sini oluşturmaktadır % Ortadoğu & Kuzey Afrika, Sahraaltı Afrikası 4 -%47 21 Doğu ve Güney Asya, Asya-Pasifik Doğu Avrupa ve Orta Asya Kaynak: KHU-DEİK-VCC, Çok Uluslu Şirket Görüşmeleri, 29; KHU- KPMG-T-DEİK-VCC, Çok UlusluŞirket Görüşmeleri, Amerika

40 Türkiye ve Doğrudan Yurtdışı Yatırımlar Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelere benzer şekilde, Türkiye nin 21 yılı dış yatırımlarında öne çıkan sektörler finans, enerji ve imalat sektörleri olmuştur Türkiye nin Sektörlere göre Dış Yatırımları (21) Sektörlerin Bölgesel Kırılımı(Milyon $) Maden ve Taş Ock. Finans ve Sigorta Holding Şirketleri Azerbaycan 3823 Hollanda 1641 Hollanda 2112 Kazakistan 373 Lüksemburg 538 Malta 1222 Sektörler Milyar $ % Toplam Libya 158 Avusturya 312 Virgin Adaları 518 Maden ve Taş Ocak. Holding Şirketlerinin Faal. İmalat Bilgi ve İletişim Perakende Ticaret, taşıt onarımı İnşaat Diğer Hizmet Ulaştırma ve Depolama Elektirk, gaz, buhar iklimlendirme Gayrimenkul Toplam 4,585 4,327 3,78 1,268,974,812,73,466,444,221 21,54 %21 Finans ve Sigorta Faal. 4,426 %2 %2 %14 %6 %4,5 %4,5 %3,4 %2,2 %2,1 %1 %1 %1 Cayman Adaları İmalat ABD Hollanda Belçika İran Romanya Rusya Bosna Hersek Mısır Kazakistan Ulaştırma Almanya 298 KKTC 291 İsviçre 286 Malta 25 ABD 243 Rusya 175 Azerbaycan 93 İngiltere 87 Kazakistan 78 Bilgi ve İletişim Azerbaycan 493 Gürcistan 197 İrlanda Lüksemburg Lüksemburg Türkmenistan Libya KKTC Gürcistan Fas Rusya İnşaat Perakende Tic, Taşıt Onarımı Kaynak: T.C. Hazine Müsteşarlığı Sektörel kırılımlar yalnızca doğrudan yatırım rakamına göre verilmektedir. Diğer yatırımlar dahil edilmemiştir. Tunus Gürcistan Malta Lüksemburg Hollanda Arnavutluk KKTC Almanya Monako İngiltere Hollanda Rusya Almanya Kazakistan

41 Türkiye ve Doğrudan Yurtdışı Yatırımlar Son yıllarda arasında gerçekleştirilen en büyük Birleşme ve Satın almalar ile Sıfırdan Yatırımlar da Doğu Avrupa ve Orta Asya bölgesine odaklanmaktadır Yurtdışında Gerçekleştirilen en büyük 1 Birleşme ve Satın Alma İşlemi, (milyon US$) Tarih Şirket Hedef Şirket Hedef Sektör Ülke Hisse (%) İşlem Tutarı 211 Anadolu Efes SAB Miller Yiyecek-İçecek Rusya-Ukrayna Yıldız Holding A.Ş. Investor Group Godiva Chocolatier Inc Razi Petrochemical Co Gıda Nitrojen gübreleme ABD İran ,6 27 Enka İnşaat Ramenka LLC Alışveriş Merkezleri Rusya 5 544,1 28 Turkcell Belarus Telecom Haberleşme ve İletişim Belarus Yıldırım Holding CMA CGM Lojistik Fransa Hürriyet Invest BV Trader Media East Ltd Reklam Ajansları Hollanda 67, Arçelik Defy Üretim Güney Afrika 1 323,7 211 Yıldırım Holding Malta Freeport Altyapı Malta Türk Telekom Invitel Telekom Macaristan 1 269,7 Kaynak: Thomson Reuters TOPLAM 6236,1 Yurtdışında Gerçekleştirilen en büyük 1 Sıfırdan Yatırımlar, (milyon US$) Tarih Eyl-7 Şirket Opus Project & Development Romanya Ülke Hedef Sektör Gayrimenkul Yatırım Değeri 956,1 Eki-8 Zorlu Holding Pakistan Alternative/ Yenilenebilir Enerji 949,6* May-8 Enka İnşaat Rusya Kömür, Petrol ve Doğal gaz 58,8 Eki-9 TAV Havalimanları Holding Tunus Gayrimenkul 5, Nis-9 PETKİM Petrokimya Holding İran Kimyasallar 488,7* Şub-9 Hayat Holding Rusya Ağaç mamülleri 385, Tem-9 Polimeks Türkmenistan Gayrimenkul 373,2* May-8 Aral Grup Azerbaycan Gayrimenkul 362,3* Şub-9 Şişecam Rusya Seramik & cam 325,* Mar-8 Polimeks Türkmenistan İnşaat Malz. 282,2 Kaynak: fdi Intelligence, Financial Times Ltd., * Tahmin edilen tutar TOPLAM 5.13,9 41

42 Yurtdışı Yatırımlarda Devlet Desteği Türkiye Yurtdışı Yatırımları Ekonomi Bakanlığı nezdinde kurulan müdürlükler, teşvikler ve projeler ile desteklemekte ve bu yatırımları uluslararası anlaşmalarla koruma altına almaktadır YDY.GOV.TR T.C Ekonomi Bakanlığı Serbest Bölgeler, Yurtdışı Yatırım ve Hizmetler Genel Müdürlüğü Kalkınma planları ve yıllık programlar çerçevesinde yurtiçi ve yurtdışında serbest bölgeler, lojistik serbest bölgeleri, ihtisas serbest bölgeleri, özel bölgeler, dış ticaret merkezleri ve lojistik merkezlerinin kurulması, yönetilmesi ve işletilmesi ile ilgili ilke ve politikaların tespiti konusunda çalışmalar yapmak, araştırma, planlama ve koordinasyon faaliyetlerini yürütmek. Türk yatırımlarının desteklenmesi ve yönlendirilmesi konularında öngörülen teşvik tedbirlerini ve Devlet desteklerini hazırlamak ve uygulamak. GÖREVLERİ Serbest bölgeler ve lojistik merkezlerinde yapılabilecek üretim, alım-satım, depolama, kiralama, montaj-demontaj, bakım-onarım, kıyı bankacılığı, bankacılık, sigortacılık, finansal kiralama ve diğer faaliyet konularını belirlemek. Bu noktalarda faaliyet gösteren gerçek ve tüzel kişilere faaliyet ruhsatı vermek veya verilmiş belgeleri iptal etmek. Yurtdışında yapılacak yatırımlara ve döviz kazandırıcı hizmet sektörlerinin uluslararası ticaretine ilişkin mevzuatı hazırlamak ve uygulamak. Yurtdışı yatırımlar ve hizmet ticaretinin gözetim, denetim ve yönlendirilmesine ilişkin önlemler almak ve bu hususlarla ilgili düzenlemeler yapmak, sektör ve ülke bazında gerekli tedbirleri almak. Ülke TÜRKİYE Çin Brezilya Rusya Hindistan Tayvan ÇVÖ* YKTK** Türkiye son yıllardaki atılımlarıyla, yatırımlar konusunda, devletinde katkısıyla atağa kalkmıştır. Uluslararası Yatırım Anlaşma sayıları diğer gelişmekte olan ülkelerle benzerlik göstermektedir. Ekonomi Bakanlığı, 212 yılında yürürlüğe sokmak adına, yurtdışı yatırımlara yönelik kapsamlı bir teşvik programı hazırlamaktadır. Polonya G.Kore Singapur Malezya *ÇVÖ: Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları **YKTK: Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşmaları 42

43 Yurtdışı Yatırımlarda Devlet Desteği Ekonomi Bakanlığı önderliğinde tasarlanan İhracata Dönük Üretim Stratejisi devletin dış yatırımlara yaklaşımı konusunda yol gösterici niteliktedir T.C. EKONOMİ BAKANLIĞI İHRACATA DÖNÜK ÜRETİM STRATEJİSİ HEDEF 223 te dünya ticaretinden aldığımız payın arttırılması ve ihracatın 5 milyar dolara çıkarılması AMAÇ İhracat Üretim Yatırım İstihdamı etkileyen politikaların birbirini destekleyecek şekilde etkileşimli olarak kullanılması KAPSAM İmalat sanayi ve hizemt üretim potansiyelinin ihracat odaklı değerlendirilmes, sürdürülebilir ihracat artışı sağlanması, ihracatta katma değeri yüksek ve teknoloji yoğun sektörlere geçilmesi. KURUL Ekonomi Bakanlığı başkanlığında İhracata Dönük Üretim Stratejisi Değerlendirme Kurulu kurulmuştur. KATILIMCILAR Ekonomi Bakanlığı Maliye Bakanlığı Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Ulaştırma Bakanlığı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Kalkıma Bakanlığı Hazine Müsteşarlığı T.C. Merkez Bankası Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı TOBB ve TİM Başkanları Türkiye İhracat Kredi Bankası Genel Müdürü Gümrük ve Ticaret Bakanlığı 43

44 Yurtdışı Yatırımlarda Devlet Desteği İhracata Dönük Üretim Stratejisi kapsamında oluşturulan GİTES (Girdi Tedarik Stratejisi) devletin ağırlıklı olarak desteklemeyi hedeflediği 5 sektörü belirlemiştir GİTES (Girdi Tedarik Stratejisi) AMAÇLARI Tedarik zincirinde daha fazla katma değerin Türkiye de bırakılması. Ara malı ithalat bağımlılığının azaltılması. Tedarik sürekliliği ve güvenliği ile ihracatta sürdürülebilir küresel rekabet gücü sağlanması ÖNCELİKLİ SEKTÖRLER DEMİR-ÇELİK OTOMOTİV VE KİMYASALLAR TEKSTİL TARIM VE MAKİNA MADENCİLİK MODEL ÜLKELER Enerji Stratejisi İhracat Kısıtlamaları (kotalar, vergiler, vs) ÇİN ABD AB Yurtdışında Hammadde Yatırımları Stratejik ve Kritik Maddelerin Stoklanması Hakkında Kanun Mineraller, Kritik Mineraller ve ABD Ekonomisi Raporu Küresel Maden Kaynakları Değerlendirmesi Projesi AB Anlaşmaları Yoluyla Serbest Ticaretin Teşvik Edilmesi Kaynak Verimliliğinin Desteklenmesi ve Geri Dönüşümün Teşvik Edilmesi 44

45 Yurtdışı Yatırımlarda Devlet Desteği Ancak Ekonomi Bakanlığı nın yürürlükteki teşvik rejimi, ağırlıklı olarak mal ve hizmet ihracatına yöneliktir T.C. Ekonomi Bakanlığı Teşvik Rejimi TEMEL VARSAYIMLAR İhracat üretim süreçlerinden ve girdi tedarik ihtiyacından bağımsız düşünülemez Sürdürülebilir ihracat artışını güvenceye alan tüm politika araçlarının birbiriyle etkileşimli olarak, bütünsel bir yaklaşımla kullanılması gerekmektedir. TEŞVİKLER Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesinin Desteklenmesi Pazar Araştırması ve Pazara Giriş Desteği Sektörel Ticaret Heyeti ve Alım Heyeti Programları Desteği Çevre Desteği Turquallity / Marka Desteği Tasarım Desteği Ar-Ge Desteği Ofis Mağaza Desteği Teknik Müşavirlik Firmalarının Yurt Dışındaki Faaliyetlerine Sağlanacak Destek Yurt Dışında Gerçekleştirilen Fuar Katılımlara Destek Yurt Dışında Fuar Düzenlenmesine ve Değerlendirilmesine Destek 45

46 TürkŞirketlerinin Yurtdışı Yatırım Amaçları Dış yatırım yapan Türk şirketleri üretim ve pazar odaklı bir profil sergilemektedir. Ürün ve pazar çeşitliliği, marka bilinirliliğini arttırma, maliyet avantajı; yatırımları tetikleyen en önemli faktörler olmaktadır Yatırımın Amacı (Önem Sırasına Göre) Satış Mağazası 29% Yatırımın Alanı Büro, Pazarlama Şirketi, Bayilik 15% Pazara Nüfus Etmek Hammaddelere Erişim Üretim Tesisi 42% Dağıtım/Depo 9% Hammadde Temini 5% Aragirdilere Erişim İşgücü Maliyetlerini Azaltmak Şirket Evliliği 35% Yatırımın Şekli Özelleştirme ve Doğrudan Satın Alma 11% Teknolojiye Erişim Vergi Yükünü Azaltma Text Gümrük Duvarlarını Aşmak Yerleşke Çeşitliliği ile Riski Azaltmak Türkye deki Ekonomik İstikrarsızlıktan Kaçmak Text Ulaştırma Maliyetlerini Azaltmak Yeni Yatırım 43% Ev Sahibi Ülkenin Yerel Pazarı 29% Hedef Pazarlar Şube 1% Türkiye dahil Tüm Pazarlar 15% Türk Yatırımcısı, Hammaddeye erişim kolaylığı için Afrika ve Asya-Pasifik e; Bürokratik kolaylıklar için Ortadoğu ve Kuzey Afrika bölgesine; Üretim ihracı Türkiye ye yapılacaksa Avrupa ve Orta Asya ya; Lojistik yakınlık nedeniyle Avrupa Birliği ve Orta Doğu ya yatırım yapmaktadır. Yatırım Yapılan Ülkenin Yerel Pazarı 48% Diğer Ülkelere İhracat Amaçlı 9% Kaynak: TÜBİTAK, İstanbul Teknik Ünversitesi, Türkiye nin Yurtdışındaki Doğrudan Sermaye Yatırımları: Bir Mikro Veri Analizi, 21, İstanbul 46

47 TürkŞirketlerinin Yurtdışı Yatırım Amaçları Doğrudan dış yatırımları yönlendirici değişkenler göz önüne alındığında Türk şirketleri global yatırımcıların görüşleriyle ters düşmektedir. DEİK-İTÜ-TÜBİTAK araştırmaları bu bulguları teyit eder niteliktedir Yatırımları Yönlendirici Değişkenler DEİK-İTÜ-TÜBİTAK Yatırımcı Araştırması Yatırım Yönlendirici Değişkenleri Ev Sahibi Ülke Pazarı TÜRKİYE Komşu Ülke Pazarları 1 Yeni Müşterilere Ulaşma Olanağı 1 2 Yeni Müşterilere Ulaşma Olanağı Düşük İşçilik Maliyetleri Hammadde ve Ara Girdilere Erişim Türk Nüfusunun Varlığı ve Kültürel Bağlar 2 Politik İstikrar 3 Kültürel Uyum 3 Hukuki Çevre, ve Tarafsız Hukuk Kuralı 4 Vergi Rejimi KÜRESEL Vergi Rejimi Ulaşım ve Altyapı Politik İstikrar Yüksek Kalitede İşçilik Düzenleyici Ortam Ekonomik ve Politik İstikrar Yabancı Sermaye Mevzuatı Yabancı Yatırımcılara Sağlanan Kolaylıklar Ev Sahibi Ülkenin Dışa Açıklığı Çalışma Yaşamı ve Sendikalaşma Altyapı Hizmetleri Önem Derecesi Kaynak: KPMG 29 ve DEIK Mülakatları Yeni pazarlara giriş yaparak, yeni müşterilere ulaşma en temel yatırım motviasyonu olarak göze çarpmaktadır. Altyapı ve regülatif ortam Türk Yatırımcılar için birinci dereceden önemli konular değildir. Bürokrasi Yatırım Öncesi Ev Sahibi Ülkeyle Ticaret İlişkisi Ev Sahibi Ülkedeki Tirk Firmalarının Varlığı Stratejik ve Teknolojik Etkenler 47

48 TürkŞirketlerinin Yurtdışı Yatırım Amaçları GODIVA girişimi, yurtdışı yatırımlar kapsamında diğer yatırımlardan farklılaştırmaktadır. MILLER-Efes, DEFY-ARÇELİK yatırımları son yılların ses getiren yatırımlarıdır GODIVA- Ülker 28 yılında 85 Milyon $ karşılığında ABD li Campell Group tan satın alındı Türkiye nin diğer yurtdışı yatırımlarından farklı olarak; yeni pazarlara açılmayı küresel bir marka ile gerçekleştirmek amacı taşımaktadır Dünya genelinde 45 den fazla mağaza Marka imajı: Lüks, Enerjik, Modern, Üst skalaya yönelik, küresel çapta segmentinin en bilinen ve pahalı markası SAB MILLER- Anadolu Efes 211 yılında 1,9 Milyar $ karşılığında Miller in Rusya ve Ukrayna operasyonları satın alındı. Bu işlemle birlikte Efes bölge pazarında en büyük 2. oyuncu konumuna geldi TÜBİTAK çalışmasındaki yatırım öncelikleri ile örtüşen bir yatırım olmakla birlikte, değer olarak yurtdışı yatırımlar alanında en yüksek meblağlı alım olmuştur DEFY- Arçelik 211 yılında 324 Milyon $ karşılığında Güney Afrika nın beyaz eşya sektör lideri Defy satın alındı. Hızlı gelişme potansiyeli sunan Afrika pazarına açılımda stratejik bir hamle Yatırım; yeni pazara nüfus etme, bölgede global üretim, satış ve teknoloji birikimini destekleyecek bir güç olarak değerlendirilmektedir Ülker GODIVA yı alarak daha önce yer almadığı bir segmente ve kitleye yönelik bir yatırım yapmıştır. GODIVA gibi küresel bir markanın alımı bölgesel çapta ve pazar payını arttırmaya yönelik olan diğer yatırımlardan daha farklı bir noktada değerlendirilebilir. 48

49 Türk Yurtdışı Yatırımlarının Genel Görünümü Türkiye nin Yurtdışı Doğrudan Yatırımları 21 yılına kıyasla ~%5 artış göstermiş ve 211 de toplam US$ 2,67 milyar a ulaşmıştır Türiye'nin Yurtdışı Yatırımları (akım) US$ milyon + % Aylık ortalama US$ 221 milyon yatırım gerçekleştirilmiştir Kaynak: Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankasıİstatistikleri Türkiye'nin Yurtdışı Yatırımları (aylık akım) 211 US$ Milyon TOPLAM DÜNYA Kas.1 Ara.1 Oca.11 Şub.11 Mar.11 Nis.11 May.11 Haz.11 Tem.11 Ağu.11 Eyl.11 Eki.11 Kas.11 Ara.11 Oca.12 Kaynak: Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankasıİstatistikleri