Lise Öğrencilerinin Hepatit B Bilgi Düzeyi Eskişehir

Transkript

1 TAF Preventive Medicine Bulletin, 2012: 11(5) Araştırma / Research Article TAF Prev Med Bull 2012; 11(5): Lise Öğrencilerinin Hepatit B Bilgi Düzeyi Eskişehir [Knowledge Level of High School Students on Hepatitis B - Eskişehir] ÖZET AMAÇ: Bu çalışma ile lise öğrencilerinin Hepatit B (HB) ile ilgili bilgi düzeylerinin değerlendirilmesi amaçlandı. YÖNTEM: Bu tanımlayıcı araştırma 05 Mayıs - 29 Haziran 2011 tarihlerinde, Eskişehir ili Sivrihisar ilçe merkezindeki toplam 8 lisede öğrenim görmekte olan öğrenciler üzerinde gerçekleştirilen tanımlayıcı tipte bir araştırmadır. Bu liselere devam etmekte olan toplam 1202 öğrencinin 782 si (%65,1) çalışma grubunu oluşturmuştur. Hazırlanan soru formları, gözlem altında öğrenciler tarafından dolduruldu. HB ile ilgili 40 önerme puanlamaya tabi tutulmuş olup, her doğru yanıta 1 puan verilerek değerlendirme yapıldı. Öğrencilerden 12,5 ve üzeri puan alanlar HB bilgi düzeyi yeterli kabul edildi. Verilerin analizi için Student t Testi ve Tek Yönlü Varyans Analizi kullanıldı. İstatistiksel anlamlılık için p< 0.05 kabul edildi. BULGULAR: Öğrencilerin 472'si (%60,4) kızdı. Yaş ortalaması 16,15±1,06 (en az: 14, en çok: 19) yıldı. HB hakkındaki bilgi düzeyi puan ortalaması 13,78±7,66 (en az: 0, en çok:33) idi. Bilgi düzeyi yeterli olan öğrenci sayısı 445 (%56,9) idi. Kız öğrencilerin, Sağlık Meslek Lisesi nde öğrenim görmekte olan öğrencilerin, annesi çalışanların, ailesinde bir sağlık çalışanı olanların ve önceden HB hakkında bilgi alanların HB hakkındaki puan ortalamalarının daha yüksek olduğu bulundu (her biri için; p<0.05). SONUÇ: Bu çalışma sahasında liselerde HB hakkında daha çok eğitim faaliyetine ihtiyaç olduğu kanısına varıldı. SUMMARY AIM: The aim of this study is to determine the knowledge level of high school students on Hepatitis B (HB). METHOD: This descriptive research was realized in 05 May to 29 June 2011 to students in total of 8 high schools in the Sivrihisar district center of Eskisehir city. Of 782 (65.1%) out of the total of 1202 students who are attending education in those high schools occurred the study group. HB is related to the 40 propositions were subjected to scoring; each correct answer, 1 point was given to evaluation. Students with a score of 12.5 and above were accepted as Sufficient of knowledge level on HB. For analyses of data Student t Test and One-way Analysis of Variance were used. For statistical significant p<0.05 was accepted. RESULTS: Of students were 472 (60.4%) girls. The average age 16.15±1.06 (min: 14, max: 19) years. The average point of knowledge level was 13.78±7.66 (min: 0, max:33). The number of students that are sufficient knowledge level was 445 (56.9%). Girl students, students who are attending education in the Health Professions High School, who have working mother, who have a health worker in his/her family, and who already have knowledge about HB are found to have higher average points on HB (for each one p<0.05). CONCLUSION: In this study area of high schools, it was concluded that education of HB is needed more. Alaettin Ünsal Mustafa Tözün 1 Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD, 2 Tepebaşı Sağlık Grup Başkanlığı, Eskişehir. Anahtar Kelimeler: Hepatit B, Bilgi. Key Words: Hepatitis B, Knowledge. Sorumlu yazar/ Corresponding author: Mustafa Tözün Tepebaşı Sağlık Grup Başkanlığı, Eskişehir. Türkiye. mustafatozun@yahoo.com Gönderme Tarihi/Date of Submission: , Kabul Tarihi/Date of Acceptance: , DOI: /pmb GİRİŞ Hepatit B (HB), HBV nin neden olduğu yaşamı tehdit eden bir karaciğer hastalığıdır. HBV ile kronik enfekte olanlarda siroz ve karaciğer kanseri riski daha yüksektir. Dünya üzerinde iki milyar kişinin HBV ile enfekte olduğu, 350 milyon kişinin de kronik olarak virüsü taşıdığı tahmin edilmektedir (1). Dünya, HBs Ag prevalans düzeyleri yönünden düşük, orta ve yüksek olmak üzere üç endemik bölgeye ayrılmıştır. Türkiye orta düzeyde HBs Ag prevalansı gösteren bölgeler arasında yer alır (2). Yapılan araştırmalara göre Türkiye de HBs Ag prevalansı %1,7-%14,2 arasındadır ve HBV taşıyıcılığı yaklaşık 4 milyon kişide bulunmaktadır (3). HBV enfeksiyonu gelişmiş ülkelerde genellikle erişkin yaş grubunda görülürken, geri kalmış ve gelişmekte olan ülkelerde öncelikle bebek, çocuk ve genç erişkinleri etkilemekte ve bu durum da ileri yaşlarda siroz ve hepatosellüler karsinom oluşma riskini artırmaktadır (4). HBV'nin 4 ana bulaş yolu vardır. Bunlar; enfekte kan ya da vücut salgıları ile parenteral temas (perkütan), cinsel temas, enfekte anneden yeni doğana bulaşma (perinatal, vertikal), enfekte kişiler ile cinsellik içermeyen yakın temastır (horizontal). Fekal oral yolla HBV bulaşmaz. Oral yolla bulaşma ancak enfekte kanın hasarlanmış oral mukozaya temas etmesiyle gerçekleşebilir. Virüs geçişinde göz ve bütünlüğü bozulmuş deri de önemli rol oynar (5). Ülkemizde HBV enfeksiyonunun bulaşı özellikle 609

2 TAF Preventive Medicine Bulletin, 2012: 11() horizontal yolla olmakta, ancak vertikal bulaşın da önemli olduğu düşünülmektedir (4). Türkiye de HBV bulaşında özellikle horizontal yolun kesilmesi için bir risk grubu olan gençlerin korunmaya yönelik bilgi düzeylerinin tespiti ve bu tespitten yola çıkarak HBV ye yönelik mücadelede bir adım olarak okul sağlığı kapsamında eğitim programlarının hazırlanması önem arz etmektedir (3,6,7). Bu çalışma ile Eskişehir ili Sivrihisar ilçe merkezinde öğenim görmekte olan lise öğrencilerinin HB hakkındaki bilgi düzeylerinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. GEREÇ ve YÖNTEM Çalışma, 05 Mayıs - 29 Haziran 2011 tarihleri arasında, Eskişehir ili Sivrihisar ilçe merkezindeki toplam 8 lisede öğrenim görmekte olan öğrenciler arasında gerçekleştirilen tanımlayıcı tipte bir araştırmadır. Sivrihisar ilçesi nüfusunun yaklaşık %30 u ilçe merkezinde %15 i kasabalarda ve %55 i ise köy ve yaylalarda yaşamaktadır. Halkın çoğu (yaklaşık %80 i) tarım ve hayvancılıkla uğraşmaktadır (8). İlçe merkezinde bulunan 8 lisede toplam 1202 öğrenci öğrenim görmektedir. Sivrihisar ilçesinde liselerde öğrenim görmekte olan öğrenci sayısı 568 i (%47,3) erkek, 634 ü (%52,7) ise kız olmak üzere toplam 1202 idi. Kadın / Erkek oranı 1,1 idi. Çalışmanın amacına uygun olarak literatürden yararlanılarak bir soru formu hazırlandı (3,6,7,9-12). Soru formu, öğrencilerin bazı sosyo-demografik özelliklerini (cinsiyet, yaş, anne ve baba öğrenim düzeyi, anne ve baba çalışma durumu, aile gelir durumu, sosyal güvence durumu, aile tipi, ailede sağlık çalışanı varlığı, HB hastalığı öyküsü, ailede HB hastalığı öyküsü, önceden HB hastalığı hakkında bilgi alma durumu) ve HB ile ilgili toplam 40 önerme (hastalık hakkında genel bilgiler, bulaşma yolları, risk grupları, klinik belirtiler, tanı ve tedavi) içermektedir. Veri toplamaya başlamadan önce Sivrihisar İlçe Milli Eğitim Müdürlüğünden gerekli izin alındıktan sonra okullara gidilerek çalışmanın yapılacağı gün ve saatler için randevular alındı. Daha sonra okullara gidilerek öğrencilerin sınıflarında toplanması sağlandı ve öğrenciler çalışmanın konusu ve amacı hakkında bilgilendirildi. Çalışmaya katılmayı kabul eden öğrencilerden bilgilendirilmiş sözlü onamları alındıktan sonra önceden hazırlanan soru formu, gözlem altında öğrencilerin kendileri tarafından dolduruldu. Bu işlem yaklaşık olarak dakika sürdü. Veri toplama sürecinde okulda bulunmayan (n=385) ve çalışmaya katılmayı kabul etmeyen (n=35) toplam 420 (%35,0) öğrenci çalışma kapsamına alınmadı. Çalışma süresince okullara tekrar gidilmesine rağmen, özellikle Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Sınavlarına hazırlanan son sınıf öğrencilerinin okula devamsız olmaları nedeniyle çalışmaya katılım oranı arttırılamamıştır. Öğrencilerden 782 si (%65,1) çalışma grubunu oluşturdu. Çalışma grubunu oluşturan öğrencilerin 472 si (%60,4) kız, 310 u (%39,6) ise erkektir. Hedef kitleyi oluşturan toplam 1202 öğrencinin %47,3 ü erkek iken çalışma grubunun %39,6 sının erkek olması çalışma süresi kapsayan Mayıs - Haziran aylarında erkek öğrencilerin daha sık devamsızlık yapmasıyla ilgilidir. Soru formuda yer alan HB ile ilgili 40 önerme puanlamaya tabi tutulmuş olup, her doğru yanıta 1 puan verilerek değerlendirme yapılmıştır. Önermelerden alınabilecek puanlar 0-40 arasında değişmektedir. Verilere uygun özellikte normal dağılım gösteren ortalaması 0,0001, standart sapması 0,00001 olan DUMMY değişkeni türetildi. Bu değişken kullanılarak öğrenciler aldıkları bilgi puanlarına göre K-Means kümeleme analizi ile 2 kümeye ayrıldı. Daha sonra bu küme özellikleri referans alınarak elde edilen puanlar Roc analizi ile değerlendirildi. Roc analizi sonucunda sensitivite ve spesifitesi en yüksek (%100) olan değer, kesim puanı (cut-off) olarak kabul edildi (13). Roc analizine göre 12,5 ve üzeri puan alanlar, HB bilgi düzeyi yeterli, olarak kabul edildi. Bu çalışmada aile gelir durumu öğrencilerin kendi algılarına göre iyi, orta ve kötü olarak değerlendirildi. Anne-babası gelir getirici herhangi bir işte aktif olarak çalışanlar (işçi, memur, çiftçi, esnaf) çalışıyor, ev hanımları, işsizler ve emekliler ise çalışmıyor olarak kabul edildi. Elde edilen veriler, bilgisayar ortamında SPSS (versiyon 15.0) İstatistik Paket Programında değerlendirildi. İstatistiksel analizler için Student t Testi ve Tek Yönlü Varyans Analizi kullanıldı. Varyanslar homojen olduğu için Post hoc olarak Tukey testi kullanılmıştır. İstatistiksel anlamlılık için p<0.05 kabul edildi. BULGULAR Öğrencilerin yaşları arasında değişmekte olup, yaş ortalaması 16,16±1,07 yıl idi. Yaşları 16 ve altında olanların sayısı 477 (%61,0), 17 ve üzerinde olanların sayısı ise 305 dir (%39,0). Öğrencilerden 488 i (%62,4) sınıfa devam etmekteydi. Çekirdek tipi aileye sahip öğrenci sayısı 610

3 TAF Preventive Medicine Bulletin, 2012: 11(5) 638 (%81,6) idi. Çalışma grubunu oluşturanlardan 534 ü (%68,3) aile gelir durumunun orta olduğunu bildirdi. Sosyal güvenceden yoksun olan 53 (%6,8) öğrenci vardı. Çalışmamızda, HB ile ilgili olarak öğrenciler tarafından en çok doğru olarak bilinen önerme %61,9 ile HB hastalığından korunmak için herhangi bir önlem almaya gerek yoktur yanlış önermesi iken, en az doğru bilinenler ise %8,2 ile HB etkeni vücuda girdikten sonra 1 hafta içinde hastalık belirtileri görülür yanlış önermesi ile HB hastalığından korunmada el yıkama etkili bir yöntemdir yanlış önermesi idi. HB hastalığı hakkındaki önermelere verilen yanıtların dağılımı Tablo 1 de verilmiştir. Çalışmada HB bilgi düzeyi yeterli olan öğrenci sayısı 445 (%56,9) olarak saptandı. Öğrencilerin HB hastalığı ile ilgili önermelerden aldıkları bilgi puanları 0-33 arasında değişmekte olup, puan ortalaması 13,78±7,66 dır. Sağlık Meslek Lisesi öğrencilerinin diğer lise öğrencilerinden daha yüksek bilgi puan ortalamasına sahip olduğu bulundu (p<0.05). Kız öğrencilerin bilgi puan ortalaması erkeklerinkinden daha yüksekti (p<0.05). Çalışma grubunda annesi ilkokul ve altı öğrenim düzeyine sahip olan öğrenci sayısı 538 (%68,8), babasının öğrenim düzeyi ilkokul ve altı olan öğrenci sayısı 300 (%38,4) idi. Öğrencilerden 64 ü (%8,2) annelerinin gelir getirici herhangi bir işte çalıştığını bildirdi. Annesi çalışanların bilgi puan ortalaması çalışmayanlarınkine göre daha yüksek bulundu (p<0.05). Öğrencilerden 754 ü (%96,4) HB hastalık öyküsü olduğunu, 712 si (%91,0) ailesinde HB hastalık öyküsü olan bir kişinin olduğunu, 84 ü (%10,7) ailesinde sağlık çalışanı olduğunu bildirdi. Önceden herhangi bir kaynaktan HB ile ilgili olarak bilgi edindiğini bildiren öğrenci sayısı 524 (%67,0) idi. Ailesinde sağlık çalışanı olanlar ile daha önceden HB hakkında bilgi aldığını bildirenlerin bilgi puan ortalamaları diğerlerinden daha yüksek bulundu (her biri için p<0.05). HB bilgi puan ortalamalarının bazı özelliklere göre dağılımı Tablo 2 de verilmiştir. TARTIŞMA Tüm dünyada önemli bir sağlık sorunu olan HB hastalığının özgün bir tedavisinin olmaması, toplum genelinde risk grupları, bulaş ve korunma yollarının bilinmesini önemli kılmaktadır. Hastalık koruma ve kontrolünde sürveyans, bulaş yollarına karşı koruma ve aşılamanın önemli yeri vardır (14-17). Türkiye de HB bilgi düzeyi üzerine yapılan çalışma sonuçlarına bakıldığında genelde düşük düzeyde bilgiye sahip bir toplum olduğumuz söylenebilir. Meslek özelliği açısından HB için bir risk grubu olan sağlık çalışanları üzerine yapılan bazı çalışmalardan elde edilen sonuçlar özetle şöyledir: Uzun ve ark.nın tıp fakültesi araştırma görevlileri üzerinde yaptığı çalışmada katılımcıların %62,3 ünün HB hakkında orta düzeyde bilgi sahibi olduğunu beyan ettiğini, sadece %32 sinin perinatal bulaşı bildiğini ve %2,4 ünün de yanlış olarak fekal-oral bulaş olabileceğini düşündüğünü bildirmiştir (5). Çetin ve ark.nın tıp fakültesi araştırma görevlileri üzerinde yaptığı çalışmada bulaş ve korunma yollarını bilme yüzdesini sırasıyla %15 ve %8,3 olarak çok düşük rapor etmiştir (18). Ersoy ve ark., ebelerin %28 inin tabak, bardak gibi ortak kullanılan eşya ve %40 ının öpüşme ile bulaş olabileceği yanlış düşüncesinde olduklarını saptamıştır (2). Ozer ve ark., ebelik ve hemşirelik öğrencilerinin %67,4 ünün perinatal bulaşı bildiğini, yaklaşık %14 ünün fekaloral yolla, yaklaşık %45 inin tokalaşma ve sarılma ile bulaş olabileceğini düşündüğünü bildirmiştir (19). Kömerik ve ark., diş hekimi öğrencilerinin 28,7'sinin kan yolu ile bulaşı bilirken, %27,9'unun tükürükle, %3,7'sinin ise hava ile bulaşın mümkün olabileceği yanlış bilgisine sahip olduğunu saptamıştır (20). Sarp ve Önder, bir başka risk grubu olan berberler üzerinde yaptıkları çalışmada HB nin bulaşıcı olduğunu bilenlerin yüzdesini sadece %38,9 olarak bildirmektedir (21). Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2010 yılı verilerine göre Türkiye, nüfusunun yarısı 29,2 yaşından küçük olan bir ülkedir (22). Bu nedenle lise çağındaki gençlerin HB hakkında bilgi sahibi olmaları toplum sağlığı açısından önemlidir. Çalışmamızda HB ile ilgili bilgi düzeyi yeterli olan öğrenci sayısı 445 (%56,9) olarak saptandı. Bu çalışmada, bilgi düzeyi yeterliliği için çalışma grubunun kendi içerisinde değerlendirme yapılmıştır. Bu nedenle en çok 40 puan alınabilecek bir puanlamada 12,5 ve üzeri puan alanlar yeterli bilgi düzeyine sahip kabul edilmiştir. Bu durum göze alındığında %60 a yakın olan bilgi düzeyi yeterlilik yüzdesi çok düşük olarak kabul edilebilir. Türkiye de lise öğrencileri üzerinde yapılan çalışmalarda da HB bilgi düzeyi düşük olarak rapor edilmiştir (3,6,7). Savaşer ve ark., lise öğrencilerinin sadece %18,6 sının HB hastalığını doğru tanımladığını bildirmiştir (6)

4 TAF Preventive Medicine Bulletin, 2012: 11() Tablo 1. HB hastalığı hakkındaki önermelere verilen yanıtların dağılımı. HB hastalığı ile ilgili bazı bilgiler Doğru n (%) Yanlış n (%) Fikrim yok n (%) Bazı genel bilgiler Bulaşıcı bir hastalıktır 447 (57,2) 104 (13,3) 231 (29,5) Etkeni bir bakteridir* 359 (45,9) 94 (12,0) 329 (42,1) Karaciğeri etkileyen bir hastalıktır 270 (34,5) 95 (12,1) 417 (53,3) Salgınlara yol açabilir 344 (44,0) 91 (11,6) 347 (44,4) Bulaş yolları Kan yoluyla bulaşır 359 (45,9) 94 (12,0) 329 (42,1) Solunum yoluyla bulaşabilir* 176 (22,5) 184 (23,5) 422 (54,0) Cinsel yolla bulaşabilir 317 (40,5) 100 (12,8) 365 (46,7) Diş fırçası,-jilet-tıraş makinesi gibi eşyaların ortak kullanımı ile bulaşabilir 377 (48,2) 84 (10,7) 321 (41,0) Su ve yiyeceklerle bulaşabilir* 261 (33,4) 150 (19,2) 371 (47,4) Tokalaşmakla bulaşabilir* 94 (12,0) 334 (42,7) 354 (45,3) Bardak-çatal-kaşık-havlu gibi eşyaların ortak kullanımı ile bulaşabilir* 320 (40,9) 129 (16,5) 333 (42,6) Sinek ve böcek sokmasıyla bulaşabilir* 185 (23,7) 216 (27,6) 381 (48,7) Dövme ve kulak deldirme ile bulaşabilir 172 (22,0) 217 (27,7) 393 (50,3) Enjektörün ortak kullanımı ile bulaşabilir 410 (52,4) 41 (5,2) 331 (42,3) Doğumda anneden bebeğe geçebilir 356 (45,5) 66 (8,4) 360 (46,0) Emzirme ile bulaşabilir* 266 (34,0) 111 (14,2) 405 (51,8) Risk grupları Sigara ve alkol içenler* 312 (39,9) 73 (9,3) 397 (50,8) Doktor ve hemşireler risk grubunda değildir* 85 (10,9) 377 (48,2) 320 (40,9) Aynı evde yaşayanlar 358 (45,8) 98 (12,5) 326 (41,7) Korunmasız cinsel ilişkide bulunanlar 321 (41,0) 55 (7,0) 406 (51,9) Damardan uyuşturucu kullananlar 351 (44,9) 56 (7,2) 375 (48,0) Temizlik ve gıda sektöründe çalışanlar* 203 (26,0) 118 (15,1) 461 (59,0) Klinik belirtiler Bir hafta içinde hastalık belirtileri görülür* 241 (30,8) 64 (8,2) 477 (61,0) İştah kaybı, bulantı, kusma görülebilir 323 (41,3) 38 (4,9) 421 (53,8) Sarılık önemli bir belirtidir 428 (54,7) 55 (7,0) 299 (38,2) Karaciğer kanserine neden olabilir 271 (34,7) 76 (9,7) 435 (55,6) Siroza neden olabilir 184 (23,5) 74 (9,5) 524 (67,0) Ölüme yol açabilir 400 (51,2) 69 (8,8) 313 (40,0) Tanı ve tedavi Tanı kan testiyle konabilir 453 (57,9) 37 (4,7) 292 (37,4) Kesin tedavisi yoktur 68 (8,7) 303 (38,7) 411 (52,6) Korunma Önlenebilir bir hastalıktır 439 (56,1) 51 (6,5) 292 (37,3) Korunmada el yıkama etkili bir yöntemdir* 398 (50,9) 64 (8,2) 320 (40,9) Korunmada ağız, burun maskesi kullanılabilir* 276 (35,3) 107 (13,7) 399 (51,0) Dengeli beslenme koruyucudur* 331 (42,3) 91 (11,6) 360 (46,0) Korunmak için önlem almaya gerek yoktur* 44 (5,6) 484 (61,9) 254 (32,5) Korunmada en önemli yöntem aşıdır 464 (59,3) 47 (6,0) 271 (34,7) Aşı 3 kez yapılır 262 (33,5) 51 (6,5) 469 (60,0) Aşı ömür boyu koruyucudur 161 (20,6) 172 (22,0) 449 (57,4) Aşı her yaşta yapılabilir 265 (33,9) 129 (16,5) 388 (49,6) Aşı Türkiye de tüm bebeklere yapılır 379 (48,5) 64 (8,2) 339 (43,4) *Yanlış önerme 612

5 TAF Preventive Medicine Bulletin, 2012: 11(5) Tablo 2: HB bilgi puan ortalamalarının bazı özelliklere göre dağılımı. Bazı özellikler Okul adı Sınıfı Cinsiyeti Yaş grubu Aile gelir durumu Sosyal güvence durumu Aile tipi Anne öğrenim durumu Baba öğrenim durumu Anne çalışma durumu Baba çalışma durumu Hepatit B hastalık öyküsü Ailede Hepatit B hastalık öyküsü Ailede sağlık çalışanı Hepatit B hakkında önceden bilgi alma durumu HB bilgi puan ortalaması n X±Sd Fahri Keskin Anadolu Öğretmen Lisesi* ,39±7,34 Anadolu Ticaret Meslek Lisesi 81 11,51±7,10 SEV Anadolu Lisesi ,16±6,54 İmam Hatip Lisesi 37 11,76±7,33 Sıdıka Hanım Lisesi 70 11,21±7,37 Sivrihisar Endüstri Meslek ve Teknik Lisesi ,48±6,64 Kız Meslek Lisesi ,68±6,81 Sağlık Meslek Lisesi* 75 19,85±8, ,62±7, ,05±8,34 Kız ,73±7,55 Erkek ,33±7,60 16 ve altı ,85±7,22 17 ve üstü ,67±8,31 İyi ,57±8,25 Orta ,46±7,50 Kötü 49 14,10±6,72 Var ,78±7,66 Yok 53 13,79±7,61 Çekirdek aile ,95±7,65 Geniş aile ,03±7,69 İlkokul ve altı ,70±7,63 Ortaokul ve üstü ,95±7,72 İlkokul ve altı ,48±7,73 Ortaokul ve üstü ,97±7,61 Çalışmıyor ,55±7,71 Çalışıyor 64 16,34±7,32 Çalışmıyor 93 14,05±7,84 Çalışıyor ,74±7,64 Yok ,70±7,67 Var 28 16,00±6,94 Yok ,69±7,72 Var 70 14,67±6,95 Yok ,42±7,50 Var 84 16,80±8,33 Yok ,93±6,90 Var ,18±7,63 Toplam ,78±7,66 Test değeri t/f; p ;< ; ;< ; ; ; ; ; ; ;< ; ; ; ;< ;<

6 TAF Preventive Medicine Bulletin, 2012: 11() * Tukey post hoc analizine göre farkı yaratanlar Çalışma grubunu oluşturan öğrenciler arasında HB ile ilgili olarak en çok doğru olarak bilinen bilgi (%61,9) HB hastalığından korunmak için herhangi bir önlem almaya gerek olmadığı yanlış önermesi idi. Bu sonuç dahi çalışma grubunun yaklaşık %40 ının HB için koruyucu önlem alınmaması gerektiği yanlış düşüncesine sahip olduklarını göstermektedir. HB nin endemik olduğu Çin de yapılan bir çalışmada HB nin önlenebilir bir hastalık olduğunun katılımcıların yaklaşık %80 i tarafından bilindiği rapor edilmiştir (23). Çalışmamızda en az doğru olarak bilinenler ise (%8,2) HB hastalığının kuluçka süresinin 1 hafta olduğu ve HB hastalığından korunmada el yıkamanın etkili bir yöntem olduğu yanlış önermeleri idi. Bu sonuç bulaş yoluna dair bilgi eksikliğini göstermektedir. Saatçi ve ark.3 lise öğrencilerinin sadece %4 ünün HB bulaş yolunu, %10 unun risk gruplarını bildiğini bildirmiştir. Sağlık Meslek Lisesi öğrencilerinin sağlık alanına özel aldıkları eğitimden dolayı diğer lise öğrencilerine göre HB bilgi düzeyinin yüksek olması beklenir. Çalışmamızda Sağlık Meslek Lisesi nde öğrenim görmekte olan öğrencilerin Hepatit B ile ilgili bilgi puan ortalamalarının diğer okullarda öğrenim gören öğrencilere göre anlamlı bir şekilde daha yüksek olduğu bulunmuştur (p<0.05). Genç ve arkadaşlarının yaptıkları bir çalışmada da Sağlık Meslek Lisesinde öğrenim görmekte olan öğrencilerin HB hakkındaki bilgi düzeylerinin diğer liselerde öğrenim görmekte olan öğrencilerden daha yüksek bulunduğu rapor edilmiştir (7). Çalışma grubunda HB hakkındaki bilgi puan ortalamaları açısından sınıflarda öğrenim görmekte olan öğrenciler ile sınıflarda öğrenim gören öğrenciler arasında bir fark bulunamadı (p>0.05). Bu sonuç çalışma sahasında okul sağlığı eğitim faaliyetlerinin yetersiz olduğunu düşündürmektedir. Saatçi ve ark. liselerin üst sınıflarında HB bilgi düzeyinin yüksek olduğunu bildirmiştir (3). Bu çalışmada kız öğrencilerin HB hakkındaki bilgi puan ortalamalarının erkek öğrencilere göre daha yüksek olduğu saptandı (p<0.05). Benzer sonuç bildiren çalışmalar mevcuttur (7,24). Bunun nedenlerinden biri ergen kızların cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı bilgi edinme davranışlarının erkeklere göre daha fazla olması olabilir. Çalışmamızda ailenin sosyoekonomik düzeyinin yüksek olması öğrencilerin çeşitli bilgi kaynaklarına ulaşabilmesini kolaylaştırılacağı düşünülerek bazı sosyodemografik parametrelerle HB bilgi düzeyi ilişkisi araştırıldı. Ancak ailenin gelir durumu, sosyal güvence varlığı ve aile tipi ile HB bilgi düzeyi arasında herhangi bir ilişki bulunamadı (her biri için p<0.05). Ancak aile gelir düzeyinin yüksekliği ile HB bilgi düzeyinin arttığını bildiren pek çok çalışma mevcuttur (3,25,26). Çalışmamızda aile gelir durumunun öğrencilerin kendi algılarına göre değerlendirilmesi sonucumuzun nedenlerinden biri olabilir. Anne-babanın öğrenim düzeyinin yüksekliği ile öğrencilerin HB bilgi düzeyinin yüksekliği arasında pozitif ilişki olduğunu bildiren çalışmalar vardır (3,6,27,28). Bu çalışmada anne-baba öğrenim düzeyi ile öğrencilerin HB bilgi düzeyleri arasında herhangi bir ilişki bulunamadı (p>0.05). Bu sonuç çalışma grubunu oluşturan öğrencilerin anne ve babalarının düşük oranda lise ve yüksek okul öğrenim düzeyine sahip olmalarıyla açıklanabilir. Annenin, çocuğun eğitim ve öğreniminde babadan daha etkin olduğu düşünülürse aktif olarak sosyal yaşamın içinde olan annelerin çocuklarında genel olarak bilinçlilik düzeyinin daha yüksek olması beklenebilir. Bu durum HB hastalığı bilgi düzeyine de yansıyabilir. Çalışmamızda da annesi gelir getirici bir işte çalışan öğrencilerin HB bilgi puan ortalamalarının annesi çalışmayanlara göre daha yüksek olduğunun saptanması (p<0.05) beklenen bir sonuç olarak kabul edilebilir. Kendisinde veya ailesinde HB hastalık öyküsü olanlarda hastalığı gözlemleme ve fırsat eğitiminin koşullarının oluşması nedeniyle HB bilgi düzeyi yüksek olarak beklenir. Hwang ve ark. da ailesinde HB öyküsü olanlarda HB bilgi düzeyini yüksek bulmuşlardır (24). Ancak çalışma grubumuzda HB ile ilgili bilgi puan ortalamaları açısından kendisinde veya ailesinde Hepatit B hastalığı öyküsü olan ve olmayanlar arasında bir fark bulunamadı (her biri için p>0.05). Wu ve ark. benzer sonuç bildirmiştir (29). Bu çalışmada ailesinde sağlık çalışanı olan öğrencilerin HB bilgi puan ortalamalarının, ailesinde sağlık çalışanı olmayanlara göre anlamlı bir şekilde daha yüksek olduğu bulundu (p<0.05). Bu sonucun bir nedeni aile içinde sağlık konularına ilişkin bilgilendirmenin çok etkin değilse de yapılıyor olmasıdır. Savaşer ve ark. da benzer sonuç rapor etmektedir (6). Çalışmamızda HB hakkında önceden bilgi alan, eğitim gören öğrencilerin HB bilgi puan ortalamalarının önceden bilgi almayanlardan daha yüksek olduğu saptandı (p<0.05). Hwang ve ark. benzer sonuç bildirmektedir. Bu sonucumuz beklenilen bir sonuçtur ve konu üzerine yapılacak 614

7 TAF Preventive Medicine Bulletin, 2012: 11(5) eğitimlerin etkili olabileceğinin bir göstergesi sayılabilir (24). Bu çalışmanın en önemli sınırlılığı HB bilgi düzeyinin ölçülmesine dair standart bir ölçeğin olmaması ve sonuçlarının bire bir karşılaştırılabileceği literatürün yokluğudur. Örneklem seçilmeden, çalışma evreninin tamamına ulaşmayı hedefleyerek planlanmış çalışmaya katılımın %65,1 olması (%80 in altında kalması) sonuçların çalışma evrenine genellenmesini engellemiştir. Ayrıca hedef kitlenin %47,3 ünün, çalışma grubunun ise %39,6 sının erkek olması, çalışma sonuçlarını olumsuz yönde etkilemiştir. SONUÇ ve ÖNERİLER Bu çalışmada lise öğrencilerinin HB hakkındaki bilgi düzeylerinin yetersiz olduğu saptandı. Çalışma grubundaki kız öğrencilerin, Sağlık Meslek Lisesi öğrencilerinin, annesi gelir getirici bir işte çalışanların, ailesinde sağlık çalışanı bulunanların ve önceden HB hakkında bilgi alanların bilgi puan ortalamalarının daha yüksek olduğu bulundu. Sivrihisar ilçe merkezinde bulunan liselerde öğrenim görmekte olan öğrencilere HB hakkında daha sık ve etkin bilgilendirme çalışmalarının yapılması ve sağlık bilgisi derslerinde konu ile ilgili olarak daha kapsamlı bilgiler verilmesi gerektiği kanısına varıldı. KAYNAKLAR 1. World Health Organisation. Hepatitis B. [Erişim Tarihi: ]. 2. ErsoyY, Ilgar M, Güneş G. Malatya Yöresinde Ebelerin Hepatit B Yönünden Bilgi Düzeyleri. İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. 2005; 12(3): Saatçi E, Gereklioğlu Ç, Bozdemir N, Akpınar E. Adana da Lise Öğrencilerinde Hepatit B Farkındalık Düzeyi. Türk Aile Hek Derg. 2006; 10(1): Barut HS, Günal Ö, Göral A, Etikan I. Prevalence of hepatitis B virus infection in children of HBsAg positive parents. Mikrobiyol Bul. 2011; 45(2): Uzun E, Akçam FZ, Zengin E, Kişioğlu AN, Yaylı G. S.D.Ü Tıp Fakültesi Araştırma Görevlilerinin Hepatit B enfeksiyonu ile ilgili durumlarının, bilgi düzeylerinin ve tutumlarının değerlendirilmesi. S.D.Ü. Tıp Fak. Derg. 2008: 15(1): Savaşer S, Balcı S, Ceylan N, et al. Lise Öğrencilerinin Hepatit B Hastalığı ve Hastalıktan Korunmaya Yönelik Farkındalık Durumu. İ.U.F.N. Hem. Derg. 2011; 19(1): Genç M, Pehlivan E, Özer F, Kurçer MA, Karaoğlu L. Lise Öğrencilerinin Hepatit B hakkındaki Bilgi ve Tutumları. Turgut Özel Tıp Merkezi Dergisi. 2000; 7(3): T.C. Sivrihisar Kaymakamlığı. İlçemizin durumu. ent=1009 [Erişim Tarihi: ]. 9. Lavanchy D. Hepatitis B virus epidemiology, disease burden, treatment, and current and emerging prevention and control measures. Journal of Viral Hepatitis. 2004; 11: Mahoney FJ. Update on diagnosis, management, and prevention of Hepatitis B Virüs infection. Hepatology. 2009; 49: Shepard CW, Simard EP, Finelli L, Fiore AE, Bell BP. Hepatitis B virus infection: epidemiology and vaccination advance. Advance Access Publication. 2006; 28: Hwang JP, Huang C, Yi JK. Knowledge About Hepatitis B and Predictors of Hepatitis B Vaccination Among Vietnamese American College Students. J Am Coll Health. 2008; 56(4): Özdamar K. Paket Programlar ile Veri Analizi.-2. Eskişehir. Kaan Kitabevi, 2010, s Kayabaş Ü, Bayındır Y, Yoloğlu S, Akdoğan D. Kronik Hepatit B Hastalarının Aile Bireylerinde HBsAg Taraması. Viral Hepatit Dergisi. 2007; 12(3): Hepatitis_B. /en/ [Erişim Tarihi: ]. 16. Hepatit B. [Erişim Tarihi: ]. 17. T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarih ve 6856 sayılı Genelge. 18. Çetin M, Temiz M, Aslan A, Turhan E. Mustafa Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Araştırma Görevlilerinin Hepatit B Virüsü İnfeksiyonuna İlişkin Bilgi Düzeylerinin Değerlendirilmesi. Viral Hepatit Dergisi. 2007; 12(3): Ozer A, Miraloğlu M, Ekerbicer HC, Aloglu N, Cevik F, Celik M. Türk Ebelik ve Hemşirelik Öğrencilerinde Hepatit B Bilgi Düzeyi. TAF Prev Med Bull. 2011; 10(2): Kömerik N, Akçam Z, Gönen İ, Karaduman AY. Diş Hekimliği Fakültesi Öğrencilerinin Hepatit B Aşılanma Durumlarının ve Viral Hepatitler ile İlgili 615

8 TAF Preventive Medicine Bulletin, 2012: 11() Bilgi Düzeylerinin Araştırılması. Atatürk Üniv. Diş Hek. Fak. 2005; 15(2): Sarp N, Önder ÖR. Ankara'da Erkek Berberlerinin Hepatit-B Konusunda Bilgi ve tutumları. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası. 2000; 53(2): T.C. Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu Haber Bülteni. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi 2010 Yılı Sonuçları [Erişim Tarihi: ]. 23. Cheung J, Lee TK, Teh C. Cross-sectional study of Hepatitis B awareness among Chinese and Southeast Asian Canadians in the Vancouver- Richmond community. Can J Gastroenterol. 2005; 19(4): Hwang JP, Huang C, Yi JK. Knowledge About Hepatitis B and Predictors of Hepatitis B Vaccination Among Vietnamese American College Students. Journal of American College Health. 2008; 56(4): Ma GX, Shive SE, Toubbeh JI. Knowledge, Attitudes, and Behaviors of Chinese Hepatitis B Screening and Vaccination. Am J Health Behav. 2008; 32(2): Thompson MJ, Taylor VM, Jackson JC. Hepatitis B Knowledge and Practices among Chinese American Women in Seattle, Washington. Journal of Cancer Education. 2002; 17(4): Çelen M, Ayaz C, Geyik M. Viral Hepatit Dergisi. 2005; 10(1): Lee O, Lee HO, Kim S. Differences in Knowledge and Attitudes Toward Hepatitis B Infection and Vaccination Between Adolescents in Juvenile Detention Centers and in Schools in South Korea. J Transcult Nurs. 2010; 21(1): Wu CA, Lin SY, So SK. Hepatitis B and liver cancer knowledge and preventive practices among Asian Americans in the San Francisco Bay Area, California. Asian Pac J Cancer Prev. 2007; 8(1):