Tütün Kontrolü. Celal Karlıkaya 1, Funda Öztuna 2, Zeynep Aytemur Solak 3, Metin Özkan 4, Osman Örsel 5

Transkript

1 DERLEME / Review Toraks Dergisi 2006; 7(1): Tütün Kontrolü Celal Karlıkaya 1, Funda Öztuna 2, Zeynep Aytemur Solak 3, Metin Özkan 4, Osman Örsel 5 1 Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Edirne, Türkiye 2 Karadeniz Teknik Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Trabzon, Türkiye 3 Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, İzmir, Türkiye 4 Gülhane Askeri Tıp Akademisi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Ankara, Türkiye 5 Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Merkezi, Ankara, Türkiye ÖZET Tütün Kontrolü Tütün, artık hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerdeki önlenebilir ölümlerin başlıca nedenidir. Tütün kullanımı ve buna karşı girişimler değişmezse, 2000 den 2030 kadar tütün kullananların sayısı 1.2 milyardan 1.6 milyara ve yıllık ölümler 4.9 milyondan 10 Milyona ulaşacaktır. Bu artışlar özellikle düşük ve orta gelirli ülkelerde yaşanacaktır. Sigara başlıca kanserler, kalp ve akciğer hastalıklarından olmak üzere ölümlere ve 50 den fazla sağlık problemine yol açar. Gebelikte anne karnında maruziyet düşük doğum ağırlığı, perinatal mortalite, konjenital defektler, çocukluk astımı ve diğer solunumsal sorunlara yol açar. Çevresel sigara dumanına pasif maruziyet akciğer kanseri ve kalp hastalıkları riskini arttırır. Tütünün kontrolü birçok sektörün birlikte hareketini gerektiren karmaşık bir sorundur. Çocukların sigara kullanmasının önlenmesi, içenlerin bırakmasının motivasyonu, bırakma tedavilerinin kolay ulaşılabilir hale getirilmesi, halka açık yerlerde ve iş yerlerinde sigara yasakları ve kapsamlı bir reklam ve promosyon yasağı başlıca tütün kontrol politikalarıdır. Sigara bırakma tedavisi, tütüne bağlı hastalıkların morbidite ve mortalitesini azaltmada tütün kontrol programlarının önemli öğelerinden birisidir. Bu makalede tütün kullanımının insana ve topluma zararları ve tütün kontrol önlemleri gözden geçirilmektedir. Anahtar sözcükler: tütün, önleme ve kontrol, epidemiyoloji ABSTRACT Tobacco Control Tobacco is now a major preventable cause of death in both developed and developing countries. Assuming current patterns of tobacco use and intervention efforts, from 2000 to 2030 the number of smokers will rise from 1.2 billion to 1.6 billion and the annual number of deaths will increase from 4.9 million to 10 million especially in low- and middleincome countries. Smoking causes death mostly from cancers, heart diseases and respiratory diseases and is associated with over fifty health conditions. Exposure in utero to maternal, or paternal tobacco smoke, is causally related to stillbirth, low-birth weight, congenital defects, childhood asthma and other respiratory illness. Exposure to others tobacco smoke increases the risks for lung cancer and heart disease. Tobacco control is a complex problem that depends on concerted multisectorial effort. Preventing children from using tobacco, promoting smoking cessation and increased access to cessation therapies, restrictions on smoking in public places and in workplaces, comprehensive bans on advertising and promotion are the major tobacco control policies. Tobacco cessation treatment is a significant component of an overall tobacco control program to reduce morbidity and mortality due to tobacco-related diseases. This article reviews human and societal harms of tobacco and tobacco control measures. Keywords: tobacco, prevention and control, epidemiyology Geliş tarihi: Kabul tarihi: Received: Accepted: GİRİŞ Başta sigara olmak üzere tütün ürünlerinin kullanılması ciddi hastalıklara ve ölümlere yol açmaktadır. Toplum daha fazla acı çeken insanlar, üretim kaybı ve daha yüksek sağlık harcamaları şeklinde bedel ödemektedir. Bu başlıca halk sağlığı sorununu çözmek kolay değildir. Çünkü tütün kullanımı bağımlılık yapar; bazı gruplar, kültür ve ekonomik faaliyetler kullanılmasını teşvik eder; başlama ile ölüm arasında büyük bir zaman aralığı vardır. Tütün Kontrolü bir nüfusun tütün kullanımını ve tütün dumanına maruziyetini ortadan kaldırarak veya azaltarak sağlığını iyileştirmeyi amaçlayan bir takım arz, talep ve zarar azaltma stratejileridir. Ülkemizde başta göğüs hastalıkları hekimleri olmak üzere birçok hekim, hekim olmayan kişiler, başta Sağlık Bakanlığı, Türk Toraks Derneği ve Türk Tabipleri Birliği Yazışma Adresi: Doç.Dr. Celal Karlıkaya, Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı Edirne-Türkiye, Tel: , e-posta: celalk@trakya.edu.tr olmak üzere birçok kurum ve kuruluş tütünün kontrolünün önemini kavramış ve elinden geleni yapma gayretindedir. Bu derleme tütün kontrolünde mevcut bilgilerin özetlenmesini amaçlamaktadır. TÜTÜN SALGINI Tütün, tüm ülkeler için en önemli halk sağlığı problemidir. Ülkemizin de içinde bulunduğu coğrafya, dünya tütün tüketiminde birinci sırayı almaktadır. Dünyada yaşı 15 in üzerinde olan 1.2 milyar kişi (her üç erişkinden birisi) tütün bağımlısı olup bunların %80 i orta ve gelişmekte olan ülkelerdedir [1]. Gelişmekte olan ülkelerde sigaraya başlama yaşı dır. Her gün dünyada gencin tütün bağımlısı olduğu bildirilmektedir [2] yılında yapılan bir çalışmada, gelişmiş ülkelerde yaşları arasındaki gençlerde sigara içme oranının %10-33 arasında değişmekte olduğu gösterilmiştir [3]. Türkiye de ise farklı çalışmalar- TORAKS DERGİSİ 51

2 Karlıkaya C. ve ark. Tablo I. Sigara dumanındaki bazı maddeler Partikül fazı Başlıca etki Gaz fazı Başlıca etki Tar (katran) Nikotin Aromatik hidrokarbonlar Fenol Kresol b-naftilamin Karbon monoksit Oksijenin hemoglobine bağlanmasını bozar Doza-bağımlı Nitrojen oksidler uyarıcı veya parasempatik N-kolinerjik reseptörler üzerine depresör İrritan, İrritan, Benzo(a)piren Katekol Aldehidler Hidrocyanik asid Akrolein Amonyak Nitrosaminler Hidrazin İndol Tümör hızlanması Vinil klorid Karbazol Tümör hızlanması Kaynak: [21] da gençlerde ortalama sigaraya başlama yaşları yaş arasında bulunmuştur [4-7]. Hemen tüm gençler ilk sigarasını liseyi bitirmeden içmiş olmaktadır. Ülkemizde 1988 de yapılan bir araştırmaya göre 15+ yaş nüfus sigara içme prevalansı %43 tür (erkeklerin %63 ü, kadınların %24 ü) [8]. Emri ve arkadaşlarının [9] 2002 çalışmasına göre ülke genelinde 15+ yaş erişkin nüfusta sigara içme prevalansı %35.8 (erkekte %50.9, kadında %25.5) bildirilmiştir. Yakın zamandaki bir başka çalışmada ise, ülkemizde 20+ yaş üzeri popülasyonda erkeklerde 50.9, kadınlarda %10.9 içicilik saptanmıştır [10]. Türk Kardiyoloji Derneği tarafından 1990 dan beri yürütülen TEKHARF çalışmasına göre ise erişkin erkeklerin %59.4 ü, kadınların %18.9 u sigara içicisidir yılındaki taramalarında erkeklerde sigara içme prevalansı %11 azalmışken özellikle genç kadınlarda artış olduğu bildirilmektedir [11,12]. Ülkemizin de içinde bulunduğu Doğu Avrupa bölgesi halen dünyada tütüne bağlı yıllık ölümlerin %25 inden sorumludur ve 2020 yılında bu bölgedeki erişkin erkekler dünyada erken ölüm riski en yüksek grup olarak öngörülmektedir [13]. Tütün endüstrisinin ayakta kalması için sigara içen erişkinlerdeki ölümleri ve kendiliğinden bırakmaları karşılayacak kadar yeni içicinin eklenmesi gereklidir. Bunlar özellikle çocuk ve gençlerdir. Ülkemizde gençlerde yapılan prevalans çalışmalarında ortaokul ve lise öğrencilerinde toplam %10-43, üniversite öğrencilerinde % içicilik saptanmaktadır [14]. Günümüzde erişkin sigara içicilerinin %80 inden fazlası 18 yaşından önce başlamaktadır [15]. Bu yüzden ergenlerin sigaraya başlamasının önlenmesi en önemli sağlık politikalarından birini oluşturmaktadır. ABD de ergenlerin sigara içme hızı 10 temel sağlık göstergesinden biri kabul edilmektedir [16]. Sigaraya bağlı zararların ortaya çıkması ortalama 20 yıl sonra olduğundan, çoğu hastalık 35 yaştan sonra ortaya çıkmaktadır [17]. Halbuki sigarayı bıraktıktan 5-20 yıl sonra kronik obsrüktif akciğer hastalığı riski %50, 10 yıl sonra ağız, farinks kanseri riski hızla normale düşmekte, yıl sonra akciğer kanseri riski ise %50-90 oranında azalmaktadır [14-16]. Tütün kullanımının artmasının ardından tütüne bağlı mortalitenin artması yıl almaktadır. Başta sigara olmak üzere tütün kullanımı en önemli hastalık ve ölüm nedenidir. Dünya genelindeki 4.83 milyon insan her yıl tütün ürünleri nedeniyle ölmektedir [18]. Avrupa genelindeki 51 ülkede ise 1.2 milyon insan tütün ürünleri yüzünden ölmektedir [19] da Amerikalının direkt olarak sigaraya bağlı hastalıklardan (kalp hastalıklarından , akciğer kanserinden , diğer kanserlerden , KOAH tan , inme nedeniyle ) öldüğü tahmin edilmektedir. Bu her 5 ölümden birisinin sigaraya bağlı olduğu anlamına gelmektedir. Ülkemizde ise kişiyi öldürdüğü hesaplanmaktadır. Bu tüm ölümlerin %14 üdür. Bugün yaşayan 500 milyon insanın tütün kullanımının sonuçlarından ölmesi beklenmektedir. 21. yüzyılda 1 milyar insanın tütünden öleceği tahmin edilmektedir. Ölümlerin yarısı yaş insanlarda olmaktadır yılında dünyada 1.1 milyon kişinin sigaraya bağlı kanser nedeniyle öldüğü, bu ölümlerin den fazlasının gelişmiş ülkelerde gerçekleştiği, bu sayının da ini akciğer kanserinin oluşturduğu bildirilmektedir. Dünyada 35 yaş ve üzeri yaşlardaki en önemli ölüm sebebi tütündür [20] yılında yıllık sigara ölümlerinin 10 milyonu bulacağı ve bunun da 7 milyonunun gelişmekte olan ülkelerde olacağı söylenmektedir. Bir prospektif çalışmada günde 1-20 sigara içen erkeklerin tüm ölüm nedenlerinden ölme riski 2.22 kat, >20 sigara içenlerin 2.43 kat olduğu aynı oranların kadınlar için 1.6 ve 2.10 kat olduğu saptanmıştır [17]. Sigara içimi ABD de en önemli önlenebilir erken ölüm nedenidir [17]. Örneğin 25 yaşında ağır bir sigara içicisinin içmeyene göre beklenen yaşam süresi %25 (yaklaşık 23 yıl) daha kısadır. 52 NİSAN 2006 CİLT 7 SAYI 1 TORAKS DERGİSİ

3 You are reading a preview. Would you like to access the full-text? Access full-text

4 Tütün Kontrolü 5. Kıyak M, Dağoğlu T. Lise öğrencileri arasında sigara kullanımı. İstanbul Halk Sağlığı Bülteni 1990;11: Dabakoglu T, Kukner S, Vicdan K et al. Smoking, drinking and drug use in female adolescent. Tr J Med Sci 1993; 19: Karlıkaya C. Edirne de orta öğretim öğrencilerinde sigara içme prevalansı. Toraks Dergisi 2002;3: PIAR Araştırma Ltd. Şti. Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı, sigara alışkanlıkları ve sigara ile mücadele kampanyası kamuoyu araştırması raporu İstanbul. 9. Vineis P, Airoldi L, Veglia P et al. Environmental tobacco smoke and risk of respiratory cancer and chronic obstructive pulmonary disease in former smokers and never smokers in the EPIC prospective study. BMJ 2005;330: Satman I, Yilmaz T, Sengul A et al. Population-based study of diabetes and risk characteristics in Turkey: results of the turkish diabetes epidemiology study (TURDEP). Diabetes Care 2002;25: Türk Kardiyoloji Derneği. Türkiye Kalp Raporu İstanbul: Yenilik Basımevi; Şahin M, Arslandağ M. Kardiyovasküler sistem ve sigara. In: Tür A; ed. Sigaranın bilimsel yüzü. İstanbul: Logos Yayıncılık; World Health Organization. The tobacco epidemic rages on in Eastern and Central Europe. Fact Sheet No Geneva, Switzerland; Dabak Ş. Sigara ve sağlık. In: Tür A; ed. Sigaranın bilimsel yüzü. İstanbul: Logos Yayıncılık, 2004; US Department of Health and Human Services. Preventing tobacco use among young people: a report of the Surgeon General. US Department of Health and Human Services, CDC, and National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Office of Smoking and Health. Atlanta, Georgia., CDC US Department of Health and Human Services. Healthy people 2010 (conference ed, 2 vols). Washington, DC, US Department of Health and Human Services Hasan SU. ATS statement-cigarette smoking and health. Am J Respir Crit Care Med 1996;154: Ezzati M, Lopez AD. Estimates of global mortality attributable to smoking in Lancet 2003;362: World Health Organization. and Regional Office for Europe. European Strategy for Tobacco Control. Copenhagen, World Health Organization US Department of Health and Human Services. Reducing the Health Consequences of Smoking: 25 Years of Progress. A Report of the Surgeon General. Atlanta, Georgia., US Department of Health and Human Services, Public Health Service, Centers for Disease Control, Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Office on Smoking and Health. DHHS Publication No. (CDC) Behr J, Nowak D. Tobacco smoke and respiratory disease. In: D Amato G, Holgate ST; eds. The Impact of Air Pollution on Respiratory Health. First Ed. Sheffield: ERS Journals Ltd. Eur Respir Mon, 2002;21: Peto R. Smoking and death: the past 40 years and the next 40. BMJ 1994;309: Murray JL, Lopez AD. The global burden of disease, summary. World Bank Publication, Ash UK. Smoking Statistics: Illness and Death. Fact Sheet No: html#_edn7; US Department of Health and Human Services. A Report of the Surgeon General: The health consequences of smoking. Washington (DC), US Department of Health and Human Services Foster WM, Langenback EG, Bergofsky EH. Disassociation in the mucociliary function of central and peripheral airways of asymptomatic smokers. Am Rev Respir Dis 1985;132: Murin S, Bilello KS, Matthay R. Other smoking-affected pulmonary diseases. Clin Chest Med 2000;21: Beck GJ, Doyle CA, Schachter EN. Smoking and lung function. Am Rev Respir Dis 1981;123: Cohen V, Khuri FR. Progress in lung cancer chemoprevention. Cancer Control 2003;10: Fidaner C, Eser SY, Parkin DM. Incidence in Izmir in : first results from Izmir Cancer Registry. Eur J Cancer 2001;37: Goksel T, Akkoclu A. Turkish Thoracic Society, Lung andpleural Malignancies Study Group. Pattern of lung cancer in Turkey, Respiration 2002;69: Köktürk N, Öztürk C, Kırışoğlu CE. Sigara ve akciğer kanseri. Solunum 2004;5: Holbrook JH. Nicotine addiction. In: Fauci AS, Martin JB, Braunwald E et al; eds. Harrison s Principles of Internal Medicine. 14th International ed. Vol 2. Health Professional Division, Mcgraw- Hill; 1998; American Lung Association. Fact Sheet. Women and Smoking. html; Ediger D. Sigara ve astım. In: Sigara ve sağlık. Bursa: 2002; US Surgeon General. Women and Smoking, A Report of the Surgeon General CDC s Office on smoking and health Mackay J, Amos A. Women and tobacco. Respirology 2003;8: Karlıkaya C. Sigara ve meslek. Solunum 2004;6: Zevin S, Benowitz NL. Drug interactions with tobacco smoking. An update. Clin Pharmacokinet 1999;36: Heliovaara M, Aho K, Aromaa A et al. Smoking and risk of rheumatoid arthritis. J Rheumatol 1993;20: Christen WG, Glynn RJ, Ajani UA et al. Smoking cessation and risk of age-related cataract in men. JAMA 2000;284: Tomany SC, Wang JJ, Van Leeuwen R et al. Risk factors for incident age-related macular degeneration: pooled findings from 3 continents. Ophthalmology 2004;111: Kadunce DP, Burr R, Gress R et al. Cigarette smoking: risk factor for premature facial wrinkling. Ann Intern Med 1991;114: Physicians for a Smoke-Free Canada (PSC). Health effects of second hand smoke. Q&A-healtheffects.pdf; U.S.Environmental Protection Agency (U.S.EPA). Respiratory Health Effects of Passive Smoking: Lung Cancer and Other Disorders. EPA/600/6-90/006F. Washington, DC, EPA Office of Research and Development U.S.Department of Health and Human Services. The Health Consequences of Smoking: A Report of the Surgeon General. Atlanta, GA: U.S., Department of Health and Human Services, Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Office on Smoking and Health Fagerstrom K. Sigara içmenin epidemiyolojisi. Sigarayı bırakmanın sağlık açısından sonuçları ve yararları. Drugs 2002;62: Boyacı H, Duman C, Başyiğit İ ve ark. İlkokul çocuklarında çevresel sigara dumanına maruziyetin idrar kotinin düzeyi ile değerlendirilmesi. Tüberk Toraks 2004;52: Annual smoking-attributable mortality, years of potential life lost, and economic costs-united States, MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2002;51: Crews KM, Payne TJ. Tobacco update: scientific advances, clinical perspectives. Am J Med Sci 2003;326: TORAKS DERGİSİ NİSAN 2006 CİLT 7 SAYI 1 63

5 Karlıkaya C. ve ark. 51. Parrott S, Godfrey C, Raw M et al. Guidance for commissioners on the cost effectiveness of smoking cessation interventions. Health Educational Authority. Thorax 1998;53 (Suppl 5):S Warner KE. Cost effectiveness of smoking-cessation therapies. Interpretation of the evidence-and implications for coverage. Pharmacoeconomics 1997;11: Joossens L, Raw M. Cigarette smuggling in Europe: who really benefits? Tob Control 1998;7: UICC. UICC Tobacco Control Fact Sheet 4. Tobacco Taxation and Price Policies. Tobacco and Cancer Programme, International Union Against Cancer. org; Slama K. Tobacco ad prevention. A guide for low income countries. Paris: International Union Against Tuberculosis and Lung Disease Guidelines for school health programs to prevent tobacco use and addiction. Centers for Disease Control and Prevention. MMWR Recomm Rep 1994; 43: US Department of Health and Human Services. Reducing Tobacco Use: A Report of the Surgeon General. Atlanta, Georgia., US Department of Health and Human Services, National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Office on Smoking and Health Henningfield JE, Stapleton JM, Benowitz NL et al. Higher levels of nicotine in arterial than in venous blood after cigarette smoking. Drug Alcohol Depend 1993;33: American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders, 4th edition (DSM-IV). Washington DC: American Psychiatric Association, CDC. Health Objectives for the Nation Cigarette Smoking Among Adults, United States, MMWR Morb Mortal Wkly Rep 1994;43: Hatziandreu EJ, Pierce JP, Lefkopoulou M et al. Quitting smoking in the United States in J Natl Cancer Inst 1990;82: Fiore MC, Novotny TE, Pierce JP et al. Trends in cigarette smoking in the United States. The changing influence of gender and race. JAMA 1989;261: Pierce JP, Gilpin EA, Emery SL et al. Has the California tobacco control program reduced smoking? JAMA 1998;280: Hu TW, Sung HY, Keeler TE. Reducing cigarette consumption in California: tobacco taxes vs an anti-smoking media campaign. Am J Public Health 1995;85: Lightwood JM, Glantz SA. Short-term economic and health benefits of smoking cessation: myocardial infarction and stroke. Circulation 1997;96: Tsevat J. Impact and cost-effectiveness of smoking interventions. Am J Med 1992;93:43S-7S. 67. Cromwell J, Bartosch WJ, Fiore MC et al. Cost-effectiveness of the clinical practice recommendations in the AHCPR guideline for smoking cessation. Agency for Health Care Policy and Research. JAMA 1997;278: Cummings SR, Rubin SM, Oster G. The cost-effectiveness of counseling smokers to quit. JAMA 1989;261: West R, McNeill A, Raw M. Smoking cessation guidelines for health professionals: an update. Thorax 2000;55: Raw M, Anderson P, Batra A et al. WHO Europe evidence based recommendations on the treatment of tobacco dependence. Tob Control 2002;11: Bilir N. Birinci basamağın tütün kontrolünde önemi, [Kişisel İletişim] 72. The state of managed care quality 2. National Committee for Quality Assurance. Washington, D.C., Fiore MC. US public health service clinical practice guideline: treating tobacco use and dependence. Respir Care 2000;45: Tutluoğlu B. Sigara bırakma yöntemleri. Solunum 2003;5: Yorgancıoğlu A, Esen A. Sigara bağımlılığı ve hekimler. Toraks Dergisi 2000;1: Marlow SP, Stoller JK. Smoking cessation. Respir Care 2003;48: Uzaslan E. Sigarayı bırakma yöntemleri. Sürekli Tıp Eğitim Dergisi 2003;12: Oğuz Y. Alternatif tıp, tıbbın alternatifi olabilir mi? T Klin Tıbbi Etik 1994;2: Schwartz, J. L. Review and evaluation of smoking cessation methods: The United States and Canada, NIH Publication No Bethesda (MD), US Department of Health and Human Services, Public Health Service, National Institutes of Health, National Cancer Institute, Division of Cancer Prevention and Control, Abbot NC, Stead LF, White AR et al. Hypnotherapy for smoking cessation. Cochrane Database Syst Rev 2000; CD Schwartz JL. Methods for smoking cessation. Clin Chest Med 1991;12: Schwartz JL. Evaluation of acupuncture as a treatment for smoking. Am J Acupunct 1988;16: White AR, Resch KL, Ernst E. A meta-analysis of acupuncture techniques for smoking cessation. Tob Control 1999;8: White AR, Rampes H, Ernst E. Acupuncture for smoking cessation. Cochrane Database Syst Rev 2002; CD White AR, Rampes H, Ernst E. Acupuncture for smoking cessation. Cochrane Database Syst Rev 2005; CD Strategies for reducing exposure to environmental tobacco smoke, increasing tobacco-use cessation, and reducing initiation in communities and health-care systems. A report on recommendations of the Task Force on Community Preventive Services. MMWR Recomm Rep 2000;49: Tobacco use prevention and control. thecommunityguide org/tobacco; NİSAN 2006 CİLT 7 SAYI 1 TORAKS DERGİSİ