GEBELİKTE BENLİK SAYGISI VE BEDEN İMAJI İLE İLİŞKİLİ ÖZELLİKLER

Transkript

1 Anatol J Clin Investig 2011;5(1):7-14 GEBELİKTE BENLİK SAYGISI VE BEDEN İMAJI İLE İLİŞKİLİ ÖZELLİKLER CHARACTERISTICS ASSOCIATED WITH SELF-ESTEEM AND BODY IMAGE IN PREGNANCY Aysun BABACAN GÜMÜŞ 1, Nihal ÇEVİK 1, Selime HATAF HYUSNİ 1, Şeyda BİÇEN 1, Gülseren KESKİN 2, Arzu TUNA MALAK 1 1 Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sağlık Yüksekokulu, Çanakkale. 2 Ege Üniversitesi, Atatürk Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu, İzmir. Özet Bu çalışmanın amacı gebelikte benlik saygısı ve beden imajı ile ilişkili özellikleri incelemektir. Araştırma Ekim 2008 ve Şubat 2009 tarihleri arasında, Çanakkale de 4 farklı sağlık ocağında ve Bahattin-Huriye Demircioğlu Kadın Doğum Hastanesi Kadın Doğum Servisinde yapılmıştır. Veriler 150 gebeden, Tanıtıcı Bilgi Formu, Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği ve Vücut Algısı Ölçeği ile toplanmıştır. İstatistiksel analizler için Mann Whitney U, Kruskal Wallis, t test ve Pearson Korelasyon analizi kullanılmıştır. Gebelerde evlilik yaşı ile benlik saygısı arasında negatif yönde anlamlı düzeyde ilişki saptanmıştır (r=-0.257, p<0.01). Gebelerde benlik saygısının eğitim durumuna (KW=26.622, p<0.01), mesleğe (KW= , p<0.01), aile tipine (z=-2.462, p<0.05), akraba evliliği durumuna (z=-2.184, p<0.05), eşin eğitim durumuna (KW=16.139, p<0.01) ve eşle ilişkinin niteliğine (KW=10.917, p<0.01) göre anlamlı düzeyde farklılık gösterdiği belirlenmiştir. Beden imajı ise gelir durumuna (KW=13.202, p<0.01), eşle ilişkinin niteliğine (KW=6.295, p<0.05), cinsel yaşamdaki olumsuz değişikliğe (t=-4.688, p<0.01) ve doğum şekli isteğine (z=-2.245, p<0.05) göre anlamlı düzeyde farklılık göstermiştir. Elde edilen bulgulara göre, kendisinin ve eşinin eğitim düzeyi düşük, geniş ailede yaşayan, evlenme yaşı küçük olan, akraba evliliği bulunan, eşiyle ilişkilerini kötü olarak tanımlayan gebelerin benlik saygısı daha düşüktür. Gelir düzeyi düşük, eşiyle ilişkilerini kötü olarak tanımlayan, cinsel yaşamında olumsuz yönde değişiklik belirten ve sezaryen isteyen gebelerin beden imajı daha olumsuz bulunmuştur. (Anatol J Clin Investig 2011;5(1):7-14). Anahtar kelimeler: Gebelik, benlik saygısı, beden imajı Abstract This study was conducted to investigate characteristics associated with self-esteem and body image in pregnancy. This study has been carried out between October 2008 February 2009 in 4 different primary health care and Obstetrics and Gynecology Service of Bahattin-Huriye Demircioğlu Obstetrics and Gynecology Hospital in Çanakkale. Data were collected from 150 pregnant women by Introductory Information Form, Rosenberg Self- Esteem Scale and Body Cathexis Scale. Data were analized by Mann Whitney U, Kruskal Wallis, t test ve Pearson Correlation analysis. A negative relationship was determined between self-esteem mean score and the mean age of marriage in pregnant women (r =-0.257, p<0.01). It was determined that there were statistically significant differences in pregnant women s self-esteem according to their educational status (KW=26.622, p=0.000), profession (KW= , p= 0.001), family type (z=-2.462, p=0.014), the age of marriage (r=-0.257, p<0.01), intermarriage status (z=-2.184, p=0.029), husband s educational status (KW=16.139, p=0.001), the nature of the relationship with her husband (KW=10.917, p=0.004). Statistically, there have been significant differences in pregnant women s body image according to their income status (KW=13.202, p<0.01), the nature of the relationship with their husband s educational status (KW=6.295, p<0.05), negative change in sexual life (t= , p<0.01), the request to birth type (z=-2.245, p<0.05). According to the results obtained, pregnant women who describe themselves as both they and their husbands have low level of education, living in large families, the age of marriage is low, having intermarriage and having bad relations with their husbands have lower self-esteem. The body image of pregnant women having low-income, describing relations with their husbands are bad, indicating a negative change in their sexual lives and wanting cesarean section are more negative. (Anatol J Clin Investig 2011;5(1):7-14). Key words: Pregnancy, self- esteem, body image Giriş Gebelik ve doğum fizyolojik bir süreç olmasına karşın, kadın vücudu için önemli bir yük ve stres oluşturmaktadır [1]. Anne karnında bebeğin varlığı, gebeliğe özgü fizyolojik değişiklikler, aile ve sosyal yaşamda meydana gelen farklılıklar bu süreçteki psikososyal tepkilerin kaynağını oluşturmaktadır [2,3]. Gebelik döneminde yaşanan psikososyal sorunların anne ve bebeğin sağlığını olumsuz olarak etkilediği bilinmektedir [4]. Kadının ruhsal Aysun BABACAN GÜMÜŞ Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sağlık Yüksekokulu, Çanakkale. aysungumus@comu.edu.tr Makalenin gönderilme tarihi: Makalenin kabul edilme tarihi:

2 AJCI, 2011;5(1):7-14 BABACAN GÜMÜŞ ve ark. durum ve yaşantısı, gebeliğin gidişini etkilediği gibi; gebeliğin kendisi de ruhsal, duygusal yaşantılar üzerinde önemli yansımalar yaratır. Bu dönemde bazı gebelerde daha önceki yaşamlarına ilişkin nörotik belirti ve kaygılar azalır, bazılarında kendine güven, varlığını ortaya koyma, seçkinlik ve değer duygusu oluşur, bazılarında ise ruhsal yaşantı ve çatışmalar su yüzüne çıkarak duyarlılık, çocuksu davranışlar, korku ve panik gelişebilir. Kadının bu korku ve endişelerle baş edebilmesi için öncelikle kendisine ilişkin olumlu bakış açısına sahip olması gerekmektedir [5,6]. Her gebelik sağlıklı kadınlar için bile olsa, psikososyal yönden riskli bir dönemdir. Kişilik ve duygu yaşantısı bozuk, yetersiz, bedensel ve ruhsal açıdan çocuksu kadınlarda gebelik süreci daha güç yaşanmaktadır. Yaşanan psikolojik sorunlar gebeliğin evrelerine göre değişiklik gösterebilir. Birinci trimestrde ambivalan (zıt) duygular yaşanır, sıklıkla hafif düzeyde depresif ruh hali ortaya çıkar. İkinci trimestirde fiziksel değişiklikler ambivalan duyguların ortadan kalkmasını hızlandırır. Gebelik benimsenmiş olsa bile, duygu ve mizaç değişiklikleri, problem çözme becerilerinde yavaşlama ya da değişiklik, aşırı duyarlılık, alınganlık, huzursuzluk, ani kızgınlık, büyük mutluluk gibi bazı şaşırtıcı değişimler görülebilir. Üçüncü trimestirde ise fiziksel rahatsızlık ve gebeliğin artan yükü ve sorumluluğu nedeniyle gebe kadının psikolojik olarak doğuma hazırlanma gereksinimi ortaya çıkar [5,7]. Gebeliğe uyum süreci her kadının geçmiş yaşam deneyimlerine göre farklılık gösterir. Bu süreçte kadının daha önce anneliğe hazırlayıcı olarak oynadığı roller, çevresinde bulunan olumlu ve olumsuz rol modelleri, gebeliğin planlanmış olması, gebelik ve doğum konusunda yeterli ve doğru bilgiye sahip olması, korku ve endişelerin makul sınırlarda olması, sahip olduğu sosyoekonomik koşullar ve benlik kavramı gebeliği kabullenmeyi etkileyen faktörlerden bazılarıdır [5,7]. Kişilik yapısının temel özelliklerden biri olan benlik kavramı, bireyin kendisi ile ilgili farkında olduğu tüm bilgileri kapsar ve bireyin davranışlarını etkileyerek yönlendirir [8]. Benlik kavramının önemli bir parçası olan beden imajı ise bireyin bedeni ile ilgili olarak bilinçli ve bilinçsiz duygu, düşünce ve algılarını içerir ve benlik kavramıyla doğrudan ilişkilidir. Beden imajı, bebeklikte gelişmeye başlayan, özellikle adölesan döneminde önem kazanan, yaşam boyu gelişen ve değişen bireyin kendi bedeni ile ilgili öznel algılamasını içeren dinamik bir kavramdır [7,9]. Bununla birlikte yapısal, fonksiyonel, hormonal ve görünüşsel bazı farklılıklar bireylerde beden imajının değişmesine neden olabilir. Kadınlarda beden imajı ergenlik, gebelik, gebelik sonrası, menopoz gibi yaşamın farklı dönemlerinde değişir [9-11]. Gebelik döneminde meydana gelen değişiklikler kadının kendisini farklı algılamasına, beceriksiz, hantal, sakar, çirkin, cazibesiz hissetmesine neden olabilir. Bu değişimler sonucu kadının kendine güven duygusu ve benlik saygısı azalabilir ve beden imajı olumsuz yönde etkilenebilir [11,12]. Çocuk doğurma ve anne olma, bir kadının önemli özelliklerinden biri olmakla birlikte gebelik sürecinde yaşanan fiziksel, psikolojik ve sosyal değişiklikler kadınların beden ve ruh sağlığını olumsuz etkileyerek bu dönemin sağlıklı bir şekilde sürdürülmesini engellemektedir [5]. Bunun yanı sıra gebelik sürecinin çocuk, aile ve buna paralel olarak toplum sağlığını da doğrudan etkilediği düşünüldüğünde, bu dönemle ilgili olarak yaşanan psikososyal sorunların sağlık profesyonelleri tarafından bilinmesi, bu sorunlara yönelik koruyucu girişimlerin planlanması ve gerektiğinde uygun yaklaşımlarda bulunulması son derece önemlidir. Konuyla ilgili literatür incelendiğinde, gebelikte yaşanan psikososyal sorunlar bağlamında depresyon, anksiyete, sosyal destek ve ruhsal durumu [13-17] yansıtan birçok çalışma olduğu, ancak bu döneme ilişkin benlik saygısı ve beden algısının incelendiği çalışmaların nispeten yetersiz olduğu görülmüştür. Bu doğrultuda bu çalışmada, gebelerde benlik saygısı ve beden algısı ile ilişkili özellikleri belirlemek amaçlanmıştır. Gereç ve Yöntem Bu çalışma, tanımlayıcı, kesitsel bir araştırma olarak, Ekim 2008 ve Şubat 2009 tarihleri arasında Çanakkale de I, II, III, IV nolu sağlık ocaklarına ve Bahattin-Huriye Demircioğlu Kadın Doğum Hastanesi Kadın Doğum Servisine başvuran gebelerle yapılmıştır. Çalışmada basit rastgele örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Katılımcıların örnekleme dahil edilmesinde, sorulan sorulara cevap verebilmeleri için en az okur yazar ve üzeri eğitim düzeyine sahip olmaları ve gönüllülük kriteri aranmıştır. Bu kriterleri karşılayan kadınlar çalışmaya katılmaya davet edilmiş ve veri toplama araçlarını tam olarak cevaplandıran 150 kişi çalışmanın örneklemini oluşturmuştur. Veriler çalışmanın yapıldığı kurumlardan yazılı izin alındıktan sonra katılımcılarla yüz yüze görüşme tekniği kullanılarak toplanmıştır. Ayrıca çalışma öncesi katılımcılar araştırma hakkında bilgilendirilerek kendilerinden sözlü onay alınmıştır. 8

3 Gebelikte benlik saygısı ve beden imajı ile ilişkili özellikler Araçlar Tanıtıcı Bilgi Formu: Bu form, gebelerin sosyodemografik, evlilik, eş ve gebelik özelliklerini belirlemek amacıyla araştırmacılar tarafından hazırlanmıştır. Sosyodemografik özellikler yaş, eğitim durumu, meslek, gelir durumu, sağlık güvence durumu, aile tipi sorularak belirlenmiştir. Evlilik ve eş özellikleriyle ilgili verileri belirlemek için gebelere evlilik yaşı, evlilik sayısı, evlilik süresi, nikah durumu, akraba evliliği durumu, eşin yaşı, eşin eğitim durumu, eşle ilişkinin niteliği, eşin doğum şekli isteği ve eşin emzirmeye tutumu sorulmuştur. Gebelikle ilgili özellikler ise gebelik sayısı, gebelik haftası, gebeliğin planlı olup olmadığı, daha önce düşük, kürtaj ve ölü doğum varlığı, sağlık sorunu varlığı, cinsel yaşamda değişiklik durumu, kilo sorunu, diyet yapma durumu, doğum şekli isteği, bebeğin cinsiyetinin önemi ve emzirme isteği sorularak belirlenmiştir. Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği: Rosenberg tarafından 1965 yılında geliştirilmiştir [18]. Ölçek çoktan seçmeli sorulardan yapılanmış 12 alt kategoride toplam 63 sorudan oluşmakta olup, ilk 10 maddesi benlik saygısını ölçmek için kullanılmaktadır. Ölçekte bazı maddeler negatif olarak puanlanmakta ve yüksek değerler yüksek benlik saygısını göstermektedir. Ülkemizde geçerlik ve güvenirlik çalışması Çuhadaroğlu (1986) tarafından yapılmıştır [19]. Vücut Algısı Ölçeği: Secord ve Jourard tarafından 1953 yılında geliştirilen bu ölçek, kişilerin bedenlerindeki çeşitli kısımlardan ve çeşitli beden işlevlerinden ne kadar hoşnut olduklarını ölçmeyi amaçlamaktadır [20]. Ölçeğin ülkemizdeki geçerlik çalışması Hovardaoğlu (1993) tarafından gerçekleştirilen ölçekte 40 madde yer almakta, bütün maddeler 1 ve 5 arasında puanlanmaktadır (1: Hiç beğenmiyorum; 5: Çok beğeniyorum). Tek puan elde edilen bu ölçekten alınabilecek en düşük puan 40, en yüksek puan 200 dür. Puan artışı olumlu değerlendirmedeki artış anlamına gelmektedir [21]. İstatistiksel değerlendirme Tüm istatistiksel analizler SPSS 11.5 programı kullanılarak yapılmıştır. Değişkenlerin iki grup arası karşılaştırmalarında iki ortalama arasındaki farkın önemlilik testi (Student t test) ve Mann- Whitney U testi, ikiden fazla gruplar arası karşılaştırmalarda Kruskal Wallis test, değişkenler arasındaki ilişkilerin incelenmesinde Pearson Korelasyon analizi kullanılmıştır. Sonuçlar Gebelerin sosyodemografik özellikleri Araştırmaya katılan gebelerin yaş ortalaması 26.81±5.39 dır. %50 si yaş grubundadır. %28.7 sinin lise mezunu, %75.3 ü ev hanımı olduğu saptanmıştır. %67.3 ü gelirinin giderine denk, bildirmiştir. %92 si bir sağlık güvencesine sahiptir. %88 i çekirdek ailede yaşamaktadır. Gebelerin evlilik özellikleri Gebelerin evlenme yaş ortalaması 21.99±4.70, evlilik süresi ortalaması 4.66±4.43 yıldır. %60.7 sinin yaş arasında evlendiği, %84.7 sinin 1-9 yıldır evli olduğu belirlenmiştir. Katılımcıların %94.7 si resmi nikahlı, %5.3 ü dini nikahlıdır. %9.3 ünde akraba evliliği mevcuttur. Evlilik durumları değerlendirildiğinde, %94 ünün birinci evliliğinin olduğu belirlenmiştir. Gebelerin eş özellikleri Gebelerin eşlerinin yaş ortalaması 30.86±6.12 dır. %48.7 si yaş arasındadır. Eşlerin %35.3 ünün lise mezunu olduğu belirlenmiştir. Gebeler eşleri ile ilişki durumlarını iyi (%52), çok iyi (%43.3) ve kötü (%4.7) olarak değerlendirmiştir. Eşinin doğum şekline yönelik isteğini gebelerin %74 ü normal doğum olarak bildirmiştir. Gebeler eşinin emzirmeye yönelik tutumunu ise %97.3 ü destekliyor olarak belirtmiştir. Gebelerin gebelik özellikleri Gebelerin %48.7 sinin birinci, %30.7 sinin ikinci, %20.7 sinin üçüncü gebeliğidir. Katılımcılar gebelik haftasına göre değerlendirildiğinde, %62.7 si üçüncü trimestirde. %24.7 si ikinci trimestirde, %12.7 si birinci trimestirdedir. Gebelerin %80.7 si gebeliklerini planlı olarak belirtmiştir. Gebelerin %14 ünün daha önce düşük yaptığı, %10.7 sinin kürtaj olduğu, %3.3 ünün ölü doğum yaptığı, %23.3 ünün gebelik sürecinde bir sağlık sorununun olduğu, %19.3 ünün kilo sorunu olduğu saptanmıştır. Kilo sorunu ise fazla kilo alma (%14.7) ve kilo verme (%4.7) olarak bulunmuştur. Gebelerin %4.7 si gebelik sürecinde diyet yaptığını, %57.3 ü gebelik sürecinde cinsel hayatında değişiklik olduğunu, %74.7 si normal doğum, %25.3 ü sezaryen istediğini, %98.7 si bebeğini emzirmek istediğini belirtmiştir. Gebelere bebeğin cinsiyetinin önemi sorulduğunda %94.7 si önemsiz yanıtını vermiştir. Gebelerde benlik saygısı ve beden imajı ile ilişkili özellikler Gebelerin yaş ile benlik saygısı (r=-0.134, p>0.05) ve beden imajı (r=-0.107, p>0.05) arasında anlamlı bir ilişki saptanmamıştır. Benlik saygısı düzeyinin eğitim durumuna (KW=26.622, p<0.01), mesleğe (KW= , p<0.01), aile tipine (z= , p<0.05) göre farklılık gösterdiği ve eğitim 9

4 AJCI, 2011;5(1):7-14 BABACAN GÜMÜŞ ve ark. düzeyi düşük, çalışmayan ve geniş ailede yaşayan gebelerde benlik saygısının daha düşük düzeyde olduğu belirlenmiştir. Gebelerde beden imajının gelir durumuna göre farklılık gösterdiği, geliri yetersiz olanların beden algısının daha olumsuz olduğu saptanmıştır (KW=13.202, p<0.01). Gebenin sağlık güvence durumu ve gelir durumu benlik saygısı düzeyinde; yaşı, sağlık güvence durumu, eğitim durumu ve aile yapısı ise beden imajında bir farklılık yaratmamıştır (p>0.05) (Tablo 1). Gebelerde evlilik yaşı ile benlik saygısı arasında negatif yönde ilişki bulunurken (r=-0.257, p<0.01), evlilik yaşı ile beden imajı arasında bir ilişki bulunmamıştır (r=0.095, p>0.05). Gebelerde evlilik süresi ile benlik saygısı (r=0.052, p>0.05) ve beden imajı (r=-0.106, p>0.05) arasında anlamlı bir ilişki yoktur. Akraba evliliği durumuna göre gebelerin benlik saygısı düzeyi farklılık göstermiştir (z=-2.184, p<0.05). Bu bulgulara göre evlenme yaşı küçük ve akraba evliliği olan gebelerde benlik saygısı daha düşük düzeydedir. Bununla beraber evlilik yaşı, evlenme süresi ve akraba evliliği durumu beden imajı üzerinde anlamlı farklılık yaratmamıştır (p>0.05) (Tablo 2). Eş özelliklerinden, eşin eğitim durumu (KW=16.139, p<0.01) ve eşle ilişkinin niteliği (KW=10.917, p<0.01) gebelerin benlik saygısı üzerinde anlamlı düzeyde farklılık yaratmıştır (Tablo 3). Bu bulgular eşinin eğitim düzeyi düşük ve eşiyle ilişkilerini kötü olarak tanımlayan gebelerin benlik saygısının daha düşük olduğunu göstermektedir. Aynı zamanda eşiyle ilişkilerini kötü olarak tanımlayan gebelerin beden imajının da daha olumsuz olduğu belirlenmiştir (KW=6.295, p<0.05) (Tablo 3). Eşin yaşı ile gebenin benlik saygısı (r=-0.114, p>0.05) ve beden imajı (r=0.028, p>0.05) arasındaki ilişkiler anlamlı bulunmamıştır. Eşin doğum şekli isteği ve eşin emzirmeye tutumu gebenin benlik saygısı ve beden imajı üzerinde anlamlı farklılık yaratmamıştır (p>0.05). (Tablo 3). Gebelik özelliklerine göre gebelerin benlik saygısı ve beden imajları değerlendirildiğinde, gebelik sayısı, gebelik haftası, gebeliğin planlı olup olmadığı, düşük, kürtaj, ölü doğum ve sağlık sorunu varlığı, kilo sorunu, gebelik sırasında diyet yapma durumu, bebeğin cinsiyetinin önemi ve emzirme isteği gebelerin benlik saygısı ve beden imajında anlamlı farklılığa yol açmamıştır (p>0.05) (Tablo 4). Cinsel yaşamında olumsuz yönde değişiklik olduğunu belirten (t=-4.688, p<0.01) ve sezaryen isteyen (z=-2.245, p<0.05) gebelerde beden imajı daha olumsuz bulunurken, bu iki değişken benlik saygısında anlamlı farklılık yaratmamıştır (Tablo 4). Tartışma Gebelik, kadın hayatını etkileyen önemli bir süreç olarak bir kadın için birçok anlam içerir [5]. Gebelerdeki benlik saygısı ve beden imajının incelendiği bu çalışmada, eğitim durumunun ve mesleğin gebelerin benlik saygısı üzerinde etkili olduğu ve eğitim düzeyi düşük, bir işte çalışmayan, evde oturan gebelerde benlik saygısının düştüğü belirlenmiştir. Çam (1996) ev dışında çalışan kadınlarda benlik saygısının yüksek olduğunu ve eğer eş, çocuk bakımı ve sorumlulukları paylaşıyorsa, depresyon görülme oranının daha düşük olduğunu göstermiştir [22]. Benzer şekilde yapılan bir başka çalışmada, gebelerde eğitim düzeyi yükseldikçe gebenin kendi yaşamı üzerindeki etkinliğinin artarak, benlik saygısının yükseldiği ve aynı oranda depresyon görülme olasılığının azaldığı belirtilmiştir [23]. Özellikle geleneksel ailelerde aile içinde babaların mutlak hakimiyetinin olması, kadının mesleği olsa dahi çalıştırılmaması, bazı özlük haklarından, mirastan mahrum bırakılması, kadın ve kız çocuklar üzerinde baba ve erkek çocukların baskı kurması yaygın olarak gözlenmektedir. Böylelikle kadının ruhsal açıdan travma alması, depresyona yatkınlık, saygınlığının azalması nedeni ile benlik saygısında düşme kaçınılmaz hale gelmektedir [24]. Çalışmada gelir durumuna göre gebelerin beden imajlarının farklılaştığı ve gelir durumu yüksek olanların daha olumlu beden imajına sahip oldukları saptanmıştır. Rofe ve arkadaşlarının (1993) çalışmalarında gebelikteki beden imajının kadınların sosyo-ekonomik seviyeleri, daha önceki doğum sayıları ve kişilik özelliklerine göre farklılaştığı bildirilmiştir [25]. Çalışmaya katılan gebelerin benlik saygıları aile tipine göre değerlendirildiğinde, geniş ailede yaşayan gebelerin benlik saygılarının daha düşük olduğu belirlenmiştir. Geniş aile koruyucu yapısı nedeni ile aile içi memnuniyetin yoğun olduğu aileler gibi görünse de, aile içindeki bireylerin ruhsal sağlığı açısından genellikle olumsuz etkileşimin olduğu aile şeklidir. Bu ailelerde aile içindeki dinamiklerin değiştiği, çatışmaların arttığı, kadının ruhsal iyilik halinin sürdürülemediği ve benlik saygısının düştüğü, depresyon ve anksiyete açısından çekirdek ailede yaşayan kadınlardan daha yüklü oldukları belirlenmiştir [26]. Elde ettiğimiz sonuca bu açıdan bakıldığında, geniş ailede gebe kadın kendisine daha az zaman ayırabilir, rol ve sorumlulukları daha fazla olabilir, aile içinde birey sayısı daha fazla olduğundan daha çok çatışma yaşayabilir. Bu nedenlerden dolayı benlik saygısı daha düşük olabilir. 10

5 Gebelikte benlik saygısı ve beden imajı ile ilişkili özellikler Çalışmada gebelerin eş ve evlilik özelliklerine göre benlik saygısı ve beden imajları değerlendirildiğinde; eşinin eğitim düzeyi yüksek olan gebelerin benlik saygılarının daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Gebelik sırasında ve sonrasında yaşanan depresyonun başlıca nedenleri arasında evlilik ilişkisindeki zayıflık ve erkeğin ilgisizliği gelmektedir [27,28]. Bizim çalışmamızda da eşleriyle ilişkilerinin niteliğini çok iyi ya da iyi olarak ifade eden gebelerin benlik saygılarının daha yüksek, beden imajlarının daha olumlu olduğu belirlenmiştir. Bunun yanı sıra gebelik sürecinde kadının ev ve iş ortamında, sosyal ilişkilerinde desteklenme gereksinimi duyduğu ve desteklendiğini hisseden kadınların ruhsal durumunun daha sağlıklı olduğu belirtilmiştir [29]. Çalışmada eşi ile aralarında akraba evliliği olan gebelerin benlik saygısının daha düşük olduğu belirlenmiştir. Konuyla ilgili yapılan diğer çalışmalarda akraba evliliği yapan kadınların öğrenim seviyesinin düşük olduğu, evliliklerini genç yaşta yaptıkları, doğurganlık düzeylerinin yüksek olduğu gösterilmiştir [30]. Kuzey Afrika, Ortadoğu ve merkezi Asya boyunca Hindistan'da müslüman nüfusun yoğun olduğu bölgelerde evliliklerin büyük bir oranının yakın biyolojik bağı olan akrabalar arasında yapıldığı belirlenmiştir. Güney Asya ülkeleri akraba evliliğinin en yüksek olduğu ülkelerdir. Bu ülkelerde akraba evliliği yapan kadınların sosyoekonomik düzeyi düşük ailelerden geldikleri, eğitim seviyelerinin de düşük olduğu, çok erken yaşlarda çocuk doğurmaya başladıkları saptanmıştır [31]. Aileleri tarafından akrabaları ile zorunlu olarak evlendirilen bu kadınlarda depresyon, anksiyete bozukluğu, somatoform bozukluk, benlik saygısında düşme ve intihara eğilim gözlenmiştir. Türkiye de de halen akraba evlilikleri yüksek oranda gerçekleşmektedir. Bu ailelerde kadının tek rolü anneliktir, anne başka bir konuda söz sahibi değildir. Otoritenin genellikle yaşlılar ve erkeklerde toplandığı geleneksel ailede baba ya da kocanın sözü geçerlidir, kadın erkeğe bağımlı ve genellikle ikincil roldedir. Bu durum kadının kendine duymuş olduğu saygınlığın azalmasında önemli bir etkendir [32,33]. Gebelerin evlilik yaşının benlik saygıları üzerindeki etkisi değerlendirilmiş, evlilik yaşı arttıkça gebelerde benlik saygısı yükselmiştir. Bazı çalışmalarda genç yaşın gebelikte depresyon için bir risk etkeni olduğu bildirilmiştir [16.34]. Bunun yanı sıra erken evlilik ve doğum ciddi sağlık sorunlarını beraberinde getirmektedir. Genç annelerde ruhsal sorunları beraberinde getiren erken annelik, annelerin mortalite ve morbidite oranını da yükseltmektedir [35]. Gebelik döneminde olumsuz beden imajı, gebelerde aç kalmak, zayıflama diyeti yapmak, kusmak gibi sonuçları tehlikeli olabilecek davranışlar gelişmesine neden olabilmektedir. Bu durum gebelik sürecini ve fetüsün gelişimini olumsuz etkilemekte ve düşük doğum ağırlıklı bebeklerde mortalite riskinin artması gibi ciddi tablolara yol açabilmektedir [36]. Bununla birlikte çalışmamızda gebelerin benlik saygısı ve beden imajlarının kilo sorunundan ve diyet yapma durumundan etkilenmediği belirlenmiştir. Çalışmamızda gebelerin tercih ettikleri doğum şekline göre beden imajının farklılaştığı, normal doğumu tercih eden gebelerin sezeryan isteyenlere göre beden imajının daha olumlu olduğu saptanmıştır. Literatürde de sezeryan doğumun gebelik sonrası kadının bedeninde estetik açıdan ciddi travmatik izler bıraktığı, sezeryan ile doğum yapan kadınların doğum sonrası kilolarını vermekte güçlük çektikleri belirtilmiştir [37,38]. Çalışmada anne adaylarına gebelikle birlikte cinsel yaşamlarında değişiklik olup olmadığı sorulmuş ve değişiklikten yakınan gebelerin beden imajının daha olumsuz olduğu saptanmıştır. Kadınların gebelikte beden imajlarının bozulduğu, kendilerini olduklarından daha iri hissettikleri veya partnerlerinin onları çirkin bulduğuna inandıkları belirtilmiştir [39]. Gebelikte cinsel ilişki; eşlerin uyumunu ve duygusal bağları güçlendirir, kadının kendine güven duygusunu artırır, evlilik ilişkisinin devamında rol oynar ve cinsel hayatın devamlılığı için gereklidir. Yapılan çalışmalarda kadınlar evliliğin devamı, partnerin cinsel tatmini ve kadınlık görevi gibi nedenlerle evlilikte cinsel aktivitenin olması gerektiğini bildirmişlerdir [40,41]. Bununla birlikte çalışmamızın bazı kısıtlılıklarının olduğunu belirtmek gerekir. İlk olarak çalışma geneli içermeyen küçük bir örneklem grubunda yapılmıştır. Diğer taraftan gebelikte birçok bedensel belirti beklenen bir durumdur ve seyrin bir parçasıdır. Bu belirtiler depresyon ve kaygı ile ilişkili bedensel belirtilerle karışabilmektedir. Değerlendirme sırasında bunların ayrımının iyi bir şekilde tanımlanmaması ve yapılmaması diğer bir kısıtlılıktır. Bu kısıtlılıklara karşın çalışmadan elde edilen sonuçlar, gebelerde benlik saygısı ve beden imajının eğitim, meslek, ekonomik durum, aile tipi, akraba evliliği, eşler arasındaki ilişkinin niteliği, cinsel yaşam, doğum şekli isteği gibi bazı sosyodemografik, evlilik ve gebelik özelliklerinden etkilendiğini göstermiştir. Bu nedenle bir gebenin tıbbi değerlendirmesi yapılırken, biyopsikososyal yönden bütüncül bir yaklaşımın sergilenmesi önemlidir. 11

6 AJCI, 2011;5(1):7-14 BABACAN GÜMÜŞ ve ark. Tablo 1: Gebelerin sosyo-demografik özelliklerine göre benlik saygısı ve beden algısı puanları Benlik saygısı Beden algısı Özellikler Mean (SD) KW / z / p Mean (SD) KW / z / p Eğitim durumu Okuryazar İlkokul Ortaokul Lise Üniversite 1.86 (0.90) 1.76 (1.30) 1.88 (1.68) 1.02 (1.67) 0.62 (0.94) KW= p= (20.09) (22.00) (25.80) (19.10) (17.00) KW=3.515 p= Meslek Ev hanımı Memur Serbest meslek Gelir durumu Gelir giderden fazla Gelir gider dengeli Gelir giderden az Sağlık güvencesi Aile tipi Çekirdek aile Geniş aile 1.59 (1.54) 0.53 (0.96) 0.94 (1.35) 1.29 (1.44) 1.25 (1.40) 1.80 (1.78) 1.36 (1.47) 1.67 (1.87) KW= p= KW=2.529 p= z= p= (22.65) (16.64) (16.52) (23.30) (19.70) (20.53) (20.70) (25.72) 1.23 (1.43) 2.22 (1.82) z= p= (21.67) (18.41) SD: Standart Deviation, KW: Kruskal Wallis test, z: Mann Whitney U test KW=1.750 p= KW= p= z= p=0.256 z= p= Tablo 2: Gebelerin evlilik özelliklerine göre benlik saygısı ve beden algısı puanları Benlik saygısı Beden algısı Özellikler Mean (SD) z / p Mean (SD) z / p Evlilik sayısı Birinci evlilik 1.38 (1.50) z= (20.88) İkinci evlilik 1.33 (1.66) p= (27.87) Nikah durumu Resmi nikah Dini nikah Akraba evliliği 1.31 (1.42) 2.63 (2.39) 2.07 (1.54) 1.31 (1.49) SD:Standart Deviation, z: Mann Whitney U test z= p=0.099 z= p= (20.84) (28.99) (18.81) (21.46) z= p=0.776 z= p=0.578 z= p= Tablo 3: Gebelerin eş özelliklerine göre benlik saygısı ve beden algısı puanları Benlik saygısı Beden algısı Özellikler Mean (SD) KW / z / p Mean (SD) KW / z / p Eşin eğitim durumu İlkokul 1.58 (1.34) KW= (24.64) KW=1.597 Ortaokul 1.76 (1.42) p= (24.99) p=0.660 Lise 1.45 (1.65) (18.31) Üniversite 0.72 (1.37) (17.48) Eşle ilişkinin niteliği Çok iyi İyi Kötü Eşin doğum şekli isteği Normal doğum Sezaryan Eşin emzirmeye tutumu Destekleyen Desteklemeyen 0.97 (1.13) 1.60 (1.66) 2.71 (1.60) 1.41 (1.54) 1.28 (1.41) 1.40 (1.52) 0.75 (0.96) KW= p= z= p=0.691 z= p=0.431 SD: Standart Deviation, KW: Kruskal Wallis test, z: Mann Whitney U test (22.24) (19.04) (26.85) (20.96) (22.17) (21.45) (0.82) KW=6.295 p=0.043 z= p=0.546 z= p=

7 Gebelikte benlik saygısı ve beden imajı ile ilişkili özellikler Tablo 4: Gebelerin gebelik özelliklerine göre benlik saygısı ve beden algısı puanları Benlik saygısı Beden algısı Özellikler Mean (SD) KW / z / t / p Mean (SD) KW / z / t / p Kaçıncı gebelik Birinci İkinci Üçüncü Gebelik haftası 1. timestir 2. trimestir 3. trimestir Planlı gebelik Evet Hayır Düşük yapma (n=77) Kürtaj olma (n=77) Ölü doğum yapma (n=77) Sağlık sorunu Cinsel yaşamda değişiklik Olumsuz değişiklik olan Değişiklik olmayan Kilo sorunu Kilo sorunları (n=29) Fazla kilo alma Kilo verme Diyet yapma Doğum şekli isteği Normal doğum Sezaryen Bebeğin cinsiyetinin önemi Önemli Önemsiz Emzirme isteği İsteyen İstemeyen 1.16 (1.42) 1.54 (167) 1.65 (1.40) 1.37 (1.50) 1.70 (1.75) 1.26 (1.40) 1.25 (1.40) 1.93 (1.81) 1.48 (1.08) 1.63 (1.71) 1.50 (1.37) 1.61 (1.62) 2.40 (1.67) 1.53 (1.55) 1.66 (1.45) 1.29 (1.51) 1.47 (1.57) 1.27 (1.42) 1.55 (1.45) 1.34 (1.52) 1.50 (1.57) 1.71 (1.11) 1.29 (1.38) 1.39 (1.51) 1.46 (1.51) 1.13 (1.49) 2.88 (1.36) 1.30 (1.47) KW=4.169 p=0.124 KW=1.657 p=0.437 z= p=0.051 z= p=0.737 z= p=0.974 z= p=0.183 z= p=0.072 t= p= z= p=0.327 z= p=0.495 z= p=0.967 z= p=0.116 z= p= (19.90) (21.99) (22.20) (17.26) (24.66) (20.74) (20.70) (23.45) (21.69) (22.28) (16.25) (23.34) (23.72) (21.90) (27.43) (18.80) (21.35) (17.75) (17.47) (22.11) (19.22) (16.22) (24.96) (21.15) (20.69) (21.60) (18.99) (21.23) 1.39 (1.51) 1.00 (1.41) z= p= (21.15) (17.68) SD: Standart Deviation, KW: Kruskal Wallis test, z: Mann Whitney U test, t: Student t test KW=3.791 p=0.150 KW=0.055 p=0.973 z= p=0.226 z= p=0.995 z= p=0.697 z= p=0.326 z= p=0.253 t= p= z= p=0.465 z= p=0.103 z= p= z= p=0.025 z= p=0.063 z= p=0.084 Kaynaklar 1. Demiryay A. Gebe kadınların algıladıkları fiziksel ve emosyonel yakınmalar. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Da Costa D, Larouche J, Dritsa M, Brender W. iations in stres levels over the course of pregnancy: factors associated with elevated hassles, state anxiety and pregnancy-specific stress. J PsychosomRes 1999;47(6): Nelson A. Transition to motherhood. Journal of Obstetric and Gynecologic Nursing 2003;32(4): Dejin-Karlsson E, Ostergren PO. Psychosocial factors, lifestyle, and fetal growth: The added value of both pre- and post-natal assessments. Eur J Public Health 2003;13(3): Özkan S. Kadın Hastalıkları ve Doğumun Psikiyatrik Yönleri. Psikiyatrik Tıp: Konsültasyon-Liyezon Psikiyatrisi. Roche Müstahzarları Sanayi A.Ş.: İstanbul; s Gençalp SN. Destekleyici hemşirelik bakımının annelerin doğum eyleminde yaşadıkları duygulara etkisi. Hemşirelik Forumu 1999;2: Davis DC. The discomforts of pregnancy. J Obstet Gynecol Neonatal Nurs 1996;25(1): Yörükoğlu A. Gençlik Çağı Ruh Sağlığı Eğitimi ve Ruhsal Sorunlar. 10. Basım Özgür Yayınları: İstanbul; s Öz F. Sağlık alanında temel kavramlar. İmaj İç ve Dış Ticaret AŞ: Ankara; s

8 AJCI, 2011;5(1):7-14 BABACAN GÜMÜŞ ve ark. 10. Doğan O, Doğan S. Çok Yönlü Beden-Self İlişkileri Ölçeği El Kitabı. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Basımevi, Sivas, s Taşkın L. Doğum ve Kadın Sağlığı Hemşireliği. 2. Baskı. Ankara: Sistem Ofset Matbaacılık; 2002, s Goodwin A, Astbury J, McMeeken J. Body image and psychosocial well-being in pregnancy: A comparison exercisers and non-exercisers. Aus N Z J Obstet Gynecol 2000;40(4): Kuğu N, Akyüz G. Gebelikte ruhsal durum. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 2001;23(2): Öztürk H, Şirin A. Doğum yapan annelerde algılanan sosyal destek faktörlerinin ve bunlara etki eden faktörlerin incelenmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi 2000;16(2-3): Karaçam Z, Ançel G. Depression, anxiety and influencing factors in pregnancy: a study in a Turkish population. Midwifery 2009;25(4): Çalışkan D, Öncü B, Köse K, Ocaktan ME, Özdemir O. Depression scores and associated factors in pregnant and non-pregnant women: A community-based study in Turkey. J Psychosom Obstet Gynaecol 2007;28(2): Dülgerler Ş, Engin E, Ertem G. Gebelerin ruhsal belirti dağılımlarının incelenmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi 2005;21(1): Rosenberg M. Society and the Adolescent Self-Image. Princeton, New Jersey: Princeton University Pres; p Cuhadaroğlu F. Adolesanlarda benlik saygısı. Uzmanlık tezi. Hacettepe Universitesi Tıp Fakültesi, Ankara, Secord PF, Jourard SM. The appraisal of body cathexis: Body cathexis and the self. J Consult Psycho 1953;17(5): Hovardaoğlu S. Vücut algısı ölçeği. Psikiyatri, Psikoloji, Psikofarmakoloji (3P) Dergisi 1993;1(1): Çam O. Yasamda Kadın. Ege Üniversitesi HYO Dergisi 1996;12(1): Akbaş E, Vırıt O, Kalenderoğlu A, Savaş HA, Sertbaş G. Gebelikte sosyodemografik değişkenlerin kaygı ve depresyon düzeyleri ile ilişkisi. Nöropsikiyatri Arşivi 2008;45(3): Tözün M. Tarihsel süreçte toplumsal cinsiyet: Küresel bir yaklaşım. Actual Medicine 2007;63(12): Rofe Y, Blittner Y, Lewin I. Emotional experience during the three trimesters of pregnancy. Journal of Clinical Psychology 1993;49(1): Sonuga-Barke E J, Mistry M. The effect of extended family living on the mental health of three generations within two Asian communities. The British Journal of Clinical Psychology 2000;39(2): Affonso D, Lovett S, Arizmendi T, Nussbown R, Newman L. Predictors of depression symptoms during pregnancy and postpartum. J Psychosom Obstet Gynaecol 1991;12(4): Gözüyesil EY, Şirin A, Çetinkaya Ş. Gebe kadınlarda depresyon durumu ve bunu etkileyen etmenlerin incelenmesi. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi 2008;9(3): Bennett HA, Einarson A, Taddio A, Koren G, Einarson TR. Prevalence of depression during pregnancy: systematic review. Obstet Gynecol 2004; 103(4): Tavukçu N, İrgil E. Bursa Nilüfer halk sağlığı eğitim ve araştırma bölgesi nde yaşayan kadınlarda akraba evlilikleri. TAF Prev Med Bull 2008;7(2): Hussain R, Bittles AH. Sociodemographic correlates of Consanguineous marriage in the Muslim population of India. J. Biosoc. Sci 2000;32(4): Ökten Ş. Gender and power: the system of gender in southeastern anatolia. The Journal of International Social Research 2009;2(8): Douki S, Ben Zineb S, Nacef F, Halbreich U. Women's mental health in the Muslim world: Cultural, religious, and social issues. Journal of Affective Disorders 2007;102(1): Lee AM, Lam SK, Sze Mun Lau SM, Chong CS, Chui HW, Fong DY. Prevalence, course, and risk factors for antenatal anxiety and depression. Obstet Gynecol 2007;110(5): Başer M. Adölesan cinselliği ve gebelik. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2000;4(1): Leddy MA, Jones C, Morgan MA, Schulkin J. Eating disorders and obstetric-gynecologic care. J Womens Health 2009;18(9): Michener C, Dickinson JE. Caesarean scar ectopic pregnancy: A single centre case series. Aust N Z J Obstet Gynaecol 2009;49(1): Pauls RN, Occhino JA, Dryfhout VL. Effects of pregnancy on female sexual function and body image: a prospective study. J Sex Med 2008;5(8): Olsson A, Lundqvist M, Faxelid E, Nissen E. Women's thoughts about sexual life after childbirth: focus group discussions with women after childbirth. Scand J Caring Sci 2005;19(4): Oruc S, Esen A, Lacin S, Adiguzel H, Uyar Y, Koyuncu F. Sexual behaviour during pregnancy. Aust NZJ Obstet Gynaecol 1999;39(1): Aslan G, Aslan D, Kızılyar A, İspahi Ç, Esen A. A prospective analysis of sexual functions during pregnancy. Int J Impot Res 2005;17(2):