AZIRBAYCAN HALK MÜZİGİ MAKAMLARıNDAN RAST MAKAMıNıN İNCILINMESi

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "AZIRBAYCAN HALK MÜZİGİ MAKAMLARıNDAN RAST MAKAMıNıN İNCILINMESi"

Ebru Atay
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 AZIRBAYCAN HALK MÜZİGİ MAKAMLARıNDAN RAST MAKAMıNıN İNCILINMES Arş. Gör. Yavuz ŞEN* Türl< müzğnde bast mal<am!ardan br olan rast makaml,azer müzğnde de 7 ana makamdan brdr. Esk müzkologlar bu makamı makamların anası olarak ntelendrr. Bu makam yalnız adını ve ses sırasını değl, aynı zamanda karar perdesn de zamanımıza kadar korumuştur. Bütün doğu halklarındarast makamının kuruluşu ve kararı aynıdır. Rast makamının asıl durağı solalmasına rağmen değşk perdelere transpoze edldğnde adı değşmektedr. Adı değşmesne rağmen yne de makam seyr bakımından br değşklğe uğramamaktadır.örneğn; Rast makamı do perdesne aktarıldığında"mahur Hnd", fa perdesne aktarıldığında "Orta Mahur", s bernol perdesne aktarıldığında "Bayat Ga.car" adını almaktadır. Bütün bu değşldlder Rast'ın mantığından brşey kaybettrmemektedr. Rast makamı ruh bakımdan dnleyene, mertlk ve hükümranlık hss verr. Bu özellğnden dolayı bu makamın hang konularda kullanıldığı açıkça anlaşılablr. Rast Makamı Ses Sırasındak Perdelerln Görevler Rast mal<amı ses sırası üzernde en çok durulan perdeler sırasıyla şunlardır. ı. DO: Karar (Maye) 2. RE: Üst taşıyıcı ses 3. FA ve SOL: Üçlü ve beşl 4. SOL, LA ve Mİ: Alt dörtlü, alt medant ve üçlü 5. s ve LA: Alt taşıyıcı ses ve karar beşlsnn üst taşıyıcı ses 6. s bemol: Sınır ses (Serhad ses) Rast makamının ses sırasındak bütün perdeler karara bağımlıdır. Bu perdelern görev karara hzmet etmektr. Karar sesnn meloddek durumunu daha da kuwetlendrmektedr. Bu makamdak üçüncü, dördüncü ve beşnc seslere her perdeden sıçrama yapmanın bell kuralları vardır. Rast mal<amının özellğn de bu kurallar ortaya l<oyar. Örneğn; Alt üçüncü dereceden brnc dereceye (la-re) arasında yapılan atlama, karara hzmet etmş olur. Alt brnc dereceden kararın üçlüsüne (s-mı) yapılan dörtlü atlaması. Alatürk Unıverste:5l, GÜzel5.natlar Fakültesı' Müzk Blmler Bölümü. Onaldı. Şenel. Tür!< Mu.lklsl"<I.. Kompozsyon Tahlıl ve MU"", Nu.uty~b. At"k Y'Y'nev. stanbul <S:

Bütün doğu halklarındarast makamının kuruluşu ve kararı aynıdır. Rast makamının asıl durağı solalmasına rağmen değşk perdelere transpoze edldğnde adı değşmektedr.

2 kararın üç[üsü olan m sesn kend başına buyruk karar sesymş gb hssettrr. Bu bakımdan bu tür tl alar fazlaca tekrar edlmemeldr. Çünkü kararı zorlaya s perdes daha çok başka m kama geçk yapmak çn kuııanılır. Bu dörtlü eğer sık sıl< t krar edlrse farketmeden başka br makamın etksne grlmş olablr. Bu yüzden as makamının seyr sırasında tesadüfen bu dörtlü sıl< tekrarlanmış se derhal bu dörtlü unutulup asıl karar ses olan (do) perdesne dönülmeldr. Bu makamda karar vermel< çn en çal< zorlayan perde üst taşıyıcı perdedr. Güçlü olarak değerlendrlen perdeler dznn dördüncü (fa) ve beşnc (son sescr. fakat bu sesler arasında hem aşağı le hem de yukarı le lgl olan perde (fa) perdesdr. Rast makamında bu perde beşnc dereceye As - ta ~. ı ke mer do şer be - ln - den, A man ne ne, la' lım ne ne, yar ne - ne l gü IOm - den, bül bü. lüm - den, A man ne ne, la' lım ne ne, yar ne - ne! o ; ı Ay - rı düş- düm gü - lüm - den, bül bü lüm - den, A - man ne - ne, E2t p r! D za lım ne. ne, yar ne ne! p 61 o ge-der se d - lm der. ay, A. man 'fw, ay la' lım v - ram doş mez yar. ay, 2 oranla daha ön planda duyufulmalıdır. ışen. Yavıız. Aıerba.yLlJ1 tb-ik MüzğnIn Yed AnA MAQ.rnl Üzertnde. Bır ftce.f~mt, K.T.Ü. Sosy~.ı Blmler [11srtÜ'sü Yüksel~ lscı.ns "'TeL, Trclbzon. 1998,

Bu yüzden as makamının seyr sırasında tesadüfen bu dörtlü sıl< tekrarlanmış se derhal bu dörtlü unutulup asıl karar ses olan (do) perdesne dönülmeldr.

3 GO zel yar, ay... gül ya- rım l A - man ne - ne. za - lım ne - ne, yar ne - ne hey, - ne hey, yar ne ne hey. yar ne ne! 3 Rast makamını Azer folkloruna at "Aman 'ene" sml parça üzernde ne yoruz, *=-".-." -& -.- ı 1/2!l2 «~. J121 Azer müzjğ nazaryatındak Rast makamı dzs aşağıdak gbdr. Dzden de görüldüğü gb Azer müzğnde rast makamı ı -1-1/2 formülü üzerne l$= o ~;-' o ~ V ~~~~~~~~O~ L Rast 5'ls ----'IL.-Rast 41üsü----' kurulmuş dörtlü aralıkların brleşmes le oluşturulmuştur. 5 Türk müzğnde se rast makamı dzs aşağıdak gbdr. Dzdek s sesnn almış olduğu koma bemol'den dolayı, Azer müzğndek rast makamını belrleyen 1-1-1/2 kalıbını Türk müzğndek rast makamına uyarhyamıyoruz. Fakat s ses naturel olsa d bu kalıp bzdek rast makamına da uyarlanablrd. Azer müzğndek rast makamına at eserler cra edldğnde Türk müzğnde rast'ın s 3-rU(haıı. ~lh. An:rba.yan HôI..lk Mahnllan. YOkse,( O:retm K.un.u M<\tOOd5L AnkMa S Hacıbcyov. Uzeyr. AzerbAYCAn H.\Jk MuıslklShtlf, _ rı, y~17.1 Neşry:ıt. Baku, s ÖZkan. Isnıl:1 Hakkı. rürk Mu.sJ:klsl fllla.lut~a ve Us.Jller1..tken Ne -y.\t. stanl.1ul. 1990, s 115.

Dzden de görüldüğü gb Azer müzğnde rast makamı ı -1-1/2 formülü üzerne l$= o ~;-' o ~ V ~~~~~~~~O~ L Rast 5'ls ----'IL.-Rast 41üsü----' kurulmuş dörtlü aralıkların brleşmes le oluşturulmuştur.

4 koma bemorünün br an hmal edldğn düşünürsek k türdek rast makamının da aynı etl<y (hss) uyandırdığını söyleyeblrz. Fakat s koma bemol ses rast makamının belrleyc özellklernden br olduğu çn Azer müzğndek rast makamını Türk müzğndek br makamla karşılaştırmak gerekrse daha çol< çargah makamını andırdığını söyleyeblrz. Notası verlen parça. karar ses olan do le başlayarak güçlü pozsyonunda olan 1<nc derece re sesnde ve pes bölgedek güçlü ntelğ taşıyan 50/ sesnde asma kalışıarın yapılarak karara dönüldüğü k bölümden oluşmaktadır. Brnc bölüm bu seyrle devam ederken, knc bölümde de karar ses olan do sesnn üçlüsü konumundak m sesnden ısrarlı kalışlar yapılarak eser sürdürülmüştür. Esern sonunda bu etk yumuşatılarakkarar sesne varılmış ve eser tamamlanmıştır.

5 KAYNAKÇA HACıBEYOV, Üzeyr, Azerbaycan Halk MuslRsnn Esaslan, Yazıcı Neşryat, Bakü ÖNALDI, Şenel, Türk Musklsnde Kamp.ansyan Tahlıl ve Makam Nazaryan, Atak Yayınev, stanbul, ÖZKAN, smal Hakkı, Turk Musklsl Nazaryan ve Usuller, Ötüken Neşryat, İstanbul, ŞEN, Yavuz, Azerbaycan Halk Müzfnln Yed Ana MakaMı Üzernde Bır İnceleme, K.T.Ü. Sosyal Blmler Ensttüsü Yüksek Lsans Tez, Trabzon, TURHAN, Salh, Azerbaycan Halk Mahndan ı, Yüksek Öğretm Kurulu Matbaası, Ankara, 1993.

ÖZKAN, smal Hakkı, Turk Musklsl Nazaryan ve Usuller, Ötüken Neşryat, İstanbul, 1990.

Benzer belgeler

Tanımlayıcı İstatistikler

Tanımlayıcı İstatistikler Taımlayıcı İstatstkler Br veya brde azla dağılışı karşılaştırmak ç kullaıla ve ayrıca örek verlerde hareket le rekas dağılışlarıı sayısal olarak özetleye değerlere taımlayıcı statstkler der. Aalzlerde