Genital Sistemin Gelişimi

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Genital Sistemin Gelişimi"

Transkript

1 1.1. Genital Sistemin Gelişimi Ayşehan Akıncı, Nigar Vardı Embriyonun cinsiyeti genetik olarak fertilizasyon anında belirlenmiştir, ancak cinse özgü gonadlar ve fenotipin oluşması sayısız genler ile kontrol edilmektedir. İnsan embriyosunda urogenital sistemin gelişiminde ilk basamak ara mezodermden primitif gonadın oluşumudur. Pirimitif gonad oluşumu: Gonadlar, notokordun her iki yanında simetrik olarak izlenen, paraksiyel mezoderm ile lateral mezoderm arasına yerleşmiş olan ara mezodermden gelişir (Şekil 1) (1,2). İnsan embriyosunda pirimitif gonadlar fertilizasyonun 32. gününde gonadal kabartıların çölemik boşluğa bakan yüzeyini örten çölemik epitel ve altındaki mezenşimal dokunun proliferasyonu ile mezonefrozun medialinden gelişmeye başlar (2). Homebox gen ailesine ait LHX:1-9, Lim:1-9 (Lim Homeobox-1,-9), GATA-4 (GATA binding protein-4), CBX-2 (Chromobox Homolog -2), WNT4 (Wingless-type MMTV integration family member-4), SF-1 (Steroidogenic Factor-1), WT1 (Willms Tumor Factor-1) ve DMRT-1,-2 (Doublesex-and Mab3-related Transcripsiyon Factor-1,-2), EMX-2 (Empty Spiracles-2) gibi pek çok gen ve transkripsiyon faktörleri gonadların oluşum sürecinde önemli rol oynar (3). Bu transkripsiyon faktörlerini kodlayan genlerdeki bozukluklar gonadlar, adrenal bezler ve ürogenital sistemin gelişimsel anomalileri ile sonuçlanmaktadır. Bu genlerden WT1 geni ürogenital sistemin oluşumu ve gelişmesi için gereklidir. WT1 geninin fonksiyon kaybında gonadal disgenezis, Willms tümörü, böbrek anoma- Şekil günlük embriyoda primitif düğümden mezoderme göç eden hücrelerin oluşturduğu notokordun transvers görünümü. (T.W. Sadler, Langman s Medical Embryology 12 th Edition den alınmıştır). 1

2 2 Cinsiyet Gelişim Bozuklukları lileri görülebilmektedir (3-5). Pirimitif gonadın oluşmasında rol alan diğer gen Lim-1 genidir. Bu genin fonksiyon kaybında gonadlar ve böbrekler oluşamaz. SF-1 geni farklılaşmamış gonadın somatik hücrelerinde ve embriyonik adrenal kortekste, hipopotalamus ve hipofizde ekspresse olur. SF-1 mutasyonlarında cinsiyet farklılaşma bozukluğu, gonadal ve adrenal yetersizlik bulguları görülmektedir (6). Farelerde; Lhx1 (7), Emx2 (8) ve Pax2 (9) transkripsiyon genleri inaktive edildiğinde ürogenital yapıların gelişmediği gözlenmiştir. Diğer benzer faktörler pirimitif gonadı oluşturan hücrelerin proliferasyonu ile ilgilidir. Örneğin; insülin benzeri büyüme faktörlerinin sinyalleri bozulduğunda, hem dişi hem de erkek gonad hacminin önemli derecede düştüğü gözlenmiştir (10). Karyotipi 46,XX ve 46, XY olarak belirlenmiş olan bir embriyonun gonadları 7. haftaya kadar over veya testise ait özellikler taşımaz. Konsepsiyondan sonraki ilk aşama pirimitif gonadın oluşumudur (11). Primitif Germ Hücre Göçü Pirimitif germ hücreleri (PGH), pluripotent epiblast hücrelerinden köken alırlar. PGH leri oluşturacak olan öncü hücreler, ikinci hafta boyunca posterior pirimitif çizgiye doğru hareket eder, primitif yarık içerisinden geçerek vitellus kesesine göç eder. Dördüncü haftada vitellus kesesinin allantoise yakın duvarındaki öncü hücreler alkalin fosfataz, c-kit ve oct-4 aktivitesi ile ayırt edilebilen PGH lere dönüşürler (2, 12). Epiblast hücrelerinin PGH lere dönüşme mekanizmasında kemik morfogenik protein-2 (BMP), BMP-4 ve BMP-8 gibi diğer embriyonik ektoderm kökenli faktörler de sorumludur (13-15). Embriyonun sefalokaudal ve lateral yönde katlanmasıyla endodermle döşeli vitellus kesesinin büyük bir kısmı pirimitif barsağı oluşturmak üzere embriyonun içerisine alınır (1). Hücre göçü ile ilgili yapılan araştırmalarda fare embriyosunda 7. günde PGH lerin köken aldığı pirimitif çizginin posterior bölümündeki epiblast hücrelerinde yüksek seviyede ekspresse olan genlerden fragil in aktivasyonu, PGH lerin kümelendikleri alanda hareketsiz kalmalarını ve çoğalmalarını sağlar. Fragil ekspresyonunun azalmasıyla birlikte PGH ler son barsak lümeni içerisinde hareket etmeye başlar (16). PGH lerden c-kit (trozin kinaz reseptörü) ve son barsak epitelyum hücrelerinden ekspresse olan steel ligandı ve bu moleküller arasındaki reseptör ligant etkileşimi PGH lerin hayatta kalmasını, motilite kazanmasını sağlar. Ayrıca bu hücrelerin kolonize olması ve barsak boyunca göç rotasınının belirlenmesinde rol oynar (16, 17). Tirozin kinaz reseptörleri ve onun membrana bağlı ligandı olan steelde meydana gelen mutasyonların 9.5 mm lik fare embriyosunda PGH sayısının dramatik olarak düşmesine neden olduğu gösterilmiştir (16). Barsak lümeni içerisinde hareketlenen PGH lerin barsak epiteli ve mezodermi aşıp; dorsal mezenter boyunca göç ederek pirimitif gonadları oluşturmak üzere gelişmekte olan genital kabartılara yerleşmesi gerekmektedir. Bu göçün başlangıcında PGH lerin transepitelyal geçişi için (barsak epitel hücreleri arasından geçişi) trapped in endoderm 1 geninin aktivasyonu gereklidir. Böylece hücre içindeki aktin filamentlerinde değişikliğe neden olarak yalancı ayak oluşumunu kolaylaştıran GTPaz ve Rho1 proteinleri sentezlenir. Epitel dışına çıkan PGH ler posterior barsağın belli alanlarında ekspresse edilen Wunen-1 ve Wunen-2 genlerinin aktivasyonu ile mezoderme doğru yönlendirilirler ve genital kabartılara ulaşmak için son barsağın dorsal mezenteri boyunca göçe başlarlar (Şekil 2) (1). Hem invivo hem de invitro çalışmalar, PGH leri genital kabartılara çeken molekülün stromal kökenli faktör 1 (SdF-1) olduğunu göstermiştir. SdF-1 ve germ hücrelerindeki reseptörü olan CXCR4 ün mutasyonları genital kabartılara göç eden PGH sayısının düşmesine neden olmaktadır. PGH ler barsaktan teker teker ayrılmalarına rağmen, göç

3 1.1. Genital Sistemin Gelişimi 3 Şekil 2. Pirimitif germ hücrelerinin son bağırsak ve dorsal mezenter boyunca genital kabartıya doğru göçü (T.W. Sadler, Langman s Medical Embryology 12 th Edition den alınmıştır). boyunca birbirleriyle iletişime imkan veren hücrelerarası bağlantılarla etkileşim içerisindedirler. PGH lerden migrasyon evreleri süresince CX43 ün (gap junction proteini) ekspresse edildiği, germ hücrelerinin genital kabartılara ulaşıp kolonize olduktan sonra bu etkinin azaldığı bildirilmiştir. PGH ler göçün sonunda kümeler halinde toplanırlar günlük fare embriyosunda CX43 yokluğunun genital kabartılara ulaşan PGH sayısını azalttığı bildirilmiştir. Bu göç ağı nöronal hücre göçünde de gösterilmiştir. CX43 ün erken dönemlerde embriyoda PGH davranışlarını kontrol ettiği de düşünülmektedir (16). PGH lerin genital kabartılara göçü aynı zamanda fibronektin ve laminin gibi ektraselüler matriks proteinlerinin birbirleriyle ilişkilerine de bağlıdır (18). Yaklaşık olarak PGH nin genital kabartılara göç ettiği tahmin edilmektedir. PGH ler genital kabartılara ulaştıktan sonra aktif ameboid hareketlerini kaybederler. Bazı PGH ler farklı göç yollarını takip ederek ekstragonadal alanlara yerleşebilirler. Bu hücrelerin çoğu dejenere olur, ancak nadir olarak mediastinum gibi ektopik alanlarda varlıklarını sürdürüp teratom oluşumuna yol açabilirler (2). İnsanda embriyonik 6.haftaya, farede ise 11.5 güne kadar gonadlarda morfolojik olarak bir farklılık gözlenmez. 46,XX ve 46, XY genotipinde olan farklılaşmamış veya primitif gonadlar tamamen birbirine benzerdir. Bu periyot; gonadal gelişimin farklılaşmamış gonad veya bipotansiyel gonad evresi olarak isimlendirilir (Şekil 3) (1). Şekil 3. Altı haftalık embriyoda pirimitif (farklılaşmamış) gonadın oluşumu (T.W. Sadler, Langman s Medical Embryology 12 th Edition den alınmıştır).

4 4 Cinsiyet Gelişim Bozuklukları Testis Farklılaşması Yaklaşık 50 yıldır Y kromozomu üzerinde bir testis belirleyici faktör olduğu bilinmesine rağmen, 1990 yılına kadar ispatlanamamıştır da insan ve farede Y kromozomu üzerindeki SRY geninin klonlanmasıyla testis belirleyici faktör ün varlığı ispatlanmıştır (19). Testis belirleyici faktörün fonksiyon görmesi SRY geninin aktivasyonuna bağlıdır. Y kromozomunun kısa kolunda bulunan SRY geni ve bu gen tarafından ekspresyonu arttırılan SOX 9 ve FGF-9 aktivitesi farklılaşmamış gonadın stromal hücrelerinin Sertoli hücrelerine dönüşmesinde önemli rol oynar. Sertoli hücrelerinde ekspresse olan SOX-9, SF-1 ve SRY nin varlığında otokrin etki ile kendi ekspresyonunu arttırıcı etkiye sahiptir. SOX-9 un kondrositlerde de ekspresse olması, bu genin fonksiyon kaybında 46, XY cinsiyet farklılaşma bozukluğu ile birlikte iskelet displazilerinin oluşmasına neden olmaktadır. Testis farklılaşmasında SRY ile birlikte SOX9 geninin fonksiyonu belirgindir. SOX-9 bir taraftan anti-mülleriyen hormonun (AMH) ekspresyonunu arttırırken, diğer taraftan overlerin gelişiminde rol alan DAX-1, WNT4, FOXL2,RSPO1 genlerinin ekspresyonunu baskılar. SOX-9 geninin fonksiyon kaybında pirimitif gonad over yönünde farklılaşır. Gestasyonun 6. haftasının sonunda testis dokusu belirginleşmeye başlar (3). Pirimitif cinsiyet kordonlarının SRY ve SOX-9 ekspresyonu ile farklılaşması sonucunda testis kordonları, rete testis tübülleri oluşacaktır. Testiküler farklılaşmanın ilk işareti olan testiküler kordonların oluşumu, tepe-oturma uzunluğu mm olan insan embriyosunda (43-50 günlük) pirimitif gonadın merkezi bölümünde başlar (20). Çölemik epitelden köken alan ve parmak şeklindeki uzantılarla mezenşim içerisine ilerleyen bu epitelyal sütunlara pirimitif cinsiyet kordonları adı verilir (11, 12, 21). Fazla miktarda sentezlenen SF-1 in çölemik epitel hücrelerinin tabakalanmasını sağladığı ve bu hücrelerin de öncü Sertoli hücrelerine dönüştüğü düşünülmektedir (12). Diğer yandan Satoh ve ark.; pirimitif cinsiyet kordonlarının mezonefrik orjinli olduğunu ve çölemik epitelin kordon benzeri oluşumları (pirimitif cinsiyet kordonları) ile aynı özelliklere sahip olmadığını bildirmektedir. Aynı araştırmacı her pirimitif cinsiyet kordonu ve bazal laminasının mezonefrozla devam ettiğini, ancak bu kordonların çölemik epitel hücreleri ile arasında mezonefrozda olduğu gibi bir devamlılık olmadığını bildirmiştir. Ayrıca Satoh; çölemik epitel hücrelerinin çoğalarak PGH leri etrafında sütun benzeri çıkıntılar oluşturmasına rağmen, bu sütunların tübüler yapılara dönüşmediği, bu nedenle çölemik epitel hücrelerinin pirimitif cinsiyet kordonlarının oluşumuna katılmadığını bildirmektedir (21). Pirimitif cinsiyet kordonları oluştuktan sonra içlerinde büyük, açık sitoplazmalı, bol granüllü endoplazmik retikulum ve kompleks membran girinti-çıkıntıları ile karakterize yeni bir hücre tipi olan pirimitif Sertoli hücreleri farkedilir. Gelişimin altıncı haftasına kadar genital kabartılar içerisinde germ hücreleri yoktur. Bu hücreler altıncı haftanın başında son barsağın mezenterinin dorsali boyunca ameboid hareketlerle ilerleyerek pirimitif gonadı oluşturmak üzere genital kabartıları işgal ederler (Şekil 3) (1). Gebeliğin 7. haftasında pirimitif cinsiyet kordonları genişler ve daha belirgin hale gelir. Erkeklerde PGH ler öncü-sertoli hücreleri tarafından çevrelenir ve mitotik duraklamaya girerler. Dişilerde, PGH ler mitoz bölünmeye devam eder, daha sonra mayoz bölünme ve duraklamaya girerler. Erkeklerde PGH lerin, Sertoli hücreleri tarafından çevrelendiğinde mezonefrozda oluşan retinoik asitin etkisinden korundukları için mayoz bölünmeye girmedikleri bilinmektedir. Ancak erkek PGH leri mitotik duraksamaya iten faktörler henüz bilinmemektedir (12). Gonadı saran kölömik epitel araya giren yoğun bağ dokusu olan tunika albuginea ile testis kordonlarından ayrılır. Testiküler cinsiyet kordonlarının en derin bölümleri 5 ile 12 adet me-

5 1.1. Genital Sistemin Gelişimi 5 Şekil 4. A: Sekiz haftalık embriyoda pirimitif gonadın testise dönüşümü. B: Dört aylık fetüsün testis ve genital kanalları. (T.W. Sadler, Langman s Medical Embryology 12 th Edition den alınmıştır) zonefrik tübüllerle temas eder. Testiküler cinsiyet kordonlarının dış bölümleri seminifer tübülleri, iç bölümleri ise ağ benzeri bir yapı olan rete testisi oluşturur (Şekil 4) (1). Sertoli hücrelerinin farklılaşmasında hücre yüzey molekülü Vanin-1 ve bazal membran bütünlüğünü korumada Nexin-1 faktörleri önemli bir rol oynar. Sertoli hücreleri, AMH, nerve growth factor, platelet derived growth factor gibi mezonefrozdan hücre göçünü uyaran büyüme faktörlerini sentezler. Öncü-Sertoli hücreleri tarafından salınan kemotaktik faktörler aracılığı ile cinsiyet kordonlarını çevreleyen miyoid hücreler, damarları çevreleyen endotel hücreleri ve Leydig hücreleri mezonefrozdan gonadal çıkıntılara göç eder (12). İntersitisyel alanda; bağ dokusu, kan damarları ve Leydig hücreleri izlenmektedir. Leydig hücreleri insan embriyosunda 8. haftanın başında interstitisyel alanda görülmeye başlar (22). Testiküler kordonlar gelişimlerini tamamladıktan sonra Leydig hücreleri; mezonefroz kanalın (Wolff kanalı) varlığını devam ettirmesi ve dış genital organların gelişiminde rol oynayan testosteron ile testiküler inişin abdominal fazından sorumlu insulin benzeri büyüme faktörünü sentezlemeye başlar (23). Fetal Leydig hücreleri iri, düz endoplazmik retikulumdan zengin, eozinofil sitoplazmalı, bol mitokondriye sahip hücrelerdir. Yetişkinlerden farkılı olarak Reinke s kristalleri içermez (24). Leydig hücre sayısı ve testosteron seviyesi gebeliğin haftalarında en yüksek noktaya ulaşır (12), haftadan sonra, fetal Leydig hücreleri yavaş yavaş geriler ve puberteye kadar intersitisyel dokuda bir daha görülmezler (2). İntrauterin ve postnatal hayat boyunca androjenlerin biyosentezinden iki farklı Leydig hücre grubu sorumludur. Fetal Leydig hücreleri mezonefrik kanaldan epididimis, seminal vezikül ve vas deferensin gelişimini uyarmak için gerekli olan testosteron sentezini başlatırlar. Genital dokuda ekspresse olan 5-alfa redüktaz-2 enzimi aracılığı ile testosterondan üretilen dihidrotestosteron üretra, prostat, penis ve skrotum gelişiminde ve testisin skrotuma inmesinde rol oynamaktadır. Pubertede yeni Leydig hücre popülasyonu peritubuler intersitisyum içerisinde bulunan progenitör Leydig hücrelerinden farklılaşır (12, 25). Fetal ve yetişkin Leydig hücre farklılaşmasında Sertoli hücreleri ile Leydig hücreleri arasındaki parakrin etkileşim önemli rol oynar. Fetal Sertoli hücrelerinden hem Dhh (desert hedgehog) hem de PDGF (platelet -derived -growth -factor) salınır. Bunların reseptörleri Patched 1 ve Pdgfrα ise fetal Leydig hücrelerinden sentezlenir. Dhh mutasyonu olan XY genotipinde olan farelerin %90 nında cinsiyet gelişim bozukluğu saptanmıştır.

6 6 Cinsiyet Gelişim Bozuklukları Erişkin Leydig hücre farklılaşması daha az bilinmektedir. Fetal Leydig hücrelerinin farklılaşmasında etkili olan Dhh ve PDGF, FGF9 gibi büyüme faktörlerinin etkisi olsa da, yetişkin Leydig hücre farklılaşmasında henüz bilinmeyen pek çok faktör ve hormonun rolü olduğu düşünülmektedir (12). Leydig hücrelerinin fonksiyonu gestasyonun ilk 3 ayında plasental HCG nin etkisi altında iken, daha sonra fetal hipotalamo-hipofiz ekseninin kontrolündedir (1,26). Ovaryumun farklılaşması Dişi embriyosunda gonadal kabartı hücreleri XX genotipine sahip olduğundan, Y kromozomu ya da SRY geni içermezler. Böylece Sertoli hücreleri yerine folliküler hücreler farklılaşır. AMH üretiminden ve testisteki diğer tip hücrelerin farklılaşmasından sorumlu olan Sertoli hücrelerinin yokluğunda, erkek genital kanallar ve aksesuar yapılar gelişmez. Bunun yerine paramezonefrik kanallar (Müller kanalı) varlığını sürdürür ve fallop tüpleri, uterus ve vaginanın üst bölümünü oluşturmak üzere aktive edilir. Son yıllarda yapılan araştırmalar bipotansiyel gonadın over yönünde farklılaşmasının SRY yokluğunda oluşan pasif bir süreç olmadığını göstermiştir. Overlerin farklılaşmasına neden olan faktörler tam olarak aydınlatılamamış olmasına rağmen; pirimitif gonadın overe dönüşebilmesi için gerekli olan pro-ovariyen genler tanımlanmıştır (12). Örneğin; Wnt-4 normal dişi genital gelişimi için çok önemlidir. Wnt-4, mezonefrik ve genital kabartı mezenşiminde ekspresse edilir ve overler ve paramezonefrik kanalın oluşmasını sağlar. Bu gen, proovariyen aktivitesi yanında anti-testis aktivitesi de gösterir. Wnt-4 yokluğunda testosteron üreten ektopik Leydig hücrelerinin geliştiği ve mezonefrik kanalın varlığını devam ettirdiği bildirilmiştir. WNT4 aynı zamanda testis gelişiminde önemli rol oynayan FGF-9 ve SOX9 ekspresyonunu baskılayarak testis gelişimini engeller. Anti-testis aktivitesine sahip diğer bir gen olan Dax-1, X kromozomu üzerinde bulunur ve SRY genini antagonize eder (27). WNT4 ve RSPO1 aktivitesi over oluşumunda etkisi olan beta-katenin faktörünü de stabilize eder. Bu faktörün aşırı salınımında 46,XY erkek dişi yönünde farklılaşabilmektedir. SRY geninin dolayısıyla pre-sertoli hücrelerinin yokluğu, PGH lerin mayoz bölünmesini başlatır. Dişide PGH ler oogonyuma farklılaşır, prolifere olur ve 1. mayoz bölünmeye girerek oositlere dönüşür (12). Oluşan oositler, follikül hücrelerinin farklılaşmasında ve tabakalanmasında anahtar bir role sahip olan FIGα (factor in germline alpha) salgılar. FIGα overlerde follikülogenesisi aktive eder. FIGα yokluğunda pirimitif folliküller asla şekillenemezler, oositler doğumdan hemen sonra geriler ve dejenere olurlar. FIGα aynı zamanda pirimitif follikülde zona pellusidanın oluşumunu da uyarır (12, 28). PGH ler pirimitif gonada ulaştıklarında, dış kortikal bölgede ya da kortikomedullar sınırda toplanırlar. Overlerin medullar bölgesi,testise benzer olarak, pirimitif cinsiyet kordonları içerir. Bu kordonlar, testisteki kordonlar kadar gelişmezler, daha sonra gelişen kortikal kordonlar oositleri saracak follikül hücrelerini (granülosa) oluştururlar. Testisteki Sertoli hücrelerinin eşdeğeri olan follikül hücrelerinin; ovariyen yüzey epitel hücreleri (çölemik epitel), mezonefrik hücreler ve genital kabartının mezenşimal hücreleri olmak üzere üç kaynaktan köken aldığı düşünülmektedir (29). Diğer bir görüşe göre ovariyen follikül hücreleri çölemik epitel, mezonefroz veya her ikisinin kombinasyonundan köken almaktadır. Her iki kaynaktan da köken aldığı düşüncesi, folliküler epitel hücreleri arasında iki farklı hücre tipinin (açık ve koyu) izlenmesi nedeniyle daha baskındır (2). Satoh; çalışmasında çölemik epitel ve cinsiyet kordonları arasındaki bazal membranın PGH ler tarafından eritildiği ve böylece iki yapının birbiri ile ilişki kurabildiğini göstermiştir (21). Ayrıca deneysel çalışmaların seri kesitlerinde; çölemik epitelin mezonefrozdan köken alan cinsiyet kordonlarına katıldığı izlenmiştir (2).

7 1.1. Genital Sistemin Gelişimi 7 Şekil 5. A: Yedi haftalık embriyoda pirimitif cinsiyet kordonlarının oositi saran follükül hücrelerine dönüşümü. B: Beş aylık fetüsün over görünümü (T.W. Sadler, Langman s Medical Embryology 12 th Edition den alınmıştır). PGH ler, oogonya olarak isimlendirilirler ve mitozla çoğalırlar. Gebeliğin 7. ayının sonunda mitoz aktivitesi sona erer ve bütün germ hücreleri mezonefrozdan salınan retinoik asitin etkisiyle birinci mayoz bölünmenin profaz evresine girerler (2, 18). Onuncu haftada oogonyumların mayozun profaz evresine girmesi, histolojik olarak overlerin farklılaşmasının ilk işareti olarak kabul edilmektedir. Mayoza giren oogonya artık oosit olarak isimlendirilir ve follikül hücreleri tarafından sarılarak pirimitif follikülleri oluştururlar. En erken pirimitif follikül 15. haftada, ilk graaf follikülü 23. haftada izlenir (30). Gebeliğin 7. ayında mitotik aktivite sonlanır. Oositler birinci mayozun diploten evresine kadar mayoz bölünmeye devam eder, daha sonra mayoz bölünme duraksar ve pubertede ovulasyon dönemi başlayıncaya kadar bu fazda kalırlar. Yirmibeşinci haftada 6-7 milyon olan pirimitif follikül sayısı, doğuma kadar yaklaşık iki milyona düşer. Oositlerin çoğu apoptozise girer, folliküller atreziye uğrar. Doğumdan sonra artık yeni pirimitif follikül meydana gelmez (31). Testiküler Leydig hücrelerinin eşdeğeri olan teka hücrelerinin de granülosa hücrelerinin kontrolü altında over stromasındaki fibroblast benzeri prekürsör hücrelerden köken aldığı düşünülmektedir (32). Over korteksi oositleri, medullası ise mezonefrozdan gelişen stromal hücreleri, bağ dokusu ve kan damarlarını içerir (Şekil 5) (1,2). İç genital yapıların gelişimi Farklılaşmamış Evre İnsan embriyosunda 8. haftaya kadar, erkek ve dişinin her ikisinde mezonefrik (Wolff) ve paramezonefrik (Müller) kanalları birlikte bulunmaktadır (1, 2). Fetal testis fonksiyon görmeye başlayınca, androjenler kanallar üzerine etki ederek, erkekte bazı kanalların az, bazılarının ise daha çok gelişmesine neden olur. Dişilerde, testiküler androjenlerin yokluğu ise bazı yapıların korunmasını sağlarken, erkeğe ait kanalların gerilemesine yol açar (2). Paramezonefrik kanal gestasyonun günleri arasında, ürogenital kabartının yüzeyindeki çölemik mezotelin uzunlamasına invaginasyonu sonucu ortaya çıkar ve mezonefrozda ekspresse olan Wnt-4 etkisi ile mezonefrik kanallara paralel olarak uzanır. Paramezonefrik kanallar mezonefrik kanallara yaklaştığında mezonefrik kanalda ekspresse olan Wnt-9b etkisiyle, kranial uçları abdomende proliferasyona uğ-

8 8 Cinsiyet Gelişim Bozuklukları Şekil 6. A: İki aylık dişi embriyoda mezonefrik kanal körelirken paramezonefrik kanalların kaudalde birleşerek uterin kanalı oluşturması. B: Beş aylık dişi fetüste uterovajinal kanaldan uterus, tubalar, fimbriya ve vajinin üst kısmının oluşumu ve mezonefrik sistemden geriye kalan artık dokuların; epoöforon, paraöforon, Gartner kistinin görünümü. (T.W. Sadler, Langman s Medical Embryology 12 th Edition den alınmıştır). rar fimbriaları oluşturur (33,2). Paramezonefrik kanallar kaudal yönde önce mezonefrik kanalın kaudalinde seyreder ve onu önden çaprazladıktan sonra kaudo-medial yönde gelişmeye devam ederler. Orta hatta her iki paramezonefrik kanal birbirlerine yaklaşır ve başlangıçta septumla birbirinden ayrılmış olan bu iki kanal, daha sonra birleşerek uterus kanalını oluştururlar. Birleşmiş olan kanalların kaudal ucu, ürogenital sinüsün arka duvarına doğru ilerleyerek, paramezonefrik ya da mülleriyen tüberkül denilen küçük bir şişlik oluştururlar (Şekil 6) (33, 2). Mezonefrik kanal ise; pirimitif böbrek gelişiminde mezonefrozun idrar boşaltıcı kanalıdır. İnsanda günlerde segmentlenmiş pronefrik blastemin dorsolateralinden köken alır. Kaudale doğru uzayarak lümen kazanır ve son barsağın kaudal parçası olan kloakaya ulaşır (34). Erkek Genital Kanallar ve Bezler Erkek genital kanalların farklılaşması, paramezonefrik kanalların gerilemesi ve mezonefrik kanalların erkek eklenti organlarına farklılaşması ile karakterizedir. Erkek genital kanal farklılaşmasının ilk işareti günlük insan embriyosunda, testisin kaudal kutbuna yakın olarak yerleşen paramezonefrik kanalların gerilemesidir. Gebeliğin 8. haftasında Sertoli hücrelerinden AMH sentezlenir. Transforming growth faktör- beta ailesinin bir üyesi olan bu hormon, haftalar arasında paramezonefrik kanalın hızlıca gerilemesine neden olur (12). Mezenşimal hücre membranları AMH yi bağlayan serine-threonine kinaz reseptörleri içerdiğinden; mezenşimal değişiklikler, epitelyal değişiklilerden önce izlenir (2). Mezenşimal hücreler yoğunlaşarak fib-

9 1.1. Genital Sistemin Gelişimi 9 röz bir halka şeklini alır ve lümeni daraltır. Daha sonra paramezonefrik kanalın iç yüzünü döşeyen epitel hücrelerinin bazal membranları erir ve mezenşimal hücrelere dönüşür (35). Epitelyalmezenşimal dönüşüm, paramezonefrik kanalın gerilemesi sürecinde, epitelyal hücre kaybının en önemli yolağıdır. Paramezonefrik kanalın gerilemesi, epitel etrafında ektrasellüler matriks birikimi (36), matriks metalloproteaz -2 sentezlenmesi ve apoptosis (37) ve nukleus içerisinde beta katenin birikmesi (35) basamaklarını içerir. Yetişkin erkek genital sisteminde, paramezonefrik kanalın kranial ve kaudal uçlarının kalıntılarına, testise yakın appendiks testis ve prostatik üretranın genişlemesi olarak prostatik kesecik (prostatikus utrikulus) şeklinde rastlanabilir (2, 12). Erkek genital kanalların farklılaşmasında ikinci basamak, mezonefrozdan köken alan ilkel glomerul ve tubüllerin çoğunun dejenere olarak 2. ayın sonunda tümüyle yok olmasıdır. Erkeklerde geriye kalan tubüllerin bir kısmı ve mezonefrik kanal erkek iç genital yapılarını oluşturmak üzere varlığını sürdürür. Sertoli hücrelerinden salınan iki sinyal olan Dhh ve Pdgf, fetal Leydig hücrelerinin farklılaşmasını stimüle ederek, testosteron salgılanmasını sağlamaktadır (2). Testosteron, mezonefrik kanalların uyarılmasını sağlarken, 5-alfa-redüktaz-2 aktivitesi ile testosterondan dönüşen dihidrotestosteron erkek dış genital organların farklılaşmasına yardım eder (1). Altıncı haftada oluşan mezonefrik tübül ve pirimitif gonad arasındaki bağlantı erkekte rete testisi, kadında ise rete ovariyi şekillendirir. Mezonefrik kanalın üst bölümü epididimise farklılaşır. Alt bölümü ise düz kas tabakaları ile sarılarak, ürogenital sinusa açılan vas deferensi oluşturur. Mezonefrik sistemden geriye kalan kaudal mezonefrik tübüller dejenere olmasına rağmen, kranial tübüller mezonefrik kanal ile ilişkisini sürdürmeye devam eder, rete testis ile bağlantı kurarak, duktus efferensleri meydana getirir (38). Rete testis kordonları ile birleşmeyen ve dejenere olan tübüllerin kalıntıları ise testisin yanında paradidimis olarak izlenir (Şekil 7) (1). Tablo 1. Erkek ve dişide iç ve dış genital organların embriyonik öncül yapıları. Embriyonik öncül yapılar Erkeğe ait yapılar Dişiye ait yapılar Farklılaşmamış gonad Testis Over Primordial germ hücresi Spermatogonia Oosit Somatik destek hücreleri Sertoli hücresi Follikül hücresi Stromal hücreler Leydig hücresi Teka hücresi Gubernakulum Gubernakulum testis Over ve uterus ligamentleri Mezonefrik tubulü Duktus efferent, paradidimis Paraöforon,epoöforon Mezonefrik kanal (Wolff kanalı) Appendiks epididimis,vas deferens, seminal vezikül, ejakulat kanalları Gartner s kisti Paramezonefrik kanal (Mülleriyen kanal) Urogenital sinüs Testis appendix Prostatik ve membranöz uretra, Prostat, mesane Genital tüberkül Penis Klitoris Genital katlantı Penil uretra,ventral penis Labiya minör Uterus, tuba uterina,vajen 1/3 üst kısım Mesane,uretra, vajen alt kısmı Genital kabartı Skrotum Labiya major

10 10 Cinsiyet Gelişim Bozuklukları Şekil 7. A: Dört aylık erkek fetüste iç genital yapıların şekillenmesi. A: Mezonefrik sistemin kraniyel tübüllerin rete testis ile birleşmesi. B: Normal erkek iç genital kanalların oluşumu. (T.W. Sadler, Langman s Medical Embryology 12 th Edition den alınmıştır) Seminal vezikül, prostat ve bulbouretral bezlerin gelişimi de erkek genital kanal sistemi ile ilişkilidir. Bu bezler ilişkili oldukları kanal sisteminden epitelyal çıkıntılar halinde belirirler (duktus deferensten seminal vezikül, urogenital sinüsten diğerleri). Bezlerin gelişiminde epitelyal- mezenşimal etkileşim ve androjenik stimülasyon önemlidir. Androjen reseptörleri içeren mezenşimal hücreler, dolaşan androjenik hormonların primer hedefleri haline gelirler. Androjenler tarafından stimüle edilen mezenşimal hücreler, büyüme faktörlerinin lokal etkisiyle epitel üzerine etki eder ve bu hücrelerin erkek iç salgı bezlerine özgü karakteristik özellikleri kazanmasını sağlar (2). Seminal veziküller, 10. haftada mezonefrik kanalların kaudal uçlarının lateralinden dışa doğru tomurcuklar şeklinde belirir. Seminal veziküllerin duktusu ile uretra arasında kalan mezonefrik duktus bölümü ejakulatör duktus olarak isimlendirilir (11, 12). Prostat gelişimi; 10. haftada üretranın prostatik parçasından köken alan çok sayıdaki endodermal çıkıntının mezenşim içerisine büyümesiyle başlar. Prostatik çıkıntı başlangıçta; en az beş birbirinden bağımsız solid prostatik kordonlar olarak gelişir. 11. haftada bu kordonlar lümen kazanır, asiniler gelişir ve haftada (testesteronun yüksek seviyeye ulaşması ile birlikte) sekretuvar aktivitesi başlar (12). Prostatın glanduler bez epiteli endodermal hücrelerden gelişirken, epitel hücreleri ile ilgili mezenşim organın bağ doku ve düz kaslarını meydana getirir. Bulbouretral bezler; uretranın spongioz parçasından dışa doğru büyüyen bir çift tomurcuk halinde gelişir. Düz kas dokusu ve bağ dokusu mezenşimden köken alır (11). Dişi Genital Kanallar ve Vaginanın Gelişimi SRY geni yokluğunda dişi gonadlar, pirimitif folliküller ve teka hücreleri (dişide Leydig hücrelerinin homologu) gelişir. Testisten salgılanan testosteron olmadığından mezonefrik kanallar geriler. Kalıntıları overin mezenterinde epoöphoron, paraöphoron ve vagina yakınında Gartner s

11 1.1. Genital Sistemin Gelişimi 11 Şekil 8. Uterus ve vajinanın oluşumu: A: Dokuz haftalık embriyoda uterin septumun kaybolması, urogenital sinüsün oluşması. B: Üç aylık fetüste sinovajinal tüberkülün oluşması. C: Uterus ve vajenin oluşumu. (T.W. Sadler, Langman s Medical Embryology 12 th Edition den alınmıştır) kisti olarak izlenir. Diğer yandan AMH nin yokluğunda paramezonefrik kanallar gelişmeye devam eder (2, 12). Dişilerde ana genital kanallar paramezonefrik kanallardan oluşur. Başlangıçta her kanalda üç kısım tanımlanır. 1- Karın boşluğuna açılan kranial parça, 2- Mezonefrik kanalları çaprazlayan horizontal kısım ve 3- Karşı taraftan gelen eşiyle birleşen kaudal kısım (1). İlk iki kısımdan uterus tüpleri gelişir. Posterior pelvik uretra duvarına temas etmeden önce paramezonefrik kanalın distal uçları birbirine yaklaşarak büyür. Pelvik üretranın duvarı bu noktada hafifçe kalınlaşarak iki solid çıkıntı şeklinde sinovajinal tuberkülü oluşturur. Paramezonefrik kanal sinovajinal tuberküle temas eder etmez uterovaginal kanalı oluşturmak üzere kaynaşırlar. Bu tüp uterusu ve vaginanın üçte bir üst kısmını oluşturur (Şekil 8) (1,12). Gelişimin 4-7. haftaları arasında kloka; ürorektal septum adı verilen mezodermal bir doku ile önde ürogenital sinüs arkada ise anorektal kanala ayrılır. Ürogenital sinüsün en üstteki en büyük parçası mesaneyi oluşturur. Ortadaki ikinci parça pelvik sinüs, son parça da kalıcı ürogenital sinüs olarak bilinen fallik parçadır. Sinovajinal tüberkül adı verilen bu çıkıntılar, hızlıca prolifere olarak solid vajinal plağı oluştur. Proliferasyon plağın kranial ucunda devam ederek, uterusla urogenital sinüs arasındaki mesafeyi uzatır. Daha sonra plağın merkezi hücreleri parçalanır ve vajina 5. ayda tamamen kanalize olur. Vajen epiteli ürogenital sinüsün endoderminden köken alır, fibromüsküler dokusu ise çevre mezanşimden gelişir. Vajina lümeni, ürogenital sinusdan himen adı verilen ince bir doku plağı ayırmıştır. Dişilerde uretradan çevre mezenşim içerisine doğru olan tomurcukların büyümesi ile uretral ve parauretral bezler gelişir. Bu bezlerin erkekteki karşılığı prostat bezidir. Urogenital sinusdan dışa doğru olan tomurcuklardan da Bartholin bezleri gelişir, bu bezler de erkekteki bulbouretral bezlerin homoloğudur (11). Gonadların İnişi Testisin İnişi İnişten önce testisler, abdomendeki kranial asıcı ligament ve gubernakulum testis ile böbreğe yakın bir pozisyonda tutunur ve fetal gelişim boyunca başlangıçtaki pararenal pozisyonundan, ter-

12 12 Cinsiyet Gelişim Bozuklukları minal konumuna yani skrotum içerisine göç eder. Testiküler iniş birkaç evreye ayrılan kompleks bir süreçtir (39). İlk evre testisin büyümesi ve mezonefrik böbreklerin gerilemesi ile başlar. Androjenlerin etkisi ile kranial asıcı ligamentler gevşer ve testisler kaudale doğru yer değiştirir. Embriyonun haftaları arasında testisleri abdomende asılı tutan kaudal bağ ve gubernakulum un genişlemesi ile abdomenden ingüinale doğru uzanan bir poş oluşur ve testisler buradan kayarak ingüinale iner. Bu transabdominal inişin gerçekleşmesinde AMH ve Leydig hücreleri tarafından üretilen insülin benzeri faktör-3 (INSL3) ve reseptörü olan RXFP2 (relaxin-family peptide-2) nin aktivasyonu gereklidir. INSL3/RXFP2 gen mutasyonlarında kriptorşidizm görülmektedir. Üçüncü evre; inguinalden skrotuma iniş olarak bilinir ve haftaları arasında gerçekleşir. Androjen bağımlı olan bu süreç, testisin ingüinal kanaldan geçişi ve tunika vaginalis adı verilen peritoneal divertikül ile sarılması dönemidir. Testislerin skrotuma inişinde karın içi basıncı önemlidir, ayrıca testosteron, dihidrotestosteron ve androjen reseptörlerinin aktif fonksiyon görmesi gerekmektedir. Doğumdan birkaç hafta önce testisler artık skrotuma inmiştir (39, 2). Ovaryumların İnişi Testisler kadar hızlı ve belirgin olmasa da overler de pozisyonlarında kaudale doğru bir değişiklik geçirirler. Büyümeleri ve paramezonefrik kanallar ile olan bağlantıları nedeniyle overler kaudal ve laterale doğru hareket ederler.overlerin pozisyonları mezonefroz kökenli olan asıcı ve çevreleyici ve bağlar tarafından stabilize edilir (2). Dış Genital Organlar Farklılaşmamış Evre Yedinci hafta sonuna kadar dış genital organların gelişimi, her iki cinste de birbirine benzerdir. Cinsiyet farklılaşması 9. haftada ortaya çıkmaya başlar, ancak 12. haftaya kadar dış genitallerin farklılaşması tam değildir (11). Dördüncü haftanın başlangıcında, her iki cinste de klokal membranın mezenşim proliferasyonu sonucu klokal kıvrım adı verilen bir çift şişkinlik oluşur. Bu kıvrımlar klokal membranın kranial ucunda genital tüberkülü oluşturur. Altıncı haftada klokal membran ürogenital ve anal membranlara ayrılırken, klokal kıvrım önde üretral kıvrım, arkada anal kanala bölünür. Bu sırada üretral kıvrımların her iki yanında genital şişlik adı verilen bir çift yükselti ortaya çıkar. Bunlar daha sonra erkeklerde skrotumu, kızlarda labiya majörleri oluşturacaklardır (Şekil 9) (1). Şekil 9. Dış genital yapıların farklılaşmamış evresi. A: Dört haftalık embriyonun dış genital yapısı. B: Altı haftalık embriyonun dış genital yapısı. (T.W. Sadler, Langman s Medical Embryology 12 th Edition den alınmıştır)

13 1.1. Genital Sistemin Gelişimi 13 Erkekte Dış Genital Organlar Dihidrotestesteronun etkisi altında, genital tüberkül penisi oluşturmak üzere ikinci bir uzama fazına girer (1,2). Bu uzama sırasında, penis uretral kıvrımları öne doğru çekerek üretral oluğun lateral duvarlarının oluşmasını sağlar. Bu oluk, uzayan penisin kaudal kısmına kadar gelir, ancak en uç noktası glansa ulaşamaz. Uretral oluk, endodermal hücrelerin proliferasyonu sonucu oluşan üretral plak ile döşenir. Üçüncü ayın sonunda, üretral kıvrımlar, üretral plak üzerine kapanarak penil üretrayı oluştururlar. Bu kanal penisin ucuna kadar uzanmaz. Üretranın en distal kısmı 4. ayda glansın ucundaki ektodermal hücrelerin içe doğru penetre olarak, kısa bir epitelyal kordon oluşturması ile tamamlanır (1). Yeni çalışmalar ise, üretranın tümünün urogenital sinusun endodermal uzantısından oluştuğunu göstermektedir (2). Labioskrotal şişkinlikler birbirlerine doğru büyüyerek sonuçta birleşirler ve skrotum meydana gelir. Skrotal rafe olarak isimlendirilen, birleşme çizgisi açıkça izlenir (Şekil 10) (1,11). Şekil 10. A: Dört haftalık erkek embriyonun dış genital yapısı.b: Uretral oluk etrafındaki uretral kıvrımların birleşerek penil uretrayı oluşturması. C: Penil uretranın glanduler parçasının oluşması. D: Normal erkek dış genital yapısı. (T.W. Sadler, Langman s Medical Embryology 12 th Edition den alınmıştır) Şekil 11. A: Beş aylık dişi fetüsün dış genital yapısı. B: Dişi yenidoğanın dış genital yapısı. (T.W. Sadler, Langman s Medical Embryology 12 th Edition den alınmıştır).

14 14 Cinsiyet Gelişim Bozuklukları Dişide Dış Genital Organlar Dihidrotestesteronun yokluğunda, labioskrotal şişkinlikler ve üretral kıvrımlar orta hatta birleşmez. Genital tüberkül klitorise dönüşür. Ürogenital oluk açık kalır ve bundan vestibül gelişir. Üretral kıvrımlar labiya minore ve genital şişkinlikler ise labiya majöre dönüşür (Şekil 11) (Şekil 12) (1,12). Şekil 12. Dişi ve erkekte gonadların, iç ve dış genital organların gelişimi. KAYNAKLAR 1. Sadler TW. Langman s Medical Embryology. 10 th Edition. Lippincott Williams&Wilkins, USA, Carlson BM. Human Embryology and Developmental Biology. Fourth Edition. Mosby Elsevier, Philadelphia, Biason Lauber A. Control of sex development. Best Practice&Research Clinical Endocrinology & Metabolism 2010; 24 (2): Kreidberg JA, Sariola H, Loring JM, Maeda M, Pelletier J, Housman D, Jaenisch R. WT-1 is required for early kidney development. Cell 1993; 74:

15 1.1. Genital Sistemin Gelişimi Royer-Pokora B, Beier M, Henzler M, Alam R, Schumacher V, Weirich A, Huff V. Twenty-four new cases of WT1 germline mutations and review of the literature: Genotype/phenotype correlations for Wilms tumor development. Am J Med Genet Part A 2004; 127A: Luo X, Ikeda Y, Parker KL. A cell-specific nuclear receptor is essential for adrenal and gonadal development and sexual differentiation. Cell 1994; 77: Shawlot W, Behringer RR. Requirement for Lim1 in head-organizer function. Nature 1995; 374: Miyamoto N, Yoshida M, Kuratani S, Matsuo I, Aizawa S. Defects of urogenital development in mice lacking Emx2. Development 1997; 124: Torres M, Gómez-Pardo E, Dressler GR, Gruss P. Pax-2 controls multiple steps of urogenital development. Development 1995;121: Pitetti JL, Calvel P, Romero Y, Conne B, Truong V, Papaioannou MD, Schaad O, Docquier M, Herrera PL, Wilhelm D, Nef S. Insulin and IGF1 Receptors Are Essential for XX and XY Gonadal Differentiation and Adrenal Development in Mice. PLoS Genet 2013; 9:e Moore KL, Persound TVN. The Developing Human: Clinically oriented embriology. Fifth Edition. W.B. Saunders, Philadelphia, 1993,p: Schoenwolf GC, Bleyl SB, Brauer PR and Francis-West PH. Larsen s Human Embryology. 4 th Edition. Churchill Livingstone Elsevier, Philadelphia, Saitou M, Payer B, O Carroll D, Ohinata Y, Surani MA. Blimp1 and the emergence of the germ line during development in the mouse. Cell Cycle 2005; 4: Lawson KA, Dunn NR, Roelen BA, Zeinstra LM, Davis AM, Wright CV, Korving JP, Hogan BL. Bmp4 is required for the generation of primordial germ cells in the mouse embryo. Genes Dev 1999; 13: Ying Y, Qi X, Zhao GQ. Induction of primordial germ cells from murine epiblasts by synergistic action of BMP4 and BMP8B signaling pathways. Proc Natl Acad Sci U S A 2001;98: Molyneaux K and Wylie C. Primordial germ cell migration. International Journal of Development Biology 2004; 48: Raz E. Guidance of primordial germ cell migration. Current Opinion in Cell Biology 2004; 16: Edson MA, Nagaraja AK, Matzuk MM. The Mammalian Ovary from Genesis to Revelation. Endocr Rev 2009; 30: Sinclair AH, Berta P, Palmer MS, Hawkins JR, Griffiths BL, Smith MJ, Foster JW, Frischauf AM, Lovell-Badge R, Goodfellow PN. A gene from the human sex-determining region encodes a protein with homology to a conserved DNA-binding motif. Nature 1990; 346: Biason-Lauber A, Konrad D. WNT4 and sex development. Sex Dev 2008; 2: Satoh M. Histogenesisi and organogenesis of gonad in human embryos. Journal of Anatomy 1991; 177: Codesal J, Regadera J, Nistal M, Regadera-Sejas J, Paniagua R. Involution of human fetal Leydig cells. An immunohistochemical, ultrastructural and quantitative study. J Anat 1990; 172: Nef S, Parada LF. Cryptorchidism in mice mutant for InsI3. Nat Genet 1999; 22: Brennan J, Tilmann C, Capel B. Pdgfr-a mediates testis cord organization and fetal Leydig cell development in the XY gonad. Genes Dev 2003; 17: De Kretser DM, Kerr JB. The cytology of the testis. In: The Physiology of Reproduction, edited by Knobil E, Neill JD, Greenwald GS, Markert CL, and Pfaff DW. New York: Raven, 1994, p Rey RA, Musse M, Venara M, Chemes HE. Ontogeny of the androgen receptor expression in the fetal and postnatal testis: its relevance on Sertoli cell maturation and the onset of adult spermatogenesis. Microsc Res Tech 2009; 72: Heikkila M, Prunskaite R, Naillat F, Itaranta P, Vuoristo J, Leppaluoto J, Peltoketo H, Vainio S. The partial female to male sex reversal in Wnt-4-deficient females involves induced expression of testosterone biosynthetic genes and testosterone production, and depends on androgen action. Endocrinology 2005; 146: Soyal SM, Amleh A, Dean J. FIGalpha, a germ cell-specific transcription factor required for ovarian follicle formation. Development 2000; 127: Liu CF, Liu C, Yao HH. Building pathways for ovary organogenesis in the mouse embryo. Curr Top Dev Biol 2010; 90: Pryse-Davies J, Dewhurst CJ. The development of the ovary and uterus in the foetus, newborn and infant: a morphological and enzyme histochemical study. J Pathol 1971; 103: Baker TG. A quantitative and cytological study of germ cells in human ovaries. Proc R Soc Med London 1963; 158: Orisaka M, Tajima K, Mizutani T, Miyamoto K, Tsang BK, Fukuda S, Yoshida Y, Kotsuji F. Granulosa cells promote differentiation of cortical stromal cells into theca cells in the bovine ovary. Biol Reprod 2006; 75:

16 16 Cinsiyet Gelişim Bozuklukları 33. Orvis GD, Behringer RR. Cellular mechanisms of Mullerian duct formation in the mouse. Dev Biol 2007; 306: Gonçalves A, Zeller R. Genetic analysis reveals an unexpected role of BMP7 in initiation of ureteric bud outgrowth in mouse embryos. PLoS One 2011; 6:e Allard S, Adin P, Gouédard L, di Clemente N, Josso N, Orgebin-Crist MC, Picard JY, Xavier F. Molecular mechanisms of hormone-mediated Mullerian duct regression: involvement of beta-catenin. Development 2000; 127: Paranko J, Foidart JM, Pelliniemi LJ. Developmental changes in interstitial collagens of fetal rat genital ducts. Dev Biol 1986; 113: Roberts LM, Visser JA, Ingraham HA. Involvement of a matrix metalloproteinase in MIS-induced cell death during urogenital development. Development 2002; 129: Josso N, Rey R, Picard JY. Testicular anti-mullerian hormone: clinical applications in DSD. Semin Reprod Med 2012; 30: Klonisch T, Fowler PA, Hombach-Klonisch S. Molecular and genetic regulation of testis descent and external genitalia development. Dev Biol 2004; 270:1-18.

17 1.2. Cinsiyet Gelişim Bozukluklarının Sınıflaması Ayşehan Akıncı Oldukça geniş bir spektrumu olan cinsiyet gelişim bozukluklarının şimdiye kadar değişik sınıflamaları yapılmıştır. Genital fenotipin çok geniş bir spektrum göstermesi ve pek çok vakada genotip-fenotip ilişkisinin zayıf olması nedeni ile patolojileri net sınırlar ile ayırmak zor olmuştur. Yakın zamanlara kadar gonadların over veya testis dokusunu içermesine göre sınıflama yapılırken, yeni sınıflamada karyotip ön plana çıkmaktadır. Önceki ve yeni sınıflama Tablo 1,2 de gösterilmiştir (1-3). 17

18 18 Cinsiyet Gelişim Bozuklukları Tablo 1. CGB nin gonadal özelliklere göre önceki sınıflaması Kız psödohermafroditizm Erkek psödohermafroditizm Gonadal gelişim bozuklukları A:Hormonal nedenler 1-Konjenital adrenal hiperplazi 2-CYP19 (aromataz enzim eksikliği) 3- Anneden bebeğe geçen androjenler ve sentetik progesteron içeren ilaçlar B: Hormonal olmayan nedenler 1- Üriner sistem ve barsak malformasyonları ile birlikte olan bozukluklar A: LH /HCG reseptör defekti, Leydig hücre aplazisi, hipoplazisi B:Testosteron biyosentez bozukluğu 1-Kolesterol sentez bozukluğu 2-Star eksikliği (konjenital lipoid adrenal hiperplazi) 3-3β-hidroksisteroid dehidrogenaz tip II enzim eksikliği 4-17α- hidroksilaz/17-20 liyaz enzim eksikliği 5-17β-hidroksisteroid dehidrogenaz tip III enzim eksikliği C: Periferik dokuda testosteron metabolizması bozukluğu 1-5α redüktaz enzim eksikliği D: Androjenlerin periferik dokuda etki kusuru 1-Kısmi androjen direnci 2-Tam androjen direnci E: Disgenetik erkek psödohermafroditizm 1- Parsiyel XY gonadal disgenezi 2-Denys-Drash sendromu (WT1mutasyonu) 3-WAGR sendromu (WT1 delesyonu) 4-Kampomelik displazi (SOX9 mutasyonu) 5-SF-1 mutasyonu 6-Testiküler regresyon sendromu F:Antimülleriyen hormon sentez ve etki kusurları G:Annenin gebelikte sentetik progesteron yada östrojen alımı H: Çevresel etkiler ve kimyasal maddeler I:Diğer A: Hakiki Hermafroditizm B: 45,XO/46,XY mozaisizm (miks gonadal disgenezi) C: 46, XX ve 46,XY gonadal disgeneziler D:Diğer

19 1.2. Cinsiyet Gelişim Bozukluklarının Sınıflaması 19 Tablo 2. Cinsiyet gelişim bozukluklarının karyotipe göre sınıflaması. Seks Kromozom CGB 46,XYCGB 46,XXCGB A: 47,XXY (Klinefelter sendromu ve varyantları) B: 45,XO (Turner sendromu ve varyantları) C:45,XO/46,XY (Miks gonadal disgenezi) D: 46,XX/46,XY (Kimerizm) A: Gonadal gelişim kusurları 1-Tam veya kısmi gonadal disgenezi (SRY,SOX9,SFI,WTI,DHH gen defektleri) 2- Ovotestiküler CGB 3- Testis regresyonu B:Androjen sentez ve etki kusurları 1-Androjen sentez bozukluğu A: Gonadal gelişim kusurları 1- Gonadal disgenezi 2-Ovotestiküler CGB 3-Testiküler CGB (SRY+, dup SOX9,RSPO1 gen defektleri) B:Androjen fazlalığı 1- Fetal a- LH reseptör bozukluğu b- Smith-Lemli-Opitz sendromu (kolesterol sentez bozukluğu) c-star eksikliği d-20,22desmolaz eksikliği (CYP11A1) e- 3β- hidroksisteroid dehidrogenaz (HSD3B2) eksikliği f- 17α-hidroksilaz/17-20 liyaz (CYP17) eksikliği g-p450-oksidoredüktaz (POR) eksikliği h-17β- hidroksisteroid dehidrogenaz (HSD17B3) ı- 5α -redüktaz 2 (SRD5A2) 2- Androjen etki kusurları a- Tam veya kısmi androjen duyarsızlığı (reseptör defekti) b- İlaçlar ve çevresel faktörler C: Diğer 1-Sendromik CGB (Robinow, Aarskog,Hand-foot-genital, popliteal piterjium) 2-Persistan Mülleriyen Kanal sendromu 3-Vanişhing testis 4-İzole hipospadias 5-Konjenital hipogonadotropik hipogonadizm 6-Kriptorşidizm 7-Çevresel faktörler a- 3β- hidroksisteroid dehidrogenaz (HSD3B2) eksikliği b-21-hidroksilaz (CYP21A2)eksikliği c- P450-oksidoredüktaz (POR) eksikliği e-11β- hidroksilaz (CYP11B1) eksikliği f- Glukokortikoid direnci 2- Fetoplasental a-aromataz (CYP19)eksikliği b- P450-oksidoredüktaz (POR) eksikliği 3- Maternal a-maternal virilizan tümörler b- Androjenik ilaçlar C: Diğer 1-Sendromik CGB (Kloakal anormallikler) 2- Mülleriyen agenezis/hipoplazi (MURCS) 3-Uterin anormallikler (MODY5) 4-Vajinal atrezi (KcKusick-Kaufman) 5- Labial yapışıklık

20 20 Cinsiyet Gelişim Bozuklukları KAYNAKLAR 1. Huges IA. Disorders of sex development: a new definition and classification. Best Prac &Res Clin Endocrinol Metab 2008; 22 (1): Huges IA. Consensus statement on management of intersex disorders. J Pediatr Urol 2006; 2: Rey RA, Grinspon RP. Normal male sexual differentiation and etiology of disorders of sex development. Best Prac &Res Clin Endocrinol Metab 2011; 25:

21 1.3. Cinsel Farklılaşmanın Genetik Kontrolü Hülya Kayserili, Firdevs Baş, Nurçin Saka Cinsiyet kromozomlarının ortaya çıkışı (erkek için XY, kız için XX) ile cinsiyet belirlenmektedir. Her iki cinste de embriyonel dönemin başlarında gonadlar bipotansiyel olup, farelerde konsepsiyondan 9.5 gün, insanlarda 5 hafta sonra ürogenital çıkıntıdan ( ridge ) primordial gonadlar gelişmeye başlar. Cinsel gelişim; primordial gonadın testis veya over olarak gelişimine yol açacak olan cinsiyetin belirlenmesi ( sex determination ) ve testis/overlerden salınan hormonların yardımı ile iç ve dış genital yapının şekillenmesi ve üreme işlevinin kazanılmasını sağlayacak olan cinsel farklılaşma ( sex differentiation ) olarak bilinen birbirini takip eden 2 ayrı basamaktan oluşur (1-7). Cinsiyetin belirlenmesi Cinsel belirlemesindeki ilk basamak bipotansiyel gonadın testis veya over yönünde gelişim sürecidir. Embriyonel dönemin başlarında, ara mezoderm tabakasının üzerinde ürogenital çıkıntı gelişir. Bu çıkıntının kalınlaşmasından sonra bipotansiyel gonad oluşur. Bipotansiyel gonadlar başlangıçta mezodermden orijin alan kölemik epitel hücreleri ve ürogenital çıkıntıdaki mezenşimel epitel hücrelerinden oluşan somatik hücreleri yoğun olarak içerir. Bipotansiyel gonadlardan testis ya da over gelişimi için cinsiyet kromozomları gereklidir. Germ hücreleri gonad içine göç eder. Somatik hücrelerin farklılaşması da cinsiyetin belirlenmesine katkıda bulunur. XY embriyoda çölemik epitelden gelen hücreler germ hücrelerini sarar ve testiküler kordonları oluşturur. Sertoli hücrelerine farklılaşır. Ayrıca gonad içinde testosteron yapımının gerçekleştiği steroidojenik hücreler olan Leydig hücreleri gelişir. XX embriyoda ise over stroması içinde steroidojenik hücreler olarak teka hücreleri, overde destek hücreleri olarak görev yapan granulosa hücrelerine farklılaşma olur. Teka hücreleri içinde cins steroidi sentezi başlar, androstenedion yapılır. Bu hormon granulosa hücrelerinde östron ve östradiole dönüşür (1-4). 21

22 22 Cinsiyet Gelişim Bozuklukları Cinsel farklılaşma Cinsiyetin belirlenmesinden sonra spesifik faktörlerin etkisi ile cinse özgü iç ve dış genital yapıda farklılaşma başlar. XY embriyoda Sertoli hücrelerinden anti-müllerian hormon (AMH) salınır ve bu hormonun etkisiyle Müllerian yapılar kaybolur. Leydig hücrelerinden testosteron salınımı başlar ve testosteronun etkisi ile Wolf yapılarından epididim, vaza deferens ve seminal bez gelişir. Testosteron, 5 -redüktaz tip II yardımıyla dihidrotestosterona dönüşür. Bu hormon, ürogenital sinusten prostat ve üretra, genital tüberkülden glans penis, ürogenital kıvrımların birleşmesi ile penisin gövdesi, ürogenital şişlikten skrotumun gelişmesine yol açar (2-5). XX embriyoda Müllerian yapılar kalır ve bu yapılardan fallop tüpleri, uterus, vajenin 1/3 üst kısmı gelişir. Lokal testosteron etkisi yokluğu nedeniyle Wolf yapıları kaybolur. Ürogenital sinüsten üretra ve vajenin 2/3 alt kısmı, genital tüberkülden klitoris, ürogenital kıvrımlardan labia minor, genital şişlikten ise labia majorlar gelişir (2,3,5). Gonadal gelişimin genetik kontrolü Transkripsiyon faktörleri direkt ya da ileti sistemlerini agonist veya antagonist etkileri ile gonadların gelişiminde rol oynar (1-3,5,8,9). Bipotansiyel gonad gelişimi Ürogenital çıkıntının ve bipotansiyel gonadların gelişiminde çeşitli transkripsiyon faktörleri rol alır. LHX1 (LIM homeobox gen 1), LHX9, EMX2, PAX2, CBX2, ATRX, insülin reseptör (IR), insülin benzeri büyüme faktörü reseptörü 1 (IGFR1), WT1 (Wilms tümor baskılayıcı gen, aynı zamanda WT33 olarak bilinir) ve SF1 (Steroidojenik faktör 1), GATA bağlayıcı protein 4 (GATA4) ve WNT4 bu faktörler arasında yer alır. Adrenogenital primordiyum adı verilen primitif mezoderm ve cölemik epitelden böbrek, adrenal bez ve gonad hücre öncülleri gelişir. Gonadların steroid hormon salgılayan hücreleri (overlerde teka, testislerde Leydig) mezenkimal kök hücrelerinden gelişir. Transkripsiyon faktörlerinin gonad gelişimindeki rolleri hayvan çalışmaları ile ortaya konmaktadır (Şekil 1, Şekil 2) (2,3,5,10). Gonadal gelişim ile ilişkili genlerin lokusu, işlevleri ve Şekil 1. Primitif mezoderm ve kölemik epitelden bipotansiyel gonad ve erkek-dişi üreme kanallarının gelişmesi.

GENİTAL SİSTEM EMBRİYOLOJİSİ

GENİTAL SİSTEM EMBRİYOLOJİSİ GENİTAL SİSTEM EMBRİYOLOJİSİ Prof. Dr. Bülent AHISHALI İstanbul Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Primordial germ hücreleri 2. haftada epiblastta oluşur 3. haftada yolk kesesi duvarına

Detaylı

Dr. İhsan ESEN. Fırat Üniversitesi Hastanesi Çocuk Endokrinolojisi Kliniği

Dr. İhsan ESEN. Fırat Üniversitesi Hastanesi Çocuk Endokrinolojisi Kliniği Cinsel Farklılaşma Bozuklukları Dr. İhsan ESEN Fırat Üniversitesi Hastanesi Çocuk Endokrinolojisi Kliniği Cinsel farklılaşma bozuklukları Geniş bir spektrum Farklı patofizyolojiler Nadir Yenidoğanda atipik

Detaylı

Dişi Genital Sistem Anomalileri

Dişi Genital Sistem Anomalileri Dişi Genital Sistem Anomalileri KLEİNEFELTER SENDROMU 47,XXY karyotipine sahip (XXXY gibi diğer varyasyonlar da olabilir) 1:500 erkek insidanla cinsiyet farklanmasıyla ilgili anomaliler içinde en sık görülenidir.

Detaylı

İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji AD Prof. Dr. Filiz Aydın

İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji AD Prof. Dr. Filiz Aydın İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji AD Prof. Dr. Filiz Aydın Farklı germ hücrelerinin orijini arasında fark var mı? Gonadlar ne zaman farklılaşmaya başlar? XX/XY karyotipi cinsiyeti doğru olarak belirlemeye

Detaylı

Dr. İhsan ESEN. Fırat Üniversitesi Hastanesi Çocuk Endokrinolojisi Kliniği

Dr. İhsan ESEN. Fırat Üniversitesi Hastanesi Çocuk Endokrinolojisi Kliniği Cinsel Gelişim Bozuklukları Dr. İhsan ESEN Fırat Üniversitesi Hastanesi Çocuk Endokrinolojisi Kliniği Cinsel gelişim bozuklukları Geniş bir spektrum Farklı patofizyolojiler Nadir Yenidoğanda atipik genitalya

Detaylı

Kas Dokusunun Gelişimi. Doç.Dr. E.Elif Güzel

Kas Dokusunun Gelişimi. Doç.Dr. E.Elif Güzel Kas Dokusunun Gelişimi Doç.Dr. E.Elif Güzel Kasların çoğunluğu mezodermden gelişir paraksiyal mezoderm lateral mezodermin somatik ve splanknik tabakaları neural krest hücreleri Paraksiyal mezoderm İskelet

Detaylı

CİNSİYET GELİŞME BOZUKLUKLARI. Dr.Nihal HATİPOĞLU

CİNSİYET GELİŞME BOZUKLUKLARI. Dr.Nihal HATİPOĞLU CİNSİYET GELİŞME BOZUKLUKLARI Dr.Nihal HATİPOĞLU Kronolojik olarak cinsel farklılaşma genetik cins gonadal cins vücut cinsi doğum odasında söylenen cins cinsel kimlik cinsel rol cinsel yönelim GENETİK

Detaylı

Androloji kongresi 2007

Androloji kongresi 2007 Androloji kongresi 2007 Doç. Dr. Selçuk Yücel Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Üroloji Anabilim Dalı Antalya Hangi Cinsiyet? International Intersex Consensus Conference, 2006 Cinsiyet Gelişim Bozuklukları

Detaylı

İNTERSEKS. KUŞKULU GENİTAL YAPI (Ambigü Genitalia) Prof.Dr.Yunus Söylet

İNTERSEKS. KUŞKULU GENİTAL YAPI (Ambigü Genitalia) Prof.Dr.Yunus Söylet İNTERSEKS KUŞKULU GENİTAL YAPI (Ambigü Genitalia) Prof.Dr.Yunus Söylet İNTERSEKS İNTERSEKS GELİŞİMİ KROMOZOMLAR HORMONLAR GONADLAR NASIL ERKEK OLUNUR? 7. haftaya kadar embryonun eksternal ve internal genital

Detaylı

Böbrek Embriyolojisi DERMAN. Aslı Yaylalı. Derman Tıbbi Yayıncılık 1

Böbrek Embriyolojisi DERMAN. Aslı Yaylalı. Derman Tıbbi Yayıncılık 1 Kitap Bölümü DERMAN Böbrek Embriyolojisi Aslı Yaylalı Embriyolojik ve anatomik olarak üriner sistem ve genital sistem; özellikle gelişimin erken döneminde birbiriyle çok yakın ilişkilidir. Tüm gelişim,

Detaylı

EMBRİYOLOJİ VE GENETİK DERSİNE GİRİŞ ARŞ. GÖR. KEVSER İLÇİOĞLU

EMBRİYOLOJİ VE GENETİK DERSİNE GİRİŞ ARŞ. GÖR. KEVSER İLÇİOĞLU EMBRİYOLOJİ VE GENETİK 1 DERSİNE GİRİŞ ARŞ. GÖR. KEVSER İLÇİOĞLU 2/16 EMBRİYOLOJİ NEDİR? Embriyoloji; zigottan, hücreler, dokular, organlar ile tüm vücudun oluşmasına kadar geçen ve doğuma kadar devam

Detaylı

Cinsel Gelişim Bozukluklarına Vakalarla Yaklaşım

Cinsel Gelişim Bozukluklarına Vakalarla Yaklaşım Cinsel Gelişim Bozukluklarına Vakalarla Yaklaşım Prof. Dr. Dr. Firdevs BAŞ Prof. Dr. Feyza DARENDELİLER Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Çocuk Endokrinolojisi Bilim Dalı İ.Ü. İstanbul Tıp Fakültesi

Detaylı

DİŞİ ÜREME ORGANLARI

DİŞİ ÜREME ORGANLARI DİŞİ ÜREME ORGANLARI Dişi üreme organları dişi gamet hücresi ovumu (yumurtayı) üreten ovaryumlar ile ovumun döllendiği, döllenme sonrasında gebeliğin şekillendiği ve gelişen yavrunun dışarı çıkarıldığı

Detaylı

MEZODERMDEN MEYDANA GELENLER

MEZODERMDEN MEYDANA GELENLER MEZODERMDEN MEYDANA GELENLER ÜROGENİTAL SİSTEMİN GELİŞMESİ İntermedier mezodermin ürogenital plak adı verilen bölgesinden meydana gelir.( Sidik kesesi ve üretra epiteli hariç ) Önce üriner sistem sonra

Detaylı

Prenatal devre insan ve memeli hayvanlarda uterus içerisinde geçer. Kanatlı hayvanlarda ise yumurta içinde kuluçkada geçen devredir.

Prenatal devre insan ve memeli hayvanlarda uterus içerisinde geçer. Kanatlı hayvanlarda ise yumurta içinde kuluçkada geçen devredir. Embriyoloji, genel anlamıyla canlıların oluşmasını ve gelişmesini inceleyen bir bilim dalıdır. İnsan ve memeli hayvanların doğumdan önceki, kanatlı hayvanların ise kuluçka dönemindeki hayatını inceler.

Detaylı

SİNDİRİM SİSTEMİNİN GELİŞİMİ. Prof.Dr. Murat AKKUŞ

SİNDİRİM SİSTEMİNİN GELİŞİMİ. Prof.Dr. Murat AKKUŞ SİNDİRİM SİSTEMİNİN GELİŞİMİ Prof.Dr. Murat AKKUŞ 4.haftadan itibaren kıvrılmaya başlayan embriyonun, bu kıvrılmasının sonuçlarından birisi de primitif barsak oluluşumudur. Primitif barsak kraniyalde orofaringeal

Detaylı

GENİTAL SİSTEM GELİŞİMİ PROF. DR. İSMAİL SEÇKİN

GENİTAL SİSTEM GELİŞİMİ PROF. DR. İSMAİL SEÇKİN GENİTAL SİSTEM GELİŞİMİ PROF. DR. İSMAİL SEÇKİN Embriyonun cinsiyeti döllenme ile belirlenmesine rağmen 7. Hafdan önce her iki cinsde de genital sistem benzerdir. Genital gelişmenin bu başlangıcı periodu

Detaylı

Üreme (Reprodüksiyon)

Üreme (Reprodüksiyon) VEYSEL TAHİROĞLU ÜREME ORGANLARI Üreme organları üremeye ilişkin işlevlerin (gametlerin oluşumu, cinsel birleşme, gebelik, doğum vs.) gerçekleşmesini sağlayan organlardır. Üreme (Reprodüksiyon) Tüm canlıların

Detaylı

Kök Hücre ve Erkek Genital Sisteminde Kök Hücrenin Kaynakları

Kök Hücre ve Erkek Genital Sisteminde Kök Hücrenin Kaynakları Kök Hücre ve Erkek Genital Sisteminde Kök Hücrenin Kaynakları Doç. Dr. Gülperi Öktem Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji AD. Designed by TheTemplateMart.com Kök Hücre Embriyogenezis

Detaylı

ÜREME SİSTEMİ FİZYOLOJİSİ DOÇ.DR.MİTAT KOZ

ÜREME SİSTEMİ FİZYOLOJİSİ DOÇ.DR.MİTAT KOZ ÜREME SİSTEMİ FİZYOLOJİSİ DOÇ.DR.MİTAT KOZ Kadın ve erkek üreme sistemi dölün üretilmesi amacı ile özelleşmiş özel organlardan oluşmaktadır. Bazı üreme organları cinsiyet hücrelerini üretir, diğerleri

Detaylı

SİNDİRİM VE ÜRİNER SİSTEMLERİNİN GELİŞİMİ

SİNDİRİM VE ÜRİNER SİSTEMLERİNİN GELİŞİMİ ünite 14 SİNDİRİM VE ÜRİNER SİSTEMLERİNİN GELİŞİMİ Prof. Dr. Süleyman Kaplan 14.1. SİNDİRİM SİSTEMİNİN GELİŞİMİ Dördüncü haftanın başında barsak taslağının kraniyal (baş tarafındaki) ucunu orafarengial

Detaylı

Dehidroepiandrosteron- sülfat; DHEA-sülfat testi;

Dehidroepiandrosteron- sülfat; DHEA-sülfat testi; DHEA-s Dehidroepiandrosteron- sülfat; DHEA-sülfat testi; DHEA sülfat böbrek üstü bezi tarafından üretilen zayıf bir erkeklik hormonudur ( androjen ). DHEA- sülfat hem kadın hem erkeklerde üretilir. Kadınlarda

Detaylı

Konjenital adrenal hiperplazi. Dr. İhsan ESEN Fırat Üniversitesi Hastanesi Çocuk Endokrinolojisi Bilim Dalı

Konjenital adrenal hiperplazi. Dr. İhsan ESEN Fırat Üniversitesi Hastanesi Çocuk Endokrinolojisi Bilim Dalı Konjenital adrenal hiperplazi (KAH) Dr. İhsan ESEN Fırat Üniversitesi Hastanesi Çocuk Endokrinolojisi Bilim Dalı Dersin Amacı KAH patogenezinin öğrenilmesi KAH lı hastaların klinik ve laboratuar bulgularının

Detaylı

Androjenler ve Anabolik Steroidler

Androjenler ve Anabolik Steroidler Androjenler ve Anabolik Steroidler Sentezleri Androjenler kolesterolden sentezlenirler. Testosteron, testisin interstisyel (leydig ) hücrelerinde, 5-Pregnonolon dan sentezlenir. Testosteron salındıktan

Detaylı

GELİŞİMİN 1. VE 2. HAFTASI

GELİŞİMİN 1. VE 2. HAFTASI GELİŞİMİN 1. VE 2. HAFTASI (Fertilizasyon, Segmentasyon, İmplantasyon ve Bilaminar disk) PROF. DR. İSMAİL SEÇKİN FERTİLİZASYON A ) Germ hücrelerinin fertilizasyon bölgesine taşınması Oositin ampullaya

Detaylı

AMBİGİUS GENİTALYA TANISI VE TETKİKİ. Dr. Gülengül Köken Afyon Kocatepe Üniversitesi Kadın Hastalıkları ve Doğum AD

AMBİGİUS GENİTALYA TANISI VE TETKİKİ. Dr. Gülengül Köken Afyon Kocatepe Üniversitesi Kadın Hastalıkları ve Doğum AD AMBİGİUS GENİTALYA TANISI VE TETKİKİ Dr. Gülengül Köken Afyon Kocatepe Üniversitesi Kadın Hastalıkları ve Doğum AD 30.10.2015 FETAL CİNSİYET Prenatal US yaparken ailelerin en önemli beklentisi cinsiyet

Detaylı

Ürogenital sisteme giriş

Ürogenital sisteme giriş Ürogenital sisteme giriş Dr. Ayşin ÇETİNER KALE İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İSTANBUL TIP FAKÜLTESİ ANATOMİ ANABİLİM DALI SYSTEMA UROGENITALE ORGANA URINARIA (organa uropoetica) ORGANA GENITALIA Systema genitale

Detaylı

ANTİMÜLLERİAN HORMON (AMH)

ANTİMÜLLERİAN HORMON (AMH) ANTİMÜLLERİAN HORMON (AMH) Menopoz durumunun değerlendirilmesi İnfertilite açısından over rezervinin değerlendirilmesi Yardımcı üreme teknikleri / IVF uygulamalarında over cevabının değerlendirilmesi Prematür

Detaylı

ÇOCUKLARDA ÜROGENİTAL SİSTEM ANOMALİLERİNİN GELİŞİM MEKANİZMALARI

ÇOCUKLARDA ÜROGENİTAL SİSTEM ANOMALİLERİNİN GELİŞİM MEKANİZMALARI ÇOCUKLARDA ÜROGENİTAL SİSTEM ANOMALİLERİNİN GELİŞİM MEKANİZMALARI Prof. Dr. Selçuk Yücel Acıbadem International Hospital, Yeşilköy Acıbadem Üniversitesi Atakent Hastanesi, Halkalı İstanbul ÜRİNER SİSTEM

Detaylı

EŞEY ORGANLARI VE EŞEY HÜCRELERİNİN OLUŞUMU

EŞEY ORGANLARI VE EŞEY HÜCRELERİNİN OLUŞUMU ERKEK ÜREME SİSTEMİ EŞEY ORGANLARI VE EŞEY HÜCRELERİNİN OLUŞUMU ERKEK ÜREME SİSTEMİ Başlıca dört ana yapıdan oluşur; Testisler Genital kanallar Yardımcı bezler Penis TESTİSLER Testisler, hormon ve eşey

Detaylı

Konjenital adrenal hiperplazi (KAH) Dr. İhsan ESEN Fırat Üniversitesi Hastanesi Çocuk Endokrinolojisi Bilim Dalı

Konjenital adrenal hiperplazi (KAH) Dr. İhsan ESEN Fırat Üniversitesi Hastanesi Çocuk Endokrinolojisi Bilim Dalı Konjenital adrenal hiperplazi (KAH) Dr. İhsan ESEN Fırat Üniversitesi Hastanesi Çocuk Endokrinolojisi Bilim Dalı Dersin Amacı KAH patogenezinin öğrenilmesi KAH lı hastaların klinik ve laboratuar bulgularının

Detaylı

İmplantasyon-Desidualizasyon Erken Embriyogenez (2-3. haftalar)

İmplantasyon-Desidualizasyon Erken Embriyogenez (2-3. haftalar) Dönem I-Sunum-3, 2010 İmplantasyon-Desidualizasyon Erken Embriyogenez (2-3. haftalar) Prof.Dr. Alp Can Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji-Embriyoloji ABD Yaşamın İkinci Haftası İmplantasyon (6.

Detaylı

Embriyogenez (4-8 haftalar)

Embriyogenez (4-8 haftalar) Dönem I-Sunum-4, 2010 Embriyogenez (4-8 haftalar) Prof.Dr. Alp Can Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji-Embriyoloji ABD Yaşamı sürdürmenin iki yolu vardır; Birincisi, hiçbir şey mucize değilmiş

Detaylı

Doç. Dr. Alev Gürol BAYRAKTAROĞLU

Doç. Dr. Alev Gürol BAYRAKTAROĞLU Doç. Dr. Alev Gürol BAYRAKTAROĞLU EXTRAEMBRİYONAL KESELERİN MEYDANA GELİŞİ Zigottan sonraki gelişmelerle uterusa ulaşmış olan blastosist in intrauterin tesirlere ve dış basınçlara karşı korunması gerekir.

Detaylı

Konjenital adrenal hiperplazi

Konjenital adrenal hiperplazi . Konjenital adrenal hiperplazi Dr. Đhsan ESEN Fırat Üniversitesi Hastanesi Çocuk Endokrinolojisi Adrenal bez Adrenal korteks fonksiyonları: Mineralokortikoidler sodyum geri alımı ve potasyum atılımını

Detaylı

Dr.Murat Tosun. (www.murattosun.com)

Dr.Murat Tosun. (www.murattosun.com) Dr.Murat Tosun (www.murattosun.com) Baş bölgesi mezenşiminin gelişiminde embriyoya ait 4 tabakanın katkısı vardır Paraksial mezoderm Lateral plak mezoderm Nöral krest Nöroektoderm (ektodermal plakodlar)

Detaylı

İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji ABD Prof.Dr. Filiz AYDIN

İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji ABD Prof.Dr. Filiz AYDIN İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji ABD Prof.Dr. Filiz AYDIN Fertilizasyonda 46 kromozom Her bir kromozom çift kromadit-(92) Hücre bölündükten sonra her hücre de 46 kromozom bulunur Mitoz bölünme G1

Detaylı

Erkek Çocukta Genital Sorunlar. Dr. Erdal Eren Çocuk Endokrin Bilim Dalı

Erkek Çocukta Genital Sorunlar. Dr. Erdal Eren Çocuk Endokrin Bilim Dalı Erkek Çocukta Genital Sorunlar Dr. Erdal Eren Çocuk Endokrin Bilim Dalı Giriş Çocuk Endokrine Yönlendirme Nedenleri? İnmemiş testis Mikropenis Hidrosel Hipospadias Makropenis Giriş Akış Erkek genital gelişim

Detaylı

MENOPOZ. Menopoz nedir?

MENOPOZ. Menopoz nedir? MENOPOZ Hayatınızı kabusa çeviren, unutkanlık, uykusuzluk, depresyon, sinirlilik, halsizlik şikayetlerinin en büyük sebeplerinden biri menopozdur. İleri dönemde idrar kaçırma, kemik erimesi, hipertansiyona

Detaylı

ADIM ADIM YGS LYS. 73. Adım ÜREME BÜYÜME GELİŞME EMBRİYONİK ZARLAR İNSAN EMBRİYOSUNUN GELİŞİMİ-1

ADIM ADIM YGS LYS. 73. Adım ÜREME BÜYÜME GELİŞME EMBRİYONİK ZARLAR İNSAN EMBRİYOSUNUN GELİŞİMİ-1 ADIM ADIM YGS LYS 73. Adım ÜREME BÜYÜME GELİŞME EMBRİYONİK ZARLAR İNSAN EMBRİYOSUNUN GELİŞİMİ-1 EMBRİYONUN DIŞINDA YER ALAN ZARLAR Zigotun gelişmesi ardından oluşan embriyo; sürüngen, kuş ve memelilerde

Detaylı

KUŞKULU GENİTAL YAPILI OLGULARIN DEMOGRAFİK VE KLİNİK ÖZELLİKLERİNİN, TANI VE CİNSEL KİMLİĞİN BELİRLENMESİNDE ETKİN FAKTÖRLERİN ARAŞTIRILMASI

KUŞKULU GENİTAL YAPILI OLGULARIN DEMOGRAFİK VE KLİNİK ÖZELLİKLERİNİN, TANI VE CİNSEL KİMLİĞİN BELİRLENMESİNDE ETKİN FAKTÖRLERİN ARAŞTIRILMASI T.C İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İSTANBUL TIP FAKÜLTESİ ÇOCUK SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI ANABİLİM DALI BÜYÜME-GELİŞME VE PEDİATRİK ENDOKRİNOLOJİ BİLİM DALI KUŞKULU GENİTAL YAPILI OLGULARIN DEMOGRAFİK VE KLİNİK ÖZELLİKLERİNİN,

Detaylı

Şekil 1. Mitoz bölünmenin profaz evresi.

Şekil 1. Mitoz bölünmenin profaz evresi. KONU 9. HÜCRE BÖLÜNMESİ MİTOZ BÖLÜNME Mitoz bölünme tek hücreli canlılardan, çok hücreli canlılara ve insana kadar birçok canlı grubu tarafından gerçekleştirilebilir. Mitoz bölünme sonunda bölünen hücrelerden

Detaylı

EŞEYLİ ÜREME EŞEY HÜCRELERİ VE DÖLLENME (FERTİLİZASYON) Eşeysel üreme haploit ve diploit hücrelerin her ikisini de gerektirir.

EŞEYLİ ÜREME EŞEY HÜCRELERİ VE DÖLLENME (FERTİLİZASYON) Eşeysel üreme haploit ve diploit hücrelerin her ikisini de gerektirir. EŞEYLİ ÜREME EŞEY HÜCRELERİ VE DÖLLENME (FERTİLİZASYON) Eşeysel üreme haploit ve diploit hücrelerin her ikisini de gerektirir. Mayoz ve mitoz bölünmelerin olduğu yaşam evreleri vardır. EŞEYLİ ÜREMENİN

Detaylı

HORMONLARIN ETKİ MEKANİZMALARI

HORMONLARIN ETKİ MEKANİZMALARI HORMONLARIN ETKİ MEKANİZMALARI Prof. Dr. Orhan Turan KAYNAKÇA: 1.Stephen J. McPhee, Gary D.Hammer eds. Pathophysiology of Disease. 6th ed. Mc Graw Hill; 2010. 2.Damjanov I. Pathophisiology. 1st ed. Saunders

Detaylı

Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Çocuk Endokrinoloji Polikliniği Olgu Sunumu 6 Kasım 2018 Salı

Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Çocuk Endokrinoloji Polikliniği Olgu Sunumu 6 Kasım 2018 Salı Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Çocuk Endokrinoloji Polikliniği Olgu Sunumu 6 Kasım 2018 Salı Dr. Orkun Dinç Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı

Detaylı

Doç. Dr. Alev Gürol BAYRAKTAROĞLU

Doç. Dr. Alev Gürol BAYRAKTAROĞLU Doç. Dr. Alev Gürol BAYRAKTAROĞLU EXTRAEMBRİYONAL KESELERİN MEYDANA GELİŞİ VE GÖBEK KORDONU Zigottan sonraki gelişmelerle uterusa ulaşmış olan blastosist in intrauterin tesirlere ve dış basınçlara karşı

Detaylı

Akciğerin Embryolojisi Akif Turna

Akciğerin Embryolojisi Akif Turna Akciğerin Embryolojisi Akif Turna Neden Embryoloji? Neden Embryoloji? Organların gelişimini (organogenesis) anlamak Neden Embryoloji? Organların gelişimini (organogenesis) anlamak Fonksiyonlarını daha

Detaylı

07.11.2014. Fetus Fizyolojisi. 10.Sınıf Kadın Sağlığı Hastalıkları ve Bakımı

07.11.2014. Fetus Fizyolojisi. 10.Sınıf Kadın Sağlığı Hastalıkları ve Bakımı 10.Sınıf Kadın Sağlığı Hastalıkları ve Bakımı 8.Hafta ( 03-07 / 11 / 2014 ) FETUS FİZYOLOJİSİ 1.Embriyonun Gelişmesi 1.) Plasenta 2.) Amnion Kesesi ve Amnion Sıvısı Slayt No: 9 1.) EMBRİYONUN GELİŞMESİ

Detaylı

Doksorubisin uygulanan PARP-1 geni silinmiş farelerde FOXO transkripsiyon faktörlerinin ekspresyonları spermatogenez sürecinde değişiklik gösterir

Doksorubisin uygulanan PARP-1 geni silinmiş farelerde FOXO transkripsiyon faktörlerinin ekspresyonları spermatogenez sürecinde değişiklik gösterir Doksorubisin uygulanan PARP-1 geni silinmiş farelerde FOXO transkripsiyon faktörlerinin ekspresyonları spermatogenez sürecinde değişiklik gösterir Çiler Çelik-Özenci*, Nilay Kuşcu*, Nayçe Bektaş*, Ece

Detaylı

TESTOSTERON (TOTAL) Klinik Laboratuvar Testleri

TESTOSTERON (TOTAL) Klinik Laboratuvar Testleri TESTOSTERON (TOTAL) Kullanım amacı: Erkeklerde ve kadınlarda farklı kullanım amaçları vardır. Erkeklerde en çok, libido kaybı, erektil fonksiyon bozukluğu, jinekomasti, osteoporoz ve infertilite gibi belirti

Detaylı

a. Segmentasyon Gelişimin başlangıcında hızlı ve birbirini takip eden mitoz bölünmeler gerçekleşir. Bu bölünmelere segmentasyon denir.

a. Segmentasyon Gelişimin başlangıcında hızlı ve birbirini takip eden mitoz bölünmeler gerçekleşir. Bu bölünmelere segmentasyon denir. BÜYÜME VE GELİŞME Zigot ile başlayıp yeni bir birey oluşması ile sonlanan olayların tamamına gelişme denir. Embriyonun gelişimi sırasında, segmentasyon (bölünme), gastrula (hücre göçü),farklılaşma ve organogenez

Detaylı

İ. Ü İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji Anabilim Dalı Prof. Dr. Filiz Aydın

İ. Ü İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji Anabilim Dalı Prof. Dr. Filiz Aydın İ. Ü İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji Anabilim Dalı Prof. Dr. Filiz Aydın Hücre iletişimi Tüm canlılar bulundukları çevreden sinyal alırlar ve yanıt verirler Bakteriler glukoz ve amino asit gibi besinlerin

Detaylı

YARA İYİLEŞMESİ. Yrd.Doç.Dr. Burak Veli Ülger

YARA İYİLEŞMESİ. Yrd.Doç.Dr. Burak Veli Ülger YARA İYİLEŞMESİ Yrd.Doç.Dr. Burak Veli Ülger YARA Doku bütünlüğünün bozulmasıdır. Cerrahi ya da travmatik olabilir. Akut Yara: Onarım süreci düzenli ve zamanında gelişir. Anatomik ve fonksiyonel bütünlük

Detaylı

HÜCRE SİKLUSU. Hücrenin bir bölünme sonundan diğer ikinci bölünme sonuna kadar geçen devrine hücre siklusu adı verilir.

HÜCRE SİKLUSU. Hücrenin bir bölünme sonundan diğer ikinci bölünme sonuna kadar geçen devrine hücre siklusu adı verilir. HÜCRE SİKLUSU Hücrenin bir bölünme sonundan diğer ikinci bölünme sonuna kadar geçen devrine hücre siklusu adı verilir. Mitoz (M), G 1 (= 1. Aralık), Sentez (S) ve G 2 olmak üzere birbirini izleyen dört

Detaylı

DİŞİ EŞEY HÜCRELERİNİN GELİŞMESİ OLGUNLAŞMASI. Doç. Dr. A. Gürol BAYRAKTAROĞLU

DİŞİ EŞEY HÜCRELERİNİN GELİŞMESİ OLGUNLAŞMASI. Doç. Dr. A. Gürol BAYRAKTAROĞLU DİŞİ EŞEY HÜCRELERİNİN GELİŞMESİ OLGUNLAŞMASI Doç. Dr. A. Gürol BAYRAKTAROĞLU OVOGENEZİS Dişi eşey hücresinin gelişip olgunlaşmasına ovogenezis denir. Spermatogenezisteki gibi çoğalma, büyüme ve olgunlaşma

Detaylı

Eşem tayini ve eşeme bağlı kalıtım

Eşem tayini ve eşeme bağlı kalıtım Eşem tayini ve eşeme bağlı kalıtım Eşem tayini Bir çok taksonda eşem kromozomları eşem tayininde görev alırlar. Memeliler X ve Y eşem kromozomlarını taşırlar. XX = Dişi, XY = Erkek Diğer kromozomlar otozom

Detaylı

ÇOK HÜCRELİ ORGANİZMALARIN GELİŞİMİ

ÇOK HÜCRELİ ORGANİZMALARIN GELİŞİMİ ÇOK HÜCRELİ ORGANİZMALARIN GELİŞİMİ Seçici gen ifadesi embriyonun gelişmesini sağlayan 4 temel işlevi denetler: 1. Hücre çoğalması 2. Hücre farklılaşması 3. Hücre etkileşimleri 4. Hücre hareketi HÜCRE

Detaylı

Üreme Biyolojisi ve Yapay Tohumlama

Üreme Biyolojisi ve Yapay Tohumlama Üreme Biyolojisi ve Yapay Tohumlama 4. Hafta Prof. Dr. Gürsel DELLAL Dişi üreme organları organları ve fonksiyonarı Dişi kanatlı hayvanların büyük çoğunluğunda, embriyonel dönemde salgılanan Anti Müllerian

Detaylı

Nadir Görülen Over Tümörleri

Nadir Görülen Over Tümörleri Nadir Görülen Over Tümörleri Dr.Süleyman Engin Akhan İ.Ü.İstanbul Tıp Fakültesi Kadın Hastalıkları ve Doğum A.D. Nadir Görülen Over Tümörleri Overin habis tümörlerinin %90 ı yüzey epiteli olan germinal

Detaylı

ERKEK GENİTAL SİSTEMİ. Webmaster tarafından yazıldı. Pazartesi, 12 Ocak 2009 11:39 - Son Güncelleme Perşembe, 15 Ocak 2009 09:19

ERKEK GENİTAL SİSTEMİ. Webmaster tarafından yazıldı. Pazartesi, 12 Ocak 2009 11:39 - Son Güncelleme Perşembe, 15 Ocak 2009 09:19 1) Çocuklarda en sık görülen testis tümörü aşağıdakilerden hangisidir? (1998 NİSAN) a) Klasik seminom b) Teratom c) Yolk sak tümörü d) Kariokarsinom e) Spermatositik seminom Testisde en sık görülen tümör

Detaylı

Cinsel farklılaşma bozukluğu olan olgularda genetik yaklaşım

Cinsel farklılaşma bozukluğu olan olgularda genetik yaklaşım ARAŞTIRMA Gülhane Tıp Dergisi 09; 51: 223-228 Gülhane Askeri Tıp Akademisi 09 Cinsel farklılaşma bozukluğu olan olgularda genetik yaklaşım Muhterem Bahçe (*), Yusuf Tunca (*), Davut Gül (**), Necat İmirzalioğlu

Detaylı

Fertilizasyon ve Erken Embriyogenez

Fertilizasyon ve Erken Embriyogenez Fertilizasyon ve Erken Embriyogenez Prof.Dr. Alp Can Histoloji-Embriyoloji ABD Embriyoloji (Gelişim Bilimi) [embriyo=cenin, logos=bilim] Tanımsal (deskriptif embriyoloji) Gelişim mekanizmaları İnsanın

Detaylı

1.3. Kas-iskelet sistemi gelişimini açıklar.

1.3. Kas-iskelet sistemi gelişimini açıklar. DERS TANITIM BİLGİLERİ Dersin Kodu ve Adı Bölüm / Program Dersin Dili Dersin Türü Dersi Verenler Dersin Yardımcıları Dersle İlgili Görüşme Saatleri TF20503 - Histoloji ve Embriyoloji Tıp Fakültesi Türkçe

Detaylı

Memelilerde cinsiyet gelişimi ve hormonal kontrolü

Memelilerde cinsiyet gelişimi ve hormonal kontrolü Memelilerde cinsiyet gelişimi ve hormonal kontrolü Ahu DEMİRTAŞ*, İlksin PİŞKİN ** Öz: Memelilerde cinsiyet gelişimi birbirini takip eden pek çok aşamadan oluşan bir süreçtir. Gelişim süreci embriyonal

Detaylı

GLOBİN GEN REGÜLASYONU

GLOBİN GEN REGÜLASYONU GLOBİN GEN REGÜLASYONU GLOBİN GENLERİN REGÜLASYONU Her bir globin genin dokuya ve gelişime spesifik ekspressiyonu regülatör dizilimdeki transkripsiyon faktörlerinin etkisi ile sağlanmaktadır. Globin

Detaylı

ENDOTEL YAPISI VE İŞLEVLERİ. Doç. Dr. Esra Atabenli Erdemli

ENDOTEL YAPISI VE İŞLEVLERİ. Doç. Dr. Esra Atabenli Erdemli ENDOTEL YAPISI VE İŞLEVLERİ Doç. Dr. Esra Atabenli Erdemli Endotel, dolaşım sistemini döşeyen tek katlı yassı epiteldir. Endotel hücreleri, kan damarlarını kan akımı yönünde uzunlamasına döşeyen yassı,

Detaylı

HÜCRE SĠNYAL OLAYLARI PROF. DR. FATMA SAVRAN OĞUZ

HÜCRE SĠNYAL OLAYLARI PROF. DR. FATMA SAVRAN OĞUZ HÜCRE SĠNYAL OLAYLARI PROF. DR. FATMA SAVRAN OĞUZ Çok hücreli organizmaların kompleks omurgalılara evrimi, hücreler birbirleriyle iletişim kuramasalardı mümkün olmazdı. Hücre-hücre Hücre-matriks etkileşimini

Detaylı

ÜROGENİTAL SİSTEM GELİŞİMİ PROF.DR.İSMAİL SEÇKİN

ÜROGENİTAL SİSTEM GELİŞİMİ PROF.DR.İSMAİL SEÇKİN ÜROGENİTAL SİSTEM GELİŞİMİ PROF.DR.İSMAİL SEÇKİN Ürogenital sistem fonksiyonel olarak farklı olan üriner sistem ve genital sisteme bölünebilir. Her ikisi de embriyonu dorsal duvarının bütün uzunluğu boyunva

Detaylı

Endokrin Sistem. Paratiroid Tiroid Pankreas Surrenal bez. Dr.Murat TOSUN

Endokrin Sistem. Paratiroid Tiroid Pankreas Surrenal bez. Dr.Murat TOSUN Endokrin Sistem Paratiroid Tiroid Pankreas Surrenal bez Dr.Murat TOSUN TİROİD VE PARATİROİD BEZLER Embriyolojik dönemde Tiroid bezi 4. hafta civarında farenks tabanında tuberculum impar ve copula arasındaki

Detaylı

Çekirdek 4 bölümden oluşur Çekirdek zarı: karyolemma Kromatin: Chromatin Çekirdekcik: Nucleolus Çekirdek sıvısı: karyolymph

Çekirdek 4 bölümden oluşur Çekirdek zarı: karyolemma Kromatin: Chromatin Çekirdekcik: Nucleolus Çekirdek sıvısı: karyolymph NUKLEUS Bir hücrenin tüm yapılarının ve etkinliklerinin kodlandığı kromozomu Ayrıca, DNA sını dublike edecek ve 3 tip RNA yı ribozomal (rrna), haberci (mrna) ve transfer (trna)-sentezleyecek ve işleyecek

Detaylı

HANDAN TUNCEL. İstanbul Üniversitesi, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı

HANDAN TUNCEL. İstanbul Üniversitesi, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı HÜCRENİN ÇOĞALMASI VE FARKLILAŞIMININ BİYOFİZİĞİ HANDAN TUNCEL İstanbul Üniversitesi, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı hntuncel@istanbul.edu.tr G1; presentetik, S; DNA sentez fazı G2;

Detaylı

ÜREME SİSTEMİNİN FİZYOLOJİSİ

ÜREME SİSTEMİNİN FİZYOLOJİSİ ÜREME SİSTEMİNİN FİZYOLOJİSİ OVUM VE SPERM Bireysel genetik özellikler her vücut hücresinde vardır Genetik özelliklerin nesilden nesile geçişi ovum ve spermium tarafından olur. Oogonia ve spermatogonia

Detaylı

KARDİYOVASKÜLER SİSTEMİN GELİŞİMİ. Prof Dr. Murat AKKUŞ

KARDİYOVASKÜLER SİSTEMİN GELİŞİMİ. Prof Dr. Murat AKKUŞ KARDİYOVASKÜLER SİSTEMİN GELİŞİMİ Prof Dr. Murat AKKUŞ KARDİYOVASKÜLER SİSTEMİN GELİŞİMİ Gelişiminin ilk aşamalarında besin ihtiyacını diffüzyonla karşılayabilen embriyo, kısa zamanda hızla büyümesi nedeniyle

Detaylı

DOKU. Dicle Aras. Doku ve doku türleri

DOKU. Dicle Aras. Doku ve doku türleri DOKU Dicle Aras Doku ve doku türleri Doku Bazı özel görevler üstlenmiş hücre topluluklarıdır. Bir doku aynı yönde özelleşmiş hücre ve hücreler arası maddelerin bir araya gelmesiyle oluşmuştur. İntrauterin

Detaylı

Reprodüktif Endokrinoloji. Prof. Dr. Mithat EVECEN

Reprodüktif Endokrinoloji. Prof. Dr. Mithat EVECEN Reprodüktif Endokrinoloji Prof. Dr. Mithat EVECEN TANIMLAR: Hormon: Yunanca = uyarma, canlandırma, harekete geçirme. Tanım: Bir hücre ya da dokuda sentezlenen ve buralardan kan, lenf ve sinir yoluyla vücudun

Detaylı

ADOLESANLARDA FĠZĠKSEL BÜYÜME VE CĠNSEL GELĠġME

ADOLESANLARDA FĠZĠKSEL BÜYÜME VE CĠNSEL GELĠġME ADOLESANLARDA FĠZĠKSEL BÜYÜME VE CĠNSEL GELĠġME Adolesans ; çocukluktan erişkinliğe geçiş dönemidir * Fiziksel Büyüme * Cinsel Gelişme * Psikososyal Gelişme Büyüme ve gelişme, adolesansta belirgin bir

Detaylı

ENDOKRİN BEZ EKZOKRİN BEZ. Tiroid bezi. Deri. Hormon salgısı. Endokrin hücreler Kanal. Kan akımı. Ter bezi. Ekzokrin hücreler

ENDOKRİN BEZ EKZOKRİN BEZ. Tiroid bezi. Deri. Hormon salgısı. Endokrin hücreler Kanal. Kan akımı. Ter bezi. Ekzokrin hücreler ENDOKRİN SİSTEM Endokrin sistem, sinir sistemiyle işbirliği içinde çalışarak vücut fonksiyonlarını kontrol eder ve vücudumuzun farklı bölümleri arasında iletişim sağlar. 1 ENDOKRİN BEZ Tiroid bezi EKZOKRİN

Detaylı

her hakki saklidir onderyaman.com

her hakki saklidir onderyaman.com Andropoz: Yaşlanan Erkek: Tarihsel yaklaşım Yaşlanma ile beraber gonadal (testis) fonksiyonlarda azalma ve bu durumun kişi üzerine etkileri antik çağlardan beri bilinmekte ve araştırılmaktadır. Örneğin

Detaylı

İNFERTİLİTE NEDENLERİ. İlknur M. Gönenç

İNFERTİLİTE NEDENLERİ. İlknur M. Gönenç İNFERTİLİTE NEDENLERİ İlknur M. Gönenç ERKEK İNFERTİLİTE NEDENLERİ Endokrin Bozukluklar Hipotalamik disfonksiyon (Kallmann) Hipoffizer yetmezlik ( tm., rad, cerrahi ) Hiperprolaktinemi, Adrenal hiperplazi

Detaylı

İNFERTİLİTE ANAMNEZ FORMU

İNFERTİLİTE ANAMNEZ FORMU Sayfa No 1 / 6 Adı Soyadı: Tarih:.. Baba Adı: Dosya No:.. Yaşı: Telefon:.. Evli/Bekar: Eşinin Adı:.. Eşinin Yaşı:. Korunma Yöntemi:.. Korunma Süresi:. İnfertilite Süresi:. Primer: Sekonder:. Şimdiki Eşinden

Detaylı

ÜNİTE 7 FERTİLİZASYON VE ZİGOTUN OLUŞUMU

ÜNİTE 7 FERTİLİZASYON VE ZİGOTUN OLUŞUMU ÜNİTE 7 FERTİLİZASYON VE ZİGOTUN OLUŞUMU Prof. Dr. Süleyman KAPLAN 7.1. Fertilizasyondan Hemen Önce Gametlerin Durumu Erkek cinsiyet hücresi olan sperm fertilizasyondan önce sitoplâzmasının çoğunu kaybederek

Detaylı

b. Amaç: Histoloji ders içeriği ile ilgili genel bilgi öğretilmesi amaçlanmıştır.

b. Amaç: Histoloji ders içeriği ile ilgili genel bilgi öğretilmesi amaçlanmıştır. HİSTOLOJİ-EMBRİYOLOJİ I-DERS TANIMLARI 1-Tanım: Histolojiye girişin öğretilmesi. b. Amaç: Histoloji ders içeriği ile ilgili genel bilgi c. Öğrenim Hedefleri: Histolojiyi tanımlama, kullanılan ölçü birimleri,

Detaylı

GENETİK I BİY 301 DERS 7

GENETİK I BİY 301 DERS 7 GENETİK I BİY 301 DERS 7 İçerik Kısım 1: Genler, Kromozomlar ve Kalıtım Kısım 2: DNA-Yapısı, Replikasyonu ve Varyasyonu Kısım 3: Genetik bilginin ifadesi ve düzenlenmesi Kısım 4: Genomik Analiz Kısım 5:

Detaylı

KADIN ÜREME SISTEMI. Kadın üreme organları dış üreme organları ve iç üreme organları olmak üzere iki bölümde incelenir.

KADIN ÜREME SISTEMI. Kadın üreme organları dış üreme organları ve iç üreme organları olmak üzere iki bölümde incelenir. KADIN ÜREME SISTEMI Kadın üreme organları dış üreme organları ve iç üreme organları olmak üzere iki bölümde incelenir. KADIN ÜREME SISTEMI Dış üreme organları perinede (vulvada) yerleşmiştir. Dış üreme

Detaylı

Farklı fenotipte yavrularla, patojenler veya diğer çevresel koşullar hızla değiştiğinde ebeveynlerin üreme başarısı artabilir.

Farklı fenotipte yavrularla, patojenler veya diğer çevresel koşullar hızla değiştiğinde ebeveynlerin üreme başarısı artabilir. HAYVANLARDA ÜREME ØEşeysiz üremede yeni bireyin genlerinin tümü tek ebeveynden gelir. ØEşeyli üremede haploit gametler diplioit zigotu oluşturur. Gametler mayoz bölünmeyle oluşur. Ovum görece büyük ve

Detaylı

Pediatrik Over Tümörleri Slayt Semineri

Pediatrik Over Tümörleri Slayt Semineri Pediatrik Over Tümörleri Slayt Semineri Dr. H. Serap Toru Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Patoloji A.D. Antalya /Türkiye Takip 4 yıl, hastalıksız takipte Östradiol ve inhibin düzeyleri Pelvik USG 13

Detaylı

İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji AD Prof. Dr. Filiz AYDIN

İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji AD Prof. Dr. Filiz AYDIN İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji AD Prof. Dr. Filiz AYDIN Tüm çok hücreli organizmaların kökeninde döllenmiş bir yumurta hücresi- zigot- vardır. Embriyonal gelişimin tüm ayrıntıları zigottaki DNA

Detaylı

II.Hayvansal Dokular. b.bez Epiteli 1.Tek hücreli bez- Goblet hücresi 2.Çok hücreli kanallı bez 3.Çok hücreli kanalsız bez

II.Hayvansal Dokular. b.bez Epiteli 1.Tek hücreli bez- Goblet hücresi 2.Çok hücreli kanallı bez 3.Çok hücreli kanalsız bez II.Hayvansal Dokular Hayvanların embriyonik gelişimi sırasında Ektoderm, Mezoderm ve Endoderm denilen 3 farklı gelişme tabakası (=germ tabakası) bulunur. Bütün hayvansal dokular bu yapılardan ve bu yapıların

Detaylı

GnRH LH Gonadotropinler FSH Leydig hücresi Sertoli hücresi. Transkripsiyon Transkripsiyon

GnRH LH Gonadotropinler FSH Leydig hücresi Sertoli hücresi. Transkripsiyon Transkripsiyon GONAD HORMONLAR Uyarı Hipotalamus GnRH LH Gonadotropinler FSH Leydig hücresi Sertoli hücresi camp Protein fosforilasyon camp Protein fosforilasyon Transkripsiyon Transkripsiyon Testosteron sentez ve salınım

Detaylı

Karaciğerde ve anne karnındaki bebeğin plasentasına yapılan bir proteindir. Doğumdan sonra miktarı düşer. Bkz: 4 lü test. Kandaki miktarı ölçülür.

Karaciğerde ve anne karnındaki bebeğin plasentasına yapılan bir proteindir. Doğumdan sonra miktarı düşer. Bkz: 4 lü test. Kandaki miktarı ölçülür. ALFA FETO PROTEİN AFP; Alfa feto protein; Karaciğerde ve anne karnındaki bebeğin plasentasına yapılan bir proteindir. Doğumdan sonra miktarı düşer. Bkz: 4 lü test. Kandaki miktarı ölçülür. AFP testi ne

Detaylı

Aralıklarla Beta HCH ölçümü ne için yapılır?

Aralıklarla Beta HCH ölçümü ne için yapılır? BETA HCG Kanda Gebelik Testi; HCG blood test quantitative; Serial beta HCG; Repeat quantitative beta HCG; Human chorionic gonadotrophin blood test quantitative; Beta-HCG blood test quantitative; Pregnancy

Detaylı

ÜREME SİSTEMİNİN GÖREV YAPI ve İŞLEYİŞİ 11. SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI 11.1.7. Üreme Sistemi ve Embriyonik Gelişim Anahtar Kavramlar; büyüme, embriyonik gelişim, gelişme, hamilelik, invitro

Detaylı

KANATLILARDA ZYGOTE TAN SONRAKİ GELİŞMELER

KANATLILARDA ZYGOTE TAN SONRAKİ GELİŞMELER KANATLILARDA ZYGOTE TAN SONRAKİ GELİŞMELER Polylecithal tip olan kanatlı yumurtasında vitellus membranı ile sarılmış bulunan yumurta hücresi, yumurta sarısı, sitoplazma ve nükleustan ibarettir. Ovulasyonda,

Detaylı

Dr. İhsan ESEN Fırat Üniversitesi Hastanesi Çocuk Endokrinoloji Kliniği

Dr. İhsan ESEN Fırat Üniversitesi Hastanesi Çocuk Endokrinoloji Kliniği Ergenlik Dr. İhsan ESEN Fırat Üniversitesi Hastanesi Çocuk Endokrinoloji Kliniği Nelerden konuşacağız? Ergenlik nedir? Ergenlik sürecinde vücutta nasıl değişiklikler olur? Üreme organları nelerdir ve nasıl

Detaylı

İmplantasyon İkinci Haftada Embriyogenez Üçüncü Haftada Embriyogenez

İmplantasyon İkinci Haftada Embriyogenez Üçüncü Haftada Embriyogenez İmplantasyon İkinci Haftada Embriyogenez Üçüncü Haftada Embriyogenez Prof.Dr. Alp Can Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji-Embriyoloji ABD Yaşamın İkinci Haftası İmplantasyon Trofoblast invazyonu

Detaylı

T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ KADIN HASTALIKLARI VE DOĞUM ANABİLİM DALI

T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ KADIN HASTALIKLARI VE DOĞUM ANABİLİM DALI T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ KADIN HASTALIKLARI VE DOĞUM ANABİLİM DALI BİRİNCİ TRİMESTERDA ULTRASONOGRAFİK OLARAK ANOGENİTAL UZUNLUK VE GENİTAL TÜBERKÜL UZUNLUKLARININ FETAL CİNSİYETİN BELİRLENMESİNDEKİ

Detaylı

Pluripotent Kök Hücreler

Pluripotent Kök Hücreler Dönem 1-Sunum 4/ 2016 Pluripotent Kök Hücreler Prof.Dr. Alp Can Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji-Embriyoloji ABD www.alpcan.com Dr. Rudolph Virchow (1821-1902) Omnis Cellula e Cellula Yıl: 1858

Detaylı

LABORATUVAR-6 KONU-2 Hücre - IV.Kromozomlar ve Genler

LABORATUVAR-6 KONU-2 Hücre - IV.Kromozomlar ve Genler LABORATUVAR-6 KONU-2 Hücre - IV.Kromozomlar ve Genler Biçimlenmiş ve yoğunlaşmış kromatin materyaline kromozom denir. Kromozomlar Mitoz ve/veya Mayoz bölünmenin Profaz safhasında görülmeye başlar ve Metafaz

Detaylı

Gelişimin 3.Haftası. Prof.Dr.Murat AKKUŞ

Gelişimin 3.Haftası. Prof.Dr.Murat AKKUŞ Gelişimin 3.Haftası Prof.Dr.Murat AKKUŞ Gelişimin üçüncü haftasında Primitif çizgi, Notokord, Üç germ yaprağı, gelişir. gastrulasyon İkinci haftanın sonuna gelindiğinde embriyo iki tabaka (epiblast ve

Detaylı

Genital Sistem Fizyolojisi

Genital Sistem Fizyolojisi Genital Sistem Fizyolojisi Erkek Genital Sistemi Penis Skrotum (Testis kesesi) Testisler Epididim ve Vas deferens Prostat ve ilişkili organlar Testisler Skrotum (testis kesesi) içinde sağlı sollu yer alan

Detaylı