Prof.Dr.. Emine KÖKOK. Biyokimya Anabilim Dalı

Transkript

1 VİTAMİNLER Prof.Dr.. Emine KÖKOK KOĞLU İ.Ü.. Cerrahpaşa a Tıp T p Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı

2 Doğal olarak besinler içerisinde i bulunan büyük b çoğunluğu u ile eksojen olan, büyüme, b çoğalma ve hayatın n devamı için in gerekli olan organik maddelerdir. Biokimyasal fonksiyonlarını gösterebilmeleri için i in küçük k miktarları yeterlidir. Bütün n vitaminler besinlerden sağlanabilir. Tüm T vitaminleri içeren i bir besin yoktur. Bazı vitaminler ince barsakta mikroorganizmalar tarafından sentezlenebilir, fakat bu yeterli olamaz.

3 Vitaminlerin SınıflandS flandırılması 1-Yağda Çözünenlerin Özellikleri Yağda çözünen vitaminler apolar hidrofobik moleküllerdir. llerdir. İzopren ünitesinden türedikleri t kabul edilebilir. CH 2 C (CH 3 ) = CH CH 2 - İnsan vücudundaki v sentezleri yeterli değildir. ildir. Vit D insan vücudunda sentezlenebilir. Diğerleri de az miktarda izoprenden sentezlenirler. Dietle alınımlar mları gereklidir. Yağ emilimi normal olduğunda unda emilebilirler. Emildikten sonra kandaki taşı şınımları diğer apolar lipidler gibi lipoproteinler veya özel bağlay layıcı proteinler ile olur.

4 2 -Suda Çözünen Vitaminlerin Özellikleri Kimyasal olarak heterojen bir grupturlar. B grubu vitaminleridir. (Büyük k kısmk smı) Günlük k alınımlar mları gereklidir. Suda eridiklerinden fazlası idrar ile atılır. Toksik miktarda birikimleri pek görülmez. g (kobalamin birikebilir)

5 1- Suda Çözünen Vitaminler: Tiamin (B1 Vitamini, Anörin rin) Riboflavin (B2 Vitamini, Laktoflavin) Niyasin (Nikotinamid,, PP Vitamini, B3) Piridoksin (B6 Vitamini) Biotin (H Vitamini) Pantotenik asid (B5 vitamini) Paraaminobenzoik asid Folik asid (B9 vitamini) Vitamin B12 (Siyanokobalamin( Siyanokobalamin) Lipoik asid C Vitamini (Askorbik( asid)

6 2- Yağda Çözünen Vitaminler: Vitamin A (A Vitaminleri) Akseroftol, Retinol Vitamin D (D Vitaminleri) Kalsiferol Vitamin E (E Vitaminleri) Tokoferol Vitamin K (K Vitaminleri) Fillokinon 3- Vitamin Benzeri Maddeler Miyoinozitol inozitol Kolin Flavonoidler (Vitamin P) Esansiyel yağ asidleri (Vitamin F) Karnitin

7 VİTAMİN N EKSİKL KLİĞİ NEDENLERİ 1- Günlük k yetersiz alınım: Açlık, yoksulluk, alkolizm. 2- Yetersiz emilim: Safra kanalı tıkanması sonucu yağda çözünür (A,D,E,K) Vitaminler emilemez Pernisiöz anemi (İntrinsik( ntrinsik faktör r eksikliği) i) Spru sendromu İnce barsak iltihabı

8 3- Yetersiz Kullanım: Bazı Vitaminlerin transportu için i in gerekli olan protein eksikliği İnaktif olan Vitamin ön n maddesinden aktif şeklin sentezindeki bozukluk 4- İhtiyacın n Artması: Büyüme, hamilelik, laktasyon,, yaralanma

9 5- Atılımın n Artması: Böbrek fonksiyon bozukluğu 6- İlaca Bağlı Eksiklik: Antibiotik alınımına na bağlı barsaktaki mikrobial sentez bozukluğu Tüberküloz tedavisinde kullanılan lan izoniazide bağlı B6 eksikliği i gibi...

10 KAROTENLER Doğal olarak oluşan, doğada yaygın n bulunan kırmk rmızı- sarı renkte, yağda erir pigment maddelerdir. Karotenoidler sebze ve meyvelerin renk, koku ve tatlarını verir. Yeşil yapraklı sebzeler karoten yönünden nden zengin olmalarına rağmen men klorofilin rengi daha baskınd ndır. Bazı karotenler A Vitamini aktivitesine sahiptirler. Pro Vitamin A, (Beta karoten,, Alfa karoten,, Gama karoten, Kriptoksantin...) Pro Vitamin A etkisi olmayanlar: Likopen, Lutein, Zeksantin,,...

11 KAROTENLER β karoten: : A Vitamini ön n maddesidir. (Pro( Vit A) β karoten O 2 Dioksigenaz 2 mol Retinal Retinal retinoldehidrogenaz Retinol NADH+H + NAD + β karotenden A Vitamini oluşumu umu İnsanlarda barsak hücreleri h ve karaciğerde Hayvanlarda barsak hücrelerinde h olur

12 Karotenoidler hücreyi creyi 3 farklı şekilde korur. 1- Flavin ve porfirin gibi uyarıcılar ların n zararlı etkileri önleme 2- Singlet oksijeni baskılama 3- Peroksil radikali temizleme β karoten ve Likopen gibi karotenoidler LDL nin yapısında yer alır r ve LDL yi oksidasyonlardan korur.

13 Karotenlerin Etkileri Bazı kanser tiplerinin oluşumunu umunu önlemek (Akciğer, deri, sindirim sistemi...) Makular dejenerasyon, katarakt oluşumunu umunu önlemek Serbest radikal hasarına bağlı hastalıklar kların n gelişmesini önlemek

14 Vitamin A

15 Vitamin A (Retinol( Retinol) ) besinlerle alınabilir veya bitki karoteninden vücutta sentezlenebilir. (Karaciğer ve barsak hücreleri) h Vitamin A genelde besinlerde yağ asidi esterleri şeklinde bulunur. Sindirim olayında hidroliz olur ve serbest Vit A olarak emilir. İntestinalntestinal mukoza hücrelerinde h yeniden esterleşir (Genelde palmitik asid). Şilomikronlarla lenf sıvısına s geçer. er.

16 Bitkisel kaynaklı besinlerle genelde β-karoten alınır. Ya β-karoten şeklinde emilir veya hidroliz olarak 2 molekül Retinal aldehide dönüşür r ve emilir. Retinal aldehid Aldehit Reduktaz Retinol Karaciğere gelen Vitamin A, Retinil Esterleri şeklinde bir Lipoglikoprotein olarak depo edilir. Normalde karaciğerde mg depo vardır. r. Dokulara transportu gerektiğinde inde hidroliz olur

17 Retinol bağlay layıcı proteine (RBP) bağlanarak plazmaya verilir. Pre albumine bağlı olarak taşı şınır. Ayrıca Retinoik asit plazmada Albumine bağlanarak taşı şınabilir. Retinol ekstra hepatik dokulara girince başka bir hücresel cresel Retinol bağlay layıcı Proteine bağlan lanır (CRBP) Alınan A Vitamini RBP kapasitesini aşarsa a arsa Vitamin A nın toksik etkisi görülür. g r.

18 Vitamin A nın Fonksiyonları 1-Görme Siklusu Vit A nın en önemli etkisi Görme G Biyokimyasındaki rolüdür. r. Görme olayı fotokimyasal bir olaydır. Retinada Rod ve Kon fotoreseptör hücreleri var İnsan retinasında nda ortalama 3 milyon kon ve 100 milyon rod hücresi var. Kon hücreleri h renk görmeg rmeğe e yarar(gün ışığında) Rod hücreleri az ışıkta (Gece görmesi) g

19 Rodlardaki görme pigmenti RODOPSİN Konlardaki İODOPSİN Rodopsin = Opsin + 11-cis retinal. (Protein) Görme mekanizmaları aynıdır. Rodopsine ışık k vurduğunda unda fotokimyasal izomerizasyon olayları başlar. Trans retinal ve opsin ayrılır. r. Rod hücre membranındaki ndaki Ca iyon kanalında nda konformasyonel değişikli ikliğe e neden olur. Hücre H içinde i inde Ca iyonlarının n hızlh zlı akışı sonucu oluşan sinir uyarısı optik sinir vasıtas tasıyla beyne iletilir. Oluşan trans retinal tekrar 11-cis retinale dönüşür. Bu hemen opsine bağlan lanır r ve siklüs tamamlanır. Aynı olay kon hücrelerinde h renk görmek g için i in tekrarlanır. r.

20 2-Büyüme Vit A eksik verilen deney hayvanlarında nda önce iştah i tah kaybı görülmüş ve kemik büyümesinde b yavaşlama saptanmış ıştır. 3-Üreme Spermatogenez için in gerekli ayrıca dişilerde ilerde fetal rezorpsiyonu önlemektedir.

21 4-A Vit. Epitel dokusu ile ilgili görevleri g vardır. r. A Vitamini Epitelin salgı yapıcı özelliğinin inin çalışmasını sağlar. A Vitamini bulunmazsa epitel dokusunda kuruma görülür. g r. 5-Retinol-fosfat-mannoz şeklinde glikolipid Membran yapısında bulunur. Vit A glikoprotein sentezinde rol oynar. 6- CRBP bağlanan lanan Retinol hücrede nükleer n Proteinlere bağlanarak lanarak bazı genlerin ifadelerinin kontrolünde nde kullanılır. Bu etki steroid hormonların n etkisine benzemektedir.

22 7- Vitamin A ve β karoten Antioksidan etki gösterirler. Bu etkilerinden dolayı birçok hastalığ ığa a ve kansere karşı koruyucu etki gösterirler. g Bu etkiyi yapılar larında bulunan konjuge çift bağlar yardımıyla yla sağlarlar. Kanserojen etkisi olan oksijen radikallerini bağlayarak zararlı etkilerini önlerler.

23 A Vitamini Mineral Etkileşimleri: imleri: Çinko Vitamin A Dolaşı şımda retinol özel bir protein olan RBP (retinol( bağlay layıcı protein) ile dokulara taşı şınır. Zn eksikliği i bu protein in sentezini azaltır. Retinol,, karaciğerde retinil esterleri şeklinde depo edilir. Zn eksikliği retinolun depo şeklinden salıverilmesi için i in gereken enzim aktivitesini azaltır. Çinko retinolu retinale çeviren enzim için i in gereklidir.

24 Demir Vitamin A Demir eksikliği i anemisinde demir ile birlikte A Vitamini verilmesinin daha etkili olduğu u gösterilmig sterilmiştir. tir. Günlük k gerekli miktar: RDA (The( recommended dietary allowance) 19 yaşı şından büyük b k erkekler:900mcg/gün(mikrogram) kadınlar :700 mcg/g /gün Çocuklarda daha azdır. Hamilelikte 800mcg/gün 2600 IU/gün Fazla alınmas nması sakıncal ncalıdır.

25 Eksikliği: i: Karaciğerde A Vit.deposu azaldığı ığında az ışıkta görme g bozukluğu u (gece körlk rlüğü) ) ortaya çıkar. Daha ileri yetmezlikte mükoz sekresyon azalma sonucu: Kseroftalmi Solunum yolları enfeksiyonları Böbrek taşı oluşumu umu Ürogenital yollarda bozukluk Vit A Diş ve Kemik oluşumuna umuna etkilidir. Dişeti ve dişlerde bozukluk Çocuklarda kemik büyümesinde b duraklama

26 A Vit.. Fazla Alınmas nması: Hipervitaminozis A A Vitamini emilimi hızlh zlı olmasına karşı vücuttaki konsantrasyonunun azalması yavaş olur. Hipervitaminozis A, günlg nlük k dozun yaklaşı şık k 10 misli kadar fazla alınmas nması sonucu gelişir. ir mcg/g /gün n veya IÜ/gI /gün Günlük mak.doz 3000 mcg IÜI geçmemeli 65 yaş üstünde doz 3000mcg/gün

27 Hipervitaminozis A - İştah kaybı - Kaşı şıntı - Mide bulantısı kusma - Saç dökülmesi - Bulanık k görüşg - Baş ağrısı - Yorgunluk - Kemik ve eklem ağrısıa - Karaciğer büyümesi, b siroz

28 KAROTENEMİ: - Besinlerle fazla karoten alınmas nmasıyla oluşur. ur. - Deri, avuç içi, i, ayak tabanı sararır - Sarılıktan farkı sklera sararmaz

29 D Vitamini kalsiferol vitamin D2 2 önemli D Vitamini kaynağı var. 1- Dietle alınan D2 ve D3 2- Fotoliz olayı ile deride 7.dehidrokolesterolden oluşan D3 Dietle alınan D2 ve D3 ince barsaktan emilir. Özel bir zel bir Globulin e bağlanarak kan yolu ile karaciğere gider. Karaciğer hücrelerinin h mikrozom fraksiyonunda hidroksillenir. Kolekalsiferol 25.Hidroksilaz 25.hidroksi kolekalsiferol (25.hidroksi Vit.D3)

30 25.hidroksi kolekalsiferol un Vitamin D etkisi yoktur. Karaciğerde bu maddenin oluşum um miktarı 25.hidroksi D3 miktarı ile ayarlanır. r. Dolaşı şıma bu şekilde katılır r ve bu şekilde depo edilir. Gerektiğinde inde böbrekte b brekte yeniden hidroksillenir.ayr.ayrıca az miktarda kemik te de olabilir. Bu organ hücrelerinin h mitokondrilerinde reaksiyon olur.

31

32 Bu olayda regulasyon 1- Paratiroid hormon 2- Serum fosfat miktarı dihidroksi D3 miktarı 1.25: dihidroksi kolekalsiferol un etki şekli: (Steroid( hormonlara benzer) Hedef organ:1) İnce barsak 2) Kemik 3) BöbrekB 4) Pankreas

33 İnce nce barsakta 1.25 dihidroksi D3 hücre h içine i ine girer ve özel bir sitoplazmik reseptöre bağlan lanır. Bu kompleks Nukleusa yerleşir Özel zel bir Ca bağlay layıcı protein sentezler Bu proteinin görevi g ince barsakta Ca ++ emilimini sağlamakt lamaktır.

34

35

36

37 D Vit Eksikliği - RAŞİ ŞİTİZM (Çocuklarda( görülür) g r) - OSTEOMALAZİ (Büyüklerde) - Yaşlılarda larda 7.dehidrokolesterolun D3 dönüşümüd (derideki fotoliz) ) azalır. KAYNAKLARI: - Balık k yağı ğı,, yumurta sarısı,, karaciğer, sütten s yapılan besinlere D Vitamini katılmaktad lmaktadır.

38 Vitamin D eksikliğinde inde risk faktörler

39 FAZLA ALINIMI: Uzun Süre S Fazla Alınırsa: Kemiklerde demineralizasyon sonucu küçük üçük çarpmalarla kırık k k oluşur. ur. Serum Ca ++ ve fosfor artışı ışına bağlı olarak yumuşak dokularda kalsifikasyon oluşur. ur. Örnek: Böbrek B taşlar ları

40 RDA Kadın n ve erkek yaş : 5 microgram/g /gün 200 IU/gün yaş : 10 mcg/g /gün 400 IU güng 70 yaş üstü : 15 mcg/g /gün, 600 IU/gün

41 Vitamin K Bulunduğu u besinler: koyu yeşil yapraklı sebzeler, brokolj,, domates, et, yumurta sarısı,, balık k yağı ğı, karaciğer, patates, soya yağı ğı,, zeytin yağı ğı...

42 K Vitamini besinler içerisinde i yaygın n bulunduğundan undan ve barsakta sentez edilebildiğinden inden eksikliği lipid emilim bozukluklarında olabilir. Safra tuzlarının n yardımı ile emilerek şilomikronların içerisinde lenf sistemine katılırlar ve karaciğere giderler. Menadion suda eridiğinden inden direkt emilir.

43 K ismi Koagülasyon lasyon,, kan pıhtp htılaşmasından geliyor. K Vitamini etkisi gösteren g 3 tip madde vardır. r. K1 Fillokinon bitkisel kaynaklıdır K2 Menakinon barsakta bakteriler tarafından K3 Menadion sentezlenir ve absorbe olur izopren yan zinciri olmayan sentetik K Vit.

44 Etkisi 1- Koagülasyon lasyon= = Kan pıhtp htılaşması Pıhtılaşma faktörlerinden II, VII, IX, X faktöre etkilidir. Bu faktörler karacigerde in aktif şekilde sentezlenirler. Aktiflenmeleri için in Vit K gerekli

45 2- Kemik Mineralizasyonu Kemiklerde Vit.. K bağlı proteinler izole edilmiştir. Osteoblastlarda sentezlenen Osteokalsin sentezi D Vitamininin aktif şekli olan 1.25 (OH)2 D3 veya kalsitrol ile düzenlenir. d Osteokalsinin mineral bağlama kapasitesi glutamik asid kalınt ntılarının Vit K. bağlı karboksilasyonu ile olur.

46 3- Karaciğer hücrelerinin h mitokondrilerinde oksidatif-fosforilasyon fosforilasyon olayında etkilidir. Nedeni:K Vitamini elektron taşı şıyabilir özelliktedir.

47 Eksikliği: i: İnsan organizmasında nda sentezlendiği i için i in gerçek ek eksiklik pek görülmez. g Uzun süreli s antibiotik kullanımı sonucu barsak florası bozulacağı ğından hipoprotrombinemi görülebilir. İyi beslenemeyen yaşlı kişilerde ilerde görülebilir. g Sonuçta kanamaya eğilim e artar. Vit K eksikliği, i, yetersiz osteokalsin oluşumuna umuna bağlı kemik mineralizasyonunda bozukluğa a neden olur. Osteoporoza bağlı kemik kırığık ığı oluşmu muş kişilerde ilerde Vitamin K1 eksikliği i saptanmış ıştır.

48 Yeni doğanda: Yeni doğanda gastrointestinal sistem steril olduğundan undan sentezlenemez. Sütteki miktar ihtiyacın n ancak beşte birini karşı şılar. Yeni doğana bir defa Vit.K iğnesi i yapılabilir. Sentetik K Vitaminin fazla alınmas nması oral antikoagulanların etkisini bloke edebilir. Hamile kadınlarda kullanılırsa yeni doğan bebekte sarılık görülür. r. Eritrositlerin aşıa şırı yıkımına bağlıdır.

49 Doğal K1 fazla alınmas nmasının n bir yan etkisi yoktur. Doğal K1 ve K2 kolaylıkla kla depo edilir ve atılır. Günlük k ihtiyaç (RDA) Yaşla değişebilen ebilen bir miktardır. r. 6 aydan küçük üçük k bebeklerde : 5 mcg/g /gün 1-33 yaş çocuklarda : 15 mcg/g /gün 10 yaşa a kadar : 30 mcg/g /gün Yetişkin erkeklerde : 120 mcg/g /gün kadınlarda : 90 mcg/g /gün 65 yaş ve üstü yaşlarda osteoporoz ve kemik kırık k riskine karşı 250 mcg

50 E VİTAMV TAMİNİ Tokoferol Doğal olarak oluşan çeşitli tokoferoller vardır. r. En çok bulunan ve en aktif olan α- tokoferoldur. Besinlerde bulunan diğer tokoferoller beta, gama ve delta tokoferollerdir. α tokoferol 5,7,8 trimetil-tokoferol tokoferol β 5.8. Dimetil γ 7.8 Dimetil-tokoferol tokoferol δ 8. metil

51 E Vitamini Kaynakları Yeşil bitkiler Bitkisel yağlar(ay lar(ayçiçeği, i, mısır,soya m fasulyesi yağlar ları) Süt Yumurta Karaciğer daha az E Vit.. Pişirme irme ve derin dondurucuda etkisini kaybeder.

52 Tokoferol diette yağda çözünm nmüş olarak bulunur. Lipid sindiriminde açığa ığa çıkar ve emilir. Şilomikronlarla karaciğere gider. VLDL ile karaciğerden uzaklaştırılır. r. Yağ dokularında depo olabilir.

53 E Vitamini Fonksiyonları İnsanlarda 1-Kas zayıfl flığı 2-Kreatin üri 3-Eritrosit yıkımıy Hayvanlarda Anti sterilite faktörü, fertilite faktörü üretim fonksiyon bozukluğu Metabolik Önemi 1-Antioksidan 2-Selenyum metabolizması

54 Vitamin E ninnin en önemli fonksiyonu ANTİOKS OKSİDAN etkisidir. E Vitamininin en önemli nemli etkisi serbest radikallerin etkisini azaltmaktır. Serbest radikallerin oluşumu umu 1-Normal metabolik olaylar 2-Dışardan alınan toksik maddeler

55 1-Antioksidan Vitaminler β karoten Vitamin A Vitamin C Vitamin E ve Yardımc mcı olarak Se Hücre membran ve hücre h alt fraksiyonları membranlarının fosfolipidlerinin yapısında bulunan çok doymamış yağ asidlerini peroksidasyonlardan korumak. Yüksek Y oksijen konsantrasyonunda, solunum sistemi hücre h membran ve eritrosit membran lipidlerini de oksidasyonlardan korumak. Hava kirliliği i ile vücuda v giren ozon, NO2 gibi maddelerin etkisinden korumak Aynı şekilde retinayı da korur.

56

57 Yüksek ksek dozda C Vit alınmas nması Vit E ihtiyacını artırır. r. Yüksek ksek dozda E Vit alınmas nması Vit K absorpsiyonunu azaltır. Demir E Vit tahrip eder. Bu nedenle Demir tabletleri ve E Vit günün n aynı zamanında nda alınmamal nmamalı.

58 E Vitaminine olan ihtiyaç hamilelik ve laktasyon döneminde ve yeni doğanda fazladır. E Vit.. eksikliğinde inde Anemi gelişir. ir. Anemi hemoglobin sentezinin azalması ve eritrosit ömrünün n kısalmask salmasına bağlı olabilir. Çok ok doymamış yağasidli asidli yağlarla beslenmek E Vitaminine olan ihtiyacı artırır. r. Lipid emiliminin bozulmasına neden olan hastalıklar E Vitamini eksikliğine ine bağlı nörolojik bozukluklara neden olur. Yüksek ksek dozda A Vit alınmas nması Vit E absorpsiyonunu azaltır.

59 Selenyumun etkisi: Selenyum, Vitamin E gibi hücreyi h peroksidatif etkilerden korur. Se etkisi E vitamini ihtiyacını azaltır. Se, Glutatyon peroksidazın yapısında bulunur. Bu enzim yağasidi asidi hidroperoksidlerin membran yapısını bozmasını önleyerek E Vitaminine yardımc mcı olur. Pankreas normal fonksiyonu için i in gerekli. Vit E. ile diğer lipidlerin sindirim ve emilimine etkili Vit E nin plazma lipoproteinlerine bağlanmas lanmasına na yardım eder.

60 B grubu Vitaminleri Tiamin (Vitamin B1) Riboflavin (Vitamin B2) Pantotenik asid (Vitamin B5) Niasin (Vitamin B3) Piridoksin (Vitamin B6) Biotin Kobalamin (Vitamin B12) Folik asid

61 Tiamin (B1 Vitamini, An örin) Diet içinde inde B1 vitamini bulunmalıdır. Karaciğer, et, yumurta, balık Taneli yiyecekler (buğday, pirinç,, arpa, bakla, nohut, fasulye...) Bu yiyeceklerin özellikle kabuk kısmk smında bulunur. Isıya dayanıkl klı olduğundan undan un, ekmek, makarna gibi yiyecekler içerisine i tiamin katılabilir.

62 Emilim: Besinlerle alınan tiamin kolayca emilir. Emilim yeri ince barsaklardır. Barsaklarda sentezi mümkm mkün, Plazmada tiamin büyük k oranda albumine bağlı olarak taşı şınır. Tiamin in in aktif şekle dönüşmesi d ATP, Mg, Tiamin pirofosfokinaz a ihtiyaç gösterir. Tiamin ATP, Mg ++ Tiamin pirofosfokinaz Tiamin pirofosfat+amp (TPP)

63 TPP etkisi: Aktif aldehid grubunun transferinde rolü olan iki enzimin koenzimi olarak etkilidir. 1- α- keto asidlerin dekarboksilasyonu 2- Transketolaz reaksiyonlarında nda TPP ve TTP santral sinir sisteminde de oluşabilir. Beyin metabolizmasında önemli rolü vardır. r.

64 Eksikliği: i: α- ketoasidlerin dekarboksilasyonu bozulur. Sonuç olarak kanda piruvik asid,, laktik asid ve α keto glutarik asid birikir Transketolaz enzimi çalışmaz. Buna bağlı olarak glukozun direkt oksidasyonu bozulur. Pentoz miktarı artar, NADPH yeterli oluşamaz amaz ve sonuçta yağasidi asidi sentezi etkilenir.

65 Kronik alkolizmde görülür. g r. Wernicke Korsakoff sendromu Karbohidratca zengin beslenenlerde tiamine daha fazla ihtiyaç vardır. r. BERİBER (günde 0,4 mg az alınırsa) (Sinir, sindirim ve dolaşı şım m sisteminde bozukluk görülür) r)

66 RDA 19 yaş üstü erkeklerde 19 yaş üstü kadınlarda Hamilelik ve laktasyonda 65 yaş üstü 1.2 mg tiamin/g /gün 1.1 mg tiamin/g /gün 1.5 mg tiamin/g /gün 1.5 mg tiamin/g /gün Fazlası zararlı değildir. Ancak ilaç şeklinde uzun süre s günde 200mg tiamin alınmas nması sonucu gelişir. ir. Allerjik ve anaflaktik reaksiyonlar görülür. g r. Tiamin idrar ve dışd ışkı ile atılabilir. Ayrıca tiaminaz etkisiyle piramin şekline dönüştürülerek d atılabilir.

67 Riboflovin (B2 Vitamini) Riboflavin bitkisel ve hayvansal kaynaklı yiyeceklerde serbest Riboflavin,, FMN, FAD şeklinde bulunur. En çok bulunduğu u besinler: Et, süt, s yumurta, karaciğer ve yapraklı sebzelerdir. Sütte Laktoflavin Yumurtada Ovoflavin Karaciğerde Hepatoflavin Bitkilerde Verdoflavin

68 Riboflavin Flavin Ribitol FMN = Flavin mononükleotid = Riboflavin fosfat Flavin Ribitol Fosfat FAD = Flavin adenin, dinukleotid Flavin Ribitol Pirofosfat Riboz adenin FMN, FAD Oksido redüksiyon enzimlerinin prostetik grubunu oluştururlar. tururlar. FMN, FAD proteinlerle birleşerek erek flavaprotein veya flavoenzimleri oluşturur.

69 Flavoprotein Enzimleri: Oksido redüktazlar ktazlar: Ksantin oksidaz Aldehid dehidrogenaz α-amino oksidaz- Suksinat dehidrogenaz Gliserol 3.fosfat dehidrogenaz

70 RDA Yetişkin erkeklerde 1.3 mg/gün Yetişkin kadınlarda 1.1 mg/gün Klinik eksiklik belirtileri 0.5-0,6 0,6 mg/gün n az alınırsa görülür. r. Riboflavin eksikliği i genelde diğer suda erir vitamin eksiklikleriyle birlikte görülür. g r. Dermatit, anemi... Fazla alınmas nması zararlı değil.

71 Doğal besinlerde niasin daha çok ok amid şeklinde bulunur. Et, karaciğer, balık, süts Ceviz, fıstf stık, çay, kahve, bira zengin kaynaklardır. r. Niasin veya Niasin amid dietle alınd ndıktan sonra ince barsakta emilir. Kanda daha ziyade eritrositler içerisinde i bulunur. Dokularda depo edilemez. En çok ok karaciğer, kas ve böbrek brek dokusunda bulunabilir. Fazlası idrar ile atılır. Niasin (B3 Vitamini)

72 Fonksiyonu: Koenzimlerin yapısına girmek. NAD (Nikotinamid( adenin di nukleotid) NADP (Nikotinamid( adenin di nukleotid fosfat) Oksido reduksiyon olaylarında etkilidir (elektron ve hidrojen taşı şıyıcıdır) İnsan organizmasında nda bulunan 200 kadar enzim niasin koenzimleri olan NAD ve NADP ihtiyaç gösterir. Örnek: Karbonhidrat,protein ve yağlar ların, alkolun katabolizmasında NAD,

73 NADP fonksiyonları daha ziyade anabolik tir tir. Örnek: Yağasidleri asidleri ve kolesterol sentezi Nikotinik asidin kan kolesterol düzeyini d düşürmek, d HDL kolesterol u artırmak rmak ve Lp(a) konsantrasyonunu azaltmaya yönelik y etkisi vardır. r. Nikotinamidin böyle etkisi yoktur. Yağ dokusunda lipolizi inhibe ederek serbest yağasidlerinin asidlerinin salıverilmesini azaltır. Bu şekilde kolesterol taşı şıyan lipoproteinlerin sentezini azaltır. İnsanlarda Nikotinamid sentezi Triptofandan yapılabilir. Mısırla beslenenlerde nikotin amid eksikliği i görülebilir. g Çünk nkü mısırda triptofan ve niasin yoktur.

74

75 Eksikliği i : Pellagra (pelle= = deri, agra= = kaba) Pellagra besinlerle yetersiz niasin veya triptofan alınımı ile gelişebilir. ebilir. HARTNUP hastalığı (triptofan absorpsiyonunu bozan herediter bir hastalık) KARSİNO NOİD D SENDROM (karsinoid( tümörler sonucu serotonin ve diğer katekolaminlerin sekresyonunun artması pellagra ya neden olabilir. Bu durumda triptofan seretonin sentezi için i in kullanılmaktad lmaktadır) Uzun süreli s antitüberk berküloz ilaçlar larının n kullanımı.

76 Deri, sindirim sistemi ve sinir sistemi ile ilgili belirtiler verir. DDD görülür g r (Dermatit, Dementia, Diare) Pellegra genelde Niasin, Triptofan ve piridoksin eksikliğidir. idir.

77 RDA: Erkeklerde 16mg NE/gün Kadınlarda 14mg NE/gün 65 yaş üstü 20mg NE/gün n gerekiyor. Toksik Etkisi: İlaçlarla larla günlg nlük k dozun 60 katı fazla alınmas nması ile gelişir. ir.

78

79 Kaynakları: Hayvansal ve bitkisel kaynaklı yiyecekler Karaciğer, süt, s yumurta, balık Pirinç,, buğday, mısır m r gibi taneli besinler Yeşil yapraklı sebzelerde az İnce barsakta bakteriler tarafından sentez edilebilir. Besin maddelerinde serbest veya proteinlere bağlı olarak bulunurlar. Nişastaya da bağlanabilirler.

80 Metabolizma: Serbest şekli ince barsaktan emilir. Bağlı şekli önce serbest şekle geçer er sonra emilir. Emildikten sonra beyin, karaciğer ve böbreklerde b breklerde Piridoksal kinaz+atp yardımı ile ester şekle geçer. er. Beyin, karaciğer ve kas dokusunda depo edilebilir. Vücuttaki Piridoksal fosfatın n yarısı kas glikojen fosforilazına bağlıdır. Kolaylıkla metabolize olur. İdrar ile atınan başlıca metaboliti Piridoksik asiddir.

81 Fonksiyonları: a-aminoasidleri substrat olarak kullanan birçok enzimin kofaktörüdür. Transaminaz, Transsülf lfüraz, Dekarboksilaz, Kinüreninaz b- Doymamış yağ asidlerinin organizmada kullanılımlar mlarında etkili Linolenik asidin Araşidonik aside geçmesinde kofaktör. Esansiyel yağasidleriyle asidleriyle birlikte Kolin in Lipotropik etkisini artırır. r. c- Vit B6 Porfirin yapımında da etkili. Hem sentezinde Suksinil glisin δ ALA dekarboksilasyonunda koenzim olarak görev alır. δ ALA = Delta amino levünilik asid.

82 RDA: yaş kadın n ve erkek 51 yaş üstü erkeklerde 51 yaş üstü kadınlarda 1.3 mg/gün 1.7 mg/gün 1.5 mg/gün Günde 100 mg kadar kullanılmas lması zararlı değildir.

83 Eksikliği: i: Kanda piridoksal fosfat azalır. Eritrositlerde Transaminaz aktivitesi azalır. Triptofan yüklenmesinden sonra idrarda Ksanturenik asid atılışı ışı artar. Transulfurasyon olamayacağı ğından Homosistinüri ve sistationinüri görülür. r.

84 Klinik Belirtileri: Deri ve mukozada yaralar Anemi Santral sinir sistem bozukluğu Konvulsion, çocuklarda epileptik nöbetlern

85 Bu grupta kimyasal olarak birbirine benzeyen maddeler vardır. r. Monoglutamat (1) Triglutamat (3) Ptroil glutamatlar Heptaglutamat (7) Farkları yapılar larındaki glutamik asid sayısıdır.

86 İnsan nsan organizmasında nda PABA sentezlenemez ve glutamik aside bağlanamaz. Folik asid besinlerle alınmal nmalıdır. En çok bulunduğu besin yapraklı yiyeceklerdir. Folium = Yaprak Bitkilerde bulunan folik asidde 7 tane glutamik asid vardır. r. Yapısında gamma bağlı polipeptid zinciri bulunur.ince nce barsaktaki hidrolitik enzimler yerine özel bir enzimle yıkılırlar. y

87 Enzim adı: Folil poli glutamat hidrolaz (veya folat Redüktaz ktaz) Monoglutamik şekle hidroliz olduktan sonra emilir. İntestinalntestinal hücrede tetra hidro folat ve N-metilN metil-h4 folata dönüşür. Emilir ve plazmada proteinlere bağlan lanır. Folatın metabolik ürünleri idrar ve safra ile atılır.

88 Etkisi Folik asid tetrahidrofolikasid (aktif) şekline geçtikten sonra tek karbon birimli maddelerin taşı şınmasında nda kullanılır. H4 folat tarafından taşı şınabilen birimler Metil, metilen, metenil, formil... Folik asid büyüme ve hücrelerin h çoğalmasında temel rol oynar. Hematopoetik sistemde ve vücudun v bütün b dokularında folik aside ihtiyaç vardır. r.

89 RDA Kadın n ve erkeklerde 400 mcg/g /gün Hamilelikte 600 mcg/g /gün Eksikliği Megaloblastik anemi Büyümede duraklama

90 B12 Vitamini (korrin( halka sistemi) Hayvansal kaynaklı (et, böbrek, b brek, karaciğer) İnsanda nsanda sentezlenebilir. Bitkilerde yok denecek kadar az.

91 Yapı= = Porfirin benzeri halka sistemi + Co,, kobalta bağlı CN grubu + Metil /5- dezoksi adenozil (deoksi riboz- adenin) Günlük k ihtiyaç Vücutta cutta Hamilelikte 2.6 mcg/g /gün 2.5 Hg. 2.5 mcg/g /gün 4 mg depo (yarısı karaciğerde)

92 Kobalaminler 1- Siyanokobalamin-kobalt kobalt - CN bağlan lanır 2- Hidroksi kobalamin - OH bağlan lanır 3- Nidro kobalamin - NO2 bağlan lanır 4- Metil kobalamin - CH3 bağlan lanır 5- Kobamid koenzim - 5.deoksi adenozin (Koenzim B12)

93 Ekstrinsik Faktör: B12 Vit Instrinsik Faktör r : Glikoprotein Besinlerle alınan B12 midede serbestleşir. Emilebilmesi için i in Intrinsik faktöre bağlanmas lanması gerekli. Intrinsik faktör r midede salgılanan lanan bir glikoproteindir.. Ayrıca mide suyunda yeterince HCI olmalıdır. Aklorhidride (yeterince serbest HCI olmayan durum) emilemez. Pernisiyöz anemi görülür. r.

94 Intrinsik faktör r B12 nin emilimini sağlad ladıktan sonra ince barsak hücrelerinde h hidroliz olur veya barsağa geri döner. d B12 absorblanır. Transkobalamin II ye bağlanarak karaciğer ve kemik iliğine ine taşı şınır. Dolaşı şımdaki B12 nin bir kısmk smı da Transkobalamin I e bağlıdır. Transkobalamin I ve II globulin yapısında maddelerdir.

95 B12 Vit.. Fonksiyonları : Kobalamin i kofaktör olarak kullanan iki enzim sistemi vardır. r. 1.Metillendirme reaksiyonları: Transmetilaz enziminin Koenzimidir. Homosistein dönüşümü koa Metiyonin 2.Metilmalonil izomeraz enziminin koenzimidir.

96

97 B12 eksikliğinde, inde, metil malonik asid süksinik aside dönüşemez; idrar ile atılır. 3. Vitamin B12 koenzim olarak nükleik asidlerin sentezinde de etkilidir. Ribonukleotidlerin, deoksiribonükleotidlere kleotidlere çevrilmesinde etkilidir. 4.Eritrosit olgunlaştırıcı etkisi vardır. r.

98 B12 Vit.. Eksikliğinde inde anemi görülür. g r. 1- Pernisiöz anemi : Herhangi bir nedenle intrinsik faktör r azlığı sonucu B12 emiliminin azalması 2- Megaloblastik anemi a- B12 eksikliği 1-Alınımında nda eksiklik (vejeteryanlar( vejeteryanlar) 2-Absorbsion bozukluğu u (intrinsik( faktör eksikliği) i) b- Folik asit eksikliği 1-Alınımında nda eksiklik (Alkoliklerde) 2-İhtiyacın n artması (Gebelik, gelişme dönemi, d kanser, dializ)

99 L-Askorbat

100 Taze meyve ve sebzelerde bulunur Isıya dayanıkl klı değildir, pişirme irme ile bozulur. Dondurulmuş yiyeceklerde aktif kalabilir. Bitki ve hayvanlarda sentez edilebilir. İnsanlarda sentezi mümkm mkün n değildir.

101 İnsanlarda L-GulanolaktonL Oksidaz enzimi olmadığı ığından sentezlenemez. Bu nedenle dışd ışardan alınmal nmalıdır. Vitamin C ince barsakta çok ok kolay emilir. Eksikliği i ancak yetersiz alınım m sonucu olur. İnsanlarda yaygın n olarak ay yetecek kadar bütün b dokularda depo edilebilir. Askorbik asid oksalata dönüşerek d idrar ile atılır.

102

103 Fonksiyonları I. Hücrelerde H oksido reduksiyon olaylarında etkili. Bu renksiyon ara metabolizma olaylarında etkili Biolojik sulfatlandırmada ara madde Tirozin metabolizmasında etkili Fenilpiruvik asidin oksidasyonunu artırır Transferinden demir ayrılmas lmasında etkili Glukozdan Glikojen yapımında etkili

104 II. Hücreler H arasındaki bağ dokusu kollajeninin oluşumunda umunda etkili Prokollajen sentezinde prolin ve lizin in in hidroksilasyonunda etkili III. Bazı maddelerin emiliminde etkili Ör: B12, Demir gibi Eksikliğinde inde anemi görülür. g r. IV. Safra asidleri oluşumunda umunda 7 α hidroksilaz basamağı ğında etkili V. Antioksidan etkili. Membranlarda oksitlenmiş tokoferolu indirger

105 Elektron verici olarak etkili olduğu u enzimler Kollajen hidroksilaz Kollajen biosentezi Karnitin biosentezinde etkili enzimler Yağasidi asidi oksidasyonu Dopamin β-monooksijenaz Norepinefrin ve Epinefrin sentezi Fenil piruvat dehidrogenaz Tirozin metabolizması

106 Etkili olduğu non-enzimatik reaksiyonlar Gastrointestinal demir emilimini artırır Oksidatif DNA ve protein hasarını azaltır LDL lipoprotein oksidasyonunu azaltır Lipid peroksidasyonunu azaltır

107 Eksikliği: i: Skorbut Yaraların n geç kapanması Diş kaybı,, diş eti kanaması Anemi Eklemlerde şişme Kollajen yetersizliğine ine bağlı bağ dokusu bozukluğu kollajen hidroksilasyon eksikliği i sonucu gelişir. ir.

108 RDA: 200 mg/gün Sigara içenlerde i ihtiyaç artar Fazla alınmas nması: Askorbik asid toksik değildir. Oksitlenmiş şekli olan dehidroaskorbik asid toksiktir. Dehidroaskorbik asidi tekrar askorbik aside çeviren enzim sistemi eksik olan kişilerde ilerde birikime bağlı bozukluklar görülebilir. g

109

110 Bulunduğu u Yerler Hayvansal Kaynaklı karaciğer, süt, s yumurta ve taneli bitkisel kaynaklı besinlerde bulunur. Barsaktan kolay absorbe olur. Kan dolaşı şımı ile dokulara yayılır. Burada ATP ile fosforillenerek fosfopantoteik asid ve sonra aktif koenzim olan koenzim A oluşumuna umuna katılır.

111

112 Biokimyasal Etkisi Pantotenik asidin önemi KoA yapısına girmesidir. Karbohidrat Lipid Kolesterol ve steroid hormonların n sentezi Asetilasyon reaksiyonları

113 Eksikliği Diğer B grubu ile birlikte eksikliği i görülür. g r. Saçlar ların n kırlak rlaşmasını önleyici faktör. Solunum ve Sindirim Yolları enfeksiyonları RDA 5mg ~ 10mg/gün

114 Biotin Doğal yiyeceklerde yaygın n olarak bulunur. Ayrıca intestinal bakteriler yardımı ile sentez edilir.

115 Fonksiyonları 1- Biotin, karboksilaz enzimlerinin koenzimidir Piruvat karboksilaz Asetil CoA karboksilaz Propionil CoA karboksilaz β metilkrotonil CoA karboksilaz 2- Karbohidrat ve Lipid metabolizmasında etkili enzimlerin yapısına girer.

116 3-Karboksil gruplarının n (HCO - 3, CO 2 ) transferinde etkilidir. Önce karboksil grubu aktiflenir ve sonra transfer edilir. (HCO - 3, ATP, Mg ve ve asetil - CoA) Aktiflenen karboksil biotin in in azotuna bağlan lanır, karboksibiotin oluşur ur ve biotin taşı şıyıcı proteine bağlanarak aktarılır. r.

117 Aktif BölgeB (H çıkar yerine CO 2 bağlan lanır) Karboksilaz enzimlerine bir amid bağı ile bağlan lanır (karboksil grubu ve lizindeki aminı grubu arası) Biotin bağlı enzimlerin proteolizi için in Biotinaz enzimine ihtiyaç vardır. r. Bu enzim etkisiyle biotin ve lizin ayrılır r ve biotin tekrar fonksiyon gösterecek g duruma geçer. er.

118 Biotinidaz Eksikliği: i: Otozomal resesif bir eksiklikdir.. Yeni doğanda yapılan bazı genetik taramalarda bu enzime bakılmaktad lmaktadır. Günde mg vermek nörolojik n gelişmeleri meleri önler (optik atrofi,, işitme i itme kaybı gibi) Biotin eksikliği i yalnız z yetersiz beslenmede görülmez. g Kullanım m yanlış ışlığında da görülür. g r. Yumurta akında ısıya dayanıks ksız z bir protein olan AVİDİN N vardır. r. Bu protein biotin ile sıkıs bir kompleks oluşturma özelliği i gösterir. g Çiğ yumurta yiyenlerde bu nedenle emilemeyeceğinden inden biotin eksikliği görülür. r.

119 Eksikliği: i: Depresyon, halüsinasyon, kas ağrısıa ve dermatit görülebilir. Çocuklukta immun eksikliğe e bağlı hastalıklar gelişir. ir. Bulunduğu u besinler: Bira mayası,, fındf ndık, yumurta sarısı,, karaciğer... RDA Yetişkinler için i in günde g 30 migrogramdır. Günde 200 mg kadar olan miktarlarda zararlı etkisi görülmemiştir.

120 Kolin Vitamin benzeri maddeler Besinlerde fosfatidil kolin şeklinde bulunur. Süt, yumurta, karaciğer, fıstf stık...

121 Fonksiyonu Hücre membran yapısında bulunan fosfolipid ve sfingomiyelin sentezinde kullanılır. Lesitin (fosfatidil kolin) ve asetil kolin yapısında bulunur. Karaciğerden lipid transferi için i in kullanılan lan VLDL oluşumu umu için in fosfatidil koline gerek vardır. r. Yetersizliğinde inde karaciğerde lipid birikimi olur (yağlı karaciğer). Kolin organizmada oksitlenerek betaine dönüşür. Betain (CH3) metil grubu kaynağı ğıdır. Metillendirme reaksiyonlarında nda kullanılır r (Homosistein( ve metionin oluşumu). umu). RDA mg/gün

122 İNOZİTOL Değişik ik izomerik şekilleri vardır. r. Biyolojik aktif olanı myo inozitoldur. İnozitol fosfolipidlerin yapısına girer. Fosfatidilinozitol hücre membran yapısı ile ilgilidir. İnozitol özellikle kemik iliği, i, göz, g ince barsaklar için in önemlidir. Tohumlu yiyecekler, fındf ndık, fıstf stıkta bulunur. Lipotropik etkisinden dolayı karaciğeri yağlanmaktan korur. Kolesterolu düşürücü etkisi vardır. r. Sağlıkl klı saç ve cilt için i in önemlidir. Ateroskleroza karşı koruyucudur.

123 Eksikliği Eksema,, kabızl zlık, göz g z sorunları,, saç dökülmesi, kolesterol yüksekliy ksekliği i görülür. g r. RDA 500 mg/gün

124

125 Tetrahidrofolikasid koenziminin yapısında bulunur Karaciğer, mısır, m piriç,, yumurta... Barsak bakterileri tarafından sentezlenebilir. RDA: mg/gün

126 Etkisi: 1- Bakteri hücrelerinin h yaşamas aması için in gerekli enzim sisteminin yapısına girer (Fenolaz( Fenolaz). 2- Laktasyon için in gerekli 3- Saçlar ların n kırlak rlaşmasını önler (Pantotenik asid, biotin, folikasid) 4- Deriyi güneg neş yanıklar klarından korur. (Ultraviyole ışınlar nlarını absorblar) 5- Detoksifikasyon etkisi vardır. r.

127 KARNİTİN Karnitin uzun zincirli yağasidlerinin asidlerinin mitokondriye taşı şınmasını ve oksidasyonunu sağlar. Lizin ve Metioninden sentezlenebilir.

128 Koenzim Q Mitokondride elektron taşı şır. Yan zincirdeki izopren birimleri sayısı farklılık gösteren tipleri vardır. r. Tümüne T ubikinon denir.