IZÐIRIK / SOÐUK RÜZGÂR

Transkript

1 Kaðabay Sersekeyulý (1939) 1 Nisan 1939'da, Torðay eyaleti Cankeldi kazasýnda Krupskaya tarým iþletmesinde dünyaya geldi. Torgay'daki Altýnsarin orta okulundan sonra, 1958 yýlýnda Kaz MUV'un Filoloji Fakültesi'ni bitirdi. Cumhuriyete ait gazete ve dergi redaksiyonlarýnda önemli görevlerde çalýþtý. "Kitap jarþýsý" (Kitap Sevgisi), "Drug çitatelya" (Okuyucu Arkadaþ) gazetelerinin redaktörlüðünü yaptý. Þimdi "Jalýn" (Alev) yayýnevinin redaktörü. Eserleri: Hikâyeleri: "Kilt" (Kilit), "Karaþa kazdar" (Karaca Kazlar), En çok tanýnan eseri, Amankeldi'nin hayat hikâyesini yazdýðý "Kýzýl Calav" (Kýzýl Bayrak) romanýdýr. Roman (Birinci Bölüm) IZÐIRIK / SOÐUK RÜZGÂR Predmet istorii - to v proþedþem, çto ne prohodit kak nasledstvo, urak neokonçennýy protses, kak veçnýy zakon. V.O. Klyuçevskiy I 1880 jýlðý "Ülken koyan" jutýnan keyingi alðaþký kýs Batpakkara öñirine tasýp keldi. Küzgi kara suvýk ak baskýnða ulaþýp, jel teristikten avmay, azýnay soktý da turdý. Biyýlðý kýstýñ osýlayþa erte tüsetinin juldýzþýlar sonav koñýr küzden san - sakka jügirtip, teke sümbile tuvýp, suv alðaþ suvýðanda - ak añdaðan. Juldýzþýlar boljamý kate ketpedi. Uluvdýñ ak ýkpaný kazannýñ boz kýravýmen jetti de ile kara suvýk urdý. Karaþanýñ basýnda töñirektegi özen - kol betin kabýrþak muz torlaðan. Uzamay japalak - japalak kar uþkýndap, jer betin kalýñ kürtik kömkerip ülgerdi. Kýstýñ bulayþa baspa törelep, koñýr küzdi karmay tötenþe enüvi kim - kimdi de abýrjýtýp tastaðan edi. Ak ýkpannýñ ýñðayýn tanýðan küzektegi el endi þýn sasayýn dedi. - Apýrav bul ne nevbet? - Ulýv ulýta ma? - Juttýñ kos aðayýndý bolðaný ðoy?! Jurttýñ avzýndaðý söz osý tektes. Keler kýstýñ ýzðarý bet kariytýnday. Kay avýl da alas - küles. Tarýða ürpiyisken jurt küyzele oþarýlýp, býlayðý jerde ýktýrmada otýra berüvdiñ kiysýný jok ekenin añðardý da, kýstavlarýna jedeldete köþti. Jaylavköldegi küzekke konðan kalýñ eldiñ iþinde birine - biri süyengen az ðana tütindi. Begimbet ruvýnýñ jüdev avlý da bar edi. Mal - janý þaðýn bul atanýñ juraðatý ötken kýsta tipten turalap kalðan. Altý aydýñ ala jazý ortaktasa kokamdasýp, birli-jarýmdý karasýnýñ sümesimen küñeltken olar, kýska saskalaktay tüsken. Juttan jana ðana ayýðý, endi köz aþtýk pa dey bergeninde mýnanday utka kezikkendey. Biyýl taðý avýrtpalýkka uþýrasa, oñaluvlarý kiyýn. Kaytpekke kerek? Akýrý, oylanýp - tolðanýp "özen jaðalaðannýñ özegi talmas" dep þeþti de köpþilikpen birge Begimbet balalarý da Torðay boyýndaðý Ürpekti betke aldý. Jaylavköl men Ürpek arasý bul künderi üzdik - sozdýk karakurým köþ. Kýstavða karay þubay kozðalðandardýñ iþinde Üderbaydýñ da köþi bar. Ayak artarý jalðýz Tarih, geçmiþten bir miras gibi bir yerde kalmaz; o ebedî bir kanun gibi, sonu olmayan bir derstir. V.O. Klyuçevski I 1880'de, "tavþan yýlý"nýn büyük kýtlýðýndan sonraki ilk kýþ, Batpakkara çevresine aniden geldi. Güzünki kara soðuk, ak bir iþgâle dönüþtü, rüzgar inadýndan vazgeçmedi, uðultuyla esti durdu. Bu yýl ki kýþýn böyle erken geleceðini müneccimler tâ sonbaharda tahmin etmiþler, aðustos ayýnda, sularýn ilk soðumaya baþlamasýnda fark etmiþlerdi. Müneccimlerin tahmini doðru çýktý. Ejder yýlýnýn bembeyaz örtüsü, ekim ayýnýn boz kýraðýsýyla geldi, ili kara soðuk vurdu. Kasýmýn baþýnda civardaki derenin çevresi de üstü de kabuk kabuk buzla kaplandý. Çok geçmeden lapa lapa kar savrulup yer yüzünü yoðun kar yýðýnlarýyla kuþattý, süsledi. Kýþýn böyle baskýn yapar gibi, güz ayýný kendine dahil edip olaðanüstü bir þekilde geliþi, herkesi þaþkýnlýða düþürmüþtü. Bembeyaz karýn her zamanki halini bilip onu tanýyan insanlar, henüz koyun kýrkma zamanýnda kýþýn gelmesi yüzünden gerçekten çok þaþkýndý. - Oy pirim, bu ne âfet? - Ejder yýlý ulutacak mý ki?! - Kýtlýðýn kardeþi gelmiþ olmalý?! Halkýn aðzýnda dolaþan kelimeler buna benzer. Gelecek kýþýn soðuk rüzgarý yakýp geçecek gibi... Hangi köy öyle böyle. Aðlara takýlmýþ gibi þaþýran halk, acý ve korku içinde bir yere toplanýp barýnaklarda biraz daha oturmanýn uygun olmayacaðýný anladý, aceleyle ve büyük bir hýzla kýþlaklarýna göçtü. Caylavgöl'deki barýnaða giden kalabalýk ilin içinde birbirine dayanan az da olsa ocaklý evli Begimbet boyunun Cüdev köyü de vardý. Malý da akrabasý da zaten az olan bu atanýn soyu sülâlesi özellikle geçen kýþ tükenmeye yüz tuttu. Altý ay yaz boyunca ortaklaþa birkaç hayvanýnýn sayesinde hayatýný sürdürmüþ olanlar, þaþkýn þaþkýn kýþa girdi. Sadece kýtlýktan ancak çýkýp kendine gelen ve göz açtýk mý bile diyemeden böyle bir þubat ayýna rastlamýþlardý. Bu yýl da hayat çilesiyle, güçlüklerle karþýlaþýrlarsa, düzelmeleri zor. Ne yapmak gerek? Sonunda düþünüp taþýnýp "Dere kenarýndan yürüyenin, karný acýkmaz" diye meseleyi çözdüler ve çoðunluðun içinden bir tek Begimbet'in çocuklarý Torgay boyundaki Ürpek'e doðru yola çýktýlar. Caylavgöl ile Ürpek arasý bu günlerde ardarda giden sayýsýz göç kervanýyla dolu. Kýþlaða doðru birbirinin peþi sýra yol alanlarýn içinde Üderbay'ýn da ailesi

2 torý biyesine jekken jaydak þana üstindegi jük te belendey komaktý emes. Tört kanat kiyiz üydiñ þüyekterinen baska as - suvlýk bir - eki kebeje: Idýs - ayak oraðan kobdiyþa: körpe - jastýk salðan ýzbalý jaðýdan: tendey buvýlðan töseniþ kilem - tekemet; kor - jor kiyim - keþek - þanadaðý bar zat osý. Koþ basýnda - Üderbay. Jayav. Aþýk - jarýkta Ürpekke jetip aluvdý közdegen ol þýlbýrýnan jetektegen mama karýn, ejelden jürisi mandýmaðan biyesin süyreley tartýp asýktýratýnday. Birak tabiyðatýnan þaban, oný - munýga köp elpendey koymaytýn kulan porýmdý, mýkýr ayak, eñkiþ savýrýndý törtpak torýsý iyesiniñ ýrkýna köp köne bermeydi. Bir sarýndý bayav ilbip kana keledi. Þananýñ soñýnda eyeli - Kalampýr. Ol da jayav. Kalýnda bas jip, jeteginde siyýrý. Siyýrdýñ kuyrýðýna buzavýn tirkestegen. Targýl siyýr biyýl kenje buzavlavý sebepti ardasýnan eli ayrýlmaðan - dý. Enesin koktap üyreþen kýzýl kaska buzav elsin - elsin tarðýldýñ bavýrýna jarmasýp, janasýp koyadý. Keyde basýn kekjite tartýnþaktap, kürtikke tüsip kiyyas ðana turýp alataný bar. Ondayda Kalampýr burýlýp kelip "evkim - evkim" dep erikken torpaktý savýrýnan siypalay kakpalap, izge tüsiredi. Ava bulýñðýr. Jerdiñ kýrtýsýn suvýrðan ýzðýrýk kattý. Týlsým dalada suvmañday sýrðýðan ýkpa borasýn jüytkiydi. Keyde üvildey, keyde týna kalatýn jel birde küþeyip, birde basýlðanday bop mýñ kubýlýp tur. Manaydý torlaðan ak baskýn töñirekti muñarlandýra javýp kökjiyekti kursak alðan. Joldý joyav borasýn basýp kalýp jatýr. Þubay kozðalðan köþkinþiler bir - birine karasýn köringenmen "adam basý bir allanýñ" kerin kiyip irkes - tirkes ilbiy jýljiydý. Mezgil ekindige tayanðanday. Üderbaydýñ köþi bul kezde Alaköldiñ tusýnan öte berdi. Oñ kaptalda Jalmavýz sorý. Alaköl - Üderbaydýñ ejelgi ata konýs mekeni. Bar tirþiligi osý jerde ötken. At jalýn tartýp mingeli özine karaðan bir tañba el bul mañnan konýs avdarmay altý aydýñ ala jazý, kaldý kanday kakaðan kýs bolsýn avmaktý köldiñ mañayýn töñirekteytin edi. Jan --jaðý ýktasýndý kalýñ kamýs bop keletin Alakölge soñðý tört bes jýlðý jutta suv tüspey koydý da jeri ak þandak sortañ tarttý. Kölge tuz þökken. Kazir bul öñir elsiz jazý - kýsý avýl konbaydý. Bir kezdegi kamýs kuraktarý suvdýrap, töñiregi tutaskan þalðýndý, jayýlým, betinde kusý jirtýlýp ayrýlatýn Alaköl tabaný endi kulazýp, jel ötinde beyðam jatkanýn körgende Üderbay iþtey küyzeldi. Kisiye kindik kesken jeri nege ottay ýstýk bop turadý? Þýr etip düniyege kelgen kýstavý kamþýlar jakta kalýp baradý. Esik - terezesi añðal - sañðal, kabýrðalarý kulaðan. Eski köñderdiñ orný ðana kalkiyyadý. Dal - dalý þýkkan kara sandýktay japýrayðan töbelerge karasa Üderbaydýñ köñili buzýlatýn siyyaktandý. Nege ekeni belgisiz, bayýrðý jurtýnýñ er karýs süyemdey jeri þejiredey til katatýnday bop eser etti. Üderbay jürip kele jatýp burýnðý kopanýñ bergi betindegi þokýða köz tastadý. Þaký üstinde korým karavýtadý. Ata - babasýnýñ ziyratý osýnda - týn. Beyitterdiñ üstin kar kömgen. Üderbay toktap tizerley otýra ketti de duða kýldý.. Elden uvakýtta ornýnan turýp: - Aruvaktar, jelep - jebep jatýñdar. Baska tüsken soñ basbakþýl bolýp, kün köristiñ, kamýmen jel aydaðan var. Eþyalarýný tek hayvaný olan doru kýsraðýna çektirdiði eyersiz kýzak üstündeki yükü de o kadar fazla deðil. Dört kanat keçe evin tahtalarýndan baþka yemek ve su için birkaç aðaç sandýk, kap kacak konulan kutu; yorgan yastýk konulan yük dengi; denk haline getirilmiþ döþemede kullanýlan kilim, keçe, yok sayýlacak kadar az giyim giyecek; kýzaktaki bütün mal bu. Göçün baþýnda, Üderbay var. Yaya. Bomboþ alanda, Ürpek'e ulaþmayý gözleyen yularýndan tutup yedeðine aldýðý memeli, karýnlý, ta baþýndan beri hýzlý gidemeyen kýsraðýný sürüyerek çekip acele ettirmeye çalýþýyor. Fakat tabiatý gereði tembel, þuna buna çok deðer vermeyen kýsrak, bodur ayaklý, biraz eðri saðrýlý, kýsa boylu geniþ saðrýlý doru hayvaný, sahibinin isteðini pek de kabul etmiyor. Yavaþ yavaþ, alabildiðine aðýr yürüyor. Kýzaðýn ardýnda hanýmý, Kalampýr. O da yaya. Elinde bir ip, yedeðinde sýðýrý. Sýðýrýn kuyruðuna buzaðýsý takýlmýþ. Benekli, alacalý sýðýr bu yýl geç buzaðýladýðý için, buzaðýsý ardýndan halâ ayrýlmýyordu. Anasýna vurmaya alýþan kýzýl sakarlý buzaðý, ara sýra beneklinin baðrýna yanaþýp dayanýyordu. Bazen baþýný çevirip çekinerek, kar yýðýnýna düþüp inatla epeðri durduðu da oluyor. Bu durumda Kalampýr dönüp geliyor, "buvv, buvv" diye caný sýkýlan buzaðýyý saðrýnýndan okþayarak iteliyor, yola düþürüyordu. Hava bulutlu. Yeryüzünü birbirine katan rüzgar soðuk, sert. Sessiz bozkýrda ukalalýk ederek sert ve hýzlý bir fýrtýna güçleniyor. Bazen gürültüyle esip, bazen dinerek artan yel ara sýra güçlenip zaman zaman da yatýþarak halden hale giriyor. Çevreyi aðýna alan beyaz iþgâl, ortalýðý sise boðarak yaðýyor, ufku kuþatýyordu. Yolu tipiyle karýþýk yel basýyor. Alelacele yürümeye çalýþan göçmenler birbirinin gölgesini görmeye çalýþarak, "yalnýzlýk Allah'a mahsus" deyip arkalarýný kollayarak, ard arda yavaþ yavaþ ilerliyor. Zaman, ikindiye doðru ilerledi. Üderbay'ýn göçü bu sýrada Alaköl'ün karþýsýndan geçti. Sað tarafta Calmavýz tuzlaðý. Alaköl, Üderbay'ýn babasýnýn ilk yerleþtiði mekan. Bütün hayatý orada geçti. At yelesine tutunup ata bindiðinden beri kendisine tâbi olan il, bu bölgede yer deðiþtirmeden altý ay yaz boyunca kaldý. Öyle sert bir kýþ geldi ki, geniþ gölün çevresinde dönüp durdu. Dört yaný korunaklý sýk kamýþla çevrili Alaköl'de son dört beþ yýldýr yaþanan kýtlýkta, bir damla su düþmedi, göl ak tozlu tuzlu arazi haline geldi. Göle tuz çöktü. Þimdi bu civar insansýz. Yaz kýþ konan olmuyor. Bir zamanlar kamýþlar hýþýrdayýp, çevresi tek vücut olan çayýrlýk, otlakla dolu, üstünde kuþlarýn ötüþtüðü Alaköl tabanýnýn þimdi ýpýssýz, rüzgarlarýn içinde gamsýz yattýðýný görünce Üderbey'ýn tâ yüreði sýzladý. Ýnsanýn doðduðu yer, niçin ateþ gibi sýcak oluyor? Dünyaya geldiði kýþlak, Kamþýlar tarafýnda kaldý. Kapý ve penceresi öyle böyle, asýl aðaçlarý devrilmiþ. Sadece eski gübre ve aðýllarýn yeri göze batýyor. Kýrýlýp parça parça olmuþ sandýk gibi ezilip çiðnenmiþ tepelere bakýnca Üdeybay'ýn gönlü kederlendi. Niçin olduðu belirsiz, önceki yurdunun her karýþ topraðý, soy aðacý gibi cevap veriyormuþçasýna tesir etti. Üderbay yürürken eskiden Kopan dedikleri yerin beri tarafýndaki dað sýrtýna baktý. Dað sýrtýnda mezarlýk kararýyordu. Dedesinin, babasýnýn mezarý oradaydý. Mezarlarýn üstünü kar örtmüþ. Üderbay dizlerinin üstüne çöktü, dua etti. Hemen yerinden kalktý: - Atalarým, koruyup kollayarak yatýn! Baþa gelenler yüzünden göçer olduk, geçim derdiyle yelin sürüyüp

3 kañbaktay, bet - betimizge ýdýrap baramýz - dep, ernin jýbýrlata kübirledi de, avýr kürsingen kalpý jolða kayta tüsti. Kökiregi kars ayrýlarday tolýp keledi. Ata konýsýnýñ tusýnan öte bergende munþa nege þerlendi. Öz - özinen kýstýðýp, þamýrkana tüyildi - av. Basýp kay - kaydaðý oy torlap alðanday. Elde aruvaktar nazalandý ma?... Ol da mümkin... Atasý Duvlat batýrdýñ basýn karaytamýn dep jýlda aktaladý. Ey, kuv tirlik! Jetkizbey - ak kondý. Oktaluvýn oktalðanmen jýlda keyin sýrðýtýp keledi. Biyýldan kaldýrmaspýn dep endi jiynala bergeninde taðý bir köldeneñ jumýs kiyligedi. Sonýmen uvakýt azdýrýp jür. Kedey sorlýnýñ küni osý da... Kay oyða alðaný orýndaldý. Kolý is bilgenmen kýzýðýn baska köredi. Ildalda kün köris. Baðdarlap baska turaktý kýstavý da jok eken. Býltýr Koldastý kýstadý. Biyýl Ürpekti panalamakþý. Zaman bolsa mýnav - tarýlýp tur. Biy men bolýs jaðalay kýspakka alýp, kuvýrýp baradý. Jerdi enþiley iyelenip arþýndap kesip tastap otýr. Ata konýs, meken - jurt degen karañ kaldý. Jaz jaylav, kýs kýstaytýn ornýna deyin ulýk þeþedi. Kimge kay jerdi berem dese erki. Karþý kelseñ küþimen korkýtýp, zañýmen basadý. "Oayda barsañ Korkýttýñ köri" jaðalay baskan jurt. Küneltistiñ özi kiyýndadý. Ezirþe bir jýlða koyan þarýk dep. Ürpekke bet aldý. Osýnýñ özine jýl basýnan bolýs ýñðay bermey keldi. Sondaðý oyý ne eken? Küyzele oþarýlðan jurttýñ köþin nege keþevildetti? Kolda mal barda bir seri, endi ak siyrak kedey avýldý ýktýrmada ustavý kalay? Ak kar kök muzda eldi, kýrayýn degeni - av "Habar almay köþpesin, kozðalmasýn!" depti jene, budan askan kanýpezerlik bolmas. "Köpti jýlatkan köp jürmeydi." devþi edi. Bir zaval köriner özine de! Biyýl Ürpekti saya körgen jalðýz Begimbet ruvý emesti. Begimbetten taraðan Kakay, Tokay, Aytuvar, Kenjebaydan baska, Elþibek, Tokpan atalatýn atanýn balalarý da kuykalý öñirdi pana tutýp, küzevden kozðaldý. Köp eldiñ kýstak izdegende toðaylaskaný osý Ürpek. Özenniñ jarkabaktarýnýñ ýktasýn, sayasý mol.. Þeñgel - þoðýrlý, biyik kamýs - kopalý keñ koltýðý þaruvanýñ dosý. Jerinde mýñ juvsan men betegeden baska kökþakýr, koñýravbas, koyjelkek, kuvtarlan, kiyyak ösedi. Jurt eri osýðan kýzýktý. Biyýlðýday takýrda bul ülken sebesin. Özenge morja salsa da kýsta özek talmas degen jene bir iþki demevsin ümit bar. Nokta aðasý sanalatýn Üderbay osýný jön körip, aðayýndarýn Ürpekke bastaðanda osýnday iþki esebi bar - dý. Ustaðan ökimdik bolmaðanmen taban akýlða bay Üderbay, biyýlðý konýstý belgilegennen keyin - ak kolýnan is keletin özine karaðan þañýraktýñ ilip alarýn Ürpekke jaz ortasýnan konsý kondýrýp, ümelep þým oydýrýp, tirnektep aðaþ - tas jiydýrýp degendey uvakýtþa jer üy saldýrttý. Kalasa keyin de osýnda turaktav oyýnda bar. Kora - kopsýsýn da ýñðaylap, kolða karaytýn birli - ekili karaða layýktap þöp ezirletken. Azamat bop kalðan þaruvaða ýñðaylý Bektepbergeni jazday osýnday kammen jür. Oðan tete Amalkeldisin tili sýna bersin degen ümitpen küzde medresege tabýstap edi. Kazir ol þekirt. Kýrsýk kýlðanda özi tösek tartýp kaldý. Köþiniñ keþevildegenin eri sodan körip keledi. Ala jazday jastýktan basýn kötermegen ol, jañata ðana tösekten turðan. Kayta mýna jolða þýdadý. Ne degenmen keri siñir ðoy. Atan ögizdiñ müyizi de soka süyreydi, jayav jüriske tözdi. Boyýna bar kayrat - jigerin götürdüðü deve dikeni gibi hepimiz kendi bildiðimiz yöne doðru ayrýldýk, gidiyoruz, deyip dudaklarýný kýpýrdatarak fýsýldadý, aðýr bir iç çekiþten sonra tekrar yola düþtü. Göðsü tam ortasýndan ayrýlacak gibi doluyordu. Ata mekanýnýn karþýsýndan geçerken niçin bu kadar hüzünlendi. Kendi kendine sinirlenip öfkesi boðazýna týkýldý. Beynini her nerden geldiyse düþünceler kapladý, aðlar içine kýstýrdý. Acaba atalarýn ruhlarý üzüldü mü? Bu da mümkün... Babasý Duvlat Bey'in mezarýný düzelteyim deyip her yýl gitmeye yeltenirdi. Ey, boþ hayat! Yetiþemedi, yapamadý. Yeltenmesi öyle kalýyor, yýldan sonra zaman hýzla akýp gidiyordu. Bu yýl bu iþi bitireyim deyip toparlandýðýnda aniden bir iþ çýkýyordu. Böyle böyle vakit geçti gitti. Fakir talihsizin günü bu ya... Hangi düþündüðü oldu ki... Elinden iþ geldiði için kendi baþýnýn çaresine bakýyordu. Bu zar zor görülen idârede geçinmek. Þöyle bir tahminde bulunsa, yerleþeceði bir kýþlaðý da yoktu. Geçen yýl Koldas'ta kýþladý. Bu yýl Üpek'e sýðýnmayý düþünüyor. Zaman varsa da, gittikçe daralýyor. Bey ile idâreci her yeri sýrayla baský altýna alýp, yakýp kavuruyor. Topraðý sahiplenip, arþýnlayýp alýp duruyor. Ata mekaný, yurt ise, karanlýkta kaldý. Yazýn yayladýðý, kýþýn kýþladýðý yerine kadar her þeye yönetici karar veriyor. Kime hangi yeri vermek isterse, onun bileceði iþ. Karþý çýksan gücüyle korkutup, kanunuyla basýyor. "Nereye gitsen Korkut'un mezarý". Sýrayla boþalan yurt. Hayat geçirmek zorlaþtý. Þimdiyse bir yýldýr kýtlýk, hastalýk deyip, Ürpek'e doðru yola çýktý. Bu fikre yýl baþýnda idareci fýrsat vermedi. Böyle yapmakla neyi düþünüyor acaba? Iztýrap çekip bir araya toplanan yurdun göçünü niçin geciktirdi? Elinde malý olan baþka, þimdi ak baldýrlý fakir köyü orada tutmasý niye? Bembeyaz kar, gök buzda halký kýrayým, diye düþünüyor olmalý."haber almadan göçmesin, kýpýrdamasýn!" demiþ. Bundan fazla cânilik olmaz. "Halký aðlatan çok yaþamaz" derler. Bir âfet verilir ona da! Bu yýl Ürpek'i arzulayan sadece Begimbet boyu deðildi. Begimbet'ten yayýlan Kakay, Tokay, Aytuvar, Kenjebay'- dan baþka Elþibek, Tokpan adlý atanýn nesilleri de verimli çevreyi barýnak edinmek için daha koyun kýrkým zamanýnda harekete geçti. Bir çok ilin kýþlak aradýðýnda bir araya geldiði yer Ürpek. Nehrin ve yar baþýnýn sýðýnaðý ve gölgesi bol. Dikenli çalýlarý, büyük çalýlýðý, geniþ yerleþim yeri iþçinin dostu. Topraðýnda pelin ile ayrýk otundan baþka bir tür deðiþik pelin otu, gökyele otu, kýyak otu yetiþir. Yurt orayý çok merak ediyordu. Bu yýlki gibi tamtakýr yerde, bu büyük bir nimet. Nehre bir að yerleþtirirsek kýþýn çok aç kalmayýz þeklinde bir iç desteði, ümidi var. Yular ustasý olarak bilinen Üderbay, bunu doðru buldu, akrabalarýný Ürpek'e kadar götürmek fikri vardý. Yaptýðý bir idârecilik olmasa da, tabaný aklýndan zengin Üderbay bu yýlki mekâný belirledikten sonra, elinden iþ gelen ve kendisine tâbi olan ev, ocaðýn iþe yarayanlarýný Ürpek'e daha yaz ortasýndan komþu olarak yerleþtirip, imece usulüyle yer kazdýrýp, diþinden týrnaðýndan artýrarak aðaç ve taþ yýðdýrýp, düþündüðü þekilde vaktiyle bir ev yaptýrmýþtý. Ýsterlerse sonra da burada durmak gibi bir fikri var. Aðýllarýný da uygun hale getirip, ele bakan bir iki sýðýra verilecek ot hazýrlattý. Delikanlý olup iþe eli yatkýn Bektenbergen, yaz boyunca bu görevlerle uðraþtý. Onun yaþýtý olan Amankeldisi'ni dili alýþsýn ümidiyle güzün medreseye göndermiþti. Þimdi o öðrenci. Belâ geldiðinde yataða düþtü. Göçünün gecikeceðini ta o zamandan beri fark ediyordu. Yaz boyunca baþýný yastýktan kaldýramayan O, daha yenice yataktan kalktý. Bu yola yine de sabretti, dayandý. Ancak o yine de yaþlý ama dayanýklý. Büyük, iri yarý öküzün boynuzu da sabanda destek oluyordu, yaya yürümeye sabretti. Vücudunda var

4 jiyýp köþin özi bastaðanýna kuvanýþtý da. Kazir otý jaruvlý jýlý üyine barýp koyýp ketedi. Beri ezir tur. Osýný oylaðan Üderbay bir türli öz - özinen aldarkanýp köñildendi. - Kalampýr, e, Kalampýr! - Kele jatýrmýn goy... - E - e davýstap koymaysýn ba. - Kaþan jetemiz? - Þýda, sel þýda, osý kýrdýñ astý Ürpek?! - Jasaðannýñ jeri jetkizbeydi - ak eken?! Kalampýr da kajýdý. Kalýñ kiyimmen korbañday býrþýp jan teri þýktý. Tarðýl siyýr da jelge karsý jürmey basýn kayta - kayta þaykap, karýn taldýrdý. Tartýnþaktaðan arda buzav da zýkýsýn alýp keledi. Sonda da sýr bermeydi. Tezirek Ürpekke jetsek eken dep tompañ kaðadý. Uzaktý kün Kalampýrdýñ da oyýna ne kelip, ne ketpedi. Bir de Ürpek basýndaðý üy - jayýn oylasa, bir de süldesin ðana süyrep onýsýn sezdirmevge týrýskan küyevine ayavþýlýk bildiredi. Jazda müldem korkýtýp edi - av, Küyevin adam bolar degen eþkim jok. Beti eri karap barýp kayttý ðoy. Öñi sarðayýp, tüsi ketip jatpadý ma. Oy, alla! "At arýsa - tuvlak er arýsa - aruvak" degen ras, kur süyegi kaldý. Jaðý suvalýp, köziniñ nurý kemip, tömendey bergen. Kün sanap otýrdý ðoy. Kisiniñ deti - korek. Jalðýz siyirdýñ aðarðanýn avýzýna toskanmen sorpa - suv bolmaðan soñ ne oñdýradý? Kayta balalarý erledi. Añ - kus atýp alýp jürdi, özen - kölden balýk süzdi. Aynalayýndar ekesiniñ özegin taldýrmaymýz dep jarðak kulaktarý jastýkka tiydi me? Söytken balalarýnýñ köz jasý þýðar ekesin alýp kalðan. Aðayýndarýna da den riyza. "El iþi - altýn besik". Jaðalay savmaladý. Kalampýr küyeviniñ karasýna karap soñýnan "Þükir tevbe! Munday bolýp köþin özi jetekteydi dep kim oylaðan?! Detke kuvat ber, alla!" - degendey minajat etip koyadý. Jol boyðý tilegi osý. Köñilin bir demdegen eyel, bir set Üderbayða özin ayttýrýp, kuda tüske kelgen þaðýn elestetken. Jazga salým uvakýt edi. Keyinnen Üderbay urýn keldi, eki iyýgýna eki kisi mingendey, keñ javrýndý, uzýn boylý, murný döñestev, mañdayý jazýk, köz janarý ötkir, kara torý öñi süykimdi. Kabaðý kalýñ. Jeñgeleri ezilge bastý. "Küyev balanýñ kabaðý tým tüksiyiñki eken, soðan karaðanda, tik minez, aþuvþañ bolýp jürmesin!" - deydi. Kalampýr olarða: "Sender kabaðýn aytasýñdar odan da kasýña nege nazar avdarmaysýñdar?! - dep nazdana til katadý. Jeñgeleri "Ey kuv kýz, öziñ baykap kalðan ekensiñ - av kastarýnýñ arasý kosýñký. Soðan karaðanda eyel jandý bolar", - dep külisip jatýr... Ol da bir kýzýk devren... Ötti de ketti. Elginde Alaköldiñ tusýna kele bergende Kalampýr köþtiñ soñýnda kele jatýp közin suvlap aldý. Tev kelin bop tüsken jeri kalay ýstýk tarttý! Alðaþ mahabbat alavý tutangan irgeniñ kulazuvý köñilin jüdetip tastap edi. Közge attay basýlatýn uyañ, basýna ak sevkele salýp attaðan bosaðanýñ töbesi bütin turðanýn kay eyel körsin. Tüsken üyiniñ tilevine sonþa ýntasýmen kulaðan janda budan artýk böten oy bolmaydý. Üderbaydýñ soñýnan ergeli Kalampýr baska piyðýldý bilgen emes. Bar tilegi - otýnýñ basý. "Erin sýylaðan etekte kalmas" degen, bar ömiri sýylastýkpen ötip keledi. Kün eñkeye bastadý. Töñirek ak tütektene muñarlanýp tur. Üderbaydýñ köþi bul kezde kýr üstine þýkkan. Oyda koldýñ salasýnday bolýp Ürpek körine kaldý. olan kuvvetiyle toparlandý, göçü kendisinin idare ettiðine seviniyordu da. Þimdi ateþi yanmýþ sýcak evine gidiyordu. Hepsi hazýrdý. Bunu düþünen Üderbay, bir bakýma kendi kendini kandýrýp neþelendi. - Kalampýr, ey Kalampýr! - Geliyorum ya... - Eeee, niçin konuþmuyorsun? - Ne zaman varacaðýz? - Sabret, biraz sabret, þu kýrýn altý Ürpek. - Allah'ýn yeri yetmiyor muydu?! Kalampýr da yoruldu. Kadýn elbiselerle hantallaþýp kolay hareket edemediðinden ter bastý. Alacalý sýðýr da yele karþý yürümüyor, baþýný tekrar tekrar sallýyor, gücünü azaltýyor. Sakýnýlan nazlý buzaðýyý da zorla getiriyordu. O zaman da sýr vermedi. Acilen Üpek'e varsak deyip üstüne düþüyordu. Uzun bir gün boyunca Kalampýr'ýn aklýna da neler geldi neler... Bazen Ürpek baþýndaki evini düþündü, bazen geliþigüzel ayaklarýný sürüdü ve bunu sezdirmemek için de kocasýna yardým ettiðini hatýrladý. Yaz boyu daima korkutmuþtu ya... Kocasýna iyileþir diyen kimse olmadý. Yüzü kapkara olmuþtu. Rengi sararýp kötüleþmedi mi. Ey, Allah. "At zayýflarsa, sýska at; yiðit zayýflarsa, ruh(ölü)" dedikleri doðru, kuru kemiði kalýr. Zayýflayýp gözünün feri azaldý, iðne ipliðe döndü. Gün saymaya baþladý. Ýnsanýn gücü, yemekten. Yalnýzca sýðýrýn sütü aðzýna girecek diye beklemekle; çorba su olmadan ne kadar iyileþebilir ki? Evlâtlarý tekrar hazýrlandýlar. Av avlayýp nehirden balýk yakaladýlar. Kurban oluruz, babamýzýn karnýný aç býrakmayýz deyip zar gibi kulaklarý yastýða deydi mi ki? Böyle yapan çocuklarýnýn göz yaþý, herhalde babasýný alýp gitti. Akrabalarýndan da çok razý. "Ýl içi, altýn beþik." Gün geçtikçe, yavaþ yavaþ düzeldi. Kalampýr kocasýnýn karaltýsýna bakýp ardýndan: "Þükür, tövbe! Bu haldeyken göçümü yanýma alayým, diye kim düþünür?! Sabýr ver Allah'ým!" der gibi yalvardý. Yol boyunca dileði buydu. Gönlünü rahatlatan kadýn, bir an Üderbay'a kendini anlattýrýp, dünürlüðe geldikleri zamaný gözünün önünde canlandýrdý. Yaza yakýn zamanlardý. En son Üderbay çýkýp geldi, iki omzuna iki kiþi binmiþ gibi, geniþ omuzlu, uzun boylu, burnu tümsekli, alný geniþ, göz bebeði keskin, kara, doru renkli. Göz kapaklarý þiþ þiþ. Yengeleri þakayla ona takýlýr. "Damadýn yüzü somurtkandý, buna bakarak, ters huylu, çabuk öfkelenen biri olmasýn!" der. Kalampýr onlara: "Siz yüzünden bahsediyorsunuz, o zaman niçin kaþýna bakmýyorsunuz?" diye nazlanarak cevap verir. Yengeleri "Ey, düzenbâz kýz, sen fark etmiþsin ya, kaþlarýnýn arasý çok yakýn. Buna göre de hanýmýna düþkün olur." diye gülerler... Ne kadar ilginç bir hayat... Geçti gitti. Alagöl'ün karþýsýna geldiklerinde Kalampýr, göçün ardýndan hýzlandý ama göz yaþlarýný da býrakýverdi. Ýlk defa gelin olup geldiði yer ne kadar sýcak geldi! Ýlk muhabbet alevinin tutuþtuðu yerlerin terk edilmesi gönlünü hasrete düþürdü. Göze ateþ gibi dolan çekingenliði, baþýna beyaz sarýk sarýp yürüdüðünde ev, ocaðýnýn tepesinin bütün olduðunu hangi kadýn kendinden uzak görmek ister ki... Yýkýlan evinin dileði ile dolu bunca istek varken yýkýlan canda da bunun dýþýnda yabancý bir fikir yoktu. Üderbay'ýn ardýndan geldiðinden beri Kalampýr, baþka fikri bilmez. Bütün dileði, ocaðýnýn baþý. "Erine hürmet eden yamaçta kalmaz." sözüne uyarak, bütün ömrü saygý ve hürmet göstermekle geçti. Güneþ batmak üzere. Çevre beyaz tipiyle birlikte sisler içine gömüldü. Üderbay'ýn göçü bu sýrada kýr üstüne çýktý. Çukurda bir el gibi duran ovada Ürpek görünmeye baþladý.

5 - Uvh - h! Jettik pe?! - Üderbay atýn toktatýp boyýn jazdý. Uzýn kirpikteri men kalýñ kabaðýna kýrav katýptý. Kalampýr avýldýñ karasý köringenge kuvanýp: - Köñ mañýnda eþkim körinbeydi me? - dep, kýstakka jetkenþe asýktý. Köligin özen jagasýna karay burdý. Kýstak jaktan abalaðan iytterdiñ davsý estildi. Jabay beyitiniñ tusýnda onsýz da tiytýktap, sirkesi suv kötermey þarþap - þaldýkkan köþ aldýnan avýldýñ köpek iytteri oynaktay þýðýp, gür - gür ete ürip, asýldap turýp aldý. Örþelene ürgen iytterge üsti - basýn kirevke kar baskan Üderbay kamþý üyire umtýlýp, bezdirip jiberdi. - Teyt, býlay ket! Köpek iytter joldan oykastay orðýp, þabalana þevildep, köþtiñ avýlða kirmey koymaytýnýn anýk sezgen soñ, erkaysýsý er tuska þokiyya otýra kalýstý da, mañk - mañk ürip, ýrýldasa tus - tusýna tarastý. Köþ bul kezde Ürpekke ene bergen. Üderbaydýñ jañadan saldýrðan þým üyi Torðay özeniniñ batýs betkeyinde. Köliginiñ betin özenge karay burðaný da sol edi, kamþýlar tustan astarýndaðý kalýñ maylý kur attarýnýñ buvýn burkýratýp oynaktatkan on þaktý salt attýlý tasýn kezikti. - Assalavmaliyküm! - Eleykümüsselem! Köþ ayaldadý. - Av, öñþeñ selemþi jigitter, kaydan jürsiñder? Üderbay attýlardýñ iþinen Kusbekti birden közi þaldý. Ol - Karatorðay bolýsý Baymurattýñ þabarmaný. Kasýnda - Kaskýrtañday. Ataktý urý, bul töñirektegi attanýs - tüsistiñ basý derlik karakþý. Kalðandarý sonýñ jandayþap, soyýl soðar nökerleri ekenin köþ iyesi aytpay sezgendey. Selem bergennen keyin ekesiniñ karýzýn ötegendey pandanýp, Kusbek surlana tüsti. Oðan karap jiðitteri de ayýlýn tez jiyýp, öñderin suvýta ýzðarlanýp aldý. Üderbay osýný tez anðarýp, oþarýla kalðan eyeli Kalampýrða: - Av, nesine, seltiyip tursýñ, üyge barýp balalardý þýðar köþtiñ aldýnan, - dedi. Ol siyýrýn jetektegen kalpý anadayda köringen kýstavða karay bettedi. Del osý kezde Kusbek Üderbayða ýzbarlý türde: - Otaðasý, köþiñdi keyin tüze! - dedi - Ürpekte biyýl tek kana Þýliy tukýmý kýstaydý. Kusbektiñ mýna sözi Üderbayða kanjar suðýp alðanday eser etti. - Ey, sen ne deysiñ? Öziñ ne tantýp tursýñ? Sonda biz kimbiz? - Oný bolýstan sura! Bolýsý - Baymurat "Mýna kudaydýñ isine þara bolmas, - dep kijindi onsýz da tiytýktap, zorða jýljýðan Üderbay keyistik bildire.- "Bir aynaldýrðandý þýr aynaldýradý" degen ras eken ðoy. Bul Baymurat meni nege kajaydý? Kýstýñ közi kýravda kayda kuvmakþý? - Üderbaydý ýza buvdý. Aþuv körgen kökiregi tolýp baradý. - Av, biz de adam emespiz be, Baymurattýñ bul kay basýnðaný? - Ayttým ðoy tertip solay - degen Kusbek semiz karageriniñ üstinde bir kýrýnday otýrdý. - Sen töreñe barýp ayt, Üderbay bul telkekke könbeydi de! - Köþ iyesi elgindegidey emes jigerlene þiyrap aldý. - O nemenin "Uzýnnan öþi, kýskadan kegi ketse" aytsýn. Eytpese "Altý alasý, bes beresim jok" ne deydi? - Uvh! Geldik mi?! - Üderbay atýný durdurup, boynunu uzattý. Uzun kirpikleri ile kalýn göz kapaklarýnda kýraðý donmuþtu. Kalampýr köyün karaltýsýný görünce sevinip, kýþlaða ulaþmak için acele etti: - Aðýllarýn çevresinde kimse görünmüyor mu? Kýzaklarýný nehir kýyýsýna doðru döndürdüler. Kýþlak tarafýndan havlayan köpeklerin sesi iþitildi. Cabay mezarlýðýnýn karþýsýnda iyice halsizleþip, güçten düþtü. Göçün karþýsýna, köyün köpekleri hoplaya zýplaya çýktý. Hýrlaya hýrlaya ürüyüp, havladý. Ýnatla ürüyen itlere, üstünü baþýný yarý yarýya kar basan Üderbay, kamçý salladý, hepsini kaçýrdý: - Heyt, þöyle git! Köpekler, yoldan hoplayýp zýplayarak çekildi, ince ve tiz bir sesle havlayýp, göçün köye giremediðini açýkça sezdiði için, her biri bir tarafta dizlerinin üstüne çöküp oturarak durdu. Yavaþ yavaþ ürüyüp, hýrýldaþarak dört yana daðýldý. Göç, bu sýrada Ürpek'e doðru iniyordu. Üderbay'ýn yeni yaptýrdýðý evi Torgay nehrinin batý yamacýnda. Atýnýn baþýný nehre doðru çeviriþi o yüzdendi. Kamçýlar tarafýndaki kalýn yaðlý boþ atlarýn buðusu üstünde koþup oynayan on kadar yalnýz atlý yabancýya rastladýlar. - Essalâmünaleyküm! - Aleykümesselâm! Göç durdu, bekledi. - Ey, Bütün selam veren yiðitler, nerden geliyorsunuz? Üderbay, birden atlýlarýn içindeki Kusbek'i tanýdý. O, Karatorgay Valisi Baymurat'ýn habercisiydi. Kaskýrtanday. Meþhur hýrsýz, bu civardaki atlanýþ, saldýrýþlarýn baþý olan eþkiya. Diðerlerinin de onun yardakçýlarý, onun aðzýyla konuþan adamlarý olduðunu göç sahibi Üderbay söylenmese de sezmiþti. Selâm verdikten sonra babasýnýn borcunu ödemiþ gibi kibirlendi, Kusbek'in rengi kaçtý. Ona bakarak adamlarý da kolanlarýný hemen toplayýp yüzlerini astýlar. Üderbay, bunu o anda anladý, yýðýlýp kalan hanýmý Kalampýr'a: - Ey, nesine dikilip duruyorsun, eve gidip çocuklarý göçün önüne çýkar, dedi. O, sýðýrý da alýp ileride görülen kýþlaða doðru yol aldý. Tam o sýrada Kusbek, Üderbay'a hiddetle: - Ev sahibi, göçünü yarýn düzelt, dedi. Ürpek'te bu yýl sadece Þýliy nesli kýþlýyor. Kusbek'in bu sözü Üderbay'a hançer vurulmuþ gibi tesir etti: - Ey, sen ne diyorsun? Sen ne diyorsun? O zaman biz kimiz? - Onu valiye sor! Vali, Baymurat. "Allah'ýn iþine çâre olmaz" deyip öfkesini engelledi, Zorla gülümseyen Üderbay dargýn bir þekilde: "Bir döndürdüðünü pýr döndürür." dedikleri doðru. Bu Baymurat, bana niçin sataþýyor? Kýþ günü kýraðýda nereye kovacak? Üderbay sýkýntýya düþtü. Kabaran göðsü öfkeyle doldu. - Ey, biz de adam deðil miyiz, Baymurat'ýn bu hangi baskýný? - Söyledim ya, tertip böyle! diyen Kusbek, semiz atýnýn üstünde yan þekilde oturdu. Üderbay, deminki gibi deðil, daha gayretli dinç bir sesle: - Sen, git, idarecinle konuþ, Üderbay bu aldatýcý alaya inanmadý, de! O, "uzundan öcü, kýsadan intikamý gitse" neyi söylesin. Öyleyse "Altý alasým, beþ veresim yok" diye niye söyler?

6 Üderbaydýñ köz aldýnan jigittik þaktýñ bir elesi tez kölbeñdey ötti. "Büliktiñ basý buvrýldan" dep Baymurat pen Üderbaydýñ arasýnda erteden kele jatkan jesir davý jüretin, Baymurattýñ kazirgi kiþi beybiþesi Nakan evelde Begimbettiñ kalýñý tölengen jesiri - tin. Atastýrðan jigiti Kanýs eskiþe hat taniytýn, köz aþýk, talpýnýsý mol batýr tulðalý eren edi. Jasý Üderbaymen tüydey kurdas bolatýn. Özi de erkek bitkenniñ köriktisi. Eli esinde, þildeniñ iþi. Kayýs kalýñdýðýnýñ avýlýna Üderbaydý ertip urý bardý. Burýn kede- jarasýn ötep, kayýndarýnýñ köñilin tapkan, astýnda jaksý at basýna kapkara kiygen küyevdi kýz jurtý köñildi, kurmetpen karsý aldý. Avýldan alýs jerge þatýr tigilipti. Bular sonda tüsti. Beri jadýnda jaksý saktalðan. Özderin kalýñdýktýñ tuvýskandarý kolpaþtay demep, arnayý tigilgen jaðalay kilem tösevli, jaksý jabdýktalðan þatýrða ekep engizdi. Kayýs kýz ekesine eki toðýz ben er - turmandý atýn jiberdi. Ekelgen ilüvge köñilderi tolýp, riyzalaskan kalýñdýktýn avýlýnda saltanattý toy bastaldý. At þabýs, küres, kümis jambý atuv sýkýldý savýktar jasalýp en aytýldý. Ýye, o da bir devren eken - av... Kün keþke tasýlýp, tün boladý. "Kýz Kaþar" kedesine ezirlenip, tiyisli kedesin dayarlap otýrdýk. Uzamay Kayýs kalýñdýk üyine aparýldý. Kayýndarý men enesi "uyýktap jatkan" kiyiz üydiñ sol jaðýnda esikke taman, jaksý tösek töselip, jelbirþekti jibek þýmýldýk kurýlýptý. Kayýs tabaldýraktan oðan üþ ret tejim etip, ortada janðan otka tayap, kolýna suyýk may kuyðan temir bakýraþtý aldý. May jalýndap janðan kezde kempirler ot basýna kelip, jalýnða koldarýn tiygizdi de, mañdaylarý men tösterin siypap tevbe etti. Þet adamdardýñ beri dalaða þýktý. Kos juptýñ eñ tetti, asýða kütken seti tayanðan... Kalýñdýktý küyevge alýp kelgennen soñ eyelder "iyt ýrýldatar", "körpe kiymýldatar" deytin kedelerin alýp, jas jubaylardý oñaþa kaldýrdý. Küyev men kalýñdýktýñ ak tösekte tabýsýp, oynavýna endi ruksat! - Söytken Kayýstýñ körgen bul az kýzýðý eken. "Toktý toymas þömiþ keppes bal þýrýndý ðumýrýnýñ soñðý lezzatý osýmen bitti. "Kaza - kaspen közdiñ arasýnda" degen ras. Tötennen jabýskan kesel - týrýskaktan Kayýs düniye saldý. Jas aruv oñ jakta kara jamýlýp kala berdi. "Þýkkan kýz þiyden týskarý" sevkelesi karalý, beti jaralý kalýdýkka Begimbetten, iye en Begimbetten þandýr þemirþekti jigit þýksayþý. Öziniñ ol tusta basý baylanýp kalýp edi. Kalampýrða jana kosýlðan kezi. "Bos kübi - küñgirlek" Eri bavýrý, eri dosý betin jasýrmay jatýp koñýravýn sýldýrlatkandý ersi körip jürgende, baskalar "kalðan kölge baka ayðýr" bola kalýptý. Altýstan kuvðan Baymurat "tuvýsý birdiñ - kosý bir", "öz jesirim" dep Nakanða avýz salðan. Avýldýñ iyti ala bolsa da böri kelgende birige ketetin kaþanký edeti. Öli atannýñ basýmen tiri atañdý korkýtkan kazak biyleri "beti sýnýk" boyjetkendi moldaða aparýp nekesin kiyýp ta ülgeripti. Begimbettiñ emengerlik jolýna kol sukkan Baymuratka Üderbay jebirdengenin bildirgenmen. "Üyirli kulan aksagýn bermey" kete barýp edi. Baymurat keyin bolýstýkka kolý jetken soñ sondaðý jesir davýnda aldýmnan þýktý dey me, Üderbaymen kýrýn kabak. Mine taðý javýr atka jip lkuyýskan baylap, körine zorlýk, boksa korlýk bergen türin kara! - Üderbay eþteñeni elemegen bop, kozðala berip edi, Kusbek: Yiðitlik çaðýnýn bir hayâli, Üderbay'ýn gözünün önünden hýzla, dikkatini çeker þekilde geçti. "Ýsyanýn baþý kýr saçlýdan dendiði gibi..." Baymurat ile Üderbay'ýn arasýnda eskiden bir kýz davasý olmuþtu. Baymurat'ýn þimdiki küçük hanýmý Nakan, önceden Begimbet'in baþlýðý ödenmiþ olan niþanlýsýydý. Atastýrðan'ýn yiðidi Kayýs, eski yazýyý bilen, açýk göz, gayretli, bahadýr görünüþlü farklý bir gençti. Yaþý Üderbay ile aynýydý, yaþýttýlar. Erkek arkadaþlarý içinde en yakýþýklýsý. Hala hatýrýnda, yazýn sýcak günleriydi. Kayýs, Üderbay'ý uðurladýktan sonra, niþanlýsýnýn köyüne doðru yola çýktý. Önce hediyeliklerini alýp, kayýnlarýnýn gönlünü aldý, altýnda iyi bir at, baþýna karkara giymiþ niþanlýsýyla birlikte ailesi de saygýyla onu karþýladýlar. Köyden uzak bir yere çadýr dikilmiþti. Oraya gittiler. Hepsi hafýzasýnda çok canlý duruyor. Kendilerini niþanlýsýnýn kardeþleri olarak övüp yardýmcý olanlar, onu, özel olarak dokunan kenarlarý kilim döþeli, çok güzel donatýlmýþ çadýra götürüp indirdiler. Kayýs, kýz babasýna iki hediye ile eyer takýmlý at gönderdi. Onlarýn gelen hediyelerle gönülleri þad oldu, Anlaþan taraflar arasýnda bu köyde saltanatlý bir toy baþladý. At yarýþý, güreþ, gümüþ parçasý atma gibi eðlenceler yapýldý, þarkýlar söylendi. Evet, bu da bir devran iþte... Gün akþama ulaþtý, gece oldu. "Kýz kaçar" adeti için hazýrlýk yapýldý, gerekli kurallar saðlandý. Çok geçmeden Kayýs, niþanlý evine götürüldü. Kayýnlarý ile annesinin uyuduðu keçe evin sol tarafýndaki kapýya doðru güzel bir yatak döþendi, dalgalanýp duran ipek cibinlik kuruldu. Kayýs kapý eþiðinden ona üç defa eðilerek saygý gösterip, ortada yanan ateþe yaklaþýp, eline sývý yað konulmuþ demir bakracý aldý. Yað alevlenip yandýðý sýrada yaþlýlar ateþ baþýna gelip ateþe ellerini deðdirdiler, alýnlarý ile döþlerini sývazlayýp tövbe ettiler. Yabancý insanlarýn hepsi dýþarý çýktý. Çiftin en tatlý, sabýrsýzlýkla beklediði an geldi... Niþanlý kýzý, güveyisine alýp geldikten sonra kadýnlar "it hýrýldatýr", "yorgan kýmýldatýr" denen âdeti de uygulayýp genç çifti yalnýz býraktýlar. Güvey ile gelinin ak döþekte buluþup oynamasýna artýk izin verilmiþti! Bu, Kayýs'ýn gördüðü en güzel þeydi. "Toklu doymaz, kepçe kurumaz." Bu bal tadýndaki ömrünün son lezzeti bununla bitti. "Kaza, kaþ ile gözün arasýnda" sözü doðru. Aniden gelen kolera hastalýðý yüzünden, Kayýs vefat etti. Gencecik hasta sað tarafta karlara gömülüp kaldý. "Evlenen kýz kamýþtan daha aþaðýdadýr." Gelin baþlýðý karalý, yüzü yaralý niþanlýya Begimbet'ten, evet Begimbet'ten sinirli bir adam çýksaydý ya. Onun o sýralarda baþý baðlanmýþtý. Kalampýr'la yeni evlenmiþti. "Boþ yayýk, gümbür gümbür". Hem kardeþi hem dostu yüzünü gizlemeden zilini þangýrdatýp edepsiz durumuna düþtüðünde, baþkalarý "kalan gölde kurbaða aygýr" olmuþtu. Altýstan kovulan Baymurat "kardeþi bir olanýn, çifti bir", "benim dulum" deyip Nakan için üzüntüsünü dile getirdi. Ýti kavgalaþýp dursa da kurt geldiðinde birleþmek, uzun zamandýr köyün âdetidir. Ölü atanýn baþýyla diri atayý korkutan Kazak beyleri, "yüzü gülmeyen" genç kýzý mollaya götürüp nikâhýný kýydýrdý. Üderbay, Begimbet'in emengerlik yoluna el uzatan, karýþan Baymurat'a bu yüzden sinirlenip "Bir aradaki kýsrak, aksaðýný vermez" diye haber gönderdi. Baymurat'ýn daha sonra idareci olmaya gücü yettiði için, o zamanki dul davasýnda karþýma çýktý der mi? Üderbay ile arasý kötü. Ýþte dahasý yaralý ata kayýþ baðlayýp, görünür eziyet, boþuna horluk veriþine bak. Üderbay hiçbir þeye önem vermeyip, ayaða kalktý. Gerinerek cevap verdi.

7 - Men ne ayttým? - dep, þirene til kattý. Davsý zildi estildi. Üderbay jüre söylep: - Ey, sen "Esiñ barda eliñde tap!" "Irep soyðan sayðýlýkka jaksý, aytýp koyðan soñðýlýkka jaksý". Dikekteytin kisiñ men emes! Tüsindiñ be? - dedi. Atýn tebine jakýndaðan bolýs þabarmaný: - "Elþige ölim jok" degen. Ýreytin oñaydý tapkan ekensiñ! - dep, dikildey jöneldi. Üderbay zorlana mýrs etti de: - Buralký iyt ürgenimen jaðar degen - av, e? - dep toktadý. - Kene endi el buzatýn düregey kusamay jolðal közimnen! - Torýsýnýñ þýlbýrýn tastay bergen ol Kusbekke takap kaldý. - Ýyesine kerek bolsa koñsýsý ökpelemeydi ðoy? - Sondaðý koñsýñ men be? - Endi kim? - Kara býlðar kotýr tekedey süykenüvin mýna kýztalaktýñ... "Ögizdi okalak azdýradý" degen osý. Onsýz da evleki bolýstýñ koltýðýna ev bürketip sen siyyaktýlar - av? Urýnýñ öziñe layýk soyýlý bar! - Otaðasý, - dep týmýraydý at üstindegi Kusbek. - Tentekke til jañðýrýk ekenin umýtpañýz! Bolýs sýrtýnan iye aytkanýñdý mýnalar estip tur. - Ol kasýndaðý nökerlerine karadý. - Ey, estimek tügili, savýp alsýn meni! Kuday bolsa kögin biylesin, eline iye bolsýn! Tek Þýliy tukýmý kýstaytýnday, bul Ürpek, ekesiniñ satýp alðan jeri emes. Bar, ayt, osý sözimdi! Köþtiñ aldýnan bul kezde karaþa avýldýñ jataktarý da kavmalay þýkkan eken. Ýþterinde Üderbayða karaðannan Balýk Ýymanmen birge tuvðandardan Þajanýñ Ersarýsý, Beltursýn, Saktan attý uldarý: Býtpýldýktýñ Ýytkulý, Seytimbettin Þotayýn közi Þaldý, Jiyeni Jumaþtý kördi. Üderbaydýñ kazirgi keskini kisi þoþýrlýk edi. Tütigip ketken. Közi ot þaþadý. Oy boyýn ýza men kek buvðan kalpýnda jakýndaðandarða karap: - Töreniñ iyti de töreþe üredi dep, mýnav ne deydi, men ne estip turmýn? - dedi. - Oybay, aða, bu Kusbek jurtka kiyðýlýktý salýp... Balýk söziniñ ayaðýn jutýp, buvlýða Üderbayða jakýndadý, - korlýk berip - ak bitti. - Ey! - dep Üderbay inisine karap akýrýp jiberdi - Tüsindiretin bolsañ durýstap ayt miñgirlemey! Ersarý sözge aralastý. - Kelgen jaktarýña kayta köþ, - dep töbemizge eñðýrtayak oynatýp jatýr! Küzekten kulaðan jurttýñ jügin tüsittirmey keyistik körsetüvde... - Sonda kayda bar deydi? - Oný bir kudaydýñ özi bilsin... - Sebep? -?! Üderbay endi jalt burýldý da Kusbekke: - Al, tüsindirþi kene, bul isteriñniñ menisi ne? - dedi. - Bolýstýñ uyðarýmý solay. Men tek habarlavþý ðana, degen Kusbek burýnðý sözin kaytaladý. - Ben ne dedim? Sesi sinirliydi. Üderbay yola çýkarken: - Ey, sen, "Aklýn baþýndayken ilini bul!" "Deriyi elle soymak, kasaplýk için; konuþup problemi söylemek, iþin sonu için güzel." "Seni rahatsýz eden ben deðilim! Anladýn mý?" dedi. Ata doðru yaklaþan vali habercisi: - "Elçiye ölüm yok" derler. Elle hayvan yüzüp kolay olaný bulmuþsun!" dedi. Rahatsýzlýðýný gösterip yürüdü. Üderbay, zorlanarak konuþtu: - Sahipsiz it ürümekten hoþlanýr derler, ha? Durdu. Hadi, þimdi de ili bozan ara bozucuya benzeme, kaybol gözümün önünden. Doru atýnýn yularýný býrakýveren Kusbek'e yaklaþtý. - Efendisine gerekliyse fakiri küsmez ya? - Buradaki fakirin ben miyim? - Þimdi kim? - Aðýlý kirleten uyuz teke gibi sürünesi bu kahrolasý... "Öküzü at sineði azdýrýr" dedikleri bu olmalý. Küstah valinin kýþkýrtýcýsý senin gibiler mi? Hýrsýzýn kendine layýk yardakçýsý var! At üstündeki Kusbek: - Ev sahibi! dedikten sonra sessiz sedâsýz oturdu. Yaramaz için dil bir yankýlanmadýr, unutmayýnýz! Valinin arkasýndan neler söylediðini herkes biliyor. O, yanýndaki askerlerine baktý. - Ey, iþitmek bir yanda dursun, alýp gitsin beni! Yöneticiyse göðünü yönetsin, eline de sahip olsun! Sadece Sýliy nesli kýþlasa bile, bu Ürpek, babasýnýn satýn aldýðý yer deðil. Git, söyle, bu sözümü! Bu sýrada, göçün önüne karaca köyün fakir köylüleri de çýktý. Ýçlerinde Üderbay'a baðlý olan Balýk, Ýyman ile birlikte doðanlardan Þacan'ýn Ersarýsý, Bektursýn, Saktan adlý oðullarý; Býlpýldýk'ýn Ýytgulý, Seytimbet'ini, Þotay'ýni tanýdý, Yeðeni Cumaþ'ý gördü. Üderbay'ýn þimdiki yüzü dehþet içindeydi. Öfkeliydi. Gözleri ateþ saçýyordu. O, bütün vücudunu hiddet ve kin kaplamýþ halde yaklaþanlara bakýp: - Valinin iti de vali gibi ürüyor, bu ne diyor, ben neler duyuyorum? dedi. Balýk, sözünün sonunu yutup, nefesi kesilmiþ halde Üderbay'a yaklaþtý: - Eyvah, aða, bu Kusbek yurda kötülüðü getirdi... herkesi horladý. Üderbay erkek kardeþine bakýp sonra konuþtu: - Hey, anlatacaksan doðru dürüst anlat, mýr mýr etmeden! Ersarý konuþmaya katýldý: - Geldiðiniz tarafa geri dönün, deyip iki ayaðýmýzý bir pabuca sokuyor! Koyun kýrkým zamanýnda yýkýlýp giden yurdun yükünü indirtmemek için kýrýcý davranýyor... - O zaman nereye git diyor? - Onu bir tek Allah biliyor... - Sebep? -?! Üderbay, aniden arkasýna döndü, Kusbek'e: - Evet, anlat haydi, bu yaptýklarýn ne demek oluyor? dedi. Kusbek, önceki sözlerini tekrarladý: - Vali'nin kararý böyle. Ben sadece haberciyim.

8 - Jön - ak enderiñ jaksý eken. Altý aydýñ ala jazýna yurt eñbek kýladý. Þým oyýp, üy kalaydý. Kumýrskaday týrbanýp kora - kopsýsýn oñdaydý. Endi kelip tartýp almakþýsýñdar, jo - jok, olardýñ bolmas. Biz de et pen süyekten jaratýlðan kudaydýñ pendesimiz. Aytarmýz, aytýsarmýz. Talassak talasuvða turarmýz. - E - e bese söy deþi! Aðekem kelsin degenim asý ðoy. Þotay köterilip jelpine bergende, Kusbek: - Özderi küþ körsetpekþi, tipti, - dep mýskýlday küldi. - Muný nege basýntýp koygansýñdar - dedi endi Üderbay katuvlanýp jatak tuvýstarýna. - Kokandaytýnday kim edi bul? - Basýntpaðanda koldan ne keledi? - degen Ýytkul tömen karadý - Bolýstýñ koltýðýnda jürip ebden semirgen esirik, söz týñdayýp dep tur ma? - Öñþeñ ez, el bolmaytýn þirikter! Üderbay jalt burýlýp, Kusbekke jetip keldide, atýnýñ þýlbýrýna jabýskan küyi: - Basýnðan anýk sen be? - dedi közi kantalap. - Bizde ne akýñ ketip edi, e? - Ýye, men! - Solay de?! Üderbay Kusbekti at üstinen lezde avdýrýp tüsirdi. - Kene, ayt janýñnýñ barýnda! - A - a,... Jeti ekeñniñ köri, - Kusbek ata tektep sýbay jöneldi. Üderbay karuvlý edi. Iza buvgan kalpý bolýstýñ þabarmanýn avdarýp alðan bette sýðýmday tizege bastý. - Basýnðan býlay, mine! - Kusbek tobý bul körinisti kütpegen. Assa küjildese kerisip basýladý dep, takýmdarýna kýskan soyýl, þokparlarýn þoþañdatpay kannen - kapersiz arka jünin ürpiytisken kökjal iytterþe at üstinde tapjýlmay turgan - dý. Endi küz aldarýndaðý opalañ - topalañdý körgen soñ elere davýstap. Üderbayða jakýnday umtýlýstý. - Öy mýnav kaytedi? - Bas sal! - Soyýl kayda, soyýl? - Þokpardý þýgarýñdar! - desken þabarmannýñ köp jandayþaptarý attarýn tebine jakýndadý. - Kene, jakýndap baðýñdarþý! Büytken korlýktan tirligim sadaða - degen Üderbaydýñ közi de ot þaþadý. - Köreyin men evseleleriñdi! Jumaþ ta, Balýk ta jekpe - jekke beldi, mýktý jigitter edi. Bulardýñ iþindegi eljuvazdavý Ýytkul men Þotay. Üderbaydýñ kaharý olarða da kuvat bergendey. - Tiyisip köriñder kan bolayýn deseñder, - dep olar da aybat körsetip umtýldý. Bul kezde karañ - kurañ arttaðý köþþiler de soñýnan jetip, jetken boyda kalýñ tobýr avýl adamdarýmen birge bulkýna ortaða þýkkan-dý. - Av, bul ne sumdýk? Küsbek Üderbaydýñ tizesiniñ astýnda jatsa da, jay jatpay tilin bezep jatýr. - Doðru, þarkýlarýn güzeldi. Yurt, altý ay yaz boyunca emek veriyor. Çukurlar kazýp, ev yapmak istiyor. Karýnca gibi aðýlýný, çevresini düzeltiyor. Þimdi gelip çekip elimizden alacaksýnýz. Yoook, bu olmaz. Biz de et ile kemikten yaratýlan Allah'ýn kullarýyýz. Söyleriz, söyleþiniz. Sataþýrlarsa savaþýrýz. Þotay kalkýp hava almak için sallanarak: - Eee, baþka, ne var! Aðam gelsin deyiþim bu yüzdendi. dedi.- Kusbek, alay edip gülerek: - Baksana güç gösterisi yapýyorlar, dedi. Üderbay hiddetlenerek köylü kardeþlerine: - Buna niçin ayak bastýrdýnýz! Kim ki bu kabadayýlýk eden? Ýytkul: - Üstünlük göstermediðinizde elden ne gelir? deyip baþýný aþaðý eðdi. Valinin koruyuculuðu altýnda yaþayýp kendini bir þey zanneden deli, söz dinler mi? - Konuþup durmayýn, il bile olamayan beceriksizler! Üderbay hýzla döndü, Kusbek'in yanýna geldi, atýnýn yularýna yapýþýr yapýþmaz, kanlý gözleriyle bakýp: - Üstün gelen sen misin? Bizde hangi hakkýn kaldý ki, ha? - Evet, benim. - Nasýl, söyle?! Üderbay, aniden Kusbek'i at üstünden aþaðýya indirdi: - Canýn henüz saðken söyle haydi! - Aa..., yedi atanýn mezarý,...kusbek, atalarýna sövmeye baþladý. Üderbay hýrslý ve öfkeliydi. Kendini öfkeye boðan valinin habercisini aþaðý düþürdüðünde kýstýrýp dizinin altýna bastý. - Üstünlüðün böyle, iþte! Kusbek'in yardakçýlarý böyle birþey beklemiyordu. Ýleri gidip gürler, sonunda Üderbay yenilir deyip, eyer takýmlarýna sýkýþtýrdýklarý topuz ve sopalarýný sallamadan umursamaz þekilde, sýrtlarýnýn tüyü korkudan ayaða kalkan azýlý itler gibi at üstünde kýmýldamadan duruyorlardý. Þimdi gözlerinin önünde olan dalaþmayý görünce dikkatlerini toplayýp baðýrdýlar, Üderbay'a yaklaþýp atýldýlar: - Oy, bu ne yapýyor? - Yakala! - Topuz nerde, topuz? - Çomaklarý çýkarýn! Habercinin baðrýþan yardakçýlarý atlarýný tepiþtirerek yaklaþtýlar. - Haydi, koþun, yakalayýn! Böyle hor olmaktansa sadaka olun! diyen Üderbay'ýn da gözleri ateþ saçýyordu. Göreyim haydi gücünüzü! Cumaþ da, Balýk da tek baþlarýnayken de kuvvetli, cesur yiðitlerdi. Bunlarýn içinde en güçsüz kuvvetsizi Ýytkul ile Þotay'dý. Fakat, Üderbay'ýn öfkesi, onlara da kuvvet vermiþ gibiydi. - Deðin de görün, han olayým dersiniz ha, deyip onlar da heybetli bir þekilde atýldýlar. Bu sefer uzakta siluet gibi duran göçerler de arkalarýndan koþup kalabalýk köylü insanlarla birlikte hiddetle ortaya atýldýlar. - Ey, bu ne uðursuzluk? Kusbek, Üderbay'ýn dizlerinin altýnda yatsa da boþ durmuyor, çenesini çalýþtýrýyordu.

9 - Kap, belem, körersiñ ali, körsetermin... Seniñ jarañ jenil, öziñmen koymay bükil tukýmýñdý toz - toz etpesem, kara da tur!... Jaman Begimbet, bul körgen küniñ köp eli saðan... - Izasýn - ay mýnanýñ! Kalay - kalay tantiydý! Tipti ataða til tiygizüvin karaþý?! - Üderbay tipten tütigip ketti. - Odan da men muný bitire salayýn. Mýna umar - jumardan þoþýnðan koñþý avýldýñ þal - kempiri men bala - þaðasý da üydi - üyinen ürpiyise körindi. Eyelder jaðý da üreylene þoþýp jakýndap kalýptý. Siyýrýn bos jibere salðan Kalampýr da jetken. Beri Üderbayða jalbarýna: - Kökesi koy, bosat peleñdi!... - Ageke, bir aþuvýñýzdý kiyýñýz... - Körip - bilip jürgen korlýðýmýz jalðýz osý ma edi?... - Munýñ tübi jaman bolar.. - dep jatýr. Jumaþ öz eyelin serpip: - Teyt býlay, tarañdar tüge, ayakka oralðý bolmay. Bul eyel aralasatýn is emes, - dep akýrdý. Erkekteriniñ ýzalý keskininen seskengen eyelder er tustaðý köþkinþilerdiñ jüðiniñ ýðýna barýp turýstý. Osý set Kusbek: - Av, kaydasýñdar-r, tüge! - dep kýrýlday þýñðýrdý. - E - e, jan kerek eken ðoy saðan endi. Kaytýp osý avýlða karay attaysýñ ba? - dedi. Üderbay bolýs þabarmanýn endi turðýza berip - Osý da jeter, bar laðýnet! Senimen kek kaytpas!... - Oný körermiz eli - dep kayta küþeygen Kusbek atýna karay kozgalðanda: - Ne dedin, ey? - degen Üderbay jene umtýldý. Umar - jumar bastaldý da ketti. Del osý mezette kuyýnday uþkan birev köz ilespes jýldamdýkpen kelip, at üstinen Üderbaydýñ karakusýnan salýp ötti. Bul Kaskýrtañday edi. Karsý jigitterdiñ arasýndaðý karuvlý deseñ karuvlý, ojar desen oðan da sýyatýp düley küþtiñ iyesi - osý Kaskýrtañday. Boyý kesken diñgektey alasa bolðanmen, korðasýnday mýðým, sýrttan kabatýn töbetþe at üstinde bilimsiz otýrdý da bir - ak tüyildi. Kas kaðým set. Üderbay balta jarðan emendey þýr aynala sýlk kuladý. - Kap Üderbay talýksýp ketti. - Aðakem! - Bavýrým... - Kara düley aylasýn asýrdý - av, - dep Bektursýn men Saktan Üderbaydý kavmalay bergende Jumaþtýñ kolý Kusbekke ilikti. Þabarmannýñ nökerleri kölikterinen tüse - tüse kalýsýp, oðan tus - tustan jabýla ketti. - Ey, analar Jumaþtý öltiredi! - Balýk ýþkýna davýstap, kömekke jete bergende eldekaydan tobýlðý saptý juvan kamþýnýñ uþý mañdayýn osýp ötti. Köziniñ aldý jark etkendey boldý. Otýrýp kaldý. Kusbek ornýnan turýp, atýna mindi. - Öldiriñder iytterdi! Esteri þýkkanþa urýñdar! - Kusbek emir bere zirkildedi. Þotay men Ýytkul Üderbaydý köterip alýp, þanadaðý jük üstine jatkýzdý. Sokkýða jýðýlðan kisi býlayðý jerde eþ - Tüh, görürsün, sana göstereceðim... Senin yaran hafif, seninle birlikte bütün neslini toz gibi ufalamazsam, bak da gör!... Kötü Begimbet, bu gördüðün gün, sana halâ fazla... - Öfkesine bunlarýn! Nasýl da yersiz yersiz konuþuyorsun! Bilhassa atalara dil uzatmasýna bak?! Üderbay birden öfkeden kudurdu. - Bu yüzden ben bunu halledeyim. Bu geliþigüzel yýðýlýþtan korkan komþu köyün yaþlý erkek ve kadýnlarý ile çoluk çocuðu da evlerinden telaþla koþarak çýktýlar. Kadýnlar paniðe kapýlmýþ, korkmuþ halde yaklaþtýlar. Sýðýrýný býrakýveren Kalampýr da geldi. Hepsi Üderbay'a yalvardýlar: - Atasý býrak, býrak inatçýyý!... - Aða, sinirinizi, öfkenizi yatýþtýrýn... - Görüp bildiðimiz horluk, sadece bu muydu? - Bunun sonu kötü olur.. diyorlardý. Cumaþ hanýmýný iteleyip: - Heyt þöyle durun, daðýlýn demedim mi, ayak baðý olmayýn. Bu kadýnlarýn karýþacaðý bir iþ deðil! diye baðýrdý. Erkeklerinin öfkeli sesinden çekinen kadýnlar, darmadaðýn olan göçerlerin yüklerini yýðdýklarý yere gidip bekleþtiler. O anda Kusbek: - Hey, nerdesiniz, ha! diye hýrýldayarak haykýrdý: - Eee, can gerekli iþte þimdi sana. Nasýl bu köye doðru atlanýrsýn ha? dedi. Üderbay, haberciyi kaldýrýp. - Bu da yeter, defol lânet! Seninle öç alýnmaz!... Kusbek tekrar güçlenip atýna doðru koþarken: - Görüþürüz?! diye baðýrdý. Üderbay tekrar atýldý: - Ne dedin sen?.. Karýþýklýk tekrar baþladý. Tam o sýrada kasýrga gibi uçan biri gözün takip edemeyeceði bir hýzla geldi, at üstünden atýlýp Üderbay'ýn boynunun arkasýndan vurdu. Bu Kaskýrtanday idi. Karþý gelen yiðitler arasýndaki silahlý mý desen silahlý, küstah desen alabildiðine... güç sahibi bu adam, Kaskýrtanday idi. Boyu kesilmiþ direk gibi kýsa olsa da, kurþun gibi dayanýklý, dýþardan görünüþü it gibi, at üstünde cahilce oturur bir halde saldýrdý. Kaþla göz arasýnda her þey oldu bitti. Üderbay balta yarmýþ aðaç gibi döndü ve düþtü. - Ah... Üderbay kendini kaybetti. - Aðam!... - Kardeþim... - Kara rüzgar, çaresini yok etti, ah, deyip Bektursýn ile Saktan, Üderbay'ýn etrafýný sardýðýnda Cumaþ'ýn eli Kusbek'e uzandý. Habercinin askerleri atlarýndan inerek ona dört bir yandan saldýrdýlar. - Hey, onlar Cumaþ'ý öldürüyor!... Balýk bütün gücüyle baðýrýp, yardýma koþtu. Nerden geldiyse uzun saplý top uçlu bir kamçýnýn ucu alnýnda þakladý. Gözünün önü birden karardý. Oturdu kaldý. Kusbek yerinden kalkýp atýna bindi. - Öldürün itleri! Akýllarý baþlarýndan gidene kadar vurun!.. Kusbek baðýra çaðýra emirler yaðdýrýyordu. Þotay ile Ýytkul, Üderbay'ý kaldýrýp, kýzaktaki yüklerin üstüne yatýrdýlar. Saldýrýya toplananlarýn hiçbiri

10 nerseni sezetin halde emes edi... Jan davýstarý þýkkan eyelder "aðekelep" jýlap, jatak avýl üstiniñ opalañ - topalañýn þýgarðan Kusbek tobýn karðap - silevde. - Kök tiðil, sen Kusbek! - Katýn - balañ bizdey bolýp þuvlasýn! - Jer basýp jürme! Osý toptýñ iþinen Kalampýr davsý erekþe þýðadý. - Kökteme sen, kögerme! Eki düniyege birdey jer jastan! - dep zarlaðan ol, küyevinin basýn süyemeldep otýr. Jurt nazarý Balýkka avdý. - Oybay - av, ana bayðus ta sorlap kalðan ba?! - Bir jeri mayýp bolmasa jarar edi. Balýk mañdayýn kölegeylep ustap - Körmey tursýñdar ma? - dep kijindi de, aldýmen jetken eyeli Saliykaða: - Aðekem kalay? - dedi. - Aðekeñ... kuday - ay, ne jazýp edik, kay kýlmýsýmýzdan bul küyge keziktik!? - Saliyka davsýn köterip jiberdi. - Sorlamasañ netti?... Netti?... - Oy, alla... - Je, týy, jasýñdý! - dep, Balýk kelinþegine zekip tastadý. - Sýñsýmay joðalýñdar, tüge! - Sok, ayamay sabañdar! - degen Kusbek bulardýñ üstine atýmen tönip, bastýrmalata kelip kaldý. - Begimbettiñ zevzatýn birjola kurtpay men endi ketpeymin! - Ey jeti ekeñniñ!... - degen Balýk ornýnan jalma - jan asðýs tura bergende, dala börilerine uksaðan þabarmannýñ tajaldarý Jumaþtý silkip bolýp, buðan jöne jabýldý. Kaskýrtañday anaday jerde bölek, at üstinde turdý. Alar jemtigin alýp, isin týndýrðan arlanþa ol mýna köriniske sýrttay toyattap turðan sekildi keyip tanýtadý. - Av, kaydasýñdar?... Ersarý men Bektursýn jetti. Ekeviniñ üsti - basý kan. Elginde Kusbek nökeri bulardý da, bir - bir tarpýðan. Sonda jýðýlýp edi, bastarýn kötergeni osý. - Kiymýldayýk, jigitter, öldik goy!... - Mýna ýlañ jurttý kýra ma? Tus - tustan kosýlðan köþþiler de, manadan tartýnþaktay bas savðalaðan avýldýñ key jatak jigitteri de endi urýska kiriseyin dedi. Osý sette Kusbek atýn tebine jöneldi. Bir kez de ol Batpakkaraða karay tuvra asatýn jolða töteley tarttý. Þabarmannýñ soñýnan onýñ soyýlsoðarlarý da dürkirey kozðaldý. Eñ akýrýnda Kaskýrtañday jýljýdý. - Av, attanayýk! Kavmala!... Birak bul bos uran edi. Körik astýndaðý küldey þaþýraðan koñsý avýldýñ jataktarý oþarýlýp kaldý. Kaskýr tamaktaðan koyday süyretilgen jigitter at tuyaðý men adam ayaðý þiyýrlaðan kürtik kar arasýnan birin - biri savmalay turðýzýp, orýndarýnan köterildi. Tosýlðan jurt köþ ütine sulata salðan. Üder baydý alýp kýstakka bettedi. burada olanlarý sezmez haldeydi. Can sesleri yükselen kadýnlar "aða, aða" diye aðlayýp, yardakçýlarýyla köye saldýran Kusbek ve adamlarýna bedduâ ediyorlardý. - Devrilesin, ey Kusbek! - Hatunun, çocuklarýn bizim gibi periþan olup aðlasýn! - Geberesin! Bunlarýn içinden Kalampýr'ýn sesi daha çok iþitiliyordu. - Yeþerme sen, yeþillenme! Ýki dünyada birden yersiz yurtsuz kal! diye inleyen oydu. Kocasýnýn baþýný okþayýp duruyordu. Halk, Balýk'a doðru baktý: - Eyvah, yoksa o çaresiz de mi azap çekiyor?! - Bir yeri sakatlanmamýþ olsa bari. Balýk, alnýný tutarak: - Görmüyor musunuz? diye güç gösterip koþup gelen hanýmý Saliyka'ya: - Aðamýz nasýl? dedi. - Aðan... Allah'ým... Ne günah iþledik, ne yaptýk da böyle þeylerle karþýlaþtýk? Saliyka baðýrýp çaðýrmaya baþladý. - Azap çektirmesene, nasýl?... Nasýl?... - Ey Allah'ým... - Sus, kes aðlamayý, diyen Balýk, hanýmýný azarladý. Aðýt yakmadan gözden kaybolun, çabuk!.. - Vur, acýmadan vurun! diyen Kusbek, atýyla bunlarýn üstüne saldýrýp, basmaya geldi. -Begimbet'in neslini bu defa kurutmadan gitmeyeceðim! Balýk: - Ey, yedi sülâlenin!.. deyip yerinden çarçabuk aceleyle kalktý, bozkýr kurtlarýna benzeyen habercinin deccallarý Cumaþ'ý silkeleyip, üstüne tekrar abandýlar. Kaskýrtanday biraz ileride at üstünde, ayrý olarak duruyordu. Adamlar ise leþ bulup etine kanýna doymuþ arslan gibi... O da bu görüntüyü doya doya seyredip zevk alýyor gibiydi. - Hey, nerdesiniz? Ersarý ile Bektursýn koþtular. Ýkisinin de üstü baþý kan içinde. Deminki Kusbek'in adamlarý bunlarý da, teker teker çifteledi. Ýkisi de orada yýðýlýp kaldý. Baþlarýný kaldýrýp: - Kýmýldayalým yiðitler, öldük ha!... - Bu yýlan bütün yurdu kýrar mý? Çevreden gelip katýlan göçerler de, önceden çekinir gibi canlarýný koruyan köyün bazý fakir yiðitleri de savaþa girmeye baþlamýþlardý. O anda Kusbek atýyla koþmaya, tepinmeye baþladý. Bu defa da Batpakkara'ya doðru, dosdoðru geçeceði yola kestirmeden giderek saldýrmaya baþladý. Habercinin ardýndan yardakçý adamlarý da paldýr kültür koþmaya baþladý. En sonunda Kaskýrtanday yavaþça ilerledi: - Hey, atlanalým! Etraflarýný sarýn! Fakat, bu boþ bir naraydý. Körük altýndaki kül gibi saçýlan komþu köyün garibanlarý toplanýverdi. Kurt yiyen koyun gibi sürüklenen yiðitler at toynaðý ile adam ayaðýnýn çiðnediði yýðýn yýðýn karlar arasýndan bazýlarý yavaþ yavaþ yola gelerek kalktý, yerlerinden fýrladýlar. Kalakalan yurt, göç eþyalarý üstünde boylu boyunca yatan Üderbay'ý alýp, kýþlaða doðru yöneldi. ˆ Latin Harflerine ve Türkiye Türkçesine aktaran : Doç. Dr. Nergis Biray