Üniversite-Sanayi İşbirliği nde Eski ve Yeni Yaklaşımlar. Mahmut Kiper

Transkript

1 Üniversite-Sanayi İşbirliği nde Eski ve Yeni Yaklaşımlar Mahmut Kiper

2 Dünyada B-T Politikaları 1.FAZ: B-T Savunma amaçlı Temel Bilimler odaklı araştırmalar Science the endless frontier

3 1. Fazda Üniversitelere Düşen Görevler A- Eğitim B- Araştırma 1- saf bilim (pure science) en iyisidir, 2- buna bağlı olarak yapılan temel araştırmalar eninde sonunda toplum yaşamını iyileştirecek sonuçlar doğurur.

4 Bilim Sonsuz Sınır için Toplumsal Sözleşme Şartları CUDOS Normları: Ortak Mülkiyet (Communism) - Özellikle bilgi ortak mülkiyet olarak kabul edilir. Evrensellik (Universality) - Araştırma sonuçları ulusalcılık, sözleşme, ırkçılık gibi kısıtlarla belli bir grubun yararına sunulamaz. Tarafsızlık (Disinterestedness) - Araştırmacılar önyargısız olarak ve açık fikirlilikle çalışmalarını yapacaklar ve bilim politik ve ekonomik çıkarlardan bağımsız tutulacaktır. Sistemik Kuşkuculuk (Organized Scepticism) - Araştırmacı başkalarının çalışmalarını olduğu kadar kendi çalışmalarını da kuşkucu bir yaklaşımla kritik eder. (Robert K. Merton,1942)

5 Dünyada B-T Politikaları-II Faz 2. FAZ: Endüstriyel rekabet amaçlı uygulamalı araştırma ve teknoloji transfer odaklı politikalar ve İNOVASYON un Keşfi

6 II. Fazda Japonya ABD ile rekabet avantajı için Japonya dan doğru 1980 lerde kalite olgusu,1990 lar da ise yeni üretim ve yönetim süreçleri ile en düşük maliyetli ve en kaliteli ürünü en kısa sürede pazara çıkarmak arayışlarının sonucu Yalın üretim (Lean manufacturing), Çevik Üretim (Agile Manufacturing), Tam Zamanlı Üretim (Just in time), Kanban,Toplam Kalite Yönetimi (Total Quality Management), 6 Sigma Metodolojisi vb. uygulamalar üretimde kaliteyi artırarak ve ürünün tasarımından, pazara sunumuna kadar hız üstünlüğü ile rekabeti öne çıkaran unsurlar olmuşlardır ve bu uygulamalar dünyada giderek yayılmışlardır. (üniversitelerin bu gelişmeye dolaylı katkısı var)

7 II. Fazda AB Birlik olma çabaları ABD ile rekabet için Ulusal Politikalar yerine Avrupa Şampiyonları Projeleri (Concorde, Airbus) Avrupa Araştırma Alanı - COST (Temel Araştırmalar, Üniversiteler) - Çerçeve Programları (Uygulamalı Araştırmalar, Araştırma Kurumları, Sanayi) - EUREKA (Pazara Yakın Geliştirme, KOBİler) Birliğe koruma kalkanı (Uygunluk Değerlendirme Sistemleri ve bunların küresel harmonizasyonu) (üniversitelerin gelişmelere dolaylı katkısı var, Kıta Avrupası üniversite yaklaşımı ağırlığını sürdürüyor.)

8 II.Fazda ABD İnovasyon ekonomik ve sosyal gelişmenin anahtar unsurudur. Bu gerçek ilk önce 1970 lerde ABD de farkedilmiş ve AB ülkeleri 20 yıldan fazla bir gecikmeyle bunu takip etmiştir. Bu gecikmenin bir çok nedeni sayılabilir. En önemlilerinden biri Amerikan üniversitelerinin ve araştırma kurumlarının pazar odaklı olmaları ve inovasyon ve işbirliği kültürünü özendirici ve geliştirici şekilde organizasyon yaklaşımını benimsemeleridir. Danica Simsic - Lubliyana Belediye Başkanı ve Slovenya Bölgesel İnovasyon Sistemi (SLORITTS) Yürütme Kurulu Başkanı

9 II. Fazda ABD Dünyada Temel Araştırmalar için hala en yüksek bütçeyi ayıran ülke ancak üniversitelere sağlanan kamu fonlarında ve özel sektör desteklerinde düşüşler yaşanıyor. Üniversiteler üzerinde; Kamu kaynaklı araştırmaların büyüme ve ulusal refahı olumlu yönde etkilediğinden emin olma isteği Özel sektör destekli araştırmaların da üretime yansıması ve rekabetçilikte olumlu etkisinden emin olma isteği sonucu Girişimci Üniversite kimliğine ek olarak Rekabetçi Üniversite kimliği de ağırlık kazanıyor.

10 Rekabetçi Üniversite Rekabetçi yaklaşım olarak isimlendirilen bu yeni işbirliği modelinde üniversitelere eğitim ve araştırmadan oluşan klasik rollerine ek olarak sosyal ve ekonomik gelişimde de önemli bir rol biçilmiştir. Bu kapsamda sürdürdükleri araştırma sonuçlarını ticaretleştirmek suretiyle yerel, bölgesel ve ulusal seviyede kalkınmaya destek olmaları beklenmiştir.

11 Üniversite Fonsiyonları: - Eğitim, - Araştırma ve - İnovasyon

12 İnovasyonun Altın Yumurtlayan Kazı(The Times): Bay-Dole Act. (1980) Önemli bir politik inovasyonu örneği(tek bir politika düzenlemesi ile endüstri ile ilgisiz araştırma oranlarında büyük bir tersine dönüş) 1980 lerden önce yılda ortalama 250 kadar patent çıkarabilen üniversiteler, AUTM verilerine göre sadece 2005 de 3278 ABD patenti üretmişler, 4932 yeni lisans anlaşması yapmışlar, 527 yeni ürün geliştirmişler, 628 spinoff şirketi kurmuşlar ve 1,46 milyar ABD doları gelir elde etmişlerdir. muhtemelen son yarım yüzyılda dünyada en fazla ilham alınan yasa (Economist Technology Quarterly, 2002)

13 3. Faz: Society The Endless Frontier (Toplum-Sonsuz Sınır) İnovasyonun Hayataın Her Alanına Girmesi -21. Yüzyılda Avrupa Araştırma ve İnovasyon Vizyonu Dokümanı-1998 (P. Karakostas, U.Müldür), - İnovasyon Mekanizmaları

14 Society The Endless Frontier (Toplum-Sonsuz Sınır) Bu dokümanda özetle arası politik, arası ekonomik güdülü süreçlerden sonra artık 2000 lerle gelen 3. fazın sosyal entegrasyon ve toplumsal sorunlara odaklanacak bir süreç olacağı vurgulanarak, araştırma işbirlikleri ve politikalarda da istihdamın artışı, sağlık, çevre gibi toplumun öne çıkan beklentilerine cevap verecek sosyoekonomik konulara ağırlık verilmesi gerektiğinin altı çizilmiştir.

15 21. Yüzyıla Girerken Üniversitelere Ek Roller Kurumsal bazda, üniversite araştırmaları neticesinde spin-off şirketlerin doğmasını, özel sektör ile danışmanlık faaliyetlerinin modellenmesini, yeni teknoloji firmalarına yönelik destekleri ve risk sermayesinin yükselişini görmekteyiz. Hukuki alanda özellikle fikri mülkiyet haklarına yönelik yapılan düzenlemeler, ticarileştirilen üniversite araştırma projelerinde tarafların konumları, araştırma projelerinin özel sektör tarafından fonlanmasına yönelik düzenlemeler dikkati çekmektedir. Yönetimsel olarak giderek artan üniversite sanayi ortaklıkları, bağımsız araştırma kurumları ile üniversite araştırma kurumları arasında proje bazlı ya da uzun dönemli formel işbirlikleri ön plana çıkmaktadır. Davranışsal olarak ise gerek akademik çevrelerde gerek iş dünyasında işbirliğinin öneminin daha iyi kavranması, sonuçlarının görülmesi ve beklentilerin artmasını görmekteyiz.

16 Gelişmiş Ülke Öngörüleri Dünyadaki değişim giderek hızlanacaktır. Bunda anahtar rolü teknolojiler üstlenmektedir. Ürün ömür döngüsü kısalacak, ekonomik büyümede inovasyon giderek daha önemli rol oynayacaktır. Buna bağlı olarak, doğa bilimlerine ve teknoloji eğitimine ilgi artacaktır. Enformasyon (IT) teknolojileri bilime yükledikleri yeni iddialar ve coğrafik mesafeleri ortadan kaldırmaları nedeniyle de çok önemlidirler. Bu nedenle gelişmekte olan ülkelerde de çok çarpıcı etkileri olacaktır. Biyo-teknolojiler de giderek kapsamlarını geliştireceklerdir. Küreselleşme daha etkili olacak, ülkelerin rekabet gücü entellektüel sermayelerine dayanacaktır. Küreselleşen dünyada pazara sunulan nitelikli ürünler yerel üreticileri de gelişime zorlayacaktır. Gelişmiş ülkelerde büyüme düşecektir. Pek çok ülkede istihdam sorunları yaşanacaktır.

17 Gelişmiş Ülke Öngörüleri (Devam) Değişen ve gelişen teknolojilere adaptasyonu hızlandırılmış, yeni yetenekler kazandırılmış işgücü önem kazanacak. Özellikle Asya ülkeleri hızla büyüyecek, Çin dünya pazarlarında önemli rekabet gücü kazanacaktır. Kadın işgücünün oranı artacaktır. Devletin rolü yatırımcılıktan düzenleyicilik, yönlendiricilik ve oyun kuruculuğa kayacaktır.

18 Gelişmiş Ülke Öngörüleri (Devam) Teknolojileri seçerken, bu teknolojilerin güçlendirmesi ve etkilemesi, bilimsel ve teknolojik bilgi temelli olmaları (knowledgebase), ulusal güvenlik üzerindeki etkileri önem kazanacaktır. Ancak Belirsizlik giderek artacaktır.

19 20. Yüzyılda Başarılanlar -Elektrifikasyon, -Otomobil, -Uçak, -Su temini ve dağıtımı, -Elektronik, -Radyo ve TV, -Tarım mekanizasyonu, -Bilgisayar, -Telefon, -Klima ve soğutma, malzemeleri - Otoyol, - Uzay araçları, - İnternet, - Görüntü işleme, - Ev aletleri, - Sağlık teknolojileri, - Petrol teknolojileri, - Lazer ve fiberoptik, - Nükleer teknolojiler, - Yüksek performans

20 21. Yüzyılda Beklenen Teknolojik Gelişmeler -Yenilenebilir enerji sistemleri, - İleri İlaçlar, -Füzyon enerji sistemi, -Teröre karşı güvenlik sistemleri, -Karbon blokajı, -Sanal gerçeklik sistemleri, -Nitrojen döngüsü, -Kişiye özel öğrenme vb. sistemler, -Temiz suya erişim, -Yeni buluş sistemleri, -Yerleşim altyapı sistemleri, -Sağlık enformasyon sistemleri.

21 Sistem yaklaşımı Tüm bu sistemlerin de ağırlıkla; su, ulaşım, enerji, yaşam bilimleri/sağlık ile sürdürülebilir çevre konularına odaklanacağı öngörülmektedir. Bu sistem yaklaşımını gerekli kılan hususlara bakıldığında öncelikle bu konuların disiplinlerarası(interdisipliner) hatta disiplinlerüstü (transdisipliner)özellikler taşıdığı görülecektir. Diğer bir deyişle, hedeflenen bu gelişmeler ancak farklı disiplinlerin biraraya gelmesi ile mümkün olabilecektir.

22 Üniversitelerin Doğrudan Süreçlere Dahil Olduğu Mekanizma Arayışları 21. yüzyılın hemen başında literature giren Bilgi Ekonomisi nde her ülke yaratıcı düşünceye sahip daha çok yenilikçi insana ihtiyaç duymakta ve bu ihtiyacın giderilmesinde en önemli potansiyellerden olan üniversitelerin daha fazla rol üstlenmesi için çareler aramaktadır. Bu kapsamda da öncelikle üniversitelerin doğrudan inovasyon ve teknoloji geliştirme süreçlerine dahil olduğu bir süreci geliştirmek için teknoparklar, teknoloji transfer merkezleri, kuluçkalıklar, ÜSİM gibi isimlerle gündemimize giren yeni mekanizmalar geliştirilmektedir.

23 Neden Üniversite-Sanayi İşbirliği? 18. yüzyılın sonlarında başlayan bir süreçle, teknolojiler bilimsel bilgi temelli olarak gelişmeye başlamış ve bilimle teknoloji arasındaki bu etkileşim sanayileşme ve ekonomik gelişmenin motoru olmuştur. Üniversite ile sanayi arasındaki bu ilişkinin ekonomik büyümeyi besleyen önemli bir etkisi vardır. üniversite-sanayi işbirliği zor, ancak ulusal kalkınma için en yararlı teknoloji transfer yöntemlerinden birisidir.

24 Sanayinin İlgi Nedeni: Dr. Katsuhiko Yamashita: Toshiba nın Teknolojiden Sorumlu Başkanı Eğer dünyanın geri kalanı ile bağlantılı bir ülkede faaliyet gösteren bir şirketseniz üniversiteler ile işbirliğine gitmeye mecbursunuz. Bunun dört ana nedeni var. Öncelikli iki neden teknolojinin her alanda, tarihte daha önce hiç olmadığı kadar hızlı gelişmesi ve rekabetin artması. Eğer aynı alanlarda faaliyet gösteren rakiplerinizden hızlı olmazsanız patentleşebilecek pek çok temel teknolojiyi onlara kaptırabilirsiniz. Buda rekabetçiliğinizin birkaç yıl içinde yok olması anlamına gelir. Böyle bir sonla karşılaşmamak için tüm şirketler üniversitelerin teknoloji üretme potansiyelinden faydalanmak durumundalar.

25 Dr. Katsuhiko Yamashita: Toshiba nın Teknolojiden Sorumlu Başkanı(Devam) Üniversite - sanayi işbirliği için diğer önemli bir sebep ise para. Hiçbir şirket artık temel bilimlerde araştırma yapamıyor. Fizik ve kimya gibi bilimlerdeki hızlı gelişme özel alanlar oluşturdu ve bu konularda araştırma yapabilecek insan kaynağı bulmak ve laboratuvarlara yatırım yapmak bir şirket için büyük maliyetler getiriyor. Son olarak artık öğrenciler üniversitelerden sadece teorik bilgiler edinerek mezun olmak istemiyorlar. İş dünyasına yakınlaşmak, araştırmalarının sonuçlarını daha çabuk almak ve toplumda yarattıklarını ve değişiklikleri görebilmek istiyorlar.

26 Üniversite/Araştırma Kurumlarının İlgi Nedenleri: bünyelerinde yapılan buluşların tanınırlığı ve kazanılan prestij, toplumsal ve evrensel yarar sağlama misyonları, değerli bilim adamlarının cezbedilmesi ve bünyede tutulması, bu yönde giderek artan ulusal ve bölgesel işbirliği ağyapılarına ve beklentilere uyum, ulusal ve bölgesel ekonomik kalkınmaya katkı, işbirliğini destekleyen fonlardan maksimum yarar sağlama, ticarileşen buluşlardan elde edilen kazançlarla daha fazla ve ileri araştırmaların finansmanı. 26

27 ÜSİ: Öğretim Üyesi için Yeni Fırsatlar Tekniğin son durumu ve en son teknolojilerde (state of the art) ve en gelişmiş yönetim sistemlerinde çalışma fırsatı Araştırma sonuçlarından para kazanma (Lisans, spinoff) Sanayi sorunlarını ve beklentilerini anlama şansı Teknoloji odaklı(yönlendirmeli) eğitim programları İşbirliği proje bütçelerinden ve gelirlerden pay alma olanağı

28 ÜSİ Amaçlarından: Öğrencilere Yeni Fırsatlar Yaratmak en gelişmiş test ekipmanları ve ileri üretim altyapıları ile çalışma imkanı disiplinler arası projelerde çalışma imkanı olası girişimcilik konularının seçimi araştırma sonuçlarından para kazanma (Lisans, spin-off) fikri haklar yönetimi ve taramaları sistematiğini öğrenme olanağı İş yeri eğitimi ve sanayide iş bulma fırsatları İşbirliği proje bütçelerinden ve gelirlerden pay alma olanağı

29 Üniversite-Sanayi Çatışmasının Kavramsal Anlamı Hala Geçerli! Üniversitelerin evrensel, sanayiinin özel değer tarafında olması (evrensel yarar/rekabet üstünlüğü çatışması) Üniversitelerin bilgi evrenseldir, yayılmalı anlayışına karşı, sanayiinin bilgiyi tekelinde tutarak rekabet kazanma konusundaki bilgiyi tekelleştirme istekleri, Fikri hakların sahipliliği ve kullanımı konularında yaşanan çekişmeler.

30 Üniversiteler; sırça köşkünde ne zaman ve ne de maliyet hassasiyeti duymadan, milletin vergileriyle sanayi ihtiyaçları için değil, kendi keyfine göre mavi semalar için işe yaramaz araştırmalar yapan kurumlar (mı?)

31 Sanayi; birlikte araştırma projesi yürütülemeyecek kadar geri teknolojilerle uğraşan, bugün getirdiği işin sonucunu dün almaya kalkan, yapılabilen pek az sayıdaki işbirliğinde ise, üniversiteye hak ettiği parasal desteği vermeden çalışmalardan çekilen ya da çalışma sonuçlarını uygulamaya yanaşmayan, iş yapılamaz bir ortak (mı?)

32 ÜSİ- Temel Problemler Problem-1 Sanayii üretimde, doğrudan bilime değil teknolojiye gereksinim duyar. Bu durumda sanayi, yeni bilimsel bilgiye dolaylı olarak ve 1-Yeni, temel teknolojilerin ortaya çıkmasının yeni bilimsel bilgiyi gerektirdiği ve 2-Mevcut teknolojilerde daha fazla ilerlemenin, bu teknolojilerin temelini oluşturan bilimsel bilgiye daha derinlemesine inilmeden sağlanmasının mümkün olmadığı durumlarda ihtiyaç duyacaktır.

33 ÜSİ- Temel Problemler Problem-2 üniversitede yapılan bilimsel çalışmalar ne form ne de zaman açısından sanayi tarafından doğrudan kullanılamaz.

34 ÜSİ Arayüzleri: belirtilen problemlere ve tarafların gereksinimlerine uygun çözümler getirmeye çalışan kurumlar

35 ÜSİ Arayüzleri Üniversitelerden endüstriye doğru değişik şekillerde teknoloji akışını sağlamak amacıyla taraflar arasında arayüz işlevi gören yapılar.

36 ÜSİ Kurumsal Arayüz Yapıları: Teknoparklar, Teknoloji Transfer Merkezleri, Kuluçkalıklar, İşbirliği Merkezleri,

37 Teknoparklar: Yeni teknoloji kökenli firmalar oluşturmak ve büyütmek, Üniversite buluş ve know-how larını ticari amaca dönüştürmek, Teknoloji transferini artırmak, Firmaların Ar-Ge faaliyetlerini ekonomik kazanca dönüştürmek.

38 Kuluçkalıklar: teknoloji odaklı fikirlerin ticarileşmesi yönünde yeni firmaların gelişmesi için uygun ortamların yaratılmasını amaçlar.

39 Türkiye de Kuluçkalıklar 50 Kuluçkalık(Ağırlıkla KOSGEB in TEKMER ve DTİ leri) Not: KOSGEB 2012 Plan Raporu nda TEKMER lerin sayısının artırılacağı belirtilmektedir. Brezilya 300 Kore 400 Çin 500

40 İşbirliği Merkezleri: üniversite-sanayi işbirliğini özendirici yönde ve sanayicinin benimsediği ve gereksinim duyduğu araştırma ve geliştirme çalışmalarının yürütülmesi (talep odaklı), etkileşimli Ar-Ge faaliyetlerinin belli bir endüstriyel ve teknolojik gelişmeler doğrultusunda yoğunlaştırılarak, sonuçların geniş bir kesime yaygınlaştırılması.

41 İşbirliği Amaçlı Bazı Destek Hizmetleri Teknoloji ve teknoloji transferi ve kapsamı konusunda bilgilendirme ve promosyon Sanayi kuruluşlarının teknolojik yetenek ve ihtiyaçlarını belirleyecek teknik çalışmalar Teknoloji yetenek değerlendirmesi (Teknology Audit) FSMH konusunda bilgilendirme ve danışmanlık ATGI proje yönetimi Hukuksal danışmanlık ATGI destekleri konusunda bilgilendirme ve danışmanlık Proje çıktılarının ticarileştirilmesi, pazar araştırılması ve pazarlanması konusunda destek Proje işbirlikleri vb. konusunda arama organizasyonları (Proje Pazarları)

42 TÜBİTAK-ÜSAMP ÜSAMP, NSF-ABD modelinden esinlenilerek, TÜBİTAK tarafından 1996 ile 2006 yılları arasında uygulanmış ve üniversite-sanayi işbirliğinde önemli altyapıların kurulmasına ve tecrübelerin edinilmesine yol açmıştır.

43 TÜBİTAK-ÜSAMP ÜSAMP kapsamında, Üniversite-Sanayi Ortak Araştırma Merkezi kurmaya yönelik, toplam 16 başvuru yapılmış, yedi başvuru merkez kurulması ile sonuçlanmış, bunlardan biri (Gaziantep te KOS ağırlıklı bir bölgesel işbirliği merkezi) başarılı olamamış ve kapanmıştır.

44 ÜSİM ler Beş merkez ise faaliyetlerine bu program sonlandırıldıktan sonra da farklı yasal statülerle devam etmektedirler. Bu Merkezler şunlardır; 1-Eskişehir Anadolu Üniversitesi ndeki Seramik Araştırma Merkezi(SAM), 2-Adana Çukurova Üniversitesi ndeki Adana Üniversite-Sanayi Ortak Araştırma Merkezi (Adana-ÜSAM) 3-ODTÜ-Ostim İleri İmalat Sistemleri ve Araştırma Merkezi (ODAGEM), 4-İTÜ de Otomotiv Teknoloji ve Ar-Ge Merkezi (OTAM) ve 5-Hacettepe Üniversitesi ndeki Biyomedikal Teknolojiler Ar-Ge Merkezi(BİYOMEDTEK).

45 Teknoloji Transfer Ofisleri (Merkezleri) üniversite Ar-Ge sonuçlarının ticarileştirilmesi (arz odaklılık)

46 TTO-Temel Fonksiyonlar(Aşamalar) Üniversitelerden sanayiye doğru teknoloji transferine aracılık eden bu tür yapılanmaların temel fonksiyonları ; bilimsel araştırmalar neticesinde ortaya çıkan buluş ve yenilikçi ürünlerin ticarileşme sürecini baştan sona kapsayan destek hizmetleri bütünü olarak tarif edilmekte ve bu sürecin başlıca aşamaları şöyle sıralanmaktadır; Buluşun/yenilikçi ürünün tespiti ve değerlendirmesi (Diagnostics & Evaluation) Buluşun/ürünün koruma altına alınması (Protection) Buluş sahibi ile ticarileşme planı yapılması (Commercialization Strategy) Ticarileşme: Spin off firma, lisanslama, tümüyle devir (Commercialization) Gelir Paylaşımı: Üniversite, buluş sahibi, aracı kurumlar (Revenue Sharing) 46

47 TTO Ana Faaliyetleri Üniversite ya da araştırma kurumlarının entellektüel değerlerinin özellikle de FSMH varlıklarının belirlenmesi, bu varlıkların hukuksal koruma işlemlerinin takibi ve bunlardan doğan hakların diğer yapılara özellikle de sanayiye lisanslama şeklinde transferi ile ticarileştirme süreçlerinin yönetilmesi Genellikle üniversite ya da araştırma kurumu mensubu ve ticarileşme potansiyeli yüksek bir fikrin ya da buluşun sahibi olan araştırmacıya; şirket kurarak (spin-off) bu süreç sonunda yüksek ekonomik değer sağlanmasına aracılık etmek üzere, FSMH yönetimi, sermaye temini, kuluçkalık ya da teknoparklarda yer, hukusal işlemler, iş geliştirme ve pazarlama gibi danışmanlık hizmetleri sağlanması Sanayi kuruluşunun spesifik teknoloji gereksinimini tesbit ederek, bunun üniversite ya da araştırma kurumundan kontrat bazlı Ar-Ge çalışması sonucu olarak teknoloji transferi şeklinde temin edilmesi. 47

48 Lisans Sözleşmeleri Hususları-Genel Transfer edilen fikri mülkiyetin tanımının doğru olarak yapılması, Fikri mülkiyetin kullanımında münhasırlık tanınıp tanınmadığı, kullanımın kapsamına ilişkin ayrıntılar, bu kapsamda zamansal ya da bölgesel sınırlamaların öngörülüp öngörülmediği, Geliştirilecek (ileride ortaya çıkacak) fikri mülkiyet üzerindeki haklar, bunların korunması için öngörülecek yükümlülükler ve yararlanma şartları, Ücretlerin belirlenmesi, ödenme biçimleri ve ödeme zamanlarına ilişkin ayrıntılar, Bilgi gizliliğine ilişkin düzenlemeler ve ayrıntılar (ayrı ve kapsamlı bir gizlilik sözleşmesi yapılması büyük önem taşımaktadır), 48

49 Lisans Sözleşmeleri Hususları-Genel İleride sorun ve uyuşmazlık yaşanmaması için üretim miktarı ve ürün türlerine ilişkin sınırlama öngörülüp öngörülmediği, Alınan teknolojinin geliştirilecek veya üretilecek diğer ürünlerde kullanılmasına ilişkin sınırlamalar olup olmayacağı, Ürünün geliştirilip geliştirilmeyeceğine ilişkin yükümlülüklerin belirlenmesi, Satın alınan teknoloji üzerinde iyileştirme ve tadilat yapılmasına ilişkin ayrıntıların belirtilmesi, Temel anlaşma süresinin bitiminden sonra lisans hakkı kullanımının yasaklanıp yasaklanmaması, 49

50 Lisans Sözleşmeleri Hususları-Genel İmal edilecek ürünlerin fiyatına dair bir sınırlama öngörülüp öngörülmediği, İmal edilecek ürünün için taraflardan biri için veya bir üçüncü kişi tarafından alım yükümlülüğünün öngörülüp öngörülmediği, Transfer edilen teknoloji ile kullanılacak yedek parça, hammadde vb. ürün ihtiyaçlarının nasıl ve nereden temin edileceğine ilişkin yükümlülük öngörülüp öngörülmeyeceği, Transfer edilen teknolojinin üretiminin yapılabilmesi için gerekli bilgi ve tecrübe aktarımları ile bu konuda verilecek eğitimlere ilişkin ayrıntılar, Lisans kapsamına giren ürün, bilgi buluş ve yenilikler ile diğer fikri değerlerin yoruma sebep olmayacak şekilde açıklanmasına dair ayrıntılar, 50

51 Lisans Sözleşmeleri Hususları-Genel İhracata ilişkin kısıtlara yer verilip verilmeyeceği, Haksız rekabet oluşturacak hususlardan kaçınılması, Sözleşmenin feshi yöntemleri ve feshin sonuçlarına ilişkin ayrıntılar Ortaya çıkacak teknik sorunların giderilmesinde yapılacak işbirliğine ilişkin ayrıntılar. Fiyat teklifinin tüm ayrıntıları içerecek şekilde hazırlanması, ve fiyatlandırılması istenen kalemlerin açıkça belirtilmiş olması, 51

52 TTO Kurumsal Yapıları Üniversite ya da bilimsel araştırma kurumunun bir birimi olarak (specialised department-type) faaliyetlerini sürdüren TTO lar, Üniversite ya da bilimsel araştırma kurumuna bağlı bir kimlikle (wholly owned subsidiary) faaliyetini sürdüren TTO lar, Birden çok üniversite ya da bilimsel araştırma kurumu ile ilişkili olan ancak kamu ya da özel bağımsız bir kimlikle (independent intermediary) faaliyetlerini sürdüren TTO lar. 52

53 TTO Tanım: yukarıda belirtilen faaliyet konularında uzmanlaşmış, bu süreçleri profesyonel bir yaklaşımla ele alan, bir ya da birden çok üniversite ya da araştırma kuruluşuyla doğrudan ya da dolaylı olarak ilişkili kurumsal mekanizmalar 53

54 TTO Destek Hizmetleri Teknoloji ve teknoloji transferi ve kapsamı konusunda bilgilendirme ve promosyon Sanayi kuruluşlarının teknolojik yetenek ve ihtiyaçlarını belirleyecek teknik çalışmalar Teknoloji yetenek değerlendirmesi (Teknology Audit) FSMH konusunda bilgilendirme ve danışmanlık ATGI proje yönetimi Hukuksal danışmanlık ATGI destekleri konusunda bilgilendirme ve danışmanlık Proje çıktılarının ticarileştirilmesi, pazar araştırılması ve pazarlanması konusunda destek Proje işbirlikleri vb. konusunda arama organizasyonları (Proje Pazarları) 54

55 TTO lar için Eko-Sistem Gerekleri 1-Ulusal Politikalarda Ele Alınması Gereken Başlıca Hususlar 2-Kurumsal Yapıların Kurgulanmasında Dikkate Alınması Gerekenler 3-Ü/AK ların Teknoloji Transferi ve FSMH ile İlgili Politikalarının Varlığı 55

56 Ulusal Politikalarda Ele Alınması Gereken Başlıca Hususlar Üniversite/Araştırma Kurumlarının Yasal Durumları Dünyada kamu kaynaklarından desteklenen üniversite ve araştırma enstitülerinin Ar-Ge faaliyetleri sonuçlarından doğan patent hakları ABD de 1981 de yürürlüğe giren Bayh-Dole yasasına kadar, genel olarak kamuya ya da buluş sahibine aitti. Bayh-Dole yasası ile ABD, bu hakların sahipliğini ve haklardan doğan getirilerin paylaşımı ile ilgili yetkiyi araştırmanın yapıldığı üniversite/araştırma kurumlarına verdi. Aynı zamanda üniversitelere FSMH ile ilgili tüm süreçlerde ve bunların ticarileştirme aşamalarında otonomi sağlandı. Bu durumun, patent sayı ve lisans gelirlerinde büyük bir sıçrama sağlaması üzerine diğer ülkeler de benzer özellikler taşıyan, ancak kendi bünyelerine uygun yasal çerçeveler oluşturmaya başladı. 56

57 Ulusal Politikalarda Ele Alınması Gereken Başlıca Hususlar FSMH Sahipliğinde Tanımlı ve Şeffaf Düzenlemeler Ar-Ge Çalışmalarını Destekleyen Kuruluşlar Ülke ve Toplum Çıkarlarının Korunması Yetkin İnsan Kaynağı Yaratma Ü/AK lara Özel Patent Destekleri Rehber ve Tavsiye Dökümanları 57

58 Ulusal Politikalarda Ele Alınması Gereken Başlıca Hususlar TTO ların Kurulmasını Destekleyen Programlar FSMH Eğitimlerinin Yaygınlaştırılması Araştırma Sonuçlarından Doğan (Spin-off) Şirketlerin Oluşumu için Çerçeve Koşullar Yüksek Teknoloji Şirketleri Kurulması İçin Başlangıç Sermaye Fonları İhlal ve Anlaşmazlıklarla İlgili Kurumsal Alyapının Varlığı 58

59 Kurumsal Yapıların Kurgulanmasında Dikkate Alınması Gerekenler - TTA ların kurulması - TTA ların Gereksinimlerinin Karşılanması - Kolay Anlaşılır ve Şeffaf Prosedürlerin Varlığı - Patent Kararları ve Maliyetleri - Lisans Tercihleri - Çıktıların Pazarlanma Stratejileri 59

60 Ü/AK ların Teknoloji Transferi ve FSMH ile İlgili Politikalarının Varlığı Ü/AK bünyesinde yapılacak araştırma çıktılarının ticarileştirilmesi süreciyle ilgili temel yaklaşım, politika, genel kural ve rehber dokümanlar, Bu süreçte toplumsal yarar konusuna nasıl yaklaşıldığı, Hak sahipliliği, Tarafların sorumlulukları, hakları ve uyması gereken kurallar, FSMH Yönetimi ile ilgili süreç, Çıktı ticarileşirse gelirlerin paylaşım esasları, FSMH-kariyer ilişkisi, Sanayi kaynaklı araştırma projelerinde çıktıların paylaşım esasları, Spin-off ve Start-up politikaları, Uyuşmazlıkların ve çıkar çatışmalarının çözümü için esaslar. 60

61 Başarı için kritik unsurlar Fikri haklar ile ilgili tüm süreçler profesyonelce ve uzmanlığına güvenilen kurumsal yapılarda ele alınmalıdır. İyi bir araştırma tabanı ve destekleyen ve motive eden bir Ar-Ge ortamı sağlanmalıdır. 61

62 ABD AUTM 2007 Verileri 194 kuruluşun 161 inin ABD üniversitelerine, 32 sinin hastane ya da araştırma enstitülerine bağlı bulunduğu, 1 inin ise teknoloji yatırım firması olduğu belirtilmektedir. Bu kuruluşların 29% unda 3 ya da daha az personel, 17% sinde 4-6 personel, 34% ünde 7-14 personel ve 20% sinde 15 den fazla personel çalışmaktadır. 62

63 ABD AUTM 2007 Verileri 48,8 milyar ABD doları araştırma fonu kullanımı. Bunun %65 i kamu fonlarından sağlanırken, %7 si endüstriden alınmış yılında 193 kuruluştan toplam beyan-disclosure sağlık bilimleri %25, bilgisayar/elektronik %9, araştırma araçları %8 63

64 ABD AUTM 2007 Verileri beyandan %7 sinin, diğer bir deyişle 1456 adetinin aynı yıl içinde lisanslandığı belirtilerek, bu oldukça yüksek oranın TTA lerinin başarısı olarak kabul edilmesi gerektiği söylenmektedir yılında 194 kuruluş tarafından toplam 5109 lisans ve opsiyon anlaşması yapıldığı ve 3622 patent alındığı belirtilmektedir. Lisans anlaşmaları sonucu 686 ürünün piyasaya sürüldüğü vurgulanmaktadır yılında 555 yeni start-up kurulduğu belirtilmektedir. 64

65 2007 Start-up İstatistikleri 2007 de Start-up ların oluşumlarına sağlanan desteklerde önemli bir artış olduğu görülmektedir. Bağlı olduğu kurumdan alınan desteklerle kurulan şirket sayısında yaklaşık %100, kamu fonlarından yararlanan şirket sayısında yaklaşık %75, iş meleklerinden desteklenen şirket sayısında da %60 a yakın artış gözlenmektedir. Raporda belli bir dönemde kurulan yaklaşık 3400 start-up firmanın yalnızca 103 ünün başarısız olduğu belirtilerek, bu istatistiğin bilimsel kuruluşlardan doğan şirketlerin diğer şirketlere oranlaçok daha yüksek başarı şanslarının bulunduğunun bir göstergesi olduğu vurgulanmaktadır. 65

66 AUTM kuruluşa gönderilmiş (236 Üniversite, 65 Hastane ve Araştırma Enstitüsü, 2 Ulusal Lab. Ve 4 Teknoloji Yatırımcısı Kuruluş) Geri dönüş: 181 (%59.6) (155 Üniversite, 27 Hastane ve Araştırma Enstitüsü, 1 yatırımcı Firma) 657 yeni ürün 20,642 beyan 4,284 Lisans Anlaşması 4,469 Patent 651 start-up $59.1 milyar Desteklenen Araştırma Harcamaları Toplamı $2.4 milyar Toplam Gelir $323.2 milyon Yasal Giderler için Ödemeler 66

67 TTO lar ne kadar para kazandırır? TTO ları ticari kazanç baskısından korumak için bu tür arayüzlerin sadece ölçülebilir kazançlara mı yoksa daha geniş bir perspektifte, bölgesel ve ulusal bilgi transferine,insan kaynaklarına, araştırma ortamına, toplumsal farkındalığa vb. sağlayacağı katkılara mı yoğunlaşacağı da başlangıç stratejilerinde ele alınmalıdır. 67

68 Isis Innovation Avrupa da en başarılı organizasyonlardan olarak gösterilen Oxford Üniversitesi nin TTO sı olarak faaliyet gösteren Isis Innovation tarafından sağlanan kazanç verilerine göre üniversitenin yıllık cirosunun yalnızca %0.005 i mertebesindedir. Bu üniversitenin anılan dönem için yıllık cirosu 530 milyon sterlin iken teknoloji transfer faaliyetlerinden sağlanan gelirin 2.7 milyonsterlin, faaliyet giderleri çıktıktan sonra net kazancın ise yalnızca sterlin olduğu belirtilmektedir. Ancak bu durum Oxford Üniversitesi nin ve onun teknoloji transfer süreçlerini yöneten Isis Innovation ın önemini azaltmamaktadır. 68

69 Bazı TTO İstatistikleri MIT nin 2007 araştırma harcamasının ABD doları, son dört yıl araştırma harcaması toplamının ABD doları, toplam aktif lisans sayısının 840, 2007 de kurulan start-up sayısının 24, son yıl alınan patentsayısının 149, patent başvuru sayısının 314 gibi oldukça etkileyici rakamlar olmasına rağmen, son yıl lisans gelirinin ABD doları olduğu görülmektedir. Son dört yıl lisans geliri toplamı ise ABD dolarıdır. 69

70 Bazı TTO İstatistikleri Harvard Üniversitesi için son yıl araştırma harcaması miktarı ABD doları görünürken lisans geliri ABD doları olarak belirtilmiştir. 70

71 Bazı TTO İstatistikleri Stanford Üniversitesi için ise bu rakamlar sırasıyla ve ABD doları şeklinde yer almıştır. Tüm verilere bakıldığında, birkaç istisna dışında lisans gelirlerinin araştırma harcamalarının en fazla 1/10 u kadar bir orana ulaşabildiği görülmektedir. 71

72 Kaliforniya Üniversitesi Teknoloji Transfer Ofisi TTO nun 2007 yılı istatistikleri incelendiğinde özetle, aktif buluş sayısının toplam 8272 ye yükseldiği, yıl içinde 331 yeni ABD patenti alındığı ve bu yıl için toplam lisans gelirinin 116,9 milyon ABD doları olduğu görülmektedir. 72

73 Kaliforniya Üniv. TTO Yılı Faaliyet Raporu nda üniversitenin aktif buluşlarının bir önceki yıla göre %8,2 artarak 8953 e ulaştığı ve sahip olunan ABD patenti sayısının da toplam 3546 olduğu, buna ek olarak 3597 yabancı patentin de üniversite portföyünde bulunduğu görülmektedir yılında farklı kategorilerde 458 lisans anlaşması gerçekleştirildiği ve bu yıl lisans gelirlerinin %9,8 artışla 128,4 milyon ABD dolarına ulaştığı belirtilmektedir. Raporda yer alan bilgilerden buluş ve patentlerin daha çok biyomedikal alanda yoğunlaştığı anlaşılmaktadır. Tüm zamanlarda en fazla gelirin Hepatit-B aşısından elde edildiği görülmektedir. 73

74 Kaliforniya üniversitesinin 2007 yılında 35,1 milyon ABD dolarıve 2008 yılında da 32,8 milyon ABD doları hukusal süreçler için harcama yaptığı belirtilmektedir. Kaliforniya Üniversitesi nin teknoloji transfer gelirlerinin paylaşımı uygulaması uyarınca yaptığı ödemelere de raporda yer verilmiştir. Buna göre 2008 yılı içinde; 1818 buluşçuya 35,2 milyon ABD doları (buluşçuya net gelirden %35 pay verildiği belirtiliyor) üniversiteye genel fon payı olarak 13,6 milyon ABD doları, buluşçuların laboratuarlarına 2,5 milyon ABD doları, kampüslere ise zorunlu dağıtımlar sonrası kalan 38,2 milyon ABD doları ödeme yapıldığı görülmektedir. 74

75 Girişimci ve Rekabetci Üniversite, Toplumsal Beklentilerle Uyuşur mu? Üniversite araştırmalarının ticarileştirilmesi ve sanayi ile işbirliği üzerindeki baskılarla şekillenen üniversite için sorular: Üniversite araştırma projelerinin kısa dönemli ve ticari başarı beklentili ürün ve hizmetlere odaklanmaları sonucu karlı görünmeyen pek çok alanın ve uzun dönem gerektiren araştırmaların ihmal edilmesi nasıl önlenecek? Rekabetçi olmayan bazı bilim dalları nasıl korunacak?

76 Sanayinin istediği alanlarla evrensel yarar örtüşür mü? 1990 yılında 1056 üniversite-sanayi araştırma merkezinde yapılan anket sonucunda, bu merkezlerin %65 inde sanayiinin güçlü yönlendirmesi olduğu, %50'sinin üzerinde sanayiinin araştırma sonuçlarını geciktirdiği ve %35 inde yayınlardan belirli bölümlerin sanayi isteği ile çıkarıldığı tespit edilmiştir.

77 Gelişmeler toplumsal ivmeli mi? teknolojik itmeli mi? küresel ısınma ya da karbon kilitlenmesi gibi sorunlar, deniz avcılığındaki kıyım, teknolojik gelişmelerin hızının dünyanın kendini yenileme hızından daha fazla olduğunun önemli göstergeleridir.ayrıca, günlük hayatı değiştiren teknolojik gelişmeler toplumsal ivmeli değil, teknolojik itmelidir. (Örneğin, 5-10 yıl içinde ekonomik büyüklüğü 2.6 trilyon USD olacağı öngörülen nanoteknolojinin etkilerini belirlemek için ayrılan kaynaklar için bir veri yoktur.) Bu gelişmelerde üniversiteler nasıl tavır almalıdır?

78 Üniversiteler yol ayrımlarında yeni rekabetci kimliği ile olağanüstü karmaşık, rekabetçi ve hızla tüketilen devasa büyüklükteki teknoloji piyasasının beklentilerine ve zorlamalarına göre mi, yoksa geleneksel evrensel ve toplumsal yarar kimliği ile mi davranmalı?

79 Özet Geleneksel üniversitenin serbestlik, otonomi, gerçeğin araştırılması ve orijinallik gibi kurallar seti ile Yeni üniversitenin verimlilik, yönetişim ve hesap verirlik, etkinlik ve doğrudan ekonomik büyümeye katkı gibi kurallar seti arasındaki nazik denge nasıl kurulacaktır?

80 Rekabette geri düşene ne olacak? Yeni kurallar seti üniversitelerin rekabetçiliğini ve bu amaçla ekonomik kazanç sağlama odaklı dış/ iç değerlendirmeleri öne çıkarmaktadır. Değerlendirme/ kıyaslama yaklaşımları replika üniversiteleri özendirip, üniversitelerin yaratıcılıklarını, farklı olma arzularını azaltır mı?

81 Sonuç Günümüzde artık üniversiteler, bilginin yaratıldığı ve biriktiği yerlerden bilgi bölgelerine doğru evrilmeleri, Ve bir yandan ekonomik gelişmeye doğrudan katkıda bulunmaları, öte yandan toplum beklentileri ve sorunlarına odaklanmaları yönünde baskı altındadır. Başta sağlık, çevre, enerji gibi toplumun öne çıkan beklentilerine cevap verecek sosyoekonomik konular olmak üzere üniversitelere pek çok yeni misyonlar yüklenmektedir. Özetle, toplumla üniversite arasında artık yeni bir toplumsal sözleşme nin gerekliliği giderek daha fazla dillendirilmeye başlanmıştır. Ancak bu süreç sanıldığından çok daha zordur. Ve Kopya sökmez!

82

83 The only other Asian nation to make the 2012 list is South Korea, with 7 percent of the overall companies/ organizations. That is a 75 percent increase in representation there year over year, with four new entrants, two of which are universities and two of which are scientific research centers.

84 2012 Dünya İnovasyon Listesinde 4 Üniversite/Araştırma Kuruluşu