Bitkisel Ürün Sigortası Yaptırma İsteğinin Belirlenmesi: Tokat İli Örneği

Transkript

1 Atatürk Ünv. Zraat Fak. Derg., 42 (2): , 2011 J. of Agrcultural Faculty of Atatürk Unv., 42 (2): , 2011 ISSN : Araştırma Makales/Research Artcle Btksel Ürün Sgortası Yaptırma İsteğnn Belrlenmes: Tokat İl Örneğ Emne İKİKAT TÜMER Atatürk ünverstes Zraat Fakültes Tarım Ekonoms Bölümü, Erzurum (aybkem@ataun.edu.tr) Gelş Tarh : Kabul Tarh : ÖZET: Bu araştırma, 2006 yılında Tokat l Turhal lçesnde hayvan hayat sgortası yaptıran çftçlern btksel ürün sgortasına yaptırma stekllklern tespt etmek amacı le yapılmıştır. Bu amaç çn Bnomal Logt model kullanılmıştır. Analz sonucuna göre, hayvan hayat sgortası yaptıran çftçlern yaptırmayanlara göre, btksel ürün sgortası yaptırmak steyen grupta olma olasılığı 3.71 katıdır. Key Words: Btksel ürün sgortası, hayvan hayat sgortası, Bnomal Logt analz, Tokat. Determnaton of Wllng to Buy Crop Insurance: The Case of Tokat Provnce ABSTRACT: Ths research was carred out n Turhal Dstrct of Tokat provnce n The purpose of the study s to analyze the factors affectng the wllngness of the dary farmers to buy crop nsurance. Bnomal Logt Model was used n the analyss. Accordng to the result of the analyss, those dary farmer who buy anmal nsurance are 3.71 tmes more lkely to buy crop nsurance than those who do not by anmal nsurance. Key Words: Crop nsurance, anmal nsurance, Bnomal Logt, Tokat. GİRİŞ Ekonomde en öneml sektörlerden br olan, doğal, sosyal ve ekonomk rsklerden en çok etklenen tarım sektörü, üstü açık fabrka olarak tanımlanmaktadır (Tümer vd. 2010). Tarımı etkleyen doğal rsklern olumsuz etklernn bertaraf edlmesnde etkl yöntemlerden brs tarım sgortasıdır (Tümer 2004; Brnc ve Tumer 2006) Türkye de tarım sgortaları uygulamaları 1957 yılında başlamış olmasına rağmen, tarımsal üretmn çok çeştl rskler taşıması, sgorta şrketlernn bu rskler sgortalayacak ekonomk güce sahp olmaması, sgorta prmnn çftç gelr çndek payının yüksek olması gb nedenlerle tarım sgortası 2005 yılına kadar yeterl gelşmey gösterememştr Sayılı Tarım Sgortaları Kanunu le tarımsal üretmn yapısından kaynaklanan rsklern TARSİM e devredlmes, çftçlern ödemes gereken sgorta prmnn yarısının devlet tarafından desteklenmesne karar verlmştr. Ülke genelnde tarım sgortalarının yaygınlaştırılması, sgorta prm üretmler çersnde tarımın payının artırılması ve tarımsal üretmn yapısından kaynaklanan rsklern transfer edlmes açısından hayvan hayat sgortası yaptıran çftçlern btksel ürün sgortasına, btksel ürün sgortası yaptıranların hayvan hayat sgortasına karşı tutumlarının belrlenmes büyük önem taşımaktadır. Bu araştırmada kanunun çftçler üzerndek etknlğn ve çftçlern tarım sgortasına olan lgsn ortaya koymak amacıyla, 2005 yılında Tokat l Turhal lçesnde hayvan hayat sgortası yaptıran çftçlern, 2006 yılında btksel ürün sgortasına karşı tutumları belrlenmeye çalışılmıştır. MATERYAL VE METOT Araştırma alanının seçmnde, Tarım İl ve İlçe Müdürlüğü teknk elemanlarının görüşler dkkate alınmıştır. Araştırmanın amacına bağlı olarak 2006 yılında, Tokat l Turhal lçesnde hayvan hayat sgortası yaptıran şletmelern yer aldığı Çaylı kasabasında, tam sayım yöntemyle seçlen 50 çftç le anket yapılmıştır. Bu sayıya stnaden Kat, Şenyurt, kasabaları le Necp, Çvrl ve Yazıtepe köylernde tarım sgortası yaptırmayan 50 çftç le anket yapılmıştır. Anket verlernn elde edlmes çn toplam 100 çftç le yüz yüze görüşülmüştür. Bnomal Logt Model Ekonometrk çalışmalarda bağımlı değşkenn ntel olması durumunda Sınırlı Bağımlı Değşken Regresyon Modeller kullanılmaktadır. İk durumu gösteren bağımlı değşken br olayın olma ya da olmama durumunu fade etmektedr. Olayın olma durumunda bağımlı değşken 1, olmama durumunda se 0 değern almaktadır (Gujarat 2006). Bu tp modellern tahmnnde üç yöntem kullanılmaktadır. Bunlar; Doğrusal Olasılık Model, Logt Model ve Probt Modeldr. Bunlardan Doğrusal Olasılık Modelnn tahmn edlen olasılığı 0-1 sınırları dışına düşeblrken Probt ve Logt modeller tahmn edlen olasılıkların 0-1 aralığına düşmes konusunda oldukça güvenlrdr. Logt ve Probt modeller brbrne benzer modellerdr (Gujarat 2006; Sarımeşel 2000). Doğrusal olasılık modelnde karşılaşılan sorunları gdermek çn türetlen Probt modelne alternatf olarak oluşturulmuştur. Bu modelde zlenen süreç Probt modelde zlenen sürecn aynısıdır. Sınırlı

2 Btksel Ürün Sgortası Yaptırma İsteğnn Belrlenmes: Tokat İl Örneğ bağımlı değşken modellernden, logstk ve normal kümülatf dağılım fonksyonunu kullanan modellere, sırasıyla Bnomal Logt ve Probt modeller denlmektedr. Logt ve Probt modeller büyük benzerlk göstermektedr. Br modelde elde edlen katsayılar belrl br sabt sayı le çarpılması veya bölünmes sonucunda dğer modele at parametreler rahat br şeklde elde edlmektedr (Greene 2008). P = E ( Y = 1 X ) = a + b X P 1 1 = E( Y = 1 X ) = = -( a + bx ) Z 1+ e 1+ e - Burada: Z = a + bx dr P : açıklayıcı değşken (X ) hakkında blg verrken -nc breyn belrl br terch yapma olasılığını fade etmektedr. Model, k serbestlk derecesne sahp LR (k) (Lkelhood Rato: olablrlk oranı) test le test edleblr. Tokat l Turhal lçesnde çftçlern devlet destekl tarım sgortası satın alma steğne etk eden faktörlern saptanması amacıyla Bnomal Logt modelnn kullanılması öngörülmüştür. Modelde bağımlı değşken btksel ürün sgortası yaptırmak steyenler (1), stemeyenler (0) kukla değşken olarak ele alınmıştır. Dğer br fade le modelde tahmn olasılık çzgs 0 le 1 arasında bulunmaktadır (Gujarat 2006; Maddala 2008). BULGULAR VE TARTIŞMA Araştırma bölgesnde çftçlern yaş ortalaması olup, aldıkları eğtm süres ortalama 6.07 yıl olarak hesaplanmıştır. Çftç alesndek brey sayısı ortalama 5.12 kşdr. Yörede çftçlern %84 ü Sosyal Güvenlk Kurumuna (SGK) üyedr (Çzelge 1). Erzurum lnde yapılan br çalışmada çftçlern %78.38 nn SGK üyes olduğu tespt edlmştr (Tümer vd 2011). Çftçlern %69 unun br kooperatfe ve %91 nn br üretc brlğne üyelğ bulunmaktadır. Yıllık tarımdan elde edlen ortalama gelr TL/yıl olarak hesaplanmıştır. İşletmelerde büyükbaş hayvan sayısı ortalama baş, şletme büyüklüğü ortalama da olup ortalama araz parça sayısı 6.56 parça olarak hesaplanmıştır. Ayrıca şletmesnde buğday ve arpayı hasat ettkten sonra yerne slajlık mısırı knc ürün olarak ekenlern oranı ortalama %34 olarak tespt edlmştr (Çzelge 1). Çzelge 1. Tanımlayıcı statstkler Mn. Ort Maks. Std. sapma Yaş Eğtm (yıl) Nüfus (kş) SGK durumu Kooperatfe üye olma Üretc brlğne üye olma Tarımdan elde edlen gelr (TL/yıl) Hayvan sayısı (baş) İşletme büyüklüğü (da) Araz parça sayısı İknc ürün yetştrme

3 E. İkkat Tümer Hayvan hayat sgortası yaptırmayan çftçlern %66 sı btksel ürün sgortası yaptırmamayı, %34 ü se yaptırmayı stemektedrler. Hayvan hayat sgortası yaptıran çftçlern %44 ü btksel ürün sgortası yaptırmamayı, %56 sı se yaptırmayı stemektedrler. Toplamda çftçlern %55 btksel ürün sgortası yaptırmak stemezken, %45 stemektedr (Çzelge 2). Çzelge 2. Çftçlern hayvan hayat sgortası yaptırma durumlarına göre btksel ürün sgortası yaptırma steğ Btksel ürün sgortası yaptırmak Hayvan hayat sgortası İstemeyen İsteyen Toplam N % N % N % Yaptırmayan Yaptıran Toplam Tümer (2011) tarafından yapılan br çalışmada, Erzurum, Erzncan ve Bayburt llernde tarım sgortası konusunda blgs olan çftçlern %92.3 ü rsk sevmeyen ve rske nötr grupta yer aldığı tespt edlmştr. Ayrıca tarım sgortası konusunda blgs olan çftçlern, olmayanlara göre btksel ürün sgortasını gerekl gören grupta olma olasılığı, kararsız ve gerekl görmeyen grupta olma olasılığının katı olduğunu belrlemştr. Aynı şeklde çftçlern tarım sgortası konusunda blgs olan çftçlern, olmayanlara göre btksel ürün sgortasını gerekl gören ve kararsız grupta olma olasılığı, gerekl görmeyen grupta olma olasılığının katı olduğunu tespt etmştr. Çzelge 3 te verlen Bnomal Logt model sonuçlarına göre, btksel ürün sgortası yaptırma steğ le çftçnn yaşı arasında poztf yönlü br lşk bulunmaktadır. Bu lşk statstk açıdan (p<0.10) önemldr. Çftçnn yaşı lerledkçe btksel üretm konusunda tecrübes artmakta ve sgorta htyacı ön plana çıkmaktadır. Yaşı 1 yıl artan çftçlern btksel ürün sgortası yaptırmak steyen grupta olma olasılığı dğerlernn 1.94 katıdır. Btksel ürün sgortası yaptırma steğn, çftçnn eğtm poztf yönde etklemektedr. Bu lşk statstk açıdan (p<0.05) öneml bulunmuştur. Çftçlern eğtm sevyesnn artması tarım sgortası hakkında daha fazla blg sahb olmalarında öneml br etkendr. Eğtm sevyes 1 yıl artan çftçlern btksel ürün sgortası yaptırmak steyen grupta olma olasılığı dğerlernn 2.70 katıdır. Erzurum lnde yapılan br çalışmada çftçlern btksel ürün sgortasını gerekl görme oranları le eğtm düzeyler arasında poztf yönlü br lşk olduğu tespt edlmştr (Tümer vd 2010). Btksel ürün sgortası yaptırma steğ le çftçnn ale nüfusu arasında poztf yönlü br lşk mevcuttur. Çftçnn bakmakla yükümlü olduğu brey sayısı arttıkça, btksel üretmn yapısından kaynaklanan rskler garant altına almak stemektedr. Bu lşk statstk açıdan (p<0.10) önemldr (Çzelge 3). Ale nüfusu 1 brey artan çftçnn btksel ürün sgortası yaptırmak steyen grupta olma olasılığı dğerlernn 1.38 katıdır. Güneydoğu Anadolu Bölgesnde yapılan br çalışmada btksel ürün sgortası yaptırma le ale nüfusu arasında negatf yönlü br lşk tespt edlmştr. Çalışmada ale nüfusu 1-15 brey arasında değşmekte ve ortalama 5.50 brey olup, sgortalanma olasılığını negatf yönde etkledğ belrlenmştr. Nüfusu kalabalık alelerde, ale bütçesnden sgorta prm ödemeler çn ayrılacak pay azalacağı çn sgortalanmanın yaygın olmayacağı belrtlmştr (İpekçoğlu vd 2010). Tokat lnde yapılan bu çalışmada se, en fazla 9 breyl aleler bulunmakta ve ortalama nüfus 5.12 breydr. Güneydoğu Anadolu Bölgesne kıyasla nüfus yoğunluğu az olduğu çn çftçler sgorta prmlern ödemek çn ale bütçesnden yeterl pay ayırableceklerdr. Btksel ürün sgortası yaptırma steğ le çftçnn sahp olduğu arazlern parça sayısı arasında poztf yönlü br lşk bulunmaktadır. Bu lşk statstk açıdan (p<0.01) öneml bulunmuştur (Çzelge 3). Çftçnn sahp olduğu arazlern parça sayısı arttıkça her br arazsne fazla vakt ayıramayacağını düşünmekte ve ürünlern sgortalatmak stemektedr. Araz parça sayısı 1 parça arttıkça çftçlern btksel ürün sgortası yaptırmak steyen grupta olma olasılığı dğerlernn 1.41 katıdır. 155

4 Btksel Ürün Sgortası Yaptırma İsteğnn Belrlenmes: Tokat İl Örneğ Çzelge 3. Bnomal Logt Model analz sonuçları (Bağımlı değşken: Btksel ürün sgortası yaptırma steğ) Katsayı (Std. Hata) Yaş (0.3773) Eğtm (0.4087) Nüfus (0.1867) Araz parça sayısı (0.1232) Tarımdan elde edlen gelr (0.4753) Hayvan sayısı (0.0227) Üretc brlğne üye olma (0.9690) Hayvan hayat sgortası yaptırma (0.5153) Sabt (2.4879) Log lkelhood Odds (Std. Hata) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) (0.0235) ( ) (1.9117) LR ch2(8) 28.59, ve sırasıyla 0.10, 0.05 ve 0.01 htmal düzeynde statstk anlamlılığı göstermektedr. Btksel ürün sgortası yaptırma steğ le çftçnn tarımdan elde ettğ gelr arasında negatf yönlü br lşk mevcuttur. Bu durum çftçnn gelr arttıkça, kendne olan güvennn artmasından kaynaklanmaktadır. Sonuçta çftçy afetlern zararlarını karşılayableceğ düşüncesne ve sgortalanmaya karşı duyarsız br tutuma yönlendrecektr. Bu lşk statstk açıdan (p<0.01) önemldr (Çzelge 3). Çftçnn tarımsal üretmden elde ettğ yıllık gelr 1 TL arttıkça çftçlern btksel ürün sgortası yaptırmak steyen grupta olma olasılığı, dğerlerne göre %72.60 az olacaktır. Çftçlern btksel ürün sgortası yaptırma steğn sahp oldukları hayvan sayısı ve üretc brlğne üye olma durumları poztf yönde etklemş, ancak statstk açıdan önemsz (p>0.10) bulunmuştur. Btksel ürün sgortası yaptırma steğn, çftçnn hayvan hayat sgortası yaptırma durumu poztf yönde etklemektedr. Bu lşk statstk açıdan (p<0.05) öneml bulunmuştur (Çzelge 3). Hayvan hayat sgortası yaptıran çftçler sgortanın faydalarını yaşayarak gördükler çn btksel ürünlern de sgortalatmak steyecekler söyleneblr. Hayvan hayat sgortası yaptıran çftçlern yaptırmayanlara göre btksel ürün sgortası yaptırmak steyen grupta olma olasılığı 3.71 katıdır. SONUÇ VE ÖNERİLER 2005 yılında çıkarılan 5363 Sayılı Tarım Sgortaları Kanunu le btksel ve hayvan üretmdek brçok rsk sgorta kapsamına alınmıştır. Ayrıca çftç kayıt sstemne üye olan çftçlern tarım sgortası prmlernn yarısı devlet tarafından desteklenmektedr. Buna rağmen tarımsal üretmde karşılaşılan rskler transfer etme yöntemlernden br olan tarım sgortaları yeterl gelşmey gösterememştr. 156

5 E. İkkat Tümer Araştırmada hayvan hayat sgortası yaptıran çftçlern %56 sı, hayvan hayat sgortası yaptırmayanların %34 ü btksel ürün sgortası yaptırmayı stemektedrler. Bölgede çftçler Tarım Sgortası Kanunundan haberdar oldukları halde tarım sgortası yaptırmaya stekl değllerdr. Bunun en öneml nedenler arasında sgortalı çftçye sorumluluklarının yeternce anlatılmaması ve sgorta şrketlerne olan güvenszlk sayılablr. Çftçlern btksel ürün sgortasına olan eğlmlern artırmak çn eğtm ve yayım çalışmalarına ağırlık verleblr. Afş, radyo ve televzyon, broşür, srküler mektup gb ktle yayım araçları kullanılarak çftçlern bu konu hakkında blnçlendrlmes sağlanablr. KAYNAKLAR Brnc, A. and Tumer, E.I The Atttudes of Farmers Towards Agrcultural Insurance: The Case of Erzurum, Turkey. De Bodenkultur Austran Journal of Agrcultural Research, 56(2), Greene, W. H Econometrc Analyss. Sxth Edton. Pearson Prentce Hall Upper Saddle Rver, New Jersey, Gujarat, D.N Basc Econometrcs. Forth Edton, Mc Graw-Hll, USA. İpekcoğlu, Ş., Işgın, T., Mons, T., Saner, G. ve Blgç, A Güneydoğu Anadolu Bölgesnde Devlet Destekl Btksel Ürün Sgortası Yaptırma İstekllğnn Belrlenmes, Türkye IX. Tarım Ekonoms Kongres, Eylül, Şanlıurfa. Maddala, G. S Lmted-Dependent and Qualtatve Varables n Econometrcs. Econometrcs Socety Monographs, Cambrdge Unversty Press. Sarımeşel, M Ekonometr El Ktabı. Brnc Baskı, Gaz Ktabev, Ankara. Tümer, E.İ Erzurum Merkez İlçe Köylerndek Çftçlern Tarım Sgortası İle İlgl Eğlmler Üzerne Br Araştırma. Atatürk Ünverstes Fen Blmler Ensttüsü Yüksek Lsans Tez (Yayınlanmamış), Erzurum. Tümer, E.İ., Brnc, A. ve Mran, B Çftçlern Sel ve Kuraklık Sgortası Yaptırma İsteğn Etkleyen Faktörlern Analz: TRA-I Bölges Örneğ, Türkye IX. Tarım Ekonoms Kongres, Eylül, Şanlıurfa. Tümer, E.İ Erzurum, Erzncan ve Bayburt İllernde (TRA I Bölges) Çftçlern Rske Karşı Tutumları ve Olası Sgorta Prmlernn Belrlenmes Üzerne Br Araştırma, Atatürk Ünverstes Fen Blmler Ensttüsü Doktora Tez (Yayınlanmamış), Erzurum. Tümer, EI., Mran, B., Brnc, A. and Kadanalı E A Study on the Factors Effectng Farmer s Opnons Concernng the Necessty of Insurance for Crops and Anmals, KIIT Research Journal, Volume:1, Issue:1. Tümer, EI., Keskn, A and Brnc, A Factors Affectng the Farmer Atttudes toward Buyng Socal Securty Insurance: The Case of Erzurum, Turkey, Afrcan Journal of Busness Management Vol.5 (6), pp