DENETİMLİ SERBESTLİK SİSTEMİNDE MESLEK ELEMANLARININ EĞİTİM ve İYİLEŞTİRME SÜRECİNDE YAŞADIĞI SORUNLAR ve ÇÖZÜM YOLLARI

Transkript

1 DENETİMLİ SERBESTLİK SİSTEMİNDE MESLEK ELEMANLARININ EĞİTİM ve İYİLEŞTİRME SÜRECİNDE YAŞADIĞI SORUNLAR ve ÇÖZÜM YOLLARI Emrullah YILDIZ 1 Mine TİRYAKİ 2 ÖZET Toplumsal bir sorun olarak algılanan suç için çeşitli yaptırımlar uygulanmaktadır. Değişim ve dönüşüm halinde olan toplumlar için yaptırımların niteliği değişmekte, bu değişimler modern infaz sistemi anlayışına göre şekillenmektedir. Suçlunun salt cezalandırılmasının yeterli olmadığı, rehberlik çalışmalarının da olması gerektiği anlayışı hakim olmaktadır. Bu anlayışlar neticesinde bazı düzenlemeler gerçekleştirilmiş ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu yla 5402 sayılı Denetimli Serbestlik ve Yardım Merkezleri ile Koruma Kurulları Kanunu yürürlüğe konulmuştur. 1 Sosyolog/ Bakırköy Denetimli Serbestlik Müdürlüğü/ emrllhyldz@hotmail.com 2 Sosyolog/ Bakırköy Denetimli Serbestlik Müdürlüğü/ minetiryak@gmail.com 1

2 Türkiye'de Denetimli Serbestlik 2005 yılında meclis tarafından yapılan bir yasa ile hayata geçmiştir. Böylece sosyal devleti benimseyen, insan haklarına değer veren bir politika anlayışıyla Denetimli Serbestlik Müdürlükleri hizmet vermeye başlamıştır. Denetimli Serbestlik Müdürlüklerinde görev alan Denetimli Serbestlik Uzmanlarının temel çalışma alanları Sosyal Araştırma Raporu hazırlamak, kişilerin tekrar suça yönelmelerini önleyerek psiko-sosyal destek ve danışmanlık yapmak ve mahkeme kararları varsa kişiyi Koruma Kurulları aracılığıyla meslek edinmelerini sağlamak veya eğitim çalışmalarına yönlendirmektir. Tüm bu açıklamalara göre yapılan bu çalışmada Denetimli Serbestlik Uzmanlarına yönelik anket soruları hazırlanmış, verilen cevaplar doğrultusunda istatistiksel veriler elde edilmeye çalışılmıştır. Denetimli Serbestlik Sisteminden en olumlu sonucu elde etmek için sistemle sürekli bir ilişki içerisinde olan uzmanların görüşlerinin önemli olduğu aşikardır. GİRİŞ İnsanlık tarihinin bütün evrelerinde insanlar toplum içinde daha rahat ve güvenilir bir yaşamın yollarını aramıştır. Fakat sürekli artan nüfus, gelişen teknoloji ve diğer etmenler birçok problemi beraberinde getirmiştir. Toplumsal olarak çözümlenemeyen bu problemler, suçun hızlı bir şekilde artmasına neden olmuştur. Toplumsal yapıdaki değişimlerle birlikte suçluyu cezalandırma anlayışında 2

3 farklılaşma yaşanmış; rehabilitasyon temelli uygulamalarla, bireydeki suçlu davranışın ortadan kaldırılmasına yönelik mesleki uygulamalar ceza sistemi içine dahil edilmiştir. 3 Denetimli Serbestlik, hükümlülerin suç işlemesine neden olan davranışlarının düzeltilerek, tekrar suç işlemelerinin önlenmesi, ceza infaz kurumundan salıverilen hükümlülerin takip edilmesi, madde bağımlılarının rehabilitasyonu, mağdurların uğradıkları zararın giderilmesi ve bu yolla toplumun korunmasıdır. 4 Denetimli Serbestlik sisteminin tanımından anlaşılacağı üzere yükümlüler ile yapılan rehabilitasyon temelli mesleki uygulamaların meslek elemanları tarafından gerçekleşmesi gerekmektedir. Denetimli serbestlik müdürlüklerinde görev yapan meslek elemanlarına denetimli serbestlik uzmanı denilmekte ve sosyolog, psikolog, sosyal çalışmacı ve öğretmenler dahil edilmektedir. Denetimli serbestlik sisteminde eğitim ve iyileştirme sürecinde meslek elemanları hem bireysel düzeyde hem de kurumsal düzeyde çeşitli sorunlar ile karşılaşmaktadır. Nitekim her mesleğin kendine has sorunları vardır. Bu durum normal ve olağandır. Amaç bu sorunların tespit edilip çözüm önerileri getirilerek olumsuzlukları en aza indirgemektir. Bu 3 Nükte Aslan, 'Tedavi ve Denetimli Serbestlik Tedbiri Altında Bulunan Bireylerin Aile Yapıları ve Algılanan Sosyal Destek Düzeyleri Arasındaki İlişki', Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (2012), s (Ceza Adalet ve İnfaz Sistemi İçinde Denetimli Serbestlik Sisteminin Önemi, Vehbi K. Kamer) 3

4 amacı hedef edinip hazırlanmış olan çalışmada, denetimli serbestlik uzmanlarının yaptıkları işteki doyumunun, motivasyonunun hangi düzeyde olduğunu anlamak ve uygulamada karşılaşılan sorunları somut bir şekilde ortaya koymak için bir anket çalışması yapılmış ve öneriler sunulmaya çalışılmıştır. DENETİMLİ SERBESTLİK SİSTEMİNDE EĞİTİM ve İYİLEŞTİRME SÜRECİNDE YAŞANAN SORUNLAR ve ÇÖZÜM YOLLARI Hazırlanan anket çalışması ülke genelinde ulaşılabilen Denetimli Serbestlik Müdürlüklerinde görev yapan Denetimli Serbestlik Zzmanlarına yönelik hazırlanmış ve gönüllülük ve gizlilik esasına göre cevaplandırılması istenmiştir. 137 Denetimli Serbestlik Uzmanına ulaşılmış ve sorulara verilen cevaplar neticesine göre de analiz yapılmaya çalışılmıştır. 137 Denetimli Serbestlik Uzmanına yapılan anket çalışmasında; 'İşinizden memnun musunuz?' sorusuna, Evet memnunum: 40 kişi ( %29) Hayır memnun değilim: 10 kişi ( %7 ) Kısmen: 87 kişi ( %64) Daha detaylı bir araştırma yapıldığında, Denetimli Serbestlik Uzmanları 1-3, 4-7, 8 yıl ve üzeri çalışma yıllarına göre ayrılmıştır. Buna göre; 4

5 1-3 yıl arası çalışan 83 denetimli serbestlik uzmanının 30'u işinden memnun, 2'si memnun olmazken, 51'i kısmen memnun olduğunu belirtmiştir. 4-7 yıl arası çalışan 25 denetimli serbestlik uzmanının 5'i işinden memnun, 4'ü memnun olmazken, 16'sı kısmen memnun olduğunu belirtmiştir. 8 yıl ve üzeri arası çalışan 28 denetimli serbestlik uzmanının 5'i işinden memnun, 4'ü memnun olmazken, 19'u kısmen memnun olduğunu belirtmiştir. Tüm bu verilere göre, 1-3 yıl arası çalışan meslek elemanları, Evet memnunum: %36 Hayır memnun değili: %3 Kısmen: % yıl arası çalışan meslek elemanları, Evet memnunum: %20 Hayır memnun değili: %16 Kısmen: %64 8 yıl ve üzeri çalışan meslek elemanları, Evet memnunum: %18 5

6 Hayır memnun değili: %14 Kısmen: %68 Denetimli Serbestlik Uzmanlarına 'İşinizden memnun değilseniz ya da kısmen memnunsanız nedenini belirtiniz' denildiğinde, öncelik sırasına göre şu sorunlar yazılmıştır: 1) Özlük haklarının yetersiz olması (eşit işe eşit ücretin olmaması, verilen maaşlarda iyileştirme yapılmaması, yıpranma payının olmaması...) 2) Sağlıksız fiziki koşulların olması 3) İş doyumunun yetersiz olması 4) Denetimli Serbestlik Uzmanının görüşlerine önem verilmemesi, yaptığı için küçümsenmesi 5) Alınan güvenlik önlemlerinin yetersiz olması 6) İş yoğunlu 7) Görev tanımının yetersiz olması 8) İmkan ve koşulların kısıtlı olması 9) Yükümlülerin takip edilememesi 6

7 10) Yükümlülerin sosyo-ekonomik alandaki eksiklikleri ile ilgili yönlendirme yapılamaması 11) Rehberliğin, infazın arkasında kalması 12) Dikey-yatay geçiş imkanlarının kısıtlılığı. 13) Eğitim ve iyileştirmelerde süpervision desteğinin olmaması. Denetimli Serbestlik Uzmanlarına 'Denetimli Serbestlik sisteminin ideal anlamda uygulanması halinde yükümlüye faydalı olacağını düşünüyor musunuz?' sorusu sorulduğunda; Evet : 96 Kişi (%70) Hayır : 1 Kişi (%1) Kısmen: 40 Kişi (%29) Bu sorunun ardından Denetimli Serbestlik Uzmanlarına 'Denetimli Serbestlik sisteminin ülkemizde şu an uygulandığı kadarıyla yükümlüye faydalı olacağını düşünüyor musunuz?' sorusu sorulduğunda; Evet : 6 Kişi (%4) Hayır : 23 Kişi (%17) 7

8 Kısmen: 108 Kişi (%79) Denetimli Serbestlik Uzmanlarına 'Mesleğinize başka bir kurumda devam etmek ister misiniz?' sorusu sorulduğunda; Evet : 72 Kişi (%52) Hayır : 24 Kişi (%18) Kısmen: 41Kişi (%30) Denetimli Serbestlik Uzmanlarına 'Denetimli Serbestlik müdürlüklerinin diğer kurumlarla yeterince işbirliği içerisinde olduğunu düşünüyor musunuz?' sorusu sorulduğunda; Evet : 14 Kişi (%10) Hayır : 56 Kişi (%41) Kısmen: 67 Kişi (% 49) Denetimli Serbestlik Uzmanlarına, 'Denetimli serbestlik müdürlüklerinin hangi kurumlarla işbirliği yapması gerektiğini öncelik sırasına göre sıralayınız' denildiğinde; %21 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı 8

9 %19 Sağlık Bakanlığı %16 Milli Eğitim Bakanlığı %14 Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı %12 Yerel Yönetimler %4 Gençlik ve Spor Bakanlığı %3 Üniversiteler %3 Sivil Toplum Kuruluşları %3 Diyanet İşleri Başkanlığı %2 İl Emniyet Müdürlükleri %1 Maliye Bakanlığı %1 Kültür ve Turizm Bakanlığı %1 Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı olarak sıralanmıştır. Denetimli Serbestlik Uzmanlarına 'Yıl içerisinde aldığınız meslek içi eğitimlerin nicel olarak yeterli olduğunu düşünüyor musunuz?' sorusu sorulduğunda, Evet : 24 Kişi (%18) 9

10 Hayır : 61 Kişi (%44) Kısmen: 52 Kişi (% 38) Denetimli Serbestlik Uzmanlarına 'Yıl içerisinde aldığınız meslek içi eğitimlerin nitel olarak yeterli olduğunu düşünüyor musunuz?' sorusu sorulduğunda, Evet : 8 Kişi (%6) Hayır : 73 Kişi (%53) Kısmen: 56 Kişi (% 41) Denetimli Serbestlik Uzmanlarına 'Yaptığınız bireysel görüşmelerde fiziki koşulların yeterli olduğunu düşünüyor musunuz?' sorusu sorulduğunda; Evet : 29 Kişi (%21) Hayır : 68 Kişi (%50) Kısmen: 40 Kişi (% 29) Denetimli Serbestlik Uzmanlarına 'Yaptığınız grup çalışmalarında fiziki koşulların yeterli olduğunu düşünüyor musunuz?' sorusu sorulduğunda; Evet : 19 Kişi (%14) 10

11 Hayır : 58 Kişi (% 42) Kısmen: 60 Kişi (% 44) Denetimli Serbestlik Uzmanlarına 'Yaptığınız bireysel görüşmelerin yükümlü açısından faydalı olduğunu düşünüyor musunuz?'sorusu sorulduğunda, Evet : 17 Kişi (%12) Hayır : 12 Kişi (%9) Kısmen: 108 Kişi (%79) Denetimli Serbestlik Uzmanlarına 'Yaptığınız boş zamanları değerlendirme faaliyetlerinin yükümlü açısından faydalı olduğunu düşünüyor musunuz?' sorusu sorulduğunda, Evet : 6 Kişi (%4) Hayır : 33 Kişi (%24) Kısmen: 44 Kişi (%32) Boş zamanı değerlendirme faaliyetlerimiz yok: 51 Kişi (%40) Denetimli Serbestlik Uzmanlarına 'Bireysel görüşmede zorlandığınız özel suç türleri nelerdir?' sorusu sorulmuştur. Buna göre; 11

12 %55 Cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlar %15 Terör suçları %7 Hırsızlık %5 Uyuşturucu madde kullanımı kullanımı ya da ticareti %4 Cinayet %3 Aile içi şiddet %3 Mükerrir %2 Fuhuş %6 Diğer Denetimli Serbestlik Uzmanlarına 'Bu özel suçlarla ilgili bireysel görüşme teknikleri hakkında desteklenmek ister misiniz?' sorusu sorulduğunda, Evet : 101 Kişi (%74) Hayır : 14 Kişi (%10) Kısmen: 22 Kişi (%16) 12

13 Denetimli Serbestlik Uzmanları yükümlüler ile karşılaştıkları en büyük sorunları şu şekilde sıralamıştır; - Yükümlülerin gönülsüz olarak çalışmalara katılması, - Denetimli Serbestlik Müdürlüklerinin yükümlünün ulaşımına uzak yerlerde olması, - Uyuşturucu madde etkisi altında olan yükümlülerin çalışmalara katılması, - Saldırgan davranışlar, - Denetimli Serbestlik sistemine ve uygulamalarına önyargılı olmaları, - Psikolojik tanı konulmuş yükümlüler ile görüşme yapılması, - Yükümlülerin öz bakım becerilerini yapmamaları, - Kesici ya da ateşli silahlar ile çalışmalara katılması, - Denetimli Serbestlik sürecinin iş hayatlarını olumsuz etkilemesi, - İnfazın yanında iyileştirme çalışmalarının geri planda kalması, - Yükümlülerin öfke kontrol problemlerinin olması, - Sistemsel eleştiriler, - Ceza infaz kurumundan çıkan yükümlülere Denetimli Serbestlik hakkında yeterli bilgi verilmemesi, 13

14 - Şehirlere göre özel uygulamaların olmaması, - Gelen nakil dosyalarına kısa sürede içerisinde sigortalı bir iş bulma gerekliliğinin açtığı direnç. Sonuç Yapılan anket, mülakat, gözlem tekniklerinin yanında, içerisinde yaklaşık 2,5 yıldır görev yaptığımız kurumda bazı sonuçlar elde etmiş bulunmaktayız. Ülkemizde 10. yılını kutlayan Denetimli Serbestliğin devlet ve topluma maddi ve manevi birçok katkılarının olduğu aşikârdır. Lakin birey, toplum ve devlete daha da yararlı çalışmalar yapmak için var olan sorunları en aza indirgemeli ve bu sorunlara alternatif çözüm önerileri getirilmelidir. Bu çözüm önerileri sayesinde hedeflenen başarılara ulaşmak için karşımıza çıkma ihtimali olan sorunlara tedbirimizi alır ve daha sağlıklı bir şekilde ilerleme sağlanır. Çalışmalardan anlaşılmıştır ki denetimli serbestlik meslek elemanlarının Denetimli Serbestlik sistemine olan inancı bir hayli yüksektir. Bu sistem sayesinde yükümlüler cezalarını sosyal çevrelerinden koparılmadan kendisine ve topluma daha yararlı bir şekilde çekecek, verilen rehberlik hizmetleri sayesinde suçlu davranışının sebepleri tespit edilebilecek, çözüm için bireysel görüşmeler, grup çalışmaları ve boş zamanı değerlendirme faaliyetleri yapılacak böylece bu konu hakkında bilgilendirilecek, farkındalık yaratılacak ve bu davranışlarından arındırılmaya çalışılacaktır. Buna rağmen ideal anlamda uygulanması gereken bu sistemin topluma 14

15 faydalı olacağını düşünen meslek elamanları şu an uygulandığı kadarıyla topluma yeterince faydalı olamayacağı görüşü ağır basmaktadır. Yapılan araştırmalar sonucu bazı durumlara olduğundan daha fazla önem verilmesi durumunda ilerleme sağlanabileceği düşünülmektedir. Denetimli Serbestlik Sistemi diğer kurumlarla yeterince iş birliği içerisinde çalışması durumunda yükümlülerin var olan veya muhtemel sorunlarına daha kolay ve daha hızlı çözümler getirilebilecektir. Böylece Denetimli Serbestlik Kurumları devletin bilgi verme, yönlendirme, destekleme gibi işlerini de hafifletmiş olacaktır. Suçlunun dışında mağdura da yeterince psiko-sosyal destek verilmesi durumunda suçun mağdura verdiği zarar en aza indirgenmiş olacaktır. Böylece mağdur daha sağlıklı bir şekilde toplum içerisinde yaşamını idame edebilecektir. Suçlunun infaz iyileştirme sürecinden sonra takip edilmesi hem yapılan çalışmaların sonucunu daha sağlıklı görmemize hem de kişilere halen ilgilenildiği hissi verilmiş olacağından suça tekrar yönelmesi önlenmiş olacaktır. Yapılan iyileştirme çalışmalarında bulunulan fiziki şartların yeterince iyi olması iyileştirme çalışmalarının daha sağlıklı bir şekilde uygulanmasının yanında hem meslek çalışanın hem de yükümlülerin yapılan işe önem verildiği ve önemli olduğu böylece çalışmalara karşılıklı olarak hassasiyet göstermeleri gerektiği hissi aşılanmış olacaktır. Yükümlülerin sosyo ekonomik unsurlarına daha somut bir şekilde dokunulamaması yapılan iyileştirme çalışmalarının havada kaldığı hissi yaratmış olacağından bu sorunlarla ilgilenilmesi yükümlünün değişimine olumlu etki edecek ve topluma daha kolay bir şekilde uyum sağlayacaktır. Özellikle büyük şehirlerde Denetimli Serbestlik Müdürlüklerine ulaşılmasında yaşanan zorlukların önüne geçilmesi yükümlülerin iyileştirme 15

16 çalışmalarına daha istekli ve sorunsuz bir şekilde katılımını sağlayacaktır. Kolay ulaşım sayesinde, yaşadıkları ani sorunlar karşısında denetim planlarının dışında da müdürlüğe gelecek ve bireysel görüşmeler yapabilecektir. Hatta büyük müdürlüklerin yerini zamanla semtlere dağılmış Denetimli Serbestlik Yaşam Merkezleri ne ayrılabilir. Müdürlüklerde hobi bahçesi, sinema odası, çalışma odası, kütüphane, spor salonu, gibi alanların açılarak bireysel görüşme, grup çalışması, seminer gibi iyileştirmelerin yanında alternatif olarak verilebilen yükümlülükler haline getirilip yükümlüler için çeşitli yetiler kazandırılabilir. Böylece yükümlüler Denetimli Serbestlik Müdürlüklerine karşı aidiyet bağları geliştirilebilir. Bu olanakları bulamayan müdürlükler Belediye ya da Milli Eğitim Müdürlükleri yle iş birliği içine girip yükümlülere düzenli bir şekilde kütüphanede zaman geçirme, düzenli spor salonu, yüzme ya da alternatif sporlara gitme yükümlülükleri verilip kontrol sağlanabilir. Böylece kişinin yaşam standartlarını ve sosyal çevresini değiştirip kendi kendine kötü alışkanlıklarından kurtulması sağlanabilir. Denetimli Serbestlik Çalışanlarının karşılaştıkları sorunlara daha hassasiyetle yaklaşıp çözmeye çalışmak böylece aidiyet ve memnuniyetlerini arttırmak işlerine karşı bıkkınlığını önleyecek ve pozitif enerjilerini korumaları sağlanmış olacaktır. Bu ve buna bağlı sempozyumları artık gelenek haline getirip belli zaman aralıklarında buluşup sorunlarımızı, çözüm önerilerimizi, projelerimizi, yapılanları ya da yapılamayanları, istatistikî verileri, başarıları ya da başarısızlıkları, dünyada neler olup bittiğini vs. aktararak mesleki paylaşımlarda bulunur ve bunlara göre çalışmalarımıza yön verirsek toplum nezdinde Denetimli Serbestliği daha iyi bir konuma getirmiş oluruz. 16

17 Yapılan bu çalışma neticesinde denetimli serbestlik sistemi içerisinde denetimli serbestlik çalışanları bazı sorunlar ile karşılaşılmakta ve bu sorunlar performans olarak kendilerini etkilemektedir. Bu sorunların aşılması durumunda hem çalışanlar hem yükümlüler olmak üzere karşılıklı olarak Denetimli Serbestlik Kurumlarına karşı aidiyet duyguları geliştirilecek böylece hedeflenen infaziyileştirme amacına daha sağlıklı bir şekilde ulaşmış olacaktır. KAYNAKÇA Nükte Aslan, 'Tedavi ve Denetimli Serbestlik Tedbiri Altında Bulunan Bireylerin Aile Yapıları ve Algılanan Sosyal Destek Düzeyleri Arasındaki İlişki', Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara (Ceza Adalet ve İnfaz Sistemi İçinde Denetimli Serbestlik Sisteminin Önemi, Vehbi K. Kamer, Adalet Dergisi, Sayı 31, 2008) 17