Aykut! No. 14 "#$%&''' Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Cebeci, Ankara

Transkript

1 Aykut! No. 14 "#$%&''' Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Cebeci, Ankara

2 "$()"*+ *! " # "$()"*+ *, " $ % $ % $ "$()"*+ * $ % # # # # gönderilebilir. "$()"*+ * E-Posta: karahanoglu@politics.ankara.edu.tr E-Posta: ozugurlu@politics.ankara.edu.tr

3 #,!! Yar. Doç. Dr. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi & Cebeci, Ankara Tel.: (0312) den 340 Faks: (0312) E-posta: Özet!"###$ %& '() * ( ) ( +,-* "#.# "#/0 "##1 2 3% "#/4 2 5 "##/ ( 678 ( & 9 ) (% 3% "#/: 2 ; "### (!<3==$ % & 9!"###$ 678 & 9 (% % & gözükmektedir. Anahtar Sözcükler: - (!678$ ) E31, F40, L70, Q43 Bu Versiyon: :/ 5 "### Son Versiyon: Not: >)? ) ( ;& - 7 < ' 7@'9< "A&A&"### ) ( ( % & B ( ) %&

4 +-*, * ' &$ ( () 6 3. VAR Analizi * +, Korelasyon Analizi Modeller ve Denklemlerin Tahmini ( -' Kaynakça 38 Ek 1/ ( + 39 Ek 2/ 0 1 2' "3 40 Ek 3/ ) 3 41 Ek 4/ & ( 42

5 ! "+$ "+ $%" )" " ATV!"# AÜSBF: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi AYÜ AYÜT!! COP$%&!'( $" ) DPT$"*!+ EXR: Nominal TL/Dolar Kuru FOPP,!(& INT: Nominal faiz haddi KDV!$-# LPG. '#.* &./*/! TEFE VAR: Vektör otoregresif analiz WAG: Ortalama imalat sanayii ücret düzeyi WPI

6 5 "A"### 0,#*-*,"#",$0+0#"* ()* *1*+2 "%#+*+! 3! " 0!'(& &!&, (&!& # &! + 1& ( "2" &( 34,"4,567778(&! " # 4# &! "!' 4 4,!& %!,!&3+ 9& "#(&, &! ' " ( & &3# $" ) 1 5$)8+,'& 67:7367;<"677=#&>, 4&!3# % 67;?> 677;&! " " #(5-@8!!! 0!'A(& 43#3!3(>" ' #5.*8#4,'5"&!3 8 1 üretimi 4!&! 4 #& &!&& $)1 677= #&>, 4 verilerine göre, Türkiye'de petrol ürünleri sektörünün toplam maddi girdi ve faktör &!,&3&!''&!'B?<C3 % "!&!'B6D" %"!&& ( &! 'BD?61&54,"4, &3 + 1&! ' +. %& (& $ & "2" $ %& (& & 4 1 $ petrol ürünleri nitelemesi, ile birlikte nafta ve asfalt gibi $ "$ 1

7 5 "A"###!& #3 ( &! 2 ve fiyat 4 #& &4!& &# &#! & * ' #& %!3 $)1677=#&>, 4"#3!& 4 '!!,&3 B :?1 4 ' ' E '3 petrol ve kömür ürünleri sektörü (sektör 33) için % 52.3'e, (sektör 4) için % 41.7'ye, (sektör 57) için % 41.0'a, (sektör 56) için % 34.7'ye, (sektör 58) için % 29'a (sektör 10) için % 28.8'e, 5 <78, B D;C1, #! & 54, " 4, * ' %! '!!,& 4 4 & 4 3 # %! "!(&!&4 (&& &,!% E!&34#&>, 4!,&3 4#, 4(!'(( 3!3 %, 4, " 4, D=81& '! #3 +. %&! ' (&!& #4% B 6==1 4 ceteris paribus#(& %kümülatif etkisi , 1985 ve 1990 girdi-, 4#!BDDC3B;C"B<F! & 2 1 ) # $ # " "$ ) $ 3 Burada, söz konusu kümülatif etkilerin, her biri tahminen birer ay sürecek 10'ar döneme # " $ " " " 5-6 $ $ 2

8 5 "A"### $&&' (&!&#4% B6==1 4 3 (3 4 #! <F3 7< " <; ' &4% &>, 4&!! & 4 kümülatif (ya da bir dönemden &( &! 8 3 &! ' " ' # '!( 4&4!! 3!'"' & B 6==1 "! $)1 ' ( & 5+))8% 4 $)1 67;6G6== 4 &3!! '& %&& &!&3!%4 %&&&+)),&3! ' B =76A!3 '3! 3, " ' '!'B6;; &&5$)367;<:>;8E#3!'(& B6==1 4+))4&! =7'% * (& B6==1 4+)) 4&!! 6;;'&&!4 H 67;6G6== 4 +)) & & ' '3 & 4! 4! #4 '&,3 #, &&, &4 #! & &3 $)1 ''! & 67;:G6== " 677FG6== 4 +)) & # alt!"!,!&4# &,&,367;6 #!& 4 & # ' 4 endeksler itibariyle enflasyonist etkileri net bir biçimde tahmin edemiyoruz. Ancak &3D 677:41&Reuters Ankara Bürosu 44&#,3 3

9 5 "A"### I58 ' & 71!! +)),& & & =? % 3 $) & 4 4! &61 %4I (&&, +)),& 'B 6.7 kadar 4 & '4 E ' 43 '% B6==1 4!!+))1?:' &%! &! # enflasyonist 3 &!& & & ( 4!& #% ("('! & 5 $ & " $ %&! ' (& " I& I &&4%! %! (, % 4 &3! (!! # % 4,!&! & 4 6 Ancak, bu &!&34& (&& ( &&&"#"(#&4,, %,4 deflasyonist &!! &E!&3 (!& &( 43 4 '(( $ % an % 6.7'nin, bu $ ) -$ " % 7 86! $ # 5. " ) ) # " " "$ '(( $ " 9 % 9 $ ) ) % % +"$# - +"$# 2:;;;3 # $ " % 6 '! 2 % % $ 3 " % $ 2:3 ) " ) < 2=3 # # ) 4

10 5 "A"### &!&! #& & &, &( 4 % 7 $%&!'( %5I&I8 3 % ' &# " & &"!,! & % 4 4! &4! &, güç gözükmektedir. 0 & 3! &! & & & #,! & 4 ( &-@!&&3,& 44 & 4, " 4, (& -@!&& & 3 + 1& (! %'& &4& &,!0! '(5J*3K2"83!&" 5)L@3+.2K83D' 5D3! +.83, &", 4,!! &!!4 (5MN+3B8"$)!"#$%!&&'( E,!&3%+,% 67;D>N6777&!# bir 5**8! &5E!D8E 3&3 -@!&'!& % 5E!C8 H!& -@!&& 4, " 4, & &! ( 3 D ' 3 4& ** 7 ) # " elirlerle ilgili olarak karar " % $ $ 2enflasyonist) etkinin mi yoksa ikinci () 3 % " # tahmin edebilmektir. Öte " ) # " # " " % " # # 5

11 5 "A"### &,!& %!&& D1 ** 4 4! % & 5O8 &! & H!3 + 1& (2&( %! ' " ( &! #,& %!4% 5E!F ,#*+# $,,"#",$0+ *#"+-*,%1*+2 "%#+!+*# Türkiye'de enflasyon veya deflasyon sürecinde $/varil cinsinden ham petrol ithal (+.2%& (& &!' 4 4&34,4,567778(&#&>, 4 " -@ &!! % 3 (& 5+.28&!!"!'& (, & & & &!,3 % " güvenilir bir ( & 4!&& 4 & -@!&& "!! E,!&3 4!,3 % $" *!+ */!5$*+*/3677=3 677F8 " * ( P 5*P8 & &,,&&548(" 34 ( )))))( *!"$& +,!""" -. ) ( 61&#!E#( 4& &3 3 #,& #,, ( #, & # &!! '! E 4, 4 ( 4!34 4!4& #!! 8 $ % % ak isteyenlerin internetten %/<< <> "<)% " 6

12 5 "A"### Grafik 1'de yer alan dokuz üründen Türkiye'de nispeten daha çok tüketilen ve!"#/+!"""-0 43 #3! "?! (>& E! (4!!3 9 baz dönemi Ocak 1986 = 100 (veya % (, &!&,3 67;?G6==8 % 4,!& & & +4 61& "! " 4,!& 5**8 &&! & 9 # 20??3 $ " ) # # ) " # 0 :;A= - :;;A $ # # # # :BB6 BBC6! $ # ) % 7

13 ! "# $ % & "# $ % '

14 !"#$%&'(()! " # $ % & '! " # $ % &!" "# $%&% '( )"" *+,++-+. ",% /"&01 2 3# 4"5% &+0" 4"5% 65-1 ##%!" 71 $7" #%8% '8,% 0""," &19 $%1 #&1 # /"& %& %:% ","&,"-"% % &"%5 6+!"%"% %%4%" /"&0191 % 6":%;%,% <7 4#,%!"%" %"%," 6+;""9%%,%:" %""" /0==,%70 ",7 =>%4%;%=$#00, 0,$,"&%," 1;1

15 5 "A"### E,! & ) 61&3 #& +! #,!&4& ( 4% 4& #(!! #( & & # & #4A 4# & # ( & 3 #,!, '! ( 3! " &! "! & 4 '! 43 ( #! 4!,& FOPP'dan daha az # "&! & 0!'(&3!$ &3 (& "$)#'(&67;D>677;&!&!&# & 4 #! ( D > (?1&3! 4 #! +4 D1&! E " & #& #43 67;?&, % $ '( &!'(" 4 D= 6< $1 & &! 3! 4 + 1& (! &"!!! maliyetleri içinde en büyük yeri tutan ham petrol girdisinin Dolar cinsinden (!&3!4&,&4&#3 (! & $!! "2"!"#"(#!!44 + 1&67;D1&4 (5**8'!, &! ' (& 5J*8 10 "2" &" & 10 $ D0? 2E< 3 F?'! Temel Ekonomik Göstergeler E % % # % % 23 " " ) 8GA! " " ) F D0? % ) # ' ) $ # ) %% " " % ) % " 10

16 5 "A"### lu: 5)L@8 #,&4% 4!,3 ( :1& #4 FOPP / (COP. )L@8'4EI&(I!&! & 4367;D>677;&!& (! 4% &&! %467;D>67;<367;?>67;:367;;>677?" dönemleri. &!3 (&, 4, &!' (" #!#,&4%4&!&67;?1& ters ' ( & + 1& ( 67;? % 1& 67;:!1 & 4!,! ( #&! 5 & 67;? 4%8 & & (&&!!!34,"4, (& & "#& #43 + 1&,&4(&!' #,&4%! E #, &! 4 &4%! 67;?>67;: & 3! (! ' "2" &! #,&!%, &!4& 34 4& &4,!&"#"(#!, #!! F# " D0? % " '! % fiilen ortalama kaç Dolar'a # 11

17 ! "# C" F &" %"+ :'" * ;- 55,' " G!! C" :'" 7 %7 $ E" 7' :'" 7,' "!"?< (,?) +"!"# $ %# &' () * +","!-. / / / /1 /31..1 /21 / /31.1/ / / / /10 2/1/ / / /.1 /.1 13 / /001/ 21 /31/ /1 / / / /1 213 / / / /1/ / /1/ 201 //1 01 / /.1/ / / 1 / /21/ / '@ %7= AB = &= B = &C,D6 +E % :78.40 ; # 9-7:7 5 < <;"!! = 9 9!"! 9- ' 38 8' ' ' 5"555"51 / 0 ' # >' "" + "+ <> 5 " 1

18 ! " ## $ %$ &' () ) $ *$ +,!

19 !"# $%% & ' () * (!+ ( () 14

20 !""#$%&%&

21 ' ()*+(),!"# $%&'%() *+,("(" -

22 -.()(!""

23 !"#$$ %!!&' ( )" )"*!+ 11, -.// & -.// 0 1./ !% 12 &% (!!!+6!% "#$$ % &!+ 6 7' % 08/9!% %!! + 11 oransal maktu! " # ke- # #! # 12! $! $ %&' #! # " ( " ) * "+! #!, -.!, # /0 #!! " # # # 18

24 "##7!!& 6 ( ' 6 6! % & & ::! + ' 6 " "##$ %% % &! + 13 Bu '6& ; (!+ < 6 =/5> 6!""##$ ; 6! 6 A0? 14 ( % A ' 6 A0 (!+ 56!6 '&6)B & '!! 6!!! + 15 Uygulamada, rafinerilerin genelde +% 3'lük tavan 13 # # " # bilir: , " emsal fiyat ve Platt's European Marketscan ve Platt's LPgaswire isimli günlük bültenlerden derlenmek 2 ( " Reuters, # /( npleuscan "0 ' ( 3 3, 4 " 5 ', ( ( , # ", "! # 9::9;;; <=>, # "! # ( 9?9;;@ " 5 ', 9:89;;@ /=A 787@* - B A ;@C9D?:)0 & 1 ', /&1'0 /!ACCEEE! C 0 19

25 fiyat'tan 16!('% '+C % ; 6! ( 6!! ( %6 ilgili! A' 6& D)Btavan fiyat yeniden belirlenmeye (yani zam veya (!!+ 56! & 6 3E & F, G, G &! +, 6! 6 6'!! & & 6 ' & ( %&&6! ( :((:!6%(& 6/;!G /;G && saat 24:00'dan itibaren geçerli hale gelmektedir ! '! &! '! fonu -;- # # 5 ', 7)*9;;@ /=A 788@ " " % "! F 8 " # # " tavan fiyat 17 = (! " " # "! # # "! " # "! # # 20

26 '! + 18 H %6 & %! I ' 6( +,?' %(% 6 1./!! &! 6 % 6! ' : 6 :!! +'; % ( ; % (! ' % ( 6!! 0'+ 6!' "##" F6 H&! F 9 & ( ' J H F(! ' 9 kaçak motorin ticareti + %!! & "##B & "##K % ( 18 G " /-30 >1>! >1>! # "! # # 9D &1',! >1>! " # H ATV " >1>!! I KDV,!! 21

27 '!+,' ( &6L!!I' ; %!+ "##7 G&F&/.>> ' ( (!+ ( motorin tüketimi 7.6 milyon tonken, 2 milyon tonun üzerinde motorinin de yurda % M Sabah Gazetesi, M+B+"### + ' ((! 6 ) * % ' 9 6 ( ( "N&!! &% ' & + F 6 &! 6 &!6 6 ' 6 6 %!! ' + 19 ' " ' % ( ( 6 % & ' & ' ( B ' '!'&%M '% & ' ( % ( & % 19 " J "!n daha az # # # # 22

28 6!!! olgusunun 6 % 6!&6!! O " 6 % ( % %!+ "#$KL"#$7! & "##7 % 6 '! + B "##$ 6 6!& 6; 6!6! &! & &&6% % + 3. VAR Analizi, % ( % & 6! P 6 Econometric Views (EViews, +* ( ( vektör otoregresif (vector &5.'"#$$LJ"##$ & ' +, P 23

29 6'F&F"### (!!O 20 COP: EXR: J(%6?0& Temel Ekonomik Göstergeler! " #$ Q &A0?!&! %, Ankara.] FOPP:.6.'"#$KR"** &' () * +, -.! / " #$ INT: ;%! &! ile!!6) 34 1! 5",," " #$ WAG: Ortalama imalat sanayii ücretleri (bin TL/saat) Temel Ekonomik Göstergeler "#$7R"** %, Ankara.] C'! 8 %! Model 1 %(!I %8 Model 2, "#$*P P 6 ' F; 6 & & 6 %! %(+, 5! 1./&345A' % 6 9Q 68/9P ' &! '(% 20 K sonundaki istatistiksel ekte (Ek 4) 24

30 !! + 21 Bu süreçte FOPP! F & F "### 6!'I G 8! G "! '+ H "#$* 6! & 5!! +, 5 %!% %!! 6+ 5 '!'!! ' + F ' "P!( P! & 96 1 & H'%S H'%S 1! ( 'üç dönem(!+ 22 ;! &&! +, %% 21!! " # # 316, üretim endeksi ( ( # # L "!! # /!!0 " "# ( 8 döneme tercih # 5!! # # " ( 5 8 (! 25

31 ''!+,! ( ' & 6' (!!+J& -.// & 9Q! 1 4L"" &! & ' '!+ <! H %6 & I 5 %6!! + H %&!!6$ &!+ 26

32 COP COPSAGR EXR EXRSAGR FOPP FOPPGR INT INTGR WAG WAGSAGR WPI WPISAGR

33 3.2. Korelasyon Analizi! "#$$%! & ' "# $% '!! "! % & "( % )!! *+,!&! &! gözükmektedir. 28

34 !

35 "#$%%!

36 Metinleri 14/ Modeller ve Denklemlerin Tahmini COPSAGR EXRSAGR FOPPGR INTGR WPISAGR = a 1 a 2 a 3 a 4 a 5 + b (L) b (L) b (L) b (L) b (L) b (L) b (L) b (L) b (L) b (L) b (L) b (L) b (L) b (L) b (L) b (L) b (L) b (L) b (L) b (L) b (L) b (L) b (L) b (L) b (L) COPSAGR EXRSAGR FOPPGR INTGR WPISAGR + u 1 u 2 u 3 u 4 u 5 X t = A + B(L) X t + u t biçiminde gösterilebilir. 23 Burada a lar sabit terimleri, b ler tahmin edilecek! " t modelde yer ## ##$%&' t ise hata terimleri vektörünü göstermektedir. Model 2'de, ()*) VAR modellerinde en küçük kareler ' + etki-tepki analizi (impulse-response function) ve (variance decomposition) yöntemleri ile ',-' +. /. / $. 23 (unrestricted) birer VAR modelidir. Bu nedenle,! olarak, her denklemde bütün " # $ % & 31

37 *),"*)4233)567)(35*) $ 123*). ' 8!# ' 7#.// 9 '8 +'8. (35*) 123*),"*)7###8.# 4233) #.## : # :;<()*) (35*)<,-' +..#' belirlenebilmektedir. Grafik 17'de COPSAGR, EXRSAGR, FOPPGR, INTGR, ()*) (35*) : ;.. ' 8' 8! '8.' + 8 '+8 ## 8 + # ## ### '+# 32

38 Metinleri 14/1999!"#$ %&' Response to One S.D. Innovations ± 2 S.E Response of WPISAGR to COPSAGR Response of WPISAGR to EXRSAGR Response of WPISAGR to FOPPGR Response of WPISAGR to INTGR Response of WPISAGR to WAGSAGR Response of WPISAGR to WPISAGR

39 #+ := ;..7>>< (!"#$ %' Dönem S. E. COPSAGR EXRSAGR FOPPGR INTGR WPISAGR COPSAGR EXRSAGR FOPPGR INTGR WPISAGR ( (!"#$ %&' Dönem S. E. COPSAGR EXRSAGR FOPPGR INTGR WGASAGR WPISAGR COPSAGR EXRSAGR FOPPGR INTGR WAGSAGR WPISAGR :=<. #+8?;@<8?AB#+ 8. 2? C C; ' 8 %DE& #..## 8?;;<8+8 # ### 8 34

40 Metinleri 14/1999 #+? =F< ' * =; #+ 8? ;C<? >;< +? ;;< 8+? =G< ### 8 ()*) : =< ' : ;< 7><. ### 8'88. daki rolü önemli.# + #+. # =CC ' 7,4, >-H ' $# # ### $ VAR +.8 * # ' + #. + /##/## 35

41 .. 7#< # # 8 ' # #... :+ $ 8. 8 '. I- # 8+ #.'. ''#!# ' + % '& 8 7# < 8 8 # 3 # # )#3J' ' + 7# 1 < 8 ## #### - 8 ' #+ 8 $ ## Türkiye'deki enflasyonun bunca uzun süredir bir türlü tek haneli rakamlara. $ '. 7# ' 8 ### 8 8 #+.#. K.. %=@@@&<.' 36

42 Metinleri 14/1999 *###8 -. enflasyonist etkinin, kamuoyunda ## ## $ ### ## 7#< + ##.# psikolojiktir #. ## $. giderilmesi sayesinde, hesaplanan yeni VAR modelleri göstermektedir ki, ### 8.8+# L 7#< =@FG! ' 8. ##. +.##### ## $ /enflasyonist" nitelikteki ###8+## ürünlerin tüketimini giderek daha çok vergilendirmek istemeleri olabilir. Oysa, ## ## #+ 8. $ ### 8 7#< net enflasyonist etkisini saptayabilmek için; girdi-. + #+ ' # + $ ### 8 "bütün"

43 Kaynakça!M, Haziran- 7 +=@FA0!M$#!37 3NLM %=@@C&0 Petrol Ürünleri 0! 3 7 O 6 ;;CGLMBAB!37 3NLM %=@@>&0 Petrol Ürünleri 0! 3 7 O 6 ;BGBLM>BC. $. %=@@@&0! 0 71 $ 9+:# M!+6 ;= M0'0EE' EPE8 Q'' 3M):0 " # $% &' =@F;-=@@H 8' Sims, C. (1980): Macroeconomics and Reality. Econometrica, 48/1:

44 Metinleri 14/1999 )*++,%)! "! # $! " # $! %&' % & ( %) $! % & ( *! 39

45 ! "#$ % &'' "(! ) *+,! "(! " ( "(! -. /+,! "(! " "(! $ !!"# $ %& '!"# $ ( && $ $ $ #) $ %& ' * $ +&& %& ' * $ * $ $ $," $ $ $ $ $ $ %& ' )* $ $ $ $!"# $ $ $ $ $ -** $ $ $ $ $ $ $ %& ' )* $ $ $ $ $ $ $!"# $ $ $ Pazartesi'ye rastlayan bir ay ile onu izleyen! " # $!!!!! %&' '!! ' '! ' ' & &! ' 40

46 Metinleri 14/1999! 41

47 )0 1$ %%)!.# ' COP: EXR: FOPP: INT: WAG: WPI: [Kaynak: DPT, Temel Ekonomik Göstergeler! " #! $ %& ' ()* $+ +, " # $+ # [Kaynak: TCMB,, Ankara.] - $ $... ($# -/$ [Kayn$ ! 6 -# : ;.(..<.%& 8 + # "$ ( " = " # # $ < $( $ =$ * >?9$4 *.# ;.(..<.! $ %& Ortalama imalat sanayii ücretleri (bin TL/saat) [Kaynak: DPT, Temel Ekonomik Göstergeler 58@ ($# 0A233 [Kaynak: TCMB,, Ankara.] COP EXR FOPP INT WAG WPI Oca Mar Nis May Haz Tem Eyl Eki Kas Ara Oca Mar Nis May Haz Tem Eyl Eki Kas Ara

48 Metinleri 14/1999 1$ %%)!.#%' COP EXR FOPP INT WAG WPI Oca Mar Nis May Haz Tem Eyl Eki Kas Ara Oca Mar Nis May Haz Tem Eyl Eki Kas Ara Oca Mar Nis May Haz Tem Eyl Eki Kas Ara Oca Mar Nis May Haz Tem Eyl Eki Kas Ara

49 1$ %%)!.#%' COP EXR FOPP INT WAG WPI Oca Mar Nis May Haz Tem Eyl Eki Kas Ara Oca Mar Nis May Haz Tem Eyl Eki Kas Ara Oca Mar Nis May Haz Tem Eyl Eki Kas Ara Oca Mar Nis May Haz Tem Eyl Eki Kas Ara

50 Metinleri 14/1999 1$ %%)!.#%' COP EXR FOPP INT WAG WPI Oca Mar Nis May Haz