GĐZLĐ TEHLĐKE ATIK YAĞLAR

Transkript

1 GĐZLĐ TEHLĐKE ATIK YAĞLAR *Can Tekin GEZMĐŞ, **Yıldıray OKTAY, ***Enes Burak ŞAHĐNER *Atatürk Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü, Yüksek Lisans Öğrencisi, Maltepe, Đstanbul, Can Tekin GEZMĐŞ, **Atatürk Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü, Ereğli, Zonguldak, Yıldıray OKTAY ***Atatürk Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü, Gemlik, Bursa, Enes Burak ŞAHĐNER ÖZET Çevre sahip olduğumuz en önemli doğal mirastır. Bize düşen görev ise bu mirasa sahip çıkmak için gereken hassasiyeti göstermektir. Basit bir çevre sorunu olarak görünen henüz tam manasıyla önemi anlaşılamamış sorunlardan biri de Atık Yağlardır. Mutfaklarda ve makinelerde kullanılan, aslında nükleer santraller kadar tehlikeli olabilen atık yağlar, kullanıldıktan sonra ekotoksik özellik göstererek büyük bir tehlike arz etmektedir. Yağları kullanım alanlarına göre sınıflandırmak mümkündür. Bitkisel atık yağlar Madeni atık yağlar ( Deniz Kirlilği Açısından; Gemi kaynaklı atık yağlar) Yapılan araştırmalara göre; 1 litre atık yağın, 1 milyon litre suyu kullanılamaz, 5 milyon litre suyu içilemez hale getirdiğini ortaya koyuyor. Atık yağlar gerekli kontroller yapılıp düzenli bir şekilde toplanırsa, ülke ekonomisine de katkıda bulunacaktır. Bitkisel Atık yağların en büyük avantajı Çevre dostu olarak bilinen biodizeldir. Biodizel yenilenebilir ve domestik özellik gösterdiğinden dizel motorlarda kullanılmaktadır. Bunun dışında atık yağlardan sabun veya hayvan yemi de yapılabiliyor. Atık motor yağları ile bu yağların işlenmesi sonucu çıkan atıkların çevreye verdikleri zararlar göz önündedir. Bunun için tehlikeli atıklar sınıfında değerlendirilen madeni atık yağların yönetmelik ölçünde berterafı sağlanmalıdır. Türkiye limanlarını her yıl üstünde gemi ziyaret ediyor. Gemilerden kaynaklanan deniz kirliliğinin başlıca nedeni gemilerin atıklarını (çöp, balast, pis su, sintine suyu, slaç, slop) denize bilinçsizce boşaltmalarıdır.deniz kirliliğini önlemek için alıcanak en büyük tedbirlerden biri limanlara Atık Kabul Tesislerinin yapılmasıdır. Anahtar Kelimeler Atık Yağlar, biodizel, Atık kabul tesisi Çevre sahip olduğumuz en önemli doğal mirastır. Çevre kirliliği ise her geçen gün artarak doğal dengeleri bozmakta ve en değerli mirasımızı tahrip etmektedir. Đnsanların gülük hayatta kullandığı ve kullanılmaz hale gelince de attığı, gözle görünen atıkların yanı sıra, kullanım sırasında veya kullanıldıktan sonra havaya, suya, toprağa, denize karışan atıklar var. Hafife alınmaması gereken bir konu da; atıkların sağlık açısından ne denli önemli olduğudur. Atıkların mikrop ve hastalık saçması göz ardı edilmemesi gereken bir konudur. Basit bir çevre sorunu olarak görünen henüz tam manasıyla önemi anlaşılamamış sorunlardan biri de Atık Yağlardır. Mutfaklarda ve makinelerde kullanılan, aslında nükleer santraller kadar tehlikeli olabilen atık yağlar, kullanıldıktan sonra ekotoksik özellik göstererek büyük bir tehlike arz etmektedir. Yağları kullanım alanlarına göre sınıflandırmak mümkündür. Bitkisel atık yağlar Madeni atık yağlar ( özelliklede Deniz Kirlilği Açısından; Gemi kaynaklı atık yağlar) Yapılan araştırmalara göre; 1 litre atık yağın, 1 milyon litre suyu kullanılamaz, 5 milyon litre suyu içilemez hale getirdiğini ortaya koyuyor. Ayrıca ;

2 Kullanılmış bitkisel yağlar evsel atık su kirliğinin % 25 ini oluşturmaktadır, Atık yağlar, atık su hatlarında ve kanalizasyon sistemlerinde birikerek boru çaplarının daralmasına ve tıkanmalara sebep olmaktadır. Atık yağlar, atık su arıtma tesislerinin yoğun ve hızı bir şekilde kirlilik yükünü artırarak işletme maliyetini yükseltir. Evsel atıklarla karıştırılan atık yağlar, katı atık depolama sahalarında yangınlara sebep olmaktadır. Bitkisel atık yağlar suya döküldüğü zaman su yüzeyini kaplar ve güneş ışığını engeller. Zamanla suda ki oksijenin tükenmesini hızlandırır ve canlı yaşamına zarar verir. Kullanıldıktan sonra atığa dönüşen ve ekotoksik özellik gösteren bitkisel atık yağların tehlikesi Türkiye de ancak 10 yıl önce anlaşılmış ve 2872 sayılı çevre kanununa eklenen Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ile Tehlikeli Atık sınıfına girmiştir. Yönetmeliğe göre; Atık Üreticisi olarak değerlendirilen, otel, motel, tatil köyleri, lokantalar, yemeklik yağ üreten fabrikalar, hazır yemek üretimi yapan işletmeler, ilgili yönetmelik esaslarına uygun olarak lisanslarını almış atık berteraf tesislerinde insan sağlığı ve çevreye yönelik zararların en aza düşürüleceği yöntemlerle atık yağlarını berteraf ettirmesini sağlayacaktır. Fakat günümüzde bu yönetmeliğin uygulanması yeterince denetlenmiyor. Yılda kişi başına 7 litre bitkisel yağ tüketilen Türkiye de mutfaklarda 1 milyon 500 bin ton yağ kullanılıyor. Ancak, lisanslı firmalar tarafından geri kazanılan ve berteraf edilmek için toplanan yağ miktarı ise bir ayda toplam ton civarında yani yılda ton civarında atık toplanabiliyor. Durumun vehametini ortaya koyan bir gerçek var geri kazanılan ve berteraf edilen yağ miktarı toplam miktarın binde 3 üne tekabül ediyor ki tüyler ürpeten bir durum. Atık yağların geriye kalan kısmı ya lisansı olmayan firmalarca toplanıyor, ya kanalizasyona atılıyor, ya da bazı kişi veya şirketlerce gıdalara ve yağ üretimine karıştırıldığı iddia ediliyor. Denetimsizlik ve yönetmeliğin tam manasıyla uygulanmamasından kaynaklanan bu vahim durum göz ardı edilmemelidir.geri kazanım oranları AB ülkelerinde yaklaşık % ABD de ise daha yüksek. Atık yağlarla ilgili çalışmalarda bulunan Çevre ve Orman Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Prof. Dr. Mustafa ÖZTÜRK ün araştırmalarına göre ülkemizde kullanışmış bitkisel ve hayvansal yağ atıkları gelişigüzel berteraf edilerek hem sularımızı hem de yer altı sularımızı kirletiyor. Atık yağlar gerekli kontroller yapılıp düzenli bir şekilde toplanırsa, ülke ekonomisine de katkıda bulunacaktır. Bitkisel Atık yağların en büyük avantajı Çevre dostu olarak bilinen biodizeldir. Biodizel yenilenebilir ve domestik özellik gösterdiğinden dizel motorlarda kullanılmaktadır. Bunun dışında atık yağlardan sabun veya hayvan yemi de yapılabiliyor. Yılda yaklaşık bin ton bitkisel atık yağı milli ekonomiye kazandırarak 350 bin ton biodizel, 35 bin ton gliserin, 3 bin 500 ton sabun üretilebilir. Biz atık yağlarımızı kanalizasyon sistemlerine atarak Yellow Grease i (restoran yağlarının uluslar arası ticari ismi) ton başına dolar vererek ithal edip,yem imalatında kullanıyoruz. Biodizel ; Soya yağı, kanola yağı gibi bitkisel yağlar ile kullanılmış bitkisel ve hayvansal yağlardan elde edilen dizel motorlarda kullanılan yenilenebilir ve domestik bir yakıttır. Özellikle son zamanlarda geri kazanılan bitkisel ve hayvansal yağlar biomotorin ( biodizel )üretiminde kullanılması ile; karbondioksit gibi sera gazı etkisi, kanser yapıcı klorlu organik maddelerin egzozdan atmosfere atılması, yanmamış hidrokarbon emisyonu, ozon oluşturucu kirleticilerin emisyonu, egzozdan motorine göre %75 daha fazla kirletici atılması, su kaynaklarının daha fazla kirlenmesi,egzozdan motorinin aksine kükürt dioksit atılması önlenmektedir. Her bir ton biodizel kullanılması halinde 3 ton karbondioksit emisyonu azalır. ÜLKELER TESĐS SAYISI TOPLAM KAPASĐTESĐ (1000 TON) KULLANIM DURUMU Avusturya KULLANILIYOR Belçika Çekostovakya KULLANILIYOR Danimarka 3 32 Fransa

3 Almanya Macaristan Đrlanda 9 5 KULLANILIYOR Đtalya KULLANILIYOR Slovakya Đspanya Đsveç 3 75 A.B.D KULLANILIYOR Bütün bu araştırmalar gösteriyor ki vakit kaybetmeden; Atık yağlar ve etkileri konusunda eğitim çalışmaları yapılmalı ve gelecek nesillere bu tehlikeden bahsedilmedir. Belediyeler ve diğer kontrol birimleri atık üreticilerini belirli peryotlar da denetlemeli, ihlalde bulunanlara ağır yaptırımlarda bulunmalıdır. Madeni yağları; Kullanılmış taşıt yağları (benzinli motor, dizel motor, şanzıman ve diferansiyel, transmisyon, iki zamanlı motor, hidrolik fren, antifiriz, gres ve diğer özel taşıt yağları); endüstriyel yağları, (hidrolik sistem, türbin ve kompresör, kızak, açık-kapalı dişli, sirkülasyon, metal kesme ve işleme, metal çekme, tekstil, ısıl işlem, ısı transfer, izolasyon ve koruyucu, pas ve korozyon, izolasyon, trafo, kalıp, buhar silindir, pnömatik system koruyucu, gıda ve ilaç endüstrisi, genel amaçlı, kağıt makinesi, yatak ve diğer özel endüstriyel yağları ve endüstriyel gresleri) özel müstahzarları (kalınlaştırıcı, koruyucu, temizleyici ve benzeri) ve kontamine olmuş yağ ürünlerini, ifade edebiliriz. Atık Yağ Miktarları Toplam madeni yağ üretimi : ton Tahmini atık yağ üetimi : ton /yıl Motor yağı üretimi : ton Toplanan atık yağ miktarı : ton /yıl Endüstriyel yağ üretimi : ton Kayıp / yasa dışı imha : > ton /yıl Atık Yağ Neden Tehlikelidir - Atık yağlar Ekotoksik özelliğe sahiptir. Bulunduğu ortamı kirletir. Ortamda yaşayan canlılara zarar verir. Bu yüzden toprağa ve suya atılmamalıdır. - Sobalar, küçük fırınlar, gibi yerlerde yakılması yasaktır. çünkü atık yağın içindeki ağır metal ve klor bileşimleri atık hava ile birlikte atmosfere salınarak havayı kirletir ve insan sağlığına zarar verir. - Bir litre yağ, 1 milyon litre suyu kullanılamaz, 5 milyon litre suyu içilemez duruma getirir. Bir litre kullanılmış motor yağı ise 800 bin litre içme suyunu kullanılamaz hale getirir. Madeni atık yağların sınıflandırılması, Kirleticiler Arsenik Kadmiyum Krom Müsade Edilen Sınır (I.Kategori Atık Yağ) < 5 < 2 < 10 Müsade Edilen Sınır (II.Kategori Atık Yağ) Max. 5 Max. 2 Max. 10 Müsade Edilen Sınır (III.Kategori Atık Yağ) > 5 > 2 > 10

4 Klorür Kurşun Toplam Halojenler Poliklorlubifeniller (PCB)(1) Max. 200 < 100 Max. 200 Max. 10 Max Max. 100 Max Max. 50 Parlama Noktası Min. 38 C Min. 38 C > 2000 > 100 > 2000 > 50 (1) PCB ölçümleri Bakanlığın uygun bulması halinde sektörel bazda yapılabilir. Madeni atık yağlarla ilgili yapılması gerekenler Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliğinde belirtilmiş olup tarih ve Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Madeni Atık Yağlar Đle Đlgili alınması gereken önlemler ve yasaklar; Atık motor yağları dahil atık yağlar ile bu yağların işlenmesi sonucu çıkan atıkların çevreye zarar verecek şekilde sahada boşaltılması veya yenisi ile değiştirilmesi, depolanması, doğrudan veya dolaylı bir biçimde yüzeysel sular ile yeraltı suyuna, denizlere, drenaj sistemleri ile toprağa verilmesi ve mevcut düzenlemeler ile belirlenen limitleri aşarak hava kirliliğine neden olacak şekilde işlenmesi yasaktır. Madeni kaynaklı atık yağların zararını en aza indirmek için; Atık yağı toprağa, suya, kanalizasyona ve çöpe dökmemeli Herhangi bir petrol ürünü veya kimyasal ile karıştırmamalı Soba ve kazanlarda yakmamalı Temiz, sağlam ve ağzı sıkı şekilde kapatılmış bir kap içinde en yakın atık yağ toplama noktasına ücretsiz olarak teslim etmeliyiz. Gemilerden kaynaklanan atıklar; Türkiye limanlarını her yıl üstünde gemi ziyaret ediyor. Gemilerden kaynaklanan deniz kirliliğinin başlıca nedeni gemilerin atıklarını (çöp, balast, pis su, sintine suyu, slaç, slop) denize bilinçsizce boşaltmalarıdır. Bu kirlilik olaylarından dolayı Çevre ve Orman Bakanlığının 26/12/2004 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Gemilerden Atık Alınması ve Atıkların Kontrolü Yönetmeliği çıkartılmıştır. Bu Yönetmeliğin amacı; Türkiye'nin deniz yetki alanlarında gemilerin normal faaliyetlerinden kaynaklanan atıkların deniz ortamına verilmesinin önlenmesi amacıyla gemilerden; atıkların alınması, depolanması ve bertaraf tesislerine taşınması ile ilgili işlemlerin yapılması ve bu amaçla limanlarda kurulması ve işletilmesi gerekli olan atık kabul tesisleri ve atık alma gemilerine ilişkin usul ve esasları düzenlemektir. Atık alım tesislerinin kurulmasıyla, devletler, burada sistemi kurucu, kuralları koyucu ve denetleyici görev yapmakla zorunludur. Tesisleri asıl kuracak ve çalıştıracak olanlar liman işleticileridir. Onlar da sundukları bu hizmete karşın makul ve masraflarını karşılayıcı ücreti asıl muhatap yani müşteri olan gemilerden alacaklardır. Böylece, tesis kuran işletmeci, masraflarını karşılayacak, kullanıcı olan gemi bir miktar ücret karşılığında dahi olsa, atıklarını verebileceği bir tesis bulabilecek, çevre de korunmuş olacaktır. Çevreyle ilgili ne kadar kanun, yönetmelik, yasa çıkarılsa da önemli olan bu yönetmelikler çerçevesinde gerekli kontrollerin alınması, sürekli takip edilmesi, gerektiğinde caydırıcı yaptırımlarda bulunulmasıdır. Bitkisel veya madeni kaynaklı atık yağlarla mücadele etmenin en iyi yolu ise berteraf tesislerini desteklemek, atık kabul tesisleri kurmaktır. Yapılan çalışmalar gösteriyor ki gelecek için bugünlerden önlem almak gereklidir. Vakit kaybetmeden çevre mefhumu üzerinde aşırı titizlikle durulmalı. Uygulamaya yönelik tedbirler geliştirilmeli, acil eylem planları hazırlanmalı, uzun vadede yatırımlar yapılmalı, özel sektörün ilgisi bu alana kaydırılmalı, gerekli bütçe ayrılmalıdır. KAYNAKLAR:

5 [1]. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı [2]. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Atık Yönetim Dairesi Başkanlığı [3]. Bioyakıt Dünyası dergisi kasım 2007 sayı 12 [4]. Tourism world haber dergisi aralık 2004 sayı 20 [5]. PETDER (petrao sanayicileri derneği) 2002 yılı atık yağ verileri [6]. Đzgi group [7]. Makine yağlarının Kullanılmasında Đş sağlığı ve Đş güvenliği Mustafa Taşyürek [8]. Tehlikeli Atıkalrın Kontrolü Yönetmeliği(2008) [9]. Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği(2008) [10]. Kullanılmış Motor Yağı Ve Berterafı Mustafa ÖZTÜRK [11]. Çevre ve Orman Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Prof. Dr. Mustafa ÖZTÜRK Atık yağlarla ilgili Çalışmalar.