Cinsiyet ve Bağlanma Stillerinin Utanç, Suçluluk ve Yalnızlık Duygularını Yordama Gücünün Araştırılması

Transkript

1 DURU / Uyum Zorluklarını Yordamada Yalnızlık, Sosyal Destek ve Sosyal Bağlılık Arasındaki Cinsiyet ve Bağlanma Stillerinin Utanç, Suçluluk ve Yalnızlık Duygularını Yordama Gücünün Araştırılması Müge AKBAĞ*, Seval ERDEN İMAMOĞLU** Öz Bu araştırmanın amacı, cinsiyet ve bağlanma stillerinin utanç, suçluluk ve yalnızlık duyguları üzerindeki yordayıcı gücünü sınamaktır. Araştırmaya Marmara Üniversitesi nin farklı bölümlerinde öğrenim gören 360 (183 kız, 177 erkek) üniversite öğrencisi katılmıştır. Veri toplama aracı olarak İlişkiler Anketi, Suçluluk-Utanç Ölçeği ve UCLA Yalnızlık Ölçeği kullanılmıştır. Yapılan hiyerarşik regresyon analizleri sonucunda, cinsiyet değişkeninin tek başına sadece utanç duygusunu yordadığı tespit edilmiştir. Bağlanma stillerinin yordayıcılığı incelendiğinde, utanç duygusunun güvenli ve kayıtsız bağlanma ile yordandığı; buna karşın suçluluk duygusu üzerinde sadece kayıtsız bağlanmanın yordayıcı gücünün olduğu bulunmuştur. Ayrıca bulgular tüm bağlanma stillerinin yalnızlık duygusunun oluşmasında belirleyici rol oynadığını göstermektedir. Anahtar Kelimeler Bağlanma, Utanç, Suçluluk, Yalnızlık, Olumsuz Sosyal Duygular. * Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü Öğretim Üyesi. ** Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü Öğretim Görevlisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri / Educational Sciences: Theory & Practice 10 (2) Bahar / Spring Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları İletişim Hizmetleri Tic. Ltd. Şti.

2 652 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Yrd. Doç Dr. Müge AKBAĞ Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Rehberlik ve Psikolojik Danışma Anabilim Dalı, Göztepe Kampüsü, Kadıköy / İstanbul. Elektronik Posta: makbag@marmara.edu.tr Yayın ve Diğer Çalışmalarından Seçmeler Akbağ, M., Malkoç, A., & Erginsoy, D. (2009, in press). Forgiveness in close relationships: The predictive power of attachment and psychological well-being. Bulgarian Journal of Psychology, 3-4. Akbağ, M. (2008, July). Perfectionism, procrastination and psychological well-being in Turkish young adult sample. Paper presented in 29 th International Conference of the Stress and Anxiety Research (STAR), London, The United Kingdom. Akbağ, M. (2008). Bireyi tanıma teknikleri. M. E. Deniz & A. Erözkan (Ed.), Psikolojik danışma ve rehberlik içinde (Genişletilmiş 3. baskı). Ankara: Maya Akademi Yayın Dağıtım. Köroğlu Yıldız, A. & Akbağ, M. (2008). Lise öğrencilerinde mükemmeliyetçi kişilik özellikleri ve rekabetçi tutumun bazı değişkenler açısından icelenmesi. M.Ü. Eğitim Bilimleri Dergisi, 28, Akbağ, M. (2007). Psikolojik danışma/terapi sürecinde kontrat. M.Ü. Eğitim Bilimleri Dergisi, 25, 1-9. Dr. Seval ERDEN İMAMOĞLU Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Rehberlik ve Psikolojik Danışma Anabilim Dalı, Göztepe Kampüsü, Kadıköy / İstanbul. Elektronik Posta: simamoglu@marmara.edu.tr Yayın ve Diğer Çalışmalarından Seçmeler İmamoğlu-Erden, S. (2009). Kişilerarası ilişkiler. İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi. Aslan, E. & İmamoğlu, S. (2009). Attachment styles in gifted children can creativity be correlated? Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17, Aslan, E., Çelebi, N., Akdağ, B., Yüksel, M., Canel, N., İmamoğlu, S., & Dündar, S. (2009). A study on professional ethic perceptions of teachers and school principals. European Journal of Educational Studies, 1(3), İmamoğlu, S., Çelik, H., & Onat, O. (2008). The effect of self-monitoring and interpersonal sensitivity on loneliness, hopelesness, social anxiety of youths. Paper presented at the International Conference on Educational Sciences, ICES 08, KKTC. İmamoğlu, S. (2008). Bilişsel-yaşantısal benlik teorisi (Cognitive-experimental self theory, CSET). M.Ü. Eğitim Bilimleri Dergisi, 28,

3 DURU / Uyum Zorluklarını Yordamada Yalnızlık, Sosyal Destek ve Sosyal Bağlılık Arasındaki Cinsiyet ve Bağlanma Stillerinin Utanç, Suçluluk ve Yalnızlık Duygularını Yordama Gücünün Araştırılması Müge AKBAĞ, Seval ERDEN İMAMOĞLU Bowlby (1969, 1980) tarafından geliştirilen bağlanma teorisi, yaşamın ilk yıllarında bebek ve bakımını birinci derecede üstlenen kişi arasında kurulan ve geliştirilen ilişkilere dayanmaktadır. Bu teori aynı zamanda, insanların kendileri için önemli olan başkalarıyla güçlü-duygusal bağlar kurma eğiliminin nedenlerini de açıklamaktadır. Çocuk ve bakım veren kişi arasındaki etkileşime göre çocuk, kendine ve diğerlerine ait yargılar ve değerlendirmeleri içeren zihinsel modeller geliştirmektedir. Geliştirilen bu modeller esas alınarak bağlanma davranışları sınıflandırılmaya çalışılmıştır. Bu doğrultuda, Ainsworth, Blehar, Waters, & Wall (1978), bebekler ve annelerini gözlemleyerek davranışları derecelemek yoluyla bağlanma davranışlarını tanımlama girişiminde bulunmuşlardır. Daha sonra Egeland ve Farber (1984), Main, Kaplan ve Cassidy (1985), Cassidy ve Berlin (1994) gibi araştırmacıların çalışmalarında da benzer sonuçlar elde edilmiş ve bağlanma stilleri güvenli, kaygılı-kararsız ve kaçınan olarak sınıflandırılmıştır. Erken yaşlarda oluşan zihinsel modellerin fazla bir değişime uğramadan yetişkinlikte de işlev gördüğü varsayımından (Bowlby, 1977) hareketle Hazan ve Shaver (1987), Collins ve Read (1990) ergen ve yetişkinlerin bağlanma stillerini incelemişlerdir. Sonuçlar, bebeklikteki bağlanma stillerinin yetişkinlik için de geçerli olabileceğini göstermiştir. Yetişkin bağlanma stillerinin tanımlanmasında, literatürde en yaygın olarak benimsenen sınıflama, Bartholomew ve Horowitz (1991) e aittir. Bu modele göre, yetişkin bağlanma stilleri, olumlu ve olumsuz ku-

4 654 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ tuplarda benlik ve başkaları boyutlarında incelenerek güvenli, saplantılı, korkulu ve kayıtsız olarak gruplandırılmıştır. Güvenli bağlanma, olumlu benlik ve olumlu başkaları modellerinin birleşimini içermektedir. Bu bireyler, benlik saygısı yüksek, kendini sevilmeye değer, başkalarını güvenilir, destek veren, ulaşılabilir ve iyi niyetli olarak algılamakta, hem kolaylıkla yakınlık kurabilmekte hem de özerk kalmayı başarabilmektedir. İlişkilerinin temelinde yakınlık, saygı ve karşılıklılık esastır. Saplantılı bağlanma, olumsuz benlik ve olumlu başkaları modelinin birleşiminden doğar. Bu bireyler, diğerlerine bağımlılık geliştirme ve onlar tarafından doğrulanma eğilimi göstermektedirler. Korkulu bağlanmada birey, olumsuz benlik ve olumsuz başkaları modellerine sahiptir. Bu bağlanma stiline sahip bireylerin utangaç olmakla birlikte, başkalarına güvenmede sorun yaşadıkları belirtilmektedir. Kayıtsız bağlanma ise olumlu benlik ve olumsuz başkaları zihinsel modelinin keşişimi ile karakterizedir. Kayıtsız bağlanan kişilerin, yüksek özsaygıya ve özerklik duygusuna sahip, ancak benliği koruma adına yakınlık kurma isteklerini bastırma eğiliminde oldukları belirtilmiştir (Griffin & Bartholomew, 1994b). Bu araştırmada da, sözü edilen dörtlü bağlanma stilleri esas alınmıştır. Bağlanma Stilleri ve Olumsuz Sosyal Duygular Bağlanma ile duyguların ilişkisi birçok araştırmada (Hazan & Shaver, 1987; Kobak & Sceery, 1988; Mikulincer & Orbach, 1995) incelenmiş ve farklı bağlanma stillerinin farklı duygusal profillere sahip olduğunu gösteren sonuçlar elde edilmiştir (Consedine & Magai, 2003). Genel olarak güvenli bağlanma olumlu duygular ile ilişkili iken; güvenli olmayan bağlanma stilleri olumsuz duygular ile ilişkili bulunmuştur. Güvenli bağlanma geliştiren bireylerin, güvenli olmayan bağlanma stiline sahip olanlara göre depresyon, öfke ve düşmanlık gibi olumsuz duygulara daha az eğilimli oldukları ortaya konmuştur (Hazan & Shaver, 1987; Kobak & Sceery, 1988; Mikulincer & Orbach, 1995). Literatürde, bu araştırmanın çalışma konusunu oluşturan suçluluk, utanç ve yalnızlık duygusunun da kaynağını erken yaşantılardan alan olumsuz sosyal duygular olduğu belirtilmektedir (Leary, Koch & Hechenbleikner, 2007). Suçluluk ve utanç duygusu çoğu zaman birbiri yerine kullanılmakla birlikte Tangney ve Dearing (2002), bu iki duygunun oldukça benzer duygular olduğunu ancak birini diğerinden ayıracak belirgin özelliklerin bulunduğuna işaret etmektedir.

5 AKBAĞ, İMAMOĞLU / Cinsiyet ve Bağlanma Stillerinin Utanç, Suçluluk ve Yalnızlık Bu özelliklerden bazılarına değinmek gerekirse; utanç duygusunun bireyin benliğine ilişkin (ben yanlış yaptım), suçluluğun ise bireyin davranışlarına ilişkin (ben yanlış yaptım) olumsuz değerlendirmeleri içerdiği vurgulanmaktadır. Stres derecesi açısından bakıldığında ise utancın suçluluktan daha acı verici olduğu kabul edilmektedir. Utanç duygusunda birey, yoğun değersizlik ve yetersizlik duyguları hissederken; suçlulukta gerginlik, üzüntü ve pişmanlık ön plana çıkmaktadır. Bir başka önemli farklılık şudur ki; utanç duygusunda birey başkalarının değerlendirmelerine odaklanırken, suçlulukta davranışın ya da hareketin başkaları üzerinde nasıl bir etki yarattığı ile ilgilenmektedir. Son olarak, utanç duygusunda birey bu duygunun tipik özelliklerini saklama ve ondan kaçınmaya çalışırken, suçlulukta tam tersine itiraf etme ve özür dileme isteği sergilemektedir (Lewis, 1971; Tangney & Dearing, 2002). Utanç duygusu, başkalarının bireyin tepkilerini değerlendirmesine ilişkin algılama ya da çıkarımlar sonucu yaşanmaktadır (Tangney & Dearing, 2002). Malatesta-Magai ve Dorval (1992), utancın erken çocukluk dönemindeki ebeveyn tutumları ve çocuğun yaşadığı bozgunlar ile oluştuğuna dikkati çekmektedir. Erken dönem ilişkilerini açıklayan bağlanma teorisine göre bağlanma figürünün sadece güvenli bir sığınak olmadığı, aynı zamanda bireyin kendini ve etrafını keşfetmesini cesaretlendirecek şekilde yaşamsal işleve sahip olduğu savunulmaktadır (Ainsworth et al., 1978; Baumeister & Leary, 1995; Bowlby, 1980). Ebeveynin çocuğun keşfetme ihtiyacına ve merakına sürekli olumsuz tepki vermesi, çocuğun bu durumu içselleştirmesine, reddedilmişlik ve yetersizlik duygusu yaşamasına neden olabilmektedir (Malatesta-Magai & Dorval, 2002). Araştırmacılar, suçluluk duygusunun da intrapsişik süreçlerden çok kişilerarası dinamiklerin bir fonksiyonu olarak çalıştığı üzerinde tartışmakta ve erken dönem ilişkilerine gönderme yapmaktadır. (Baumeister, Stillwell, & Heatherton, 1994; Parkinson, Fischer & Manstead, 2005). Erken dönem ilişkilerinden kaynağını alan bir başka duygu ise yalnızlıktır. Peplau ve Perlman (1982, s. 2) yalnızlığı, bireyin sosyal ilişkilerinde niceliksel ya da niteliksel olarak bir şekilde ortaya çıkan, hoş olmayan psikolojik durum olarak tanımlamaktadırlar. Bu tanıma göre Peplau ve Perlman (1982), yalnızlık duygusunun üç ayrı bileşenle karakterize olduğunu savunmaktadır. Birincisi, yalnızlık sosyal yaşamla ilişkilidir. Bireyin ilişkilerindeki sorunlar sonucu ortaya çıkmaktadır. İkincisi, yalnızlığın öznel bir yaşantı olduğu ve sosyal yalıtım ile aynı anlama

6 656 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ gelmediğidir. Son olarak, bu duygunun hoş olmayan ve stres yaratan bir duygu olduğudur. Weiss (1989) yalnızlığı, bağlanma figürünün olmadığı stresli durumlarda yaşanan bir duygu olarak değerlendirmekte, sosyal ve duygusal olmak üzere iki tür yalnızlık duygusundan bahsetmektedir. Sosyal yalnızlık, sosyal ağın olmaması ya da sosyal izolasyon sonucu yaşanan yalnızlık iken; duygusal yalnızlık, yakın bağlanmanın olmaması durumunda yaşanan duygu durumudur. Konu üzerinde çalışan araştırmacılar ( Jones, Carpenter & Quintana, 1985; Wheeler, Reis & Nezlek, 1983), ilişkilerde yaşanan öznel çıkarımların ilişkinin kalitesinden daha önemli olduğunu savunmaktadır. Ancak, bireyin yakın arkadaş sayısı, sosyal aktiviteleri gibi sosyal ağın objektif işaretlerinin de yalnızlık yaşantısının oluşup oluşmayacağına dair yordayıcı değeri olduğu kabul edilmektedir ( Jones et al., 1985). Bu durum, geniş bir sosyal ağa sahip olmanın, yalnızlık algısını tek başına yordayamayacağını düşündürmektedir. Tüm bu görüşlerden hareketle, bireyin kendine ve diğerlerine ilişkin değerlendirme ve yargılarının geliştiği süreç olan bağlanma yaşantılarının yalnızlığa sebep olduğu düşünülebilir. Bartholomew ve Horowitz (1991) in bağlanma stillerine göre, korkulu bağlanan bireylerin daha fazla yalnızlık duygusu yaşaması buna karşın kaçınan bağlanma geliştiren bireylerin yakın ilişkiden kaçınma isteklerinden dolayı yalnızlık duygusu yaşamayacakları öngörülmektedir. Bağlanmanın güvenli-güvenli olmayan boyutlarda ele alındığı araştırmalarda (Blain, Thompson & Whiffen, 1993; DiTommaso, Brannen-McNulty, Ross & Burgess, 2003; Kenny & Rice, 1995; Nurmi, Toivonen, Salmela-Aro & Eronen, 1997), bağlanma figürüne ilişkin olumsuz değerlendirmesi olan bireylerin daha fazla yalnızlık yaşama eğiliminde oldukları gözlemlenmiştir. Benzer şekilde, Wilbert ve Rupert (1986) da yalnız bireylerin, genelde reddedilme korkusu yaşayan bireyler oldukları sonucunu elde etmiştir. Cinsiyet Farklılığı Literatür incelendiğinde suçluluk, utanç ve yalnızlık duygularını cinsiyet değişkeninin tek başına etkileyip etkilemediğini araştıran çalışmaların mevcut olduğu görülmektedir. Tangney ve Dearing (2002) e göre tüm yaş gruplarında kızlar, erkeklere göre hem utanç hem de suçluluk

7 AKBAĞ, İMAMOĞLU / Cinsiyet ve Bağlanma Stillerinin Utanç, Suçluluk ve Yalnızlık duygularını daha yoğun yaşamaktadırlar. Yalnızlık duygusunda da cinsiyete göre farklılık oluşmaktadır. Bu farklılık kadın ve erkeğin karakteristik özeliklerinden ve her ikisinin ilişkilerine verdikleri değerlerin farklılığından kaynaklanmaktadır (Burger, 2006; Fenster-Kuehl, 1993). Cinsiyetin utanç, suçluluk ve yalnızlık üzerindeki olası etkileri göz önüne alınarak, cinsiyet faktörü bu çalışmaya kontrol değişkeni olarak dâhil edilmiştir. Bu doğrultuda araştırmanın temel amacı, cinsiyet ve bağlanma stillerinin utanç, suçluluk ve yalnızlık duyguları üzerindeki yordayıcı gücünü sınamaktır. Yöntem Araştırma Modeli Bu araştırma, bağlanma stillerinin cinsiyet faktörü ile birlikte utanç, suçluluk ve yalnızlık duygusu üzerinde yordayıcı gücü olup olmadığını belirlemeyi amaçladığından ilişkisel tarama modelinde hazırlanmıştır. Evren ve Örneklem Araştırmanın evrenini, Marmara Üniversitesinde öğrenim görmekte olan üniversite öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini ise Teknik Eğitim Fakültesi, Atatürk Eğitim Fakültesi, Diş Hekimliği Fakültesi, Mühendislik Fakültesi ve Fen-Edebiyat Fakültesindeki öğrenciler arasından random küme örnekleme yoluyla belirlenen ve uygulamalar tamamlandıktan sonra veri toplama araçlarını eksiksiz doldurduğu belirlenen 360 öğrenci oluşturmuştur. Okudukları bölümlere göre ayrıntılı olarak bakıldığında, katılımcıların 26 (% 7,20) sı Bilgisayar Öğretim ve Teknolojileri Eğitimi, 32 (% 8,90) si Biyoloji, 29 ( % 8,10) u Diş Hekimliği, 21 (% 5,80) i Elektrik Öğretmenliği, 32 ( % 8,90) si Fizik, 45 ( % 12,50) i Kimya Mühendisliği, 19 ( % 5,30) u Matbaa Öğretmenliği, 17 (% 4,70) si Matematik Öğretmenliği, 27 (% 7,50) si Metal Öğretmenliği, 33 (% 9,20) ü Müzik Öğretmenliği, 32 (% 8,90) si Psikolojik Danışma ve Rehberlik, 33 (% 9,20) si Sosyoloji, 14 (% 3,90) ü Türk Dili ve Edebiyatı bölümünde öğrenim görmektedirler. Araştırmaya katılan öğrencilerin yaşları 17 ile 30 arasında değişmektedir (M=21.35, SD= 1.64). Katılımcıların 183 ü kız (% 50,80), 177 si erkektir (% 49,20).

8 658 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Veri Toplama Araçları İlişki Anketi (İA): Bartholomew ve Horowitz (1991) tarafından geliştirilen ölçek, yakın ilişkilerdeki yetişkin bağlanma stillerini değerlendirmek üzere hazırlanmış dört bağlanma stiline (güvenli, korkulu, saplantılı, kayıtsız) karşılık gelen dört kısa paragraftan oluşmaktadır. Her paragraf tek bir bağlanma stilini değerlendirmekte, katılımcılar her paragrafın kendilerini ne derecede tanımladığını yedi basamaklı dereceleme ölçeği üzerinde işaretlemektedirler. Katılımcıların her bir paragraftan aldıkları puanlar dört bağlanma stiline karşılık gelen sürekli değişkenler olarak kullanılırken, katılımcıların bağlanma grupları açısından sınıflandırılması paragraflara verilen en yüksek puan dikkate alınarak yapılabilmektedir. Ölçeğin test tekrar test güvenirlik katsayıları güvenli bağlanma için. 71, korkulu bağlanma için. 69, saplantılı bağlanma için. 59 ve kayıtsız bağlanma için. 49 olarak bulunmuştur. Ölçeğin adaptasyon çalışmaları Sümer ve Güngör (1999) tarafından gerçekleştirilmiş, geçerlik ve güvenirlik analizlerinin tatminkâr düzeyde olduğu belirtilmiştir. Söz konusu araştırmacılar, Türk örneklemi için bağlanma stillerini ölçen bir diğer ölçek olan İlişki Ölçekleri Anketi (İÖA) ile bu ölçeğin korelasyonlarını incelemiş, yapılan çalışmalar sonucunda. 49 ile. 61 arasında değişen orta derecede güçlü ilişki katsayıları rapor edilmiştir. Bu sonuçlar, Griffin ve Bartholomew (1994a) un aynı yöntemle yaptıkları geçerlik sınamasına ilişkin sonuçlar ile tutarlıdır. İA, ülkemizde bağlanma stilleri ile ilgili yapılan pek çok araştırmada (Çelik, 2004; Güroğlu, 2002; Kuşçu-Orhan, 1998; Pamir-Arıkoğlu, 2003; Sümer, 2006) kullanılmıştır. UCLA Yalnızlık Ölçeği: Toplam 20 maddeden oluşan dörtlü Likert tipi bir ölçektir. Russell, Peplau ve Ferguson (1978) tarafından geliştirilen ve Russell, Peplau ve Curtona (1980) tarafından yeniden revize edilen ölçek, Türk kültürüne Demir (1990) tarafından adapte edilmiştir. Ölçekten alınan puanların yükselmesi yalnızlık düzeyindeki yükselmeye işaret eder. Ölçeğin iç tutarlılık katsayısı. 94 dür. Test tekrar test güvenirlik katsayısı da.94 olarak tespit edilmiştir. Bu araştırma verileri için hesaplanan iç tutarlılık katsayısı α=. 90 olarak bulunmuştur. Suçluluk-Utanç Ölçeği: Şahin ve Şahin (1992) tarafından Türk kültürü için geliştirilen ölçek 24 maddeden oluşmaktadir. Katılımcılar kendilerini beşli Likert tipi bir dereceleme ölçeği üzerinde değerlendirmektedirler. Utanç ve suçluluk duygusu ölçeklerinden alınan yüksek puan bu iki duygu durumunun yüksek düzeyde olduğuna işaret etmektedir. Ölçeğin Cronbach alfa güvenirlik katsayısı suçluluk alt ölçeği için. 81,

9 AKBAĞ, İMAMOĞLU / Cinsiyet ve Bağlanma Stillerinin Utanç, Suçluluk ve Yalnızlık utanç alt ölçeği için. 80 olarak bulunmuştur. Kriter geçerliliği için yapılan çalışmalarda, suçluluk alt ölçeği Beck Depresyon Envanteri (r=- 0.10), Sosyotropi Ölçeği (r=0.33) ve Boyun Eğici Davranışlar Ölçeği (r=0.11) ile utanç alt ölçeği ise Sosyotropi Ölçeği (r=.50) ve Boyun Eğici Davranışlar Ölçeği (r=.28) ile ilişkili bulunmuştur (aktaran Savaşır & Şahin, 1997). Ölçeğin, bu araştırma için hesaplanan iç tutarlılık katsayıları da suçluluk alt ölçeği için α=.77, utanç alt ölçeği için α=.79 olarak tespit edilmiştir. İşlem Katılımcılardan bağlanma stilleri, utanç, suçluluk duygusu ve yalnızlık duygusunu değerlendirmek üzere yukarıda tanıtılan üç farklı veri toplama aracını doldurmaları istenmiştir. Ölçekler en fazla 30 katılımcıdan oluşan gruplara tek bir oturumda uygulanmış, uygulama süresi dakika arasında değişmiştir. Verilerin Analizi Araştırmadan elde edilen veriler, SPSS for WINDOWS 10.0 istatistik paket programına girilmiş ve istatistiksel çözümlemeler bu program yardımıyla gerçekleştirilmiştir. Öncelikle, araştırmanın ana değişkenleri olan bağlanma stilleri, utanç, suçluluk ve yalnızlık duygusuna ilişkin ortalama ve standart sapma değerleri hesaplanmıştır. Bu araştırmada cinsiyet, kontrol değişkeni olarak ele alındığından, söz konusu değişkenlerin cinsiyete göre farklılaşıp farklılaşmadığı bağımsız grup t-testi ile sınanmıştır. Değişkenler arası korelasyonlar ise Pearson momentler çarpım korelasyon sayısı ile hesaplanmıştır. Araştırmanın ana amacı doğrultusunda bağlanma stillerinin, cinsiyet değişkeni ile birlikte utanç, suçluluk ve yalnızlık duygusunu yordayıcı gücü üç farklı hiyerarşik regresyon analizi ile test edilmiştir. Bulgular Araştırmanın ana değişkenlerine ait ortalama (x) ve standart sapma (ss) değerleri Tablo 1 de verilmiştir. İlişki Ölçekleri nden elde edilen puanların dağılımına bakıldığında, en yüksek ortalamanın güvenli bağlanma alt ölçeğinden alınan puanlara (x=4.15, ss=1.52), en düşük ortalamanın ise kayıtsız bağlanma alt ölçeğinden alınan puanlara (x=2.70,

10 660 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ ss=1.71) ait olduğu görülmektedir. Katılımcıların utanç, suçluluk duygusu ve yalnızlık ölçeklerinden almış oldukları puan ortalamaları ise sırasıyla 40.38, ve dir. Tablo 1. Araştırma Değişkenlerine Ait Ortalama ve Standart Sapma Değerleri Değişkenler Toplam (N= 360) Kız (N= 183) (N= 177) Erkek x Ss x ss x ss t Güvenli Korkulu ** Saplantılı ** Kayıtsız Utanç *** Suçluluk Duygusu Yalnızlık * p<.05, ** p<.01, ***p <.001 Cinsiyet değişkeni bağlamında bakıldığında; kızlar erkeklere göre daha fazla korkulu bağlanma eğilimi gösterirken (t=2.97, p<.01), saplantılı bağlanma eğiliminin erkek katılımcılarda daha yüksek düzeyde olduğu saptanmıştır (t=-2.75, p<.01). Utanç duygusu değişkeni açısından cinsiyetler arası farklılığın kızların lehine (t=3.94, p<.001) olduğu elde edilen bir diğer bulgudur. Suçluluk duygusu ve yalnızlığın cinsiyet değişkenine göre farklılaşmadığı tespit edilmiştir. Araştırma Değişkenleri Arasındaki Korelasyonlara İlişkin Bulgular Araştırmanın ana amacı doğrultusunda, bağlanma stilleri ve cinsiyet değişkeninin utanç, suçluluk duygusu ve yalnızlık duygusu üzerinde yordayıcı gücünü sınamadan önce araştırma değişkenleri arasındaki korelasyonlar incelenmiş, sonuçlar Tablo 2 de sunulmuştur. Tablo 2. Araştırma Değişkenleri Arasındaki Korelasyonlar Cinsiyet Güvenli.09* 1.000

11 AKBAĞ, İMAMOĞLU / Cinsiyet ve Bağlanma Stillerinin Utanç, Suçluluk ve Yalnızlık Korkulu -.16** -.42*** Saplantılı.14** -.18*** Kayıtsız Utanç -.20*** -.19**.16** * Suçluluk **.29*** Yalnızlık **.31**.31**.25** * p<.05, ** p<.01, ***p<.001 Araştırmadan elde edilen bulgular, cinsiyet değişkeninin kayıtsız bağlanma dışında tüm bağlanma stilleri ve utanç duygusu ile ilişkili olduğunu göstermiştir. Utanç duygusu değişkeni saplantılı bağlanma dışında tüm bağlanma stilleri ile ilişki içindedir. Suçluluk duygusu ile sadece kayıtsız bağlanma stili arasında ters yönde ve anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Bulgular ayrıca dört bağlanma stilinin de yalnızlık duygusu ile ilişkili olduğunu göstermektedir. Yalnızlık duygusu güvenli bağlanma ile ters, güvenli olmayan bağlanma stilleri olarak kategorize edilen korkulu, saplantılı ve kayıtsız bağlanma ile pozitif ilişki içindedir. Cinsiyet ve Bağlanma Stillerinin Utanç Duygusunu Yordayıcılığı Değişkenler arası elde edilen ilişki katsayıları dikkate alınarak cinsiyet ve bağlanma stillerinin utanç duygusu üzerinde yordayıcı gücü olup olmadığını belirlemek üzere hiyerarşik regresyon analizi yapılmış, cinsiyet değişkeninin olası etkilerini kontrol etmek üzere bu değişken denkleme kontrol değişkeni olarak birinci aşamada girilmiştir. Bağlanma stilleri ise denkleme blok halinde ikinci aşamada alınmıştır. Tablo 3. Utanç Duygusu Değişkenini Yordamaya Yönelik Hiyerarşik Regresyon Analizi Sonuçları Model B Standart Hata Beta t R R 2 1. Cinsiyet ***.20(a) Cinsiyet ** Güvenli * Korkulu Saplantılı Kayıtsız * * p<.05, ** p<.01, ***p< (b).092

12 662 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Bağımlı değişken: Utanç duygusu a: Yordayıcılar: Cinsiyet b: Yordayıcılar: Cinsiyet, güvenli, korkulu, saplantılı, kayıtsız. Regresyon modeli incelendiğinde, cinsiyetin tek başına utanç duygusu puanlarındaki varyansın %4 ünü açıkladığı görülürken (F=15.57, p<.001), bağlanma stilleri ve cinsiyet değişkeni birlikte ele alındığında utanç duygusu puanlarındaki varyansın %9 unu açıklamaktadır (F=7.19, p<.001). Bağlanma stilleri modele blok olarak anlamlı katkı sağlarken standardize edilmiş regresyon katsayılarına (β) göre bağlanma stillerinden güvenli (t=-2.08, p<.05) ve kayıtsız (t=-2.45, p<.05) bağlanmanın modele tek başına anlamlı katkılarının olduğu görülmektedir. Cinsiyet ve Bağlanma Stillerinin Suçluluk Duygusunu Yordayıcılığı Cinsiyet ve bağlanmanın suçluluk duygusu üzerindeki yordayıcı gücünü sınamak için de hiyerarşik regresyon analizi kullanılarak değişkenlerin denkleme girilişinde aynı süreç izlenmiş, elde edilen sonuçlar, Tablo 4 de verilmiştir. Tablo 4. Suçluluk Duygusu Değişkenini Yordamaya Yönelik Hiyerarşik Regresyon Analizi Sonuçları Standart Model B Beta t R R Hata 2 1. Cinsiyet (a) Cinsiyet Güvenli Korkulu (b).029 Saplantılı Kayıtsız ** * p<.05, ** p<.01, ***p<.001 Bağımlı değişken: Suçluluk duygusu a: Yordayıcılar: Cinsiyet b: Yordayıcılar: Cinsiyet, güvenli, korkulu, saplantılı, kayıtsız Denkleme birinci aşamada kontrol değişkeni olarak girilen cinsiyetin suçluluk duygusu üzerinde tek başına etkili olmadığı görülmektedir

13 AKBAĞ, İMAMOĞLU / Cinsiyet ve Bağlanma Stillerinin Utanç, Suçluluk ve Yalnızlık (F=.47, p>.05). Diğer taraftan, modele ikinci aşamada girilen bağlanma stilleri blok olarak anlamlı katkı sağlamakta ve suçluluk duygusu puanlarındaki artışın cinsiyet değişkeni ile birlikte yaklaşık %3 ünü açıklamaktadır (F=2.13, p<.05). Hesaplanan β katsayıları dikkate alındığında, sadece kayıtsız bağlanma stilinin modele bağımsız olarak anlamlı katkı sağladığı tespit edilmiştir (t=-2.94, p<.01). Cinsiyet ve Bağlanma Stillerinin Yalnızlık Duygusunu Yordayıcılığı Araştırmada cinsiyet ve bağlanma stillerinin yordayıcı gününün incelendiği bir başka değişken yalnızlık duygusudur. Tablo 5. Yalnızlık değişkenini yordamaya yönelik hiyerarşik regresyon analizi sonuçları Model B Standart Hata Beta t R R 2 1. Cinsiyet (a) Cinsiyet Güvenli ** Korkulu *** Saplantılı *** Kayıtsız *** * p<.05, ** p<.01, ***p< (b).231 Bağımlı değişken: Yalnızlık a: Yordayıcılar: Cinsiyet b: Yordayıcılar: Cinsiyet, güvenli, korkulu, saplantılı, kayıtsız Elde edilen bulgular, kontrol değişkeni olarak alınan cinsiyetin yalnızlık duygusunu bağımsız olarak tek başına yordama gücüne sahip olmadığını göstermektedir (F=2.02, p>.05 ). Modele ikinci aşamada girilen bağlanma stilleri değişkeninin blok olarak anlamlı katkı sağladığı tespit edilmiştir. Bu değişkenler, cinsiyet değişkeni ile birlikte yalnızlık duygusu puanlarındaki varyansın % 23 ünü açıklamaktadır. (F=21.29, p<.001). β katsayılarının anlamlılık düzeyleri incelendiğinde, güvenli bağlanmanın modele negatif yönde ( t güvenli =-2.96, p<.01) diğer bağlanma stillerinin (t korkulu =3.49, p<.001; t saplantılı =4.62, p<.001;t kayıtsız =4.98, p<.001) pozitif yönde bağımsız katkılarının olduğu tespit edilmiştir.

14 664 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Tartışma Literatürde bağlanma stilleri ile olumsuz sosyal duygular olarak tanımlanan utanç, suçluluk duygusu ve yalnızlık arasındaki ilişkileri inceleyen çeşitli çalışmalar yer almaktadır. Bu araştırmada, literatürden yola çıkarak Türk kültürü üzerinde cinsiyet faktörünün de etkisi dikkate alınarak değişkenler arası ilişkilerin yeniden irdelenmesi ve kültüre özgü çıkarımlarda bulunmak amaçlanmıştır. Elde edilen bulgular, utanç duygusunun cinsiyet değişkeni tarafından yordandığını göstermiş, kızların erkeklere göre utanç duygusunu daha yoğun yaşadıkları sonucuna varılmıştır. Bu sonuç, daha önceki araştırmalarla (Gross, 1996; Tangney & Dearing, 2002; Woien, Ernst, Patock- Peckham & Nagoshi, 2003) tutarlılık içindedir. Kochanska, Gross, Lin ve Nichols (2002) araştırmalarında kızların erkeklere göre yaptıkları hataya karşı daha duyarlı oldukları sonucuna ulaşmışlardır. Bu farklılığı, kızların erkeklere göre kişilerarası duyarlılık düzeyinin daha yüksek olmasına bağlamışlardır (Zahn-Waxler, Kochanska, Krupnick ve McKnew, 1990). Diğer taraftan Woien ve arkadaşlarının (2003) vurguladığı gibi, utanç duygusunda kız ve erkekler arasında yaşanan bu farklılık, ebeveynin cinsiyete göre farklı çocuk yetiştirme tutumundan da kaynaklanabilmektedir. Regresyon analizlerinde modele ikinci aşamada katılan bağlanma stillerinden, güvenli ve kayıtsız bağlanmanın utanç duygusunu yordadığı görülmüştür. Elde edilen bu bulgu, Bartholomew ve Horowitz (1991) in bağlanma modeli ile tutarlılık göstermektedir. Bazı araştırmacılar, utanç duygusunun zayıf ve yetersiz benlik algısından kaynaklandığına vurgu yapmaktadır (Lewis, 1971). Bir başka ifade ile güvenli ve kayıtsız bağlanan kişilerin olumlu benlik modeline sahip olmalarının, bu bireylerin utanç duygusunu yaşama eğilimlerini azalttığı söylenebilir. Ancak kayıtsız bağlanmanın utanç duygusuyla ilişkisini sınayan bazı araştırmalarda (Consedine & Magai, 2003) bu iki değişken ilişkili bulunurken, bazılarında (Deniz, 2006; Garnett, 1991; Gross & Hansen, 2000) da ilişkinin olmadığı tespit edilmiştir. Kayıtsız bireyler her ne kadar olumlu benlik algısına sahip olsalar da kişilerarası ilişkilerde benliği korumak adına kendilerini uzak tutarak samimi ilişkilerden kaçındıkları için utanç duygusunu deneyimleyebilecekleri bir ortam oluşmadığı düşünülebilir. Ayrıca araştırmada utanç duygusu, genel eğilim olarak değerlendirilmektedir. Oysa katılımcıların çeşitli durumlarda yaşadıkları utanç duygusunun değerlendirildiği ölçekler kullanılarak iki değişken arasındaki iliş-

15 AKBAĞ, İMAMOĞLU / Cinsiyet ve Bağlanma Stillerinin Utanç, Suçluluk ve Yalnızlık kinin hangi durumlarda ortaya çıktığı daha net bir şekilde açıklığa kavuşturulabilir. Suçluluk duygusu değişkeni için elde edilen bulgular incelendiğinde, cinsiyetin yordayıcı gücünün olmadığı bulunmuştur. İlgili literatürde cinsiyetin suçluluk duygusu üzerindeki etkisine ilişkin birbiri ile tutarlı olmayan araştırmaların yer aldığı görülmektedir. Kubany ve Watson (2003), kadınların suçluluk duygusunu erkeklere göre daha yoğun yaşadıklarını tespit etmiştir. Silfver (2007) ın yaptığı kültürlerarası çalışmada, Fin li kızların erkeklere göre suçluluk duygusunu daha fazla yaşadığı görülürken, Peru lu örneklemde cinsiyet farklılığına rastlanmamıştır. Elde edilen sonuçlar, kültürel farklılıklar ile açıklanmıştır. Sonuçların çelişkili olması, sadece kültürel farklılıkların değil, kültürde yaygın olarak benimsenmiş cinsiyet rollerinin de göz önüne alınması gerektiğini düşündürmektedir. Geleneksellikten modernliğe geçiş sürecini yaşayan bir toplum olduğumuz dikkate alındığında, cinsiyet rolleri açısından kadına ve erkeğe atfedilen tanımlamalardaki değişimlerin, bireylerin duygusal tepkilerine de yansıdığı düşünülebilir. Cinsiyetin tek başına suçluluk duygusunu yordamamış olması bu bağlamda açıklanabilir. Bağlanma stilleri açısından suçluluk duygusu incelendiğinde, kayıtsız bağlanma arttıkça suçluluk duygusunun azaldığı gözlenmiştir. Kayıtsız bağlanma stili, olumlu benlik modeli ile birlikte olumsuz başkaları modeline sahiptir. Bu bireyler kendilerini değerli, diğerlerini güvenilmez ve değersiz görme eğiliminde oldukları için sadece kendi ihtiyaçlarına odaklanmakta, başkalarının ihtiyaçlarına önem vermemektedirler. Bu nedenle, diğer insanlara karşı sorumluluk hissetmemekte, dolayısıyla suçluluk duygusu da yaşamamaktadırlar (Bartholomew & Horowitz, 1991). Elde edilen bulgu, her ne kadar literatürü destekliyor olsa da, sonucu ortaya çıkaran kaynağın kültürel bağlamda tartışılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Türk kültüründe kayıtsız bağlanmanın, Batı kültüründen daha farklı bir anlam taşıdığı öngörülmektedir. Batı kültüründe kayıtsız bağlanma her ne kadar güvenli olmayan kategoride ele alınsa da, olumlu benlik algısı ile karakterize olmasından dolayı, benlik değerlendirmelerinde bu bireyler özsaygısı yüksek kişiler olarak nitelendirilmektedir (Hazan & Shaver, 1994; Shaver & Mikulincer, 2002). Oysa toplulukçu kültürün halen yaygın olduğu Türk örnekleminde, kayıtsız bağlanma

16 666 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ stilinin yüksek benlik algısına sahip olma özelliğinin arka planda kaldığı, olumsuz başkaları algısının ön plana çıktığı düşünülmektedir. Bu durumda bu stil, kültürel olarak daha az kabul edilebilir bir yapı olarak değerlendirilmektedir. Bu bağlamda, Türk kültüründe kayıtsız bağlanan bireylerin daha az suçluluk yaşamaları, ilişki yatırımlarının sınırlı olmasından kaynaklanabilir. Araştırmada olumsuz sosyal duygu olarak ele alınan yalnızlığın, cinsiyet değişkeninden etkilenmediği sonucuna varılmıştır. Bu bulgu, Wheeler ve arkadaşlarının (1983) sonuçları ile tutarlılık göstermektedir. Ancak literatür incelendiğinde, cinsiyet ve yalnızlık arasındaki ilişkiye dair birbiri ile çelişen sonuçlar olduğu görülmektedir. Bazı çalışmalarda (Borys & Perlman, 1985; Demir, 1990; Deniz, Hamarta & Arı, 2005; Russell, 1996) erkeklerin kızlardan; bazı çalışmalarda (Galanaki & Kalantzi- Azizi, 1999; McWhirter, 1997) ise kızların erkeklerden daha fazla yalnızlık duygusu yaşadığı sonucu elde edilmiştir. Bu farklı bulgular, Jones ve diğerlerinin de (1985) vurguladığı gibi yalnızlığın, öznel yaşantıların bir ürünü olduğunu düşündürmektedir. Bu durumda cinsiyetten ziyade, bireylerin kişisel yaşantı ve algıları yalnızlığın daha güçlü yordayıcısı olarak değerlendirilebilir. Bağlanma stilleri açısından bakıldığında ise, bireylerin ilk öznel yaşantı ve algılarının başladığı dönemlerde gelişen bu stillerin, yalnızlığı güçlü bir şekilde yordadığı sonucuna varılmıştır. Bulgular, güvenli bağlanma arttıkça yalnızlık duygusunun azaldığını; güvenli olmayan tüm bağlanma stillerinin yalnızlığı pozitif yönde yordadığını göstermektedir. Elde edilen bu bulgu, çeşitli çalışmalarla (DiTommaso et al., 2003; Riggio, Throckmorton & DePaola, 1990; Sümer & Güngör, 1999) tutarlık göstermektedir. Güvenli bağlanan bireylerin olumlu benlik ve diğerleri modeli sayesinde, kolaylıkla kişilerarası ilişki ve yakınlık kurabilmeleri, daha az yalnızlık yaşamalarına zemin hazırlamaktadır. Araştırmadan elde edilen en çarpıcı bulgu; suçluluk, utanç ve yalnızlık değişkenleri arasında sadece yalnızlığın tüm bağlanma stilleri tarafından yordandığıdır. Bu durum, erken dönem ilişkilerinin yalnızlık duygusu üzerinde diğer iki duyguya göre daha belirleyici olduğunu düşündürmektedir. Literatürde suçluluk ve utanç duyguları, ahlak kavramı ile ilişkilendirilmekte, ebeveynlik ve disiplin tarzlarının da çocuğun duygusal ve ahlaki fonksiyonlarını şekillendirdiği savunulmaktadır (Baumrind, 1979; Hof-

17 AKBAĞ, İMAMOĞLU / Cinsiyet ve Bağlanma Stillerinin Utanç, Suçluluk ve Yalnızlık man, 1998). Tangney ve Dearing (2002) çocukların gelişimsel süreçlerinde, utanç ve suçluluk üzerinde aile etkileşimlerinin doğrudan etkili olmadığını, ancak aile sistemi içindeki genel etkileşim in bu duyguların oluşmasında etkili olduğunu vurgulamaktadır. Bu durum, suçluluk ve utanç duygusunun bağlanma stillerinden ziyade sosyalleşme sürecinden daha fazla etkilendiğine ilişkin kanıtlar sunmaktadır. Ailenin, bireylerin duygu ifade stilleri üzerindeki etkilerinin araştırıldığı çalışmalarda (Bradshaw, 1988; Fossum & Mason, 1986) fonksiyonel olmayan, utanç temeli üzerine kurulmuş aile ortamlarının uyum sağlayıcı olmayan iletişim ve aile çatışmaları ile karakterize olduğu ortaya konmuştur. Bu yaşantıların dolaylı olarak çocuklarda utanç duygusuna sebep olduğu belirtilmektedir. Benzer şekilde Tangney ve Dearing (2002), ebeveynlik inanç ve tutumlarının, çocuğun duygusal stillerinin gelişiminde doğrudan etkili olduğunu belirtmektedir. Konunun açıklığa kavuşturulabilmesi için erken dönem ilişkilerinin, çocuk yetiştirme stillerinin, aile sisteminin ve ebeveynin duyguları ifade etme tarzının suçluluk ve utanç duyguları üzerindeki etkilerinin çok değişkenli araştırma modelleri kapsamında incelenmesinde fayda görülmektedir. Bu araştırma bazı sınırlılıkları barındırmaktadır. Öncelikle bahsedilen olumsuz sosyal duyguların değerlendirilmesinde tek bir boyut üzerinden hareket edilmiştir. Utanç, suçluluk ve yalnızlık duyguları durumsal olmaktan ziyade genel bir eğilim olarak ele alınmıştır. Farklı ortamlar ve yaşantıların, duyguların oluşumunu ve ifadesini farklı şekillerde etkileyebileceği görüşünden hareketle, daha sonraki çalışmalarda bu duyguların aile ilişkileri, yakın duygusal ilişkiler, sosyal ağlar ve kişilerarası ilişkiler gibi farklı ilişki ortamlarında ele alınıp incelenmesinde fayda vardır. Sözkonusu duyguların öncüllerinin daha net bir şekilde ortaya konması, bireylerin aynı zamanda bu duyguların olumsuz sonuçlarıyla etkili şekilde başaçıkmalarına yardımcı olabilir.

18 668 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ

19 TANRIVERDİ, APAK / Türkiye, Finlandiya ve İrlanda İlköğretim Programlarının Medya The Prediction of Gender and Attachment Styles on Shame, Guilt, and Loneliness* Müge AKBAĞ**, Seval ERDEN İMAMOĞLU*** Abstract The purpose of this study is to examine the predictive power of attachment styles and gender on negative social emotions such as shame, guilt, and loneliness. The sample consists of 360 (183 female, 177 male) students attending to different departments of Marmara University. The Relationships Questionnaire, Guilt-Shame Scale, and UCLA Loneliness Scale were used as instruments. Results obtained from hierarchical regression analysis showed that gender has a predictive power on shame, solely. When the predictivity of attachment styles on negative social emotions was examined, the results revealed that shame was predicted by secure and dismissing attachment style, whereas guilt was predicted by only dismissing attachment. Furthermore, all attachment styles played a determining role on loneliness. Key Words Attachment, Shame, Guilt, Loneliness, Negative Social Emotions. * An earlier version of this paper was presented at the First International Congress on Interpersonal Acceptance and Rejection, June 2006, Istanbul, Turkey. ** Correspondence: Assist Prof. Dr., Marmara University, Faculty of Ataturk Education, Department of Educational Sciences, Guidance and Psychological Counseling, Goztepe Campus, Kadıkoy-İstanbul/Turkey. makbag@marmara.edu.tr *** Seval Erden Imamoğlu, PhD., Marmara University, Faculty of Ataturk Education, Department of Educational Sciences, Guidance and Psychological Counseling, Goztepe Campus, Kadıkoy-Istanbul/Turkey. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri / Educational Sciences: Theory & Practice 10 (2) Spring Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları İletişim Hizmetleri Tic. Ltd. Şti.

20 670 EDUCATIONAL SCIENCES: THEORY & PRACTICE Bowlby s (1969, 1980) attachment theory is based on the relations formed and developed between an infant and his/her primary care-giver. This theory also explains the reasons of the tendencies towards strong-emotional bond with a specific person. According to the interaction between infant and the primary care-giver, a child develops working models, including judgments and evaluations of the self and other people. Based on the working models, attachment behaviors had been examined in different studies. Ainsworth, Blehar, Waters, & Wall (1978), subsequently Egeland & Farber (1984), Main, Kaplan & Cassidy (1985), and Cassidy & Berlin (1994) investigated the infants and children s attachment behaviors. According to the results, attachment styles were classified as secure, anxious-ambivalent and avoidant. Bowlby (1977) asserted that attachment quality becomes stable over time. In light of this assertion, adulthood attachment styles were also investigated. Results indicate that childhood attachment is translated into a terminology suitable for adult functioning (Collins & Read, 1990; Hazan & Shaver, 1987). While examining the adult attachment, Bartholomew and Horowitz s (1991) model is used commonly. According to this model, based on a combination of negative and positive models of the self and others, adult attachments are classified as secure, preoccupied, fearful, and dismissing. Secure individuals have both a positive self-view and a positive view of others. These individuals generally have high self-esteem and trust others. Their relationships are characterized by mutuality, closeness, and respect. Preoccupied individuals are characterized by a negative view of themselves and a positive view of others. They tend to have high dependence on others. Fearful individuals have both a negative image of themselves and others. They are viewed as shy and have a sense of mistrust in their relationships. Finally, dismissing individuals have a positive view of the self and a negative view of others. They may have high self-esteem but suppress their desire to engage in intimate relationships, so are generally seen as having low sociability (Griffin & Bartholomew, 1994b). In this study, these four categories are used to examine the attachment styles. Attachment Styles and Negative Social Emotions Relations between attachment and emotion have been investigated by many researchers (Hazan & Shaver, 1987; Kobak & Sceery, 1988; Mikulincer & Orbach, 1995). Attachment theory assumes that the

21 AKBAĞ, İMAMOĞLU / The Prediction of Gender and Attachment Styles on Shame, Guilt, attachment figure not only provides a secure base, but also encourages exploration of the self and the environment (Ainsworth et al., 1978; Baumeister & Leary, 1995; Bowlby, 1980). Researchers studying on the issue notified that different attachment styles are associated with distinct emotional profiles (Consedine & Magai, 2003). Generally, secure attachment is related to positive emotion, while insecure attachment is related to negative emotion. Individuals with a secure attachment style are less liable to depression, anger and hostility than insecure individuals (Hazan & Shaver, 1987; Kobak & Sceery, 1988; Mikulincer & Orbach, 1995). Like other negative social emotions, shame, guilt, and loneliness may arise from early relationships (Leary, Koch, & Hechenbleikner, 2007). In the literature, shame and guilt are often used interchangeably. Both shame and guilt are experienced in interpersonal relationships, and the negative events that generally cause them are similar. Tangney and Dearing (2002) reported that these emotions are very similar, but also differentiate from each other based on specific features. For example, shame involves the negative evaluations of the global self (I made a mistake), whereas guilt involves the negative evaluation of one s behavior (I made a mistake). In terms of the degree of stress, shame is more painful than guilt. People generally experience feelings of worthlessness and powerlessness with shame, but feel tension, remorse and regret with guilt. Another key difference is that people who feel shame are concerned with evaluation by others, whereas people who experience guilt are concerned with their effect upon others. Finally, a desire to hide and escape is a typical motivational feature of shame, while with guilt, people want to apologize and confess (Lewis, 1971; Tangney & Dearing, 2002). Shame is experienced in response to perceived (or inferred) devaluation by others (Tangney & Dearing, 2002). Malatesta-Magai and Dorval (1992) claimed that shame is created in a child through the experience of defeat and parental attitudes. If parents reactions against child s desire to explore are negative, the child internalizes these attitudes and may experience feelings of rejection and being weak. Some theorists argued that guilt also operates as a function of interpersonal dynamics rather than purely intra-psychic processes (Baumeister, Stillwell, & Heatherton, 1994; Parkinson, Fischer, & Manstead, 2005).

22 672 EDUCATIONAL SCIENCES: THEORY & PRACTICE Another emotion stemming from early relationships is loneliness. Peplau and Perlman (1982, p. 2) defined loneliness as the unpleasant experience that occurs when a person s network of social relations is significantly deficient in either quality or quantity. According to this definition, loneliness includes three characteristics. The first is related to social life, which means that loneliness results from a perceived lack of relationships. The second characteristic is that loneliness is a subjective experience, not equivalent with social isolation. And finally, loneliness is unpleasant and distressing (Peplau & Perlman, 1982). Weiss (1989) defined loneliness as an anxious situation that arises when the individual is separated from his/her attachment figure, and categorized as social and emotional loneliness. At this point, attachment as a process of judgments of oneself and others may cause loneliness. Based on Bartholomew and Horowitz s (1991) types, it might be expected that only fearful individuals will report feeling lonely, whereas dismissing individuals, who dismiss the importance of close relationships in their lives, will not experience loneliness. Research on the secure insecure dimension (Blain, Thompson, & Whiffen, 1993; DiTommaso, Brannen-McNulty, Ross, & Burgess, 2003; Kenny & Rice, 1995; Nurmi, Toivonen, Salmela-Aro, & Eronen, 1997) indicated that individuals who have a negative view of their attachment figures are more likely to experience loneliness. Wilbert & Rupert (1986) also found that lonely people often fear being rejected. Gender Differences The effect of gender on these emotions has also been studied. According to Tangney and Dearing (2002), females across all ages report a greater propensity to both shame and guilt than males. Loneliness can also be differentiated in terms of gender, explained by the differences in male and female characteristics and differences the values attached by both genders to their relationships (Burger, 2006; Fenster-Kuehl, 1993). Because of the possible effects of gender on shame, guilt and loneliness, gender is taken into consideration as a control variable in the present study. As a consequence, the main purpose of the study is to examine the predictive power of attachment styles and gender upon negative social emotions such as shame, guilt and loneliness.

23 AKBAĞ, İMAMOĞLU / The Prediction of Gender and Attachment Styles on Shame, Guilt, Method Sample The population of the study consisted of students attending different faculties at Marmara University in Istanbul. The sample consisted of 360 students drawn from different departments of faculties using random clustering method. Participants ages ranged from 17 to 30 years (M=21.35, SD=1.64); 183 students were females (50.8%), 177 males (49.2%). Procedure The participants were asked to complete three different questionnaires that included scales of attachment styles, shame, guilt and loneliness. The questionnaires were administered in group sessions including a maximum of 30 participants. Each group session lasted minutes. Data Analysis The data from the study was analyzed using with SPSS for WINDOWS 10.0 statistical software package. In the beginning, means and standard deviations of the main variables such as attachment styles, shame, guilt, and loneliness were calculated. Gender was taken as a control variable in the study; the differences of the variables in terms of gender were investigated by using Independent Sample t-test. Inter-correlation of the study variables were also analyzed using Pearson Product-Moment Correlation Coefficient. In accordance with the main purpose of the study, the predictive power of attachment styles and gender on shame, guilt, and loneliness were performed using hierarchical regression analysis. Instruments The Relationships Questionnaire (RQ): Developed by Bartholomew & Horowitz (1991), the RQ is a single-item measure made up of four short paragraphs, each describing how a prototypical attachment pattern applies to close adult peer relationships. Participants are asked to rate their degree of correspondence to each prototype on a seven-point scale. Based on these ratings (or scores ), a profile of an individual s attachment feelings and behaviors is created. The test-retest value is

24 674 EDUCATIONAL SCIENCES: THEORY & PRACTICE 0.71 for secure, 0.69 for fearful, 0.59 for preoccupied, and 0.49 for dismissing. Sümer & Güngör (1999) conducted RQ reliability and validity studies on a Turkish sample and found a satisfactory level of reliability, stability and convergent validity. These researchers used another attachment scale called Relations Scales Questionnaire (RSQ) to test criterion validity of the RQ. They obtained significant correlation values ranging between.49 and.61. These finding were consistent with Griffin and Bartholomew s (1994a) study. RQ has been used in many researches (Çelik, 2004; Güroğlu, 2002; Kuşçu-Orhan, 1998; Pamir- Arıkoğlu, 2003; Sümer, 2006) in the Turkish culture to measure the attachment styles. The UCLA Loneliness Scale: This scale was developed by Russell, Peplau & Ferguson (1978), revised by Russell, Peplau & Curton (1980), and adapted to Turkish participants by Demir (1990). The scale has 20 items with a four-point Likert scale. It consists of 10 positively worded statements reflecting satisfaction with social interactions, and 10 negatively worded statements reflecting dissatisfaction with social relationships. Higher scores indicate greater loneliness. The alpha coefficient of the Turkish version was.94, and test-retest reliability was.94. In the present study, the alpha coefficient was found to be.90. The Shame and Guilt Scale: This scale was developed by Şahin & Şahin (1992) for the Turkish culture. It comprises 24 items rated on a five-point Likert-type scale. A high score on the shame and guilt scale indicates a high level of these emotions. Cronbach alpha reliability scores are.81 for the guilt subscale and.80 for the shame subscale. Based on results of criterion-oriented validity, the guilt scale correlated with the Beck Depression Inventory (r=-.10), Sociotropy Scale (r=.33), and Submissiveness Scale (r=.11). The shame scale also correlated with the Sociotropy Scale (r =.50) and Submissiveness Scale (r =.28) (cited in Savaşır & Şahin, 1997). In this study, internal consistencies are found to be acceptable (.77 for guilt scale, and. 79 for shame scale). Results First, correlations among the study variables were examined. As preliminary analysis, it was found that all attachment styles, except preoccupied, correlated with shame. A negative correlation was found between the dismissing attachment style and guilt. Loneliness was nega-