STANBUL T CARET ODASI ISTANBUL CHAMBER OF COMMERCE ELEKTRON K T CARET REHBER

Transkript

1 STANBUL T CARET ODASI ISTANBUL CHAMBER OF COMMERCE ELEKTRON K T CARET REHBER Haz rlayan Aysun KÜÇÜKYILMAZLAR AB ve Uluslararas flbirli i fiubesi YAYIN NO: fiubat, 2006

2 Bu eserin tüm telif haklar stanbul Ticaret Odas na ( TO) aittir. TO nun ve yazar n n ismi kaydedilmek kofluluyla yay ndan al nt yapmak mümkündür.ancak, TO nun yaz l izni olmadan yay n n tamam veya bir bölümü, kopyalanamaz, ço alt lamaz,elektronik ortamlarda ticari amaçlarla kullan lamaz. Bu yay nda kullan lan tan mlar ile malzemenin sunumu, stanbul Ticaret Odas bak m ndan herhangi bir ülke,devlet,flehir,alan veya yetkililerin yasal statüleri ile bunun s n rlar n n iflaretlenmesine iliflkin olarak herhangi bir görüfl bildirmez. stanbul Ticaret Odas Elektronik Ticaret Rehberi Haz rlayan: Aysun Küçüky lmazlar AB ve Uluslararas flbirli i fiubesi fiubat 2006, 80 sayfa. ELEKTRON K T CARET REHBER ISBN NO: Türkçe Refladiye Cad. Eminönü/ stanbul TO B LG HATTI (212) TO yay nlar için ayr nt l bilgi Bilgi ve Doküman Yönetimi fiubesi nden al nabilir. Tel: (212) Faks: (212) E. Posta: ito.yayin@ito.org.tr Web: YAYINA HAZIRLIK, BASKI, C LT MATBAACILIK SAN. VE T C. A.fi. Seyrantepe Mah. Cesur Cad. Can Sok. No: Levent / STANBUL Tel: (0212) / Fax: (0212) info@remamat.com

3 ÖNSÖZ 1995 y l nda internet ile ilk kez tan flmam zdan bu yana, ülkemizde biliflim ve iletiflim teknolojilerinde büyük geliflmeler kaydedilmifl olup, bu geliflmeler günlük hayat m z n neredeyse her alan nda kullan lmaktad r. E-ticaret faaliyeti de iflte bu geliflmelerin en önemli sonuçlar ndan ve kazan mlar ndan biri olmufltur. nternet, yani sanal ortamda gerçeklefltirilen ticari faaliyet olarak tan mlanan e-ticaret, söz konusu teknolojik geliflmelerin yan s ra kanunda yap lan de iflikliklerle sa lam temellere oturtulmufl ülkelerde yayg n olarak gerçekleflmektedir. Di er yandan ülkemizde, her ne kadar dünyadaki biliflim ve iletiflim alan ndaki geliflmeler efl zamanl olarak izlenmeye çal fl lsa da, gerçekleflen e-ticaret hacmi olmas gerekenin oldukça alt nda seyretmektedir. Globalleflmenin ve yo un bir rekabetin yafland günümüz piyasalar nda yeni pazarlara ve dolay s yla müflterilere ulaflmak ad na u rafl veren sektör temsilcilerine arad klar bu pazar f rsat n sunan sanal dünyada yer almak isteyen, buna iliflkin ad mlar atan Türk firmalar n n say s günden güne artmaktad r. Ancak Türkiye de henüz geçen sene yürürlü e giren e-imza kanunu ile bu süreç h zland r lmaya çal fl lsa da, elektronik ortamda gerçekleflen ifllem oran istenen seviyeyi henüz yakalayamam flt r. Konu hakk nda yeterli bilgiye ya da gerekli imkanlara sahip olamama sorunun sebeplerinden say lmaktad r. flte bu rehber e-ticaret ifllemi gerçeklefltirmek isteyen sektör temsilcilerine konu hakk ndaki bilgileri vermek, mevcut f rsatlar tan tmak ve onlar n e-ticaret bilincine sahip olmalar na yard mc olmak amac yla haz rlanm flt r. Bu çal flman n tüm ilgililere faydal olmas n diler, rehberi haz rlayan Avrupa Birli i ve Uluslararas flbirli i fiubesi Raportörü Aysun Küçüky lmazlar a teflekkür ederim. Dr. Cengiz ERSUN Genel Sekreter 3

4 E-T CARET REHBER ÖNSÖZ I- E-Ticarete Genel Bak fl 1.1. E-ticaretin Tan m 1.2. E-ticaret le lgili K sa Bilgiler 1.3. E-ticaret Uygulamalar 1.4. E-ticaret ile Klasik Ticaret Aras ndaki Farklar 1.5. Elektronik Ticaret Uygulamalar n n Getirdikleri 1.6. Dünyada E-ticaret ve Geliflimi 1.7. AB de E-ticarete Verilen Önem II- E-Ticaret Süreci 2.1. nternet Bilgisi 2.2. Web Sitesinin Haz rlanmas Web Sitesi Haz rlan rken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Web Sitesinin Haz rlanmas Aflamalar Servis Sa lay c n n Seçimi Alan Ad Belirlenmesi ve Al nmas Web Sitesinin Tasarlanmas 2.3. Firman n E-ticaret Sürecine Haz rlanmas III- Türkiye de E-Ticaret 3.1. nternet ve E-ticaret Uygulamalar n n Türkiye de Geliflimi 3.2. E-ticaret ve nternet Uygulamalar n n Türkiye de Geliflimi çin Yap lanlar 3.3. KOB ler ve E-ticaret KOB lere Yönelik E-ticaret Destekleri KOSGEB Destekleri GEME Destekleri Avrupa Bilgi Merkezi

5 IV- E-Ticarette Hukuksal Süreç 4.1. Önemli Bilgiler Alan Ad Al nmas Sahtekarl a Yönelik Al nacak Önlemler Elektronik Ticarette Güvenlik E-ticarette Sözleflme Oluflturma E-ticaretin Vergilendirilmesi ( E-ticarette KDV ( Türkiye de ve Dünya da E-ticaret ve E-imza Hukuki Düzenlemeleri Dünyada E-ticaret ve E-imza Hukuki Düzenlemeleri Amerika Birleflik Devletleri Avrupa Birli i Türkiye de E-ticaret ve E-imza Hukuki Düzenlemeleri EK:1/ E- MZA KANUNU EK:2/ E-T CARET SÖZLÜ Ü EK:3/ KURULUfiLAR L STES KAYNAKLAR TO YAYINLARI

6 I. BÖLÜM E-T CARETE GENEL BAKIfi 1.1. E-ticaretin Tan m Kavramsal olarak mal veya hizmetin al n p sat lmas olarak aç klanan ticaret kavram elektronik ortama tafl nd zaman elektronik ticaret olarak adland r lmaktad r. E-ticaret bilgisayar a lar arac l ile ürünlerin üretilmesi, tan t m n n, sat fl n n, ödemesinin ve da t m n n yap lmas d r. Yap lan ifllemler, say sal biçime dönüfltürülmüfl yaz l metin, ses ve video görüntülerinin ifllenmesi ve iletilmesini içermektedir. Ticari sonuçlar do uran ya da ticari faaliyetleri destekleyen e itim, tan t m, reklam, kamuoyunu bilgilendirme gibi amaçlar için elektronik ortamda yap lan ifllemler de elektronik ticaret olarak say lmaktad r. Elektronik ticaretin genel bir tan m olmamakla birlikte, yukar da görüldü ü gibi pek çok farkl tan m ortaya ç km flt r. Örne in WTO (Dünya Ticaret Organizasyonu) elektronik ticareti mal ve hizmetlerin üretim, reklam, sat fl ve da t mlar n n telekomünikasyon a lar üzerinden yap lmas d r fleklinde tan mlamaktad r. T.C. Ulaflt rma Bakanl, Türkiye Ulusal Enformasyon Alt Yap s (TUENA, 1998) raporunda do rudan elektronik ticareti; fiziksel ba lant kurmaya veya fiziksel bir de ifl tokufl ifllemine gerek kalmadan taraflar n elektronik olarak iletiflim kurduklar her türlü ticari ifl etkinli i olarak tan mlam flt r. OECD ( ktisadi flbirli i ve Kalk nma Teflkilat ) 1997 y l nda yapt tan m ile e-ticareti, say sallaflt r lm fl yaz l metin, ses ve görüntünün ifllemesi ve iletilmesine dayanan, kiflileri ve kurumlar ilgilendiren tüm ticari ifllemler olarak tan mlam flt r. OECD e-ticaret sürecini ise afla daki flekilde tan mlam flt r: - Ticaret öncesi firmalar n elektronik ortamda bilgilenmesi ve araflt rma yürütmesi, - Firmalar n elektronik ortamda buluflmas, - Ödeme sürecinin yerine getirilmesi, - Taahhüdün yerine getirilmesi, mal ve hizmetin müflteriye teslimi, sat fl sonras bak m destek vb. hizmetlerin teslim edilmesi. 6

7 1.2. E-ticaret le lgili K sa Bilgiler a) E-ticaretin Araçlar : Elektronik ticaret araçlar ço u kaynakta telefon, faks, televizyon, elektronik ödeme ve para transfer sistemleri, elektronik veri de iflimi (electronic data interchange - EDI), internet, intranet ve WAP fleklinde s ralanmaktad r. Ancak teknolojide meydana gelen geliflmelerle birlikte söz konusu araçlar n hem say lar n n artaca hem de geliflme gösterecekleri beklenmektedir. b) E-ticaretin Taraflar : Elektronik ticaret iflleminin gerçeklefltirilmesi s ras nda klasik ticarette oldu u gibi taraflar n ticaret ifllemine dahil olmas söz konusudur. Burada gerçeklefltirilen ifllemin iflleyifli, güvenli i, kontrolü vb. aflamalar na göre dolayl taraflar n ticarete kat l m gözlenmektedir. K saca s ralarsak: - Al c, - Sat c, - Üretici, - Bankalar, - Komisyoncular, - Sigorta flirketleri, - Nakliye flirketleri, - Özel sektör bilgi teknolojileri, - Sivil toplum örgütleri, - Üniversiteler, - Onay kurumlar, - Elektronik noterler, - D fl Ticaret Müsteflarl, - Gümrük Müsteflarl, - Biliflim Teknolojileri hizmeti sa layan kurulufllar. c) Elektronik Noter: Bir ifllem içinde yer alan taraflara ait bilgilerin do rulu unu kan tlamak için güvenilir bir üçüncü flah s olarak hareket edecek bir yetkiliye ihtiyaç vard r. Bir do rulama yetkilisi, gerçeklere dayanan bir bilginin teyit edilebilir olup olmad n tespit etmek için, ba ms z güvenilir bir araç olarak rol oynayabilir. Bu oluflumlara elektronik noter denir. Elektronik ticarette, onay kurumlar n n yan s ra gerçeklefltirilen ticari ifllemi geleneksel noterlik sistemine benzer flekilde onaylayan, 7

8 ifllemin zaman boyutuna geçerlilik kazand ran elektronik noterlik gibi bir mekanizman n oluflturulmas söz konusu olabilecektir. Zira, elektronik ortamdaki bilgilerin do rulu unun kan tlanmas için belgeleme yetkililerine de gereksinim vard r. d) E- mza: Baflka bir elektronik veriye eklenen veya elektronik veriyle mant ksal ba lant s bulunan ve kimlik do rulama amac yla kullan lan elektronik veriye e-imza denilmektedir. Elektronik ortamda gönderilen belgelerin hangi kuruma ya da kifliye ait oldu unu do rulayan, slak imza yani elle at lan imza ile eflit statüye sahip bir uygulamad r. Sahibinin elektronik ortamdaki nüfus cüzdan ya da pasaportu olarak alg lanan elektronik imza, güvenilir kabul edilen ve sertifika otoritesi olarak adland r lan kurumlar taraf ndan da t lmakta ve kontrol edilmektedir. Bu konuda ayr nt l bilgi ayr bir bölüm olarak ele al nacakt r. (Bkz:Ek 1) e) EDI (Elektronic Data Interchanges- Elektronik Veri De iflimi): Standart bir formda yaz lm fl olan bilgilerin bilgisayarlar aras nda aktar m ve otomatik olarak yorumlan p ifllenebilmesidir. Farkl kurulufllardaki uygulamalar aras nda yap sal veri de iflimidir. H zl ve do ru veri ak fl n, daha etkin denetim yöntemlerinin gelifltirilmesini, üretkenli i ve karl l n artmas n, ifl iliflkilerinin gelifltirilmesini ve müflteri memnuniyetinin ve rekabet gücünün artt r lmas n sa lamaktad r. Kamu sektöründe (gümrük, uluslararas ve ulusal ticaret, istatistik), ticaret (endüstri, üretim, finans, bankac l k, sigortac l k) ve ulaflt rma alan nda (kara, demir, hava, denizyolu, da t m, yer hizmetleri ve depolar ) kullan lmaktad r. f) WAP (Wireless Application Protocol-Kablosuz Uygulama Protokolü): Mobil telefonlar, avuçiçi bilgisayarlar (pda) gibi mobil iletiflim araçlar üzerinde internet içeri i sa layan bir teknolojidir. g) ntranet: ntranet, internetin kifliye ya da flirkete özel halidir. Yani internette bir firman n web sitesine herkes girebilirken, web ortam nda oluflturulan intranete sadece izin verilenler, sahip olduklar kullan c ad ve flifrelerini yazarak girebilmektedirler. Özellikle genifl bir bölgeye yay lan çok flubeli/bayili kurumlar için ideal olan bu sistemle flirketin ve çal flanlar n ihtiyaç duyduklar her bilgi sadece izin verilenlerin görebilecekleri bir flekilde kullan mdad r. h) Extranet: ntranetin teknik alt yap s n n ve mant n n 8

9 kullan ld ve sadece tan mlanan, izin verilen kiflilerin girebildi i bu sistemde ifl hayat n n bütün unsurlar, müflteriler, bayiler, al c ve sat c lar ayn ortamdad rlar ve tan mlanan bilgilere ulaflarak kat l mc bir flekilde sistemi kullanabilmektedirler. Burada sistem firman n ifltigal konusuna ve isteklerine göre dizayn edilebilmektedir. Extranette zaman ve mekan s n r olmadan ifl ak fl n h zland ran basitlefltiren ve en önemlisi ifl verimini art ran bir unsur olarak inan lmaz bir h zla dünyada yayg nlaflmaktad r. i) nternet Üzerinden Ödeme Yollar : nternet üzerinden güvenli bir flekilde ödeme yap labilmesi için pek çok araç gelifltirilmifltir. Bunlar nakit ve nakit d fl ödemeler olarak 2 grupta incelenebilir. Nakit ödemeler ad üzerinde al nan mal ve hizmete karfl yap lan nakit ödemelerdir. Nakit d fl yap lan ödemeler kendi içinde baz farkl l klar göstermektedir: Çekler ve senetler: Ka da dayal yap lan takas ifllemleri, çek tafl ma riskleri ve çek takas n h zland rmak maksad yla çek bilgileri üzerinden elektronik ortamda gerçeklefltirilmektedir. Elektronik çek sisteminde, ödemeler kredi kart olmadan banka hesab bilgilerinin gerekli olanlar n n elektronik ticaret sitesine girilmesi yoluyla yap lmaktad r. Kullan c bir anlamda ticaret sitesine çek keserek ödeme yapm fl olur. Bankadaki sistemler yap lan transferleri her gün temizleyerek bahsedilen hesapta al flveriflin tamamlanmas için gerekli flartlar n yeterli olup olmad n kontrol ederler ve bu durumdan elektronik ticaret sitesini flifreli kanallarla haberdar ederler. Bu ifllemler takas merkezi olarak adland r lan finansal kurumlar taraf ndan da yürütülebilmektedir. Kullan lmas kolay bir sistem olmakla birlikte, daha yayg n kullan m için gerekli sistemlerin finans sektörü taraf ndan kabul görmesi gerekmektedir. Kartlar: Kart ile ödeme seçenekleri 3 e ayr lmaktad r. Bunlar: a) Kredi kartlar b) Banka kartlar c) Ön ödemeli kartlar Yukar da bahsedilen ödeme seçeneklerinden kredi kart ile ödeme Türkiye de gerçekleflen ödeme yöntemidir. Kredi kart tüm dünyada standart bir ödeme altyap s na sahip olmas ve kullan c kitlesinin geniflli i ile internet üzerinden yap lan al flverifllerde en çok kullan lan 9

10 ödeme yöntemidir. Al flverifl s ras nda kredi kart bilgilerinin üçüncü flah slarca ele geçirilmesinin önlenmesi amac yla bu bilgilerin flifrelenmesi esas na dayanan SSL (güvenli kilit sistemi) ve SET (güvenli elektronik ifllemler) protokolleri kullan lmakta, böylece al flverifl güvenli i kolayl kla sa lanmaktad r. Bu yöntemle, ilgili web sayfalar nda yer alan siparifl formunda be enilen mal veya hizmetin siparifli verilmekte ve müflteri taraf ndan belirtilen kredi kart numaras na ba l hesaptan, mal ya da hizmet bedeli al narak al flverifl ifllemi tamamlanmaktad r. Elektronik Para: nternette kullan lmak üzere gelifltirilmifl para birimidir. Elektronik para günlük hayatta kullan lan ma aza çeklerinin internet ortam ndaki karfl l olarak de erlendirilebilir. Bu sistemden yararlanmak isteyen kiflilerin ilk olarak elektronik para hizmeti sunan flirketler taraf ndan gelifltirilen özel yaz l mlardan birini bilgisayarlar na yüklemeleri ve o flirketle çal flan bir bankada hesap açt rmalar gerekmektedir. Bundan sonra elektronik para ile anlaflmal ma azalar n sitelerinden veya kendisi gibi elektronik para yaz l m n kullanan di er taraflar ile sanal al flverifl yapabilirler. Elektronik para yaz l m, istenilen miktarda paran n bir banka hesab ndan çekilerek, internet üzerinden yap lacak harcamalarda kullan lmak üzere elektronik ortamda saklanmas n sa lamaktad r. Her elektronik paran n normal hayatta oldu u gibi bir seri numaras vard r. nternet üzerinden bir harcama yap ld nda belli seri numaral elektronik paralar al flverifl yapan n bilgisayar ndan silinerek al flverifl yap lan bilgisayara geçirilmektedir. Bu flekilde, para ak fl aynen günlük hayatta oldu u gibi gerçeklefltirilmektedir. Sanal kredi kart, elektronik paran n kullan m na olanak tan yan bir kartt r ve ülkemizde çeflitli bankalar bu hizmeti vermektedir. Limitlerinin müflteri taraf ndan belirlendi i, al flverifl yap lmad zamanlarda limit b rakmama flans n n oldu u bu kart telefon veya internet üzerinden yap lan al flverifllerde de kullanabilecek bir kredi kart d r. Di er Ödeme Araçlar a) Escrip: Ba fl ödemeleri gibi baz özel düflük miktarl ödemeler için kurulmufl bir sistemdir. b) IPIN: Internet harcamalar n ISS faturalar na yans tan bir sistemdir. 10

11 c) PCPay: Smart Card bazl bir sistemdir. d) ECharge My Phone: Telefon faturas ile entegre edilmifl bir sistemdir. e) First Virtual: Ödemeleri üçüncü bir kuruluflun toplay p, ilgili taraflara da t m n yapt bir sistemdir E-ticaret Uygulamalar Elektronik ticaret uygulamalar nda yer alan taraflar yani müflteriler itibariyle ticaret; farkl isimler ile tan mlanmaktad r. Bu sebeple genel olarak iflletmeler aras ve iflletmeden tüketiciye olmak üzere 2 grupta incelenen elektronik ticaret ifllemleri, geliflen teknoloji ile birlikte farkl alanlara da kaym flt r. Teknolojide yaflanan ilerlemelerin fark edilmesi ve daha fazla kifli, kurum ve kurulufl taraf ndan kullan lmas n n, tercih edilmesinin yan s ra bu geliflmelere paralel olarak hukuki alt yap n n haz rlanmas ve güncellenmesi sayesinde farkl elektronik ticaret uygulamalar ortaya ç km flt r. a) fiirketleraras Elektronik Ticaret (B2B): En yayg n olarak kullan lan elektronik ticaret fleklidir. 1960'lar n bafl ndan beri kullan lmaktad r. Elektronik Veri De iflimi nin (EDI-Electronic Data Interchange) kullan larak bilgi ve belgenin sanal ortamda web siteleri üzerinden karfl l kl olarak ak fl n n sa lanmas yoluyla yap lmaktad r. Bu ticaret flekli; firmalar n elektronik ortamda tedarikçiye siparifl vermesi, mal n üretimi, pazarlanmas, sat fl, sigortas, nakliyesi, fatura bedelinin ödenmesi ve sat fl sonras hizmetlere kadar ticaretle ilgili hemen hemen bütün ifllemleri kapsamaktad r. Bu ticaret flekli yatay olabilece i gibi firma-bayi-da t c -tedarikçi fleklinde dikey de olabilir. b) fiirketten Tüketiciye Elektronik Ticaret (B2C): Son y llardaki web ve wap teknolojilerindeki geliflmelerle ortaya ç km fl yeni bir tür al flverifl ortam d r. Elektronik ticaretin en çok bilinen türüdür. Web siteleri üzerinden tüketicilerin her türlü mal veya hizmete eriflmesi, mal ya da hizmet hakk nda bilgi ve fiyat almas, rakip firmalarla k yaslama yapabilmesi, elektronik ödeme, elektronik bankac l k ve sigortac l k, dan flmanl k ifllemleri vb. yap lmas d r. Sanal ma aza uygulamalar ile firmalar elektronik ortamda; bilgisayardan otomobile, 11

12 kitaptan pizzaya birçok ürünün do rudan tüketiciye sat fl n yapmaya bafllam flt r. Yayg n GSM kullan m ile birlikte wap teknolojisi de t pk web teknolojisi gibi geliflmekte ve yer, zaman gibi k s tlar olmaks z n elektronik ticaret yap lan uygun bir ortam haline gelmifltir. c) fiirket- Devlet Aras Elektronik Ticaret (B2G): Kamu ile flirketler aras ndaki lokal a lar üzerinden yap lan ticaret, haberleflme ve di er tüm etkinlikler bu alanda tan mlanmaktad r. Kamu ihalelerinin internette yay nlanmas ve firmalar n elektronik ortamda teklif vermelerinin yan s ra, elektronik imza, elektronik noter, d fl ticaret ifllemleri, elektronik gümrükleme, elektronik ortamda hukuki ve ceza sorumlulu unun düzenlemesi ilk örnekleri oluflturmaktad r. E-ticaretin yayg nlaflmas n desteklemek amac ile kamunun vergi ödemeleri ve gümrük ifllemleri de sanal dünyaya tafl nmaktad r. d) Tüketici-Kamu daresi Aras Elektronik Ticaret (B2G): Tüketici ile kamu idaresi aras nda her türlü vergi, sa l k ve hukuksal etkinlik bu alanda yer almaktad r. Henüz yayg n örnekleri olmayan bu kategoride ehliyet, pasaport baflvurular, sosyal güvenlik primleri ile vergi ödemeleri vb. uygulamalar gerçeklefltirilmektedir. Bu uygulama ile amaç elektronik devlete geçifli (kamu hizmetlerinin internet ortam nda gerçeklefltirilmesi) sa lamakt r. e) Vatandafl-Devlet Aras Elektronik Ticaret (C2G): Kamu kesiminin vatandafllar na sundu u her türlü hizmetin sanal ortamda gerçeklefltirilmesidir. f) Tüketiciden Tüketiciye Elektronik Ticaret (C2C): Aç k artt rma pazarlar nda tüketicilerin birbirlerine çeflitli mal veya hizmetleri al p satmas na sanal ortamda arac l k eden baz web siteleri üzerinden yap lan elektronik ticaret türüdür. Yukar da yer alan aç klamalara istinaden elektronik ticaretin kapsad aktiviteler afla daki flekilde s ralanabilir: - Mal ve hizmetlerin elektronik al flverifli, - Üretim planlamas yapma ve üretim zinciri oluflturma, - Tan t m, reklam ve bilgilendirme, - Siparifl verme, - Anlaflma yapma, - Elektronik banka ifllemleri ve fon transferi, - Elektronik konflimento gönderme, - Gümrükleme, 12

13 - Elektronik ortamda kamu al mlar, - Elektronik posta ile ilgili ifllemler, - Elektronik hisse al flverifli ve borsa, - Ticari kay tlar n tutulmas ve izlenmesi, - Do rudan tüketiciye pazarlama, - Say sal imza, elektronik noter vb., - Say sal içeri in an nda da t m, - An nda bilgi oluflturma ve aktarma, - Elektronik ortamda vergilendirme, - Fikri mülkiyet haklar n n transferi E-ticaret ile Klasik Ticaret Aras ndaki Farklar Bilindi i üzere elektronik ticaretle ilgili kay tlar n sanal ortamda olmas verilerin derlenmesi, de erlendirilmesi ve kullan c lara sunumunun daha k sa sürede yap labilmesine olanak sa lamaktad r. Di er yandan elektronik ticaretin iflgücü, üretkenlik, büyüklük ve geliflme h z kapsam nda tan m n n ortaya konulmas, elektronik ticaret ile klasik anlamdaki ticaretin ayr m, elektronik ticaretin niteliklerinin belirlenmesi ve büyüme h z konular ndaki belirsizlikler nedeniyle istatistik üretmek güçleflmektedir. Bu belirsizlik ülkelerin e-ticaret konusunda yapt klar yasal düzenlemelerle birlikte o ülkede oluflacak e-ticaret bilinci sonucunda haz rlanacak verilerin de erlendirilmesi ile ortadan kald r labilir. Nitekim bugün ABD de sektör baz nda e- ticarete iliflkin rakamlar bulmak zor olmamaktad r. Ancak ülkemizde sadece D E verilerine dayal internet kullan m na yönelik istatistik veriler mevcuttur. Genel olarak de erlendirirsek elektronik ticaretin klasik ticarete göre belirgin farklar daha çok iletiflim ve onay ifllemlerinde ortaya ç kmaktad r. Veri aktar m n n sa lanmas için klasik yöntemde bir çok yol vard r. Ancak bunlar n hepsi e-posta ve di er data aktar m alanlar ndan daha h zl olamamaktad r. Tablo1 de; sat n alma ifllemleri yapan bir firman n geleneksel ve elektronik ortamda yapaca ticaret karfl laflt rmal olarak gösterilmifltir. Geleneksel ticaret ifadesiyle, elektronik ticaretin sa lad imkanlardan faydalanmadan yap lan ticaret kastedilmifltir; 13

14 TABLO 1: SATIN ALMA filemler YAPAN B R F RMA Ç N GELENEKSEL T CARET VE E-T CARET N KARfiILAfiTIRILMASI SATIN ALMAYI YAPAN F RMA Bilgi Edinme Yöntemleri Talep Belirtme Yöntemi Talep Onay Fiyat Araflt rmas GELENEKSEL T CARET Görüflmeler, dergiler, kataloglar, reklamlar Yaz l form Yaz l form Kataloglar, görüflmeler ELEKTRON K T CARET Web sayfalar Elektronik posta Elektronik posta Web sayfalar Siparifl Verme Yaz l form, faks Elektronik posta, *EDI TEDAR KÇ F RMA GELENEKSEL T CARET ELEKTRON K T CARET Stok Kontrolü Yaz l form, faks, telefon Online Veritaban, EDI Sevkiyat Haz rl Yaz l form, faks, telefon Elektronik Veritaban, EDI rsaliye Kesimi Yaz l form Online Veritaban, EDI Fatura Kesimi Yaz l form Elektronik Posta, EDI S PAR fi YAPAN F RMA GELENEKSEL T CARET ELEKTRON K T CARET Teslimat Onay Yaz l form Elektronik Posta, EDI Ödeme Program Yaz l form Online Veritaban, EDI Ödeme Kaynak : *EDI : Elektronik veri de iflimi **EFT : Elektronik para transferi Banka Havalesi, Posta, Tahsildar Internet Bankac l, EDI, **EFT 1.5. Elektronik Ticaret Uygulamalar n n Getirdikleri Ticari ifllemlerde bir veya daha fazla insan taraf ndan ses, görüntü ve yaz l metinlerin ayn anda ve interaktif bir flekilde iletilmesi, zaman ve mekan s n r n n olmay fl ve nispeten daha düflük maliyetlerle çal fl lmas e-ticaret uygulamalar n n artmas na ve yay lmas na neden olmufltur. nternet ortam n n ticaret ve iletiflimin önündeki engelleri 14

15 kald rmas, e-ticaret ifllemlerinin her geçen gün artmas na neden olmufltur. Elektronik ticaretin ekonomik ve sosyal hayata, firmalara, yönetime, reklamc l a ve pazarlamaya, al c lar ve sat c lar ile geliflme yolundaki ülkelere sa lad yararlardan bahsedecek olursak: a) Al m sat m ve buna ba l ifllemlerin klasik ticarete göre daha h zl gerçekleflmesi her iki taraf için de zaman, para, iflgücü aç s ndan daha kazançl sonuçlar do urmaktad r. b) Elektronik ticaret ekonomik ifllemler yo unlu unu artt rmaktad r. Daha k sa sürede, düflük maliyetlerle ve kolay gerçeklefltirilen ifllemler sayesinde sadece büyük ölçekli firmalar de il ayn zamanda KOB ler de ulusal ve uluslararas arenada ticari faaliyetler gerçeklefltirebilmektedir. c) Elektronik ticaret ile bilgi, ürün veya hizmet sat n alma ve satma faaliyetlerinin bilgisayar a lar kanal yla gerçeklefltirilmesinin yan s ra; sunulan bilgi, ürün veya hizmet için talep yaratma (pazarlama), sat fl öncesi ve sonras nda müflteri deste i verme ve ticari kurumlar ile müflteri aras ndaki ticari ve lojistik iletiflimi yine küresel bilgisayar a lar kanal yla sa lama imkan da mevcuttur. d) Tüm dünyaya aç lan bir pazarda sonsuz ve durmaks z n bir do al rekabet ve ekonomik canl l k mevcuttur. Bu rekabet tüketici aç s ndan her zaman için daha iyi, kaliteli, ucuz ve sürekli mal bulma imkan gibi sonuçlar do urmaktad r. e) Ticareti gerçeklefltiren taraf n kuraca stok sistemi sayesinde etkin bir stok takibi gerçeklefltirilerek masraflar azalabilir. f) Ço u ifllemin elektronik ortamda gerçeklefltirilmesi sayesinde sat fl, pazarlama ve da t m maliyetleri azalmaktad r. Bu ortam ayn zamanda talep de iflimlerine göre pazar n daha kolay flekillenmesine yard mc olmaktad r. g) Elektronik ticaret ve internet sayesinde firmalar n çal flma yöntemleri de iflmektedir. Global pazarda yer alan firmalar n buradaki 15

16 rekabet ortam ndan kopmadan kazanç sa layabilmeleri için afla da belirtilenlerin en iyi flekilde gerçeklefltirilmesi gerekmektedir; - Firma yap s n n elektronikleflmeye uygun hale getirilmesi, çal flanlar n gerekli e itimlere tabi tutulmas, - Müflteri memnuniyetinin karfl lanmas amac yla hizmetlerin gerçeklefltirilmesi s ras ndaki çabuklu un ve hareketlili in artt r lmas, - Herhangi bir zamanda meydana gelen de iflikliklere iliflkin güncellemelerin en k sa zamanda yap lmas ve müflterilere internet siteleri duyurulmas için gerekli çabuklu a ulafl lmas, h) Sanal ortamda siparifllerini veren müflterilerin taleplerine yönelik daha k sa sürede talep teklif veri taban oluflturulabilmektedir. i) Elektronik ticaret yolu ile pazarlama do rudan tüketiciye hitap ederek birebir pazarlama yapma imkan do maktad r. E-ticaretin al c lar ve sat c lar için yararlar flu flekilde özetlenebilir: Sat c lar aç s ndan; l Yeni bir sat fl kanal d r. l yi bir reklam arac d r. l De iflimlere h zl uyum sa layabilme imkan vard r. l Mekan ve yer s n r olmayan, h zl bir ortamda kuruludur. l Ürün sat fllar n n art r lmas daha kolayd r. l Birebir pazarlama imkan bulundurur. l Minimum iflletim giderleri sa lar. l Yeni müflteri potansiyeline her zaman aç kt r. l Binlerce ürün için sat fl imkan vard r. l Birebir müflteri iliflkileri yürütebilir. l Stok maliyetleri azal r. Al c lar aç s ndan; l Evden ç kmadan al flverifl imkan sa lar. l Ulafl m için harcanan giderler azal r. l Ürün çeflitleri daha rahat görülebilir. l En uygun ürünü bulma flans artar. l Zaman kayb azal r. l Ürün ile ilgili daha rahat bilgi al n r. 16

17 E-ticaret ile yap lan tahmini tasarruflar bir tablo ile aç klanacak olursa: TABLO 2: E-T CARET LE TAHM N TASARRUFLAR ENDÜSTR Uzay, Makine Endüstrisi Kimyasal Ürünler Kömür Endüstrisi letiflim Bilgi Teknolojileri Elektronik Parçalar G da Katk Maddeleri Orman Ürünleri Havayolu Tafl mac l TASARRUF ORANI (%) Kaynak : Business Week, 17 Ocak Dünyada E-ticaret ve Geliflimi Ticari ifllemlerde bir veya daha fazla insan taraf ndan ses, görüntü ve yaz l metinlerin ayn anda ve interaktif bir flekilde iletilmesi, zaman ve mekan s n r n n olmay fl ve nispeten daha düflük maliyetlerle çal fl lmas e-ticaret uygulamalar n n artmas na ve yay lmas na neden olmufltur. nternet ortam n n ticaret ve iletiflimin önündeki engelleri kald rmas da e-ticaret ifllemlerinin her geçen gün artmas na neden olmufltur. Dünyada iflletmeleraras e-ticaret, toplam e-ticaret hacminin %90 n oluflturmaktad r. Asl nda ifllem say s olarak irdelendi inde firmatüketici aras ndaki e-ticaret ifllemi çok daha yüksektir, ancak firmafirma aras nda bir seferde yerine getirilen ifllemin parasal hacminin büyüklü ü yukar da de inilen oran n yükselmesine neden olmaktad r. YILLAR Sa l k ENDÜSTR Hayat Bilimleri Metal / Makine Endüstrisi Medya ve Tan t m flletme / Bak m / Onar m Benzin ve Gaz Ka t Endüstrisi Çelik Endüstrisi TABLO 3: E-T CARET N GEL fi M F RMA-F RMA filem HACM (M LYAR$) Kaynak : Gartner Group, 27 Ocak 2000 YILLAR TASARRUF ORANI (%) F RMA-F RMA filem HACM (M LYAR$)

18 E-Ticaretin geliflimini, Internet eriflimi ve cep telefonunun geliflimine paralel olarak ülkeler itibariyle izleyen bir baflka araflt rmaya göre sveç, gerek Internet eriflimi gerek cep telefonunda en ön s rada yer al rken, ABD Internet erifliminde sveç in hemen ard nda, cep telefonunda da dördüncü s rada yer almaktad r. TABLO 4: CEP TEL / INTERNET/E-T CARET KARfiILAfiTIRMASI ÜLKE CEP TEL (a) (%) NTERNET (%) E-T CARET (b) (%) Fransa Almanya talya sveç ngiltere ABD (a) Nüfusa oran olarak (b) Kifli bafl na ABD $ Kaynak: Forrester Research Inc., 2000 ve Global Info. Inc AB de E-ticarete Verilen Önem Avrupa Birli i nin bilimsel araflt rma ve teknoloji gelifltirme kapasitesini artt rmak, bu yolla sosyal ve ekonomik kalk nmay sa lamak amac yla yürüttü ü, ilki 1984 y l nda yürürlü e giren Çerçeve Programlar, di er birçok Topluluk program gibi amaçlar ve bütçesi ile belli bir dönem için tasarlanm fl, çok y ll programlard r. Avrupa çap nda araflt rmalar n desteklenmesine arac olan Çerçeve Programlar, Birli in araflt rma gelifltirme temelinin güçlendirilmesi ve üye ülkeler aras nda bilimsel ve teknolojik iflbirli inin gelifltirilmesine katk da bulunmaktad r y llar nda yürürlükte olacak Alt nc Çerçeve Program n n temel hedefi de, Avrupa y 2010 y l nda dünyan n en dinamik ve rekabet gücü en yüksek bilgi ekonomisi haline getirmeyi amaçlayan ERA n n (Avrupa Araflt rma Alan ) gerçeklefltirilmesine katk da bulunmakt r. flte bu amaç do rultusunda AB, t pk 5.Çerçeve Program nda oldu u gibi, bu çerçeve program nda da bilgi toplumu bafll alt nda yer alan elektronik ticaret konusunda yap lacak çal flmalar için 3,625 milyon avro ay rarak, bu konuya verdi i önemi göstermektedir. 18

19 Konuyla ilgili AB direktifi Directive 2000/31/EC dir. nternet üzerinden ilgili direktife ecommerce/index.htm adresinden ulafl labilir. Baz AB ülkelerinde e-ticaret uygulamalar konusunda vatandafllar ve ifl adamlar için bilgi al nacak kurumlar ve adresleri flöyledir: Belçika Danimarka Almanya spanya Fransa rlanda Ministère des Affaires Economiques Forbrugelsestyrelsen Adres : Amagerfælledvej København S Telefon: Faks: E-posta: fi@fi.dk Euro-Info-Verbraucher e.v. Adres: Clearingstelle Deutschland ecommerce-verbindungsstelle Rehfusplatz 11 D Kehl Telefon: Faks: E-posta: schmidt@euroinfo-kehl.com Internet: Telefon: E-posta: info@mcyt.es DGCCRF: Conseils aux cyberconsommateurs Point de contact en ligne permettant de transmettre toute réclamation Servis Sa lay c lar ve Vatandafllar çin: Office of the Director of Consumer Affairs Adres: 4 Harcourt Road, Dublin 2 Telefon: Faks: E-posta: odca@entemp.ie Web sitesi: Bilgi Koruma çin: Adres: Office of the Data Protection Commissioner Block 4, Irish life Centre, Talbot St, Dublin 1, Telefon: Faks: E-posta: info@dataprivacy.ie 19

20 Litvanya Lüksemburg Hollanda Avusturya Portekiz sveç çiflleri Bakanl Adres: _ventaragio 2 Vilnius Yetkili kifli: Saulius Jastiuginas, Bölüm Müdürü, Bilgi fiubesi Telefon: E-posta: saulius.jastiuginas@vrm.lt Ministère de I Economie Adres: 19-21, boulevard Royal L Luxembourg Telefon: Faks: energie/commerce electro nique/index.html Electronic Commerce Platform Netherlands (ECP.nl) Adres: Postbus AG Leidschendam Telefon: Faks: E-posta: info@ecp.nl Bundesministerium für Justiz Adres: Postfach 63 A-1016 Wien http: Georg KATHREIN Telefon: Faks: E-posta: georg.kathrein@bmj.gv.at Britta TICHY-MARTIN Telefon: Faks: E-posta: britta.tichy-martin@bmj.gv.at Anacom (Autoridade Nacional de Comunicações) Unidade de Missão e Desenvolvimento para o Comércio Electrónico (UMD-CE) Maria Corte-Real E-posta: maria.cortereal@anacom.pt Telefon: Faks: Filipe Prista Lucas E-posta: prista.lucas@anacom.pt Telefon: Faks: Konsument Europa (Tüketicileri için) Konsumentverket STOCKHOLM, Telefon: Faks: