AKUT VE DÜZENLĐ EGZERSĐZĐN BĐYOKĐMYASAL PARAMETRELERE ETKĐSĐ

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "AKUT VE DÜZENLĐ EGZERSĐZĐN BĐYOKĐMYASAL PARAMETRELERE ETKĐSĐ"

Transkript

1 1 T.C. ERCĐYES ÜNĐVERSĐTESĐ ECZACILIK FAKÜLTESĐ AKUT VE DÜZENLĐ EGZERSĐZĐN BĐYOKĐMYASAL PARAMETRELERE ETKĐSĐ Hazırlayan Ayşe KARAHASANOĞLU Danışman Yrd. Doç. Dr. Behzat ÇĐMEN Biyokimya Anabilim Dalı Bitirme Ödevi Mayıs 2011 KAYSERĐ

2 i T.C. ERCĐYES ÜNĐVERSĐTESĐ ECZACILIK FAKÜLTESĐ AKUT VE DÜZENLĐ EGZERSĐZĐN BĐYOKĐMYASAL PARAMETRELERE ETKĐSĐ Hazırlayan Ayşe KARAHASANOĞLU Danışman Yrd. Doç. Dr. Behzat ÇĐMEN Biyokimya Anabilim Dalı Bitirme Ödevi Mayıs 2011 KAYSERĐ

3 ii BĐLĐMSEL ETĐĞE UYGUNLUK Bu çalışmadaki tüm bilgilerin, akademik ve etik kurallara uygun bir şekilde elde edildiğini beyan ederim. Aynı zamanda bu kurallar ve davranışların gerektirdiği gibi, bu çalışmanın özünde olmayan tüm materyal ve sonuçları tam olarak aktardığımı ve referans gösterdiğimi belirtirim. Ayşe Karahasanoğlu

4 iii YÖNERGEYE UYGUNLUK SAYFASI AKUT ve DÜZENLĐ EGZERSĐZĐN BĐYOKĐMYASAL PARAMETRELERE ETKĐSĐ adlı Bitirme Ödevi Erciyes Üniversitesi Lisansüstü Tez Önerisi ve Tez Yazma Yönergesi ne uygun olarak hazırlanmıştır. Tezi Hazırlayan Ayşe Karahasanoğlu Danışman Yrd. Doç. Dr. Behzat ÇĐMEN Biyokimya Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Đlhan DEMĐRHAN

5 iv Yrd. Doç. Dr. Behzat ÇĐMEN danışmanlığında Ayşe KARAHASANOĞLU tarafından hazırlanan Akut ve Düzenli Egzersizin Biyokimyasal Parametrelere Etkisi konulu bu çalışma Erciyes Üniversitesi Eczacılık Fakültesi nde Bitirme Ödevi olarak kabul edilmiştir. Tezi Hazırlayan Ayşe Karahasanoğlu Danışman Yrd. Doç. Dr. Behzat ÇĐMEN Biyokimya Anabilim Dalı Başkanı Prof.Dr. Đlhan DEMĐRHAN ONAY: Bu bitirme ödevinin kabulü Eczacılık Fakültesi Dekanlığı nın. tarih ve. sayılı kararı ile onaylanmıştır... /../2011 Dekan Prof. Dr. Müberra KOŞAR

6 v TEŞEKKÜR Bitirme ödevimi hazırlarken çalışmalarımı yönlendirmesinde, araştırmalarımın her aşamasında bilgi, öneri ve yardımlarını esirgemeyerek akademik ortamda olduğu kadar insani ilişkilerde de sonsuz desteğiyle gelişmeme katkıda bulunan danışman hocam sayın Yrd. Doç. Dr. Behzat ÇĐMEN e ve çalışmam süresince emek ve destekleri için dayımın oğlu Harun EKĐNCĐ ye ve kardeşim Kadir KARAHASANOĞLU na ve yaşamımın her döneminde bana duydukları güven için aileme en derin duygularla teşekkür ederim. Ayşe Karahasanoğlu Kayseri, Mayıs 2011

7 vi AKUT VE DÜZENLĐ EGZERSĐZĐN BĐYOKĐMYASAL PARAMETRELERE ETKĐSĐ Ayşe Karahasanoğlu Erciyes Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi Bitirme Ödevi, Mayıs 2011 Danışman: Yrd.Doç.Dr. Behzat Çimen ÖZET Biyokimyasal parametreler, egzersizin tipinden ve yoğunluğundan etkilenmektedir. Đnsanlar üzerinde yapılan araştırmalar, akut ve yoğun egzersiz sırasında serbest radikallerin miktarında artış olduğunu gösterir niteliktedir; aksine, düzenli bir şekilde yapılan egzersizlerin antioksidan savunma mekanizmasını güçlendirdiği yönündedir. Akut egzersiz; şiddeti, süresi ve türüne bağlı olarak serbest radikal oluşumuna yol açabilmektedir. Bu durum, çeşitli kan patolojileri yönünden önem taşımaktadır. Yapılan çalışmalar, akut egzersizi takiben bazı kan değerlerinde (lökosit sayısı, hemoglobin, trombosit sayısı, eritrosit sayısı, hematokrit, ortalama eritrosit hemoglobini vs.) akut bir yükselme olduğunu göstermiştir. Akut egzersizde kanda glukagon, kortizol, gelişim hormonu, kan glikoz düzeyi, platelet aktivasyonu ve agregasyonu, protrombin fragman 1-2, doku plazminojen aktivatörü aktivitesi, anti hemofilik faktör- A, doku plazminojen aktivatörü antijeni, trombin-antitrombin kompleksi artarken aktive parsiyel tromboplastin zamanı azalır. Protrombin zamanı ise ya azalır ya da değişmez. Düzenli olarak yapılan egzersizin ise; total kolesterol, trigliserid, düşük dansiteli lipoprotein değerlerini düşürdüğü, yüksek dansiteli lipoprotein seviyesini ise artırdığı ve ayrıca bağışıklık sistemini güçlendirdiği bildirilmiştir. Düzenli egzersiz ile makrofaj fonksiyonlarında, bir miktar nötrofil fonksiyonlarında ve belirgin olarak da doğal öldürücü hücre fonksiyonlarında artış görülür. Ayrıca aktive parsiyel tromboplastin zamanı, platelet agregasyonu, doku plazminojen aktivatörü antijeni, anti hemofilik faktör A düzeyleri azalırken, doku plazminojen aktivatörü aktivitesi artar, protrombin zamanı ise değişmez. Sonuç olarak, tüm biyokimyasal parametreler göz önüne alındığında düzenli egzersiz yapılmasının faydalı etkiler oluşturduğunu akut egzersizin ise zıt etkilere neden olduğunu araştırmalar ve deneysel çalışmalar göstermektedir. Anahtar kelimeler: Akut ve düzenli egzersiz, serbest radikaller, antioksidanlar

8 vii THE EFFECTS OF ACUTE AND REGULAR EXERCISE ON BIOCHEMICAL PARAMETERS Ayşe Karahasanoğlu Erciyes University, Faculty of Pharmacy Graduation Project, May 2011 Advisor: Assistant Professor Behzat Çimen ABSTRACT Biochemical parameters are affected from the type and density of the exercise. Research on the people indicates that in the amount of free radicals increase during acute and intense exercise; on the contrary, the exercise on a regular basis strengthens the antioxidant defense mechanism. Acute exercise can lead to free radical formation depending on intensity, duration and the type. This situation is important in terms of various blood abnormalities. Studies show that after the acute exercise, there is an acute rise in some blood values. (WBC count, hemoglobin, platelet count, erythrocyte count, hematocrit, mean corpuscular hemoglobin etc). During the acute exercise, the blood glucagon, cortisol, growth hormone, blood glucose level, platelet activation and aggregation, prothrombin fragments 1-2, tissue plasminogen activator activity, Anti-hemophilic factor A, tissue plasminogen activator antigen, thrombin-anti thrombin complex increase. However, activated partial thromboplastic time reduces. Prothrombin time reduces or does not change. Regular exercise lowers total cholesterol, triglycerides, low-density lipoprotein values, and increases high density lipoprotein levels and also strengthen the immune system have been reported. With regular exercise, the increasing are seen in macrophage function in a bit amount of neutrophil function and significantly amount of natural killer cell functions. In addition, activated partial thromboplastic time, platelet aggregation, tissue plasminogen activator antigen, Anti-hemophiliac factor A levels decreased, tissue plasminogen activator activity increases, the prothrombin time does not change. As a result, when we consider all the biochemical parameters, making regular exercise causes beneficial effects. However, the acute exercise gives the opposite effects in terms of the exercise research, and experimental studies. Keywords: Acute and regular exercise, free radicals, antioxidants

9 viii ĐÇĐNDEKĐLER ĐÇ KAPAK...i BĐLĐMSEL ETĐĞE UYGUNLUK SAYFASI...ii YÖNERGEYE UYGUNLUK SAYFASI...iii KABUL VE ONAY SAYFASI...iv TEŞEKKÜR... v ÖZET...vi ABSTRACT...vii ĐÇĐNDEKĐLER...viii KISALTMALAR...xii TABLOLAR LĐSTESĐ...xiv ŞEKĐLLER LĐSTESĐ... xv 1. GĐRĐŞ VE AMAÇ GENEL BĐLGĐLER Egzersiz ve Enerji Egzersiz Akut Egzersiz Düzenli Egzersiz Enerji ve Enerji Metabolizması Anaerobik Metabolizma ATP- Fosfokreatin Sistemi Glikojen-Laktik Asit Sistemi Laktat Eliminasyonu Aerobik Metabolizma O 2 Sistemi Akut Ve Düzenli Egzersizin Biyokimsal Parametrelere Etkisi Serbest Radikaller, Antioksidan Savunma Mekanizması ve Oksidatif Stres ile Đlgili Genel Bilgiler ve Akut - Düzenli Egzersizin Serbest Radikaller, Antioksidan Savunma Mekanizması ve Oksidatif Stres Üzerine Etkileri Serbest Radikaller, Antioksidan Savunma Mekanizması ve Oksidatif Stres Serbest Radikaller... 10

10 ix Antioksidan Savunma Mekanizması Oksidatif Stres ve Oksidatif Hasarın Tanımı Akut ve Düzenli Egzersizin Serbest Radikaller, Antioksidan Savunma Mekanizması ve Oksidatif Stres Üzerine Etkileri Akut-Düzenli Egzersiz ve Serbest Radikaller Akut ve Düzenli Egzersizin Lipit Peroksidasyonuna Etkisi Akut-Düzenli Egzersiz ve Oksidatif Stres, Antioksidan Savunma Akut - Düzenli Egzersizde Oksidatif Stres Akut ve Düzenli Egzersizin Antioksidanlar Üzerine Etkisi Akut Egzersizde Oksidatif Stres ve Antioksidan Savunma Akut Egzersiz ve Hücre Đçi Antioksidanlar Akut Egzersizde Oksidatif Stres Akut Egzersizde Antioksidan Savunma Düzenli Egzersizde Oksidatif Stres ve Antioksidan Savunma Düzenli Egzersizde Oksidatif Stres Düzenli Egzersizde Antioksidan Savunma Kan Parametreleri ile Đlgili Kısa Bilgiler ve Akut ve Düzenli Egzersizin Kan Parametreleri Üzerine Etkisi Kan Parametreleri ile Đlgili Kısa Bilgiler Kan Basıncı Sistolik Kan Basıncı Diastolik Kan Basıncı Akut ve Düzenli Egzersizin Kan Parametreleri Üzerine Etkisi Akut ve Düzenli Egzersizin Kan Basıncı Üzerine Etkisi Akut ve Düzenli Egzersizin Kan Glikoz Değerleri Üzerine Etkisi Kan Koagülasyon Sistemi ve Fibrinolitik Sistem ve Akut ve Düzenli Egzersizin Kan Koagülasyon Sistemi ve Fibrinolitik Sistem Üzerine Etkisi Kan Koagülasyon Sistemi ve Fibrinolitik Sistem Kan Koagülasyon Sistemi Pıhtılaşma faktörleri Fibrinolitik Sistem Akut ve Düzenli Egzersizin Kan Koagülasyon Sistemi ve Fibrinolitik Sistem Üzerine Etkisi... 32

11 x Akut egzersiz sonrası kan koagülasyon ve fibrinolitik sistemlerindeki Değişim Akut ve kronik egzersiz sonrası kan koagülasyon ve fibrinolitik sistem üzerine etkisi Bağışıklık Sistemi ile Đlgili Kısa Bilgiler ve Akut ve Düzenli Egzersizin Bağışıklık Sistemi Üzerine Etkisi Bağışıklık Sistemi ile Đlgili Kısa Bilgiler Sitokinler TLR Ekspresyonu IL IL TNFα Akut ve Düzenli Egzersizin Bağışıklık Sistemi Üzerine Etkisi Egzersizin TLR Ekspresyonu, IL 8, IL 6, TNFα Ve Kortizol Hormonu Üzerine Etkileri Lipid Parametreleri ile Đlgili Kısa Bilgiler ve Akut ve Düzenli Egzersizin Lipit Parametreleri Üzerine Etkisi Lipid Parametreleri ile Đlgili Kısa Bilgiler Total Kolesterol Trigliserid Lipoprotein (a) LDL VLDL HDL Akut ve Düzenli Egzersizin Lipit Parametreleri Üzerine Etkisi Akut ve Düzenli Egzersizin Diğer Biyokimyasal Parametreler Üzerine Etkisi Akut ve Düzenli Egzersizin Enzimler Üzerine Etkisi Akut ve Düzenli Egzersizin Üre Üzerine Etkisi Akut ve Düzenli Egzersizin Hormonlar Üzerine Etkisi Akut ve Düzenli Egzersizin Kortizol Üzerine Etkisi Akut ve Düzenli Egzersizin Leptin Üzerine Etkisi Akut ve Düzenli Egzersizin Ghrelin Üzerine Etkisi Akut ve Düzenli Egzersizin Resistin Üzerine Etkisi... 52

12 xi Akut ve Düzenli Egzersizin Solunum Parametleri Üzerine Etkisi Akut ve Düzenli Egzersizin Zorlu Vital Kapasite Üzerine Etkisi Akut ve Düzenli Egzersizin Zorlu Ekspirasyon Volümü Üzerine Etkisi TARTIŞMA VE SONUÇ KAYNAKLAR ÖZGEÇMĐŞ... 82

13 xii KISALTMALAR ADP AKS AMP AOSS ALT AST APPT ATP CAT CCl 3 CK dk DNA ETS FAD GR GPx GSH GSSG H + Hb Hct HO 2 + H 2 O 2 IL KAH LDH LDL MI NAD NADPH : Adenozin Difosfat : Akyuvar Sayısı : Adenozin Monofosfat : Antioksidan savunma sistemi : Alanin Amino Transferaz : Aspartat Amino Transferaz : Aktive Parsiyel Tromboplastin Zamanı : Adenozin trifosfat : Katalaz : Triklorometil : Kreatin Kinaz : dakika : Deoksiribonükleik asit : Elektron Taşıma Sistemi : Flavin Adenin Dinükleotit : Glutatyon redüktaz : Glutatyon peroksidaz : Glutatyon : Redükte glutatyon :Hidrojen : Hemoglobin : Hematokrit : Perhidroksi Radikal : Hidrojen peroksid : Đnterlökin : Koroner Arter Hastalığı : Laktat dehidrogenaz : Düsük yogunluklu lipoprotein : Myokard Infarktüsü : Nikotinamid adenin dinükleotit : Nikotinamid adenin dinükleotit fosfat

14 xiii MDA MCH MCHC MCV NO NO 2 O 2 - OH - O 2 PC PLT RDW ROO RO + RBC RS + ROT RSH Sit O SOD SR XD XO TNF-α TT VO2 v-wf MaksVO 2 WBC : Malondialdehit : Ortalama eritrosit hemoglobini : Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu : Ortalama eritrosit volümü : Nitrojen Oksit : Nitrojen Dioksit : Süperoksit : Hidroksil : Singlet Oksijen : Fosfokreatin : Trombosit sayısı : Eritrosit dağılım genişliği : Peroksil Radikal : Alkoksil : Eritrosit sayısı : Thyl Radikali : Reaktif oksijen türleri : Total Sulfidril grubu : Sitokrom oksidaz :Süperoksit dismutaz : Serbest radikal : Ksantin dehidrogenaz : Ksantin oksidaz : Tümör Nekroze Edici Faktör- Alfa : Tromboplastin Zamanı : Oksijen Kullanımı : von Willibrand Faktörü : Maksimal aerobik kapasite : Lökosit sayısı

15 xiv TABLO LĐSTESĐ Tablo 2.1: Aerobik sistem, glikojen-laktik asit sistem ve fosfajen sistemlerinin dakikada ATP üretimi açısından en yüksek güç üretim hızları... 8 Tablo 2.2: Aerobik sistem, glikojen-laktik asit sistem ve fosfajen sistemlerinin dayanıklılık yönünden karşılaştırılması... 8 Tablo 2.3: Enerji sistemlerinin karsılaştırılması Tablo 2.4 : Sık Karşılaşılan Radikaller, Simgeler ve Kimlikleri Tablo 2.5 : Hücre içi antioksidanlar Tablo 2.6: Hücre dışı antioksidanlar Tablo 2.7.: Hücre zarı antioksidanları Tablo 2.8 : Düzenli Aerobik Egzersizin Oksidatif hasar üzerine etkileri Tablo 2.9 : Pıhtılaşma Faktörleri Tablo 2.10 : Akut ve kronik egzersiz sonrası kan koagülasyon ve fibrinolitik sistemde meydana gelen değişim Tablo 3.1. Akut ve Düzenli Yüzme Egzersizinde Plazma Oksidan ve Antioksidan Düzeylerinin değişimi... 57

16 xv ŞEKĐL LĐSTESĐ Şekil 2.1: ATP nin Basit Yapısı... 4 Şekil 2.2: Anaerobik glikoliz... 6 Şekil 2.3: Aerobik Enerji Üretimi... 7 Şekil 2.4: Aerobik glikoliz... 9 Şekil 2.5: Oksijen tüketiminin artışına bağlı olarak artan serbest radikaller Şekil 2.6. Hemoglobinin yapısı... 25

17 1 1.GĐRĐŞ ve AMAÇ Đnsan vücudu doğuştan gelen özelliklerinden dolayı sürekli hareket etmek ihtiyacındadır. Diğer tüm canlılarda olduğu gibi insanlar çetin doğa koşulları ile mücadele edecek, kendini savunabilecek, en güç durumlarda dahi ihtiyaçlarını sağlayabilecek bir yapıya sahiptir. Đçinde bulunduğumuz yüzyıla gelinceye kadar bu yapının gereği olarak insanlar sürekli hareket halinde olmuş, pek çok işi yerine getirmek için kas gücünü kullanmak zorunda kalmıştır. 100 yıl önce tüm dünyadaki enerji ihtiyacının % 90 ı insan tarafından karşılanırken günümüzde bu oran % 1 den aşağıya inmiştir. Uygarlığın getirdiği kolaylıklar ve sağladığı olanaklar sayesinde insanlar her geçen gün, daha az hareket eder duruma gelmiştir. Çağdaş yaşama biçimi insanı giderek hareketsizleştirmekte, organizmanın fonksiyonel kapasitelerini sınırlamaktadır (1). Đnsan organizması hareketsiz kaldıkça fiziksel aktivite kapasiteleri küçülmekte ve zindeliğini yitirmektedir. Kaslar zayıflayarak eklemlerin işlerliği azalmakta, alınan enerji kaynaklarının yeterince harcanmaması sonucu obezite başlamaktadır (1). Günümüzde spor büyük bir sosyal olay haline gelmiştir. Spor, bilimsel esaslara uyarak yapılan planlamalarla önemli bir sektör olarak gelişimini sürdürmektedir. Ayrıca sağlık açısından önemli olan düzenli egzersiz yapma alışkanlığını kazanma şeklinde değerlendirilebilir (1). Fiziksel aktivite canlı sistemlerin önemli bir fonksiyonudur. Birçok sistemi etkilediği gibi biyokimyasal parametreleri de etkileyebilmektedir (2). Egzersizin biyokimyasal parametreler üzerine etkisi, devam eden bir araştırma alanı haline gelmiştir (2, 3). Ayrıca egzersizin tipine, şiddetine ve süresine bağlı olarak biyokimyasal düzeylerde değişikliklerin olduğu da bilinmektedir (3). Orta şiddetteki düzenli egzersizler, yüksek şiddetteki akut egzersizlere zıt etkiler gösterir. Toksikolojiden alınan bir terim olan hormesis bir maddenin düşük dozda iken faydalı, yüksek dozda veya konsantrasyonda iken zararlı olduğunu ifade eder ve bu terim egzersizin etkisini tanımlamak için de kullanılmaktadır (4).

18 2 Bu derlemede akut ve düzenli egzersizin bazı biyokimyal parametreler üzerine etkisine araştırılmıştır.

19 3 2. GENEL BĐLGĐLER 2.1. EGZERSĐZ ve ENERJĐ Egzersiz Fiziksel aktivite adından da anlaşılabileceği gibi; işte, günlük aktiviteler sırasında veya boş zamanlarda fiziksel olarak aktif olma halidir. Egzersiz ise genellikle boş zamanlarda kişinin fiziksel durumunu iyileştirme niyeti ile yapılan fiziksel aktivitedir. Fiziksel aktivite ve egzersiz genellikle birbirlerinin yerine kullanılabilirken aslında egzersiz, fiziksel aktivitenin bir alt tipidir (5). Genellikle özellikli planlanmış vücut hareketlerinden oluşur. Egzersize örnek olarak, işten ya da okuldan sonra gidilen bir dans dersi verilebilir. Egzersiz denmesinin nedeni kişinin rutin aktivitelerine ek olarak yapılmasıdır. Mektupları dağıtmak için yol yürüyen bir postacıyı ele alırsak fiziksel aktif bir işi olduğunu söyleyebiliriz. Nasıl tanımlanırsa tanımlansın bütün bu hareketlerin (egzersiz ya da fiziksel aktivite) ortak paydası kalori harcanmasıdır (6). Egzersizin organizmaya etkileri sonucu görülen yanıtlar akut ve düzenli tipte olur. Akut yanıtlar, tek bir seferlik egzersiz periyodunu takiben; düzenli yanıtlar ise tekrarlayan egzersiz periyotları sonunda organizmada gelişen uyumlardır. Örneğin 6 haftalık bir antrenman programı ile organizmada oluşan değişiklikler düzenli yanıt olarak değerlendirilir (7) Akut Egzersiz: tek bir seferlik egzersiz periyodu olarak tanımlanabilir Düzenli Egzersiz: uzun süre tekrarlayan egzersiz periyotlarıdır Enerji ve Enerji Metabolizması Enerji genel olarak iş yapabilme kapasitesi olarak tanımlanmaktadır. Egzersiz de enerji kaynaklarının kullanımı egzersizin şiddeti, tipi ve süresi gibi faktörlere bağımlı olarak istirahat düzeyindeki enerji kazanımından farklı boyutlarda gerçekleşmektedir (1) Enerji temel olarak yiyeceklerin vücutta yakılması sonucu oluşur. Vücudumuza aldığımız besin öğelerinden karbonhidratlar glikoza, proteinler amino asitlere ve yağlar

20 4 da yağ asitlerine parçalanırlar. Bu besin maddelerinin enzimlerce kontrol edilen karmaşık kimyasal reaksiyonlarla parçalanması sırasında yavaş ve az miktarda enerji serbest bırakılır. Açığa çıkan bu serbest enerjiye adenozin trifosfat (ATP) adı verilir. (1) Son iki fosfat grubunu moleküle bağlayan bağlar ~ sembolü ile gösterilir ve bu bağlar yüksek enerjili fosfat bağları adını alır. (Adenozin-PO 3 ~ PO 3 ~ PO 3 ). Standart koşullarda bir ATP molekülünde yer alan bu bağların her birinde 7300 kalorilik bir enerji depo edilmiştir ve bu durum önemlidir. Nitekim molekülden bir fosfat kökü ayrıldığı zaman kas kasılması için gereken 7300 kalorilik bir enerji serbestlenmiş olur. Đkinci fosfat kökü de ayrıldığı zaman yine 7300 kalorilik bir enerji serbestlenebilecektir. Bu durumda ATP den sırasıyla ADP ve AMP oluşur (8). Şekil 2.1: ATP nin Basit Yapısı (9,10) Kas hücreleri sınırlı miktarda ATP depolar. Kas kasılması sürekli ATP gerektirdiğinden hücrede depolanmış olan ATP yi yerine koyabilmek için üç enerji kaynağı ve iki metabolik yol bulunmaktadır (11). Enerji kaynakları: 1- Kreatin fosfat yıkımı (Fosfojen sistemi) 2- Glikoz veya glikojenin yıkımı ile ATP oluşumu (Laktik asit sistemi) 3- ATP nin oksidatif sentezi (O 2 sistemi) dir (8, 10, 11, 12, 13). Metabolik yollar ise: 1- Anaerobik Metabolizma 2- Aerobik Metabolizma dır (10, 11, 13) Anaerobik Metabolizma ATP- Fosfokreatin Sistemi Hücredeki ATP ile birlikte fosfokreatine fosfajen enerji sistemi adı verilir. Kısa süreli ve yüksek şiddetteki sportif aktiviteler için metabolizmamız kas içindeki yüksek enerjili

21 5 fosfatları veya fosfajenleri, yani adenozin trifosfat (ATP) ve fosfokreatini (PC) enerji kaynağı olarak kullanır. Her ikisi birlikte 8-10 saniyelik maksimal kas gücü sağlayabilir. Fosfokreatin kasta depolu olan, yüksek enerji bağı içeren bir bileşiktir ve ATP gibi parçalandığında önemli miktarda enerji açığa çıkarır. Bu yolla ATP nin yüksek enerji bağlarının yenilenmesini sağlayabilir. Kreatin kas kasılmasındaki kimyasal enerji için önemli bir kaynaktır çünkü bir fosfat grubunun adenozin difosfata bağlanarak adenozin trifosfat oluşturması için fosforilasyona girer ki, bu da fosfokreatinin oluşturulması gibi hızlıdır ve geri dönüşümlüdür. Bu fosforilasyon ve defosforilasyon kreatin kinaz enzimi tarafından katalize edilir ve yüksek şiddette, kısa süreli fiziksel aktiviteler için yüksek enerjili fosfat kaynağıdır (8). Fosfokreatin veya diğer adıyla kreatin fosfat, gereksinim duyulduğunda iyonlarına fosfat ve kreatin olarak ayrılabilir ve bu esnada fazla miktarda enerji açığa çıkar. Fosfokreatin yapısındaki yüksek enerjili fosfat bağlarında (Kreatin~ PO 3 ) bulunan enerji, fosfokreatin molekülünde her bir yüksek enerjili bağ başına kalori olup bu değer ATP molekülündeki her bir yüksek enerjili bağ başına olan 7300 kalori değerinden daha fazladır. Fosfokreatinin bu durumu, ATP nin yüksek enerjili bağlarının yenilenmesini kolaylıkla sağlayabilen önemli bir avantajdır. Dahası kasların genelinde ATP nin iki-dört katı kadar fosfokreatin bulunmaktadır. Fosfokreatinden ATP ye enerji transferinin önemli özelliği, saniyenin oldukça küçük bir bölümünde gerçekleşmesidir. Bu nedenle kas fosfokreatininde depo edilen bütün enerji, ATP deki enerji gibi, kas kasılmasında hızla kullanılabilir. Hücredeki ATP ile fosfokreatin birlikteliğine, fosfajen enerji sistemi adı verilir (8). Her ikisi birlikte 8-10 saniye süreli yaklaşık 100 metrelik hız koşusunda yeterli olabilecek en yüksek kas gücünü sağlayabilmektedir. Bu durumda fosfajen sistem enerjisi, kısa süreli patlayıcı kas gücü için kullanılmaktadır (8, 14) Glikojen-Laktik Asit Sistemi Kas glikojeni gereksinim olduğunda glikoza parçalanarak enerji sağlayabilir. Bu parçalanma glikojenoliz olarak bilinmekte olup sağlanan glikoz ise glikoliz metabolik yolu ile enerji sağlar. Kaslarda gerçekleşen bu süreç oksijenli olursa aerobik glikoliz oksijensiz olursa anaerobik glikoliz olarak bilinir (8). Anaerobik glikoliz sonucu serbestlenen her bir glikoz molekülünden 4 ATP molekülü oluşur (8, 14). Glikoliz ile her bir glikoz molekülü iki pirüvik asit molekülüne ayrılır. Genel olarak pirüvik asit molekülü kas hücrelerinin mitokondrilerine girerek oksijen varlığında birçok ATP molekülünün yapımını sağlar. Eğer glikoz metabolizmasının oksidatif

22 6 aşamasında oksijen yetersizse pirüvik asidin çoğu laktik aside çevrilerek, kas hücrelerinden hücreler arası sıvıya ve kana geçer. Bu durumda, kas glikojeninin büyük bölümü laktik aside çevrilmekte ve bu esnada oksijen tüketilmeksizin önemli miktarda ATP oluşmaktadır (8). Glikojen-laktik asit sisteminin başka bir niteliği de, ATP moleküllerini mitokondrideki oksidatif mekanizmaya göre 2,5 kat daha hızlı oluşturmasıdır (8). Bu nedenle, kasların kısa ve orta süreli kasılmaları için büyük miktarda adenozin trifosfat gerektiğinde, anaerobik glikoliz metabolizması hızlı bir enerji kaynağı olarak kullanılmaktadır. Glikojen-laktik asit sistemi, fosfajen sistem kadar hızlı olmayıp ancak yarısı kadar bir hızda işleyebilir. Fosfajen sistemi, 8-10 saniyelik bir kas gücü sağlamasına rağmen glikojen-laktik asit sistemi 1,3-1,6 dakikalık kas aktivitesine sahiptir. Fakat glikojenlaktik asit sisteminde kas gücünde bir miktar azalma olmaktadır (8). Glikojen (kas) Glikoz Glikoz (kan) GLĐKOLĐZ ADP+P ATP Yetersiz O 2 Pirüvik asit Laktik asit Şekil 2.2: Anaerobik glikoliz (11, 15) Laktat Eliminasyonu Egzersiz sonrasında laktik asidin uzaklaştırılması için enerji gerekmektedir. Bu enerji daha çok aerobik yolla sağlanmaktadır. Maksimal bir egzersiz sonrasında biriken laktik asidin yarısının uzaklaştırılması için 25 dakikalık dinlenme-toparlanma periyoduna ihtiyaç vardır. Laktik asidin % 95'i 1 saat 15 dk'lık bir sürede uzaklaştırılır. Aktif dinlenme pasife oranla laktik asidin uzaklaştırılmasında daha etkindir. Uzaklaştırılan

23 7 laktik asit; önemsiz bir miktarı ter ve idrar ile atılır, glikoz ve glikojene çevrilir, proteine dönüşür, büyük bir kısmı O 2 varlığında pirüvik aside dönüşür ve krebs devrine girerek CO 2 ve H 2 O ya kadar indirgenir ve böylece kalp kası, iskelet kasları, beyin karaciğer ve böbrekler laktik asidi enerji kaynağı olarak kullanırlar. Bu yolla laktik asidin metabolik bir yakıt olarak kullanımı egzersiz sonrasında toparlanmada laktik asidin uzaklaştırılması açısından büyük önem taşır. Bu durum toparlanmada, aktif toparlanmanın neden daha hızlı laktik asidin uzaklaştırılmasında etkili olduğunu daha iyi açıklamaktadır (2) Aerobik Metabolizma Aerobik enerji üretimi, mitokondrilerde besin maddelerinin enerji sağlamak üzere oksidasyonu olarak ifade edilmektedir. Oksijenli ortamda karbonhidrat ve yağların parçalanması sonucu su ve karbondioksitin açığa çıkması ile enerji elde edilir (10). Şekil 2.3 : Aerobik Enerji Üretimi (10) O 2 Sistemi ATP nin aerobik ortamda üretimi Krebs döngüsü ve Elektron Taşıma Sisteminin (ETS) birlikte çalışması sonucu oluşur. Krebs döngüsünün temel fonksiyonu hidrojen taşıyıcısı olarak nikotinamit adenin dinükleotit (NAD) ve flavin adenin dinükleotit (FAD) kullanarak karbonhidratlar, yağlar ve proteinlerin oksidasyonunu tamamlamaktır. Hidrojen iyonları elektronları sayesinde besin moleküllerindeki potansiyel enerjiyi taşırlar ve bunların koparılması ile bağlardaki enerji ETS de ATP sentezinde kullanılır.

24 8 ATP nin aerobik üretimi oksidatif fosforilasyon olarak adlandırılır (8, 11). O 2, elektron transport zincirinin sonunda elektron alıcısı olarak yer alır (8). Oksijenli ortamda, 180 gr glikojenin(1mol) parçalanmasından CO 2, H 2 O ve 39 mol ATP üretilir (11). (C 6 H 12 O 6 ) + 6O 2 6CO 2 + 6H 2 O + Enerji Glikojen Enerji + 39ADP + 39Pi 39ATP Aerobik sistem, mitokondrilerde besin maddelerinin enerji sağlamak üzere oksidasyonu demektir. Yani besinlerdeki glikoz, yağ asitleri ve amino asitler bazı ara işlemlerden sonra oksijenle birleşerek AMP ve ADP nin ATP ye çevrilmesinde tüketilecek büyük miktardaki enerjiyi serbestletirler. Aerobik sistem ATP üretimi için daha etkilidir çünkü diğer enerji sistemlerinin aksine karbonhidratların yanında yağ asitlerini de kullanabilme yeteneğine sahiptir. Bu nedenle ATP üretimi için, anaerobik sisteme göre oldukça fazla enerji sağlama kapasitesi vardır. Fakat bununla birlikte aerobik sistem sportif aktivite taleplerine adapte olmakta yavaştır. Sportif aktivitenin başlangıcında, kas kontraksiyonu için gereken akut enerji patlamasında, dokunun normal oksijen yedeği bu enerjiyi karşılamaktan çok uzaktır. ATP talebi; yavaş cevap veren aerobik sistemin enerji üretim yeteneğini aşmaktadır ve pirüvik asit üretimi aerobik sistemin oksidasyon kapasitesinin üzerine çıkmaktadır. Bu nedenle enerji anaerobik yollarla sağlanmalıdır. Tablo 2.1 : Aerobik sistem, glikojen-laktik asit sistem ve fosfajen sistemlerinin dakikada ATP üretimi açısından en yüksek güç üretim hızları (8) Mol ATP/dk. Fosfajen sistem 4 4 Glikojen-laktik asit sistemi 2,5 Aerobik sistem 1 Tablo 2.2 : Aerobik sistem, glikojen-laktik asit sistem ve fosfajen sistemlerinin dayanıklılık yönünden karşılaştırılması: Zaman Fosfajen sistem saniye Glikojen-laktik asit sistemi 1,3-1,6 dakika Aerobik sistem sınırsız (besinler bulunduğu sürece)

25 9 Böylece kolayca görüldüğü gibi fosfajen sistemi birkaç saniyelik kas gücü gerektiğinde, aerobik sistem ise uzun süreli atletik aktivitelerde kullanılır (8). Aerobik yol tamamen submaksimal seviyedeki uzun süreli egzersizlerde kullanılır. Bu tür egzersizlerde yeteri kadar oksijenin kas hücrelerine taşınabilmesi için oldukça uzun bir zaman vardır. Bu da egzersizde ihtiyaç duyulan ATP nin çoğunu sağlamaktadır (11). Kas Glikojeni Glikoz Kan Glikozu Glikolitik süreç ADP+P ATP Pirüvik Asit Yeterli O 2 CO 2 +H 2 O+Enerji Şekil 2.4 : Aerobik glikoliz (11, 15) Günlük aktiviteler veya egzersiz sırasında kullanılan metabolik yollar aerobik ve anaerobik yolların kombinasyonudur. Teorik olarak kısa süreli veya yüksek şiddetli aktiviteler sırasında anaerobik, daha uzun süreli veya düşük şiddetli aktiviteler sırasında ise aerobik enerji üretimi yapılır. Proteinler de aerobik egzersiz için kullanılabilir olsalar da enerji öncelikle karbonhidrat ve yağdan sağlanır. Karbonhidratlar daha çok egzersizin başlangıcında ve yüksek şiddetli egzersiz sırasında kullanılırlar. Egzersizin süresi uzadıkça (özellikle 30 dakikayı aşan egzersizde) ve orta şiddetli egzersizde yağ yakımı fazlalaşır. Yağ yıkımının en yüksek olduğu seviyenin maksimal aerobik kapasitenin yaklaşık %60 ında olduğu bulunmuştur. Halter kaldırma veya sprint gibi

26 10 kısa süreli, yüksek şiddetli egzersizde ise (5-60 saniye) anaerobik yollar uyarılır. Genellikle 5 sn den az aktivitelerde kreatin fosfat, 5-30 saniye arası aktivitelerde kreatin fosfat sistemi ve glikolizin beraber aktive oldukları bilinmektedir. 44 sn yi aşan aktivitelerde ise bu iki sisteme oksidatif fosforilasyon da eklenir. 60 saniyelik bir aktivitede ise az miktarda da olsa aerobik yollar da çalışmaya başlar (16). Tablo 2.3 : Enerji sistemlerinin karşılaştırılması (10, 17) Sistem Besin Kaynağı O 2 Hız ATP Miktarı Đhtiyacı ATP-CPS istemi ATP CP Yok En Hızlı Az ve Sınırlı Anaerobik Glikoliz Glikojen, glikoz Yok Hızlı Az ve Sınırlı Aerobik Sistem Karbonhidratlar, yağlar, Proteinler Var Yavaş Çok, Sınırsız 2.2. Akut Ve Düzenli Egzersizin Biyokimsal Parametrelere Etkisi Serbest Radikaller, Antioksidan Savunma Mekanizması ve Oksidatif Stres ile Đlgili Genel Bilgiler ve Akut - Düzenli Egzersizin Serbest Radikaller, Antioksidan Savunma Mekanizması ve Oksidatif Stres Üzerine Etkileri Serbest Radikaller, Antioksidan Savunma Mekanizması ve Oksidatif Stres Serbest Radikaller En dış yörüngesinde, çiftleşmemiş elektron bulunan atom ya da moleküllere serbest radikal denir (1, 4, 11,13, 18, 19, 20, 21, 22 ). Elektronların bu dizilimi kararsız olduğundan radikaller hızlı bir şekilde diğer moleküllerle veya radikallerle reaksiyona girerek kararlı bir konfigürasyon oluşturmaya çalışırlar (20, 22). Bu reaksiyonlar sonucunda oluşan en etkili serbest radikaller ROT (Reaktif Oksijen Türleri) lardır. Organizmalardaki en aktif ROT üreticileri fagositoz hücreleridir. Çeşitli metabolik yangılarla uyarıldıklarında, oksijeni indirgeyerek hidroksil radikali (OH - ), hidrojen peroksit (H 2 O 2 ) ve süperoksit (O - 2 ) gibi ROT ları oluştururlar. Diğer ROT kaynakları; yine oksijenin katıldığı mitokondriyal elektron taşıma zinciri, doymamış yağ asitlerinin ve katekolaminlerin oksidasyonu ile NADPH bağımlı oksidazlardır (20, 21, 22). Moleküler oksijen (O 2 ) diradikal olarak tanımlanmıştır. Bu özelliği, sıvı oksijenin manyetik kutuplarındaki çekimi ile ilgilidir. Buna bağlı olarak, oksijenin suya

27 11 indirgenebilmesi için elektron taşıma zincirinin 4 elektrona ihtiyacı vardır. Moleküler oksijenin bir elektron indirgenmesiyle O 2 - oluşur. Đkinci elektronun indirgenmesiyle, daha sonra H 2 O 2 yi oluşturacak olan peroksit radikali oluşur. Üçüncü elektron, Fe in katalizlediği Fenton reaksiyonu sonucunda, O 2 - oluşturduğu sırada indirgenir (20, 22). Fe O H 2 O 2 OH OH + O 2 - (Fenton Reaksiyonu) ile H 2 O 2 nin reaksiyona girip OH - i Hidroksil radikalinin en etkili radikal olmasının nedeni hücre nükleusundaki membran bariyerleri kolayca geçmesi ve mutajenik olarak DNA yı etkilemesidir. Diğer bir önemli radikal olan singlet oksijenin ise yarı ömrü kısadır ve son yörüngesindeki paylaşılmamış elektronun bir üst enerji seviyesine çıkması sonucunda oluşur. Hipoklorit iyonu (OCI - ), lökositlerin yabancı mikroorganizmaları öldürmeleri sırasında üretilir. Alkil peroksil radikali ( - OOCR), O 2 - radikalidir (20, 22). ve OH - ile birlikte lipit peroksidasyonunu başlatan oksijen Oksidanların özellikle ROT ların aşırı birikmesiyle oluşan oksidatif stres membran lipitlerindeki doymamış yağlardaki bağları koparıp membran viskozitesini ve geçirgenliği artırmakta, ayrıca membran seçiciliğini de değiştirmektedir. ROT ların oluşumunun başlangıcında yer alan O 2 -, proteinleri bölümlere ayırarak enzim aktivasyonlarında bozulmaya ve iyon transferinde aksaklıklara neden olurken, ayrıca Fe iyonu ile reaksiyona girip proteolizis oluşturur DNA da ise; sakkarit halkalarında kopmalar sonucu mutasyonlar, bazlardaki modifikasyonlara bağlı translasyon hataları, zincir kırılmaları ile proteosentezde inhibisyonlara neden olur. Böylece hücre ölüme gider (20, 22).

28 12 Tablo 2.4 : Sık Karşılaşılan Radikaller, Simgeler ve Kimlikleri (11) Hidrojen H + Bilinen en basit radikal Süperoksit - O 2 Oksijen metabolizmasının ilk ara ürünü Hidroksil OH - En toksik (reaktif) oksijen metabolit radikali Hidrojen peroksit H 2 O 2 Reaktivitesi çok düşük, moleküler hasar yeteneği zayıf Singlet Oksijen O 2 Yarılanma ömrü hızlı, güçlü oksidatif oksijen formu Perhidroksi Radikal HO 2 + Lipitlerde hızlı çözünerek lipit peroksidasyonunu ayırır Peroksil Radikal ROO Perhidroksile oranla daha zayıf etkili, lipitlere lokalize olur Triklorometil CCl3 CCl 4 metabolizması ürünü, karaciğerde üretilen bir radikal Thyl Radikali RS + Sülfürlü ve çiftlenmemiş elektron içeren türlerin genel adı Alkoksil RO + Organik peroksitlerin yıkımı ile üretilen oksijen metaboliti Nitrojen Oksit NO L - arjinin amino asitinden in vivo üretilir Nitrojen Dioksit NO 2 NO' in oksijen ile reaksiyonundan üretilir Antioksidan Savunma Mekanizması Oksidatif hasarı önleyen, sınırlayan veya kısmen tamir eden moleküllere antioksidanlar denir (11). Antioksidanlar, serbest radikallerle tepkimeye girerek bunların başlattığı zincir reaksiyonu durduran ve böylece vücudumuzdaki hayati bileşenlerin zarar görmesini engelleyen moleküllerdir (1). Hücreler sürekli olarak metabolik süreçlerin bir parçası olarak serbest radikaller ve reaktif oksijen türleri (ROT) üretirler. Bu serbest radikaller katalaz, süperoksit dismutaz, glutatyon peroksidaz, ve vitamin A, E ve C, glutatyon ve flavonoidler gibi sayısız non-enzimatik antioksidan gibi enzimleri içeren ayrıntılı bir antioksidan savunma sistemi tarafından etkisiz hale getirilir (23). Antioksidanlar dört ayrı şekilde etki ederler.

29 13 1) Serbest oksijen radikallerini etkileyerek onları tutma veya daha zayıf yeni moleküle çevirme toplayıcı etkidir. Antioksidan enzimler, trakeobronşiyal mukus ve küçük moleküller bu tip etki gösterirler (1, 11). 2) Serbest oksijen radikalleriyle etkileşip onlara bir hidrojen aktararak aktivitelerini azaltma veya inaktif şekle dönüştürme bastırıcı etkidir. Vitaminler, flavanoidler bu tarz bir etkiye sahiptirler (1, 11). 3) Serbest oksijen radikallerini bağlayarak zincirlerini kırıp fonksiyonlarını engelleyici etki zincir kırıcı etkidir. Hemoglobin, seruloplazmin ve mineraller zincir kırıcı etki gösterirler (1, 11). 4) Serbest radikallerin oluşturdukları hasarın onarılması onarıcı etkidir. Antioksidanlar, 5) endojen kaynaklı veya eksojen kaynaklı olabilirler (1, 11). Antioksidanları etki mekanizmalarına ya da organizmadaki lokalizasyonlarına göre sınıflandırmak mümkündür (11). Organizmada bulundukları yere göre sınıflandırma tablo 2.5. ve 2.6 dagösterilmiştir. Tablo 2.5 : Hücre içi antioksidanlar (11, 21). HÜCRE ĐÇĐ ANTĐOKSĐDANLAR Süperoksit dismutaz O - 2 radikalini katalitik olarak uzaklaştırır. Katalaz (KAT) Yüksek konsantrasyonlardaki H 2 O 2 yi ortadan kaldırır. GPx (Glutatyon H 2 O 2 düzeyi düşük miktarda ise GPx tarafından katalizlenir. peroksidaz) Ayrıca organik hidroperoksitleri ortamdan uzaklaştırır. GSH (Glutatyon) GPx için substrat olup tek oksijen,. OH, H 2 O 2, lipit peroksitlerin ortadan kaldırılmasında etkilidir. E vitamini ve semidehidroaskorbat radikalinin ortadan kaldırılmasında yardımcıdır. Sitokrom oksidaz (Sit O) O 2 elektron tasıma zinciri içinde suya indirgenirken elektron kaçaklarını önleyerek O - 2, H 2 O 2,. OH salınımını engeller.

30 14 Tablo 2.6 : Hücre dışı antioksidanlar (11). HÜCRE DIŞI ANTĐOKSĐDANLAR Transferrin Her bir molekül basına iki adet Fe +3 bağlar. Laktoferrin. Her bir molekül basına iki adet Fe +3 ü düşük ph da bağlar. Haptoglobulin Hemoglobini bağlar. Hemopeksin Hemi bağlar. Albümin Bakırı ve hemi bağlar, HCOl ü temizler. Seruloplazmin Ferroksidaz aktivitesini gösterir, Cu ın yeniden oksidasyonunda H 2 O 2 i kullanır. Cu iyonlarını non-spesifik olarak bağlar. O - 2 radikalini temizler. EC-SOD Katalitik olarak O - 2 radikalini uzaklaştırır EC-GSHPx H 2 O 2 ve hidroperoksitleri katalitik olarak uzaklaştırır. Plazmada çok az GSHPx bulunur. Bilirubin Peroksil radikalini temizler (< 0.09µmol/L) Mukus OH - radikalini temizler Ürat Radikal temizleyicisi ve metal bağlayıcısı (0.08µmol/L) Glikoz OH - radikalini temizler (4-6µmol/L) Askorbik asit OH - radikalini temizler (65µmol/L) Eritrositler - H 2 O 2 i difüzyon ile O 2 radikalini ise anyon kanalı ile eritrosit içine alır. Bu moleküller, burada bulunan SOD ve KAT enzimleri ile uzaklaştırılır. Organizmada hücre dışı sıvıda hücre içi enzim sistemleri bulunmamaktadır. Ancak SOD ve GPx hücre dışında protein seklinde bulunmakta ve hücre dışı sıvıları ROT ile karşı karşıya kaldığında bu enzimler devreye girmektedir. Hücre dışı antioksidanların etki mekanizmaları daha çok katalitik metal iyonlarının uzaklaştırılması şeklindedir (11). Hücre içinin sulu ortamından farklı olarak membranlar hidrofobiktir. Membranda oluşan radikaller membran lipofilik olduğundan hücre içinde oluşan radikallerden farklıdırlar. Sonuç olarak membranın antioksidan cevabı farklıdır. Örneğin yağda eriyen bir vitamin olan E vitamini membran tabakası dışında kötü bir antioksidan iken membranlar üzerinde bilinen en güçlü hatta en önemli antioksidandır. Tablo-4 de çeşitli membran antioksidanları ve etki mekanizmaları görülmektedir (11).

31 15 Tablo 2.7 : Hücre zarı antioksidanları (11) MEMBRAN ANTĐOKSĐDANLARI Vitamin E Yağda çözünen zincir-kırıcı antioksidan. ß-Karoten Yağda çözünen radikal temizleyicisi ve singlet O2 inhibitörü Koenzim Q Enerji metabolizmasındaki ana görevine ek olarak antioksidan özellik gösterebilir. Membranın yapısal Fosfolipit/Kolesterol oranı, membran bütünlüğü açısından organizasyonu önemli Oksidatif Stres ve Oksidatif Hasarın Tanımı Oksidatif stres basit bir şekilde, vücudun antioksidan savunması ile hücrelerin lipit tabakasının peroksidasyonuna neden olan serbest radikal üretimi arasındaki dengesizlik olarak tanımlanabilir (1, 4). Oksidan ve antioksidanlar arasındaki dengesizliğin sonucu ortaya çıkan oksidatif stres kaçınılmaz olduğu gibi, oksidatif hasar ve sonuçlarını en aza indirmek için kontrol altına alınabilir (24). Antioksidan savunma sistemi oksidatif strese karşı korunmada vital öneme sahiptir (25) Akut ve Düzenli Egzersizin Serbest Radikaller, Antioksidan Savunma Mekanizması ve Oksidatif Stres Üzerine Etkileri Akut-Düzenli Egzersiz ve Serbest Radikaller Đnsanlar üzerinde yapılan araştırmalar, egzersiz sırasında serbest radikallerin miktarında artış olduğunu gösterir niteliktedir (21). Egzersizler sırasında O 2 tüketiminin artması serbest radikal üretiminde artışa yol açar (13, 18). Egzersiz, birçok farklı sistemin aktivasyonu ile radikal oluşumunda neden olabilir. Birincil kaynaklar aerobik solunum esnasında mitokondriden elektron sızıntısı, prostanoid metabolizması, katekolaminler, ksantin oksidaz ve NADPH oksidaz enzimleridir. Đkincil kaynaklar ise fagositik hücreler, demir içeren proteinlerin parçalanması ve aşırı kalsiyum birikmesidir (4, 26, 27). Fiziksel aktivite serbest radikal üretimini birçok yolla artırır: 1) Egzersizde oksijen tüketimi artar. Mitokondriyal elektron transfer zincirinden elektron sızıntısı süperoksit anyonu üretiminde artışla sonuçlanır (4, 22, 26, 27). 2) Ksantin dehidrogenaz, hipoksantini ksantine ve ksantini de ürik aside okside eder. Şiddetli egzersizde aktif kaslarda hipoksi gelişince anaerobik

32 16 metabolizmayla ksantin üretilir ve XD, XO ya dönüştürülür. Reperfüzyonda ise, oksijen artışı sonucunda ksantin oksidaz hipoksantini ürik aside dönüştürür ve süperoksit oluşumunda elektron alıcısı olarak oksijen kullanılır (4, 22, 26, 27). 3) Egzersiz sonucunda oluşan doku hasarı daha sonra NADPH oksidaz tarafından serbest radikal üretimi ile nötrofil gibi inflamatuar hücrelerin aktivasyonuna neden olabilir (4, 22, 26, 27). 4) Egzersiz esnasında katekolamin konsantrasyonu artar ve bu da ROT un otooksidasyonu ile sonuçlanır (4, 22, 26, 27). 5) Egzersizin neden olduğu hipertermi oksidatif hasara neden olabilir (4, 22, 26, 27). 6) Oksihemoglobinin methemoglobine otooksidasyonu egzersiz ile artabilir, bu da süperoksit üretimiyle sonuçlanır (4, 22, 26, 27). Yoğun ve ağır egzersizde, iskelet kası hücrelerine oksijen akımı önemli derecede artar ve aynı zamanda ATP tüketimi, ATP üretimini aşar. Hücrelerdeki bu metabolik stres serbest radikal üretimini önemli derecede artırır. Normal koşullar altında, serbest radikaller düşük bir hızla üretilir ve antioksidan sistemin gelişmesine izin verilir. Fakat serbest radikallerin aşırı üretilmesi durumunda, hücresel savunma sisteminin kapasitesi aşılır ve sonuç olarak hücre canlılığı kaybolup hücre nekrozu meydana gelir. Böylece, yoğun egzersiz kas hasarı ve inflamasyona neden olur (21). Akut egzersiz şiddeti, süresi ve türüne bağlı olarak serbest radikal oluşumuna yol açabilmektedir (19). Ağır fiziksel egzersiz iskelet kasları ve diğer dokularda serbest radikal üretimi artırır (25). Yapılan çalışmalar, giderek artan yoğun egzersizlerin serbest radikal üretimini artırdığı, düzenli bir şekilde yapılan egzersizlerin antioksidan savunma mekanizmasını güçlendirdiği yönündedir (13) Akut ve Düzenli Egzersizin Lipit Peroksidasyonuna Etkisi Serbest radikaller reaktif yapılardır ve tek elektronlarını çiftlemek üzere diğer moleküller ile hızla reaksiyona girmeye, dolayısıyla onların yapılarını değiştirmeye eğilimlidirler (19). Serbest radikallerin en zarar verici etkisi lipid peroksidasyonudur. Lipit peroksidasyonu sonucu membranlarda yapısal ve fonksiyonel hücre hasarı oluşur. Oksidatif stres esnasındaki hücre ölümünden lipid peroksidasyonu sorumlu tutulmaktadır (11). Lipid peroksidasyonu, lipid molekülünde iki doymamış bant arasında bulunan metilen gruplarından bir hidrojen atomunun uzaklaştırılmasıyla başlar ve lipid radikali oluşur.

33 17 Đlerleme fazında, oluşan lipid radikali oksijen ile reaksiyona girerek lipid peroksitleri veya lipid hidroperoksitleri oluşturur. Lipid peroksit radikali de diğer lipid, protein ve serbest radikallerle reaksiyona girebilir ve çeşitli zincir reaksiyonlarla yeni radikal oluşumlar üretir ve olayı sürekli hale getirir (11). Egzersiz hücre içinde oksijen ve serbest radikal oluşumunu artırır. Serbest radikal konsantrasyonunda aşırı artış hücrelerin antioksidan savunma sistemlerinin koruyucu kapasitesi aşabilir. Fiziksel egzersiz nöronal sistemde oksidatif stresi başlatır ve lipid peroksidasyonunun artmasına neden olur (28). Yani egzersiz; kas ve karaciğerde serbest radikal oluşumunu ve oksidatif stresi uyararak, lipit peroksidasyonuna neden olur. Meydana gelen hasar egzersizin yoğunluğuyla ilgilidir (21). Malondialdehit (MDA), lipid hidroperoksitler, alkanlar gibi ürünlerin ölçümü membranlardaki lipit peroksidasyonun bir göstergesi olarak kullanılmaktadır. Bir lipit peroksidasyonu yan ürünü olan MDA egzersiz açısından en sıklıkla çalışılan parametredir. Yapılan bir çalışma, 8 erkek ve 3 bayan ultra maratoncu üzerinde yarışma öncesi ve sonrası lipit peroksidasyon oranlarını incelemiş ve sonuç olarak aşırı dayanıklılık egzersizlerinin lipit peroksidasyon oranını arttırdığını bulmuşlardır (11). Hayvan çalışmalarının çoğunda, egzersiz sonrasında kas dokusunda MDA düzeylerinin yükseldiği bildirilmiştir. Yapılan bir çalışma antrene olmayan farelerde, şiddetli koşma egzersizini takiben MDA düzeylerinde %81 lik artış bildirmişlerdir. 60 gün egzersiz yaptırılan 3 grup sıçanın tümünde, egzersiz sürelerinin sonunda MDA düzeyleri yüksek bulunmuştur. Ancak başka bir çalışmada orta şiddetteki egzersizden sonra istirahat düzeyi ile karşılaştırıldığında, kas ve karaciğer dokularında MDA düzeylerini farklı bulmamışlardır. Bu sonuçlar; lipit peroksidasyon düzeylerinin egzersiz şiddeti ile ilişkili olduğunu ortaya koymaktadır. Bir başka çalışmada da, şiddetli koşma egzersizini takiben, iskelet kası MDA düzeylerinde % 120, orta şiddetteki koşma sırasında ise %68 artış bulunmuştur (21). Egzersizin şekli lipit peroksidasyonunu etkileyen bir diğer faktör olabilir. Bisiklet ergometresi ile yapılan çalışmalarda saptanan lipit peroksidasyon düzeylerindeki artışın, yüzme egzersizindeki artıştan daha fazla olduğu bildirilmiştir. Antrenman durumu da egzersize MDA yanıtı ile ilişkilidir. Bir çalışmada, antrene(antrenmanlı) olan ve olmayan sıçan gruplarında, akut şiddetli egzersizin sonucunda idrar MDA miktarlarında anlamlı artış bulmuşlardır. Bir başka çalışmada ise; ağır bir egzersizi

34 18 takiben MDA düzeyindeki yükselmenin, antrene sıçanlarda antrene olmayanlara(sedantere) kıyasla daha az olduğu tespit edilmiştir (21) Akut-Düzenli Egzersiz ve Oksidatif Stres, Antioksidan Savunma Kas aktivitesindeki artış, enerji üretim ve tüketimini dinlenim düzeyine oranla artırır, buna bağlı olarak çalışan kasa kan akımı ve O 2 kullanımı da önemli derecede artmaktadır. Giderek artan şiddette is yapıldığında kullanılan O 2 miktarı yapılan egzersizin türüne ve şiddetine bağlı olarak doğrusal bir şekilde belirli bir düzeye erişinceye kadar artmaktadır. Artan O 2 kullanımı sonucu metabolik süreçler hızlanarak SR oluşumu AOSS kapasitesini aşan oranda artınca hücre hasarı oluşabilir (11). Oksijen tüketiminin artışına bağlı olarak artan serbest radikaller (Şekil 2.5), enzimatik ve nonenzimatik antioksidanları içeren bir savunma sistemi tarafından nötralize edilir. Egzersiz, ROT ve antioksidanlar arasında oksidatif stres olarak adlandırılan bir dengesizlik oluşturur (4, 13, 21, 22, 26). Yapılan araştırmalarda düzenli egzersizler bireye birçok fayda sağlarken, maksimal seviyedeki yüksek şiddetli egzersizler ROT üretimindeki artıştan dolayı oksidatif hasar artar (4, 21, 22, 26). Reaktif oksijen türlerinin üretimi (ROT) aerobik organizmaların yaşamında normal bir süreçtir. Düzenli egzersiz antioksidan enzim aktiviteleri teşvik etmekte ve bununla birlikte vücut sıvılarında GSH ı stimüle ettiği görülmektedir. Biyolojik antioksidanlar egzersizle artan oksidatif stresden hücreleri korumada hayati bir rol oynarlar (24, 29). ROT üretimi ve antioksidan sistem arasındaki dengesizlik, oksidatif strese ve hücresel hasara neden olabilir. Düzenli yapılan antrenmanlarda, antrenmanın şiddet ve süresinin kişinin fizyolojik kapasitesine göre uygulanması gerekir (13). Ağır egzersiz hücre içi pro-oksidan ve antioksidan dengenin arasındaki oksijen tüketimi ve bozulmada artış ile karakterizedir (29). Şiddetli fiziksel egzersizler ROT üretimindeki artıştan dolayı oksidatif hasarı artırabilir. Egzersizin ROT ve nitrojen türlerinin oluşumuna ve bununla bağlantılı oksidatif hasara neden olduğu, düzenli antrenmanın ise ROT'un yol açtığı lipid peroksidasyonuna karşı direnci artırdığı ve oksidatif proteinleri ve DNA hasarını azalttığı bilinmektedir (4, 13, 22, 26). Her ne kadar akut fiziksel egzersiz oksidatif stressi artırsa da, düzenli egzersiz programları antioksidan savunmayı kuvvetlendirmektedir (30).

35 19 Şekil 2.5 : Oksijen tüketiminin artışına bağlı olarak artan serbest radikaller(21) Akut - Düzenli Egzersizde Oksidatif Stres Oksidatif stres oksidan oluşumu ve antioksidan savunma arasındaki dengenin oksidanlar yönünde bozulması durumudur (30). Antrenmanın yüküne, tipine ve kişinin antrenman öncesi durumuna bağlı olarak antrenman, oksidatif stres üzerine olumlu veya olumsuz etkiler gösterebilir. Çalışmaların çoğu dayanıklılık antrenmanlarının egzersizle oluşan oksidatif stresi ve kas hasarını azalttığını göstermiştir (13). Genel olarak akut, yoğun egzersizin lipit peroksidasyonunu arttırdığı, düzenli egzersizlerin ise organizmanın antioksidan durumunu olumlu yönde etkilediği saptanmıştır. Düzenli yapılan antrenmanlar sonucunda antioksidan savunma mekanizması düzenlenmekte ve yenilenmektedir. Böylece antrenmanlı kişilerde hücre hasarı antrenmansız kişilere oranla daha düşüktür (11) Akut ve Düzenli Egzersizin Antioksidanlar Üzerine Etkisi Egzersiz, aktif kas liflerinde dinlenme düzeylerinin 200 kat üzerinde oksijen kullanımını artırabilir ve egzersiz sırasında, kas mitokondrisi yoluyla, oksijen akışındaki bu büyük artışla beraber süperoksid üretiminin de arttığı ileri sürülmektedir. Serbest radikal oluşumu, antioksidan savunma kapasitesini aştığı

36 20 zaman hücrede tahribat meydana gelmekte, reaktif oksijen ürünleri, protein, nükleik asit ve lipitleri hasara uğramaktadır (21) Akut Egzersizde Oksidatif Stres ve Antioksidan Savunma Akut egzersizin, özellikle yüksek şiddette yapıldığında, oksidatif strese neden olduğu gösterilmiştir (4, 22, 26).Akut aerobik egzersizde oksidatif stresle bağlantılı iki mekanizma vardır: a. VO 2 istirahat seviyelerinin katına çıktığı zaman kütle olayı etkisiyle pro oksidan aktivite artar. b. Pro-oksidanlara kıyasla antioksidan aktivite yetersiz kalır (4, 21, 22). Egzersiz sırasında, oksijen tüketimindeki artışa paralel olarak gelişen oksidatif stres, serbest radikal üretimini hızlandırmaktadır. Akut egzersiz; oksidatif stres, kas doku hasarı, membranlarda lipid peroksidasyonu ve serbest radikal spektrumu oluşumuna yol açar. Hasarlı dokuda fosfolipaz, proteinkinaz enzim aktivasyonuna ve hücre membranlannda araşidonik asit salınımına, bu da oksidasyona ve serbest radikal üretiminde artışa yol açmaktadır. Çalışmaların çoğunda akut submaksimal egzersizin, lipid peroksidasyonunda artışa yol açtığı, düzenli egzersizin antioksidan statüsünde pozitif değişime neden olduğu bildirilmektedir. Antrenmanlı bireylerde, gerek kas hücreleri gerekse diğer hücrelerde yerleşik sabit bir oksidatif stresin varlığı, egzersize bağlı gelişebilecek riskten korunmaya yönelik güçlü bir antioksidan sisteme neden olmaktadır. Ancak hazırlıksız yapılan egzersizde oluşabilecek aşırı oksidatif strese karşı korunma zordur. Çalışmalar, programlı fiziksel aktivitenin, getirdiği düzenli oksidatif strese bağlı olarak, kanın antioksidan statüsünü geliştirdiği, böylece bireylerde güçlü bir antioksidan mekanizmanın oluşmasında rol oynadığını göstermektedir (21) Akut Egzersiz ve Hücre Đçi Antioksidanlar SOD, CAT, GPx ve GR egzersize bağlı oluşan ROT 'ne karşı ilk savunma mekanizmalarını oluşturur. Bundan dolayı akut bir egzersizin bu enzimlerin aktivitelerini direkt etkileyebileceği belirtilmektedir (21). SOD, egzersizle serbest radikal oluşumunda en çok incelenen ve araştırılan enzimdir. Akut bir egzersizi takiben kalp, karaciğer, akciğer dokusu ve eritrositlerdeki SOD aktivitesinde artışlar değişik araştırıcılar tarafından ortaya konmuştur. Değişik çalışmaların sonuçlarının derlendiği yazılar incelendiğinde ise; akut egzersizlerden

METABOLİK DEĞİŞİKLİKLER VE FİZİKSEL PERFORMANS

METABOLİK DEĞİŞİKLİKLER VE FİZİKSEL PERFORMANS METABOLİK DEĞİŞİKLİKLER VE FİZİKSEL PERFORMANS Aerobik Antrenmanlar Sonucu Kasta Oluşan Adaptasyonlar Miyoglobin Miktarında oluşan Değişiklikler Hayvan deneylerinden elde edilen sonuçlar dayanıklılık antrenmanları

Detaylı

EGZERSİZ FİZYOLOJİSİNDE TEMEL KAVRAMLAR

EGZERSİZ FİZYOLOJİSİNDE TEMEL KAVRAMLAR EGZERSİZ FİZYOLOJİSİNDE TEMEL KAVRAMLAR FİZYOLOJİ İNSAN VÜCUDUNU OLUŞTURAN SİSTEMLER NASIL ÇALIŞIYOR? ANATOMİ MOLEKÜLER BİYOLOJİ BİYOFİZİK BİYOKİMYA EGZERSİZ FİZYOLOJİSİ EGZERSİZ ESNASINDA SİSTEMLER NASIL

Detaylı

EGZERSİZ ENERJİ KAYNAKLARI DOÇ.DR.MİTAT KOZ

EGZERSİZ ENERJİ KAYNAKLARI DOÇ.DR.MİTAT KOZ EGZERSİZ ENERJİ KAYNAKLARI DOÇ.DR.MİTAT KOZ 3 farklı enerji sistemi Acil enerji sistemi Kısa süreli enerji sistemi Uzun süreli enerji sistemi Acil enerji ATP -------------> ADP Creatine + ADP ------------>

Detaylı

EGZERSİZ ENERJİ KAYNAKLARI DOÇ.DR.MİTAT KOZ

EGZERSİZ ENERJİ KAYNAKLARI DOÇ.DR.MİTAT KOZ EGZERSİZ ENERJİ KAYNAKLARI DOÇ.DR.MİTAT KOZ 3 farklı enerji sistemi Acil enerji sistemi Kısa süreli enerji sistemi Uzun süreli enerji sistemi Acil enerji ATP -------------> ADP Creatine + ADP ------------>

Detaylı

EGZERSİZDE VE SONRASINDA ATP - CP

EGZERSİZDE VE SONRASINDA ATP - CP EGZERSİZDE VE SONRASINDA ATP - CP Tüm vücut hücrelerinde enerji oluşumu adenozin trifosfat (ATP) molekülü vasıtasıyla gerçekleşir. Hücre içinde ATP depo halde bulunur ve sınırlı miktardadır. Ancak, yapılan

Detaylı

SPOR FİZYOLOJİSİ I. KADEME. Doç.Dr.Mitat KOZ Ankara Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu

SPOR FİZYOLOJİSİ I. KADEME. Doç.Dr.Mitat KOZ Ankara Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu SPOR FİZYOLOJİSİ I. KADEME Doç.Dr.Mitat KOZ Ankara Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Ders İçeriği Enerji Sistemleri (2 saat) İş, güç, enerji tanımları ve ilişkileri Aerobik enerji yolu Anaerobik

Detaylı

Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı. EGZERSİZ Fizyolojisi. Dr. Sinan Canan sinancanan@gmail.com

Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı. EGZERSİZ Fizyolojisi. Dr. Sinan Canan sinancanan@gmail.com Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı EGZERSİZ Fizyolojisi Dr. Sinan Canan sinancanan@gmail.com Kaslarda güç, kuvvet ve dayanıklılık Maksimum kasılma kuvveti 3-4 kg/cm2 kesit alanı

Detaylı

EGZERSİZ SONRASI TOPARLAMA

EGZERSİZ SONRASI TOPARLAMA EGZERSİZ SONRASI TOPARLAMA Normale dönüş-performans ilişkisi Ne kadar hızlı? Egzersiz sonu toparlanmanın amacı... Tüm vücudu ve kasları dinlendirmek, egzersiz öncesi şartları yeniden hazırlamaktır. Kısa

Detaylı

Serbest radikal. yörüngelerinde) eşleşmemiş tek. gösteren, nötr ya da iyonize tüm atom veya moleküllere denir.

Serbest radikal. yörüngelerinde) eşleşmemiş tek. gösteren, nötr ya da iyonize tüm atom veya moleküllere denir. Superoxide Dismutase Hazırlayanlar: Funda İLHAN (050559017) Ebru KORKMAZ (050559021) Mehtap BİRKAN (050559008) Nihan BAŞARAN (050559007) Prof. Dr. Figen ERKOÇ Gazi Eğitim Fakültesi GAZİ İ ÜNİVERSİTESİİ

Detaylı

OKSİJENLİ SOLUNUM

OKSİJENLİ SOLUNUM 1 ----------------------- OKSİJENLİ SOLUNUM ----------------------- **Oksijenli solunum (aerobik): Besinlerin, oksijen yardımıyla parçalanarak, ATP sentezlenmesine oksijenli solunum denir. Enzim C 6 H

Detaylı

Hücrelerde gerçekleşen yapım, yıkım ve dönüşüm olaylarının bütününe metabolizma denir.

Hücrelerde gerçekleşen yapım, yıkım ve dönüşüm olaylarının bütününe metabolizma denir. METABOLİZMA ve ENZİMLER METABOLİZMA Hücrelerde gerçekleşen yapım, yıkım ve dönüşüm olaylarının bütününe metabolizma denir. A. ÖZÜMLEME (ANABOLİZMA) Metabolizmanın yapım reaksiyonlarıdır. Bu tür olaylara

Detaylı

EGZERSİZ VE TOPARLANMA SÜRECİ

EGZERSİZ VE TOPARLANMA SÜRECİ EGZERSİZ VE TOPARLANMA SÜRECİ 1 Oksijen Borçlanması (Egzersiz Sonrası Fazla Oksijen Tüketimi) Toparlanma sırasındaki enerji ihtiyacı, egzersiz sırasındaki enerji ihtiyacından daha azdır Toparlanma sırasında

Detaylı

OKSİDAN- ANTİOKSİDAN SİSTEM PROF.DR.GÜLER BUĞDAYCI

OKSİDAN- ANTİOKSİDAN SİSTEM PROF.DR.GÜLER BUĞDAYCI 1 OKSİDAN- ANTİOKSİDAN SİSTEM PROF.DR.GÜLER BUĞDAYCI Amaç 2 SR oluşturdukları hasar ve ilişkili hastalıklar Vücuttaki oksijen kaynakları Radikal hasara karşı koruyular; antioksidan sistem GİRİŞ Aerobik

Detaylı

ENERJİ KULLANIMI VE BESİN MADDELERİ

ENERJİ KULLANIMI VE BESİN MADDELERİ ENERJİ KULLANIMI VE BESİN MADDELERİ ENERJININ SÜREKLILIĞI Egzersizin özelliğine bağlıdır 100 m ATP-CP Maraton aerobik sistem 400-800 m laktik asit sistemi 1500 m ATP-CP, laktik asit sistem ve aerobik sistem

Detaylı

III-Hayatın Oluşturan Kimyasal Birimler

III-Hayatın Oluşturan Kimyasal Birimler III-Hayatın Oluşturan Kimyasal Birimler MBG 111 BİYOLOJİ I 3.1.Karbon:Biyolojik Moleküllerin İskeleti *Karbon bütün biyolojik moleküllerin omurgasıdır, çünkü dört kovalent bağ yapabilir ve uzun zincirler

Detaylı

ENERJİ iş yapabilme veya ortaya koyabilme kapasitesi 6 enerji şekli:

ENERJİ iş yapabilme veya ortaya koyabilme kapasitesi 6 enerji şekli: ENERJİ SİSTEMLERİ 1 ENERJİ iş yapabilme veya ortaya koyabilme kapasitesi 6 enerji şekli: 1. Kimyasal Enerji 2. Mekanik Enerji 3. Isı Enerjisi 4. Işık Enerjisi 5. Elektrik Enerjisi 6. Nükleer Enerji Bu

Detaylı

21.11.2008. I. Koenzim A nedir? II. Tarihsel Bakış III. Koenzim A nın yapısı IV. Asetil-CoA nedir? V. Koenzim A nın katıldığı reaksiyonlar VI.

21.11.2008. I. Koenzim A nedir? II. Tarihsel Bakış III. Koenzim A nın yapısı IV. Asetil-CoA nedir? V. Koenzim A nın katıldığı reaksiyonlar VI. Hazırlayan: Sibel ÖCAL 0501150027 I. Koenzim A nedir? II. Tarihsel Bakış III. Koenzim A nın yapısı IV. Asetil-CoA nedir? V. Koenzim A nın katıldığı reaksiyonlar VI. Eksikliği 1 2 Pantotenik asit (Vitamin

Detaylı

ENERJİ KAYNAKLARI- ENERJİ SİSTEMLERİ DOÇ.DR.MİTAT KOZ

ENERJİ KAYNAKLARI- ENERJİ SİSTEMLERİ DOÇ.DR.MİTAT KOZ ENERJİ KAYNAKLARI- ENERJİ SİSTEMLERİ DOÇ.DR.MİTAT KOZ Enerji Energy(E) Yaşamın devamı için gerekli ön koşul Gözle görülebilen mekanik iş ve vücut ısısının kombinasyonu olarak ortaya çıkar. İnsan vücudu

Detaylı

Dr. M. Emin KAFKAS İnönü Üniversitesi Antrenörlük Eğitimi Bölümü 2015/Malatya

Dr. M. Emin KAFKAS İnönü Üniversitesi Antrenörlük Eğitimi Bölümü 2015/Malatya Dr. M. Emin KAFKAS İnönü Üniversitesi Antrenörlük Eğitimi Bölümü 2015/Malatya Outline (İzlence) 1. Hafta Biyokimya Nedir? Organizmadaki Organik Bileşiklerin Yapısı. 2. Hafta Enerji Sistemleri 3. Hafta

Detaylı

İskelet Kasının Egzersize Yanıtı; Ağırlık çalışması ile sinir-kas sisteminde oluşan uyumlar. Prof.Dr.Mitat KOZ

İskelet Kasının Egzersize Yanıtı; Ağırlık çalışması ile sinir-kas sisteminde oluşan uyumlar. Prof.Dr.Mitat KOZ İskelet Kasının Egzersize Yanıtı; Ağırlık çalışması ile sinir-kas sisteminde oluşan uyumlar Prof.Dr.Mitat KOZ 1 İskelet Kasının Egzersize Yanıtı Kas kan akımındaki değişim Kas kuvveti ve dayanıklılığındaki

Detaylı

11. SINIF KONU ANLATIMI 2 ATP-2

11. SINIF KONU ANLATIMI 2 ATP-2 11. SINIF KONU ANLATIMI 2 ATP-2 Fotosentez ve kemosentez reaksiyonları hem endergonik hem ekzergonik reaksiyonlardır. ATP molekülü ile hücrenin endergonik ve ekzergonik reaksiyonları arasında enerji transferini

Detaylı

TEST 1. Hücre Solunumu. 4. Aşağıda verilen moleküllerden hangisi oksijenli solunumda substrat olarak kullanılamaz? A) Glikoz B) Mineral C) Yağ asidi

TEST 1. Hücre Solunumu. 4. Aşağıda verilen moleküllerden hangisi oksijenli solunumda substrat olarak kullanılamaz? A) Glikoz B) Mineral C) Yağ asidi 1. Termometre Çimlenen bezelye tohumlar Termos Çimlenen bezelye tohumları oksijenli solunum yaptığına göre yukarıdaki düzenekle ilgili, I. Termostaki oksijen miktarı azalır. II. Termometredeki sıcaklık

Detaylı

Hücre solunumu ve fermentasyon enerji veren katabolik yollardır. (ΔG=-686 kcal/mol)

Hücre solunumu ve fermentasyon enerji veren katabolik yollardır. (ΔG=-686 kcal/mol) hücre solunumu Hücre solunumu ve fermentasyon enerji veren katabolik yollardır. (ΔG=-686 kcal/mol) C 6 H 12 O 6 + 6 O 2 6 CO 2 + 6 H 2 0 + enerji (ATP + ısı) Hücre solunumu karbonhidratlar, yağlar ve protein

Detaylı

KARDİYAK REHABİLİTASYON ÖĞR. GÖR. CİHAN CİCİK

KARDİYAK REHABİLİTASYON ÖĞR. GÖR. CİHAN CİCİK KARDİYAK REHABİLİTASYON ÖĞR. GÖR. CİHAN CİCİK Uzun süreli immobilizasyon sonucu: - Nitrojen ve protein dengesi bozulur. - İskelet kasının kitlesi, kasılma kuvveti ve etkinliği azalır. - İskelet kaslarında

Detaylı

Notlarımıza iyi çalışan kursiyerlerimiz soruların çoğunu rahatlıkla yapılabileceklerdir.

Notlarımıza iyi çalışan kursiyerlerimiz soruların çoğunu rahatlıkla yapılabileceklerdir. Biyokimya sınavı orta zorlukta bir sınavdı. 1-2 tane zor soru ve 5-6 tane eski soru soruldu. Soruların; 16 tanesi temel bilgi, 4 tanesi ise detay bilgi ölçmekteydi. 33. soru mikrobiyolojiye daha yakındır.

Detaylı

6. glikolizde enerji kazanım hesaplamalarında; Substrat düzeyinde -ATP üretimi yaklaşık yüzde kaç hesaplanır? a. % 0 b. % 2 c. % 10 d. % 38 e.

6. glikolizde enerji kazanım hesaplamalarında; Substrat düzeyinde -ATP üretimi yaklaşık yüzde kaç hesaplanır? a. % 0 b. % 2 c. % 10 d. % 38 e. www.lisebiyoloji.com ayxmaz/biyoloji Test Çoktan Seçmeli 1. Hangi terim moleküllerin parçalanması ile açığa çıkan enerjinin depolandığı metabolik yolları ifade eder? a. anabolik yollar b. Katabolik yollar

Detaylı

İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji ABD Prof. Dr. Filiz Aydın

İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji ABD Prof. Dr. Filiz Aydın İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji ABD Prof. Dr. Filiz Aydın Mitokondri, ökaryotik organizmanın farklı bir organeli Şekilleri küremsi veya uzun silindirik Çapları 0.5-1 μm uzunlukları 2-6 μm Sayıları

Detaylı

Hücre Solunumu: Kimyasal Enerji Eldesi

Hücre Solunumu: Kimyasal Enerji Eldesi Hücre Solunumu: Kimyasal Enerji Eldesi Hücre solunumu ve fermentasyon enerji veren katabolik yollardır. Organik moleküllerin atomları enerji depolamaya müsaittir. Hücreler enzimler aracılığı ile organik

Detaylı

!10 saniye ile 2 dakika arasında süren şiddetli eforlarda enerjinin büyük bölümü bu sistemden karşılanır.

!10 saniye ile 2 dakika arasında süren şiddetli eforlarda enerjinin büyük bölümü bu sistemden karşılanır. EGZERSİZ FİZYOLOJİSİ Prof. Dr. Dr. Rüştü Güner Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Spor Hekimliği Anabilim Dalı AKTARILACAK KONULAR Egzersizde Enerji Metabolizması Egzersizde Kassal Uyumlar Egzersiz Sonrası

Detaylı

Dr. M. Emin KAFKAS İnönü Üniversitesi Antrenörlük Eğitimi Bölümü 2015/Malatya

Dr. M. Emin KAFKAS İnönü Üniversitesi Antrenörlük Eğitimi Bölümü 2015/Malatya Dr. M. Emin KAFKAS İnönü Üniversitesi Antrenörlük Eğitimi Bölümü 2015/Malatya Outline (İzlence) 1. Hafta Biyokimya Nedir? Organizmadaki Organik Bileşiklerin Yapısı. 2. Hafta Enerji Sistemleri 3. Hafta

Detaylı

6. BÖLÜM MİKROBİYAL METABOLİZMA

6. BÖLÜM MİKROBİYAL METABOLİZMA 6. BÖLÜM MİKROBİYAL METABOLİZMA 1 METABOLİZMA Hücrede meydana gelen tüm reaksiyonlara denir Anabolizma: Basit moleküllerden kompleks moleküllerin sentezlendiği enerji gerektiren reaksiyonlardır X+Y+ENERJİ

Detaylı

Serbest radikallerin etkileri ve oluşum mekanizmaları

Serbest radikallerin etkileri ve oluşum mekanizmaları Serbest radikallerin etkileri ve oluşum mekanizmaları Serbest radikallerin yapısında, çoğunlukla oksijen yer almaktadır. (reaktif oksijen türleri=ros) ROS oksijen içeren, küçük ve oldukça reaktif moleküllerdir.

Detaylı

ENERJİ KAYNAKLARI- ENERJİ SİSTEMLERİ DOÇ.DR.MİTAT KOZ

ENERJİ KAYNAKLARI- ENERJİ SİSTEMLERİ DOÇ.DR.MİTAT KOZ ENERJİ KAYNAKLARI- ENERJİ SİSTEMLERİ DOÇ.DR.MİTAT KOZ Enerji Energy(E) Yaşamın devamı için gerekli ön koşul Gözle görülebilen mekanik iş ve vücut ısısının kombinasyonu olarak ortaya çıkar. İnsan vücudu

Detaylı

Uzm. Fzt. Kağan Yücel - Ufuk Üni. SHMYO Öğrt. Gör. Egzersize Giriş ve Egzersiz Fizyolojisi

Uzm. Fzt. Kağan Yücel - Ufuk Üni. SHMYO Öğrt. Gör. Egzersize Giriş ve Egzersiz Fizyolojisi Uzm. Fzt. Kağan Yücel - Ufuk Üni. SHMYO Öğrt. Gör. Egzersize Giriş ve Egzersiz Fizyolojisi Hareket sisteminin temel yapı taşları iskelet ve kaslardır. Kaslar; çizgili kaslar ve düz kaslardan oluşur. Kalp

Detaylı

YAZILIYA HAZIRLIK TEST SORULARI. 11. Sınıf

YAZILIYA HAZIRLIK TEST SORULARI. 11. Sınıf YAZILIYA HAZIRLIK TEST SORULARI 11. Sınıf 1) Oksijenli solunumda, oksijen molekülleri, I. Oksidatif fosforilasyon II. Glikoliz II. Krebs Evrelerinden hangilerinde kullanılır? A) Yalnız I B) Yalnız II C)

Detaylı

13 HÜCRESEL SOLUNUM LAKTİK ASİT FERMANTASYONU

13 HÜCRESEL SOLUNUM LAKTİK ASİT FERMANTASYONU 13 HÜCRESEL SOLUNUM LAKTİK ASİT FERMANTASYONU Laktik Asit Fermantasyonu Glikozdan oksijen yokluğunda laktik asit üretilmesine LAKTİK ASİT FERMANTASYONU denir. Bütün canlılarda sitoplazmada gerçekleşir.

Detaylı

SERBEST RADİKALLER, OKSİDATİF STRES VE ANTİOKSİDAN SİSTEMLER

SERBEST RADİKALLER, OKSİDATİF STRES VE ANTİOKSİDAN SİSTEMLER SERBEST RADİKALLER, OKSİDATİF STRES VE ANTİOKSİDAN SİSTEMLER SERBEST RADİKALLER Serbest radikaller dış yörüngelerinde eşlenmemiş elektron bulundurmaları nedeniyle diğer bileşiklerden farklı kimyasal bileşiklerdir.

Detaylı

ELİT GÜREŞÇİLERDE BİR MAÇLIK MÜSABAKANIN ENOLAZ VE OKSİDAN/ANTİOKSİDAN DURUM ÜZERİNE ETKİLERİ

ELİT GÜREŞÇİLERDE BİR MAÇLIK MÜSABAKANIN ENOLAZ VE OKSİDAN/ANTİOKSİDAN DURUM ÜZERİNE ETKİLERİ THE EFFECTS OF ONE MATCH GAME ON ENOLASE AND OXIDANT/ANTIOXIDANT STATUS IN ELITE WRESTLERS ELİT GÜREŞÇİLERDE BİR MAÇLIK MÜSABAKANIN ENOLAZ VE OKSİDAN/ANTİOKSİDAN DURUM ÜZERİNE ETKİLERİ 1 Ökkeş Alpaslan

Detaylı

METABOLİZMA REAKSİYONLARI. Hazırlayanlar Prof. Dr. Ayşe CAN Prof.Dr. Nuriye AKEV

METABOLİZMA REAKSİYONLARI. Hazırlayanlar Prof. Dr. Ayşe CAN Prof.Dr. Nuriye AKEV METABOLİZMA REAKSİYONLARI Hazırlayanlar Prof. Dr. Ayşe CAN Prof.Dr. Nuriye AKEV METABOLİZMA Canlı sistemde maddelerin uğradığı kimyasal değişikliklerin hepsine birden metabolizma, bu değişiklikleri meydana

Detaylı

Canlılarda Enerjitik Olaylar, Fotosentez ve Kemosentez, Aerobik Solunum ve Fermantasyon

Canlılarda Enerjitik Olaylar, Fotosentez ve Kemosentez, Aerobik Solunum ve Fermantasyon Canlılarda Enerjitik Olaylar, Fotosentez ve Kemosentez, Aerobik Solunum ve Fermantasyon SOLUNUM İki çeşit solunum vardır HÜCRE DIŞI SOLUNUM: Canlıların dış ortamdan O 2 alıp, dış ortama

Detaylı

Dayanıklılık ve antrenman

Dayanıklılık ve antrenman Dayanıklılık ve antrenman Çocukların büyüme ile fonksiyonel ve anatomik özelliklerinki gelişme; kalp akciğer, kan ve iskelet kası kapasite ve büyüklükleri de artar. Bu da mak. oksijen kapasitesi artmasında

Detaylı

ENZİMLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ - II. Doç Dr. Nurzen SEZGİN

ENZİMLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ - II. Doç Dr. Nurzen SEZGİN ENZİMLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ - II Doç Dr. Nurzen SEZGİN bstrate Enzyme substrate Enzyme substrate Enzyme substrate Enzyme substrate Enzyme substrate Enzyme substrate Enzyme substrate Enzyme substrate

Detaylı

T. C. İSTANBUL BİLİM ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİYOKİMYA ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS PROGRAMI EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI MÜFREDATI

T. C. İSTANBUL BİLİM ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİYOKİMYA ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS PROGRAMI EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI MÜFREDATI I. YARIYILI T. C. İSTANBUL BİLİM ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİYOKİMYA ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS PROGRAMI 2016-2017 EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI MÜFREDATI B 601 Temel Biyokimya I Zorunlu 3 0 3 4 B

Detaylı

15- RADYASYONUN NÜKLEİK ASİTLER VE PROTEİNLERE ETKİLERİ

15- RADYASYONUN NÜKLEİK ASİTLER VE PROTEİNLERE ETKİLERİ 15- RADYASYONUN NÜKLEİK ASİTLER VE PROTEİNLERE ETKİLERİ İyonlaştırıcı radyasyonların biyomoleküllere örneğin nükleik asitler ve proteinlere olan etkisi hakkında yeterli bilgi yoktur. Ancak, nükleik asitlerden

Detaylı

İal-biyoloji METABOLİZMA/SOLUNUM. 1.Metabolizma ölçümünde dikkate edilecek koşullar nelerdir?

İal-biyoloji METABOLİZMA/SOLUNUM. 1.Metabolizma ölçümünde dikkate edilecek koşullar nelerdir? METABOLİZMA/SOLUNUM 1.Metabolizma ölçümünde dikkate edilecek koşullar nelerdir? 2.Solunum evrelerinde elektron vericiler (giren madde) ve elektron alıcıları (son) yazınız Evreler Elektron vericiler Elektron

Detaylı

Metabolizma. Metabolizmaya giriş. Metabolizmaya giriş. Metabolizmayı tanımlayacak olursak

Metabolizma. Metabolizmaya giriş. Metabolizmaya giriş. Metabolizmayı tanımlayacak olursak Metabolizma Yaşamak için beslenmek zorundayız. Çünkü; Besinlerden enerji elde ederiz ve bu enerji; Hücresel faaliyetleri sürdürmemiz, Hareket etmemiz, Taşınım olaylarını gerçekleştirebilmemiz, Vücut sıcaklığını

Detaylı

Beslenmeden hemen sonra, artan kan glikoz seviyesi ile birlikte insülin hormon seviyesi de artar. Buna zıt olarak glukagon hormon düzeyi azalır.

Beslenmeden hemen sonra, artan kan glikoz seviyesi ile birlikte insülin hormon seviyesi de artar. Buna zıt olarak glukagon hormon düzeyi azalır. Seçmeli Ders: Dokular ve Organlar Arası Metabolik İlişkiler 1.HAFTA Normal metabolizmada aktif olan günlük akış; Yaşamak için gerekli olan enerji akışı, dışardan alınan gıdalardan elde edilir. Kullanılan

Detaylı

I. YARIYIL TEMEL BİYOKİMYA I (B 601 TEORİK 3, 3 KREDİ)

I. YARIYIL TEMEL BİYOKİMYA I (B 601 TEORİK 3, 3 KREDİ) T.C. İSTANBUL BİLİM ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİYOKİMYA ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS PROGRAMI 2014-2015 EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI DERS İÇERİKLERİ I. YARIYIL TEMEL BİYOKİMYA I (B 601 TEORİK 3, 3

Detaylı

OKSİDATİF STRES VE ANTİOKSİDANLAR

OKSİDATİF STRES VE ANTİOKSİDANLAR OKSİDATİF STRES VE ANTİOKSİDANLAR Oksidatif Stres Analiz Parametreleri ve Oksantest Oksante Ar-Ge Laboratuvarı 2012 OKSİDATİF STRES VE ANTİOKSİDANLAR Serbest radikaller, besinlerin oksijen kullanılarak

Detaylı

FİZİKSEL ETKİNLİĞİN OLUŞTURDUĞU KISA VE UZUN SONUCU VÜCUTTA ORTAYA ÇIKAN YANITLARI İNCELER.

FİZİKSEL ETKİNLİĞİN OLUŞTURDUĞU KISA VE UZUN SONUCU VÜCUTTA ORTAYA ÇIKAN YANITLARI İNCELER. EGZERSİZ FİZYOLOJİSİ Prof. Dr. Fadıl ÖZYENER FİZYOLOJİ BİLİM DALI NIN BİR ALT DİSİPLİNİDİR. FİZİKSEL ETKİNLİĞİN OLUŞTURDUĞU KISA VE UZUN (ANTRENMAN) DÖNEMDEKİ STRES SONUCU VÜCUTTA ORTAYA ÇIKAN YANITLARI

Detaylı

ayxmaz/biyoloji Adı: 1.Aşağıda verilen atomların bağ yapma sayılarını (H) ekleyerek gösterin. C N O H

ayxmaz/biyoloji Adı: 1.Aşağıda verilen atomların bağ yapma sayılarını (H) ekleyerek gösterin. C N O H Adı: 1.Aşağıda verilen atomların bağ yapma sayılarını (H) ekleyerek gösterin. C N O H 2.Radyoaktif izotoplar biyologları için önemlidir? Aşağıda radyoakif maddelerin kullanıldığı alanlar sıralanmıştır.bunlarla

Detaylı

Hücre zedelenmesi etkenleri. Doç. Dr. Halil Kıyıcı 2015

Hücre zedelenmesi etkenleri. Doç. Dr. Halil Kıyıcı 2015 Hücre zedelenmesi etkenleri Doç. Dr. Halil Kıyıcı 2015 Homeostaz Homeostaz = hücre içindeki denge Hücrenin aktif olarak hayatını sürdürebilmesi için homeostaz korunmalıdır Hücre zedelenirse ne olur? Hücre

Detaylı

Fotosentez. Fotosentez: CO 2 + H 2. O Glikoz+O 2 O C6H12O6+O 2. Fotosentez: 6CO 2 + 6H 2. Güneş Işığı Klorofil. Güneş Işığı Klorofil

Fotosentez. Fotosentez: CO 2 + H 2. O Glikoz+O 2 O C6H12O6+O 2. Fotosentez: 6CO 2 + 6H 2. Güneş Işığı Klorofil. Güneş Işığı Klorofil ENERJİ ENERJİ Enerji, iģ yapabilme kapasitesidir. Doğada mevcut olan enerji Ģekilleri; 1.Kimyasal Enerji 2.Mekanik Enerji 3.Isı Enerjisi 4.IĢık Enerjisi 5.Elektrik enerjisi 6.Nükleer Enerji ENERJİ KAYNAKLARI

Detaylı

Suyun Radyasyon Kimyası

Suyun Radyasyon Kimyası Suyun Radyasyon Kimyası Radyobiyolojide ve reaktör teknolojisinde kimyasal işlemlerde su ve sulu çözeltilerin önemi nedeniyle suyun radyasyon kimyası deneysel ve teorik çalışmalarda esas konu olmuştur.

Detaylı

Can boğazdan gelir.. Deveyi yardan uçuran bir tutam ottur..

Can boğazdan gelir.. Deveyi yardan uçuran bir tutam ottur.. Can boğazdan gelir.. Deveyi yardan uçuran bir tutam ottur.. 1 BESLENME BİLİMİ 2 Yaşamımız süresince yaklaşık 60 ton besin tüketiyoruz. Besinler sağlığımız ve canlılığımızın devamını sağlar. Sağlıklı bir

Detaylı

4. BÖLÜM EGZERSİZ VE TOPARLANMA

4. BÖLÜM EGZERSİZ VE TOPARLANMA 4. BÖLÜM EGZERSİZ VE TOPARLANMA EGZERSİZ SONRASI TOPARLANMA Toparlanma, organizmanın egzersiz sonrasında istirahat seviyesine dönmesi olarak tanımlanabilir ve toparlanma süreci 4 ana başlık altında incelenir;

Detaylı

BİYOKİMYA ANABİLİM DALI LİSANSÜSTÜ DERS PROGRAMI

BİYOKİMYA ANABİLİM DALI LİSANSÜSTÜ DERS PROGRAMI BİYOKİMYA ANABİLİM DALI LİSANSÜSTÜ DERS PROGRAMI SAĞLIK BİLİMLERİ ENSİTÜSÜ İ Yüksek Lisans Programı SZR 101 Bilimsel Araştırma Ders (T+ U) 2+2 3 6 AD SZR 103 Akılcı İlaç Kullanımı 2+0 2 5 Enstitünün Belirlediği

Detaylı

GLİKOJEN METABOLİZMASI

GLİKOJEN METABOLİZMASI METABOLİZMASI DİLDAR KONUKOĞLU TIBBİ BİYOKİMYA 8.4.2015 DİLDAR KONUKOĞLU 1 YAPISI Alfa-[1,6] glikozid Alfa- [1-4] glikozid bağı yapısal olarak D-glukozdan oluşmuş dallanmış yapı gösteren homopolisakkarittir.

Detaylı

Akreditasyon Sertifikası Eki (Sayfa 1/5) Akreditasyon Kapsamı

Akreditasyon Sertifikası Eki (Sayfa 1/5) Akreditasyon Kapsamı Akreditasyon Sertifikası Eki (Sayfa 1/5) Yeterlilik Testleri Sağlayıcısı Adresi : Maslak Mah. AOS 55. Sokak 42 Maslak No:2A Daire: 231 (A9/07) Sarıyer 34398 İSTANBUL/TÜRKİYE Tel : 0 212 241 26 53 Faks

Detaylı

FİZYOLOJİ BİLİMİNE GİRİŞ

FİZYOLOJİ BİLİMİNE GİRİŞ FİZYOLOJİ BİLİMİNE GİRİŞ fizyoloji Hayvan fiz. İnsan fiz. Bitki fiz. Spor fizyolojisi Fizyoloji; Vücut fonksiyonlarını inceleyen ve bir canlının canlı olma özelliğini devam ettirmede rol oynayan bütün

Detaylı

BİY 315 BİYOKİMYA GİRİŞ. Yrd. Doç. Dr. Ebru SAATÇİ Güz Yarı Dönemi

BİY 315 BİYOKİMYA GİRİŞ. Yrd. Doç. Dr. Ebru SAATÇİ Güz Yarı Dönemi BİY 315 BİYOKİMYA GİRİŞ Yrd. Doç. Dr. Ebru SAATÇİ 2008-2009 Güz Yarı Dönemi 1 Anlatım Planı 1. Makromoleküller ve Su 2. Amino asitler ve Peptidler 3. Proteinler 4. Enzimler 5. Karbohidratlar 6. Nükleik

Detaylı

2. Kanun- Enerji dönüşümü sırasında bir miktar kullanılabilir kullanılamayan enerji ısı olarak kaybolur.

2. Kanun- Enerji dönüşümü sırasında bir miktar kullanılabilir kullanılamayan enerji ısı olarak kaybolur. Enerji Dönüşümleri Enerji Enerji; bir maddeyi taşıma veya değiştirme kapasitesi anlamına gelir. Enerji : Enerji bir formdan diğerine dönüştürülebilir. Kimyasal enerji ;moleküllerinin kimyasal bağlarının

Detaylı

LİPOPROTEİNLER. Lipoproteinler; Lipidler plazmanın sulu yapısından dolayı sınırlı. stabilize edilmeleri gerekir. kanda lipidleri taşıyan özel

LİPOPROTEİNLER. Lipoproteinler; Lipidler plazmanın sulu yapısından dolayı sınırlı. stabilize edilmeleri gerekir. kanda lipidleri taşıyan özel LİPOPROTEİNLER LİPOPROTEİNLER Lipidler plazmanın sulu yapısından dolayı sınırlı olarak çözündüklerinden, taşınmaları için stabilize edilmeleri gerekir. Lipoproteinler; komplekslerdir. kanda lipidleri taşıyan

Detaylı

KAS VE HAREKET FİZYOLOJİSİ

KAS VE HAREKET FİZYOLOJİSİ KAS VE HAREKET FİZYOLOJİSİ KAS DOKUSU TİPLERİ İSKELET KASI İskelet Kasının Yapısı Kas Proteinleri Kas Kontraksiyonu KASILMA TİPLERİ KASIN ENERJİ METABOLİZMASI İskelet Kası Çizgili kastır. İstemli çalışır.

Detaylı

Doğadaki Enerji Akışı

Doğadaki Enerji Akışı Doğadaki Enerji Akışı Güneş enerjisi Kimyasal enerjisi ATP Fotosentez olayı ile enerjisi Hareket enerjisi Isı enerjisi ATP Enerjinin Temel Molekülü ATP + H 2 O ADP + H 2 O ADP + Pi + 7300 kalori AMP +

Detaylı

BİYOLOJİK OKSİDASYON. Doç.Dr.Remisa GELİŞGEN

BİYOLOJİK OKSİDASYON. Doç.Dr.Remisa GELİŞGEN BİYOLOJİK OKSİDASYON Doç.Dr.Remisa GELİŞGEN OKSİDASYON-REDÜKSİYON REAKSİYONLARI Elektronların bir atom veya molekülden bir diğerine geçişleri redoks reaksiyonu olarak adlandırılmaktadır. Redoks : e-transferi

Detaylı

Biyoloji Canlılarda Solunum Enerjinin Açığa Çıkışı

Biyoloji Canlılarda Solunum Enerjinin Açığa Çıkışı Biyoloji Canlılarda Solunum Enerjinin Açığa Çıkışı Canlılarda Enerji Dönüşümleri Canlılarda Solunum: Enerjinin Açığa Çıkışı Canlı hücrede gerçekleşen tüm metabolik olaylar enerji gerektirir. Hayvanlar

Detaylı

ÇOCUKLARDA FİZİKSEL AKTİVİTE VE FİZİKSEL UYGUNLUK PROF. DR. ERDAL ZORBA

ÇOCUKLARDA FİZİKSEL AKTİVİTE VE FİZİKSEL UYGUNLUK PROF. DR. ERDAL ZORBA ÇOCUKLARDA FİZİKSEL AKTİVİTE VE FİZİKSEL UYGUNLUK PROF. DR. ERDAL ZORBA Vücut Kompozisyonu Çocukluk ve gençlik dönemi boyunca beden kompozisyonu sürekli değişkenlik göstermektedir. Bu değişimler; kemik

Detaylı

İ. Ü İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji Anabilim Dalı Prof. Dr. Filiz Aydın

İ. Ü İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji Anabilim Dalı Prof. Dr. Filiz Aydın İ. Ü İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji Anabilim Dalı Prof. Dr. Filiz Aydın Hücre iletişimi Tüm canlılar bulundukları çevreden sinyal alırlar ve yanıt verirler Bakteriler glukoz ve amino asit gibi besinlerin

Detaylı

Redoks Kimyasını Gözden Geçirme

Redoks Kimyasını Gözden Geçirme Redoks Kimyasını Gözden Geçirme I. Yükseltgenme Durumu ya da Sayısı Bir bileşiğin yükseltgenme durumu ya da sayısı, ne derece yükseltgenmiş (elektronca fakir) ya da indirgenmiş (elektronca zengin) bir

Detaylı

ayxmaz/lisebiyoloji.com

ayxmaz/lisebiyoloji.com Adı/Soyadı: Sınıf/No: / Fotosentez İnceleme Çalışma 1. Verilen terimleri kullanarak aşağıdaki ifadeleri tamamlayın. A.Terimler: Klorofil, Kloroplast, Mavi ve kırmızı ışık dalgalarının,yeşil ışık dalgalarının,

Detaylı

Dr. Hülya ÇAKMAK Gıda Mühendisliği Bölümü ANTİOKSİDANLAR

Dr. Hülya ÇAKMAK Gıda Mühendisliği Bölümü ANTİOKSİDANLAR Dr. Hülya ÇAKMAK Gıda Mühendisliği Bölümü ANTİOKSİDANLAR ANTİOKSİDANLAR Aktif oksijen türevleri (ROS) normal metabolizma sırasında vücudumuzun ürettiği yan ürünlerdir. Ancak bazı dış kaynaklardan da serbest

Detaylı

Yağ Asitlerinin β Oksidayonu. Prof. Dr. Fidancı

Yağ Asitlerinin β Oksidayonu. Prof. Dr. Fidancı Yağ Asitlerinin β Oksidayonu Prof. Dr. Fidancı Yağ Asitlerinin Beta Oksidasyonu Yağ asitlerinin enerji üretimi amacı ile yıkımında (yükseltgenme) en önemli yol β oksidasyon yoldudur. β oksidasyon yolu

Detaylı

YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI. 9. Sınıf

YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI. 9. Sınıf YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI 9. Sınıf DOĞRU YANLIŞ SORULARI Nitel gözlemlerin güvenilirliği nicel gözlemlerden fazladır. Ökaryot hücrelerde kalıtım materyali çekirdek içinde bulunur. Ototrof beslenen canlılar

Detaylı

PROF. DR. ERDAL ZORBA

PROF. DR. ERDAL ZORBA PROF. DR. ERDAL ZORBA Vücut Kompozisyonu Çocukluk ve gençlik dönemi boyunca beden kompozisyonu sürekli değişkenlik göstermektedir. Bu değişimler, kemik mineral yoğunluğundaki artış, beden suyundaki değişimler,

Detaylı

EGZERSİZE ENDOKRİN ve METABOLİK YANIT

EGZERSİZE ENDOKRİN ve METABOLİK YANIT EGZERSİZE ENDOKRİN ve METABOLİK YANIT Prof.Dr.Fadıl Özyener Fizyoloji Anabilim Dalı Sempatik Sistem Adrenal Medulla Kas kan dolaşımı Kan basıncı Solunum sıklık ve derinliği Kalp kasılma gücü Kalp atım

Detaylı

HÜCRE SOLUNUMU: KİMYASAL ENERJİ ELDESİ

HÜCRE SOLUNUMU: KİMYASAL ENERJİ ELDESİ HÜCRE SOLUNUMU: KİMYASAL ENERJİ ELDESİ Güneş: Temel enerji kaynağı!!! Güneş ışığı bitkiler ve diğer organizmalar için temel enerji kaynağıdır. 2 Katabolik yollar Hücreler, enzimler aracılığı ile, potansiyel

Detaylı

Solunum. Solunum ve odunsu bitkilerin büyümesi arasında yüksek bir korelasyon bulunmaktadır (Kozlowski ve Pallardy, 1997).

Solunum. Solunum ve odunsu bitkilerin büyümesi arasında yüksek bir korelasyon bulunmaktadır (Kozlowski ve Pallardy, 1997). SOLUNUM Solunum Solunum, canlı hücrelerdeki organik maddelerin oksidasyonuyla, enerjinin açığa çıkarılması olayı olarak tanımlanır. Açığa çıkan enerji, kimyasal enerji (ATP) olarak depolanır. Solunum ürünleri,

Detaylı

Büyümekte olan bir çocuk için ATP nin anaerobik yolla üretimi oldukça önemlidir çünkü

Büyümekte olan bir çocuk için ATP nin anaerobik yolla üretimi oldukça önemlidir çünkü 1 Büyümekte olan bir çocuk için ATP nin anaerobik yolla üretimi oldukça önemlidir çünkü Çocukların çoğu hareketi uzun süreli orta düzeyde aktivitelerden çok; kısa süreli patlayıcı aktiviteleri içermektedir

Detaylı

FİZYOLOJİ Yrd.Doç.Dr. Önder AYTEKİN

FİZYOLOJİ Yrd.Doç.Dr. Önder AYTEKİN FİZYOLOJİ Yrd.Doç.Dr. Önder AYTEKİN Fizyolojide Temel Kavramlar FİZYOLOJİ Fizyolojinin amacı; Yaşamın başlangıcı- gelişimi ve ilerlemesini sağlayan fiziksel ve kimyasal etkenleri açıklamaktır (tanımlamak)

Detaylı

BĠYOKĠMYA DOÇ. DR. MEHMET KARACA

BĠYOKĠMYA DOÇ. DR. MEHMET KARACA BĠYOKĠMYA DOÇ. DR. MEHMET KARACA TANIMLAR GLĠKOLĠZ: (LĠZ LEZYON (LYSIS), YIKAMA, PARÇALAMA ANLAMINDADIR). Glikoliz hücrede sitozolde gerçekleģir. Glikoliz olayı hem aerobik hem de anaerobik organizmalarda

Detaylı

SOLUNUM SİSTEMİ VE EGZERSİZ

SOLUNUM SİSTEMİ VE EGZERSİZ SOLUNUM SİSTEMİ VE EGZERSİZ Solunum Sisteminin Temel Anatomisi Burun veya ağız Farinks Larinks Trakea Bronşlar Bronşioller Alveoller İletim bölgesi: gaz değişimine katılmayan ağız, burun, larinks, trakea,

Detaylı

DERS TANITIM BİLGİLERİ. Çarşamba günleri, Saat:

DERS TANITIM BİLGİLERİ. Çarşamba günleri, Saat: DERS TANITIM BİLGİLERİ Dersin Kodu ve Adı Bölüm / Program Dersin Dili Dersin Türü Dersi Verenler Dersle İlgili Görüşme Saatleri Dersin Amacı Öğrenme çıktıları ve alt beceriler ECF22714 Biyokimya-Klinik

Detaylı

Hücreler Enerjiyi Nasıl Elde Eder?

Hücreler Enerjiyi Nasıl Elde Eder? Hücreler Enerjiyi Nasıl Elde Eder? MBG 111 BİYOLOJİ I Hazırlayan: Yrd.Doç.Dr. Yosun MATER Ekosistem ve Enerji Ekosistemde enerjinin akışı güneş ışığı ve ısı şeklinde gözlenir. Tam tersine canlı hücrelerde

Detaylı

Lourdes. Serbest Radikallerle Savaşan SAĞLIK ve GENÇLİK DOLU SU

Lourdes. Serbest Radikallerle Savaşan SAĞLIK ve GENÇLİK DOLU SU Lourdes Serbest Radikallerle Savaşan SAĞLIK ve GENÇLİK DOLU SU Serbest Radikaller Yaşlanma sürecinin en önemli unsurlarından biri serbest radikallerin hücrelerimiz ve DNA mıza verdiği zararlardır. Serbest

Detaylı

Kloroform, eter ve benzen gibi organik çözücülerde çözünen bunun yanı sıra suda çözünmeyen veya çok az çözünen organik molekül grubudur.

Kloroform, eter ve benzen gibi organik çözücülerde çözünen bunun yanı sıra suda çözünmeyen veya çok az çözünen organik molekül grubudur. Kloroform, eter ve benzen gibi organik çözücülerde çözünen bunun yanı sıra suda çözünmeyen veya çok az çözünen organik molekül grubudur. Yağların suda çözünmemesi canlılığın devamı içi önemlidir. Çünkü

Detaylı

YAŞAMBOYU SPOR ve ANTRENMAN BİLGİSİ. HAZIRLAYAN Zekeriya BAŞEKEN Beden Eğitimi Öğretmeni 1

YAŞAMBOYU SPOR ve ANTRENMAN BİLGİSİ. HAZIRLAYAN Zekeriya BAŞEKEN Beden Eğitimi Öğretmeni 1 YAŞAMBOYU SPOR ve ANTRENMAN BİLGİSİ HAZIRLAYAN Zekeriya BAŞEKEN Beden Eğitimi Öğretmeni 1 Spor insanoğlunun var oluşundan beri onunla beraber olan, belirli kurallar içeren, rekabet ortamı olan, haz veren

Detaylı

ORGANİZMANIN ÖNEMLİ METABOLİK DURUMLARI

ORGANİZMANIN ÖNEMLİ METABOLİK DURUMLARI ORGANİZMANIN ÖNEMLİ METABOLİK DURUMLARI Metabolizma durumları Memelilerde ana hatları ile en az iki metabolizma durumu önemlidir. Bunların birincisi besin maddelerinin kana emildiği beslenme (rezorpsiyon),

Detaylı

TIBBİ BİYOKİMYA ANABİLİM DALI LİSANSÜSTÜ DERS PROGRAMI

TIBBİ BİYOKİMYA ANABİLİM DALI LİSANSÜSTÜ DERS PROGRAMI TIBBİ BİYOKİMYA ANABİLİM DALI LİSANSÜSTÜ DERS PROGRAMI SAĞLIK BİLİMLERİ ENSİTÜSÜ İ Yüksek Lisans Programı SZR 101 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Ders (T+ U) 2+2 3 6 AD SZR 103 Akılcı İlaç Kullanımı 2+0

Detaylı

BİYOKİMYADA METABOLİK YOLLAR DERSİ VİZE SINAV SORULARI ( ) (Toplam 4 sayfa olup 25 soru içerir) (DERSİN KODU: 217)

BİYOKİMYADA METABOLİK YOLLAR DERSİ VİZE SINAV SORULARI ( ) (Toplam 4 sayfa olup 25 soru içerir) (DERSİN KODU: 217) BİYOKİMYADA METABOLİK YOLLAR DERSİ VİZE SINAV SORULARI (05.11.2012) (Toplam 4 sayfa olup 25 soru içerir) (DERSİN KODU: 217) Adı Soyadı: A Fakülte No: 1- Asetil KoA, birçok amaçla kullanılabilir. Aşağıdakilerden

Detaylı

SPORDA ERGOJENİK YARDIM. (Sporda Beslenme ve Ergojenik Yardım)

SPORDA ERGOJENİK YARDIM. (Sporda Beslenme ve Ergojenik Yardım) SPORDA ERGOJENİK YARDIM (Sporda Beslenme ve Ergojenik Yardım) Günlük Beslenme Oranları ERGOJENİK YARDIM NEDİR? Fiziksel performansı arttırmak için sporcular tarafından kullanılan değişik yöntem, araç ya

Detaylı

Hücreler, kimyasal yasaların geçerli olduğu kimyasal fabrikalar olarak da kabul edilmektedir.

Hücreler, kimyasal yasaların geçerli olduğu kimyasal fabrikalar olarak da kabul edilmektedir. Hücreler, kimyasal yasaların geçerli olduğu kimyasal fabrikalar olarak da kabul edilmektedir. Yaşamın temelini oluşturan kimyasal tepkimelerin tümü Metabolizma olarak adlandırılmaktadır. Bitki hücrelerinde

Detaylı

SANKO ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ 2015-2016 EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI DERS KURULU 102: HÜCRE VE DOKU SİSTEMLERİ

SANKO ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ 2015-2016 EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI DERS KURULU 102: HÜCRE VE DOKU SİSTEMLERİ 05-06 EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI DERS KURULU 0: HÜCRE VE DOKU SİSTEMLERİ Ders Kurulu Başkanı: / Başkan Yardımcıları: / Histoloji Embriyoloji Yrd. Doç. Dr. Bahadır Murat Demirel / Üyeler: / Tıbbi / Dersin AKTS

Detaylı

Solunumda organik bileşikler karbondioksite yükseltgenir ve absorbe edilen oksijen ise suya indirgenir.

Solunumda organik bileşikler karbondioksite yükseltgenir ve absorbe edilen oksijen ise suya indirgenir. Solunum bütün aktif hücrelerde oksijenin absorbe edilmesi ve buna eşdeğer miktarda karbondioksitin salınması şeklinde sürekli olarak devam eden bir prosestir. Solunumda organik bileşikler karbondioksite

Detaylı

SOLUNUM SİSTEMİ VE EGZERSİZ

SOLUNUM SİSTEMİ VE EGZERSİZ SOLUNUM SİSTEMİ VE EGZERSİZ Egzersiz sırasında çalışan kaslar, ihtiyaç duydukları enerji için oksijen (O 2 ) kullanır ve karbondioksit (CO 2 ) üretir. Akciğerler, hava ile kanın karşılaştığı ı organlardır.

Detaylı

9- RADYASYONUN ETKİ MEKANİZMALARI 9.1- RADYASYONUN İNDİREKT (DOLAYLI) ETKİSİ

9- RADYASYONUN ETKİ MEKANİZMALARI 9.1- RADYASYONUN İNDİREKT (DOLAYLI) ETKİSİ 9- RADYASYONUN ETKİ MEKANİZMALARI 9.1- RADYASYONUN İNDİREKT (DOLAYLI) ETKİSİ Radyasyonun indirekt etkisi iyonlaştırdığı su moleküllerinin oluşturdukları serbest radikaller aracılığıyla olmaktadır. Çünkü

Detaylı

GLİKOLİZİN KONTROLU Prof. Dr. İzzet Hamdi Öğüş

GLİKOLİZİN KONTROLU Prof. Dr. İzzet Hamdi Öğüş GLİKOLİZİN KONTROLU Prof. Dr. İzzet Hamdi Öğüş hamdiogus@gmail.com Yakın Doğu Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı, Le>oşa, KKTC GLİKOLİZİN ALLOSTERİK DÜZENLENMESİ Metabolik düzenleme: Bütün

Detaylı

T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANABİLİM DALI

T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANABİLİM DALI T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANABİLİM DALI CATECHIN UYGULAMASININ EGZERSİZDEKİ SERBEST RADİKAL VE ANTİOKSİDAN ENZİM DÜZEYLERİ ÜZERİNE ETKİSİ DOKTORA TEZİ Erdil

Detaylı

3. BÖLÜM EGZERSİZ VE TOPARLANMA

3. BÖLÜM EGZERSİZ VE TOPARLANMA 3. BÖLÜM EGZERSİZ VE TOPARLANMA EGZERSİZ Z SONRASI TOPARLANMA Egzersizden sonraki toparlanma periyodu sırasındaki enerji ihtiyacı, egzersiz sonlandığı için egzersiz sırasındaki enerji ihtiyacından daha

Detaylı

6. glikolizde enerji kazanım hesaplamalarında; Substrat düzeyinde -ATP üretimi yaklaşık yüzde kaç hesaplanır? a. % 0 b. % 2 c. % 10 d. % 38 e.

6. glikolizde enerji kazanım hesaplamalarında; Substrat düzeyinde -ATP üretimi yaklaşık yüzde kaç hesaplanır? a. % 0 b. % 2 c. % 10 d. % 38 e. www.lisebiyoloji.com ayxmaz/biyoloji Test Çoktan Seçmeli 1. Hangi terim moleküllerin parçalanması ile açığa çıkan enerjinin depolandığı metabolik yolları ifade eder? a. anabolik yollar b. Katabolik yollar

Detaylı