Üç Temel Soru. İdeal Hakim Kimdir? Toplum ve Vatandaş Bizden Ne Bekliyor? Adalete Olan Güveni Etkileyen Faktörler Nelerdir?

Transkript

1 Uluslararası Belgelerdeki Yargı Etiği Algısının Türk Uygulamacılar Yönünden Değerlendirilmesi(Etik Değerlerin Bizcesi) - Mahmut Şen Ankara 10. İdare Mahkemesi Başkanı Yargı Etiği Sempozyumu 15 Kasım 2012 Ankara

2 Üç Temel Soru İdeal Hakim Kimdir? Toplum ve Vatandaş Bizden Ne Bekliyor? Adalete Olan Güveni Etkileyen Faktörler Nelerdir?

3 İdeal Hakim kimdir? Tarafsız,bağımsız,doğru ve dürüst,tavır ve davranışlarında ve verdiği kararlarda tutarlı,işinin ehli,yerel hukuk kuralları kadar evrensel hukuk normlarını da bilen ve uygulayan,cesur,iş sahipleri,meslektaşları ve birlikte çalıştığı personele karşı saygılı,yargısal süreçleri yürütürken taraflara tanınan hak ve muamelelerde eşitlik ilkesini gözeten,hukukun üstünlüğü ilkesinin gerçekleştirilmesini şiar edinen kişidir.(avrupa Yargı Konsyleri Raporu)

4 Toplum ve Vatandaş ne bekliyor? Hakimin tarafsız, bağımsız, dürüst, davayı çözmeye ehliyet ve liyakatlı bir arabulucu olması, Hiçbir gücün etkisi altında kalmadan hukuk kurallarını somut olaya uygulaması,

5 Bağımsızlık Kopenhag kriterlerine göre; Kurumsal bağımsızlık; Kuvvetler ayrılığı ilkesi gereği Yasama ve yürütme organından,idari ve mali bağımsızlık, Kişisel bağımsızlık; Her türlü resmi ve gayri resmi baskı grubundan, Kamuoyundan,basından,arkadaş ve meslektaşlardan,

6 Kişisel Bağımsızlık Hakimin dış etkenlerden bağımsızlığı, Meslektaşlarından bağımsız olması, Meslektaşlar arası müzakere uygun, Bakılmakta olan bir dava hakkında görüş alışverişi, Hatta üst yargı mercii üyesine görüş sorma, Etik İlkelerine uygun değil,

7 Bağımsızlık Hakim, hiyerarşik bir pozisyonda değil, kimseden emir ve talimat almaz, kararlarını hiçbir kuruma (temyiz ve istinaf mercileri dahil)beğendirmek zorunda değil, Bangalor ilkelerine göre, usul hükümlerine uymak şartıyla kararını hukukun evrensel ilkelerine, anayasaya ve kanuna dayandırdığı sürece sürece verdiği kararlar yüzünden disiplin yaptırımına maruz bırakılamaz.

8 Tarafsızlık Hakimin anayasa,kanuna uymak şartıyla sadece vicdani kanaatine göre karar vermesi, Bağımsızlık ilkesi tarafsızlığın önşartı ancak tek başına tarafsızlığı garanti etmez, AİHM'e göre, tarafsızlığın subjektif yönü olan hakimin kişisel inanç, felsefi düşünce, ideolojik yöneliminin kararlarını etkilememesi gerekiyor,

9 Taraf Algısı Duruşmada tutum,davranış,söz,mimik,şaka,vücut dili, savunma hakkına riayet, iş sahiplerine saygısızlık,küçük düşürme, Etnik köken,ırk, cinsiyet, yaş ve eğitim durumu vs. gibi konularla suç istatistikleri arasında bağlantı kurma, Taraflardan biriyle diğerinin yokluğunda görüşme, Siyasi konularda yorum yapma, basına açıklama yapma,ya da bakmakta olduğu dava hakkında konuşma, ceza mahkemesi hakiminin terör suçlarına verilecek cezanın ağırlığı,aile mahkemesi hakiminin sadakatsiz

10 Davadan Çekilme Hakim davadan çekilmesini gerektiren durumlarda emin olmasa bile kamuoyu algısını düşünerek bu yolu kullanmalıdır,ancak mümkün olduğu ölçüde tutum ve davranışları ile bu durumların ortaya çıkmasını önlemelidir. Halka açık şirkette hisse, Aile bireylerinin sosyal ve ekonomik ilişkileri,

11 DÜRÜSTLÜK YA DA DOĞRULUK Hakim, meslek içi ve dışında hakimlik mesleğine yakışır şekilde davranmalı, Doğru ve dürüst kişiliği ve yaşam tarzı ile örnek olmalı, Her türlü yalan ve yanlış işten (kanunen ve ahlaken)uzak durmalı, Doğruluk ve dürüstlük bir erdem değil, meslek için bir gerekliliktir Standart Belirleme zorluğu Hakimin görev yaptığı toplumda ortalama bir insanın makul görmeyeceği,şahit olduğu zaman hakime ve bir bütün olarak yargı organına güvenini zedeleyeceği tutum,davranış ve hallerden kaçınması gerekir.

12 Dürüstlük ve Tutarlılık Hakim, kişiliği, sürdürdüğü hayat tarzı, tutum ve davranışları nedeniyle kınanmamalı, güven telkin etmeli,yaşantısı mesleğine uygun, tutarlı olmalı, Aile hakimi eşine ve çocuklarına karşı kötü muamele,esnafa borç, mesaiye geç gelme, Adalete güven, kötü örneklerin hep hatırlanması,

13 Özel Hayat Kısıtlılıklar Özel hayat,standart belirlemek zor olsada, toplumda kınanmama,yadırganmama ilkesi, başka meslek mensuplarına göre özel hayatında hakimin daha fazla kısıtlamaya ve kontrole maruz kalacağını, diğer insanlar için normal kabul edilen pek çok şeyi yapamayacağını bilmesi, Örneğin çocukluk arkadaşı bile olsa ilçede görev yapan birkaç avukatttan birisiyle yemeğe gitmek,hukuk firması, şirket resepsiyon, at yarışı, loto oynamak, her akşam bir lokalde kağıt oynamak,kamouyu algısı önemli, ihtiyatlı olunmalı, ama keşiş ya da aziz hayatı değil, toplumun içinde olunmalı,

14 kısıtlılık Mümkün olduğunca uyuşmazlığın tarafları ve kamouyu nezdinde tarafsızlık algısına zarar verecek ortamlarda bulunmama,tarafların bulunduğu etkinliklerden ve kamuoyunda politize olan, sosyal ve siyasi konularda radikal, toplumca benimsenmeyen kurum ve kişiler tarafından düzenlenen etkinliklerden uzak durma, hakiminde bu görüşleri paylaştığı yönünde algı oluşmasına izin vermeme,

15 Uygunluk Tutum ve davranışlarının hakimlik mesleğinin vakar ve onuruna uygun olması, uygunsuz olarak algılanan her türlü aktiviteden de kaçınılması, ABA ilkeleri belirlenirken en fazla tartışılan ''uygunsuz görüntü''nün ne olduğu, Tanımı ve sınırları net değil,kamouyu algısı, Kamuya açık bir alanda davasına baktığı bir kişi ile konuşma,sonra bu kişi lehine karar,küçük ilçede her hafta halı saha ya da pikniğe gittiği kişinin davasına bakma, keşfe katılan ve sıcak altında uzun süre yürüyen hakimin, içecek suyunuz da mı yok?diye sorması, maddi beklenti algısı, özel işte ayrıcalıklı muamele talep etmeme, antetli kağıt, ünvanın kullanıldığı kişisel şikayet mektubu, bilgi edinme başvurusu,

16 Söz ve Beyanlar Hakim, düşüncelerini açıklarken fikirleri nedeniyle tartışmaların odağında yer alıp yargının güvenilirliği konusunda tartışmalara neden olacaksa bu tür beyanlardan kaçınmak gerekir. Hakimin özel hayatında bile sarfedeceği söz ve davranışlar ile tarafsız, önyargıdan uzak,gelişmelere açık bir kişi olduğunu,toplumun genelini şok edici, rahatsızlık doğurucu beyan ve durumlar karşısında bile soğukkanlılığını koruyup, popüler olan, hoşa giden, övülen görüşü değil, doğru olanı,yasanın ve vicdanının emrettiğini sergileyeceğini göstermesi gerekir.

17 Kitap, Sempozyum Hakim, görevi nedeniyle öğrenmiş olduğu gizli bilgileri veya ticari sırları her açığa vurmamalı, Meslek içi eğitime, sempozyum ve seminerlere katılmak tavsiye edilmekte, Ancak sempozyumun kimin tarafından düzenlendiği de önemli. Konu hukuki olsa bile o mahkemede davası bulunan özel ya da kamu kuruluşlarının programlarına katılmak uygun değil.bu konuda diğer bir hususta hakim tarafından yapılacak sunum ya da konuşma karşılığında organizasyonu yapanlar tarafından bir ödeme yapılacaksa ödenecek miktarın diğer konuşmacılara yapılan ödemeden farklı olmaması gerekir.

18 Spor, sanat Hakimlerin spor müsabakalarına katılması, resim,müzik, tiyatro gibi sanatsal faaliyetlerle ilgilenmesi etik değerlere aykırı görülmemekle birlikte yapılacak faaliyetin mesaiye etkisinin olamaması, hakimlik mesleğinin şeref ve onurunu zedelememesi gerekir. Bu kapsamda ava ya da balığa gitmesinde bir beis olmayan hakimin, koruma altında bulunan bir hayvanı vurması, aşırı avlanması, elinde tüfekle ilçe merkezinde dolaşması uygun bir davranış olarak algılanmayabilir.

19 yok. Ekonomik Faaliyet Esnaf, tacir,acenta vs. gibi faaliyetlerde bulunmak hem iç hukukta hem evrensel ilkelerde yasak. Hisse senedi ve tahvil sahibi olmak, gayrimenkul almaksatmak(ticari faaliyet olmamak kaydıyla)yasak değil, Aile şirketi bile olsa yönetiminde yer almak, kamu kuruluşu bile olsa ticari bir şirkete danışman veya yönetici olmak yasak. Oturduğu gayrimenkulün yer aldığı sitede yönetici olmasında beis

20 Hediye ve Borçİsteme Aile fertleri ve kalem personeli dahil yargı görevinin yürütülmesi ile ilgili davanın taraflarından ya da üçüncü kişilerden, hediye ya da borç istemesi ya da alınması yasak.ancak geleneklere göre hakimin görevi nedeniyle çıkar sağladığı görüntüsüne neden olmayacak maddi değeri bulunmayan şeylerle görüşme esnasında sunulan çay, çikolata gibi ikramlar bu kapsamda değil.bu halde ise, ikramı yapan kişinin kim olduğu, katılanların kimliği, ikramın ve toplantının amacının hakimi etkilemek olup olmadığına ve aynı ikramların diğer katılımcılarada verilip verilmediğine dikkat etmek gerekiyor,sınavla kazanılan burslar ve maç gibi rekabete dayalı müsabaka ödülleri,bonuslar vs. alınabilir.

21 EŞİTLİK Sosyal sınıfları,statüleri,meslekleri,eğitim seviyeleri, kültürel ve sosyal durumlarına göre hakim taraflar arasında ayrım yapmaktan, ayrımcılık olarak algılanabilecek söz,mimik,jest, tutum ve davranışlardan kaçınmalıdır.adalet meleğinin gözünün kapalı olmasının hikmeti budur.hakim gelen kişinin subjektif durumu ile değil,davada yer alan gerçeklerle karar vermeli,karşıdakinin kimliği ya da statüsü yargısal süreçlerde tutum ve davranışlarını etkilememelidir.

22 Ehliyet ve Liyakat Hakim, hem iç hukuktaki düzenlemeleri hemde hukukun genel ilkelerini,uluslararası standartları bilmeli, Meslekî bilgisini, becerisini ve bireysel yeteneklerini sürdürmek için hakim, hizmet içi eğitim proğramlarına katılmalıdır.bu husus sadece bir hak değil aynı zamanda görev ve sorumluluktur. Hakimin yargısal görevlerinde liyakati kadar mahkeme ve dosya konusunda da yetkin olması,birlikte çalış ıştığı ığı adli personeli üzerindeki denetim ve gözetim görevini eksiksiz yerine getirmesi beklenmektedir. hukuki bilgisi ile emsalleri arasında temayüz etmiş bir hakimin, kalem işleyişine hakim olamaması nedeniyle istenmeyen durumlarla karşı şılaştığı ığı bir vakıadır..