Hazırlayan: Nesli Öztürk İzmir Ticaret Odası

Transkript

1 TÜRKIYE - İRAN SIYASI VE EKONOMIK İLIŞKILERIN KAPSAMLI DEĞERLENDIRILMESI İran İslam Cumhuriyeti, 1979 dan bu yana demokrasi ve başkanlığın karışımı bir sisteme sahiptir. İran ın petrol, doğalgaz ve sanayi konusunda yatırımları bulunmaktadır. Devlet gelirleri içerisinde petrolün payı %50 dir. Petrol rezervlerinin dünya da 3. sıradadır. İran ın Orta Doğu bölgesinde öne geçmesini sağlayan noktaların başında nüfusu ve büyük bir tüketim toplumu oluşudur. İran da 14 Haziran 2013 tarihinde yapılacak olan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin şu anda gündemdedir. İran Arap Baharı sürecinin Suriye de kırılıp oradan kendi ülkelerine bu sıçramanın etkilerinin çok fazla olmayacağını düşünmektedirler. Tarihsel süreç içerisinde Türkiye-İran arası ilişkilerde hem rekabet hem de işbirliği bulunmaktadır. İran Cumhurbaşkanı Ahmedinejad yönetimi ile birlikte Türkiye-İran ilişkilerinin gelişmiştir. Günümüzde İran-Türkiye arasında yaşanan sorunların sebebi İran üzerinde yapılan yaptırımlardır. İran a karşı BM, ABD, AB nin yaptırımlar uygulanmakta ve bu yaptırımların içerisine Kamu Kurumlarının da alındığını bilinmektedir. İran da döviz rezervinin çok gerilediğini, enflasyonun yükseldiğini, İran para biriminin dolar karşısında en düşük değerine ulaştığı da bildirilmektedir. Yaptırımlardan kaynaklanan ödeme zorluğunun Türkiye-İran arasındaki ticarette en büyük sorundur. İran a uygulanan yaptırımların etkisini azaltmak amacıyla: 1. İthalat kayıt sistemi, Kalkınma Planında Petrol gelirlerine daha az yer verilmesi 3. İhracat ta bazı ürünlerin yasaklanmasının yapılması gerekmektedir. İran ve Türkiye arasındaki ticarette en büyük çözüm finansman alanında yapılmalıdır. İkili ticareti geliştirmek amacıyla tercihli ticaret anlaşması yapılması bir çözüm olabilir. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi nin 2006, 2007, 2008 ve 2010 yılında aldığı kararlarla İran a uyguladığı yaptırımlar vardır sayılı Avrupa Konseyi kararlarına göre kitle imha silahı, petrol, değerli maden, enerji ve gemi inşası sanayisinin ihracatına getirilen kısıtlamalar bulunmaktadır. ABD nin CISADA, 2012 NDAA, TRA, E.O , NDAA, OFAC Kararları ile İran üzerine yaptırımlar konulmuştur. İran ile yaşanan sorunlar, bankacılık işlemleri, akaryakıt fiyat farkı uygulaması, ağır ve aşırı bürokrasi, yüksek vergi oranları, keyfi uygulamalar, referans fiyat uygulaması, gümrük kapısında yaşanan sorunlardır.

2 İRAN-TEMEL GÖSTERGELER (KARŞILAŞTIRMA) (NÜFUS)(ORTADOĞU-KÖRFEZ ÜLKELERİ) ÜLKE NÜFUS DÜNYA SIRALAMASINDAKİ YERİ İRAN IRAK 33,3 36 SUUDİ ARABİSTAN 27,1 44 YEMEN 24,5 46 SURİYE 21,5 53 BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ 8,2 93 ÜRDÜN 6,2 106 FİLİSTİN 4, LÜBNAN 4, KUVEYT 3,5 130 İRAN-TEMEL GÖSTERGELER (KARŞILAŞTIRMA) (GSYİH)(2011)(NOMİNAL) (ORTADOĞU-KÖRFEZ ÜLKELERİ) ÜLKE GSYİH(NOMİNAL) (Milyar $) DÜNYA SIRALAMASINDAKİ YERİ (.) SUUDİ ARABİSTAN BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ İRAN KUVEYT KATAR IRAK UMMAN SURİYE LÜBNAN YEMEN ÜRDÜN BAHREYN Kaynak: Dünya Bankası (2011)

3 İRAN-TEMEL GÖSTERGELER (KARŞILAŞTIRMA) (GSYİH) (2011) (SATIN ALMA GÜCÜ PARİTESİ) (ORTADOĞU-KÖRFEZ ÜLKELERİ) ÜLKE GSYİH(SATIN ALMA GÜCÜ PARİTESİ) (Milyar $) DÜNYA SIRALAMASINDAKİ YERİ İRAN SUUDİ ARABİSTAN BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ KATAR KUVEYT IRAK SURİYE UMMAN LÜBNAN YEMEN ÜRDÜN BAHREYN Kaynak: Dünya Bankası (2011) PETROL REZERVLERİ Milyar Varil (Dünya Sıralamasında 3. S. Arabistan ve Kanada nın ardından. Dünya Rezervlerinin yaklaşık %10 u

4 Dünyada Petrol ve Doğalgaz Rezerv ve Üretiminde Önde Gelen Ülkeler (2011) Hazırlayan: Nesli Öztürk Petrol Doğal Gaz % Pay Rezervler Üretim Rezervler Üretim S. Arabistan 19,1% 12,0% 4,3% 2,6% Rusya 5,6% 12,9% 23,9% 18,4% İran 9,9% 5,2% 15,8% 4,3% Kanada 2,3% 4,2% 0,9% 5,0% BAE 7,1% 3,3% 3,2% 1,6% Kuveyt 7,3% 3,1% 1,0% 0,4% Irak 8,3% 3,1% 1,7% Nijerya 2,7% 2,9% 2,8% 1,1% Kazakistan 2,9% 2,1% 1,0% 1,1% Angola 1,0% 2,3% Cezayir 0,9% 2,0% 2,4% 2,5% Libya 3,4% 2,0% 0,8% 0,5% Katar 1,9% 1,7% 13,5% 3,6% Azerbaycan 0,5% 1,3% 0,7% 0,5% Suudi Arabistan başta olmak üzere, diğer petrol üreticileri üzerinde artan bir talep baskısı oluşmaktadır.

5 2012-DÜNYA BANKASI-İŞ YAPMA KOLAYLIĞI RAPORU (ORTADOĞU VE KÖRFEZ ÜLKELERİ SIRALAMASI) Hazırlayan: Nesli Öztürk ÜLKE SIRALAMADAKİ YERİ 1)SUUDİ ARABİSTAN 12/183 2)BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ 33 3)KATAR 36 4)BAHREYN 38 5)UMMAN 49 6)KUVEYT 67 7)ÜRDÜN 96 8)YEMEN 99 9)LÜBNAN )FİLİSTİN )SURİYE )İRAN )IRAK 164

6 DÜNYA BANKASI-İŞ YAPMA KOLAYLIĞI RAPORU (2012) (DEĞERLENDİRME KRİTERLERİNE GÖRE İRAN IN SIRALAMALARDAKİ YERİ) DEĞERLENDİRME KRİTERİ İRAN IN DÜNYA SIRALAMASINDAKİ YERİ GENEL SIRALAMA 144/183 1)İŞ KURULMASI 53 2)İNŞAAT İZİNLERİ 164 3)ELEKTRİK HİZMETLERİ 162 4)GAYRİMENKUL EDİNİLMESİ 163 5)FİNANSMAN OLANAKLARI 98 6)YATIRIMCILARIN KORUNMASI 166 7)VERGİ UYGULAMALARI 126 8)SINIR ÖTESİ TİCARET KOLAYLIĞI 138 9)SÖZLEŞMELERİN UYGULANMASI 50 10)TASFİYE İŞLEMLERİ 118 Türkiye nin İran a Yönelik Politikalarını Etkileyen Temel Unsurlar Ülkemiz ile İran arasındaki ticaret hacminin 2015 yılında 35 milyar Dolar seviyesine ulaşması hedeflenmektedir. Öte yandan, İran a uygulanan uluslararası yaptırımların ekonomiyi olumsuz etkilemesi, İran ekonomisinin kapalı yapısı ve ülke ekonomisinde etkin olan devlet kurumları nedeniyle liberal piyasa koşulları İran da çalışmaması yapısal sorunlar olarak ön plana çıkmaktadır. İran İle Yaşanan Yapısal Sorunlar Bankacılık İşlemleri Akaryakıt Fiyat Farkı Uygulaması Ağır ve Aşırı Bürokrasi Yüksek Vergi Oranları Keyfi Uygulamalar Referans Fiyat Uygulaması Gümrük Kapılarındaki Sorunlar

7 TÜRKİYE NİN İRAN A YILLIK İHRACATINDA BAŞLICA ÜRÜNLER-1- ($) Hazırlayan: Nesli Öztürk SITC Adı Değişim (%) ALTIN, ALTIN KAPLAMA GÜMÜŞ VE ADİ METAL,ALTIN KAPLAMA DÖKÜNTÜ VE ARTIĞI ,40% DEMİR, ALAŞIMSIZ ÇELİKTEN YARI MAMULLER- AĞIRLIKÇA KARBON < % 0, ,96% DEMİR,ALAŞIMSIZ ÇELİK KARBON > % 0,25 BLUM,KÜTÜK ,97% SENTETİK FİLAMENT İPLİKLERDEN MENSUCAT ,72% MONOFİLAMENTLER, SENTETİK-SUNİ DEVAMSIZ LİF İPLİKLERİ ,58% MOTORLU KARA TAŞITLARININ AKSAM VE PARÇALARI, AKSESUARI ,94% DİĞER RÖMORK-YARI RÖMORKLAR VE RÖMORKLARIN AKSAM, PARÇALARI DIŞ KAPILARI BİRDEN FAZLA KOMBİNE SOĞUTUCU-DONDURUCULAR ELEKTRİK DEVRESİ TEÇHİZATI-GERİLİMİ <=1000 VOLT DEVRELER İÇİN PALANGA,VİNÇ,FORKLİFT,KONVEYÖR,ASANSÖR,T ELEFERİK VB.AKSAM,PARÇALARI ,41% ,08% ,55% ,60% TÜRKİYE NİN İRAN A YILLIK İHRACATINDA BAŞLICA ÜRÜNLER-2- ($) SITC Adı Değişim (%) DİĞER MUSLUKÇU EŞYASI ,63% AĞAÇTAN,ODUNSU MADDELERDEN LİF LEVHALAR AĞAÇTAN YONGA PANO,LEVHALAR- AGLOMERE OLSUN,OLMASIN ADİ METAL KİLİT,SÜRGÜ,DONANIM, TERTİBAT,KASA,EMNİYET ÇEKMECELERİ ,94% ,12% ,41% DEMİR VEYA ÇELİK İNŞAAT ,64%

8 PLASTİKLERDEN DİĞER LEVHA,YAPRAK,PELİKÜL,LAMLAR VİNİL KLORÜR POLİMERLERİNDEN MONOFİL,ÇUBUK,PROFİL-ENİ 1MM GEÇEN KAZEİN,TÜREVLERİ;ALBÜMİNLER (OVALBUMİN HARİÇ),TUTKAL,ENZİMLER KİMYA SANAYİİ VE BUNA BAĞLI SANAYİDE KULLANILAN KİMYASAL ÜRÜNLER ,46% ,42% ,68% ,28% TÜRKİYE NİN İRAN A AYLIK İHRACATINDA BAŞLICA ÜRÜNLER ($) SITC Adı 2012 Ocak 2013 Ocak Değişim (%) SENTETİK FİLAMENT İPLİKLERDEN MENSUCAT ,21% TÜLLER,DİĞER AĞ MENSUCAT,MOTİF HALİNDE DANTEL ,63% PALANGA,VİNÇ,FORKLİFT,KONVEYÖR,ASANSÖR,TE LEFERİK VB.AKSAM,PARÇALARI ,44% DİĞER MUSLUKÇU EŞYASI ,69% DEMİR VEYA ÇELİK İNŞAAT ,29% ADİ METAL KİLİT,SÜRGÜ,DONANIM, TERTİBAT,KASA,EMNİYET ÇEKMECELERİ ,66% DEMİR VEYA ÇELİK RAY,KONTRRAY,MAKAS VB.DEMİRYOLU MALZEMESİ DEMİR VEYA ÇELİK PROFİLLER KAZEİN,TÜREVLERİ;ALBÜMİNLER (OVALBUMİN HARİÇ),TUTKAL,ENZİMLER KİMYA SANAYİİ VE BUNA BAĞLI SANAYİDE KULLANILAN KİMYASAL ÜRÜNLER ,15% ,94% ,76%

9 TÜRKİYE NİN İRAN DAN YILLIK İTHALATINDA BAŞLICA ÜRÜNLER ($) Hazırlayan: Nesli Öztürk SITC Adı Değişim (%) HAM PETROL AKARYAKIT DOĞAL GAZ-GAZ HALİNDE SIVILAŞTIRILMIŞ DİĞER HİDROKARBON GAZLARI ,36% ,69% ,18% POLİETİLEN-İLK ŞEKİLLERDE ,28% POLİKARBONATLAR,ALKİT REÇİNELER,DİĞER POLİESTERLER-İLK ŞEKİLDE ,79% BAKIR-HAM,RAFİNE,ALAŞIMLARI İŞLENMEMİŞ ÇİNKO ASİKLİK HİDROKARBONLAR GLİSERİN;DİOLLER,POLİHİDRİK ALKOLLER ELEKTRİK ENERJİSİ AZOTLU MİNERAL VE KİMYASAL GÜBRELER İKİ VEYA ÜÇ MİNERAL İÇEREN KİMYASAL,MÜSTAHZAR GÜBRELER FERRO ALYAJLAR (FERRO MANGANEZ HARİÇ) DEMİR VEYA ÇELİK ÇUBUKLAR-DİĞER ,53% ,78% ,98% ,18% ,99% ,48% ,01% ,91% ,13%

10 CEVİZLER, SERT KABUKLU MEYVALAR DİĞER TAZE MEYVALAR MOTORLU KARA TAŞITLARININ AKSAM VE PARÇALARI, AKSESUARI ÖZEL AMAÇLI MOTORLU TAŞITLAR ,87% ,40% Kaynak: Ekonomi Bakanlığı Bilgi Sistemi KARŞILIKLI YATIRIMLAR İran Sermayeli Şirketlerin Sektörel Dağılımı Sektör Şirket Sayısı Tarım, Avcılık, Ormancılık ve Balıkçılık 15 Madencilik ve Taşocakçılığı 34 İmalat Sanayi 290 Elektrik, Gaz ve Su 34 İnşaat 167 Toptan ve Perakende Ticaret Oteller ve Lokantalar 72 Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Hizmetleri 175 Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri 4 TOPLAM Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü

11 KARŞILIKLI YATIRIMLAR Türk Firmalarının İran da Üstlendikleri Müteahhitlik Projeleri Yıllar Proje Sayısı Proje Bedeli (milyon $) 2003 ve öncesi TOPLAM GENEL HEDEFLER Hedefler 2015 yılında 30 milyar $ değerinde ticaret hacmine ulaşılması Performans Göstergesi 1- İran ın İthalatındaki Türkiye Sıralaması 2- Türkiye nin İhracatında İran ın sıralaması 3- İran a İhracat Artış Oranı (%) 4- Türkiye nin İran a İhracatı İhracat Hedefi %50 %18 %20 %20 %20 %20 3 3,6 4,3 5,2 6,2 7,4

12 (milyar $) 5- Türkiye nin İran dan İthalatı (milyar $) 6- İran dan İthalat Artış Oranı (%) 7,6 12, %124 %63 %17 %17 %17 %17 YAPTIRIMLARIN İRAN EKONOMİSİNE ETKİLERİ 1. Ülkenin petrol gelirleri bir önceki yıla göre %40 oranında düşmüştür. 2. Döviz rezervleri yurtdışındakilerle birlikte 70 milyar Dolar seviyesine gerilemiştir Ekim ayında enflasyon oranı % 24,9 olarak açıklanmış (son 16 yılın en yüksek seviyesi) ancak gerçek enflasyonun %50 ye ulaştığı yorumları yapılmıştır. 4. İran Riyalinin resmi kur ve serbest piyasa kuru arasındaki makas açılmıştır. 5. İran Riyali, Dolar karşısında son bir yılda %70-80 oranında değer kaybetmiştir yılı başı itibariyle otomotiv sanayi %80 üretim düşüşü ile durma noktasına gelmiştir. Ekonomi Bakanlığı tarafından İran a yönelik uluslararası yaptırım kararlarının ihracatımızın finansmanı üzerindeki etkilerini en aza indirmek amacıyla yeni modalite çalışmaları (barter sistemi) sonuçlandırılacaktır. 2006/11 sayılı Başbakanlık Genelgesi nedeniyle kapıda ithalat ve ihracat işlemleri yapılmamakta, transit ve yolcu işlemleri yapılmaktadır. Yüksekova Esendere yoluna ilişkin çalışmaların Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı 2013 yılı programına alındığı bilgisi edinilmiştir. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından Esendere ve Gürbulak gümrük kapılarında yaşanan sıkıntılar, İran tarafı ile koordineli olarak çözülecektir. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından Esendere ve Sero Kara Hudut Kapılarının Ortak Kullanımına Dair anlaşma imzalanarak TBMM ne iletilmiştir yılı başında, akaryakıt fiyat farkına bir zam yapılmamasına karşın İran ın USD yerine AVRO bazlı tahsilat yapmaya başlaması ve uluslararası akaryakıt fiyatı düşmesine rağmen bunu akaryakıt fiyat farkına yansıtmaması nedeniyle, alınan ücret daha da artmıştır. Ulaştırma Haberleşme ve Denizcilik Bakanlığı tarafından Akaryakıt fiyat farkı uygulamasından kaynaklanan mağduriyetin giderilmesine yönelik çalışmalar yapılacaktır. İran ın Dubai den gerçekleştirdiği ithalatın limanlarımıza kaydırılması için fizibilite çalışmaları yapılacaktır. Özellikle Mersin Limanı ve Trabzon Limanı nın İran daki kardeş limanlar ile ilişkilerinin geliştirilmesi ile anılan limanlarımız İran ın dünyaya açılan önemli birer kapısı haline gelebilecektir.