İdeaAyrıntı Dizisi. Ayrıntı Yayınları

Transkript

1 MEHMET KANAR tarihinde Konya da doğdu. İlkokulu Konya Gazi Mustafa Kemâl İlkokulu nda, ortaokulu İstanbul Kartal Maltepe Ortaokulu nda, liseyi Vefa Lisesi nde tamamladıktan sonra öğrenim yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arap ve Fars Dilleri ve Edebiyatları Bölümü ne girdi akademik yılında bu bölümü bitirdikten sonra 1975 Kasım ında aynı bölümün Fars Dili ve Edebiyatı Kürsüsü nde doktora tahsiline başladı Nisan ında da adı geçen kürsüye asistan olarak atandı. Kasım 1979 da Çağdaş İran Edebiyatının Doğuşu ve Gelişmesi adlı teziyle Doktor ünvanını aldı l986 tarihinde Yardımcı Doçent oldu tarihinde Fars Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı nda Doçentliğe, tarihinde de Profesörlüğe yükseltildi tarihleri arasında Fars Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Başkanlığı, tarihleri arasında İ.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yönetim Kurulu Üyeliği görevini sürdürdü tarihinden itibaren iki dönem İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yönetim Kurulu Üyeliği görevinde bulundu. Öte yandan, tarihleri arasında İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Dekan Yardımcılığı yaptı tarihinde Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü Başkanlığına tayin edildi tarihi itibarıyla emekliliğe ayrıldı. Hâlen Yeditepe Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı ve Tarih bölümlerinde ders vermektedir. Evli ve bir çocuk babasıdır. Yayımlanmış eserlerinden bazıları: Alacakaranlık, Sadık Hidayet (YKY); Anadolu da İslâmiyet, Franz Babinger, Fuad Köprülü (İnsan); Aylak Köpek, Sadık Hidayet (YKY); Bir Şeftali Bin Şeftali, Samed Behrengi; Bugünkü İran Edebiyatı Hakkında Bir İnceleme, Muhammed-i İsti lâmî; Çağdaş İran Edebiyatının Doğuşu ve Gelişmesi (İletişim); Çağdaş İran Öyküleri (Seçki) (Kaknüs); Çözümlü Farsça Metinler (SAY), Çözümlü Osmanlı Türkçesi Metinleri (SAY); Deli Dumrul, Samed Behrengi; Diri Gömülen, Sadık Hidayet (YKY); Doğu Mitolojisinin Edebiyata Etkisi, Karşılaştırmalı Edebiyat Metinleri, Prof. Dr. Helmut Ritter (Ayrıntı), Doğubilimciler, AKMED, (CD Kitap); Ermeni Komitelerinin Emelleri ve İhtilal Hareketleri Meşrutiyetin İlanından Önce ve Sonra (DER); Eski Anadolu Türkçesi Sözlüğü (SAY), Eski İran Nesrinden Seçmeler (İÜ); Evhadu d-dîn-i Kirmânî nin Rubaileri (Metin-İnceleme-Tercüme) (İnsan); Fehmî ve Şebisterî den Şem ve Pervane (Fehmî ve Şeyh Abdullah-i Şebisterî-i Niyâzî nin Şem u Pervâne Mesnevileri) (İnsan); Gülistan, Sâdi-i Şirâzî (Şule); Hacı Aga, Sadık Hidâyet (YKY); Hanü l-ihvân, Dostlar Sofrası, Nâsır-ı Hüsrev (İnsan); Hayyam ın Terâneleri, Sâdık Hidâyet (YKY); Hidâyetnâme, Sadık Hidayet (YKY); Hikmet ve Sanat, Golamrizâ E vânî (İnsan); İçtimaiyat Dersleri (İÜ); İçtimâiyât Mecmuası (İÜ); İran Edebiyatında Şiir- Kaçarlar Devri (İnsan); İran Masalları (YKY); Kanar Arap Harfli Alfabetik Osmanlı Türkçesi Sözlüğü (SAY); Kanar Arapça-Türkçe Sözlük (SAY); Kanar Farsça-Türkçe Sözlük (SAY); Kanar Osmanlı Türkçesi Sözlüğü (SAY); Kanar Türkçe-Farsça Sözlük (SAY); Küçük Kara Balık, Samed Behrengi; Külahlı Bey-Külahsız Bey Gevher Murad; Mevlânâ (Mesnevî, Dîvân, Fîhimâfîh, Mecâlis-i Seb a) (SAY); Modern İran ve Afgan Öyküleri Antolojisi (YKY); Modern İran Şiiri Antolojisi (Şule); Osmanlı Topraklarında Fars Dili ve Edebiyatı Dr. Muhammed Emîn-i Riyâhî (İnsan); Ömer Hayyam, Rubailer, Dr. Abdullah Cevdet, Hüseyin Daniş, Hüseyin Rifat; Sekiz Kitap, Sohrâb-i Sipihrî (Şule); Tasavvufta İnsan Meselesi, İnsân-ı Kâmil, Azîzüddin Nesefî (Dergah); Türk Antropoloji Mecmuası (İÜ); Ulduz ile Kargalar, Samed Behrengi; Ulduz ile Konuşan Bebek, Samed Behrengi; Üç Damla Kan Sâdık Hidâyet (YKY); Vejetaryenliğin Yararları, Sadık Hidayet (YKY); Züleyha nın Aşk Derdi, Hz. Yusuf Kıssası Celâl Settârî (İnsan). İdeaAyrıntı Dizisi Ayrıntı Yayınları

2 Ayrıntı: 632 İdeaAyrıntı Dizisi: 8 Esrârnâme Ferîdüddîn Attâr İdeaAyrıntı Dizi Editörü Burhan Sönmez Farsça dan Çeviren Prof. Dr. Mehmet Kanar Son Okuma Ahmet Çelik Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları na aittir. Kapak Tasarımı Gökçe Alper Dizgi Esin Tapan Yetiş Baskı Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Davutpaşa Cad. Güven San. Sit. C Blok No.:244 Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) Sertifika No.: Birinci Basım: 2012 İkinci Basım: 2013 Baskı Adedi: 2000 ISBN Sertifika No.: AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım Tic. San. ve Ltd. Şti. Hobyar Mah. Cemâl Nadir Sok. No.:3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) Faks: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr

3 Esrârnâme Ferîdüddîn Attâr

4 İDEAAYRINTI DİZİSİ KURTULUŞ TEOLOJİSİ Ed.: Christopher Rowland KİRLİLİK KAVRAMI VE ALEVİLİĞİN ASİMİLASYONU Mevlüt Özben İSLAM IN GELECEĞİ Wilfred S. Blunt İSLAM IN İKİNCİ MESAJI Mahmut Muhammed Taha TANRISIZ AHLAK Walter Sinnott-Armstrong DÜŞMANIN TARİHİ Gil Anidjar İSLAM DA 50 ÖNEMLİ İSİM Roy Jackson

5 İçindekiler Sunuş Birinci Makale: Tevhid İkinci Makale: Resûlullah a Naat Miraç Ashabın Fazileti: Emîrülmü minin Ebubekir in Fazileti Emîrülmü minin Ömer in Fazileti Emîrülmü minin Osman ın Fazileti Emîrülmü minin Ali nin Fazileti Birinci Makale İkinci Makale Hikâye Üçüncü Makale Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Dördüncü Makale Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye... 90

6 Beşinci Makale Hikâye Hikâye Altıncı Makale Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Yedinci Makale Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Sekizinci Makale Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Dokuzuncu Makale Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Onuncu Makale Hikâye Hikâye On Birinci Makale Hikâye Hikâye

7 61. Hikâye Hikâye Hikâye On İkinci Makale Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye On Üçüncü Makale Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye On Dördüncü Makale Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye On Beşinci Makale Hikâye On Altıncı Makale Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye On Yedinci Makale Hikâye Hikâye Hikâye On Sekizinci Makale Hikâye Bitiriş Hikâye Hikâye Hikâye

8 98. Hikâye Hikâye Hikâye Hikâye Sözlük Attâr ın Esrârnâmede ki Görüşleri Dizin

9 Ferîdüddîn Attâr F erîdeddin Muhammed bin İbrâhim-i Nîşâbûrî (Nişabur 1119?- 1230) İranlı mutasavvıf, şair, eczacı, hekim. Hayatı hakkında bilinenler bilgi kırıntıları ve bazı menkıbelerden ibarettir. Babasının mesleğini izleyerek Attârlık (eczacılık) yaptığı bilinmektedir. İyi bir öğrenim gördüğü anlaşılan Attâr tasavvufa ilgi duymuş, sûfilere karşı büyük bir sevgi beslemiş, bu sevgi onun tasavvuf alanında velud bir şair ve yazar olmasını sağlamıştır. Eserleri incelendiğinde edebî hayatı üç döneme ayrılabilir. Birinci döneminde usta bir hikâyeci kimliğiyle karşımıza çıkar. Eserlerin kurgusu, işlenişi, dili sağlamdır. Mantıku t-tayr (Kuş dili), Musibetnâme, İlahînâme, Esrârnâme, Muhtarnâme, Divan gibi manzum eserlerinin yanısıra, bugün hâlâ kaynak eser özelliğini yitirmeyen mensur yapıtı Tezkiretu l-evliyâ (Velîler ansiklopedisi) birinci döneme aittir. İkinci dönemde dış dünyaya, insanlara karşı ilgisiz, Tanrı da yok olmayı hedefleyen bir sûfi olarak görünen Attâr, bıktırıcı tekrarlardan kendini kurtaramaz. Uşturnâme, Cevheru zzât, Mansurnâme gibi eserleri bu döneme aittir. Üçüncü dönem, Attâr ın yaşlılık yıllarına rastlar. Eserlerinde kurgu, düzen, üslup gevşemeye başlar. Mazharu l-acâyib ile Lisânu l-gayb mesnevileri bu dönemin ürünüdür. Attâr ın eserlerinin belli başlıları: Mantıku t-tayr (Kuş dili): 1187 yılında yazılan bu eser 4724 beyitten oluşur. Gazzalî nin Risâletu t-tayr (Kuş risalesi) adlı eserinden yararlanılarak yazılmıştır. İran tasavvuf edebiyatının temel yapıtlarından sayılan bu eserde kuşlar ile ilgili bir hikâye çerçevesinde tasavvufun esasları ve tasavvufî yaşam anlatılır. Simurgun Tanrı yı sembolize ettiği bu başyapıtta mutasavvıfların rolünü üstlenen kuşlar taleb, aşk, marifet, istiğna, tevhîd, hayret, fakr ve fenâ makamlarından geçerler. Mantıku t-tayr 1317 yılında Gülşehrî tarafından Eski Anadolu Türkçesi ile dilimize kazandırılmıştır. [Gülşehrî nin Mantıku t-tayr ı (Gülşennâme), Metin ve Günümüz Türkçesine Aktarma: Prof. Dr. Kemâl Yavuz, Kırşehir Valiliği yayın no: 12, I-II, Ankara, 2007]. Mantıku t-tayr, Prof. Abdülbaki Gölpınarlı çevirisinden başka son olarak Prof. Dr. Mustafa Çiçekler tarafından Türkçe ye çevrilmiştir. (Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2006). Musîbetnâme: Attâr kırk gün süren bir sınav sırasındaki deneyimlerini anlatır. Aşknâme: Attâr ın bu eseri aslında Şem ü Pervâne mesnevisidir. (Romans Yayınları, İstanbul, 2005). Muhtarnâme: Konulara göre tertip edilmiş rubai mecmuasıdır. 9

10 Cevheru z-zât: Tanrı dan başka her şeyin fâni olduğu temasını işleyen manzum eserdir. İlâhînâme: Attâr ın ilk döneminde yazdığı mesnevilerden biridir. Prof. Dr. Helmut Ritter tarafından bilimsel neşri yapılan İlahînâme, Prof. Abdülbaki Gölpınarlı tarafından dilimize kazandırılmıştır. Tezkiretu l-evliyâ: Seksen civarında mutasavvıfın ve velînin biyografilerinin verildiği bu mensur eser tasavvuf tarihi için birinci derecede önemli kaynaktır. Attâr bu yapıtını kaleme alırken Keşfu l-mahcûb, Şerhu l-kalb, Marifetu n-nefs, Tabakâtu s-sûfiyye gibi tasavvuf kaynaklarından yararlanmıştır. Attâr ın mesnevileri Türkler tarafından ilgiyle karşılanmış ve bazılarının defalarca çevirisi yapılmıştır. Öte yandan doğubilimcilerin ilgisini çeken Attâr üzerinde en kapsamlı inceleme ve metin neşri, İstanbul Üniversitesi nde Şarkiyat Enstitüsü nü kuran ve şarkiyat çalışmalarını bir sisteme sokan Prof. Dr. Helmut Ritter Doğu Mitolojisinin Edebiyata Etkisi, Karşılaştırmalı Edebiyat Metinleri adlı eseri de Ayrıntı Yayınları arasında çıkmıştır- tarafından yapılmıştır. Onun Das Meer der Seele (Ruhlar Denizi) adlı kıymetli eseri Attâr hakkındadır. Farsçaya Deryâ-yi ervâh adıyla çevrilen bu eser Türkçe ye çevrilmeyi beklemektedir. Attâr hakkında daha geniş bilgi ve bibliyografya için bk. MEB İslâm Ansiklopedisi ile Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi ndeki Attâr maddeleri ile M. Kanar, Doğubilimciler, CD Kitap, AKMED (Akdeniz Medeniyetleri Enstitüsü), Antalya,

11 Sunuş Doğu klasikleri arasında yer alan Esrârnâme [Sırlar Kitabı], yazıldıktan sonra birçok Fars ve Türk şairini etkilemiştir. Mevlânâ nın çocuk yaşta iken edindiği bu kitabın onda bıraktığı izler Mesnevî ye aynen yansımıştır. Daha önce aynı tarzda yazılan ve İranlı şair Senâî-i Gaznevî ye ait Hadîkatu l-hakîkat [Gerçeğin Bahçesi] da bu eserin kaleme alınmasında etkili olmuştur. İşlenen bazı konularda Hayyam etkisi açıkça görülmektedir. Attâr ın edebî hayatının birinci ve en verimli döneminde kaleme alınan bu tasavvufî mesnevî sembollerle, üstü kapalı ibarelerle doludur. Bu çeviride yararlanılan iki bilimsel neşrin açıklamalar bölümünde bunlar izah edilmeye çalışılmışsa da bazı yerlerde Esrârnâme yi yayımlayanlar da işin içinden çıkamamışlardır. Zaman zaman basit bir konu veya kelime uzun uzun tefsir edilirken, çapraşık ve üstü kapalı ifadeler ya atlanmış ya da bir iki cümleyle geçiştirilmiştir. Çeviri çalışması sırasında yararlanılan iki bilimsel yayının ilki Dr. Seyyid Sâdık-ı Govherîn tarafından yapılan tenkidli neşirdir: Esrârnâme, Şeyh Ferîdüddîn Attâr-i Nîşâbûrî, tashîh-i Doktur Seyyid Sâdık-i Govherîn ( ), İntişârât-i Zuvvâr, çâp-i şeşom (altıncı baskı), Tahran 1384, 436 sayfa. Çeviri sırasında daha çok yararlanılan yayın: Esrârnâme, Attâr, Ferîdüddîn Muhammed bin İbrâhîm-i Nîşâbûrî, Mukaddime, Tashîh ve Ta lîkât-i Muhammed Rızâ Şefî î-i Kedkenî, İntişârât-i Sohen, Tahran, 1386 (2010), 598 sayfa. Profesör Kedkenî Attâr ın hemşehrisi olduğundan, o bölgede henüz Attâr ın yaşadığı döneme ait kültürün ve bazı kelimelerin aynen veya değişikliğe uğrayarak yaşadığını biliyor. Beyitlerin açıklamaları sırasında sık sık bu avantajını kullanarak mukayese yoluna gitmiştir. Esrârnâme nin çevirisinde iki yol izlenebilirdi. Birinci yolda, bu manzum eser nesren çevrilir, beyitler arasında bağlantı kurularak paragraf çevirisi yapılabilirdi. İkinci yol ise her beytin nazmen çevirisini yapmaktı. Biz ikinci yolu tercih ettik. Tasavvuf terminolojisine ait kelimelere dokunmadan, serbest vezinle, mümkün olduğu kadar kafiye tutturarak, herkesin anlayabileceği bir âşık edebiyatı dilini tercih ettik. Yukarıda metnin çevirisine esas aldığımız Farsça iki tenkidli neşrin notlandırmalarından da yararlanarak eser ile ilgili bir sözlük koymayı, Attâr ın Esrârnâme deki görüşlerini ayrı bir bölüm halinde kısaca ele almayı uygun gördük. Bu çalışmanın yararlı olmasını umarım. Prof. Dr. Mehmet Kanar, 1 Ekim 2011, Bakırköy profkanar@yahoo.com 11

12

13 Birinci Makale Tevhid Tanrı nın adıyla. O Tanrı cana din nurunu verdi Tanrı yı bilsin diye akla yakîn verdi Bütün âlem adını aldı Tanrı dan Yer, gök, alt, üst hep On dan İki âlem varlık hil atını giydi On dan Felek yukarıyı, yer aşağıyı aldı On dan Felek ayakta rükû eder O na Yeryüzü yere kapanmış, secde eder O na Gökkubbeyi dumandan yaratan O Bir yağdan gözleri görür eden O Sivrisinek iğnesinden Zülfekar çıkarır Örümcekten bir perdedar yaratır. Topraktan Âdem in mânâsını çıkarır Rüzgârdan Meryem in İsa sını çıkarır Kandan misk, kamıştan şeker gösterir. Yağmurdan inci, madenden cevher gösterir. Bir ilktir, yoktur öncesi Bir sondur; yoktur sonrası Zahirdir; bâtın ondan zuhur eder Bâtındır; nurdan daha zâhir. Ne ululuğunun başlangıcı var, Ne mülkünün bir sonu var. Nasıl olduğunu bilen bir Tanrı 13

14 Benim bildiğim her şeyden dışarı. O dur yaratan görüşümüzü, bilişimizi Kim bilmiştir, kim görmüştür O nu? Kimse erişemez zâtının künhüne Budur dediğin her şey, değildir O Canımız gitse de O na, Nasıl varır O nun künhüne? Kendi canımı bilmiyorum, nasıldır? Allah aşkına, ne bileyim künhü nasıldır? Canı nasıl da gizli tuttu o! Can sırrını kimseye demedi o. Bedenin zindedir canla, canın gizli Canla zindesin sen; bilmezsin canı. Ne büyük yaratıcılık gücü, gizli aşikâr! Susmaktan başka kimseye yok yarar. Binlerce kez kılı kırk yardım ben Susmak dışında çıkar yol bulmadım ben. Onun zâtına ulaşamazsın madem, Yaratıcılık cemâlini gör, yetin sen. Dürüstsen sen varlıklar içinde, Sıyrıl tabiatların dört duvarından. Tanrı nın sana düşmez bir işi. Tanrısal tabiatla yapabilir misin bir işi? Su asıl ise, durdur su ile onu Yaygınlaştır suyu, sonra bak ona. Toprak ise asıl, çıkar kapı önüne Ayak altındaki toprağı, alma sen dikkate. Hava ise, adaletsiz say sen onu Rüzgâr götürmüştür, yok say sen onu. Ateş asıl ise, su çarp üstüne Çekersen suyunu, ateş sal üstüne. Tabiatın doğruysa, riyasız ol Tabiî değilsen, Allah adamı ol. Her iki cihanda tek yaratıcı var Dört unsur ile ne işin var? Bir söyle, bir dile, bir ara. Bir gör, bir bil, bir iste. Birdir hepsi, ister son olsun ister evvel Ama görenin gözü şaşı; iki görür. 14

15 Dikkatli bak, her biri bir zerre O nu hamd ile tespih eder. Bu ne büyük bağıştır, ne lütuf! Her zerrenin O nunla bir sırrı var. Ne büyük isim, ne büyük mânâ, hepsi sen Hep diyorum; ey sen, her şey sen! Dünyada gördüğüm her zerre Çevirmiş yüzünü senin yüzüne. Yüzümüz dönük olmasaydı sana, Kıl ucu kadar döner miydin bize? Lütfun yardım etmeseydi, Zerrede olur muydu bekâ imkânı? Her şey bâki seninle, sensin gizli Can içindesin, cihanın dışında. Bütün canlar hayran kalmış sana. Durursun sen can ile aramızda. Sana giden yolun sonunu yok gören Can içindesin; canı yok gören. Cihan seninle dolu; değilsin sen cihanda Her şey kaybolmuş sende; sen yoksun ortada. Hem gizlisin hem aşikârda. Ne bir yer içindesin ne bir yerin üstünde. Konuşkanlığındır suskunluğunun sebebi. Görünürlüğündür gizliliğinin sebebi. Mânâsın sen, senin dışında ismin var. Hazinesin sen, bir tılsımdır bütün âlem. Zâtının nuru, ferri, huzuru Her bir zerreye verir ışığı. Her zerrede seni görürüm İki âlemde Semme vechullah görürüm. Huzurunda yer yok ikiliğe Bütün âlem sensin; senin kudretin. Birden yüze, her şey kalmış senden İki âlem sana ait; sen kâimsin kendiliğinden. Tüm varlıklar hazretinin gölgesi. Her şey yaratıcılığının, kudretinin eseri. Akıl ile can dünyası hayran kalmış. Sensin perde arkasında saklı kalmış. Dünya adınla dolu; senden işaret yok. 15

16 Akıl seninle görür; sende ayanlık yok. Akla görünürsün, hayâlden saklısın. Yüce Tanrım, sen ne yüce nursun! Görmüyorum senden başka bir şey Sen varken, ne olur ki başka şey? Güzel söyleyen biri zâtı hakkında Tevhîd, izâfeleri ıskattır demiş. Vahdet için neden ilişik arayalım? Matlûb sensin; tâlib olarak ne diyeyim? Senin tevhîd ipeğini dokuyorum. Canımı feda etmek istiyorum. Topraktan binlerce kalıp çıkar Varınca sana, tertemiz gelir sana. Nice insan yaşadı, gitti. İyisi, kötüsü toprağa gitti. Hepsi kendince bir zanda idi Bildikleri, Tanrı nın tek sahip olması idi. Ne canın haberi var; neyin canıdır? Ne bedenin haberi var; kimin bedenidir? Ne kulak kendi işittiğinden haberdar Ne göz kendi gördüğünden haberdar. Dilinin haberi yok konuşma yetisinden Bedeninin haberi yok kendi gücünden. Ne haberi var feleğin dönüşünden Ne cinden, insandan, şeytandan, melekten. Niceleri burada gömüldü gitti, Niceleri de başka taraftan geldi. Ne gidenin bu sırdan var haberi Ne gelenin bu yoldan var haberi. Kaybettiler bu sırsız sırrı Kimse anlamaz bunun zerresini. Kapı eskidi mi açılamaz Üstüne parmak vurulmaz. Emre itaat etmek gerek Çaresi ancak sabır ile susmak. Teslim vadisinde kimin vardır cesareti? Korkudan tutar içinde nefesi. Susmaktan öte yol bilmeyiz. Yoktur ah diyecek cesaretimiz. 16