Türk Radyasyon Onkolojisi Derneği Haziran 2010

Transkript

1 Türk Radyasyon Onkolojisi Derneği Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran 2010 Radyoterapide Kalite Kontrol ve Nitelik Temini Fiz. Dr. Songül Ç. KARAÇAM İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Radyasyon y Onkolojisi Anabilim Dalı

2 Tıbbi radyofizikçinin sorumlulukları Radyoterapi cihazlarında kalite kontrol Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

3 Medikal Fizik Fiziksel ve matematiksel kavram ve tekniklerin, hastalıkların tanı ve tedavisinde i d kullanılması l ile ilgili ili bir Bilim Dalıdır. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

4 TÜRKİYEDE MEDİKAL FİZİK İlk çalışmalar radyoloji alanında Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet döneminde GATA, İÜ, Sağlık Bakanlığı Şişli Etfal, Haseki ve Ankara Numune hastanelerinde Röntgen laboratuvarları kurulmuş ve radyoloji fiziği üzerine denemeler yapılmıştır. ş Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

5 TÜRKİYEDE MEDİKAL FİZİK İlk radyum kaynakları girişi sayılı kanun ile radyolog hekimlerin yetkilendirilmesi Yabancı Bilim adamlarının II. Dünya savaşı sonrası gelişi İ.Ü.Onkoloji Ü Enstitüsü ne ne Fizikçi olarak SEYFETTİN KUTER in atanması İlk Medikal Fizikçi Doç.Dr. Seyfettin Kuter dir. Ülkemizde MEDİKAL Fizik eğitimi ve mesleğinin başlangıcı İ.Ü. Onkoloji Enstitüsü nde Tıbbi Radyofizik Bilim Dalı nın kurulması Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

6 Medikal Fizikçi ik i Medikal Fizikçi fiziksel prensipleri tıbba uygulayan kişidir Medikal Radyasyon Fizikçisi(Tıbbi Radyofizikçi) Radyasyon y Onkolojisi Diagnostik Radyoloji Nükleer Tıp Radyasyon Korunması ve Sağlık Fiziği Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

7 Medikal Fizikçi Hastanelerde veya benzer yerlerde çalışan, hastaların tanı ve tedavisi i için i gerekli radyofizik bilgi ve eğitime sahip olan ve medikal muayene ve tedaviye gidecek olan hastalara verilecek olan radyasyon dozlarını kontrol eden FİZİKÇİye denir (EFOMP Policy Statement-1988). Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

8 EFOMP Policy Statement t t No. 3: Radiation Protection of the Patient in Europe: The Training of the Medical Physicist as a Qualified Expert in Radiophysics, Avrupa da hastanın radyasyon Korunması: Radyofizikte Medikal Fizikçinin uzman olarak eğitimi Uzman 1- iyonize edici radyasyonların yapıları hakkında uygun teorik bilgi 2-zararları hakkında geniş ş bilgi 3- bu zararların nasıl azaltılacağı hakkında bilgiye sahip olmalıdır. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

9 AB nin 97/43 Euratom Direktifi Radyoterapi merkezlerinde Medikal Fizik Uzmanı bulundurulması zorunluluğuğ Nükleer Tıp Merkezlerinde Medikal Fizik Uzmanı bulundurulması gerekliliği Diagnostik Radyoloji uygulamalarının Medikal Fizik Uzmanı sorumluluğunda yapılmasının gerekliliği hükme bağlanmıştır. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

10 Tıbbi Radyofizikçi Tıpta Tedavi Amacıyla Kullanılan l İyonlaştırıcı l t Radyasyon Kaynaklarını İçeren Tesislere Lisans Verme Yönetmeliği Resmi Gazete Tarih/Sayı: /21997 Temel fizik(fizik, fizik müh., nükleer mühendislik) eğitimi üzerine medikal radyasyon fiziği alanında lisansüstü eğitim almış, bu alanda yeterli klinik deneyime sahip, teşhis ş ve radyasyon y tedavisinde dozun tespitinde ve verilişindeki doğruluğu sağlayan sorumlu kişidir. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

11 Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği Resmi Gazete Tarih/Sayı: / Radyoterapi Fizikçisi bulunmayan merkezlere LİSANS verilmeyeceği hükme bağlanmıştır. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

12 Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği Resmi Gazete Tarih/Sayı: / Tıbbi Fizik Uzmanları; Kurum tarafından aranacak kk koşulları özel yönetmeliklerinde i belirtilen ve tıbbi uygulama alanlarına göre radyoterapi, radyoloji ve nükleer tıp fizikçisi oaa olarak isimlendirilen e kişiler ş olarak oa a tanımlanmıştır. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

13 Sorumluluklarımız neler? Radyasyon odalarının tasarımı ve radyoproteksiyonu Radyasyon veren cihazların seçimi, kabul testleri ve teslim alınması Radyasyon veren cihazların mekanik ve dozimetrik kalibrasyonu Cihazların klinik tedaviye hazır hale getirilmesi Tedavi planlama sistemi için, tüm tedavi cihazlarının verilerinin elde edilmesi ve bu verilerin tedavi planlama bilgisayarlarına yüklenmesi ve bu bilgilerin doğrulanması Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

14 Sorumluluklarımız neler? Tedavi verilerinin, simülatör, CT-sim, tedavi planlaması ve tedavi cihazına uygunluk içinde transferinin ve kontrolde sürekliliğinin sağlanması Tedavi planlama sisteminde hasta doz planlamalarının yapılması; standart (konvansiyonel), konformal, IMRT gibi kompleks tedavi planlamalarının yapılması, doğrulanması ve uygulanması Tedavi cihazı ve planlama sistemlerinin yazılım upgrade lerinde meydana gelebilecek hatalara karşı sistemin kontrol edilmesi Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

15 Sorumluluklarımız neler? Brakiterapi uygulamaları; düşük kd doz hızlı, yüksek kd doz hızlı ve manuel brakiterapi uygulamalarında, uygulama planlarının, dozimetrik hesaplamaların ve kalite kontrollerinin yapılması Kemik iliği transplantasyonlarında tüm vücut ışınlamaları Hasta yatağı, laser, dijital göstergeler, sabitleme düzeneklerinin tekniklerinin iyileştirilmesi Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

16 Sorumluluklarımız neler? Tüm tedavi cihazları ve cihazların kalibrasyonunda kullanılan ölçüm aletlerinin kalite temini ve kalite kontrolleri Tüm çalışanlara radyasyondan korunma eğitimlerinin i i i düzenli olarak verilmesi Hekimlere radyasyon fiziği eğitiminin verilmesi Bilimsel araştırma yapmak ve klinikte kullanılır hale getirmek. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

17 Sorumluluklarımız neler? Radyocerrahi ve radyoaktif implantlarıyla beyin tedavilerinin yapılması, koroner restenozisleri önlemek için koroner arter ışınlamaları (IVBT) Gözün uveal melanomlarda radyoaktif implant uygulama hesaplamaları Prostat kanserinin radyoaktif iyot ve palladyum ile tedavileri Tüm tedavilerde in-vivo dozimetri (film, diyot, TLD ile) yaparak tedavinin ve verilen dozun doğrulanması Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

18 Sorumluluklarımız neler? Radyoaktif kaynakların emniyetle kullanılması l ve depolanmasının sağlanması, atıklar için düzenli kontrol sisteminin sağlanması Çalışanların, hastanın ve hasta yakınlarının radyasyon güvenliğinin sağlanması Tehlike durumu planlarının geliştirilmesi Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

19 Hastalıkların tanı ve tedavisinde sağladığı avantajlar ve alternatif tekniklere üstünlüğü ğ nedeniyle kullanımı kaçınılmaz olan kompleks, pahalı ve ileri teknoloji ürünü cihazlarla istenilen sonucun alınması; Tıbbi Fizikçilerin tanı ve tedavi ekibindeki gerçek yerini almasıyla mümkündür. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

20 RADYOTERAPİDE HATA KAYNAKLARI Radyoterapi işlemleri sırasında hedef volüme verilen dozdaki belirsizlik farklı adımlarda meydana gelebilmektedir. Hasta anatomisinin tanımlanmasında Hdf Hedef volümün ü tanımlanmasında Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

21 RADYOTERAPİDE HATA KAYNAKLARI Tedavi planlaması sırasında Tedavi sırasında olabilecek hatalar; Kullanılan makineye ait doz kalibrasyonunda, Hasta bilgilerinde kimliğinde, ğ tanısında, daha önce verilmiş tedavinin kaydında hata olabilir Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

22 Kalite Değerlendirmesi Kalite Güvenirliği (QA): Ürünün kalite için verilen gerekliliklerinin uygun yeterlilikte olduğunu onaylamak için yapılan, kalite kontrol ile desteklenen süreci de kapsayan bir işlemdir. Kalite güvenirlilk Programının yönetimine Kalite Yönetim Sistemi denir Kalite Kontrol (QC) : Var olan standartlarla tl l ölçüm sonuçlarını karşılaştırma, standartların tl devam ettiğini doğrulama işlemidir. Kalite Yönetim Sisteminin bir parçasıdır. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

23 Niçin Kalite Güvenirlik (QA)??? Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

24 Radyasyon y Tedavisinde Kalite Güvenirliliğinin (Nitelik Temini QA) Amacı Radyasyon tedavisinde kalite güvenirliliği programının amacı; kararlaştırılmış radyasyon y dozunu bilimsel olarak kabul edilmiş kriterler içinde doğru olarak hastaya verilmesini sağlamaktır. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

25 Kalite Değerlendirmesi Belirsizlik: Ölçümler yapıldığında ğ bazı ölçüm sonuçlarından ölçümleri tekrarlamamıza rağmen emin olamayız. Bu nedenle Belirsizlik kavramı tanımlanmıştır Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

26 Kalite Değerlendirmesi Sapma Hesaplama veya ölçümle bulunan sonucun değeri ğ ile başka bir yöntemden elde edilen beklenen değeri arasındaki farktır Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

27 Kalite Değerlendirmesi Hatalar: Belirsizliğin aksine yanlış işlem sonucu verilen bir büyüklüğün sapması Hata diye tanımlanır. Hatalar sonuçlar tolerans değerlerinin içinde çıksa bile yapılabilir Ölçüm sonucu tolerans değerine ğ yaklaştıkça ş hata artar Hata sistematik ise öncelikle elimine edilmelidir. Fakat bazen kullanıcı hatayı bildiği halde elimine edemeyebilir. (Örn: Penumbra bölgesi yakınındaki ölçümlerde) TPS hesaplamalarındaki hatalar mutlaka satıcıya bildirilmelidir. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

28 Tolerans Kalite Değerlendirmesi Ölçüm sonuçlarının kabul edilebilir seviyesine Tolerans denir Tolerans değerinin seçimi referans verilerdeki belirsizliğe bağlıdır Tolerans düzeyi ölçümdeki belirsizlikleri içine alacak şekilde belirlenmeli Ölçümdeki belirsizlik tolerans değerinden büyükse; ölçümdeki rastgele değişiklikler ğ ş gereksiz müdahaleye neden olacaktır Tolerans seviyesi belirlenirken %95 güven aralığı bırakılmalı Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

29 Kalite Değerlendirmesi Kalite Standartları Yapılacak kalite ölçümlerinde kriterlerin belirlenmesidir. Kalite standardı olmadan kalite sağlanamaz Rf Referans Data: Dt Yapılan doz hesaplamalarını karşılaştırmak için kullanılan, cihazın kabul testleri esnasında belirlenen verilerdir. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

30 Radyoterapide Kalite Güvenirliliği Dünya Sağlık Örgütü (WHO) 52 ülkede, 56 enstitüye sorduğu sorulardan aldığı cevaplara göre kalite güvenirliliği (QA- Quality Assurance) programlarının Radyoterapi merkezlerinde uygulanması gerekliliğinin i nedenlerini i aşağıdaki ğ şekilde sıralamışlardır. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

31 Radyoterapide Kalite Güvenirliliği ğ Kalite güvenirliliği, tedavi planlamasındaki yanlışlıkları minimuma indirir. Böylece iyileşme oranı artar, tedavi sonuçları düzelir, komplikasyon ve hastalığın yenileme oranı azalır. Kalite güvenirliliği, ülke içindeki radyoterapi merkezleri ve uluslararası merkezlerin dozimetri ve tedavi sonuçlarının karşılaştırılmasına izin verir. Kalite güvenirliliği programları olmaksızın radyoterapi aletlerininmaksimum l i ki performansı sağlanamaz. Gelişen teknoloji ile birlikte radyoterapi uygulamaları artacak ve klit kalite güvenirliliği programları uygulanarak, istenilen kalitede tedavinin yapıldığından emin olmak için gerekli olacaktır. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

32 Radyoterapide kalite güvenirliliği programlarının içeriği; iği Radyoterapi merkezi içinde Ülke içinde Ülkeler arası Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

33 Ülke Seviyesinde Kalite Güvenirliliği Ülkede kalite güvenirliliği programının bir tek veya birkaç departmanda uygulanmasından çok, tüm ülke genelinde bu programların kullanılması l önemlidir. Bunun için ülke genelinde düzenleme yapan bir kuruma ihtiyaç vardır. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

34 Ülke Seviyesinde Kalite Güvenirliliği ğ Kalite kontrol programlarının radyoterapi departman servisinde kurulmasını sağlar, özellikle yeni radyoterapi aletlerinin test edilmesinde departmanlara yardımcı olur ve teknik yardım yapar. Gerekirse önerilerde bulunur. Ulusal doz protokollerinin oluşturulmasında önemli tavsiyelerde bulunur. Uluslararası protokollerle karşılaştırılmasını yapar. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

35 Ülke Seviyesinde Kalite Güvenirliliği ğ Lokal kalite güvenirliliği kontrol programlarında kullanılan test araçları ve kalibrasyon için kolaylık sağlar. TLD dozimetri ile postal doz karşılaştırması yapar. Kalite güvenirliliği kontrol program sonuçlarının analizine yardımcı olur ve teknik başarısızlık bulgularının düzeltilmesine katkıda bulunur. Radyoterapi departmanında çalışan meslek gruplarının bilgilerini arttırmak için ulusal veya uluslar arası kurs programları düzenleyerek bilgi aktarılmasını sağlar. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

36 Radyoterapide Çalışanların Eğitimleri Radyasyon Onkoloğu; Hedef volümün klinik tanımından, tedavi şemasından, hastanın tedavi sırasında ve sonrası takibinden sorumlu kişidir. Radyasyon onkoloğu, eğitimlerini ğ medikal okuldan sonra Radyobiyoloji, Radyofizik, Dozimetri ve Radyasyon Korunmasının bilindiği büyük merkezlerde tamamlamalıdır. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

37 Tıbbi Radyofizikçi; Radyoterapi tekniklerinin fiziksel tanımlarından, ndan, tedavi planlamasından, dozimetri işlemlerinden ve radyasyon korunmasından sorumlu kişilerdir. Radyasyon y fizikçileri, insan anatomisi, radyobiyoloji, klinik onkoloji hakkında genel bilgiye sahip olmalıdır. Üniversiteden sonra en az 3 yıl kuramsal ve pratik eğitim görmelidir. Radyasyon Onkolojisi ndeki ndeki tüm radyoterapi cihazlarından sorumlu kişidir. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

38 Mühendisler; Tedavi ünitelerinin teknik performansından sorumlu kişilerdir. Bu kişilerin departmanda bulunan aletler hakkında ilave çalışmaya ve pratiğe ihtiyaçları vardır. Bu eğitim genellikle aletleri üreten firma tarafından verilmektedir. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

39 Radyoterapi Teknikeri; Hastanın günlük tedavisinden sorumlu kişidir. Liseden sonra en az 2yıl eğitim almalı, bu eğitim sınavlı olmalı,sınavdan sonra sertifika verilmelidir. Makinanınçalıştırılmasından, hasta pozisyonu, blok-wedge filtre gibi ilave araçların kullanılmasından sorumlu kişilerdir. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

40 Radyoterapi Departmanında Kalite Güvenirliliği Programı Amaç Kalite Güvenirliliği İşlemi Sorumlu Kişi Programın Düzenlenmesi Programın Düzenlenmesi Anabilim Dalı Başkanı Hasta Dozunun Kontrolü Dozimetrik yanlışlıklar (makinanın kontrolü) Geometrik yanlışlıklar (hasta pozisyonu) Tedavi planlaması Hastadan bilgi (hedef volümün tanımı) Doz hesapları Fizikçi Onkolog, Fizikçi Onkolog, Fizikçi Onkolog, Fizikçi Fizikçi Hasta bilgilerinin kaydı Onkolog, Fizikçi Hastanın Güvenliği Hedef volümün dışındaki doz Onkolog, Fizikçi, Teknisyen Mekanik ve elektriksel kontroller Hasta monitörü Fizikçi, Teknisyen Fizikçi, Teknisyen Personel Güvenliğiğ Personel Güvenliğiğ Fizikçi Elektrik ve mekanik kontroller(kapı, ışık vb. kontrolleri) Fizikçi, Teknisyen Çalışan personelin aldığı ğ doz Fizikçiik i Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

41 Kalite güvenirliliği programı radyoterapi merkezinin büyüklüğüne bakılmaksızın uygulanmalı ve aşağıdaki alanları kapsamalıdır. Tedavi makinalarının fiziksel parametreleri Dozimetrik standartlar Ölçüm cihazları ve radyasyon yayınlayan cihazların periyodik bakımı Radyasyon güvenirliliğiişlemleri işlemleri Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

42 Radyoterapi merkezlerinde hasta yüküne bakılmaksızın bütün tedavi basamaklarını kapsamına alan yoğun kalite güvenirliliğine sahip bir programın uygulanması önerilir. Burada ulaşılacak iki amaç vardır: Dozun istenen seviyede verilmesinde makine performansı için bir optimum kriterin sağlanması ve tesis edilmesi. Tedavi makinasının çalışmama zamanını azaltmakaltmak Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

43 Kli Kalite kontrolleri ve ölçüleri ölül yapmak kii için radyoterapi cihazlarında aşağıda belirtilen materyallere ihtiyaç vardır. Uluslar arası protokoller ve raporlar Geniş kapsamlı cihaz kullanma talimatı ve kılavuzlar Tedavi cihazını yapan firma tarafından verilecek dokümanlar ( derin doz tabloları, izodoz eğrileri ve fiziksel parametreler) Ölçü ekipmanları, cihazları ve aletler. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

44 World Health Organization (WHO) American Association of Physicists in Medicine (AAPM) European Society for Therapeutic Radiology and Oncology (ESTRO) Clinical Oncology Information Network (COIN) İşlemler Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

45 Tedavi Simülatörleri Kalite Güvenirliliği Kontrol Programı Tedavi simülatörleri, tedavi makinalarının bütün mekanik ve fiziksel iksel özelliklerini taşıyan bir çeşit tanı cihazıdır. Simülatörlerde radyasyon kaynağı yerine bir röntgen tüpü konmuştur, böylelikle; target volümün lokalizasyon filmleri ve aynı zamanda TV monitöründe imaj şekillendirici aracılığı ile tedavi alanları, huzme açılarının doğruluğu izlenebilir. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

46 Günlük; Tedavi Simülatörlerinde Yapılacak Kalite Güvenirliliği Kontrol Programı Lazerler ODI Haftalık; Aylık; Işık ve ışın alanı yoğunluğu Mekanik uzaklık ölçücedveli lazerler ve FFD/SSD ışıkları Skala okumaları Diyafram simetrisi Diyafram merkezi ekseni ile izosantr ekseni arasındaki uygunluk Hasta masası hareketleri Yıllık; Fokal spot pozisyonu Rotasyon hareketi esnasında taşıyıcı ile gantrynin stabilitesi stabilitesi Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

47 Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

48 Ct ve CT Simülatörlerde Yapılacak Kalite Güvenirliliği Kontrol Programı Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

50 Tedavi Planlama Sistemi Kalite Güvenirliliği Kontrol Programı Tedavi Planlama Sistemleri (TPS),tüm tedavi işleminin en önemli parçasıdır. Aşağıdaki adımlardan oluşur. Hasta görüntülemesi (BT,MRI,Ultrasound,PET-CT) Tümörün belirlenmesi Tedavi planlama için görüntü verilerinin alınması (Acquasition) Tümör yerinin ve diğer kritik organların yerlerinin işaretlenmesi Uygun ışın ş alanların yerleştirilmesi ş Tedavinin simülasyonu ve optimizasyon Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

51 Hatalar Tedavi Planlama Sistemi IAEA 2000 yılında yayınladığı raporda radyoterapide 92 kaza ışınlaması tanımlamıştır. Bunlardan TPS ile ilgili olanlar incelendiğinde hataların nedeni; -TPS in algortimasını tam anlamamak -TPS için uygun bir kabul testi ve QA testlerinin olmaması -Bağımsız hesap kontrollarının yapılmaması Panama Kazası: TPS e koruma bloklarının bilgisini girmede yapılan yanlış,hatalı MU hesaplamasına neden olmuştur. Bu kaza sonucunda;28 hasta etkilenmiş.bunlardan i l 12 si ölmüştür.12 ölümden 5 tanesi direk hatalı tedavi sonucu ölmüştür. Manuel MU hesaplamaları mutlaka yapılmalı!!!!!! Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

52 Tedavi Planlama Sistemi En Çok Yapılan Hatalar Yazılımın yanlış yorumlanmasından Normalizasyon Beam parametrizasyon MU/zaman hesapları Inhomojenite düzeltmeleri Yazılım kapasitesinin ve limitlerinin bilinmemesi Hata riskinin elimine edilmemesi Yeterli ekipman ve personel (sayı ve nitelik) Eğitim Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

53 Kabul (Acceptance Acceptance)Testleri Sistem kurulduktan sonra üretici firmanın verdiği ğ standartlara uygun olduğunu ğ test ve kabul etme işlemidir. Kabul testleri, Donanım Yazılımı kapsamalıdır. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

54 Kabul (Acceptance Acceptance)Testleri Kabul bl(a (Acceptance)Testleri HARDWARE memeory test Digitizer Film tarayıcı, Imaj datalar Transfer kontrolu Klavye,mouse girişleri Printer plotter Ekran Vb NETWORK CT,MRI bağlantıları Dicom Dİcom RT(yeni) FTP (file transfer protokol) DATA TRANSFER Transfer edilen datalar (BT,MRI) BT data yeterliliği Dozimetrik parametreler MLC lif koordinat sistem DRR bilgi transferi TPS den yardımcı cihazlara transfer(elektronik blok kesicivb) TPS ve simülatör data transferi Ölçülen dataların transferi SOFTWARE Sistem KApasitesi BT girişleri Anatomik tanımlar Foton doz hesaplamaları Beam Brrakiterapi doz hesaplamaları Doz görüntülenmesi DVH Kağıt çıktı Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

59 Günlük; Aylık; Co-60 Tedavi Cihazı Kalite Güvenirliliği Kontrol Programı Makine kontrol masası ve el kumandasındaki düğme ve anahtarların kontrolleri Gösterici ışıkların kontrolü. Saha, mesafe ve kaynak pozisyon ışıkları TV, monitör ve kameraları, karşılıklı konuşma cihazları Mekanik ve elektrikli sistemlerin kontrolü Tedavide kullanılan aksesuarların kontrolü, koruyucu kurşun bloklar, filtre ve kompansatörler, Taşıyıcı ve tutucuların sağlamlığı, bolus materyali, mesafe cetvelleri Radyasyon ile ışık sahasının ve optik mesafe cetvelinin uygunluğunun kontrolü Çapraz işaretin kontrolü Dozimetrik kontroller 3 Aylık; Saha düzgünlüğü ü ve simetri i Optik mesafe cetvelinin kontrolü Kaynak açıp-kapama mekanizması kontrolü, acil durumlarda yapılacak işlemler Tedavi masası izosantr kontrolü (minimal 6 aylık- ideal 3 aylık) Radyasyon huzmesinin izosantr ve tedavi saati hatası tayini (minimal 2 yıllık- ideal yıllık) Efektif kaynak pozisyonunun tayini (minimal 2 yıllık- ideal yıllık) Dozimetrik kontroller Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

62 Co-60 GÜNLÜK KONTROLLER ELEKTRİK PANOSUNDA YAPILACAK KONTROLLER Ana şalter ve sigortaların kontrolü Elektrik prizlerinin kontrolü Oda, koridor ve aydınlatma sistemlerinin kontrolü INTERLOKLARIN KONTROLÜ Kapının açılmasıyla kaynağın kapalı konuma geçip geçmediğinin kontrolü Kontrol paneli üzerindeki acil durum butonunun ışınlamayı kesip kesmediği kontrol edilmelidir. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

63 Co-60 GÜNLÜK KONTROLLER MEKANİK VE GEOMETRİK KONTROLLER Tedavi masası hareketleri Gantry ve kolimatör hareketleri Lazerlerin doğruluğu Optik mesafe göstergesinin lazerlerle uyumu Kama filtre ve blok taşıyıcının kontrolleri; bu araçların yuvalarına oturmaları ve sabitleştirici mekanizmaların kontrolü, sağlamlıkları incelenmelidir. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

64 Co-60 GÜNLÜK KONTROLLER HASTA İZLEME CİHAZLARI TV kamera ve monitörde tedavi masaının görülebilmesi ve görüntünün net olması Diyafon sisteminin çalışır durumda ve sesin duyulabilir seviyede olması Cihazın çalışması ş için gerekli ek araçların kontrollerinin yapılması Klima sisteminin çalışması Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

65 Co-60 GÜNLÜK KONTROLLER KAYNAK KONUMU İLE İLGİLİ GÖSTERGELER Kontrol paneli üzerindeki kaynak açık-kapalı durumunu gösteren ışıklı uyarıcının kontrolü Tedavi kapısı üzerinde yer alan ışıklı uyarıcı Radyasyon alarm monitörü Cihaz çalıştırıldığında kaynak hareketi sırasında olağan dışı bir durumun olup olmadığının kontrolü Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

66 DOZİMETRİK KONTROLLER Elektrometre ve iyon odaları absorbe doz protokolünü uygulamaya elverişli olmalıdır. Elektrometre ve iyon odaları SSDL de kalibre edilmelidir. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

67 AYLIK KONTROLLER ABSORBE DOZ TAYİNİ Tüm merkezlerde tek bir protokolün uygulanması absorbe dozun tayininde uniformiteyi artıracaktır. Absorbe dozun tayininde IAEA nın 277 nolu raporu kullanılmaktadır. Dw(peff)=M u.n D.S wair.p u.p cel M u = M u.p tp.k h.p s M u = Dozimetreden okunan değer P tp =Basınç sıcaklık düzeltmesi K h =Bağıl nem düzeltmesi P s =İyon tekrar birleştirme faktörü N D = Absorbeb doz hava faktörü S wair =Sudan havaya durdurma gücü P u =İyon odasının duvarları ve hava kavitesi suya eşdeğer olmaması nedeni ile gözönüne alınacak faktör. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

68 YILLIK KONTROLLER DOZ VERİMİNİN AÇI İLE DEĞİŞİMİ Havada 10x10 cm lik alanda iyon odası ile build-up cap ile gantry açıları 0 0,90 0, 180, de ölçülmelidir. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

69 YILLIK KONTROLLER ZAMANLAYICI HATASI Radyoterapide tümöre verilmesi istenen doz miktarı zamanlayıcı ile sağlanır. Efektif ışınlama süresi zamanlayıcı göstergesinden okunan zamandan farklı olabilir. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

71 YILLIK KONTROLLER WEDGE FİLTRE İ TRANSMİSYON İ FAKTÖRÜ Wedge filtreler, l alanın merkezi ekseni boyunca doz şiddetinde bir azalmaya neden olduğundan mevcut açı ve alan boyutlardaki wedgeler için wedge geçirgenlik faktörünün ölçülmesi gereklidir. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

72 YILLIK KONTROLLER BLOK TEPSİLERİNİN AZALTMA FAKTÖRÜ Mevcut tepsiler için ölçülür Tray faktör: Doz(Tepsi) Doz(Açık) Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

73 YILLIK KONTROLLER DERİN DOZ YÜZDESİ Merkezi eksen üzerinde bir d derinliğindeki absorbe dozun, yine merkezi eksen üzerinde d 0 referans derinliğindeki absorbe doza oranıdır. Kaynak cilt mesafesinde (SSD) tanımlanır. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

74 YILLIK KONTROLLER DOZ PROFİLLERİ Doz profilleri i alan düzgünlüğüü ve penumbrasının tanımlanması için kullanılır. Doz profillerinde belirlenmesi gereken iki parametre flatness ve simetridir. Flatness: Alan genişliğinin % 80 in üzerinde merkezi eksende, dozdan maksimum fark olarak belirlenir. Simetri: Merkezi eksenin sağ ve solundaki bölgede dozların homojenitesini gösterir. Alan içinde ve merkezi eksenden eşitş uzaklıktaki noktalarda ölçülen doz seviyelerinin oranından hesaplanır. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

75 YILLIK KONTROLLER ETKİN KAYNAK POZİSYONUNUN TESPİTİ Işın demetinin kolime edilmesi için kolimatörlerden meydana gelen saçılmalardan dolayı kaynağın iyon odası veya cilt yüzeyine göre fiziksel olarak bulunduğu yerden daha yakın bir konumda bulunuyor görüntüsünü vermektedir. Kaynağın bu zahiri konumuna etkin kaynak yeri denmektedir. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

76 Lineer Hızlandırıcı Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

77 Kabul Kontrolleri Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

79 MEKANİK KONTROLLER GANTRİ AÇI GÖSTERGESİ Gantri 0, 90, 270 ve ye ayarlanır. Su düzeciyle açı kontrol edilir. (1º 1º) KOLİMATÖR AÇI GÖSTERGESİ Gantri 90 0, kolimatör 0 0 e ayarlanır. Kolimatör açıları değiştirilerek su düzeciyle açı kontrol edilir. (1º 1º) Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

80 IŞIKLI ALAN- IŞIN ALANI UYUMU Masaya SAD mesafesinde bir ready- pack film yerleştirilir tirilir. Kolimatör ve gantri ti açısı 0º ye ayarlanır. Işık alanı radyo-opakopak cisim ile işaretlenir. Film üzerine build-up ı up ı sağlamaya yeterli bir fantom, filmin konumunu bozmayacak şekilde yerleştirilir ve film ışınlanır. (XV- filmi için 75cGy) Test 90, 180 ve gantri açılarında tekrarlanır. (±2 mm) Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

81 MEKANİK İZOMERKEZ KOLİMATÖR İ Mekanik izomerkez kolimatörün dönme ekseni ve gantrinin dönme ekseninin kesim noktasıdır. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

82 KOLİMATÖR Gantri düşey konumdayken (0 0 )masa üzerine SAD mesafesinde bir ready pack film yerleştirilir. Kolimatörün üst jawları geniş açılır. Alt jawları kapatılır. Mümkün olabilen minimum ii dar ince uzun bir alan sağlanır0.5x30cm) cm). Kolimatör döndürülerek çok sayıda farklı açıda film ışınlanır. ş 2mm çap FİLM FANTOM Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

83 GANTRİ Bir ready pack film iki plastik levha arasına sıkıştırılır. Film tedavi masası üzerine film düzlemi yatak üstü düzlemine dik olacak şekilde yerleştirilirse l bütün gantri açıları için merkezi demet eksenini içerir. Gantri dönme eksenine paralel ince uzun bir demet oluşturulur. Gantriyi döndürerek aynı film üzerine 12 ışınlama yapılır.(2 mmçap) FİLM İZOMERKEZ FANTOM Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

84 LİNEERİTE VE END EFFECT İntegral doza göre monitör sistemini davranışı kontrol edilmelidir. Bunun için farklı MU için(10,20,50,100,200,......) akseleratörün verimi tayin edilir. MU ya karşı doz grafiği çizilir. Lineer regresyon analizi lineerlikten sapmayı gösterecektir.(%1) Bu regresyonun apsisi kestiği nokta monitör sisteminin end effectini gösterir. Bir seçenek olarak end effect iki ışınlama metoduyla tayin edilebilir End effect = MU ( R R ) 4R 4 1 R 1 4 MU= 100MU, R1= 100 MU lik tek ışınlama, R4= 25 MU lik kesintilerle toplam 100 MU lik ışınlama. (< 1MU) Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

85 RADYASYON DOZUNUN (VERİMİN) DEĞİŞMEZLİĞİ 200 MU ile 3 kere ışınlama yapılır. (max-min/min)x100 ü hesaplanır. ort.okuma x tüm faktörler = Beklenen okuma hesaplanır nır. Buna göre MU u ayarla, dozu 3 kere ölç ve ortalamasını al. Beklenen dozla mukayese et. (%2) Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

86 KISA DÖNEM KARARLILIĞI Günün başlangıç, ş orta ve bitiminde 100 MU için 3 ölçü yapılır ve ortalaması alınır. Her bir ölçü, ortalamayla mukayese edilir dilir. Uzun dönem stabilite testinde uygulamak için 3 ortalamanın ortalaması hesaplanır nır. (Av1) Kriter: < 2% Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

87 UZUN DÖNEM KARARLILIĞI Kısa dönem kararlılığı l ğ ölçümlerinden bir hafta sonra günün 3 ayrı zamanında 100 MU için ölçü yapılır ve otala ortala laması alınır. 3 ortalamanın ortalaması hesaplanır. (Av2) ( Av Av ) Av2 1 2 Kriter: 100 <2% Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

88 DOZ RATE BAĞIMSIZLIĞI SSD=100 cm, foton için 10x10cm, elektron için 15x15 cm alanda d max da katı su fantomuna iyon odası yerleştirilir. 100 MU Varsa minimum ve maksimum doz hızlarında 3 kere ölçü yapılır. Minimum ve maksimum doz hızları için ortalama doz ±%2 içinde olmalıdır. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

89 X-IŞINI SIZINTISI Huzme yatay pozisyona ayarlanır. Kolimatörler kapatılır. Mki Maksimum doz hızı ve en yüksek k X-ışını enerjisi seçilir. İzomerkezin aksi yönünde targetten 1m mesafede300mu için ölçü yapılır. Yatayla her de ölçü tekrarlanır. Diğer planlarda tekrar edilir. Targetten 1m mesafedeki toplam okumalar, kolimatörün tam açık durumunda 300 MU için alınan okumanın %0.1 ini geçmemelidir. gç Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

90 KOLİMATÖR GEÇİRGENLİĞİ Gantri i0 0 pozisyonuna ayarlanır. En yüksek enerji kullanılır. İyon odası d max ta, izomerkezin i hafifçe dışına yerleştirilir. ili 30x30cm alanda 300 MU ile ışınlanır. Üst kolimatörler (Y) tamamen kapatılır. Doz ölçülür. Daha sonra alt kolimatörler kapatılır. Üst kolimatörler açılır. Doz ölçülür. Üst ya da alt kolimatörlerin geçirgenliği primer huzmenin %1 inden az olmalıdır. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

91 HUZME DÜZGÜNLÜĞÜ TESTLERİ Paralel karşılıklı alanların huzme düzgünlüğü için 0 0 ve gantri açılarında film çekilir. Huzmeler düzgünse kolimatör rotasyon ekseniyle gantri rotasyon ekseni aynı noktada kesişir. Alanlar üstüste düşer (a). Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

92 HUZME DÜZGÜNLÜĞÜ TESTLERİ Eğer fokal spot veya kaynak yerinde değilse 0 0 ve gantri açılarında alanlarda yana doğru bir kayma meydana gelir(b). Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

93 HUZME DÜZGÜNLÜĞÜ TESTLERİ Eğer 0 0 ve gantri açılarında kolimatörler simetrik değilse, alanlarda yana doğru bir kayma meydana gelir. Bu kayma, kaynak yerinin hatalı bir yerde olmasından kaynaklanan kaymadan daha azdır (c). Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

94 HUZME DÜZGÜNLÜĞÜ TESTLERİ Kolimatör ve gantri rotasyon eksenlerinin kesişmemesi durumunda 0 0 ve gantri açılarında çekilen alan filmlerinde bu tür bir kayma ortaya çıkar (d). Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

95 HUZME DÜZGÜNLÜĞÜ TESTLERİ Tedavi cihazının kafasındaki eğilme nedeniyle 0 0 ve gantri açılarında alanlar arasında kayma olur () (e). Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

96 HUZME DÜZGÜNLÜĞÜ TESTLERİ BASİTLEŞTİRİLMİŞ YARI ALAN TESTİ: Bu film, 0 0 ve 90 0 kolimatör açılarında, ve 0 0 ve gantri açılarında çekilir. Önce 0 0 de 1 no lu alan (yarısı bloklu 10x10cm alan), sonra açı verilerek 2 no lu alanın filmi çekilir. Üstteki film doğru alan yerleşimini gösterir. Alttaki film ise daha önce gösterilen alan problem- lerinden biri nedeniyle ortaya çıkan lateral kaymayı göstermektedir. Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

100 SMLC QA Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

101 DMLC QA Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

102 Garden fence test Lif çiftleri i 1mm gap olacak şekilde hareket ettirilir Her 2 cm: kısa lif duruşu Radyografik ya da radyokromik ikfilm ±0.5 mm Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

103 ±0.5mm hata Ayarlanmış Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

109 Fast Clinical Process

110 Fast Clinical Process 3 seconds

113 Radiographic Mode: Marker Match - Automated Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

114 Cone Beam CT Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

116 After additional 5 seconds Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

117 CT-CBCT CBCT Matching Eclipse Fusion Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

118 CT - CBCT Matching Eclipse Fusion 6-10 s Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

119 Pelvis OBI_14CBCTMatch8.jpg Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

122 MV için KALİTE KONTROL AP-MV Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

123 KV için KALİTE KONTROL Günlük Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

124 KV için KALİTE KONTROL Günlük AP-KV Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran 2010 LAT-KV 124

125 MASA KAYDIRMA DOĞRULUĞU için KALİTE KONTROL Haftalık Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

126 MASA KAYDIRMA DOĞRULUĞU için KALİTE KONTROL Haftalık Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

127 KV için KALİTE KONTROL Haftalık Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

129 CBCT için Cathphan ile görüntü kalitesi testleri Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

130 CBCT için KALİTE KONTROL Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

133 1. Hazırlık; IMRT Planlama l İşlemi l i Görüntüleme Volümlerin konturlanması Planlama l hedeflerinin hdfl ii tanımlanması Fraksiyonların tanımlanması Huzme şeklinin tanımlanması Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

134 IMRT Planlama İşlemi 2. Tedavi Dizaynı (Optimizasyonu); Doz hesaplama Plan skorunun hesaplanması Yoğunlukların ğ lkl ayarı Plan değerlendirmesi Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

135 IMRT Planlama İşlemi 3. Kli Kalite güvenirliği; Dozimetrik doğrulama Setup Tedavinin verilişi Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

137 MAP CHECK Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

140 Dikkat edilmezse

141 Country approx. patients probable cause dates affected USA Mistake in drawing decay curves for 60Co Germany Error in dose tables 60Co for treatment planning (varying overdoses) United Mistake in calibration 60Co beam Kingdom (25% overdoses) Spain Wrong repair (maintenance LINAC) Failure of communication United Kingdom Error in the use of a treatment planning system (TPS) (5-30% underdoses) d Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

142 External ve internal... Tıbbi Radyofizik Kursu Haziran

143 Sonuç Kanser tedavisi i bir ekip işidir idi Zincirin tüm halkaları birbiri ile uyumlu olmak zorundadır Ekibin uyumu kadar cihazların kullanımının ve özelliklerinin i i çok iyi i bilinmesi de önemlidir. Amaç doğru ğ ve güvenilir bir tedavidir Bu nedenle, doğru iletişim gereklidir.

144 Teşekkür Ederim 144