Haiku Nasıl Yazılır? Haiku Nedir? Haiku Nedir? Haiku Nasıl Değerlendirilir? Haiku Formu. Haiku Her Durumda

Transkript

1

2 ? Haiku Nedir? Haiku iiri 17.yy a dayanır. Ba langıçta sözcüklerle yapılan bir oyun gibi nitelendirilip, biraz ikinci sınıf bir edebiyat gibi görülür. altın karahindibam uçuşur ayrıayrı dünyanın her yerine Haiku Nasıl Yazılır?? 01 Haiku Nedir? Haiku Nasıl Değerlendirilir? 03 Kural-1 Mevsimler 04 Kural-2 Kendi Dünyanı ve Kalbini Yansıt 07 Kural-3 Anı Yakala 09 Haiku Her Durumda Inna Yegaj 5 ya, Kız, Rusya (2008) Мой золотой одуванчик Ра злетелся По всему свету Ta ki modern haiku iirinin ustası Masaoka Shiki ( ), "Haiku edebiyattır" diyene kadar. Masaoka dan sonra Haiku Japonya ya özgü geleneksel ve önemli bir iir formu olarak kabul görür. Haiku airin küçücük bir anı yakalayıp, o anı dizelerinde tanımladı ı bir iir formudur. iir o bir anı dondurur, hayal gücünüz ile bir odada ya arsınız.her kelime bir di erinde erir, i te sadece bu üç dize ile iirsel aleme giren okuyucu hayal kurar.derin dü ünmeyi seven haiku iiri do a, renkler, mevsimler, çeli kiler ve a ırtıcı konuları ele alır.haiku insano lu dahil do anın bütünü için derin duyguları üç dizede ifade ederek geli mi tir.bu aynı zamanda, insano lunun do al ya amın bir parçası oldu u ve onunla harmoni içinde ya ama dü üncesine sahip Japon geleneksel anlayı ının bir uzantısıdır. Matsuo Basho( ), Haiku tarihindeki en büyük air olarak bilinir. Basho (Ba o) Güney Japonyada fakir bir samuray ailesinin çocu u olarak dünyaya gelir.çok genç ya ta haiku yazmaya ba layan Ba o, kısa bir sürede iki bine yakın ö rencisi olan kendi okulunu açacaktır. lk dönem Ba o iirleri de komik ve kelimeler ile oynama modasına uygundur, fakat 1680 li yıllarda Ba o'nun dizeleri Haiku iirinde önemli rol almaya ba lar. rüzgara bayılırım heyecanlandırır beni yüzüme esti inde I adore the wind It makes me feel excited When it blows at me Guy Peppiatt, 6 ya, Erkek, ngiltere (2008) Haiku Formu Bu iir basitçe 17 hecenin dizelerde (geleneksel formda 3 dize); 5 hece -7 hece -5 hece olarak yazıldıı bir forma sahiptir. Kısa-uzun-kısa gibi aklınızda tutabilirsiniz.herkes Haiku yazabilir. Haiku nun en güzel özelli i kafiye gerektirmemesidir. Bazı airler geleneksel olan 17 heceden az ya da çok hece kullanarak yazar.kısa-uzun-kısa kalıbına uygun oldu u sürece böylesine de Haiku diyebiliriz. Haiku yazarken ço unlukla semboller kullanılır, kullandı ınız sembol, dü üncenizi en basit bir dil ile yansıtır, yani dü ünceniz sembolün arkasında zarif bir ekilde saklanmı tır. yi bir Haiku da detaylı bir gözlem ve oyuncu bahar esintileri üzgünüm küçük uğur böceği dalın üzerinde bekle Playful spring breezes Sorry little ladybug Hold on to the stem do aya duyulan derin sevgi görülebilmelidir. Haiku,güzel sözcüklerle yapılmı bir resim gibidir,ki bu sözcükler ayrıntıyı içermez. Yalın bir tanım, okuyucunun hayal dünyasını geni letip, kendi görüntüsünü yaratmasını sa lar. Haiku genellikle bir nefes uzunlu undadır. yi bir Haiku yazmak için air kulakları kadar, gözleri ve kalbi ile de olabildi ince iyi dinlemelidir. Keoho Bryant 8 ya, Erkek, ABD (2008) 01

3 Haiku'nun Güzelliği Her bir okuyucu göre, haikunun yorumu de i ir.uluslararası bir zemindeki haikuları de erlendirebilmek için airin ya adı ı o ülkenin kültürünü anlamak gerekir. Ortaya çıkan farklı duygu ve ifadeleri gördü ümüzde, Haiku nun dünyanın her yerindeki insanlar arasında ba kuran ortak bir sesleni olabilece ini dü ünüyouz. Bu dü ünce ile Haiku dizelerinin güzeli i içinde, kültürler arası diyolog ve uzla ma için Haiku yu payla ıyoruz. 21. yüzyılda ülkeler arasındaki ekonomik, siyasi ve kültürel engellerin kaldırılması çok önemlidir. Bu amaca ula mak için birlikte çalı arak çaba sarf etmeliyiz. Ancak bunu gerçekle tirebildi imizde, ülkeler arasındaki anlayı faklılıklarını da yok etmi olabiliriz. VE belki Haiku yu anlamak daha uyumlu bir küresel toplum yaratılmasına katkıda bulunabilir. Haiku Nasıl Değer Kazanır? A long dark night Full of whistling wind No moon Ana Sirnik 12 ya, Kız, Slovenya (2008) Haydi, Bir Haiku Çizmeyi Deneyelim? Haikunuzu yazmaya ba larken, hakkında yazmak istedi iniz eyin resmini çizmeyi deneyebilirsiniz. Bu resim elbetteki ba yapıt olmayacak, sadece zihninizde beliren eyin resmini yansıtın.bu resim rengarenk de olabilir, siyah-beyaz, karakalem de. Nutchanard bu resimde haikusunda tanımladı ı o anı çizmi ; - Rüzgar hafifçe çayırı süpürüyor, patlamı pirinç ba akları e ilirken, karası ır gezisi ü ütüyor. Mevsimlere Değin Kural-1 uzun karanlık gece rüzgarın ıslığı ile dolu ay yok Nutchanard, haikusunda sade bir dile ile günlük hayatını ifade ediyor ve çizdi i renkli resim ile gördüü güzelli i aktarıyor. Her iki yılda bir dünyanın her yerinden binlerce çocuk, kendi haikularını ve resimlerini Dünya Çocukları Haiku Yarı masına göndermektedir. Haiku do a ile olan ili kimizin farkındalı ını artırarak bizi do a ile yeniden birbirimize ba lar. Geleneksel olan Haiku iirinde; Japonca'da Kigo' olarak söylenen Türkçe'ye 'mevsime özgü kelime' diye çevirebilece imiz, o mevsimi ça rı tıran bir kelime yer alır. Haikunuzda Kigo olması Haikunuzu daha derin ve evrensel bir hale getirir. Haiku için favori diyebilece imiz bazı kelimeler unlardır, ya amın kısalı ı, ku lar,di er hayvanlar, böcekler, a açlar, çiçekler, da lar, ay, güne,kar, ya mur, sis ve di er benzer do a olayları. Bu daima kullanılan mevsimsel referans, ya da 'kigo', bazen çok dolaylı olarak da verilebilir, So uk Ay-Kı,'Erik Çiçekleri - lkbahar', Ate böce i- Yaz ', Sarı/Kırmızı Yapraklar-Sonbahar' gibi. Bu kigo cümlece i, dört mevsimin öneminin daima bilincinde olan Japon kültürünün bir sonucu olarak, erken ça lardan beri Japon iirinin önemli bir özelli i olagelmi tir. Ba o da do aya yakınlık duygusunun önemini u sözle dile getirir - 'bir çam a acı hakkında yazmak için, çam a acı ile bir olmalısın - do a ile yakınlık böyle bi ey olmalı! sıcak güneşin altında dalgalarda sörf yapıyorum yunus arkadaşlarımla Under the hot sun I am surfing on the waves With my dolphin pals Dale Jasch, 11 ya, Erkek, Avusturalya Rüzgar hafifçe çayırı süpürüyor, patlamış pirinç başakları eğilirken, karasığır gezisi üşütüyor ลมพ ดมากลางท ง รวงข าวช ช อล อตามลม ฉ นข ควายก นลม Nutchanard Wongsricha 12 ya,kız, Tayland (2008) 02 Japonya'da, Haiku airleri 'saijiki' denilen mevsimsel sözcüklerin yeraldı ı bir sözlükten yardım alırlar. Elbette, ülkeden ülkeye küçük farklılıklar olabilir, Haiku airlerinin kendi iklimlerine uygun mevsimsel kelimeleri' gözlem yaparak bulmaları gerekir. Avusturalya dan Dale' in iirinde 'sıcak güne ' ve ' dalgaların üzerinde sörf' gibi yaz mevsimini tanımlıyan ifadeler görüyoruz, O aynı zamanda bize sörften bahsederek, Avustralya'da insanların yaz aylarında neler yapmaktan ho landıkları hakkında da fikir veriyor. te gördü ünüz gibi yaz sözcü ünü kullanmadan, plajda sıcak bir yaz günü görüntüsünü yarattı. Bu 'Kigo' nun güzelli idir. Ba o'nun do aya yakınlık duygusunun önemine vurgu yapan; 'bir çam a acı hakkında yazmak için, çam a acı ile bir olmalısın sözünden bahsetmi tik. Mark iirinde kurba a sözcü ünü kullanarak bize ilkbahar aylarını dü ündürüyor. Pırıl pırıl, parlak ya da fırıl fırıl dönen gibi sözcükler zihnimizde, mutlu ve aydınlık bir ortam sezgisi yaratacaktır. Kullanaca ınız dil ile Haiku nuzun atmosferini olu turaca ınızı hatırlayın. Belki Mark akıntıda yüzen kurba aları yakalamı, çok e lenceli zaman geçirmi ti! şelale parıldar ve derenin aşağısına dönerek iner kurbağlar nilüfer yapraklarıyla Waterfalls glitter And swirl the frogs down the stream To the lily pads Mark Rokitka, 11 ya, Erkek, ABD 03

4 04 Kural-2 Dikkat Edin kelebek geliyor bayır gülüne doğru alçalarak lezzetli çiçeközünü tatmaya Kendi Dünyanı ve Kalbini Yansıt hafif esinti yavaşca devinir kabarık bulutların yığınları zevkle yüzer gökyüzü müzevirleri eğlenirler aşağıda สายลมพ ดแผ วพล ว ก อนเมฆลอยละล วเล นลม นอนชมน ทานฟ า güzel bir buz zerreciği bizim penceremizde soğuk kış dokumuş birşey şiddetle takırdıyor okul bahçesinde rüzgar boş tenekeyi savuruyor gözü kapalı babam hala yatıyordu annem ve ben sarıldık ona sıkıca son nefesini verdi พ อนอนหล บตาน ง หน ก บแม กอดพ อไว แน น ลมหายใจหย ดแล ว okul çetesi gibi güreşiyor evin yolunda sert rüzgar iteleyerek 05

5 Dikkat Edin Kural-3 Anı Yakala karışık duyguların girdabında anılar ruhumu kucaklar tabut alçalır rüzgarlar uğuldar delici güneş günışığını getirir flora çiçeklenir sayısız ateşböcekleri kaplayın sonsuz çayırları boylu boyunca fenerlerinizle denizciler yollarını kaybetmiş bir iki üç dört beş tarzan kaplan avına gitti bir fare ile geri geldi karın savrulmasını izlerim zemine düşer,hatırlarım yaptıklarımı sağanak ve sert soğuk rüzgar titreyen büyük bir dala savurdu beni ailem gitti. ลมฝนปนพาย น งหนาวส นบนก งไม ใหญ ครอบคร วฉ นหายไป 06 07

6 Haiku Her Durumda Dikkat Edin... A a ıdaki üç air Haikuları ile ki isel deneyimlerini ifade ediyorlar. Na okyanus kıyısında durup,dalgaların müzi ini dinledi i bir zaman hakkında yazıyor. una dikkat edin, O do rudan okyanusun sesine muziktir demiyor, daha zarif bir anlatım ile bunu sezmemizi sa lıyor. dalgaların sesi bir konser düzenler okyanus dibinde Na Young Ay, 12 ya, Kore Belki Alex karanlık bir gecede kayan bir yıldız gördü,ve bunun Samanyolundan kaçan bir yıldız oldu u hayali Haiku yazmak için bir ilham verdi... yıldız kayar dünyayının hasretiyle samanyolunun dışına Etoile filante A voulu se détacher De la voie lactée Alex Malot, 13 ya, Erkek, Fransa Bu iirler bize kendi deneyimleriniz üzerine bir Haiku yazmanızın ne kadar önemli oldu unu gösteriyor. Ve unutmayın Haiku'da okuyucuya açık ifadeler ile ne oldu unu aktarmanın iyi olduunu söyleyemeyiz. Basit ve etkili bir dil kullanmaya çalı ın. 08 해변 음악회 한창 열리고 있네 철썩철썩쏴 A a ıdaki iir de okuyucunun, Haiku nun konusu üzerine dü kurmasına izin veriyor. Yaygın ekilde bilinen eyler üzerinde durmanıza gerek yok- örnein, hepimiz yusufçukların gözlerinin neye benzediini biliriz. Yapmanız gereken aktarmak istedi iniz konuyu özel,belirgin sözcükler ile ifade etmeniz. 1 Bir Gün Boyunca Bazen en ilginç Haiku konuları gündelik ya amın içindeki basit konulardan çıkar. 6 ki ilik bir evde ya asanız, ya da binlerce ki ilik bir ehirde, günlük aktiviteleriniz ve gün içinde ke fettikleriniz benzersizdir, bu ke ifleri sadece siz yapabilirsiniz. Haiku ba ka ülkelerde ya ayan insanlara, ülkenizde neler oldu unu aktarmak için bir araçtır. Haikuyu okuyanlar, böylece dünyayı olu turan sizin paçanızı dahi iyi anlamı olacaktır. Aileniz, okulunuz, mahalleniz, hobileriniz, bahçeniz ve evcil hayvanlarınız hakkında bir konu seçebilirsiniz. Dü ündü ünüz zaman, Haiku için olası konuların sonsuz bir listesi var. Yapmanız gereken tek ey gözlerinizi açmak. Gündüz Vakti Sabahları uyanır uyanmaz ilk ne yaparsınız? Gününüz nasıl geçer? Bu gün iyi bir gün müydü, kötü bir gün mü? Kiminlesiniz? Neredesiniz? Hatırlayın, çok detaya girmek gerekmez, okuyucuda sadece gününün nasıl geçti i hakkında bir duygu uyandırmalısınız. 2 yansıma yusufçuk un gözlerinde andromeda トンボの目 アンドロメダを 映している Natsuki Toyokawa, 12 ya, Erkek, Japonya Gece her yerde farklı gösterir kendini Yıldızlı mı? Korkutucu mu? Geceleri ne yapmak istersin? Bir Hafta Boyunca Pazartesi'den Cuma'ya kadar günlerimiz yo un olabilir, geçen Salı ne yaptı ımızı, hatta dün ne yaptı ımızı unutmu gitmi olabiliriz. te Haiku yazmak bir hafta boyunca yaptıklarımızdan bazılarını unutmamak, anılarımız arasında sonsuza kadar güzelce korumak için bir çözümdür. 3 Gecenin Karanlığında Haftasonları Hafta sonu herkesin favori zamanı olmalı! Haikularınız hafta sonu hakkında olabilir, arkada larınızla geçirdi iniz vakit, ailecek yaptı ınız geziler ya da rahatlamak için kendi ba ınıza neler yaptıysanız. Bir Yıl Boyunca Her yeni yıl yeni birçok ey getirir tüm dünyamıza, de i en mevsimler, yeni okul yılı, yeni arkada lar, yeni deneyimler... Bir yıl boyunca bu ya adı ınız duyguları Haikularınızla hatırınızda tutmak iyi bir yöntemdir. Yaz Sıcağı Yaz ayları nasıl hatırlanır sizin ülkenizde? Dünyanın heryerindeki insanlara ülkenizin yaz mevsimini nasıl göstermek istersiniz? Yaz aylarında ne yapmaktan ho lanrsınız? kış soğuğu Sizin memleketinizde kı ın gerçekten so uk mu geçer? Tropik bir adada mı ya ıyorsunuz? Kı ayları boyunca e lenmek için neler yapmaktan ho lanırsınız? Türkçe Çeviri ve Düzelti: JIKAD Derne i 09

7