ARTVN L GELME PLANI TARIM SEKTÖRÜ RAPORU. Doç. Dr. Aydn Tüfekçio#lu Yrd. Doç. Dr. Temel Saryldz Ziraat Müh. Elfaz Ermi- Ziraat Müh.

Transkript

1 ARTVN L GELME PLANI TARIM SEKTÖRÜ RAPORU Doç. Dr. Aydn Tüfekçio#lu Yrd. Doç. Dr. Temel Saryldz Ziraat Müh. Elfaz Ermi Ziraat Müh. Ömür Onur Artvin, 2005

2 I. ÇNDEKLER 1. GR Amaç ve Kapsam Yöntem 2 2. MEVCUT DURUM Artvin linde Tar"m ve Tar"msal Geli#me l in Tar"msal Üretimine li#kin Çevre Ko#ullar" Fiziksel Özellikler Topo.rafya Bitki Örtüsü klim Ko#ullar" Topraklar Tar"mda Mevcut Durumun De.erlendirilmesi Tar"mda Nüfus Yap"s" Arazi Kullan"m" Genel Arazi Kullan"m" Tar"msal Arazi Kullan"m" Bitkisel Üretimde Ürün Çe#itleri, Üretim, Verim ve Gelir Ürün Deseni Tarla Ürünleri Tarla Bitkileri Üretim Miktarlar" ve Elde Edilen Gelir l Genelinde Tarla Ürünleri Üretimi lçelere Göre Tarla Ürünleri le lgili Göstergeler Endüstri Bitkileri Üretimi lçelere Göre Endüstri Bitkileri Üretimi Sebze Üretimi lçelere Göre Sebze Üretimi Meyve Ürünleri l Genelinde Meyve Üretimi lçelere Göre Meyve Üretimi Sert Kabuklu Meyve Üretimi lçelere Göre Sert Kabuklu Meyve Üretimi Turunçgil ve Zeytin Üretimi lçelere Göre Turunçgil ve Zeytin Üretimi le lgili Göstergeler Bitkisel Üretimin Alt Gruplar tibar" ile Da."l"m" Üretimde Ölçek Büyüklü.ü ve Mekanizasyon Ölçek Büyüklü.ü Mekanizasyon Bitkisel Üretimde Girdi Kullan"m" Sulama Olanaklar" Verimlilik Hayvanc"l"k ve Hayvansal Üretim Türkiye de Hayvanc"l"k ve l in Yeri l de Hayvanc"l"."n Geli#imi ve Mevcut Durum Küçükba# Hayvan Yeti#tiricili.i Büyükba# Hayvan Yeti#tiricili.i Kanatl" Hayvan Yeti#tiricili.i Ar"c"l"k Su Ürünleri Üretimi Hayvansal Üretimde Verimlilik Tar"m Kooperatifçili.i 78 ii

3 Tar"msal Krediler Mevcut Geli#tirme Programlar" ve E.itim Kurslar" Tar"ma Dayal" Sanayiler ÜRÜN PROJEKSYONLARI MEVCUT DURUMUN ANALZ Genel De.erlendirmeler Önemli Tar"msal Ürünlerin De.erlendirilmesi Tar"msal Üretimde Darbo.azlar Bitkisel Üretimde Darbo.azlar Hayvansal Üretimde Darbo.azlar Sü Ürünlerinde Darbo.azlar POTANSYELLER SWOT Analizi HEDEFLER STRATEJLER PROJE ÖNERLER Öncelikli Projeler KAYNAKLAR 104 iii

4 II. TABLOLAR Tablo 1 Artvin l ve lçelerinde Arazinin Kullanma Kabiliyetine Göre Da."l"m" (Ha) 7 Tablo 2 ldeki ba#l"ca toprak gruplar" ve bunlar"n alan da."l"mlar" 8 Tablo 3 lçelere Göre klim Verileri 9 Tablo 4 K"rsal Kesimde Tar"m Alanlar" ve Nüfus 13 Tablo 5 lçeler Baz"nda Köylerde stihdam Yap"s" 13 Tablo 6 lçelerde Arazinin Kullan"m"na Göre Da."l"m" (2002) 14 Tablo 7 Arazinin Kullan"m"na Göre Da."l"m" 14 Tablo 8 lçelere Göre Tar"m Alanlar"n"n Kullan"m" (Ha) 16 Tablo 9 lçelere Göre Tar"m Alanlar" Kullan"m"n"n Yüzde Da."l"m" 16 Tablo 10 lçeler Baz"nda Artvin linde Hububat Ekili# Alanlar" ve Üretim Durumu 17 Tablo 11 lçelere Göre Tarla Ürünleri Ekili# Alanlar" ve Üretim Durumu 18 Tablo 12 Temel Gruplara Göre Tarla Bitkileri Ekili# Alanlar" (Da), Yüzde Da."l"m ve De.i#imleri 20 Tablo 13 lde Tarla Ürünlerinin Y"llara Göre Ekili# Alanlar" (Da), Yüzde Da."l"m ve De.i#imi 21 Tablo 14 Artvin linde Tarla Ürünlerinin Y"llara Göre Üretim Miktarlar" (Ton), Yüzde Da."l"m ve De.i#imler 21 Tablo 15 Temel Gruplara Göre Tarla Bitkileri Üretim Miktarlar", Yüzde Da."l"m ve De.i#imleri 22 Tablo 16 Tarla Ürünlerinden Elde Edilen Gelir, Gelirin Yüzde Da."l"mlar" ve Y"llara Göre De.i#imleri 25 Tablo 17 Temel Gruplara Göre Elde Edilen Gelir (Bin TL) ve Yüzde Da."l"m" 25 Tablo 18 lçeler tibariyle Y"llara Göre Tarla Bitkileri Ekili# Alanlar" (Ha) ve Yüzde Da."l"mlar" 26 Tablo 19 lçeler tibar"yla Y"llara Göre Tarla Bitkileri Üretim Miktarlar" (Ton), Yüzde Da."l"mlar" ve De.i#imleri 27 Tablo 20 Y"llar tibariyle lçelere Göre Tarla Bitkileri Gelirleri, Yüzde Da."l"mlar" ve De.i#imleri 27 Tablo 21 Çay ve Tütün Alanlar"n"n ve Üretiminin lçelere Göre Da."l"m" 28 Tablo 22 Çay Alanlar" ve Üretiminin lçelere Göre Da."l"m" ve Yüzde De.i#imi 29 Tablo 23 Endüstri Bitkilerinden Elde Edilen Gelirin lçelere Göre Da."l"m"(Bin TL) 30 Tablo 24 lçeler tibariyle Sebze Üretimi 32 Tablo 25 (Seçilmi# ürünlerde)sebze Ekim Alanlar" (Da) 33 Tablo 26 Sebze Ürünleri Üretiminin Y"llar tibariyle De.i#imi 33 Tablo 27 Sebze Ürünleri Gelirinin Y"llar tibariyle De.i#imi 34 Tablo 28 lçelere Göre Sebze Ürünleri Alanlar" ve Üretim Paylar"n"n De.i#imi 34 Tablo 29 lçelere Göre Sebze Üretim Gelirleri, Yüzde Da."l"mlar" ve Y"llara Göre De.i#imleri 35 Tablo 30 lçelere Göre Meyve A.ac" Say"lar" ve Üretim Durumu 36 Tablo 31 Y"llara Göre Meyve A.ac" Say"s" ve Üretim Miktarlar" 37 Tablo 32 Meyve Üretiminden Elde Edilen Gelir(Milyon TL), Yüzde Da."l"m ve De.i#im 38 Tablo 33 lçelere Göre Meyve A.ac" Say"s", Üretim,Yüzde Da."l"m" ve De.i#imi 40 Tablo 34 lçelere Göre Meyve Üretimi Geliri Yüzde Da."l"m" ve De.i#imi 41 Tablo 35 lçelere Göre Sert Kabuklu Meyve A.ac" Say"lar" ve Üretim Durumu 42 Tablo 36 lçelere Göre Sert Kabuklu Meyvelerden Elde Edilen Gelir ve Yüzde 42 De.i#imi(Bin TL) Tablo 37 ve 38 Ceviz ve F"nd"k A.aç ve Ocak Say"lar" le Üretim Durumlar" 44 Tablo 39 Ceviz ve F"nd"ktan Elde Edilen Gelir ve Yüzde De.i#imleri 45 iv

5 Tablo 40 lçelere Göre Turunçgil ve Zeytin A.aç Say"lar" Ve Üretim Durumlar" 46 Tablo 41 lçelere Göre Turunçgil ve Zeytin A.aç Say"lar" ve Üretiminin Yüzde De.i#imi 47 Tablo 42 Turunçgil ve Zeytinden Elde Edilen Gelirin Y"llara Göre Da."l"m" 48 Tablo 43 lçelere Göre Turunçgil ve Zeytinden Elde Edilen Gelirdeki Yüzde De.i#im 48 Tablo 44 Alt Gruplar tibariyle Üretimdeki Yüzde De.i#im 50 Tablo 45 Alt Gruplar tibariyle Gelirdeki Yüzde De.i#im 50 Tablo 46 #letme Büyüklü.üne Göre #letme Say"lar", Arazi Parça Say"s" ve Arazi Büyüklü.ü ve Yüzde Da."l"mlar" 52 Tablo 47 Artvin l i #letme Büyüklü.üne Göre #letme Say"s", Arazi Parça Say"s" ve Arazi Miktar" 53 Tablo 48 lçelerde #letme Büyüklü.üne Göre #letme Say"s", Arazi Parça Say"s" ve Arazi Miktar" 53 Tablo 49 lçelerde #letme Büyüklü.üne Göre #letme Say"s", Arazi Parça Say"s" ve Arazi Miktar"n"n Yüzde Da."l"m" 54 Tablo 50 #letme Büyüklü.üne ve Arazinin Tasarruf ekline Göre #letme Say"s" ve #ledikleri Arazi 55 Tablo 51 #letme Büyüklü.üne Göre #letme Say"s" ve Tasarrufundaki Arazi le Hayvanc"l"k Göstergeleri (Miktar) 56 Tablo 52 Artvin l i #letme Büyüklü.üne Göre #letme Say"s", Arazi Parça Say"s" ve Arazi Miktar" 57 Tablo 53 Artvin l i Tar"msal Araç ve Gereç Say"lar" 58 Tablo 54 Kimyevi Gübre Tüketimi (Kg) 59 Tablo 55 Sulama Kayna."na Göre lçelerde Sulanan Tar"m Alanlar" 60 Tablo 56 Muhtelif Ürünlerin Üretiminde Verimlilikler 61 Tablo 57 lçelerde Türlerine Göre Küçükba# Hayvan Say"lar" 62 Tablo 58 lçelere Göre Küçükba# Hayvan Say"lar" ve Yüzde Da."l"m" 62 Tablo 59 lçelerde Türlerine Göre Büyükba# Hayvan Say"lar" 64 Tablo 60 lçelere Göre Toplam Büyükba# Hayvan Say"lar" ve Yüzde Paylar" 66 Tablo 61 Artvin li ve Türkiye Geneli çin Y"llar tibariyle Bal Üretimi 67 Tablo 62 lde Üretilen Bal"n Üretim De.eri ve Pazar Pay" 68 Tablo 63 lçelere Göre Ar"c"l"k 68 Tablo 64 Dünya Su Ürünleri Üretimi ve De.erlendirme #ekli 69 Tablo 65 Y"llar tibariyle Türkiye Su Ürünleri Üretimi 70 Tablo 66 lde Y"llar tibariyle Avc"l"k ve Yeti#tiricilik Yoluyla Elde Edilen 71 Tablo 67 Hayvansal Ürünler Arz ve Talep Projeksiyonu(Türkiye) 73 Tablo 68 Artvin li Hayvansal Ürünler Üretim Miktarlar" ve Üretim De.erleri 75 Tablo 69 Y"llar tibariyle Hayvansal Üretim ve Gelirdeki Yüzde De.i#im 76 Tablo 70 Kooperatif Say"lar" ve Faaliyet Konular" (2000) 78 Tablo Y"llar" Artvin l i Zirai Kredi Da."l"m" (Milyon TL) 78 Tablo 72 Baz" Ürünlerde Alan ve Üretim Projeksiyonlar" 80 Tablo 73 Mevcut Durumun Genel Analizi 81 Tablo 74 Önemli Ürünlerin De.erlendirilmesi 83 Tablo 75 l Tar"m Sektöründe Kuvvetli ve Zay"f Yönler ile F"rsatlar ve Tehditler (SWOT Analizi) 93 Tablo 76 Öncelikli Proje Önerileri 100 v

6 III. EKLLER LSTES ekil 1. Artvin ilindeki topraklar"n alansal da."l"m" 8 ekil 2. Artvin li arazi kullan"m kabiliyet s"n"flar" haritas" 11 ekil 3. Artvin li toprak tipleri haritas" 12 ekil 4. Genel Arazi Kullan"m"na Göre Yüzde Da."l"m 15 ekil 5. Hububat Ürünleri Üretim Durumu 18 ekil 6. Artvin l i Tarla Ürünleri Ekim Alan" ( Ha) ve Üretim Miktar" ( Ton) 24 ekil 7. Y"llara Göre Tarla Ürünlerinden Elde Edilen Gelir 26 ekil 8. lçelere Göre Y"llar" Aras"nda Üretim Miktarlar" 27 ekil 9. Gelirin lçeler Aras"nda Yüzde Da."l"m" (2002) 28 ekil 10. Çay ve Tütün Üretiminin lçelere Göre Da."l"m" 29 ekil 11. lçeler tibariyle Sebze Ürünleri Üretim Durumu 33 ekil 12. Sebze Ürünlerinden Elde Edilen Gelirin lçelere Göre Yüzde Da."l"m" 35 ekil 13. Meyve Ürünleri Üretiminin lçelere Göre Da."l"m" 36 ekil 14. Y"llar tibar"yla Meyve Üretim Miktar" (Ton) 38 ekil 15. Meyve Üretim Gelirinin Y"llara Göre De.i#imi 39 ekil 16. Meyve Üretiminin lçeler Aras"nda Yüzde Da."l"m" ( 2002) 41 ekil 17. Gelirin lçelere Göre Yüzde Da."l"m" 42 ekil 18. Sert Kabuklu Meyve Üretiminin lçelere göre Da."l"m" 43 ekil 19. lçelere Göre Sert Kabuklu Meyve Üretiminin Yüzde Da."l"m" 43 ekil 20. lçelere Göre Sert Kabuklu Meyve Üretiminden Elde Edilen Gelirin Yüzde Da."l"m" 45 ekil 21. Turunçgil ve Zeytin Üretiminin lçelere Göre Da."l"m" 46 ekil 22. lçeler tibariyle Turunçgil ve Zeytin Üretiminin Yüzde Da."l"m" 49 ekil 23. lçeler tibariyle Turunçgil Ve Zeytin Gelirlerinin Yüzde Da."l"m" 49 ekil 24. Alt Gruplar tibari le Gelirin Yüzde Da."l"m" 51 ekil 25. lçelere Göre Küçükba# Hayvan Say"s"n"n Yüzde Da."l"m" (2002) 63 ekil 26. Büyükba# Hayvanlar"n Türlerine Göre Da."l"m" 63 ekil 27. Y"llar tibariyle Bal Üretimi 67 ekil 28. Türkiye Su Ürünleri Üretimi 70 vi

7 1. GR Artan nüfus, kaynaklar"n sürdürülebilir kullan"m"n" ön plana ç"karmaktad"r. Sürdürülebilir kullan"m"n ilk #artlar"ndan bir tanesi de planlamad"r. Ülkemizde planlaman"n en zay"f oldu.u sektörlerden bir tanesi tar"m sektörüdür. Üzerinde bulundu.umuz co.rafya, insanlar taraf"ndan binlerce y"llardan beri kullan"lan ve yer yer yorulma, tükenme belirtileri veren kaynaklar" içermekte ve kaynaklar"n sürdürülebilir kullan"m"n"n son derece önemli oldu.u bir konumda bulunmaktad"r. Ülkemiz, dünya da tar"ma ilk olarak ba#lanan yöre olan ve uluslararas" deyimi ile Fertilkrissent =Verimli Ay denen bölgede bulunmaktad"r. Bu nedenle topraklar" y"ld"r sürekli olarak sömürülmü# ve her ürünle kald"r"lan bitkibesin maddeleri tekrar topra.a verilmemi#tir. Ayn" nedenle topraklar"n yüzünü örterek onu erozyona kar#" koruyan bitki örtüsü binlerce y"l önce yok edilmi#, sürülerek i#lenmi#, tar"m arazisine dönü#türülmü#tür. Bu alanlarda erozyonun #iddetlenmesi ve en elveri#li ko#ullarda 2.5 cm lik tabakas"n"n olu#mas" için y"l gereken toprak tabakas", çok k"sa sürede erozyonla kaybolmu#tur. Ormanlar" tarihin ba#lad"." dönemde yok edildi.inden enerji gereksinmesi için tezek yakmaktan ba#ka alternatif bulamayan çiftçiler, topra.a verme yerine, gübreyi yakarak topraklar"n fakirle#mesine katk"da bulunmu#tur (Aydeniz, 1985). Bütün bu etkenler, toprak kaynaklar"n"n hassas bir konumda oldu.unu ve sürdürülebilir kullan"ma acil gereksinim duydu.unu göstermektedir. Ülkemizde tar"mda önemli problemlerin ba#"nda verim ve üretim dü#üklü.ü gelmektedir. Aydeniz (1985), tar"mda verim ve üretim dü#üklü.ünün nedenlerini 20 madde alt"nda özetlemektedir. Bunlar: 1. Bilgisizlik 2. Topraks"zl"k 3. Fakirlikaçl"k 4. Kurakl"k 5. Bozuk tohumluk 6. Zararl"lar 7. Gereç ve araçs"zl"k 8. Paras"zl"k 9. E.itim, ara#t"rma ve yay"ma gereken önemi vermemek 10. Ya#ant"n"n basitli.i, bunun sonucu ihtiyaç azl".", bunun do.urdu.u beslenme bozuklu.u ve tembellik 11. Güvensizlik (tapunun olmamas") 12. Ürünü de.erlendirememek 13. #leme kurulu#lar" yoklu.u 14. Örgütsüzlük 15. Düzensizlik (arazi yetenek planlamas"n"n uygulanmamas") 16. Plan ve programs"zl"k 17. lgisizlik (tar"m ayr"lan yat"r"m pay"n"n az olmas") 18. daresizlik 19. Politika, kay"rma ve bask" giri#imleri 20. Tarihsel al"#kanl"klar(a.al"k zihniyeti vs.) Ku#kusuz yakla#"k 20 y"l önce saptanan bu sorunlar"n bir ço.u bugün hala önemini korumakta baz"lar" ise geçen zaman içinde nispeten önemi azalm"# görünmektedir y"l" itibar" ile Artvin Tar"m l Müdürlü.ünün y"ll"k yat"r"m ödene.i 250 milyar civar"ndad"r. Oysaki ayn" i#letmenin y"ll"k personel ve di.er giderleri 4 trilyon civar"nda bulunmaktad"r. Buna di.er kurulu#lar" da örnek vermek mümkündür. Devlet kurumlar"n"n ço.unda araçgereci olmayan veya yapaca." i# bulunmayan personele maa# ödenmektedir. Bu da ödenen paralar"n üretim olarak geri dönmesini engellemekte ve beklenen geli#me sa.lanamamaktad"r.

8 1.1 Amaç ve Kapsam Bu çal"#man"n amac" Artvin linin tar"msal kaynaklar"n" ve üretim potansiyelini ortaya koymak ve buna dayal" olarak lin tar"m sektörü için geli#me hedef ve stratejilerini belirleyerek, kaynaklar"n etkin ve daha verimli kullan"lmas"n" sa.lamakt"r. Ara#t"rma kapsam"ndaki konular #unlard"r: Arazi #ekli, bitki örtüsü, toprak yap"s", su kaynaklar" ve iklim K"rsal nüfus yap"s" Toprak mülkiyeti ve topraklar"n kullan"m biçimi Tar"msal i#letmelerin ölçek büyüklü.ü Tar"mda mekanizasyon Tar"msal örgütlenmelerin düzeyi ve yeterlili.i Tar"msal e.itim konusunda yap"lanlar Alt sektörlerde tar"msal üretim ve de.erlerinin büyüklü.ü Çal"#man"n ilk a#amas"nda ilin tar"msal alandaki yap"s" ortaya konarak, olu#turulacak plan, program ve stratejilere alt yap" sa.lamak amac"yla mevcut durum analizi yap"lm"#t"r. kinci a#amada l tar"m envanteri bilgilerinin "#"."nda tar"m"n kuvvetli ve zay"f yönleri dikkate al"narak dönemi için l in tar"m hedefleri belirlenmi#, geli#me hedef ve stratejileri ortaya konmu#tur. Stratejik hedeflere ula#"lmas" için yat"r"m projeleri/programlar" önerilmi#tir. Tar"m"n geli#mesi için gerekli olan devlet yard"m ve destekleri de bu a#amada ele al"nm"#t"r Yöntem Bu çal"#mada Artvin lindeki tar"msal faaliyetler 1997 ve sonras" y"llar itibar"yla incelenmi#tir y"l" öncesi veriler, Devlet statistik Enstitüsü (DE) ile Artvin l Tar"m Te#kilatlar"ndan ve ilgili kamu kurulu#lar"ndan temin edilmi#tir Genel Tar"m Say"m" Türkiye Genel Sonuçlar" henüz aç"klanmad"." için bu ara#t"rmada zorunlu olarak 1991 Genel Tar"m Say"m" Sonuçlar" kullan"lm"#t"r. l in Tar"m Mast"r Plan"n"n haz"rlanmas"nda 19 köyde uygulanan alan çal"#malar"ndan bu plan"n haz"rlanmas"nda da yararlan"lm"#t"r. Bu çal"#malarda köylerde daha çok köyün arazi yap"s", üretilen ürünler, pazarlama ve köyün ya#am ko#ullar" hakk"nda bilgiler derlenmi#tir. l tar"m envanterinin ç"kar"lmas"nda tar"mla do.rudan yada dolayl" olarak ilgili olan tüm kamu kurulu# temsilcileri, sivil toplum örgütü temsilcileri ve özel i#letme temsilcilerinden olu#an htisas Komisyonlar" olu#turulmu# ve çal"#man"n her a#amas"nda bu kesimlerle toplant"lar düzenlenmi#tir. lçelerde de sürdürülen alan çal"#mas"nda Tar"m lçe Müdürlükleri ile köy muhtarlar"n"n katk"lar" sa.lanm"#t"r. Tar"m arazileri ile ilgili harita ve yüzölçümü bilgileri konusunda Artvin Co.rafi Bilgi Sistemi çal"#malar"ndan da yararlan"lm"#t"r. Ç"kar"lan l tar"m envanteri bulgular" l Tar"m htisas Komisyonu nda de.erlendirilmi# ve l in tar"m sektörünün darbo.azlar" ile tar"msal geli#me potansiyelleri ortaya konmu#tur. Plan"n haz"rlanmas"nda format olarak daha önce haz"rlanm"# olan ve DPT taraf"ndan onaylanm"# olan Düzce ve Bolu lleri formatlar" baz al"nm"#t"r(bgp, 2004). 2

9 2. MEVCUT DURUM lin tar"msal potansiyelinin iyi anla#"labilmesi ve tar"msal geli#menin önündeki engellerin net bir #ekilde belirlenebilmesi için mevcut durumun çok iyi #ekilde ortaya konmas" ve analiz edilmesi gerekmektedir. Bu analizlerde bitkisel üretimi ve hayvansal üretimi birbirinden tamamen ba."ms"z dü#ünmek oldukça güçtür. Çünkü hayvansal üretimin hammaddesi ço.u zaman bitkisel üretimdir. Hayvansal üretimin olabilmesinin temel ko#ulu bitkisel üretimdir. Bu nedenle bitkisel üretim için yap"lan analizler ayn" zamanda hayvanc"l"." da ilgilendirmektedir. Bitkisel üretimde temel de.i#ken arazidir. Çünkü verimlilik analizi do.rudan toprak yap"s" ve topra."n kullan"m potansiyeline ba.l"d"r. Üretimi etkileyen yada verimlili.in düzeyini belirleyen faktörler #u #ekilde grupland"r"labilir (Ataman, 2001): 1Co.rafi Faktörler Toprak Özellikleri Topo.rafik Yap" (E.im, yüzey #ekilleri) klim Özellikleri 2Teknolojik Faktörler Sulama Drenaj Zirai Mücadele Mekanizasyon Bitki Islah" Hayvan Islah" Tohum Islah" Arazi Islah" Teknik Bilgi 3Sosyoekonomik Faktörler Arazi Mülkiyet ekli Arazi Parçal"l"." #letme ekli ve Yap"s" Örgütlülük Sermayekredipazarlama #artlar" Bu temel faktörler içinde 1.grup faktörler veri olarak al"nmak zorundad"r. 2.grup faktörler 1.grup faktörlerin yaratt"." engellerin kald"r"labilmesi için gereklidir ve verimlilik düzeyini etkileyen en önemli çal"#ma alan"d"r. 3.grup faktörler ise yine verimlilik art"#" için önem ta#"makla birlikte, üretimin de.erlendirilme ko#ullar"n" da belirlemektedir. Türkiye genelinde oldu.u gibi Artvin l inde de tar"msal faaliyetin önündeki en önemli engel, 3.grup faktörlerle ilgilidir. Artvin ili tar"m envanterini incelemek bu durumu daha net görmeyi sa.layacakt"r Artvin linde Tar/m ve Tar/msal Geli0me Artvin linin yüzölçümü ha. (7 367 km 2 ) olup, mevcut arazinin % 26,67 si olan ,2 hektar" kültür d"#" arazi, % 53.0 i olan hektar" orman arazisi ve %22,3 ü olan hektar" da kültür arazisidir. Ülke geneli ile kar#"la#t"r"ld"."nda Artvin li arazi varl"."n"n büyük bir k"sm"n" orman arazilerinin olu#turdu.u görülmektedir. Mevcut tar"m arazilerinin bir k"sm"n"n ise orman vasf" ta#"yan arazilerin zamanla tahrip edilmesi sonucu ortaya ç"kt".", taban arazi varl"."n"n dü#ük oldu.u görünmektedir hektar toplam kültür arazisinin hektar" ekim dikim yap"lan kültür arazisi miktar" olup; l yüzölçümünün yakla#"k % 4 ü kadard"r. Toplam kültür arazisinin % 20,64 ü olan hektar sulanabilir alan"n ancak hektar"nda sulama yap"labilmektedir. Köy Hizmetleri taraf"ndan ileriki y"llarda sulamaya aç"lmas" planlanan hektar alan ile birlikte bu rakam hektara ula#acak olup; önümüzdeki 10 y"l içerisinde hektar sulanabilir arazinin tamam"n"n sulamaya aç"lmas" hedeflenmektedir. 3

10 lde mutlak tar"m alan" olarak tan"mlanan I, II ve III.s"n"f tar"m alan" hektard"r. Buna özel birkaç bitki cinsi için uygun sürümle ekim yap"labilecek IV.s"n"f topraklar da eklendi.inde, bu alan hektara ula#maktad"r. Toplam kültür arazisinin % 17,0 si çay"r ( da), % 62,39 u mera ( da), %3,47 si hububat ( da), % 2,77'si yem bitkileri ( da), % 1,56 s" bahçe (25.665,5 da), % 1,07 si sebze ( ,8 da), % 0,04 ü ba. (699 da), % 5,22 si çay ( da), % 0.02 si zeytin (4240 da) ve % 2,29 u f"nd"k (37.800,7 da) alan"d"r. Kültür arazisi varl"."n"n % 4,1 i ( da) ise kullan"labilir durumda olan ancak kullan"lmayan tar"m arazileridir. Buda göstermektedir ki y"llar itibariyle lde tar"msal arazilerin bir k"sm"n"n kullan"m"ndan vazgeçilmi#tir. Artvin li Türkiye genelinde hayvanc"l"k konusunda büyük bir paya sahip olmamakla beraber; lin kendi yap"s" içerisinde hayvanc"l"."n aile bütçesine katk"s" büyüktür. En az"ndan aile içi öz tüketim kar#"lanmakta, bunun için ek bir masraf yap"lmas"n" engellemektedir. lde pazarlamaya yönelik büyük i#letme baz"nda hayvanc"l"k yap"lmamakta, büyük diyebilece.imiz i#letme yap"lar"nda ki hayvan say"lar" 1520 yi geçmemektedir. Ayr"ca lde hayvan pazarlar"n"n ve hayvan borsas"n"n bulunmay"#" da bu durum üzerinde oldukça etkilidir l in Tar/msal Üretimine li0kin Çevre Ko0ullar/ Fiziksel Özellikler Topo4rafya Da4lar : Artvin li bütün olarak da.l"k bir yap"ya sahiptir. Arazi varl"." genellikle yüksek da. yamaçlar"nda orman arazilerinin aç"lmas" yoluyla elde edilmi#tir. Sahil bölgelerinde ve mikro klima ikliminin hakim oldu.u Çoruh Vadisi boyunca taban araziler bulunmakla beraber, genelde k"r"k bir yap" sergilemektedir. Karadeniz k"y"s"na paralel olarak uzanan Do.u Karadeniz Da.lar" n"n l s"n"rlar" içindeki uzant"lar"; Kaçkar, Alt"parmak, Kükürtlü, skarti Da.lar" s"n"r"na kadar uzanmaktad"r. Bu da. s"ralar"n"n üzerinde çok say"da da. ve yüksek tepeler yer almaktad"r. Karadeniz k"y"s"n" takip ederek bat"dan do.uya do.ru iki s"ra halinde uzanan Kaçkar Da.", 3937 metrelik yüksekli.i ile Karadeniz Da.lar" n"n en yüksek noktas" olup; bu da."n su bölümü çizgileri, Artvin, Rize ve Erzurum l s"n"rlar"n" belirler. av#at ve Borçka lçeleri aras"nda yer alan ve Çoruh ve Berta Vadileri boyunca uzanan Karçal Da.lar" 3428 m. yüksekli.i ile lin di.er da."d"r. lin di.er önemli da. ve yükseltileri; Mihrap Da." 2850m, Kükürttepe Da." 3348 m., Karyan Da." 2790 m., Çad"r Da." 3050 m., Büyük Yurt Da." 2250 m., Genya Da." 1850 m., Kartal Da." 3000 m., Sahara Da." 2799 m., Arsiyan Da." 3164 m., Karada m., Kürdevan Da." 3050 m., olarak s"ralanabilir. Vadiler : Artvin linin yüzey #ekilleri genellikle yer alt" k"vr"mlar" ve volkanik faaliyetler sonucunda meydana gelmi#tir. Vadilerin bir bölümü ise tektonik k"r"lmalar sonucunda olu#an fay ve çizgilerine uyarak da. s"ralar"n" birbirinden ay"ran da.lara paralel çizgiler halindedir. l de bulunan vadileri iki ana k"s"mda incelemek mümkündür: As/l Çoruh Vadisi : Çoruh Irma."n"n l s"n"r"na girdi.i yerden ba#lay"p, Muratl" Buca."nda l s"n"r"n" terk etti.i yere kadar uzanan 150 km. uzunlu.unda bir vadidir. Genellikle çok dar ve derin V ve U #eklinde bo.azlar halinde uzan"r. ZeytinlikYusufeli ve Zeytinlik Muratl" aras" olmak üzere iki bölümden meydana gelir. Ardanuç Deresi Vadileri : Vadi taban" Ardanuç lçesine nispeten geni#tir. lçe Merkezinin 7 km. kuzeybat"s"nda bulunan Cehennem Deresi tipik bir Kanyon Vadidir. 500 m. uzunlu.unda 70 m. geni#li.inde ve 6 m. derinli.indedir. Ardanuç Suyuna aç"l"r. Dünyan"n say"l" Kanyon Vadilerindendir. 4

11 Ortaköy Vadisi : av#at lçesinin sular"n" bo#altan irili ufakl" çaylar"n meydana getirmi# oldu.u bu vadi, zengin bir bitki örtüsü ile kapl"d"r. Alt/parmak Vadisi : Barhal Deresini takip eder. En geni# yeri 30 m. dir. Murgul Vadisi : Murgul Deresinin meydana getirdi.i bu vadinin taban", di.er vadi tabanlar"na göre daha geni#tir. Ovalar: l s"n"r" içerisinde ova özelli.i gösteren yerler hemen hemen yoktur. l topraklar"n"n ancak % 0,2 alan"n" kaplayan düzlüklere rastlan"r. K"y"da akarsu birikintilerinin meydana getirdi.i allüviyal ovalara rastlanmaz. Çünkü da.lar"n denize bakan yamaçlar"nda kaynaklar"n" alan Hopa ve Arhavi Deresinin sular" az ve uzunluklar" k"sa oldu.undan, birikinti ovalar"n"n büyüklü.ünü s"n"rlam"#t"r. Bütün bunlara ra.men Hopa lçesinde, Sundura Deresinin a.z"nda ve Arhavi lçesinin Kapistre Deresinin a.z"nda birer küçük delta ovalar olu#mu#tur. Platolar Yaylalar: l topraklar"n"n yakla#"k % 51 ini kaplar. Artvin in ba#l"ca yaylalar"; Yusufeli, Zeytinlik ve Ortaköy derelerinin olu#turdu.u çizginin güneydo.usundaki bölgede bulunan Me#eli, Kurudere, Düzenli, Kireçli, Y"."l", Kapik, Irmaklar, Bilbilan, Çaml"ca, Hanl"köy, Ball" ve Yoncal" Yaylalar"; Muratl" Borçka, Artvin Ortaköy Deresi ile Gürcistan aras"nda kalan bölgedeki, Ta#köprü, Meydanc"k, M"s"rl", Oba Yaylalar"; Merkez lçe Zeytinlik Yusufeli lçesi çizgisinin kuzey ve kuzeybat"s"nda kalan bölgedeki Ke#o.lu, Çaml"k, Ma.ara, nekli, Kocakarl", Dikme ve Ta#k"nl"k Yaylalar" say"labilir. Akarsular : l s"n"rlar" içerisinde bulunan akarsular iki bölümde incelenebilir: As"l "rmak olan Çoruh Nehri, l s"n"rlar" içinden ve d"#"ndan Karadeniz e dökülen çaylar. Çoruh Nehri; Mescit Da.lar"ndan ba#layarak, Bayburt u geçtikten sonra Yusufeli ilçesinin Yoku#lu Köyü mevkiinden l s"n"rlar" içerisine girer. Su Kavu#umu ad" verilen mevkide Oltu Çay" ile birle#ir. Yusufeli yak"nlar"nda Barhal Deresi ile birle#en Çoruh Nehri, kuzeybat" yönüne gider. Artvin yak"nlar"nda Ortaköy Suyunu, Borçka da Murgul, çkale ve Kaynarca Suyunu alarak Muratl" Buca."n" geçer ve Batum un güneybat"s"nda Karadeniz e dökülür. Uzunlu.u 376 km. olan nehrin 354 km. si l s"n"rlar" içerisindedir. Nehrin ortalama debisi m 3 /sn. dir. Nehrin debisinde mevsime ba.l" olarak çok büyük de.i#iklikler gözlemlenmektedir. Bu özelli.i ile dünyan"n say"l" nehirlerindendir. Oltu Çay/; Karga pazar" Da.lar"ndan kayna."n" alan çay, Yusufeli yak"nlar"nda Tortum Çay" ile birle#ir, Güralp Kayas" mevkiinde Çoruh Nehrine kavu#ur. Tortum Çay/; Karga Pazar" Da.lar"ndan kayna."n" alan çay, Tortum Gölü ne girip ç"kt"ktan sonra, Yusufeli yak"nlar"nda Oltu Çay" ile birle#ir. Barhal Çay/; Kaçkar Da.lar"ndan kayna."n" alan çay, Erzincan, Yüncüler, Çevreli ve Dört Kilise derelerini de alarak, Çoruh Nehrine kavu#ur. av0at Suyu; av#at, irili ufakl" 13 deresi bulunmas" nedeniyle, oldukça büyük su zenginli.ine sahip bir lçedir. Kayna."n" Sahara Da.lar"ndan alan av#at Deresi, Ortaköy Deresinin kayna." olup, Ardanuç Deresi ile birle#erek Çoruh Nehrine kavu#ur Bitki Örtüsü Artvin l topraklar"n"n yakla#"k % 53 ünü ( ha) ormanl"k alanlar kaplamaktad"r. Ormanlar"n büyük bir bölümünü i.ne yaprakl" a.açlar olu#turmaktad"r. Bölgede, yüksek da.lar"n 5

12 eteklerinden üst k"s"mlara gidildikçe bitki örtüsünün, bodur a.aç ve maki görüntüsünden, yaprakl" a.açlara dönü#tü.ü, daha yüksek kesimlerde ise i.ne yaprakl" a.açlar"n hakim oldu.u görülmektedir klim Koullar lin iklim yap"s", yeryüzü #ekillerinin çe#itlili.i nedeniyle bölgelere göre farkl"l"klar göstermektedir. Sahil kesiminde "l"k ve ya."#l" iklim tipi hakimken; iç bölgelerin yüksek kesimlerinde k"#lar uzun ve bol kar ya."#l", yazlar serin geçmekte, Çoruh Vadisinin derin taban"nda k"y"ya oranla daha az ya."#l", k"#lar" fazla sert olmayan mikro klima iklim özelli.i gösteren, özellik olarak Akdeniz iklimine yakla#an, maki bitki örtüsü ile karakterize olmu# bir iklim görülmektedir Topraklar Artvin linin gerçek alan"n"n çok küçük k"sm" I.s"n"f tar"m arazisidir (Tablo 2). Mutlak tar"m alan" olarak tan"mlanan I, II ve III. s"n"f arazi toplam" da arazi varl"."n"n sadece % 0,93 üne ula#maktad"r. Bu veriler net olarak tar"m topraklar"n"n korunmas"na ili#kin çal"#malar"n Artvin için son derece önem ta#"d"."n" göstermektedir. Tablo 1. Artvin l ve lçelerinde Arazinin Kullanma Kabiliyetine Göre Da."l"m" (Ha) I II III IV VVIII. S"n"f Di.er Yüzölçümü S"n"f S"n"f S"n"f S"n"f Alan (Ha) % 100 0,01 0,29 0,65 3,70 95,19 0,16 Kaynak: Köy Hizmetleri, Toprak ve Su Y"ll"." Özel önlemler al"narak özel ürünler için kullan"labilecek IV.s"n"f arazilerle birlikte lde mutlak tar"m yap"labilir alan hektard"r. Bu da göstermektedir ki Artvin li gerçek alan"n"n sadece yüzde % 4,64 ü tar"m alan" olarak kullan"labilecek niteliktedir. Artvin, Kuzey Anadolu orojenik ku#a." dahilinde yer almaktad"r. Bölgenin en eski arazisini meydana getiren metamorfik seri, Çoruh Nehrinin a#a." kesimlerinden ba#layarak Sirya üzerinden kuzeydo.uya do.ru yay"lmaktad"r. Seri içerisinde kuvars, piritli siyah #ist, metamorfoze olmu# lavlar, mika#istler, kloritli, biyotitli ve feldspatl" #istler, kloritli ve biyotitli gnayslar ve bunlar"n içine sokulmu# iri taneli, pembe renkli granit ve granodioritler bulunmaktad"r. Metamorfik serinin üstüne gelen Jura alt kretase serisi gelmektedir. Bu seri alt k"s"mlar"nda koyu renkli diabaz, serpantin, andezit, marnl" ve tüflü kalkerlerden meydana gelmektedir. Artvin l merkezinde görülen k"rm"z" renkli tabakalar bu seriye aittir. Serideki konglomeralar üst k"s"mlarda k"rm"z" ve ince taneli gre haline dönü#mektedir. Konglomeran"n çak"llar" aras"nda, koyu renkli bazik lavlar, k"rm"z" radyolarit marn parçalar" ve gri renkli kalkerler yer almaktad"r. Artvin ve yöresinin en büyük jeolojik ünitesi üst kretase volkanik serisi ve volkanosedimanter serisidir. Bu seri, asit ve nötr lavlarla bunlara ait anglomera ve tüflerden, bunlar aras"nda ince yataklar halinde yer alan ve ço.unlu.u k"rm"z" renkli olan marn ve kalker tabakalar"ndan meydana gelmektedir. Lav serisi içerisinde dasit, andezit, kiparit, kuvarsporfirler bulunmaktad"r. Artvin linde yay"lan topraklar alt" grupta toplanmaktad"r. Bunlar, kahverengi ve kireçsiz kahverengi orman topra.", k"rm"z" topraklar, sar" podzolik topraklar, yüksek da. çay"r topraklar", alüviyal ve koluviyal topraklard"r (Tablo 4). Kahverengi Orman Topraklar/: Toprak profili içerisinde horizonlar"n da."l"m" ABC #eklindedir. Baz" durumlarda profil içerisinde B horizonuna rastlanmayabilir. Genellikle A horizonu iyi geli#mi#, koyu kahve renkli ve k"r"nt"l" bir yap"dad"r. Horizonlar aras"ndaki geçi# tedricidir. B horizonu aç"k kahve renkli, bazen k"rm"z"mt"rak kahverenginde yuvarlak veya kö#eli blok yap"dad"r. B horizonunun alt k"s"mlar"nda k"smen kireç birikmelerine rastlanabilir. Bu topraklar genel olarak yaprakl" a.açlar"n alt"nda geli#ir. Toprak tepkimesi hafif asit veya nötr özelliktedir. l deki topraklar"n % 17.7 si ( ha) kahverengi orman topra."d"r (ekil 1 ). 6

13 Kireçsiz Kahverengi Orman Topraklar/: Toprak profili içerisinde horizonlar"n da."l"m" ABC #eklindedir. Baz" durumlarda profil içerisinde B horizonuna rastlanmayabilir. A horizonun geli#imi oldukça iyidir. A horizonu gözenekli ve k"r"nt"l" bir yap"dad"r. B horizonundaki geli#im A horizonu kadar belirgin de.ildir ve zay"f bir geli#im gösterir. Genel olarak bu horizonda kil birikimi oldukça azd"r veya hiç olmayabilir. Horizonlar aras"ndaki geçi# tedricidir. Genel olarak bu topraklar yaprakl" orman a.açlar"n"n alt"nda geli#ir. l deki topraklar"n % 42.6 s" ( ha) kireçsiz kahverengi orman topraklar"ndan olu#maktad"r (ekil 1). Alüviyal Topraklar: Havza içindeki akarsular"n ta#"yarak mansaba yak"n yerde depolad"klar" materyal üzerinde olu#an, nadiren AC horizonlar"na sahip genç topraklard"r. Mineral bile#imleri akarsu havzas"n"n litolojik bile#imi ile jeolojik periyotlarda yer alan toprak geli#imi s"ras"ndaki ta#"nma ve birikme dönemlerine ba.l" olup, heterojen bir yap"ya sahiptir. Alüviyal alanlarda, üst toprak alt topra.a belirsiz olarak geçi# yapar. nce tekstürlü ve taban suyu yüksek alanlarda dü#ey yöndeki geçirgenlik oran" az, yüzeyi nemli ve organik maddece zengindir. Kaba tekstürlü topraklar iyi drene olduklar"ndan yüzeyi çabuk kurumaktad"r. Topraklar"n üzerindeki bitki örtüsü mevcut iklime ba.l"d"r. Bulunduklar" iklime uyabilen her türlü kültür bitkilerinin yeti#tirilmesine elveri#li üretken topraklard"r. l deki topraklar"n % 0.3 ü (2275 ha) alüviyal topraklard"r (ekil 1). Koluviyal Topraklar: Ço.unlukla dik e.imli yamaçlar"n etek k"s"mlar"nda veya vadinin mansaba yak"n k"s"mlar"nda bulunurlar. Yerçekimi, toprak kaymas", yüzey ak"#" ve yan dereler vas"tas"yla ta#"narak etek k"s"mlarda biriken materyaller üzerinde olu#urlar. AC horizonlar"na sahip genç topraklard"r. Profil kesiti boyunca, yüzeysel ak"#"n yo.unlu.una ve e.im derecesine göre farkl" büyüklükteki parçalar" içeren katlara rastlanmaktad"r. Bu katlar alüviyal topraklardaki gibi birbirine paralel olmay"p düzensiz da."l"ml"d"r. ldeki topraklar"n 353 hektar" (% ) koluviyal topraklard"r (ekil 1). K/rm/z/ Sar/ Podzolik Topraklar: Toprak profili boyunca AB ve C horizonlar"na sahip olduklar" için zonal topraklar olarak adland"r"l"rlar. A 1 horizonu nispeten ince olup koyu renklidir. Karakteristik özelli.i, B horizonunun koyu k"rm"z"dankoyu sar"ya do.ru de.i#en renkte ve yuvarlak kö#eli ve blok yap"da olmas"d"r. Renklenmedeki bu de.i#iklik demirin oksitlenmesi ve hidratlanmas"ndan meydana gelmektedir. Profil içerisinde A 2 ve B horizonu aras"ndaki s"n"r belirgindir. A horizonundan y"kanarak gelen kil, demir, alüminyum ve organik madde B horizonunda birikir. Profilin alt k"s"mlar"nda renk lekelenmeleri ve demir konkreasyonlar"na rastlanabilir. l deki topraklar"n % 17.5 i ( ha) k"rm"z"sar" podzolik topraklard"r (ekil 1). Yüksek Da4 Çay/r Topraklar/: Genel olarak yüksek rak"mlarda ve orman s"n"r"n"n daha yukar" k"s"mlar"ndaki sahalarda yer alan bu topraklar, y"l içindeki toprak olu#um süresinin k"sa olmas" sebebiyle profil olu#umu geli#memi#, ço.u kez AC horizonlar"na sahip olan intrazonal topraklard"r. Bu toprak tipinde üst toprak koyu kahverengi veya grimsi kahverenginden siyaha kadar de.i#mektedir. Ço.unlukla s". ve ta#l" olan bu topraklarda, bazen alt toprak mevcut olup, bunlar"n içinde sar" pas veya gri renkli düzensiz çizgiler veya lekeler bulunmaktad"r. Organik madde ayr"#mas", parçalanmas" yeter derecede olmad"."ndan, topraklar organik madde yönünden zengindir. l deki topraklar"n % 12.3 ü (91268 ha) yüksek da.çay"r topraklar" ile kapl"d"r. Arazi kabiliyet s"n"fland"rmas"nda göre yüksek da.çay"r topraklar" ba#ta olmak üzere yöredeki topraklar"n çok büyük bir bölümü V, VI ve VII. s"n"f araziler üzerindedir (ekil 1). 7

14 Artvin lindeki Topraklar/n Alansal Da4/l/m/ (%) Kireçsiz Kahverengi Kahverengi Orman K"rm"z" Sar" Podzolik Yüksek Da.Çay"r Çe#itli Araziler ve Su Yüz Alüviyal Topraklar Kolluviyal Topraklar Alan (%) Büyük Toprak Tipleri ekil 1. Artvin lindeki topraklar"n alansal da."l"m" (%) Tablo 2: ldeki ba#l"ca toprak gruplar" ve bunlar"n alan da."l"mlar" Toprak Gruplar" Yüzölçümü (hektar) Kahverengi Orman Topraklar" Kireçsiz Kahverengi Orman Topraklar" K"rm"z"sar" Podzolik Topraklar Yüksek Da. Çay"r Topraklar" Alüvyal Topraklar Kolüvyal Topraklar Çe#itli Araziler ve Su Yüzeyleri % 8

15 Tablo 3. lçelere Göre klim Verileri Rak"m (M) Y"ll"k Ort.S"c. (C o ) Y"ll"k Ya."# mm Y"ll"k Ort.Nispi Nem (%) En Yüksek (%) Nispi Nem En dü#ük (%) En S"cak Ay Ort. En So.uk Ay Ort. (C o ) En Ya."#l" ay ve miktar" En H"zl" Rüzgar, Yön ve H"z" (m/sn) Merkez ,9 764, (A.ustos) 12 (Ekim) 25,6 (A.ustos) () 0,8 (Ocak) Ocak 129,8 SSE 22,1 Ardanuç ,9 294,65 64,5 37 (ubat) 16 (May"s) 27,8 ( A.ustos) () 5,5 (Ocak) Aral"k65,5 NW9 Arhavi 10 13,6 1661, (A.ustos) 18 (Ocak) 26,1 ( A.ustos) 1,0 (ubat) Ekim 241,6 NW 8 Borçka ,5 1010, (Ekim) 18 (May"s 27,4 (A.ustos) 1,0 (Ocak) Kas"m 98,7 NE 9 Aral"k) Hopa 10 14,3 2288, (A.ustos) 7 (ubat) 27,1 (A.ustos) 3,1 (ubat) A.ustos 209,8 NW 27,5 Murgul (*) ,2 av#at ,8 486, (Aral"k) 22 (ubat) 29,2 ( A.ustos) () 6,6 (Ocak) Aral"k59,8 NE8 Yusufeli ,2 159, (Aral"k) 12 (A.ustos ve Ocak) 32,2 ( A.ustos) () 2,4 (Ocak) Temmuz56,0 SW9 (*) Murgul lçesi Borçka lçesi nden ayrld için lçede mevcut Meteoroloji stasyonu bulunmamaktadr. Bu nedenle lçeye ait Meteorolojik veriler Borçka lçesi verilerine göre düzenlenmi#tir. 9

16 ekil 2. Artvin li arazi kullan"m kabiliyet s"n"flar" haritas" 10

17 ekil 3. Artvin li toprak tipleri haritas" 11

18 Tar/mda Mevcut Durumun De4erlendirilmesi Tarmda Nüfus Yaps Tar"msal yap"da lçelerin a."rl".", köy nüfusunun büyüklü.ü ile orant"l"d"r. Ya da bir ba#ka deyi#le, tar"msal gelirin önemli bir k"sm"n" sa.layan lçelerde köy nüfusu daha büyük bir oran te#kil etmektedir. Tablo4. K"rsal Kesimde Tar"m Alanlar" ve Nüfus Toplam Nüfus Köy Nüfusu Köydeki Yerle0ik Hane Say/s/ Hanehalk/ Büyüklü4ü Toplam Arazi (Ha) Toplam Tar/m Arazisi Hane Ba0/na Ort.Arazi (Ha) LÇELER Hane Say"s" % (Ha) Merkez ,2 3, ,6 Ardanuç ,3 3, ,2 2,7 Arhavi ,8 2, ,4 1,5 Borçka ,3 5, ,2 Hopa ,8 5, ,4 1,5 Murgul ,5 6, ,5 1,8 av#at ,8 3, ,8 0,95 Yusufeli ,6 3, ,8 2,4 TOPLAM , ,1 Tablo5 lçeler Baz"nda Köylerde stihdam Yap"s" Tar/msal Faaliyette Bulunmayan Yaln/zca Hayvanc/l/k Yapan Yaln/zca Bitkisel Üretim Yapan Hem Bitkisel hem Hayvansal Üretim yapan ve di4er tar/msal faaliyetlerde bulunanlar Yaln/z Su Ürünleri Üretimi ve Avc/l/4/ Yapanlar Tar/m D/0/ Faaliyet TOPLAM Merkez Ardanuç Arhavi Borçka Hopa Murgul av#at Yusufeli TOPLAM Toplam nüfusu olan köylerde, tar"msal faaliyette bulunmayanlar"n say"s" 953 tür. Artvin li köy nüfusu içinde i#gücü stoku kapsam"na giren 1564 ya# grubu nüfus olup toplam köy nüfusu içindeki oran" yüzde 62,5 tir. Tar"msal faaliyette bulunan ki#iye, tar"msal faaliyette bulunmayan 953 ki#i eklendi.inde çal"#abilir nüfus olmaktad"r. Buradan hareketle tar"mda faaliyet gösterenlerin ya# tan"mlar"n"n 1564 ya# grubunun d"#"na ç"kt"." söylenebilir ki, bu da ülkemizde k"rsal kesim için son derece do.al kar#"lanabilecek bir durumdur. Yine oransal olarak bakt"."m"zda tar"mda çal"#anlar"n yakla#"k yüzde 18,7 si yaln"zca bitkisel üretimden, 3,4 ü yaln"zca hayvansal üretimden, 78,5 i ise hayvansal ve bitkisel üretimden gelir sa.lamaktad"r. Buradan da anla#"laca." üzere tar"msal faaliyetlerde bulunanlar büyük ölçüde hem hayvanc"l"k hem bitkisel üretimle u.ra#"rken, di.er tar"msal faaliyetleri de sezona göre yürütmektedir Arazi Kullanm Genel Arazi Kullan/m/

19 Genel arazi kullan"m" ile ilgili üç farkl" veri mevcuttur. Literatürde lin yüzölçümü hektar görünürken, Devlet statistik Enstitüsü taraf"ndan 2000 y"l"nda yap"lan Genel Nüfus Say"m" sonuçlar"na göre bu rakam hektar, Artvin Tapu ve Kadastro Müdürlü.ü nün yapm"# oldu.u çal"#malar göre ise hektar görünmektedir. Tar"msal yap" çal"#malar"nda hektar baz al"nm"#t"r. Tablo6. lçelerde Arazinin Kullan"m"na Göre Da."l"m" (2002) Alan Ekili Tar/m Alan/ Orman ve Funda Çay/r ve Mera Tar/m D/0/ lçeler (Ha) (*) Miktar Yüzde Miktar Yüzde Miktar Yüzde Miktar Yüzde Merkez , , , ,96 Ardanuç , , , ,12 Arhavi , , , ,91 Borçka , , , ,75 Hopa , , , ,22 Murgul , , , ,06 av#at , , , ,31 Yusufeli , , , ,61 TOPLAM , , , ,90 Kaynak: Tarm l Müdürlüü (*) Tarma Elveri#li olduu halde kullanlmayan araz miktarlar dahil edilmemi#tir. Tablo 7. lde arazinin kullan"m"na göre da."l"m" Alan Ekili Tar/m Alan/ Orman ve Funda Çay/r ve Mera Tar/m D/0/ Arazi (Ha) Miktar Yüzde Miktar Yüzde Miktar Yüzde Miktar Yüzde TOPLAM , , ,9 Daha önce de belirtildi.i üzere tar"m alanlar" Artvin li için ortalama bir rakamd"r. Köylerde hane halk" ba#"na dü#en arazi miktar" 6 ile 32 dekar aras"nda de.i#mektedir. Yüzölçümünün % 53 ini orman alanlar", % 17,7 sini daimi çay"r ve mera alanlar"n"n olu#turdu.u lde % 4,3 lük bir tar"m arazisi miktar" mevcuttur. lde nadas uygulamas" çok fazla yap"lmamakta olup; gerek sosyal gerekse ekonomik göçler ve tar"mda çal"#abilir nüfus ya#"n"n yükselmesi y"llar itibariyle tar"m arazilerinin kullan"m"ndan vazgeçilmesine neden olmu#tur. l de y"llar itibariyle yakla#"k hektar (% 0,8) arazi kullan"m d"#" kalm"#t"r. Ayr"ca ekilebilir tarla arazilerinin bir k"sm" y"llar itibariyle çay"r alanlar" olarak de.erlendirilmeye ba#lanm"#t"r. Buradan da anla#"laca." üzere lde öncelikle at"l durumda bulunan ve çay"ra terk edilen arazilerin yeniden kullan"m"n"n sa.lanmas" ve bu alanlarda yeni bir ürün deseninin olu#turulmas" tar"msal yap"n"n iyile#tirilmesi ve geli#tirilmesinde önemli olacakt"r. Çay"r alanlar" vatanda#"n mülkiyetindeki arazilerdir, çay"r vasf"ndaki araziler köy ortamal" veya hazine ad"na tescilli de.ildir, dolay"s"yla kullan"lan alanlar içerisine al"nmas" faydal" olacakt"r. Toplam çay"r alan" ha toplam mera alan ha d"r. 13

20 17,7% 53% 24.8% 0,8% 4,3% Tarm D Arazi Çayr Mera Arazisi Orman Alan Tarm Arazisi Tar.El.Old.Hld.K.mayan Ar. ekil 4. Genel Arazi Kullan"m"na Göre Yüzde Da."l"m Tar/msal Arazi Kullan/m/ 2001 y"l"ndan 2002 y"l"na gelindi.inde lçeler baz"nda Ardanuç lçesi hariç tar"m alanlar"n"n kullan"m"nda bir art"# meydana gelmi#tir. Ekili alanlar"n kullan"m"nda lçeler aras"nda farkl"l"k olmas"na kar#"n genelde yükselme e.ilimi göstermektedir. Tüm lçelerde ekili tarla alanlar"nda bir art"# ya#anmas"na kar#"n, genel arazi kullan"m"ndaki di.er de.i#imler kullan"lan tar"m arazileri içersindeki oranlarda dü#ü# veya yükseli#e neden olmu#tur. lçeler baz"nda tar"m alanlar"n"n kullan"m özellikleri ilçelerin tar"msal faaliyetlerde a."rl"kl" yap"lar"n" da göstermektedir. Özellikle meyve ve ba. alanlar"nda Murgul ve Hopa lçelerindeki art"# göze çarpmaktad"r. Bu durumun en önemli nedenlerinden biri Murgul lçesinde faaliyet gösteren Murgul Bak"r #letmesinin çal"#malar"n"n durmas"d"r. #letmenin faaliyetinin durmas" ile birlikte ekolojik yap" yava# yava# dengesini sa.lamaktad"r. 14

21 Tablo8. lçelere Göre Tar"m Alanlar"n"n Kullan"m" (Ha) Ekilen Tarla Sebze MeyveBa4 Çay F/nd/k Zeytin Toplam Alan lçeler Merkez ,2 92,88 88,27 602,9 287, , ,77 Ardanuç ,7 382,39 242,1 744,75 341, ,35 0, , ,27 Arhavi , ,4 158, , ,3108 Borçka ,6 68,05 412,8 387, , ,35 Hopa ,2 49, , , , , ,7182 Murgul , ,5 301, ,44 861,52 av#at 1.086, ,5 501,1 351,1 160, ,6 Yusufeli 5.708, ,46 891,7 504,7 515, ,97 0, , ,34 TOPLAM , , , , , , , , , ,879 Kaynak: Tar"m l Müdürlü.ü Tablo9. lçelere Göre Tar"m Alanlar" Kullan"m"n"n Yüzde Da."l"m" Ekilen Tarla(%) Sebze (%) MeyveBa4 (%) Çay (%) F/nd/k (%) Zeytin (%) Toplam Alan (%) lçeler Merkez 39,83 9,3 6,41 4,85 41,61 15, ,21 1,76 9,94 7, Ardanuç 42,25 64,1 18,27 13,08 35,60 18, ,06 0,05 3,82 4, Arhavi 15,51 15,40 2,80 3,97 1,92 3,15 59,83 59,6 19,94 17, Borçka 14,99 16,29 1,48 1,27 7,87 7,22 34,87 32,03 42,75 43, Hopa 9,88 9,07 1,53 0,89 2,14 10,00 80,26 75,19 6,00 4, Murgul 10,02 30,18 16,14 23,21 2,10 35, ,74 11, av#at 62,16 74,20 28,67 17,79 9,18 8, Yusufeli 82,99 82,15 6,75 9,90 7,34 5, ,01 0,01 2,91 2,

22 Bitkisel Üretimde Ürün Çeitleri, Üretim, Verim ve Gelir Ürün Deseni lde tür ve çe#it baz"nda oldukça geni# bitkisel üretim potansiyeli mevcuttur. Flora ve fauna kaynaklar" zengin olan lde son y"llarda bu potansiyel de.erlendirilerek yüksek verimli tohumluklar ve fidanlar getirilerek çiftçilerimize örnek bahçeler tesis edilmi#tir. Kalite ve kantitenin art"r"lmas" ile pazarda aranan çe#itlerin üretimine öncelik verilmi#, bu arada yerli çe#itlerin de seleksiyonu için gerekli olan bak"m, budama, a#"lama ve gübreleme gibi kültürel i#lemler örnek bahçelerde çiftçilere te#hir edilmi#tir. Son y"llardaki bu çal"#malar verim ve kaliteyi art"rm"#t"r. lde entansif (sermaye yo.un) tar"m anlay"#" son 78 y"lda art"# göstermi#tir. Bu hususta Tar"m l Müdürlü.ünce serac"l"k, alabal"k yeti#tiricili.i, besicilik, ar"c"l"k ve ana ar" üretimi, kivi, ceviz, Trabzon hurmas", kapari gibi meyvelerle yonca, korunga, fasulye ve silajl"k m"s"r gibi bitkilerin ekim, dikim ve üretimlerinin art"r"lmas" için s"n"rl" kaynaklar seferber edilerek yüksek verimli hibrit tohumluklar, sertifikal" fidanlar getirilmi# ve çiftçilerimize da."t"m" yap"lm"#t"r Tarla Ürünleri Türkiye genelinde tarla bitkileri içerisinde en çok hububat tar"m" yap"lmaktad"r. lde kullan"labilir tar"m alan" ha. olup bunun yakla#"k yüzde 18,28 i hububat ekili alanlard"r. Artvin genelinde hububat üretimi içerisinde ekim alan" en fazla olan ürün bu.day d"r. Bu.day dan sonra ikinci s"ray" m"s"r, 3. s"ray" ise arpa almaktad"r. Tablo.10 lçeler Baz"nda Artvin linde Hububat Ekili# Alanlar" ve Üretim Durumu LÇELER HUBUBAT EKL ALANLARI VE ÜRETM DURUMU ( 2002) BUMDAY ARPA MISIR ÇELTK ÇAVDAR ALAN (Ha) ÜRETM (TON) ALAN (Ha) ÜRETM (TON) ALAN (Ha) ÜRETM (TON) ALAN (Ha) ÜRETM (TON) ALAN (Ha) ÜRETM (TON) MERKEZ , ARDANUÇ , ARHAV BORÇKA HOPA MURGUL AV AT 57 96,9 36,5 51, , YUSUFEL TOPLAM , , , lde ki#i ba#"na dü#en bu.day, m"s"r, arpa, çeltik ve çavdar üretimi s"ras"yla; 39.9, 39.4, 17.6, 2.3 ve 0.1 kg d"r. lçeler baz"nda kar#"la#t"rma yap"ld"."nda l genelinde toplam bu.day üretiminin % 86 s", Çeltik ve Çavdar üretiminin tamam" Yusufeli lçesinde (Yusufeli lçesinin özellikle Çoruh Vadisi boyunca uzanan geni# ve daha düzlük taban arazilerinde çeltik üretimi gerçekle#tirilmektedir.) üretilmektedir. Sahil bölgeleri olarak adland"rd"."m"z Arhavi ve Hopa lçelerinde ise ya."#lar"n normalden fazla olmas" ve daha çok çay ve f"nd"k tar"m" yap"lmas" nedeniyle m"s"r d"#"nda tarla ürünleri üretimi yap"lmad"." dikkat çeken unsurlardan biridir. Sahil bölgesinde m"s"r üretiminin yayg"n olarak yap"lmas"n"n en önemli nedeni ise insan besini olarak al"#agelenin d"#"nda m"s"r"n tercih edilmesi ve m"s"r bitkisinin ya."#l" iklime uygun olmas"d"r. Bu lçelerde üretilen m"s"r hane halk" taraf"ndan tüketilmekte olup, di.er ilçelere oranla hayvan yemi olarak kullan"m" daha dü#üktür. 16

23 Tablo.11 lçelere Göre tarla Ürünleri Ekili# Alanlar" ve Üretim Durumu TARLA ÜRÜNLER EKL ALANLARI VE ÜRETM DURUMU LÇELER PATATES KURU FASULYE KURU SOMAN ALAN (HA) ÜRETM ( TON) ALAN (HA) ÜRETM ( TON) ALAN (HA) ÜRETM ( TON) MERKEZ ,4 0 0 ARDANUÇ ARHAV BORÇKA HOPA MURGUL AV AT YUSUFEL TOPLAM , lde ki#i ba#"na dü#en patates, kuru fasulye ve kuru so.an üretimi s"ras"yla; kg, 5.1 kg ve 1.3 kg d"r. Tarla ürünleri içerisinde yer alan patates, kuru fasulye, kuru so.an üretimi ise bölge ihtiyac"n" kar#"layacak düzeydedir. Aile içi öz tüketim kar#"land"ktan sonra kalan çok az k"s"m pazara arz edilmektedir. Üretim ( Ton) Hububat Ürünleri Üretim Durumu MERKEZ ARDANUÇ ARHAV) BORÇKA HOPA MURGUL.AV.AT YUSUFEL) lçeler BU2DAY ARPA MISIR ÇELT)K ÇAVDAR ekil5. Hububat Ürünleri Üretim Durumu Patates üretiminde ilk s"rada Merkez lçe yer al"rken, kuru fasulye üretiminde Yusufeli lçesi, kuru so.an üretiminde ise Ardanuç lçesi ilk s"rada yer almaktad"r. l genelinde, m"s"r, patates, bu.day ve arpa tarla bitkileri içinde en önemli ürünlerdir. M"s"r tarla bitkileri içinde yüzde 19,7, bu.day yüzde 15,3, patates yüzde 45.1 ve arpa yüzde 11.4 lük orana sahiptir. Dört bitkinin toplam pay" yüzde 92 civar"ndad"r. Toplam 1215 tür tarla bitkisi üretimi olmas"na ra.men endüstri bitkileri üretimi pay" yüzde 3 düzeyindedir. K"saca tarla bitkilerinde temel ürün deseni m"s"r, bu.day, arpa ve patates olarak belirlenmektedir. 17

24 lçelere göre, Merkez ilçede patates yüzde 84, m"s"r yüzde 13, bu.day yüzde 0,8, arpa yüzde 0,1, kuru fasulye yüzde 0,6 l"k orana sahiptir. Buradan da anla#"laca." üzere m"s"r ve patates Merkez lçe de temel ürün desenini olu#turmaktad"r. ki ürünün ( patates, m"s"r) toplam oran" yüzde 97 dir. Ardanuç ta üretim miktar" olarak bu.day yüzde 17,7, arpa yüzde 11,8, m"s"r yüzde 7,5, patates yüzde 52,2, kuru fasulye yüzde 3,5 ve kuru so.an yüzde 7,3 lük bir paya sahiptir. lçede yüzde 52,2 lik oranla patates temel üründür. Bu.day, arpa ve m"s"r ise toplamda yüzde 37 lik paya sahiptir. Arhavi lçesinin en önemli tarla ürünü m"s"r d"r. M"s"r lçede 77,09 luk paya sahiptir. Kuru fasulye üretimi ise % 22,9 la ikinci üründür. lçede tarla ürünlerinden daha çok çay ve f"nd"k üretimi yap"lmaktad"r. Ayr"ca son y"llarda f"nd"k ve çaya alternatif olarak kivi üretimi de yayg"nla#maktad"r. Borçka lçesi yap" olarak sahil bölgeleri ile iç bölgeler aras"nda geçit konumundad"r. Bir k"sm"nda tipik Karadeniz iklimi görülürken bir k"sm"nda iç bölgelere özgü sert iklim yap"s" ile k"y" iklimi aras"ndaki geçi# iklimi görülmektedir. Bu nedenle pek çok ürünün üretimi söz konusudur. lçenin en önemli tarla ürünü yüzde 70 lik payla m"s"rd"r. M"s"rdan sonra patates ve kuru fasulye gelmektedir. Hopa lçesi Arhavi lçesi ile paralellik göstermektedir. lçede yeti#tirilen ürünlerin ba#"nda m"s"r gelmektedir. M"s"r"n üretimdeki pay" yüzde 98 lerdedir. Di.er tarla ürünlerinin üretimi oldukça dü#üktür. Murgul lçesi; lçede bulunan bak"r i#letmesi nedeniyle uzun y"llar verimli bir #ekilde üretim yap"lamam"#t"r. Ancak son 10 y"l içerisinde i#letmenin izabe tesisini çal"#t"rmay"p cevheri i#lenmek üzere Samsuna göndermesi, lçede do.al dengenin yava# yava# eski konumunu almas"n" sa.lam"#t"r. lçede yüzde 43,8 lik payla m"s"r üretimi ilk s"rada yer al"rken; patates ikinci ürün olarak ön plana ç"kmaktad"r. av#at lçesi geni# alanlara sahiptir. Ancak y"llar itibariyle tar"m alanlar" daha çok çay"r alanlar"na dönü#mü#tür. Bunun en önemli nedenlerinden biri de nüfusun daha çok ya#l"lardan ve emeklilerden olu#mas"d"r. lçede m"s"rdan sonra en önemli ürün patatestir. Di.er ürünlerin pay" yakla#"k yüzde 20 dir. lin en önemli tarla ürünleri potansiyeline sahip lçesi Yusufeli lçesidir. lçe yap"s" itibariyle Çoruh Nehri ve kollar"n"n olu#turdu.u havzalardan 2000 m. rak"ma kadar pek çok ürün yeti#tirilebilmektedir. Özellikle çeltik üretimi bölgenin taban arazilerinde yayg"nd"r. lçe de ana ürün bu.dayd"r. Bu.day"n toplam üretimdeki pay" 39,6 d"r. kinci olarak arpa gelmektedir. Ekilen tarla ürünlerinde y"llar itibariyle bir dalgalanma söz konusudur y"llar" aras"nda yüzde 0,5 lik bir art"#, y"llar" aras"nda yüzde 10,9 luk bir azal"# ya#an"rken; y"llar" aras"nda yüzde 21,9 luk bir azalma söz konusudur y"llar" aras"nda ise yüzde 12,2 lik bir art"# ya#anm"#t"r. Tarla ürünleri içinde ekilen alan olarak en büyük pay bu.daydad"r. Bu.daydan sonra m"s"r gelmektedir. Y"llar itibariyle en çok de.i#im bu.day alanlar"nda ya#anm"#t"r. M"s"r alanlar"nda meydana gelen de.i#imler ise oldukça dü#üktür. 18