HAZÝRAN 2011 Sayý: 14 MAKRO EKONOMÝK GÖRÜNÜM RAPORU

Transkript

1 HAZÝRAN Sayý: 14 MAKRO EKONOMÝK GÖRÜNÜM RAPORU

2 Makro Ekonomik Görünüm İçindekiler Yönetici Özeti... A. Küresel Ekonomik Gelişmeler... 4 B. Türkiye Ekonomisindeki Gelişmeler Büyüme ve İstihdam Ödemeler Dengesi ve Dış Borçlar.... Enflasyon ve Para Politikası Mali Piyasalar.... Kamu Maliyesi ve Borç Yönetimi İnceleme Notu Küresel Dengesizlikler ve Finans Krizi... 1 Temel Ekonomik Göstergeler... 1 Veri Açıklama Takvimi İletişim: Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Ekonomik ve Sektörel Analiz Dairesi Tel: eko@sgb.gov.tr Bu rapor; bilgilendirme amacıyla hazırlanmış olup, Maliye Bakanlığı nın resmi görüşlerini yansıtmamaktadır. Raporun içinde yer alan bilgi ve verilere dayanılarak verilecek kararların sonuçlarından Maliye Bakanlığı sorumlu tutulamaz. Rapordan kaynak gösterilmek suretiyle alıntı yapılabilir. 2

3 Yönetici Özeti Küresel ekonomik aktivite geçici olarak yavaşlamış ve aşağı yönlü riskler yeniden artış göstermiştir. Ayrıca, ABD de ekonomik faaliyetin beklenenden daha zayıf hale gelmesinden ve Euro Bölgesindeki mali sıkıntıların derinliğine ilişkin endişelerden kaynaklanan finansal volatilite, aşağı yönlü riskleri artırmaktadır. Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşlarından Standart and Poor s, Yunanistan ın kredi notunu basamak birden indirerek B den CCC seviyesine çekmiştir. Türkiye ekonomisinde ise gerek tüketici güveninde yaşanan düşüş gerekse yatırım eğilimindeki yavaşlama yurt içi talebin yılın ikinci çeyreğinde bir miktar zayıflayacağına işaret etmektedir. Söz konusu göstergeler, yılın ikinci çeyreğinde büyümenin ilk çeyrektekinin biraz altında olacağının sinyallerini vermektedir. yılı Nisan ayında da artışını sürdüren sanayi üretim endeksi yılı Nisan ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 8,4 artmıştır. İşsizlik oranı geçen yılın aynı dönemine göre 2, puan, bir önceki döneme göre de, puan azalış ile % 1,8 seviyesinde gerçekleşmiştir. Mevsim etkilerinden arındırılmış işsizlik oranı ise geçen yılın aynı dönemine göre 2, puan, bir önceki döneme göre de,1 puan azalarak yüzde, seviyesine inmiştir. Cari işlemler dengesi, yılı Nisan ayında, milyar dolar açık vermiştir. Özellikle ilk çeyrekte yaşanan ciddi artışla birlikte Nisan ayında 12 aylık kümülatif cari açık 6,4 milyar dolara ulaşmıştır. Bu rakam, geçen yılın aynı ayına göre,1 milyar dolarlık artışa işaret etmektedir. TCMB nin verilerine göre özel sektörün uzun vadeli kredi borcu, 21 yılı sonuna göre yüzde 8, bir önceki aya göre ise yüzde oranında artarak, Nisan ayında toplam milyon dolar düzeyinde gerçekleşmiştir. Mayıs ayında tüketici fiyatları yüzde 2,42 oranında artmış ve yıllık enflasyon yüzde,1 düzeyinde gerçekleşmiştir. Böylece, tüketici fiyatları yıllık enflasyonu Kasım 21 dan bu yana ilk kez yüzde nin üzerine çıkmıştır. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu 2 Haziran itibarıyla geçerli olmak üzere zorunlu karşılık ve sermaye yeterlilik oranlarının artırılmasına, kredi kartı harcamalarından kaynaklı kredi alacaklarının kalan vadelerine göre risk ağırlığına tabi tutulmasına ve benzeri bir yaklaşımın konut ve taşıt dışındaki tüketici kredilerine de uyarlanmasına karar vermiştir. Not: Bu rapor, en son 2 Haziran tarihine kadar açıklanan veriler dikkate alınarak hazırlanmıştır.

4 Makro Ekonomik Görünüm 4 A. Küresel Ekonomik Gelişmeler Temel Göstergeler ( ) Büyüme İşsizlik Enflasyon Dünya 4, 4, Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler Euro Bölgesi 2 ABD 2, Japonya -, Almanya,2 Çin Bütçe Dengesi/ GSYH 2,2,8 2,6-6, 6,6 6, -1,, (/I), (Mar),1 (May) 4, (Nis) (May) 2, (May) -4,,6 (May) -,1, (Nis) -8 2, (May) -1,6 -, (May) -2,1 Kaynak: IMF ve 18 Haziran tarihli The Economist Dergisi Son bir aylık dönemde küresel piyasalarda OECD Ekonomik Görünüm Raporu, IMF Raporlarının güncellemeleri ve Yunanistan ekonomisine ilişkin gelişmeler yakından takip edilmiştir. OECD Ekonomik Görünüm Raporunda, küresel iyileşme vurgulanırken; bu iyileşme hızının ülkeler ve bölgelere göre değişiklik gösterdiği belirtilmiştir. Raporda ayrıca, krizin en çok hissedilen etkilerinden biri olan işsizliğin, çoğu OECD ülkesinde hala yüksek seyrine devam etmekte olduğu belirtilmiştir. Bu ülkelerin çoğunda, manşet enflasyonun, güçlü bir şekilde artış göstermeye devam ettiği belirtilirken; OECD harici ülkelerdeki, güçlü iç talep, sermaye girişleri ve negatif arz şoklarının enflasyon baskılarına neden olduğu da vurgulanmıştır. Küresel ekonominin bazı riskler tarafından çevrelendiği belirtilen raporda, yukarı yönlü riskler, yeni yapısal önlemlerden kaynaklanan sürpriz kısa vadeli teşvikler ve özel sektör faaliyetlerindeki canlanma olarak sıralanmıştır. Petrol fiyatlarının durumunun ise belirsizliğini koruduğu belirtilmiştir. Raporda, emtia fiyatlarındaki artışların Çin ekonomisinde yavaşlamayı artırma tehlikesi, ABD ve Japonya nın mali duruşundaki belirsizlik ve konut piyasalarındaki zayıflık gibi aşağı yönlü risklere de değinilmiştir. Raporda ayrıca Euro Bölgesindeki finansal kırılganlığın arttığı da belirtilmiştir. Aşağı yönlü risklerin etkileşiminin, bazı gelişmiş ülkelerde stagflasyonu tetikleyerek iyileşmeyi önemli ölçüde zayıflatacağı korkusu üzerinde de durulmuştur. Söz konusu risklerin küresel krizin henüz son bulmadığına işaret ettiği belirtilen raporda, politika yapıcıların, yüksek işsizliğin kalıcı hale gelmemesi, sürdürülebilir büyümenin sağlanması, mali konsolidasyonda ilerleme gösterilmesi ve küresel dengesizliklerin yönetilmesi gibi orta vadeli konulara öncelik vermesi gerektiği vurgulanmıştır. Yayınlanan IMF güncellemelerinde ise, küresel ekonomik aktivitenin geçici olarak yavaşladığı ve aşağı yönlü risklerin de yeniden artış gösterdiği belirtilmiştir. Küresel büyümenin dengesiz durumunu sürdürdüğü belirtilirken, ekonomik durgunluğun derinliği göz önüne alındığında pek çok gelişmiş ekonomideki büyümenin hala zayıf durumda olduğu vurgulanmıştır. Çoğu yükselen ve gelişmekte olan ekonomideki büyümenin ise hala güçlü durumda olduğu kaydedilmiştir. Raporda ayrıca, ABD de ekonomik faaliyetin beklenenden daha zayıf duruma gelmesi ve Euro Bölgesindeki mali sıkıntıların derinliğine ilişkin endişelerden kaynaklanan finansal volatilitenin, çok daha büyük aşağı yönlü riskler meydana getirdiği belirtilmiştir. Birçok gelişmiş ekonomide mali sektörde devam eden dengesizlikler risk oluştururken, aşırı ısınma sinyallerinin çoğu yükselen ve gelişmekte olan ekonomide giderek daha belirgin hale geldiği de vurgulanmıştır. ve 212 yılları için yapılan yüzde 4, ve yüzde 4, düzeyindeki küresel büyüme tahminleri ise değiştirilmemiştir. Yunanistan ekonomisine ilişkin gelişmeler ise son dönemde küresel ekonominin en sıcak gündemini oluşturmuştur. Standart and Poor s, Yunanistan ın kredi notunu basamak birden indirerek B den CCC seviyesine çekmiş; bu not indirimiyle birlikte Yunanistan ın kredi notu Ekvator, Jamaika ve Pakistan ın altına düşmüştür. Not indiriminden sonra Yunanistan dünyanın en düşük kredi notuna sahip ülkesi konumuna gelmiştir. Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Fitch de, Yunanistan ın borcunun herhangi bir kurtarma paketiyle yeniden yapılandırılmasını borcunu ödeyememe olarak göreceği ve böyle bir durumda ülkenin kredi notunu düşüreceği uyarısında bulunmuştur. Haziran ayı sonunda ise Euro Bölgesi Maliye Bakanları, Yunanistan ın mevcut milyar euroluk AB-IMF programına ek olarak ikinci kurtarma planını görüşmek için biraraya gelmiştir. Toplantısı sonrasında yapılan açıklamada, ilk kurtarma planında ortaya konan borçlanma hedeflerini aşan Yunanistan a ikinci bir

5 kurtarma planı hazırlanması konusunda anlaşmaya varıldığı belirtilmiştir. Temmuz ayı başında ayrıntıları açıklanması beklenen planda, yeni kredilerin yanısıra, ilk kez, özel yatırımcılardan da vadesi gelen borçlar yerine gönüllü olarak yeni tahviller alınması şeklinde bir katkı geleceği kaydedilmiştir. Euro Bölgesi yetkililerinin gazetecilere toplantı sonrasında verdikleri bilgiye göre ise, yeni plan Yunanistan ı 214 yılına kadar finanse etmeyi öngörmekte ve planın, 12 milyar euro düzeyinde olması planlanmaktadır. Bu paranın 6 milyar eurosu yeni kredilerden, milyar eurosu özel sektörden gelirken, özelleştirmelerden de milyar euro beklenmektedir. Ancak Atina nın hem yeni kurtarma paketinden faydalanabilmesi, hem de ilk paketin gelecek ay verilmesi planlanan 12 milyar euroluk kısmını alabilmesi için harcamalarında 28 milyar dolarlık kesintiye gitmesi şartı öngörülmüştür. B. Türkiye Ekonomisindeki Gelişmeler 1. Büyüme ve İstihdam Temel Göstergeler (Son Veriler) Sanayi Üretim Endeksi (Yıllık % Δ) (Nisan) 8, İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı (Yıllık Puan Δ) (Mayıs) 1, İşsizlik Oranı (%) (Mart) 1,8 yılının ilk çeyreğine ilişkin veriler, iç talep ağırlıklı bir büyümeye işaret etmektedir. Dış talebin ise daha önce de olduğu gibi büyümeye negatif katkı yapması beklenmektedir. Gerek tüketici güveninde yaşanan düşüş gerekse yatırım eğilimindeki yavaşlama yurt içi talebin yılın ikinci çeyreğinde bir miktar zayıflayacağına işaret etmektedir. Söz konusu göstergeler, yılın ikinci çeyreğinde büyümenin ilk çeyrektekinin biraz altında olacağının sinyallerini vermektedir. Sanayi üretim endeksi, yılı Nisan ayında da artışını sürdürmüştür. yılı Nisan ayında sanayi üretim endeksi bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 8,4 artmıştır. Takvim etkisinden arındırılmış endeks aynı dönemde yüzde 8, artarken, mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış sanayi üretim endeksi ise bir önceki aya göre yüzde,6 azalmıştır. Sanayi sektöründeki gelişmeler, milli gelir rakamlarının da temel belirleyicilerindedir. Bu kapsamda, sanayi üretim endeksinde önceki aya göre yaşanan söz konusu yavaşlama ikinci çeyrek büyümesinin ilk çeyrekte beklenen kuvvetli büyümenin altında kalabileceğine işaret etmektedir. Kararın AB nin diğer sorunlu ülkelerini de zora sokacağı ve domino etkisi yapacağı korkusu, Avrupa başta olmak üzere tüm borsalarda düşüşe neden olurken; Yunanistan da bir süredir devam eden eylemler de hız kazanmıştır. Yunanistan parlamentosunun 28 Haziranda tasarruf önlemlerini onaylaması durumunda, Euro Bölgesi maliye bakanlarının Temmuz da bir araya gelerek, son dilimi serbest bırakması beklenmektedir Kaynak:Reuters Kaynak: TÜİK V IX Sanayi Üretim Endeksleri (Yıllık % Değişim) Arındırılmamış Sanayi Üretim Endeksi Takvim Etkisinden Arındırılmış Endeks 21 yılının ikinci yarısında başlayan ve yıl boyunca devam eden talep artışı yılı Ocak-Mayıs döneminde de devam etmiştir. Mayıs ayı otomobil satışları Nisan ayına göre yüzde 4, oranında artmıştır Kaynak: OSD Otomobil Satışları Otomobil Satışları ( Aylık Hareketli Ortalama) Eğilim Çizgisi Sanayi üretim endeksinin alt kalemi olan sermaye malı imalatı da yılı Nisan ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 21, oranında artmıştır. yılı ilk çeyreğinde Küresel Ekonomik Gelişmeler

6 Makro Ekonomik Görünüm ise sermaye malı imalatı bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 2,6 artmıştır. Bu durum yatırımların yılı ilk çeyreğinde büyümeye önemli oranda destek verdiğine işaret ederken, ikinci çeyrekle beraber yatırımların büyümeye desteğinde bir miktar azalma olabileceğini göstermektedir. yılının ilk çeyreğinde artmaya devam eden ithalat ve ihracat miktar endeksi yılı Nisan ayında da söz konusu artışı sürdürmüştür. yılının Nisan ayında bir önceki yılın aynı ayına göre ihracat miktar endeksi yüzde,6 oranında, ithalat miktar endeksi ise yüzde 1,1 oranında bir artış göstermiştir. Kapasite kullanım oranı, yılı Mayıs ayında bir önceki yılın aynı ayına göre 1, puan, bir önceki aya göre ise, puan artarak yüzde,2 seviyesinde gerçekleşmiştir. Mevsimsel etkilerden arındırılmış kapasite kullanım oranı ise bir önceki aya göre 1 puan azalarak yüzde 4,8 seviyesinde gerçekleşmiştir. ayında 2,8 değerine düşmüştür. Tüketici güven endeksindeki düşüş; tüketicilerin gelecek dönem satın alma gücünün, mevcut dönemin dayanıklı tüketim malı satın almak için uygunluğu durumlarının ve gelecek dönem genel ekonomik duruma ait değerlendirmelerinin kötüleşmesinden kaynaklanmıştır. yılı Mayıs ayında reel kesim güven endeksi, bir önceki aya göre, puan artarak,2 seviyesinde gerçekleşmiştir. Toplam sipariş miktarı, mevcut mamul mal stok miktarı ve mevcut toplam sipariş miktarına ilişkin değerlendirmeler endeksi artış yönünde etkilerken, sabit sermaye yatırım harcaması, gelecek üç aydaki toplam istihdam, gelecek üç aydaki üretim hacmi, gelecek üç aydaki ihracat sipariş miktarı ve genel gidişata ilişkin değerlendirmeler, endeksi azalış yönünde etkilemiştir Güven Endeksleri Mal gruplarına göre kapasite kullanım oranlarında bir önceki yılın aynı ayına göre, yatırım mallarında, dayanıksız tüketim mallarında ve ara mallarında artış gözlenirken, tüketim mallarında, dayanıklı tüketim mallarında ve gıda ve içeceklerde düşüş gözlenmiştir. Mayıs ayında tüketici güven endeksi, bir önceki aya göre yüzde,6 oranında azalmış; Nisan ayında,4 olan endeks Mayıs 6 Tüketici Güven Endeksi Reel Kesim Güven Endeksi K a yna k: T Üİ K, TCMB İstihdam Hanehalkı İşgücü Göstergeleri Mart Dönemi Sonuçları Türkiye genelinde işsiz sayısı geçen yılın aynı dönemine göre 622 bin kişi azalarak 2 milyon 816 bin kişiye düşmüştür. İşgücü Durumu (Bin Kişi) Mart Mart 21 Değişim Kurumsal olmayan sivil nüfus ve daha yukarı yaştaki nüfus İşgücü İstihdam edilenler Tarım Sanayi İnşaat Hizmetler İşsiz Kır Kent İşgücüne dahil olmayan nüfus İş aramayıp, çalışmaya hazır olanlar İşgücüne katılma oranı (%) 48,2 4,,8 İşsizlik oranı (%) 1, 1,8-2, Kır,,1-2,6 Kent 1,6 12,6 -, Tarım dışı işsizlik oranı (%) 16, 1,4 -, Kaynak: TÜİK

7 İşsizlik oranı ise geçen yılın aynı dönemine göre 2, puan, bir önceki döneme göre de, puan azalış ile % 1,8 seviyesinde gerçekleşmiştir. Mevsim etkilerinden arındırılmış işsizlik oranı, geçen yılın aynı dönemine göre 2, puan, bir önceki döneme göre de,1 puan azalarak yüzde, seviyesine inmiştir Kaynak:TÜİK 2-1 İşsizlik Oranları (%) Mevsimsellikten Arındırılmamış 21-1 Mevsimsellikten Arındırılmış İşgücüne katılım oranı ise bir önceki yılın aynı dönemine göre,8 puan artışla yüzde 4 a ulaşmıştır. yılı Mart döneminde istihdam edilenlerin sayısı, geçen yılın aynı dönemine göre 1 milyon 4 bin kişi artarak, 2 milyon 286 bin kişiye yükselmiştir. Bu dönemde, tarım sektöründe çalışan sayısı 8 bin kişi, tarım dışı sektörlerde çalışan sayısı 6 bin kişi artmıştır. Mart döneminde istihdam edilenlerin % 24,8 i tarım, % 2,6 sı sanayi, % 6,2 si inşaat, % 48,4 ü ise hizmetler sektöründedir Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre İstihdamın Sektörel Değişimi (Bin Kişi) Kaynak: TÜİK Tarım Sanayi İnşaat Hizmetler Mart döneminde de tarım sektöründeki artış devam etmektedir. Tarım sektöründeki 8 bin kişilik artışın 242 bin kişisi ücretsiz aile işçilerinden, 1 bin kişisi ise ücretli ve yevmiyeli çalışan kesimden kaynaklanmıştır. Tarım dışı istihdam ise yine aynı dönemde 6 bin kişilik artış kaydetmiştir. Bu artışın tamamına yakın bölümü ücretli yevmiyeli çalışanlardan oluşmaktadır. Söz konusu istihdam artışının, yılı birinci çeyreği için tahmin edilen güçlü büyüme rakamlarına paralel olarak gerçekleştiği söylenebilir. Ayrıca tarım dışı sektörde gündeme gelen bu hızlı istihdam artışı tarım dışı işsizlik oranlarında, puanlık düşüş yaratmıştır Ödemeler Dengesi ve Dış Borçlar Temel Göstergeler (Milyon $) Nisan Ocak-Nisan Cari İşlemler Dengesi İhracat (FOB) İthalat (CIF) Dış Ticaret Dengesi Karşılama Oranı (%) 62,1 62,1 Cari işlemler dengesi, yılı Nisan ayında, milyar dolar açık vermiştir. Özellikle ilk çeyrekte yaşanan ciddi artışla birlikte Nisan ayında 12 aylık kümülatif cari açık 6,4 milyar dolara ulaşmıştır. Bu rakam, geçen yılın aynı ayına göre,1 milyar dolarlık artışa işaret etmektedir Kaynak: TCMB, TÜİK 22-1 Cari İşlemler Dengesi (12 Aylık Kümülatif, Milyon $) Cari Denge Enerji Dışı Cari Denge TÜİK in verilerine göre Nisan ayında ihracat, 21 yılının aynı ayına göre yüzde 26,, ithalat ise yüzde 4,2 oranında artış göstermiştir. Bu durum, aylık dış ticaret açığı rakamının bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 6,4 artarak,1 milyar dolara yükselmesine neden olmuştur. Ocak-Nisan döneminde de ihracattaki yüzde 22,4 lük artışa karşın, ithalatta yüzde 44,1 lik bir artış yaşanmış ve bu durum, milyar dolarlık dış ticaret açığına neden olmuştur. 12 aylık kümülatif dış ticaret açığı 8,2 milyar dolara yükselmiştir. Dış ticaret açığında Nisan da görülen genişleme ana olarak enerji-dışı ticaret açığındaki genişlemeden kaynaklandı. Enerji dışı açık Nisan da geçen yılın aynı ayına göre 2, milyar dolar yükselerek, milyar dolar olmuştur. Takvim etkilerinden arındırılmış seriye göre; yılı Nisan ayında önceki yılın aynı ayına göre ihracat ve ithalatın değişim oranları orijinal seri ile aynı kalarak, sırasıyla yüzde 26, ve yüzde 4,2 oldu Türkiye de Ekonomik Gelişmeler

8 Makro Ekonomik Görünüm Kaynak: TÜİK Türkiye'nin Dış Ticareti ( Aylık Kümülatif, % Değişim) 2-1 İhracat 21-1 İthalat Krizden çıkış sürecinde iç ve dış talebin toparlanma hızlarındaki ayrışmanın yılının ilk çeyreğinde daha belirgin hale geldiği görülmektedir. Nitekim bu dönemde, iç talepteki artış güçlü seyrini korurken, dış talep göreli olarak zayıf seyrini sürdürmüştür. Özellikle gelişmiş ülkelerdeki toparlanmanın zayıf seyrine rağmen ihracat önemli ölçüde artmıştır. Ancak, ithalatın artış oranının ihracat büyümesinden daha fazla olması sonucu dış ticaret açığı yılın ilk çeyreğinde genişlemiştir. aylık kümülatif ihracat ve ithalat verilerine ilişkin büyüme oranlarının birbirine önemli oranda yakınlaşması nedeniyle cari açıktaki yavaşlama konusunda anlamlı bir düzelme olduğuna karar vermek için henüz oldukça erken olsa da önemli bir işaret olabilir. Nisan ayında cari açık, bir önceki aya göre yüzde 21,2 oranında azalmıştır. 12 aylık kümülatif rakamı Nisan de ortaya çıkan rakam ilk çeyrekte izlenen seyre göre beklenildiği gibi 6,4 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bugün gelinen noktada enerji dışı cari açığın şu an için artış eğilimi olsa da yılın ikinci çeyreğinden itibaren iyileşmesi beklenmektedir. Cari açık riskinin azaltılması, yani daha sürdürülebilir olması için finansman kalitesinin yükseltilmesi gerekmektedir. Küresel kriz öncesinde cari açık, büyük ölçüde doğrudan yatırım ve uzun vadeli kredi ile finanse edilmiştir. Ancak küresel kriz sonrası dönemde -1 gelişmiş ülkelerde kısa vadeli faiz oranlarının uzun süre düşük seviyelerde kalacağına yönelik beklentiler, ülkelerin ayrışan büyüme performansları ve artan risk iştahına bağlı olarak Türkiye nin içinde bulunduğu gelişmekte olan ülkelere yönelik sermaye akımlarında önemli bir hızlanma gözlenmektedir. 21 yılı Ocak-Nisan döneminde finans hesaplarında, 2, milyar dolar net sermaye girişi gerçekleşmişken, yılının aynı döneminde bu rakam,8 milyar dolara yükselmiştir. Finansman kalitesi bakımından oldukça önemli olan yurtiçine doğrudan yatırımlar kaleminde önemli bir artış yaşanmış ve 2,1 milyar dolardan 4, milyar dolara yükselmiştir. Ancak portföy yatırımları ve kısa vadeli sermaye girişleri bu artışın oldukça üzerinde artmış ve miktar olarak da oldukça üzerinde gerçekleşmiştir. Bu kapsamda cari açığın finansmanında bir sıkıntı olmasa da finansman kalitesinin düşük olduğu unutulmamalıdır. Cari açığın finansman kalemleri arasında yer alan net hata ve noksan finansman açısından önemini hala korumaktadır. Ocak- Nisan döneminde net hata noksan büyüklüğü 4 milyar dolar olmuş, 12 aylık kümülatif rakam da, milyar dolara ulaşmıştır Oca. Mar. May. Tem. Eyl. Kas. Oca.8 Mar.8 Cari Açık Finansmanı (12 Aylık Kümülatif, Milyon Dolar) May.8 Tem.8 Eyl.8 Kas.8 Oca. Mar. Doğrudan Yatırım+Uzun Vadeli Sermaye Portföy Yatırımları + Kısa Vadeli Sermaye C a r i A çı k Kısa vadeli sermaye girişleri bir yandan krediye erişimi kolaylaştırarak tüketimi May. Tem. Eyl. Kas. Oca.1 Mar.1 May.1 Tem.1 Eyl.1 Kas.1 Oca. Mar. Ödemeler Dengesi (Milyar $) Nisan 21 Nisan Ocak-Nisan 21 Ocak-Nisan 12 Aylık Mart 12 Aylık Nisan Cari Denge -4, -, -1, -2,6-6,1-6,4 Sermaye ve Finans Hesabı 1,8, 2,,8 68, 66,6 Doğrudan Yatırım (Net),4,6 1,,6,, Portföy Yatırımı (Net) 4,6,4,2 14, 2, 2,8 Hisse Senedi,1,8, -, 1,6 2, Borç Senedi, 4,8 8, 14, 2, 22,8 Diğer Yatırımlar (Net),8,, 12,,, Varlıklar, 2,1, 1,6 12,2 1,4 Yükümlülükler 1,, 4, 1, 2,6 22, Rezerv Varlıklar -4,2-1,2 -,1 -,1-1,8-12, Net Hata ve Noksan -2, -,1-1, 4,,, Kaynak: TCMB 8

9 hızlandırırken, diğer yandan TL nin değerlenmesine yol açarak iç ve dış talep arasındaki ayrışmayı daha da belirgin hale getirmiştir. Cari dengenin hızla bozulması ve finansmanındaki kısa vadeli sermaye girişleri ile portföy yatırımlarının payının giderek artması, küresel risk iştahındaki ani değişimlere karşı ekonominin kırılganlığını artırmıştır. Benzer şekilde cari açığın döviz kazandırıcı işlemlere oranının kötüleşmeye devam etmesi kırılganlığı artıran bir diğer faktör olarak dikkat çekmektedir Döviz Kazandırıcı İşlemler,12 Aylık Kümülatif, % (Cari Açık/Hizmet Gelirleri+İhracat) TCMB nin verilerine göre özel sektörün uzun vadeli kredi borcu, 21 yılı sonuna göre yüzde 8, bir önceki aya göre ise yüzde oranında artarak, Nisan ayında toplam milyon dolar düzeyinde gerçekleşmiştir. Özel sektörün uzun vadeli dış borcunun.41 milyon dolarlık kısmını finansal kuruluşların borçları oluşturmaktadır. Bunun milyon doları banka kredilerinden oluşmakta iken, 6.6 milyon doları ise bankacılık dışı finansal kuruluşlara olan finansal borçlardan oluşmaktadır. Bankalar dışındaki finansal kuruluşlar özellikle son dönemde net borç ödeyici konumuna geçmiştirler. Bu kuruluşların borçlarının 6.81 milyon dolarlık kısmı kredilerden, 21 milyon dolarlık kısmı ise yabancı sermaye kredilerinden oluşmaktadır Özel sektörün uzun vadeli dış borcunun 86.6 milyon dolarlık kısmı ise reel sektörün borçlarından oluşmaktadır. Özel sektörün yurtdışından sağladığı kredi borcunun vade yapısı incelendiğinde, 1 yıla kadar olan toplam borcun 2.6 milyar dolar olduğu görülmektedir. Özel Sektörün Yurtdışından Sağladığı Uzun Vadeli Kredi Borcunun Vade Dağılımı (Milyon $) I- Finansal i- Bankalar ii- Bankacılık Dışı Finansal Kuruluşlar II- Finansal Olmayan Toplam Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan YILA KADAR TOPLAM Kaynak: TCMB Türkiye de Ekonomik Gelişmeler Özel Sektörün Yurtdışından Sağladığı Uzun Vadeli Kredi Borcu (Milyon $) Ç1 Nisan Borçluya Göre Dağılım I. FİNANSAL A. Bankalar Krediler Tahvil B. Bankacılık Dışı Krediler Yabancı Sermaye Sayılan Krediler Tahvil II. FİNANSAL OLMAYAN Krediler Yabancı Sermaye Sayılan Krediler Ticari Krediler Tahvil Kaynak: TCMB

10 Makro Ekonomik Görünüm 1. Enflasyon ve Para Politikası Temel Göstergeler (Mayıs) Aylık TÜFE (%) 2,42 Yıllık TÜFE (%),1 Aylık ÜFE (%),1 Yıllık ÜFE (%),6 Gecelik Faiz Oranı (Borçlanma,%) (Haziran) 1, Bir Hafta Vadeli Repo İhale Faiz Oranı (%) (Haziran) 6,2 Mayıs ayında tüketici fiyatları yüzde 2,42 oranında artmış ve yıllık enflasyon yüzde,1 düzeyinde gerçekleşmiştir. Böylece, tüketici fiyatları yıllık enflasyonu Kasım 21 dan bu yana ilk kez yüzde nin üzerine çıkmıştır. Bu yükselişte, taze meyve fiyatlarında sezon geçişlerinden kaynaklanan yüksek artışlar ve baz etkisi belirleyici olmuştur. Üretici fiyatları ise aylık bazda yüzde,1 artmış ve yıllık üretici fiyatları enflasyonu yüzde,6 ya yükselmiştir Kaynak: TÜ K TÜFE ve ÜFE Y ll k Enflasyon (%) 2-1 TÜFE Mayıs ayında enerji, işlenmemiş gıda, alkollü içecekler ve tütün ürünleri ile altını dışlayan ÖKTG-H endeksinin yıllık artış oranı yüzde,14 e, bu endeksten işlenmiş gıda ürünleri çıkarılarak elde edilen ÖKTG-I göstergesinin yıllık artış oranı ise yüzde 4,2 ye yükselmiştir ÜFE Y ll k TÜFE ve Çekirdek Enflasyon (%) Kaynak: TÜ K TÜFE H Endeksi I Endeksi Mayıs ayında mal grubu fiyatları yüzde,14 oranında, hizmet grubu fiyatları ise -1-1 yüzde,4 oranında artmıştır. Böylelikle, yıllık enflasyon mal grubunda yüzde 8,16 ya, hizmet grubunda ise yüzde 4,44 e yükselmiştir. Hizmet yıllık enflasyonundaki bu artış özel okul ücretlerindeki yükselişler ile geçen ay olduğu gibi haberleşme grubu fiyatlarının oluşturduğu baz etkisinden kaynaklanmıştır. Bu dönemde, kira yıllık enflasyonu düşük düzeydeki seyrini korumuş, lokanta ve oteller grubu yıllık enflasyonu da sınırlı bir gerileme kaydetmiştir. Akaryakıt fiyatlarındaki artışların ulaştırma hizmetleri fiyatlarına yansımaları sürse de, grup yıllık enflasyonu geçen aya kıyasla değişmemiştir. Mal ve Hizmet Fiyatları Enflasyonu (Mayıs, %) Aylık Yıllık TÜFE 2,42,1 Mallar,14 8,16 Enerji,82 8, İşlenmemiş Gıda, 1,12 İşlenmiş Gıda,18 6,86 Enerji ve Gıda Dışı Mallar 2,8 4, Hizmetler,4 4,44 Kaynak: TCMB Kira,4 4,24 Lokanta ve Oteller,81,2 Ulaştırma Hizmetleri,,1 Haberleşme Hizmeyleri -,4 -,41 Diğer Hizmetler,,86 Üretici fiyatları Nisan ayında yüzde,1 oranında artmış ve yıllık enflasyon yüzde,6 e yükselmiştir. Tarım fiyatları bu dönemde yüzde 1, oranında gerilerken, yıllık enflasyon düşük bazın etkisiyle 4,14 puan artarak yüzde 8, olmuştur. Bu dönemde buğday, pamuk ve ayçiçeği fiyatlarında azalışlar gözlenmiştir. Emtia fiyatlarındaki artışların birikimli etkileri ve kur gelişmeleri nedeniyle Mayıs ayında imalat sanayi genelinde fiyatların yükseldiği gözlenmektedir. Bu dönemde, fiyatlar yüzde 1,16 oranında artarken grup yıllık enflasyonu yüzde,2 ye yükselmiştir. Hane halkı toplam yükümlülüklerinin toplam varlıklarına oranında yaşanan hızlı artış üzerine Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) hem tüketici kredisi kullanacakların daha temkinli olmalarını hem de belirtilen nitelikte kredi kullandırım tercihinde bulunan bankaların ihtiyatlı hareket etmelerini sağlayacak uygulamalar geliştirilmesi gerektiği kararını almıştır. İhtiyaç ve diğer tüketici kredilerinin teminatında taşıt ve konut kredilerinde olduğu gibi fiziki bir teminatın genellikle bulunmaması ve uzun vadeler

11 nedeniyle taksit tutarının düşük olmasının hane halklarının talebini artırması bu kararda etkili olmuştur. Bu gelişmeler çerçevesinde, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu zorunlu karşılık ve sermaye yeterlilik oranlarının artırılmasına, kredi kartı harcamalarından kaynaklı kredi alacaklarının kalan vadelerine göre risk ağırlığına tabi tutulmasına ve benzeri bir yaklaşımın konut ve taşıt dışındaki tüketici kredilerine de uyarlanmasına 2 Haziran itibarıyla geçerli olmak üzere karar vermiştir ,, 6,,, 6,,, 6,,, 6, Politika Faizi ve Faiz Koridoru (%) 8,, 6,2 8,,, 8,, 1,, 6, 1,, 6,2 1,, 6,2 1,, 6,2 1,, 6,2 1,, 6,2 1,, 6,2 1, kaydetmiştir. Son dönemdeki düşüşünde etkili olan unsurlar; kredi derecelendirme kuruluşlarından gelen açıklamaların not artırım beklentisini kısa vade için zayıflatmış olması, cari açığa karşı alınacak önlemlerin zamanlaması ile etkinliğine dair belirsizliklerin ve anayasa değişikliği sürecinin yabancı yatırımcıların iştahını olumsuz yönde etkilmesi olarak sıralanabilir. İMKB, tarihinde 62. seviyesinden kapanmıştır Oca, Oca, 1 Oca, 2 Oca, İMKB-1 Endeksi ( ) 4 Şub, 14 Şub, 22 Şub, 2 Mar, 1 Mar, 18 Mar, 28 Mar, Nis, 1 Nis, 21 Nis, 2 Nis, May, 1 May, 26 May, Haz, 1 Haz, 21 Haz, Türkiye de Ekonomik Gelişmeler İMKB-1 (TL, Sol Eksen) İMKB-1 (Sent, Sağ Eksen) Kaynak: İMKB Kaynak: TCMB Borçlanma Borç Verme Politika Faizi Para Politikası Kurulu (PPK), Haziran ayı toplantısında politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranını piyasaların beklentilerine paralel olarak yüzde 6,2 te sabit bırakmıştır. Bunun yanında PPK, borçlanma faiz oranını yüzde 1, de, borç verme faiz oranını yüzde da, açık piyasa işlemleri çerçevesinde piyasa yapıcısı bankalara repo işlemleri yoluyla tanınan borçlanma imkanı faiz oranını ise yüzde 8 düzeyinde sabit tutmuştur. Son dönemde yukarıda bahsedilen Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu nun aldığı tüketici kredilerine yönelik önlemler iç ve dış talebin dengelenmesine katkıda bulunacağını düşünen kurul, yılın son çeyreğinden itibaren cari dengede iyileşmenin gözlenmeye başlayacağını teyit etmiştir. Bu değerlendirmeler doğrultusunda Kurul, iktisadi faaliyetteki yavaşlamayı ve son dönemde küresel ekonomideki artan belirsizlikleri de göz önüne alarak politika duruşunu korumuştur. 4. Mali Piyasalar Mali piyasalarda son bir aylık dönemde, menkul kıymetler ve tahvil-bono piyasalarında aşağı yönlü bir seyir gözlenirken döviz kurları bakımından bir tırmanış söz konusudur. İMKB-1 endeksi aralığında günlük dalgalanmalar yaşamakla beraber dönem başına göre düşüş MSCI Türkiye endeksi, İMKB ye paralel bir seyir izlerken MSCI Yükselen Piyasalar daha keskin bir düşüş sergilemiştir. MSCI Türkiye ve Yükselen Piyasalar Endeksi ( ) Oca, Oca, 1 Oca, 2 Oca, 4 Şub, 14 Şub, 22 Şub, Kaynak: Morgan Stanley Capital International 2 Mar, 1 Mar, 18 Mar, 28 Mar, MSCI Türkiye (sol eksen) Nis, 1 Nis, 21 Nis, 2 Nis, May, 1 May, 2 May, MSCI YP (sağ eksen) Dolar ve euro son bir aylık dönemde net olarak değer kazanmıştır. Dönem içerisinde kimi zaman Euro Bölgesi ndeki sıkıntılı ülkeler sebebiyle dolar euro karşısında kimi zaman ise ABD ekonomisine ilişkin sıkıntılar sebebiyle euro dolar karşısında yükselişe geçmiştir tarihi itibarıyla dolar/tl kuru 1,626 ve euro/tl kuru 2,28 seviyesindedir. 1,62 1,6 1,8 1,6 1,4 1,2 1, 1,48 1,46 1,44 1,42 Oca, Oca, 1 Oca, 21 Oca, 2 Oca, 2 Şub, 8 Şub, 14 Şub, 2 Şub, 26 Şub, 4 Mar, 1 Mar, 16 Mar, 22 Mar, 28 Mar, Nis, Nis, 1 Nis, 21 Nis, 2 Nis, May, May, 1 May, 21 May, 2 May, 2 Haz, 8 Haz, 14 Haz, 2 Haz, Kaynak: TCMB Dolar ( ) 2 Haz, 1 Haz, 2 Haz,

12 Makro Ekonomik Görünüm 2, 2, 2,2 2,2 2,1 2,1 2, 2, 1, 1, 1,8 Oca, Oca, Kaynak: TCMB 1 Oca, 2 Oca, 4 Şub, 12 Şub, Euro ( ) 2 Şub, 28 Şub, 8 Mar, 16 Mar, İMKB tahvil-bono piyasasında ise son bir aylık dönemde satıcılı bir seyir izlenmiştir. Bu nedenle uzun süredir düşük seyreden gözterge tahvil faiz oranı son dönemde yükselmiş ve tarihi itibarıyla yüzde,1 seviyesine ulaşmıştır. Bu satıcılı seyirde; Euro Bölgesi nin sorunlu ekonomilerine ilişkin gelen olumsuz haberler, ABD nin büyümesine ilişkin karamsar yorumları destekler görünen makroekonomik veriler ve yurtiçindeki cari açık sorunu etkili olmuştur. 24 Mar, 1 Nis, Nis, 1 Nis, 2 Nis, May, May, 1 May, 2 May, 4 Haz, 12 Haz, 2 Haz,. Kamu Maliyesi ve Borç Yönetimi Temel Göstergeler (Milyon TL) Bütçe Dengesi (Mayıs) -2.8 Bütçe Dengesi (Ocak-Mayıs) -2 Faiz Dışı Denge (Mayıs) 6.8 Faiz Dışı Denge (Ocak-Mayıs) Bütçe Giderleri (Mayıs) Bütçe Giderleri (Ocak-Mayıs).618 Bütçe Gelirleri (Mayıs) 2.1 Bütçe Gelirleri (Ocak-Mayıs).8 Brüt Borçlanma (Mayıs).842 İç Borç Servisi (Mayıs) 14. DİBS Faiz Oranı (%) (Haziran), yılı Ocak-Mayıs döneminde bütçe açığı 2 milyon TL olmuştur. Bu dönemde, bütçe açığı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde, oranında azalmıştır. Böylelikle, yılının ilk beş aylık döneminde, 26 yılı hariç tutulduğunda, bütçe dengesi son 16 yılın en iyi performansını göstermiştir. Bütçe açığı, 16 yılında 81 milyon TL iken, yılında bu rakam 2 milyon TL olmuştur. İkincil Piyasa Gösterge Faiz Oranı ( ) Bütçe Dengesi (Ocak-May s, Milyon TL) Kaynak: Maliye Bakanl Kaynak: Reuters Tahvil-bono piyasasında ve İMKB deki yabancı payları bir önceki aya göre bir miktar düşüş göstermiştir. 18, 16, 14, 12, 1, 8, 6, 4, 2,, 21-1 Toplam Tahvil-Bono Stokunda ve İMKB'de Yabancı Payları (%) Toplam Tahvil-Bono Stokunda Yabancı Payı (sol eksen) Kaynak: TCMB, Merkezi Kayıt Kuruluşu İMKB'de Yabancı Payı (sağ eksen) 6, 68, 6, 66, 6, 64, 6, 62, 61, 6,, 8, 21 yılı Ocak-Mayıs döneminde 14,2 milyar TL faiz dışı fazla verilmişken, bu yılın aynı döneminde 2,6 milyar TL faiz dışı fazla verilmiştir. Böylelikle, faiz dışı fazla bu yılın ilk beş aylık döneminde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 4 artmıştır Faiz D Denge (12 Ayl k Kümülatif, Milyon TL) Maliye Tan ml -1 Program Tan ml Kaynak: Maliye Bakanl, Hazine Müste arl 12

13 Merkezi Yönetim Bütçe Gerçekleşmeleri (Milyon TL) 21 Ocak- Mayıs Ocak- Mayıs Hedef Değişim (%) Bütçe Giderleri ,2 Faiz Hariç Bütçe Giderleri , Faiz Giderleri ,8 Bütçe Gelirleri , Vergi Gelirleri ,8 Bütçe Dengesi , Faiz Dışı Fazla , Kaynak: Maliye Bakanlığı yılı Ocak-Mayıs döneminde vergi gelirleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 2,8 oranında artarak 1 milyar TL olmuştur. Buna karşılık, faiz hariç bütçe giderleri sadece yüzde, oranında artarak 8, milyar TL olmuştur. 21 yılının ilk beş aylık döneminde, vergi gelirlerinin faiz hariç giderlerini karşılama oranı yüzde, iken, bu yılının aynı döneminde yüzde, e yükselmiştir Kaynak: Maliye Bakanl Faiz D Bütçe Giderleri ve Vergi Gelirleri ( Ayl k Hareketli Ortalama, % De i im) 21-1 Faiz Hariç Bütçe Giderleri -1 Vergi Gelirleri yılının ilk beş aylık dönemi açısından, seçim dönemine karşın faiz dışı bütçe giderlerindeki artış yıllık hedeflerle uyumludur. Ancak bütçe açısından sorun, gelirlerin kırılgan ve iç tüketime bağlı yapısıdır. yılı Ocak-Mayıs döneminde bütçe giderleri geçen yılın aynı dönemine göre sadece yüzde 6,2 oranında artarak,6 milyar TL olmuştur. Aynı dönemde, faiz dışı bütçe giderleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde, oranında artarken, faiz giderleri yüzde 1,8 oranında azalmıştır. yılı Ocak-Mayıs döneminde cari transferler geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 8 oranında artarak 4, milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde sağlık, emeklilik ve sosyal yardım için bütçeden 2 milyar TL transfer yapılmıştır. Sosyal güvenlik primi işveren hissesinin puanlık kısmının Hazine tarafından ödenmesi amacıyla yapılan transfer ise 2 milyar TL olmuştur. Bu dönemde, cari transferler içinde yer alan tarımsal destekleme ödemeleri 4, milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Vergi gelirlerinde ortaya çıkan artışın etkisiyle mahalli idare payları yılının ilk beş ayında, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 1,6 oranında artmış ve,4 milyar TL olmuştur. Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri (Milyon TL) 21 Ocak- Mayıs Ocak- Mayıs Hedef Değişim (%) Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri ,2 Faiz Hariç Bütçe Giderleri , Personel Giderleri , SGK Devlet Prim Giderleri ,4 Mal ve Hizmet Alım Giderleri ,2 Cari Transferler , Sermaye Giderleri , Sermaye Transferleri , Borç Verme , Yedek Ödenekler 1.4 Faiz Giderleri ,8 Kaynak: Maliye Bakanlığı yılı Ocak-Mayıs döneminde bütçe gelirleri bir önceki yıla göre yüzde 16, oranında artarak,4 milyar TL olmuştur. Aynı dönemde vergi gelirleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 2,8 oranında artmış ve 1 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri (Milyon TL) 21 Ocak- Mayıs Ocak- Mayıs Hedef Değişim (%) Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri , Genel Bütçe Gelirleri , Vergi Gelirleri ,8 Gelir Vergisi , Kurumlar Vergisi , Dahilde Alınan KDV , Özel Tüketim Vergisi ,2 BSMV ,8 İthalde Alınan KDV , Damga Vergisi ,8 Harçlar , Diğer , Vergi Dışı Diğer Gelirler , Özel Bütçeli İdarelerin Öz Gelirleri ,8 Düzen. ve Denet. Kurumların Gelirleri ,6 Kaynak: Maliye Bakanlığı Bütçe gelirlerinde sağlanan güçlü performans, güçlü iç talebe bağlı olarak Türkiye de Ekonomik Gelişmeler 1

14 Makro Ekonomik Görünüm vergi tahsilatındaki artıştan kaynaklanmıştır. Tüketime dayalı vergilerin tahsilatında artışlar devam etmektedir. Yılın ilk beş aylık performansına bakıldığında KDV, ÖTV ve ithalat vergilerindeki artış, iç talep artışını teyit etmektedir. yılının ilk beş aylık döneminde, ithalde alınan katma değer vergisi yüzde 42,, harçlar yüzde 2,, damga vergisi yüzde 22,8, kurumlar vergisi yüzde 18,, gelir vergisi yüzde 16,, dahilde alınan katma değer vergisi yüzde 14,, özel tüketim vergisi yüzde 14,2 ve BSMV yüzde 8,8 oranında artmıştır. Diğer yandan Mayıs ayı sonu itibarıyla 61 sayılı Kanun kapsamında tahsil edilen tutar 2, milyar TL olmuştur. yılının ikinci yarısı, maliye politikası açısından daha da önemli hale gelecektir. Finansal istikrarın sağlanması açısından iç talebin kontrol edilmesi oldukça önemlidir. Bu kapsamda, para politikasının yanında mali disiplinin devamı da önemini korumaktadır. Sonuç itibarıyla, yılı bütçesinde, milyar TL olarak hedeflenen yılsonu bütçe açığının ilk beş ay itibarıyla sadece binde sinin gerçekleştiği göz önüne alındığında, Orta Vadeli Mali Plan ile yılsonu bütçe açığı hedefinde aşağı yönlü revizyona gidileceği kuvvetle muhtemeldir. Merkezi yönetim toplam borç stoku yılı Mayıs ayında 21 yılı sonuna göre yüzde 4, bir önceki aya göre ise yüzde, oranında artış göstererek 42,1 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Toplam borcun 62, milyar TL si iç borç, 12,4 milyar TL lik kısmı ise dış borçlardan oluşmaktadır. Buna göre, merkezi yönetim borç stokunun yüzde, si iç borçlar, yüzde 26, ü dış borçlardan oluşmaktadır. İç borç stoku içerisinde piyasaların payı 6,6 milyar TL ile yüzde 62, olurken, kamu kesiminin iç borç stoku içindeki payı 6 milyar TL yle yüzde,4 olarak gerçekleşmiştir. Dış borç stoku içerisinde tahvilin payı,2 milyar TL ile yüzde 1,, kredilerin payı ise,2 milyar TL ile yüzde olarak gerçekleşmiştir. Krediler içerisinde ise uluslararası kuruluşların payı,2 milyar TL ile yüzde 6,, hükümet kuruluşlarının ise 1,2 milyar TL ile yüzde 2,1 olmuştur. Öte yandan, merkezi yönetim iç borç stoku hem kompozisyon hem de faiz yapısı açısından istikrarlı seyrine devam etmektedir. yılı Haziran ayı itibarıyla iskontolu ihalelerdeki borçlanma faizi yüzde, iç borç stoku reel faizi ise yılı Mayıs ayında bir önceki aya göre,6 puan gerileyerek yüzde, olarak gerçekleşmiştir. Hazine Müsteşarlığı, Haziran tarihinde düzenlediği 21 ay (62 gün) vadeli TL cinsi iskontolu devlet tahvili ve yıl (12 gün) vadeli TL cinsi, sabit kuponlu devlet tahvili ihalelerinde 2.6,4 milyon TL ROT satışla birlikte net 4.4,8 milyon TL tutarında borçlanmıştır. İhalelerde yıllık ortalama bileşik faiz oranı sırasıyla yüzde ve yüzde,4 olarak gerçekleşmiştir. Öte yandan, Hazine Müsteşarlığı tarafından Mayıs ayı içerisinde.1 milyon TL si anapara ve.44 milyon TL si faiz olmak üzere 14. milyon TL iç borç servisi gerçekleştirilmiştir. 14 MERKEZİ YÖNETİM TOPLAM BORÇ STOKU Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Toplam (Milyon TL) İç Borç Dış Borç Toplam (Milyon $) İç Borç Dış Borç İç Borç /Toplam Borç (%) 6,6 2, 4, 4,, 4, 4,1 4,2, Dış Borç / Toplam Borç (%) 2,4 2, 2, 2, 26,1 26, 2, 2,8 26, Kaynak: Hazine Müsteşarlığı

15 İNCELEME NOTU 1. Kriz süreci ve Küresel Dengesizlikler Geçtiğimiz on yıllık süre içinde yaşanan küresel dengesizlikler ve 2 küresel finans krizi birbiriyle yakından ilişkili iki olgudur. Her iki olgunun da kaynağı olarak; 2 li yıllarda bir çok ülkede takip edilen politikalar gösterilmektedir. Ayrıca ABD ile küresel piyasalarda uygulanan bu politikaların aktarım mekanizmalarını etkileyen bozulmalar da küresel dengesizliklerin ve finans krizin bir diğer kaynağı olarak gösterilebilir. Fed in para politikası tutumu, kredi piyasasındaki bozulmalar, küresel reel faiz oranları ve finansal inovasyon ABD yi küresel finans krizinin merkezi haline getirirken, Çin gibi ülkelerin uyguladığı döviz kuru ve diğer ekonomi politikaları ABD nin dış piyasadan ucuz bir şekilde borçlanabilmesini sağlamıştır. Başta ABD olmak üzere gelişmiş ülkeler, gelişmekte olan piyasalar ve dolayısıyla küresel ekonomi, 2 lerin başından 2 deki finansal kriz dönemine kadar güçlü bir performans göstermiştir. Bu dönemde ekonomik büyüme genellikle kuvvetli, enflasyon ise düşük seyretmiştir. Uluslararası ticaret ve özellikle finansal akımlar artmıştır. Tüm gelişmekte olan piyasa ekonomilerinde geniş çapta ilerleme kaydedilmiştir. Söz konusu olumlu havaya karşın zamanla üç önemli sorun ortaya çıkmıştır. İlk olarak ABD nin de içinde bulunduğu bir çok ülkede gayrimenkul fiyatları büyük hızla artmaya başlamıştır. İkinci olarak yine içinde ABD nin olduğu bir çok ülkede dış ticaret açıkları hızla artmaya başlamıştır. Son olarak kaldıraç işlemleri (leverage) büyük ölçüde artmaya başlamıştır. Küresel dengesizlikler, kaldıraç işlemlerindeki artışın (leverage) ve emlak piyasasındaki balonların ana sebebi olmasa da küresel krizin önemli bir belirleyicisi olmuştur. Bununla beraber küresel dengesizlikler ve küresel kriz Küresel Dengesizlikler ve Finans Krizi Hayrettin Uğur ÇELEBİ Maliye Uzman Yardımcısı arasında kesin bir bağlantı olup olmadığına ilişkin tartışmalar devam etmektedir. Bir yaklaşıma göre ise küresel dengesizlikler ile küresel finans krizi arasında her hangi bir bağlantı bulunmamaktadır. Bu fikri savunanlara göre küresel kriz özellikle ABD deki finansal piyasalardaki düzenleme başarısızlıklardan ve politika hatalarından kaynaklanmaktadır. Bu görüşe karşı olan bir başka grup ise küresel dengesizliklerin belli başlı bazı mekanizmalar yoluyla finansal krizde önemli bir rol oynadığını öne sürmektedir. Örneğin ABD nin Eski Hazine Bakanı Henry Paulson, Çin ve petrol ihracatçısı ülkeler gibi tasarruf fazlası veren ülkelerin yatırımcıların daha fazla kazanma isteğini artırdığını ve bu durumun yatırımcıların riskleri doğru değerlendirememesine yol açtığını ileri sürmüştür. Paulson a göre bu durum, küresel reel faiz oranlarının baskı altına alınmasına yol açmıştır. 2. Küresel Dengesizliklerin Seyri Çin başta olmak üzere Asya ülkelerinin ve Avrupa Birliği nin ihracatçı ülkelerinin cari işlemler fazlası verirken ABD nin dev cari işlemler açığı vermesi, küresel kriz öncesi dönemdeki en önemli dengesizlik olarak kabul edilmektedir. ABD nin gerek 24 2 döneminde büyük oranda açık veren merkezi kamu bütçesi gerekse 24 ten bu yana yıllık milyar doların üzerinde seyreden cari işlemler açığı, kriz için kırılgan bir ortam hazırlamıştır.,8,6,4,2 -, 2 -, 4 -, 6 -, Küresel Dengesizlikler ABD Petrol İharcatçısı Ülkeler A l m+ J a p OCADC Çin + Gelişmekte Olan Asya Asya D iğer İnceleme Notu 1

16 Makro Ekonomik Görünüm ABD ekonomisinde bozulmalar, etkilerini 26 yılında emlak piyasalarında başlayan dalgalanmalarla göstermiştir. Mortgage piyasasında yaşanan söz konusu dalgalanmalar 2 ile beraber önce kredi sonra da likidite krizine dönüşmüştür. ABD nin dünya ekonomisindeki ağırlığının etkisiyle ABD deki mortgage krizi küresel bir boyut kazanmıştır. Krizin küresel boyuta ulaşmasıyla birlikte hem cari işlemler açığı olan ülkelerde hem de cari işlemler fazlası olan ülkelerde düzeltme süreci başlamış ve daralan dünya ticaret hacmi ile birlikte küresel dengesizlikler de bir miktar azalma gözlenmeye başlamıştır. Çin ve Almanya gibi cari fazla veren ülkelerin, kriz yılı olan 2 da cari fazlalarında bir düşüş yaşanırken, Amerika gibi cari açık vermekte olan ülkelerde de cari açıklar düşmüştür. 2 Yılında Türkiye de de cari işlemler açığı düşmüştür. Kriz döneminde cari açıklardaki en dramatik düzeltme, büyük bölümünü petrol ihracatçısı ülkelerin oluşturduğu Orta Doğu ve Kuzey Afrika Ülkelerinde yaşanmıştır. Krizle beraber hızla gerileyen petrol fiyatları bu düşüşün en önemli sebebi olarak Kriz Sonrası dönemde ise tekrar artış trendine dönen küresel dengesizlikler. 21 yılının Ağustos ayında tekrar küresel ekonominin gündemine oturmuştur. Bu dönemde Yuan ın düşük değeri sebebiyle ABD ile Çin arasında gerginlikler yaşanmıştır. Küresel dengesizliklerin krizin temel sebebi olduğu konusu üzerinde bir görüş birliği olmamasına karşın bu tip dengesizliklerin ekonomideki kırılganlıkları artırarak krizlere uygun bir ortam yarattığı bir gerçektir. Bu noktada küresel dengesizliklere ilişkin devam etmekte olan tartışmaların önemini korumaya devam edeceği açıktır. Kaynak: Global İmbalances and Financial Crisis: Products of common Causes, Maurice Obstfeld, Kenneth Rogoff, 21. Küresel Kriz ve Ekonomik Dengesizliklerde Düzeltme: Cari İşlemler Açığı, Sumru Öz 2. gösterilmiştir. Bazı Ülke ve Ülke Gruplarında Cari Açık (Milyar Dolar) Çin R us ya İn giltere Orta Doğu ve Kuzey Afrika A lman y a T ü rk i y e ABD 16

17 TEMEL EKONOM K GÖSTERGELER YILLIK GERÇEKLE ME ORTA VADEL PROGRAM DÖNEMSEL GERÇEKLE ME GSYH (Milyon TL) GSYH (Milyon $) Ekim-Aral k GSYH Büyüme H z (%) 6,2,,4 8,4 6, 4,, -4,8 8, 4,,,,,2 Ki i Ba na GSYH (TL) Ki i Ba na GSYH ($) Toplam Sanayi Üretim Endeksi (Y ll k % De i im),, -,6 -, 1,1 16, 8, malat Sanayi Üretim Endeksi (Y ll k % De i im),2 6, -1, -, 14,4 18, 8,6 malat Sanayi Kapasite Kullan m Oran (%) 6,2 8, 81, 8, 81, 8,2 6, 6,2 2,6 Haziran, 6, Sanayi Ciro Endeksi (Y ll k % De i im) 2,,6 1, -8, 1, 1,4 2,8 Nisan malat Sanayi Sipari Endeksi (Y ll k % De i im) 22, 14, 6, -12,6 1,1 1, 2, sizlik Oran (%) 1, 1, 1,8 1,6 1,2 1,, 14,, 12,,,4 Mart 1, 1,8 Nisan Deflatör (%) (18 Bazl ),42 2,2 12,4,8, 6,22,,2 6,4,8, 4,8 ÜFE - TEFE (Ayl k Enflasyon, %) May s -1,1,1 ÜFE-TEFE (Y l Sonu Enflasyonu, %),8 1, 1,8 2,66,8,4 8,, 8,8 May s-may s,21,6 TÜFE (Ayl k Enflasyon, %) May s -,6 2,42 TÜFE (Y l Sonu Enflasyonu, %) 2, 18,4,,2,6 8, 1,6 6, 6,4 6,,2 4, May s-may s,1,1 Enflasyon hracat (FOB) (Milyon $) thalat (CIF) (Milyon $) D Ticaret Dengesi (Milyon $) Kar lama Oran % 6, 68,1 64,8 62, 61, 6,1 6,4 2, 61,4 6, 64, 6, 66, 6, hracat (Türkiye hracatç lar Meclisi verileri) Ocak-May s hracat (Bavul Tic. Dahil) (Milyon $) thalat (FOB) (Milyon $) Genel Mal Ticareti (Bav. Tic. Dahil) (Milyon $) Cari lemler Dengesi (Milyon $) Ocak-Nisan Cari lemler Denges / GSYH (%) -, -2, -, -4,6-6,1 -, -, -2, -6, -,4 -, -,2 Net Do rudan Yabanc Sermaye (Milyon $) Do rudan Yabanc Sermaye Giri i (Milyon $) TCMB Brüt Döviz Rezervleri (Milyon $) Nisan Bütçe Giderleri (Milyon TL.) Bütçe Gelirleri (Milyon TL.) Bütçe Dengesi (Milyon TL.) Faiz D Fazla (Milyon TL.) Genel Bütçe Vergi Gelirleri (Milyon TL.) Faiz Giderleri (Milyon TL.) Faiz Giderleri /Vergi Gelirleri (%) 8,, 6, 8,2,4 1,,1, 22, 2, 2, 1, 2, 2, Bütçe Gelirleri /Bütçe Giderleri (%) 66,4 1, 8,8,,4, 2, 8, 86, 8,,,2 1,1,8 Faiz Giderleri/ Bütçe Giderleri (%) 4,2 41,4,1 28,6 2,8 2, 22, 1,8 16,4 1,2 1, 1, Vergi Gelirleri/Bütçe Gelirleri (%) 6, 81,6 81,6 8,,2 8, 8,2 8, 82, 8,2 8, 84,2 Bütçe Giderleri /GSYH (%) 4,1 1,1 2,2 24,6 2, 24,2 2, 28,2 26,6 2, 2, 24,2 Bütçe Gelirleri /GSYH (%) 22, 22,2 22, 2, 22, 22,6 22,1 22,6 2, 2, 22, 22, Faiz Giderleri /GSYH (%) 14,8 12, 1,1, 6,1,8,,6 4,4,,,4 Bütçe Dengesi /GSYH (%) -, -8,8 -,2-1,1 -,6-1,6-1,8 -, -,6-2,8-2,4-1,6 Faiz D Fazla /GSYH (%), 4, 4, 6,,4 4,2,,,8 1,1 1, 1, Vergi Gelirleri/GSYH (%) 1,2 18,1 18, 18,4 18,1 18,1 1, 18,1 1,1 1,1 1,1 1, Kamu Kesimi Borçlanma Gere i / GSYH (%) 1,,,6 -,1-1,,1 1,6,1,4 2, 1,8 1,2 Ocak-Nisan Bütçe D Ticaret ve Ödemeler Dengesi Ocak-May s Merkezi Yönetim ç Borç Stoku (Milyon TL) Merkezi Yönetim D Borç Stoku (Milyon $) Ocak-May s Merkezi Yönetim Toplam Borç stoku (Milyon TL) ç Borç Servisi (Milyon TL) D Borç Servisi (Milyon $) Kamu Net ç Borç Stoku (Milyon TL) Kamu Net D Borç stoku (Milyon TL) Aral k Toplam Kamu Net Borç Stoku (Milyon TL ) Toplam Kamu Net Borç Stoku/GSYH (%) 61,4,1 4, 41,6 4, 2, 28,2 2, 28, 2, 28, AB Tan ml Genel Yönetim Borç Stoku/GSYH (%), 6,4,2 2, 46,1,4, 4, 41,6 4,6 8,8 6,8 4, 41,6 D BS. Faiz Oran (%) 62, 46, 24, 16, 18,1 18,4 1,2,6 8,1 Haziran 8,, Merkez Bankas Paras (Milyon TL) Emisyon (Milyon TL) May s M2 (Milyon TL) TCMB Politika Faiz Oran (%) 44, 26, 18, 1, 1, 1, 1, 6, 6, Haziran 6, 6,2 MKB=1 Endeksi Ay Sonu Ortalama Dolar Kuru (TL/$) 1,8 1,41 1,422 1,48 1,4 1,1 1,22 1,41 1,4 May s 1,48 1,642 Dönem Sonu Dolar Kuru (TL/$) 1,64 1,8 1,421 1,4 1,4 1,164 1,12 1, 1,46 1,14 1, Para-Banka, Sermaye Piyasas Devlet Borçlar Milli Gelir, Üretim, stihdam Kaynak: Maliye Bakanl, TCMB, DPT, Hazine, TÜ K. Not 1. Kapasite kullan m oran verileri; y llar aras TÜ K'ten, 2 y l ve sonras TCMB'den al nmaktad r. Orana ili kin dönemsel ve y ll k de i imler yüzde olarak de il fark olarak hesaplanmaktad r bazl TEFE ve TÜFE endeksleri yerine, 2 Ocak ay ndan itibaren 2 bazl ÜFE ve TÜFE endeksleri yay mlanmaktad r.. Bütçe verileri Merkezi Yönetim Bütçe gerçekle melerini içermektedir. 4. Y l bütçe verileri, Ba lang ç Ödene idir.. M2 para arz, 2 y l ve sonras için yeni tan ma göre haz rlanm t r. 6. D borç servisi 12 ayl k toplam rakamlar ifade etmektedir.. D BS faiz oranlar y l içinde gerçekle tirilen ihalelerin y ll k bile ik faiz oranlar n n a rl kl ortalamas d r. 8. TÜFE OVP rakamlar, Nisan Enflasyon Raporu'ndaki enflasyon tahminlerine göre revize edilmi tir.. Politika Faiz Oran May s 21 itibar yla bir hafta vadeli repo ihale faiz oran olmu tur. 1. Kamu Kesimi Borçlanma Gere i 21 y l verisi gerçekle me tahminidir. SGB-Ekonomik ve Sektörel Analiz Dairesi Temel Ekonomik Göstergeler 1