STRATEJIK DUSUNCE VE, KURUMSAL GIRISIMCILIK,

Transkript

1

2 İSTANBUL TİCARET ODASI STRATEJIK DUSUNCE VE, KURUMSAL GIRISIMCILIK, Proje Yürütücüsü Prof. Dr. Canan ÇETİN Hazırlayanlar Dr. Ata ÖZDEMİRCİ Dr. Erkan TAŞKıRAN YAYlN NO: İstanbul, 2012

3 Copyright İTO (İstanbul Ticaret Odası) Tüm haklar saklıdır. Bu yayının hiçbir bölümü, yazarın ve İTO'nun önceden yazılı izni olmaksızın mekanik olarak, fotokopi yoluyla veya herhangi bir şekilde çoğaltılamaz. Eserin bazı bölümleri veya paragrafları, sadece araştırma veya özel çalışmalar amacıyla, yazarın adı ve İTO belirtilmek suretiyle kullanılabilir. ISBN (Basılı) ISBN (Elektronik) İTO ÇAÖRI MERKEZi Tel: (212) 444 O 486 İTO yayınları için ayrıntılı bilgi Bilgi ve Doküman Yönetimi Şubesi Dokümantasyon Servisi'nden alınabilir. Tel : (212) Faks : (212) E-posta : ito.yayin@ito.org.tr İnternet : Odamız yayınlarına tam metin ve ücretsiz olarak internetten ulaşabilirsiniz. YAYINA HAZIRLIK, BASKI, CİLT Altınoluk Yayın San. A.Ş. Tel: (212) Fax: (212) info@erkammatbaasi.com

4 STRATEJIK DUSUNCE VE t KURUMSAL GIRISIMCILIK t

5 Prof. Dr. (anan ÇETiN Canan ÇETİN 1955 yılında Elazığ'da doğmuştur. Lisans eğitimini 1978 yılında İstanbul İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi İşletme bölümünde tamamladıktan sonra 1979 yılında yine aynı okulun İşletme Bilimleri Enstitüsü 'nde Yüksek Lisans eğitimini bi tirmiş tir yılında Marmara Üniversitesi İşletme Bilimleri Enstitüsü'nde doktora derecesine sahip olancanan ÇETİN, 1991 yılında Doçent unvanını almıştır yılında Profesör olancanan ÇETİN, halen Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü'nde Öğretim Üyesi olarak görev yapmaktadır. Canan ÇETİN'in uzmanlık alanları; yönetim ve organizasyon, insan kaynakları yönetimi, stratejik yönetim, kalite yönetimi ve müzakere yönetimidir. Canan ÇETİN'in bireysel uzmanlık alanları ile ilgili konularda yazılmış kitaplarının yanında, ulusal ve uluslararası yazında yayımianmış çeşitli bildiri, makaleleri ve kitap bölümleri de mevcuttur. Canan ÇETİN, iş analizi, yeniden yapılandırma, kurumsallaşma, şirket anayasası ve aile anayasası oluşturma ve süreç analizi konularında çeşitli projeler hazırlamıştır. Dr. Ata ÖZDEMiRCi Ata ÖZDEMİRCİ, 1979'da Ankara'da doğmuştur. İlköğretim ve lise eğitimini Ankara' da, lisans eğitimini İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Mühendisliği bölümünde tamamlamıştır. Bir süre inşaat mühendisliği ve risk mühendisliği yapmıştır yılında Marmara Üniversitesi'nde akademik kariyerine başlamıştır. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yönetim ve Organizasyon Kürsüsünde yüksek lisans ve doktora derecesini almıştır. Bilim felsefesi ve metodoloji alanında yazılmış bir kitabının yanında, ulusal ve uluslararası yazında yayımianmış çeşitli bildiri, makale ve kitap bölümleri de mevcuttur. Halen Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümünde eğitim, araştırma ve projelerine devam etmekte; stratejik yönetim ve insan kaynakları, işletme analizi ve süreçlerle yönetim, marka ve imaj yönetimi, pazar araştırması ve araştırma yöntemleri alanlarında çalışmalar yapmaktadır. Dr. Erkan TAŞKlRAN Erkan TAŞIURAN, 1978 yılında İstanbul'da doğmuştur yılında Kabataş Erkek Lisesi'nden mezun olduktan sonra Lisans ve Yüksek Lisans eğitiminiabant İzzet Baysal Üniversitesi'nde tamamlamıştır. Aynı üniversitede 2002 yılında Araştırma Görevlisi olarak akademik kariyerine başlayan Erkan TAŞIURAN, 2010 yılında Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yönetim ve Organizasyon Kürsüsünde doktora derecesine sahip olmuştur. İlgi alanları, yönetim ve organizasyon, insan kaynakları yönetimi ve örgütsel davranış konuları olarak sıralanabilir. Erkan TAŞKIRAN'ın bireysel ilgi alanları kapsamında yazılmış ulusal ve uluslararası çeşitli bildiri, makale ve kitap bölümleri bulunmaktadır.

6 içindekiler Tablolar Listesi... 7 Şekiller Listesi... 7 Sunuş... 9 Giriş... l ı Birinci Bölüm ı. Girişimcilik... ı 7 ı.ı. Girişimcilik Kavramı Girişimciliğin Karakteristik Özellikleri Girişimciliğin Önündeki Engeller Girişimciliğin Üstün ve ZayıfYönleri ı. Girişimciliğin Üstün Yönleri... 3ı ı.4.2. Girişimciliğin ZayıfYönleri İkinci Bölüm Kurumsal Girişimcilik ve Örgüt Yapısı Kurumsal Girişimcilik Kavramı Kurumsal Girişimciliğin Temel Unsurları Örgüt Yapısı Kavramı Örgüt Yapısını Belirleyen Unsurlar Girişimcilik Kültürü ve Örgüt Yapısı ilişkisi...49 U çüncü Bölüm Stratejik Liderlik Süreci... 55

7 3.ı. Strateji ve StratejikDüşünce Strateji Belirleme Süreci ı. Emredici Model SembolikMode Rasyonel Model... 7ı Etkileşirnci Model..... n Güç Verici Model Sürdürülebilir Rekabet Avantajı... 8 ı 3.4. Kurumsal Girişimcilik-Kurumsal İzolasyon Dördüncü Bölüm Araştırma: Kurumsal Girişimcilik, Örgüt Yapısı ve Karar Alma Süreçlerinin İşletme Performansı Üzerindeki Etkisi... 9ı 4.1. Araştırmanın Amacı, Kapsamı ve Yöntemi... 9ı 4.2. Bulgu ve Yorumlar ı. Demografik Özellikler Araştırmanın Bulguları Beşinci Bölüm Sonuç ve Öneriler... ı O ı Kaynakça... ı Ekler... ı25 ı5

8 TABLOLAR LiSTESi Tablo ı: Girişimcilerin Temel Karakteristik Özellikleri Tablo 2: Farklı Üretim Stratejisi Konfigürasyonları Tablo 3: Strateji Belirleme Sürecine Yönelik Bütünsel Bir Çerçeve Tablo 4: Strateji Belirleme Modelleri ve Olasılık Faktörleri Tablo 5: Tablo 6: Ekonomik Rasyonalite NormatİfRasyonaliteye Karşı: Kaynak Seçme Süreci Şirket Değişkeni Kaynağı Olarak Stratejik Ve Kurumsal İzolasyon Mekanizmaları ŞEKiLLER LiSTESi Şekil ı: Girişimciliğin Üstün ve ZayıfYönleri Şekil 2: Kurumsal Girişimciliğin Bütünleşik Kavramsal Yapısı Şekil 3: Strateji Geliştirme Süreci ve Firma Performansı Şekil 4: Liderlik Tiplerinin Performans Üzerindeki Etkisi Şekil5: Örgüt Yapısının Performans Üzerindeki Etkisi Şekil6: Kurumsal Girişimciliğin Performans Üzerindeki Etkisi... 97

9

10 SUNU Ş Dünyada gelişmekte olan ancak kaynak sıkıntısı çeken ülkelerde ekonomik ve sosyal büyümeye giden zor ama geçerli yollardan birisi de girişimciliktil Bilinen kalıpları yıkan, kendi yolunu çizmeyip kaynak sorunu olmayan gelişmiş ülkelerin yöntemlerine benzer metodlar deney en, bu sebeple de aynı daire içinde dönen otuz yıl öncesinin Türkiyesi gibi ülkelerde girişimcilik, bu fasit dairenin dışına çıkmaya yönelik önemli ve cesur bir adımdır. Gelişen teknoloji, iletişim imkanları, dünyada topyekün artan parasal kaynaklar, iş birlikleri, küreselleşme gibi yirmibirinci yüzyılın gerçekleri artık bu kişinin cesaretine bağlı kişisel girişimciliği de yetersiz kılmaktadır. Daha da doğrusu, kişisel girişimcilik, kişinin sadece kendisine ve yakın çevresine fayda sağlamaktadır. Ancak toplumsal gelişim yani ülke ekonomisine katkıda bu yöntem geçerliliğini yitirmektedir. Böyle bir ortamda da kurumsal girişimcilik kavramı ön plana çıkmaktadır. Gerek ülke yönetimlerinin, gerekse siyasi ve ekonomik örgütlerin başta KOBİ'ler olmak üzere kuvvetli teşvikleri ile kurumsal girişimciliğin desteklenmesi kaçınılmaz olmuştur. Kurumsal girişimciliğin desteklenmesi de bu niyetleri bulunan ancak değişime cesaret edemeyen bireylere, firmalara, ülkelere de atılım yapma fırsatı tanımaktadır. Bu tür girişimlerin de doğru bir stratejiye, güçlü bir lider kadrosuna ve bu stratejiyi istikrarlı bir biçimde uygulayacak kadrolara ihtiyacı vardır. Yöneticilerimize, işletmelerimizeve ilgililere bakış açılarını, yapılanmalarını ve geleceğe yönelik planlamalarını gözden geçirmeye ve yeni stratejiler belirlemeye ışık tutacağı düşünülen "Stratejik Düşünce ve Kurumsal Girişimcilik" isimli yayınımızın üyelerimizeve tüm ilgililere faydalı olmasını diler, çalışmayı gerçekleştiren Prof. Dr. Canan Çetin, Dr. Ata Özdemirci ve Dr. Erkan Taşkıran'a teşeld<:ür ederim. Dr. Cengiz ERSUN Genel Sekreter

11

12 GiRiŞ Bu çalışma, girişimciliğin kurum üzerinde yaygınlaştırılmasının, işletmelerin organize olma biçiminin ve işlemelerde kullanılan stratejik liderlik süreçlerinin işletmelerin ve dolayısıyla Türk sarrayisi ve ticaretinin performansı üzerindeki etkisini kapsamlı olarak incelemek amacıyla yapılmıştır. Özellikle Türkiye gibi gelişmekte olan ve büyüme oranlarıyla tüm dünyanın dikkatini çeken ülkelerde; ekonominin gücü ekonomik sistem içinde yer alan aktörlerin dünyayı algılama ve bu algı doğrultusunda cesaretle hareket etme gücüne bağlıdır. Burada da girişimcilik kavramı devreye girmektedir. Girişimciliği etkileyen pek çok faktör vardır. Ülkenin içinde bulunduğu sosyoekonomik durum, teknolojik gelişmelerin yarattığı yeni fırsatlar, toplumun kültürel yapısı, toplumun yeniliklere bakışı, sermayenin toplum içindeki dağılımı, vb. Yakın bir zamana kadar bu boyutlarıyla girişimcilik bireysel olarak ele alınan bir kavramdı. Yani girişim c ilik, bir kişinin karakteristik özellikleri ve o kişinin çabalarının sonucu oluşan bir olgu olarak inceleniyordu. Bugün bu kavrama bakışımız belirli bir oranda değişmiştir. Artık girişimcilik, toplumun geri kalanından farklı düşünebilen, yarı dahi, cesur insanların özelliği olmakla beraber kurumsal bir anlam da taşımaya başlamıştır. Bugün, bir kurum da girişimci özelliklere sahip olabilmekte ve bu da konuya bakış açımızı tamamen değiştirmektedir. Çalışmada, bu olgu üzerinde kapsamlı ca durulacaktır. Çalışmada üzerinde durolan ikinci olgu, örgüt yapısıdır. Bu kavram, örgütün birimleri ve unsurları arasındaki yapılandırılmış ilişkiler bütününü ifade etmektedir. Örgüt yapıları temel olarak bir ucunda mekanik, diğer ucunda organik olan bir ölçek ile ifade edilebilir. Her örgüt, bu ölçeğin bir yerinde kendine yer bulacaktır. Araştırmanın amaçlarından biri, bu ölçeğin herhangi bir tarafında yer almanın getireceği avantaj ve dezavantajları ortaya koymaktır. Çalışmada üzerinde durolan üçüncü olgu ise strateji geliştirme sürecinde uygulanan liderlik tipleridir. Bu sınıflandırma, tepe yöneticilerin ve örgüt üye-

13 lerinin strateji belirlerne sürecinde oynadıkları farklı rollere dayalıdır. Literatür, yöneticilerin ve çalışanların strateji belirlernede çeşitli tutumlar benimsediğini göstermektedir. Strateji belirlerneye kimlerin ve nasıl dahil olacağını belirlemek, bir işletme yöneticisinin hayati tercihlerinden biridir. Araştırınanın amaçlarından biri, bu liderlik tiplerinden hangilerinin Türk işletmelerinde olumlu sonuçlar verdiğini ortaya koymaktır. Araştırma, Haziran 20 ı O-Eylül 20 ı O tarihleri arasında İstanbul Ticaret Odası üyesi ve Ağustos 2009 itibarıyla sermayesi TL ve üstünde ve faaliyet yılı en az ı O yıl olan ı 4 ı işletme bazında gerçekleştirilmiştir. Bu araştırınaya katılanların %80,9'u üst kademe yönetici, geri kalanlar orta ve alt kademe yöneticilerden oluşmaktadır. Çalışmanın ilk bölümünde öncelikle girişimcilik kavramı üzerinde durulacak, burada girişimciliğin karakteristik özellikleri, girişimciliğin önündeki engeller, girişimciliğin üstün ve zayıf yönleri konularına değinilecektir. Çalışmanın ikinci bölümünde ise kurumsal girişimcilik ve örgüt yapısı kavramları ele alınacaktır. Burada öncelikle kurumsal girişimcilik kavramı üzerinde durulacak ve kurumsal girişimciliğin temel unsurlarından bahsedilecektil Daha soma örgüt yapısı kavramı, bu kavramın dayandığı temeller, örgüt yapısını belirleyen unsurlar, girişimcilik kültürü ve örgüt yapısı arasındaki ilişki üzerinde durulacaktır. Çalışmanın üçüncü bölümünün konusu ise stratejik liderlik sürecidir. Burada strateji, stratejik düşünce, strateji belirlerne süreci ve strateji belirlerne sürecinde liderlik tipleri ve sürdürülebilir rekabet avantajı, kurumsal girişimcilik-kurumsal İzolasyon ikilemi konuları üzerinde durulacaktır. Çalışmanın dördüncü bölümünde araştırma tasarımı ile ilgili bilgiler sunulacak ve bu kapsamda, araştırmanın amacı, kapsamı, izlenen yöntem ve veri toplama şekli, anakütlesi, örnekiemi ve veri çözümleme yöntemi açıklanacaktır.

14 Bu bölürnün ilerleyen kısırnlarında ise araştırma bulgularına değinilecektir. Burada demografik özellikler, frekans dağılımları ve regresyon analizleri yorurnlanacaktır. Beşinci ve son bölümde ise araştırmanın sonuçları ve öneriler üzerinde durulacaktır.

15 il ll

16 BIRINCI BOLUM

17 ı

18 1. Girişimcilik B u bölümde girişimcilik kavramı ve girişimciliğin karakteristik özelliklerine değinilere k, girişimciliğin önündeki engeller ile girişimciliğin üstün ve zayıfyönleri üzerinde durulacaktır Girişimcilik Kavramı Girişimcilik kavramı, ister büyük ister küçük olsun, ister küçük ölçekli ister büyük ölçekli, ister yerli ister yabancı olsun, ister riskli ister risksiz hangi şekilde ele alınırsa alınsın günümüz ülkelerince gelecek için temel umut kaynağı olarak görülmektedir. Genel olarak günümüz ülkeleri girişimciliği her ne kadar yoksulluk ve işsizlikle mücadelenin önemli bir aracı görsel er de temel amaç; küresel ekonomide ortaya çıkan hızlı değişim ve ülkelerin aleyhine bir tarzda ortaya çıkan güç kaymaları ile mücadele etmek, piyasaların kalitesini yükseltmek, diğer ülkelerin hegemonyasına girmernek ve genel anlamda ülkenin refah düzeyini yükseltmektir 1 Bu bağlamda sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçiş ile önemi çok daha fazla artan girişimcilik kavramı, Orta Çağdan günümüze kadar pek çok disiplin altında teorisyenler tarafından tanımlanmaya çalışılmış ve bu gelişmelerin paralelinde en çok işletme ve iktisat bilimlerinin üzerinde durduğu bir kavram olmuştur 2 Girişimci, hem günlük konuşmalarda hem de ekonomi ve yönetim bilimlerinde, geniş kullanım alanı bulan bir sözcük olup, girişimcilik, girişim, ve girişim süreci ya da girişimcilik faaliyeti gibi birçok kavram, bu sözcükten elde edilmiştir 3. Girişimci olarak görülen kişiler, özellikle kapitalizm sisteminin öne çıkması ile birlikte önem kazanmaya ve etkin olmaya başlamalarına rağmen, girişimcilik kavramı teorik olarak 1980'li yıllardan sonra hızlı bir şekilde gelişerek popülerlik kazanmıştır. 4 Üretim araçlannın özel mülkiyete konu olduğu kapitalizm sisteminde Top, S. (2006), Girişimcilik: Keşif Süreci, İstanbul: Beta Yayıncılık, s Güney, S. (2008), Girişimcilik: Temel Kavramlar ve Bazı Güncel Konular, Genişletilmiş 3.Baskı, Ankara: Siyasal Kitabevi, s Özkan, Ş. ve Gündoğdu, F. "Türkiye'de Gişimcilik ve Belirleyicileri: Marmara ve Doğu Anadolu Bölgesi Üzerine Bir Uygulama", Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C.58, S.4, s TÜSİAD, (2002), Türkiye'de Girişimcilik, İstanbul, s. 40.

19 18 İSTANBUL TİCARET O D ASI mülk sahipleri belli başlı üç işlevi yerine getirmektedirler: a) mali sermayenin devreye sokulması; b) üretim araçlarının istihdamı ve koordinasyonu, firmanın yönetimi ve işletilmesi; c) yatırımlarla ilgili stratejik kararların alınması. Sermaye piyasaları gibi kurumların varlığı sayesinde mali sermaye sunumu ile diğer işlevler birbirinden tamamen ayrılabilmiştir. Girdilerin temin edilmesi ve rutin işletme işlevleri ücretli çalışanlara devredilebilirken, yatırım yapma ya da yapmama, yeni bir piyasaya girme gibi nihai kararlar ise hiçbir şekilde üretim araçları mülk sahiplerinden başkasına bırakılmamıştır. Bu bağlamda karar verme pozisyonu ile işadamının üstlendiği işieve girişimcilik adı verilmektedir 5. Serbest piyasa ekonomisi, insanların zihinsel ve bedensel güçlerini kullandığı, rekabete dayalı bir sistemdir. Bu koşullarda başarılı olan işletmeler piyasada kalmaktadır. Serbest piyasa sistemi ve ekonomisi içinde yer alan işletmeler, bu sistemin temelini oluşturmaktadır. İşletmelerin kurulması, çoğalması ve büyümesi ise girişimci olarak adlandırılan piyasadaki fırsatları izleyen, risk alan ve yenilikçi bir bakış açısını barındıran bireyler aracılığıyla olmaktadır. Bu bağlamda bir ekonominin gücü, ekonomik sistem içerisinde yer alan girişimci ve işletme sayısına bağlı olmaktadır 6. Serbest piyasa ekonomisinin geçerli olduğu bütün ülkelerde girişimcilik önemli bir rol oynamaktadır. iktisatçı J. Schumpeter'in 1930'lu yıllarda belirttiği, girişimci tüm mevcut teknolojileri, ürün ve çalışma biçimlerini ekarte ederek, bunların yerine piyasaların bütünsel olarak daha büyük bir değer verdiği yenilerini getiren bir yaratıcı yıkım gücü gibi hareket etmektedir 7. Girişimcilik kavramı esas itibariyle kapitalist sistemin bireylere sunduğu en önemli kariyer opsiyonlarından biri olarak değerlendirilmektedir. Aslında girişimcilik ruhu denilen kavram, özel mülkiyet mantığının kalbinde yatmaktadır. Piyasadaki fırsatları görebilen bireyler, bu fırsatları değerlendirip kar elde edebilmek için sahip oldukları zaman, sermaye ve yetenekleri kullanma hakkını ellerinde 5 Alada, A.D. (2000), "İktisadi Düşünce Tarihinde Girişimcilik Kavramı Üzerine Notlar", İ.Ü.Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, No: (Ekim 2000-Mart 2001), s Tekin, M. (2009), Girişimcilik ve Küçük İşletme Yöneticiliği, Yenilenmiş 7.Baskı, Konya, s Lucke, R. (2008), Girişimcinin El Kitabı, Çev. Ümit Şensoy, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, s. XV.

20 STRATEJİK DÜŞÜNCE VE KURUMSAL GİRİŞİMCİLİK 1 9 bulundurmaktadırlar. Özel girişim ile ekonomik büyümeye paralel olarak bireylerin kendi iş olanaklarını yaratmaları tetiklenmiş olmaktadır. Zira, ekonomik anlamda risk alarak yatırım yapmaya istekli ve hevesli bireyler olmasaydı, özel mülkiyet ve girişim dediğimiz kavram da ortaya çıkamazdı. Bu bağlamda girişimcilik, bir işletme leurmak ve işletmek için risk almaya duyulan istekli olma durumunu ifade etmektedir. Girişimci, potansiyel olarak karlı olabilecek bir fırsatı gören ve söz konusu karı elde etmek ve piyasada var olabilmek üzere başarılı olma adına planlar üreten ve yöneten kişi olarak değerlendirilebilir 8. Özellikle 2000'li yıllarda, girişimci ve girişimciliğin önemi, bugüne kadar olduğundan çok daha fazla iken, girişimciliğe olan ilgi ve eğilimin ilerleyen yıllarda da hızlı bir şekilde artacağı öngörülmektedir 9 Girişimciliğin bilimsel olarak ilk ele alınışı Fransız bilim adamları tarafından olmuştur 10. Fransız iktisatçı J.B. Say' dan itibaren girişimcilik dördüncü üretim faktörü olarak kabul görmüştür. Böylece klasik üretim faktörlerini oluşturan emek, sermaye ve doğal kaynak faktörlerine, girişimcilik de dahil edilmiştir 11 Girişimci kelimesi bir şeyi yapmaya başlayan kişi anlamına gelmekte olup, girişrnek fiilinden türemiştir. Tarihsel olarak baktığımızda girişimci diye Türkçeye çevrilen "entrepreneur" Fransızca kelime "entreprendre"den gelmektedir 12 ve anlamı "bir şey yapmak"tır 13. Girişimcilik kavramına yönelik tek ve tatmiıılcar bir tanım yapabilmek bugüne kadar mümkün olamamıştır. Farklı yazar ve araştırmacılar tarafından yapılan 8 Bone, E. L.ve Kurtz, L. D. (2005), Cotemporary Business, ll Edition, USA: Thompson, South Westem Publ., s Sexton, L. D. (1998), "The Field of Entrepreneurship: Is it Growing or Just Getting Bigger?", Journal of Smail Business Management, July, 1988, s. 5; Arslan, K. (2002), "Üniversiteli Gençlerde Mesleki Tercihler ve Girişimcilik Eğilimleri", Doğuş Üniversitesi Dergisi, 6, 2002, s Top, a.g.e., s. 4. ll Müftüoğlu, T. (2003), "Türkiye'de Girişimcilik", Girişimciler İçin İşletme Yönetimi'nin İçinde, Editör: Tülin Durukan, Ankara: Gazi Kitabevi, s Lordkinapidze, M., Brezet, H. ve Backman, M. (2005), "The Entrepreneurship Factor in Sustainable Tourism Development", Journal ofcleaner Production, Vol.13, s Aktoprak, D. "Grişimcilik Nedir? Türkiye'nin Girişimcilik Performansı", docs/girisimcilik-nedir.pdf, Erişim:

21 20 İSTANBUL TİCARETODASI tanımlamaların, farklı yaklaşım, algılama, anlayış, birikim ve deneyimler sonucu kavram olarak benzer olrnadıldarı görülmektedir. Cole, girişimciliğin tanımının yapılmasındaki zorluğu şu cümleleri ile ifade etrniştir 14 : "On yıl girişimcilik tarihiyle ilgili bir araştırma merkezinde deneyim sahibi oldum. Bu süre zarfinda girişimci tanımını yapmaya çalıştık ancak asla başarılı olamadık. Az çok fikir sahibi olduk. Hepimiz kendi amaçlarzmız doğrultusunda faydalı bir tanım yapabildik Sizin de bundan daha öteye gidebileceğinizi sanmıyorum " Cole'un da belirttiği üzere tanımlanması zor bir kavram olmasına karşın kavram ile ilgili çeşitli tanımlar bulunmaktadır. Örneğin, Bygrave ve Hofer 15 girişimeiyi "bir fırsatı önceden sezebilen (fark eden) ve onu değerlendirebilmek için bir organizasyon oluşturan kişi" olarak tanımlamaktadır. Girişimci piyasaların itme gücünü oluşturnıaktadır 16 Girişimci davranışı süreçler, uygulamalar ve girişimciliğe yönlendiren karar-verme faaliyetlerinin bir bütünü olarak ifade edilebilir. Lumpkin ve Des s' e göre temel girişimci süreçleri; özerklik, yenilik yapma, risk alma, proaktiflik ve rekabetçi bir yapıdan oluşmaktadır. Başarılı bir girişimci eğitimi bu süreçlere odaklanmış olrnalıdır 17 Özellikle az gelişmiş ülkelerde girişimci davranışların cesaretlendirilrnesi, ekonomik gelişmeyi tetikleyici bir yol olarak görülmesi açısından teşvik edilrnektedir 18 Girişimci kariyerini devarn ettirnıe kararı başarılı bir kariyer için en önemli ön koşul olarak değerlendirilebilir. Girişimci olabilmek için kesin bir yaş sınırı olmasa da ve 50'li yaşlarına gelene 14 Cole, A.H. (1969), "Definition of Entreprenurship", Karl A. Bostrom Seminar in the Study of Entreprise'ın İçinde, Editör: J.L.Covimes, 1969, s. 1 7' ss 'den aktaran Gündüz, Ş. (2010), "Kontrol Liderin Elinde mi? Girişimcilik Okulundan Cevap", Doğuş Üniversitesi Dergisi, V o. ll, No.2, s Bygrave, W.D. ve Hofer, C.W. (1991), "Theorizing about entrepreneurship", Entrepreneurship Theory and Practice, Vol.16, No.2, s McBumey, R. (1987), "Texts Leave Students Ignorant ofentrepreneurship", Vol. 10 (October), s Okudan, E. G. ve Rzasa, E. S. (2006), "A project-based approach to entrepreneurialleadership education", Technovation, Vol.26, s Mueller, L. S. ve Thomas, S. A. (2000), "Culture and Entrepreneurial Potential: A Nine Country StudyofLocus of Control and Innovativeness", Journal of Business Venturing, Vol. 16, s. 53.

22 STRATEJİK DÜŞÜNCE VE KURUMSAL GİRİŞİMCİLİK 2 1 kadar kendi işine başlamamış olan başarılı girişimciler mevcutken, daha bir genç yaşta girişimci olabilmek daha çok istenen bir durumdur 19 Konuyu kendi bakış açısıyla ele alan J.Von Schumpeter'ın "dinamik girişimci" kavramı ile girişimcilik konusu daha da önem kazanmıştır. Burada yeni tedarik kaynakları, yeni satış piyasaları ve ürünler, yeni süreçler ve yeni organizasyon şekillerini uygulayarak eskiyi yeni ile ikame eden, kısaca sürekli bir inovasyon süreci içinde eskiyi terk edip daha etkin sonuçlar alınabilecek yeni yolları ve yöntemleri devreye sokarak yaşayan dinamik girişimciler ekonomik büyümenin en önemli aktörü olarak ortaya konmaktadır 20. Gartner yeni bir girişimin oluşturulmasının dört boyutun arasındaki etkileşimin sonucunda ortaya çıktığını vurgulamaktadır. Bunlar 21 : 1. Girişimcinin kişisel özellikleri (bireysel), 2. Rekabetçi giriş stratejileri (örgütlenme), 3. itme-çelane faktörleri (çevresel), 4. Girişimcinin işletmeyi var etmek için yaptığı faaliyetler (süreç) olarak sıralanmaktadır. Günümüzde girişimcilik kavramı, girişimci birey perspektifinden ele alınarak irdelenmektedir 22. S hane ve V enkatraman 23 girişimeili ği kazançlı fırsatların varlığı ve girişimci bireylerin varlığı olmak üzere iki olgu arasındaki bağ olarak ifade etmektedir. Girişimcilik, ulusal düzeyde zenginlik (refah) sağlaması ve rekabeti artırması, çok çeşitli ürün ve hizmetin sunulmasını sağlaması ve çok çeşitli ve fazla sayıda iş fırsatı sunması açısından sosyo-ekonomik büyüme ve gelişme için 19 Schmitt-Rodermund, E. (2004) "Pathways to successful entrepreneurship: Parenting, personality, early entrepreneurial competence, and interests", Journal ofvacational Behaviour, Vol. 65, s Müftüoğlu, T.ve Durukan, T. (2004), Girişimcilik ve Kobi'ler, Ankara: Gazi Kitabevi, s M ueller ve Thomas, a.g.e., s Kurt, M., Ağca, V. ve Erdoğan, S. (2006), "AfYonkarahisar İli Girişimcilik Performansının Coğrafi Bilgi Sistemleri İle Analizi", Afyon Kocatepe Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Vol. 8, No. 2, s S hane, S. ve Venkatraman, S. (2000), "The promise of entrepreneurship as a field of research. Academy of Management Review, 25, s. 201.

23 22 İSTANBUL TİCARETODASI en önemli faktörlerden biri olarakkabul edilmektedir 24 Girişimeilikle ilgili çeşitli ölçütler, dönem ve ülkelere göre ne denli değişirse değişsin, kuramsal analizler girişimci kişiliğin oluşmasında ekonomik, sosyolojik ve psikolojik faktörlerin her birinin farklı ağırlıklarda da olsa etkileyiciliğinde hemfikir olmuşlardır. Girişimcinin içinde yetiştiği ve yer aldığı ekonomik çevre onun ekonomik şartlarını; aile yapısı, aile kökeni, eğitimi, yaşı onun sosyolojik şartlarını ve nihayet kendisine ilişkin öznel algısı, işini sevmesi, iş disiplini gibi özellikleri de psikolojik şartlarını oluşturmakta ve girişimcilik bu üç öğenin çeşitli varyasyonlarının bir sonucu olarak biçimlenmektedir 25 Girişimciliğin tanımını, girişimi gerçekleştiren girişimcilerin sosyal, psikolojik, ekonomik ve diğer özelliklerine göre genişletmek mümkündür 26. Ancak, kavram ile ilgili tanımları bu kadar genişletilebilmekle birlikte esas üzerinde durulması gereken husus, girişimcilik ruhu taşıyan insanların olmaması halinde, günümüzde hayatımızın vazgeçilmez parçaları haline gelen tüm araçların, sadece bilimsel bir buluş olmaktan öteye giderneyeceği gerçeğidir. Girişimciliği iyi ve kapsamlı bir şekilde kavrayıp, tanımlayabilmek ve tüm boyularıyla ifade edebilmek için, girişimci olarak görülen insanların ortak özelliklerini değerlendirmekte büyük yarar bulunmaktadır 27. Bu bağlamda takip eden başlıkta girişimciliğin karakteristik özellikleri üzerinde durulmuştur Girişimciliğin Karakteristik Özellikleri Temel olarak, girişimcilik konusunda günümüze dek cevaplandırılması en zor sorulardan biri, girişimcinin kim ve girişimciliğin temel karakteristik özelliklerinin niteliğinin neler olduğu olmuştur. Bu bağlamda girişimcilik konusu üzerine çalışan çeşitli araştırmacılar, girişimcilerin ayırt edici özelliklerini 24 Sang, M. L. ve Peterson, J. S. (2000), "Culture, Entrepreneurial Orientation and Global Competitiveness", Journal of World Business, Vol.35, No.4, s Arslan, a.g.e., s Top, a.g.e., s Koç, R. (2000), "Girişimcilik", Türkiye'de Yönetim, Liderlik ve İnsan Kaynakları Uygulamaları'nın İçinde, Editör: Zeynep Aycan, Ankara: Türk Psikoloji Derneği Yayını, s. 325.

24 STRATEJİK DÜŞÜNCE VE KURUMSAL GiRiŞiMCiLİK 2 3 ortaya koyabilmek için uzun zaman ve çaba harcamışlardır. Yapılan söz konusu araştırmalar sonucu, girişimcilerin sahip oldukları çeşitli karakteristik özelikler belirlenmiş olsa da, bunlardan hiçbirisi temel olarak girişimciliğe has "özellikler seti"ni belirgin bir şekilde ortaya koyamamıştır 28. Dolayısıyla girişimcilere has belirli bir karakteristik özellikler bütününden söz edebilmek pek mümkün olmamakla birlikte, konu ile ilgili yapılan farklı araştırmalar sonucunda bazı özellikler ortaya konmuştur. Girişimcilerin sahip olduklan karakteristik özellikleri inceleyen birçok araştırma yapılmıştır. Bu araştırmalar genel olarak girişimci rolünü üstlenen bireylerin tutumları, yetenekleri ve güdüleri üzerine odaklanmışlardır. Girişimcilerin tutumları ile ilgili özellikleri onların müşterilerin ihtiyaçlarını önceden fark etmelerini sağlayacak bir etkileşimi benimsemeleridir. Y etenelderi ile ilgili özellikleri yeni bir fikir yaratma ve fırsatları yakalayabilme kabiliyeti ve güdüleri ise başarı ihtiyaçlarından oluşmaktadır 29. Girişimcilik kararı, kişinin kendi işini yaratması ve işletmesi ile ilgili bir kararı ifade etmektedir. Bu karar aşaması ise birçok faktörden etkilenen karmaşık bir süreçtir. Bu belirleyici faktörler genel olarak durumsal ve bireysel faktörler olmak üzere iki şekilde gruplandınlabilir. Durumsal faktörler iş değiştirme, işten çıkarılma ya da önceki iş deneyimleri gibi faktörleri içerirken, bireysel faktörler ise başarı ihtiyacı, kontrolü elde tutma gibi faktörlerden oluşmaktadır 30 Girişimcilik üzerine yapılan araştırmalar durumsal faktörlerin girişimciliğin ortaya çıkmasında oldukça önemli bir yere sahip olduğunu ortaya koymaktadır. İşten çıkarılan bazı bireylerin kendi işlerine başlaması ya da işinden menınun olmasına rağmen piyasada yeni bir fırsatı önceden görebilmesi sonucu bireyin kendi işini açmak üzere işinden ayrılması durumsal faktörlere örnek olarak verilebilir Gürol, M.A. (2006), KüreselArena'da Girişimci ve Girişimcilik, Ankara: Gazi Kitabevi, s Olson, D. P. (1986), "Entrepreneurs: Opportunistic Decision-Makers", Journal of Smail Business Management, July, s Ch en, C. Greene, C. Patricia, G. ve C ri ek, A. ( 1 998), "Do es Entrepreneurial S elf-effıcacy Distingush Entrepreneurs From Managers?", Journal of Business Venturing, Vol.13, s Greenberger, B. D. ve Sexton, L. D. (1988), "An Interactive Model of New Venture In Initiation", Journal of Smail Business Management, July, s. 3.

25 24 İSTANBUL TİCARET ODASI Girişimcilik eğilimi ise, her biri birbiri ile yakından ilişkili olan üç faktörün oluşturduğu bir fonksiyondur. Bunlar 32 : Bireyin sahip olduğu girişimcilik eğitimi, bilgi düzeyi ve yeni riskler alma yönüne ilişkin yetkinliği, Bireyin ekonomik yapıdaki girişimcilik fırsatları ile ilgili (fırsatlara ilişkin) inançları, Bireyin mevcut fırsatları fark edip değerlendirebileceği konusunda kendine duyduğu özgüven olarak sıralanabilir. Hükümetlerin, bir destek mekanizması olarak girişimcilik eğiliminin artırılması için bazı stratejileri uygulaması gerekmektedir. Bunlar 33 : Fiziksel, beşeri ve teknolojik altyapı için gerekli yatırımların yapılması, Teknolojik gelişim ve yenilik yapmaya uygun iş çevrelerinin yaratılması, Siyasi destekierin ve teşvikin sağlanması, Sanayi ve iş girişimlerinin koordine edilmesi, Gereken yerlerde finansal desteğin sağlanması olarak sıralanabilir. Yapılan çeşitli araştırınalar yeni bir girişim yaratma eğiliminin mevcut yaşam tarzı, çocukluk, aile çevresi, eğitim, yaş, iş deneyimi ve destek ağları gibi çeşitli unsurları içeren durumsal itme ve çelane faktörleri sonucunda ortaya çıktığını göstermektedir. Bazı bireyler çalıştığı işteki memnuniyetsizliği, istihdam edilmeınesi ve kariyer planlarındaki olumsuz gelişmelerin etkisiyle girişimcilik eğilimine "itilmekte"dir. Yapılmış bazı ampirik çalışmalar bu görüşü desteklemektedir ve girişimcileri a) yanlış görevde bulunanlar, b) toplum tarafından dışlananlar ve c) 32 Pamell, A. J., Crandall, W. ve Menefee, M. (1995), "Examining the Impact ofculture on Entrepreneurial Propensity: An Empirical Study ofprospective American and Egyptian Entrepreneurs", Academy ofentrepreneurship Journal, Vol.l, No.l, s Mok, K. H. (2005), "Fostering Entrepreneurship: Changing Role of Govemıneni and Higher Education Govemance in Hong Kong", Research Policy, Vol.34, 2005, s. 543.