KONYA İÇMESULARINDA DEZENFEKSİYON ETKİNLİĞİNİN ARAŞTIRILMASI

Transkript

1 TMMOB Çevre Mühendisleri Odası V. ULUSAL ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ KONYA İÇMESULARINDA DEZENFEKSİYON ETKİNLİĞİNİN ARAŞTIRILMASI, Senar ÖZCAN, Sezen SARI Selçuk Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, Konya ÖZET Konya kentinin içme suyunun bir kısmı Altınapa barajından alınan suyun arıtılmasıyla karşılanmaktadır. Arıtma tesisi su arıtma kapasitesi 1.2 m 3 /sn olup, koagülasyon, flokülasyon, durultucu, filtre ve dezenfeksiyon ünitelerinden oluşmaktadır. Arıtma işleminden sonra klorlanan su cazibeli iletimle şebekeye dağıtılmaktadır. Konya kenti içme suyunun bir kısmı ise pınarlardan alınan ve şehrin muhtelif yerlerine yerleştirilen 600 pınar suyu çeşmesinden karşılanmaktadır. Bu çeşmelere gelen su Çayırbağ, Mukbil, Dutlu ve Beypınar kaynaklarından alınmakta olup toplam debisi 78.6 L/sn dir. Bu sular depolarda toplandıktan sonra klorlanarak cazibeli iletimle ayrı bir şebekeyle dağıtılmaktadır. Bu çalışmada içme suyu şebekesinden 23 ayrı noktadan alınan numunelerin ve pınar suyu şebekesinden 52 ayrı noktadan alınan numunelerin bakteriyolojik analizleri yapılmıştır. Numune noktaları olarak genellikle şebeke içerisindeki ölü noktalar seçilmiştir. Alınan numunelerde kalıcı klor, toplam bakteri, koliform, E.Coli, Staphylococcus ve Salmonella ölçümleri yapılmıştır. Bakteriyolojik analizler membran filtrasyon metoduyla hazır besiyerlerine ekim yapılmak suretiyle gerçekleştirilmiştir. Koliform ve E.Coli için eozin metilen blue (EMB) besiyeri denilen endo besiyeri, salmonella için bizmut sülfit besiyeri ve toplam bakteri için standart TTC besiyeri kullanılmıştır. Ekim yapılan besiyerleri inkübatörde 37 0 C de 48 saat bekletildikten sonra bakteri sayımı yapılmıştır. Kalıcı klor tayininde DPD klor tabletleri kullanılmıştır. Ölçümler sonucunda içme suyu ve pınar suyu şebekelerinde araştırılan bakterilerin bazı dönemlerde izin verilen miktarların üzerinde sayılarda bulunduğu tespit edilmiştir. Bu sorunun oluşma dönemleri ve nedenleri araştırılarak bazı önerilerde bulunulmuştur. Anahtar kelimeler: İçme suyu, pınar suyu, şebeke, bakteriyolojik kirlenme, yeniden bakteri çoğalması, Konya. EFICIENCY OF DISINFECTION IN KONYA DRINKING WATER ABSTRACT Konya drinking water is supplied partially from Altınapa dam. Water abstracted from Altınapa dam is treated in a conventional water treatment plant consisting of coagulation, flocculation, clarification, filtration and disinfection. Capacity of treatment plant is 1.2 m 3 /s. Some of the drinking water demand of Konya is supplied from high quality spring water sources and

2 distributed in the city with about 600 street fountains. Spring water capacity is 78.6 L/s in total and taken from Çayırbağ, Mukbil, Dutlu, Beypınar springs. In this work, bacteriological analyses were carried out for water samples taken from 23 different points of main distribution network and 52 different points of spring water distribution network. Dead points on distribution network were selected as sampling points. Water samples were analyzed in terms of residue chlorine, total bacteria, coliforms, E.Coli, staphylococcus and salmonella. Bacteriological analyses were carried out using membrane filters. Eozin metilen blue (EMB) nutrient was used for coliforms and E.Coli analyses. Bizmut sulfite nutrient was used for salmonella analyses. TTC nutrient was used for total bacteria counts. Bacterial counts were carried out after 48 hours incubation at 37 0 C. Residue chlorine measurements were done using DPD chlorine tablets. Some of the investigated bacteria were determined in exceeding numbers than acceptable levels in some periods. Reasons for this problem were investigated and some proposals were made for solution. Key words: Drinking water, spring water, network, bacteriological pollution, bacteriological regrowth, Konya. 1. GİRİŞ Su tüketimi toplumların gelişmişlik düzeylerine bağlı olarak gün geçtikçe artmaktadır. Kırsal kesimlerde kişi başına su tüketimi 250 L/gün iken kentsel alanlardaki kişi başına su tüketimi ise 400 L/gün olmaktadır. Bu önemli istek karşısında suyun kullanma maksadına uygun olması ve tüm şehrin ihtiyaçlarını karşılayabilecek şekilde her noktaya ulaştırılabilmesi gerekmektedir. Su kullanım ihtiyacını karşılarken belirli bir kaliteyi sağlamalıdır. Su kalitesi konusunda dünyada tek bir standart bulunmamakla birlikte suyun kullanımına bağlı olarak ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Türkiye de içme suyu kalitesine bir standart getirmek amacıyla 1965 yılında TS 266 sayılı Türk Standardı çıkartılmıştır. TS 266 çıkartıldığı günden bu yana 3 defa revize edilmiş ve ilk nda 26 parametre için standart getirilmişken 1997 baskısında 53 parametre için standart konulmuştur. Nüfusun hızlı bir şekilde artması ve sanayileşmenin yaygınlaşması sonucu kirletici cins ve miktarları gün geçtikçe artmakta ve bu durum içme suyu standartlarının sürekli yenilenmesini gerektirmektedir (Akar ve Kınacı, 2002). Yer altı ve yüzeysel su kaynaklarından alınan ham su içme veya kullanım amacına uygun standartlara getirilmesi için arıtma işlemine tabi tutulmaktadır. Böylece suda bulunan ve sağlık açısından sakınca yaratabilecek patojen mikroorganizmaların giderilmesi ve renk, tat, koku, bulanıklık gibi parametrelerinde istenilen değerlere indirgenmesi sağlanmaktadır. Arıtma proseslerinden çökeltme, yumaklaştırma ve filtrasyon gibi işlemlerle mikroorganizmaların kısmen uzaklaştırılması mümkündür. Arıtılmış suyun konutlara ulaşana kadar dağıtım şebekesinde geçirmiş olduğu zaman ve mesafe süresince suyun mevcut kalitesi bozulmakta ve mikroorganizma yoğunluğu artmaktadır (Eroğlu, 1995). Su içerisinde mikroorganizmaların çoğalma nedenleri; normal arıtma prosesleri ile mikroorganizmaların yeterince azaltılamaması, şebekelerdeki bakım ve tamirat esnasında suyun kirlenmesi, sudaki çözünmüş organik madde konsantrasyonunun zamanla suda yada boru çeperlerinde bakteri çoğalmasına sebep olması sayılabilir. Suyun tüketimine kadar kalitesinin korunması için bakteriyel büyüme kontrol edilmelidir. Bakteriyel büyümenin kontrol altına alınabilmesi için öncelikle şebekede var olan mikroorganizma tipini, tespit metodunu, şebeke içerisindeki dağılımını ve kaynağını, azaltmak için gerekli metodu iyi tanımlamak gerekmektedir (Maul ve diğerleri, 1991). 287

3 Tablo 1.İçme suyu dağıtım şebekelerinde bulunan bakteri türleri ve onların muhtemel etkileri Bakteri cinsi Acinetobacter, Bacillus, Flavobacterium, Proteus, Pseudomonas Acromonas, Edwarsiella, Klebsiella, Legionella, Mycobacterium, cardia, Salmonella, Staphylococcus, Yersinia, Flavobacterium, Moraxella, Provedencia, Pseudomonas, Serratia Arthrobacter Beggiatoa Crenothrix, Leptothrix, Sphaerotilus Desulfovibrio Escherichia, Streptococcus Gallionella Methanomonas Micrococcus, Bacillus Nitrobacter, Nitrosomonas Streptomyces Alcaligenes, Clostridium, Corynebacterium, Enterobacter Muhtemel etkileri Potansiyel indikatör Patojen Suya renk verir Suya paslılık ve renk verir, sülfürü oksitler Suya paslılık ve renk verir Suya siyah renk verir, H 2 S üretir, korozyona neden olur Fekal kirliliğin göstergesidir Suya paslılık ve renk verir, korozyona neden olur Methanı oksitler Nitratı azaltır, korozyona neden olur Nitrat üretir, korozyona neden olur Suya tat ve koku verir - İçme suyu dağıtım şebekelerinde bulunan bakteri türleri ve onların muhtemel etkileri Tablo 1 de verilmiştir. Tatlı su ekosisteminde bulunan tipik bakteriler genellikle suda çok düşük konsantrasyonlarda olmasına rağmen ana dağıtım şebekesinin tüm florası boyunca bulunabilirler. Ayrıca yapılan çalışmalarda dağıtım sisteminin farklı kısımlarında tamamen farklı bir mikro floranın bulunduğu ve bu floranın mevsimsel olarak düzensiz değişim gösterdiği gözlenmiştir (Maul ve diğerleri, 1991). Şebekelerde bulunan bakteri türleri çoğunlukla farklı olmasına rağmen, genel bazı sonuçların çıkarılması mümkündür. Arıtılmış sularda Escherichia coli, Streptococcus faecalis gibi fekal kirlenmelerin indikatörü olan organizmaların bulunma oranı çok düşüktür. Zararsız bir mikro floranın genellikle şebekedeki suda her bir ml de bakteri kolonisi ve her bir ml de bakteri hücresi aralıklarında değiştiği belirlenmiştir. Bu mikro flora epiflorasan tekniğin kullanıldığı mikroskop altında sayım yada gram negatif bakterileri tarafından nutrient agarda oluşan kültürlerin sayımıyla elde edilmiştir. Çoğunlukla meydana gelen formların içerisinde Pseudomonas ve sarı-kahverengi pigmentli Flavobacterium gibi bakteri cinsleri bulunmuştur. Ana şebekede sürekli meydana gelen zararsız flora yanında Legionella, Staphylococcus aureus, Yersinia enterocolitica gibi patojen organizmalarda tespit edilebilir. Şebeke borularında bakteriler yanında litrede konsantrasyonlarında maya ve mikro fungiler bulunabilir. Ayrıca şebeke içerisinde alg hücreleri litrede dan daha yüksek konsantrasyon değerlerine ulaşabilir. Genelde Amoeba ve Flagellates cinsi protozoolar bütün dağıtım şebekelerinde mevcuttur (Maul ve diğerleri,1991). Sulardan kaynaklanan patojen hastalıkların önlenmesi için kullanılan en etkili yöntem dezenfeksiyondur. Dezenfeksiyon bir suyun içerdiği patojeni mikroorganizmaların elimine edilerek emniyetle içilebilecek hale getirilmesi işlemidir. Dezenfeksiyon işlemi fiziksel yöntemler veya alkali ve asitler, yüzey aktif maddeler, metal iyonları, halojenler, ozon, potasyum permanganat gibi kimyasal maddeler kullanılarak yapılabilir. Klor ve klor türevleri ucuz ve suda uzun süre kalabilme özelliğine sahip olması ve ayrıca suyun su dağıtma şebekesinde maruz kalabileceği kirlenmelere karşı suda bakiye klor bırakabilmesi özelliğiyle en çok tercih edilen dezenfektanlardır (Frank 1999). 288

4 Türkiye de içme suyu kaynaklarının çoğunluğu yüzeysel su kaynakları olup bu sular yüksek miktarda organik madde ve buna bağlı olarak da yüksek miktarda koliform içermektedir. Bu nedenle arıtma tesislerinde klor ön klorlama ve son klorlama olmak üzere iki şekilde kullanılmaktadır. Genellikle koliform EMS/100 ml konsantrasyonunda son klorlama, EMS/100 ml ve bu değerin üzerindeki konsantrasyonlarda ise ön klorlama ve son klorlama uygulanmaktadır. Ön klorlama ile tesis içerisindeki filtre yüzeyinde, çökeltim tankı çıkış savaklarında oluşacak yosunlaşma önlenmektedir. Son klorlama ise arıtılmış su içerisindeki mikroorganizmaları yok etmekte ve suda bakiye klor bırakmaktadır (TS 266, 1995). Toplam koliform bakteri su kalitesinin bir göstergesi olarak kullanılan bir bakteri grubudur. Fekal koliform bakteri ise koliform bakterinin bir alt grubudur. Fekal koliform kesinlikle arıtılmış içme suyunda tespit edilmemelidir. E. Coli (Escherichia coli) fekal kirlilik ile ortaya çıkan bir fekal koliformdur. İçme suyunda fekal koliformun varlığı suyun atıksu veya hayvan atıkları ile kirlenmiş olduğunun bir göstergesidir. Bu bakterilerin hepsi insanlarda bağırsak enfeksiyonları, dizanteri, hepatit, tifo, kolera ve diğer çeşitli hastalıklara neden olmaktadırlar (US EPA, 1998). Bu çalışmada Konya kentinin içme suyu ihtiyacını karşılayan içme suyu şebekesi ve pınar suyu şebekesinden alınan numunelerin bakteriyolojik analizleri yapılmıştır. Alınan numunelerde kalıcı klor, toplam bakteri, koliform, E.Coli, Staphylococcus ve Salmonella ölçümleri yapılmıştır ve ölçümler sonucunda içme suyu ve pınar suyu şebekelerinde incelenen bakteriler tespit edilmiştir. Şebekelerde bakteri oluşma dönemleri ve nedenleri araştırılarak alternatif dezenfeksiyon yöntemleri belirlenmeye çalışılmıştır. 2.MATERYAL VE METOT 2.1. Materyal Konya daki içme suyu kaynaklarının durumu Kentin su dağıtım şebekesi ve depolama hacmi artan ihtiyaca göre zaman içinde genişletilmiş fakat herhangi bir projelendirme ve planlamaya dayalı olmadığından su problemi yaşanmamakla birlikte kentin ilerdeki ihtiyacını karşılayacak kapasitede olmamıştır. Bu amaçla geleceğe yönelik olarak şehrin ilk proje çalışması 1984 yılında yapılmıştır. Bu proje kentin 2015 yılı nüfusunun içme ve kullanma suyunu karşılayacak şekilde yapılmıştır (KOSKİ, 2002). Pınar suları: Geçmişte şehrin su ihtiyacını karşılayan Mukbil, Beypınarı, Dutlu ve Çayırbağ tatlı su kaynakları 1990 da yapılan bir projeyle ayrı bir şebeke hattıyla mahallelere yapılan 600 çeşmeyle ücretsiz olarak halkın kullanımına sunulmuştur. Bu pınar suları çıktıkları yerlerde kapte edilerek cazibeli akışla şebekeye iletilmektedirler. Pınar sularının su kalitesi yüksek olup sertlikleri Fr (Fransız sertliği) arasında değişmektedir. Çayırbağ (17.3 L/s), Mukbil (6.7 L/s), Dutlu (51.6 L/s) ve Beypınarı (3.0 L/s) pınar sularının toplam debisi 78.6 L/s dir. Pınarların çevresinde herhangi bir yerleşim birimi veya kirletici unsur bulunmadığından suları temiz olup dağıtım şebekesinde oluşabilecek bir kirliliğe karşı klorlanarak şebekeye verilmektedir. Pınar sularının kullanımının olmadığı saatlerde Çayırbağı kaynağı hattı üzerinde 2000 m 3 lük, Dutlu kaynağı hattı üzerinde 3000 m 3 lük gömme depolarda fazla sular depolanmakta ve gündüz saatlerinde çeşmelerin kesintisiz akması sağlanmaktadır (KOSKİ, 2002). Yüzey suları: Konya kentinin 20 km batısında, şehir merkezinden 224 m yükseklikte bulunan Altınapa Barajının alanı 2 km 2 olup toplam su kapasitesi 1.2 m 3 /s dir. Barajdan alınan sular kaliteli olup sertliği 21 Fr (Fransız sertliği) sertliğindedir. Bu sular su arıtma kapasitesi 1.2 m 3 /s olan arıtma tesisinde arıtıldıktan sonra şehre dağıtılmaktadır. Hamsu arıtma tesisinin başında koagülant madde olarak mg/l alum ve yardımcı koagülant madde olarak mg/l dozlarında polielektrolit ile hızlı karıştırma işlemine tabi tutulmaktadır. Ayrıca 289

5 organik kirleticileri yok etmek ve tesis içerisinde yosun oluşumunu önlemek için hamsuya ön klorlamada 2 mg/l klor verilmektedir. Buradan su çamur blanketli durultucu ünitelerine verilmektedir. Durultucudan geçen su filtrasyon ünitesine geçmektedir. Buradan alınan suya son klorlama için 5 mg/l klor verilmektedir. Filtrelenmiş su dağıtılmak üzere m 3 lük depoda toplanmaktadır. Bu depodan su cazibeli iletimle içme suyu şebekesine verilmektedir (KOSKİ, 1995). Çalışmada Konya nın Selçuklu, Meram ve Karatay ilçelerinden içme suyu şebekesinde belirlenen 23 noktadan ve pınar suyu şebekesinde belirlenen 52 noktadan alınan numunelerin bakteriyolojik analizleri yapılmıştır. Numune noktaları olarak genellikle şebeke içerisindeki bakteriyolojik çoğalmanın olabileceği ve dezenfeksiyon işleminin yetersiz kalabileceği düşünülen ölü noktalar seçilmiştir Bakteriyolojik analiz Bakteriyolojik analizler için eozin metilen blue (EMB) besiyeri denilen endo besiyeri, bizmut sülfit besiyeri ve standart TTC besiyeri kullanılmıştır. Kalıcı klor tayininde DPD klor tabletleri kullanılmıştır Metot Su numuneleri, numune alınacak musluk alevden geçirildikten sonra 2-3 dakika süresince musluktan su akıtılıp C de 1 saat sterilize edilmiş cam şişeler içerisine alınmıştır. Numuneler alındıktan hemen sonra DPD klor tabletleri kullanılarak kalıcı klor miktarı mg/l olarak tespit edilmiştir. Su numunelerinde yapılan bakteriyolojik analizler, membran süzme yapılarak hazır besiyerlerine ekim yapılmıştır. Bu işlem için 100 ml numune kullanılmıştır. Koliform ve E.Coli için eozin metilen blue (EMB) besiyeri denilen endo besiyeri, salmonella için bizmut sülfit besiyeri ve toplam bakteri için standart TTC besiyeri kullanılmıştır. Steril saf su eldesi için, steril kaplara konulan saf su C de 20 dakika etüvde bekletilmiştir. Petri kutusunda bulunan besiyerlerine 3 er ml saf su verilerek besiyerlerin ıslanması sağlanmıştır. Alevden geçirilerek sterilize edilen maşa ile filtre kağıdı vakum filtrasyon düzeneğine yerleştirilmiş ve numune şişesinin ağzı alevden geçirilerek 100 ml lik numune filtrelenmiştir. Yine maşa yardımıyla düzenekten alınan filtre kağıdı besiyeri üzerine yerleştirilmiş ve 37 0 C de 48 saat süreyle inkübe edilmiştir. 3. SONUÇ ve ÖNERİLER Konya kentinin Selçuklu, Meram ve Karatay ilçelerinin içme suyu ihtiyacını karşılayan içme suyu şebekesinde belirlenen 23 noktadan ve pınar suyu şebekesinde belirlenen 52 noktadan alınan numunelerin kalıcı klor, toplam bakteri, koliform, E.Coli, Staphylococcus ve Salmonella ölçümleri yapılmıştır. Aşağıdaki tablolarda her bir noktadan alınan örnek, bakteri tesbit edilen örnek ve tespit edilen maksimum değerleri verilmiştir. Tablo 1 de pınar suyu şebekesinden alınan örneklerde bulunan kalıcı klor değerleri yer almaktadır. Selçuklu, Meram ve Karatay bölgelerinde yapılan ölçümler sonucunda belirlenen maksimum kalıcı klor değerleri mg/l, mg/l, mg/l arasında değişmektedir. İçme suyu şebekesinde ise (Tablo 7) toplam 19 noktada ölçüm yapılmış ve Selçuklu, Meram ve Karatay bölgelerinde bulunan maksimum kalıcı klor değerleri sırasıyla mg/l, mg/l, mg/l arasında değişmektedir. US EPA (2002) nın içme suyu standartlarına göre müsaade edilen kalıcı klor değeri 0.2 mg/l, maksimum 4.0 mg/l olmalıdır. TS 266 içme suyu standartlarımıza göre ise müsaade edilen değer 0.1 mg/l, maksimum değer ise 0.5 mg/l dir (Eroğlu, 1995). Konya nın pınar ve içme 290

6 suyu şebekelerinde mikrobiyal büyümenin kontrolü için ölçüm yapılan numunelerin tamamında kalıcı klor tespit edilmesi gerekirken, Tablo 1 de de görüldüğü gibi pınar suyu şebekesinde tüm bölgelerden alınan numune nın yaklaşık % ünde kalıcı klor tespit edilmiştir. İçme suyu şebekesinde ise alınan numune nın yaklaşık olarak Selçuklu Bölgesinde % 50, nde % 55, nde ise % 61 inde kalıcı klor tespit edilmiştir. Bu sonuçlar bize içme suyu şebekesinde tespit edilen kalıcı klor yüzdesinin pınar suyu şebekesinde tespit edilenden daha yüksek olduğunun fakat her iki şebekede de klorlamanın yetersiz kaldığını göstermektedir. Ayrıca bulunan kalıcı klor değerleri ise yine her iki şebekede de noktaların genelinde TS 266 da belirtilen maksimum değeri aşmaktadır. Ancak içme suyu şebekesinde bulunan kalıcı klor değerleri pınar suyu şebekesindeki değerlere göre daha düzenli bir dağılım göstermektedir. Tablo 2 de pınar suyu şebekesinde belirlenen koliform değerleri görülmektedir. Selçuklu, Meram ve Karatay bölgelerinde bulunan maksimum koliform değerleri adet/100 ml, adet/100 ml, adet/100 ml arasındayken, içme suyu şebekesinde (Tablo 8) ise maksimum değerler adet/100 ml, adet/100 ml, adet/100 ml arasında değişmektedir. Pınar suyu şebekesinde alınan numune nın yaklaşık % sinde koliform bulunurken, içme suyu şebekesinde ise bu oran % 2-4 aralığındadır. Bu sonuç bize pınar suyu şebekesindeki dezenfeksiyonun içme suyu şebekesindeki dezenfeksiyondan daha yetersiz olduğunun göstermektedir. Tablo 3 de yer alan pınar suyu şebekesinde belirlenen toplam bakteri için maksimum değerler adet/100 ml, adet/100 ml, adet/100 ml arasındayken, içme suyu şebekesinde (Tablo 9) ise maksimum değerler adet/100 ml, adet/100 ml, adet/100 ml aralığında tespit edilmiştir. Pınar suyu şebekesinden alınan numune nın yaklaşık % sinde, içme suyu şebekesindeki numunelerin ise % 1-4 ünde toplam bakteri tespit edilmiştir. Pınar suyu şebekesinde belirlenen (Tablo 4) E.Coli maksimum değerleri adet/100 ml, adet/100 ml, adet/100 ml aralığındadır. İçme suyu şebekesinde (Tablo 10) ise nde hiç bulunmazken, nde iki noktada birer defa tespit edilmiştir. Tablo 5 ve Tablo 11 incelendiğinde pınar suyu ve içme suyu şebekesinde hemen hemen hiçbir noktada Salmonella tespit edilemediği görülmektedir. Pınar suyu şebekesinde tespit edilen maksimum Staphylococus değerleri adet/100 ml, adet/100 ml, adet/100 ml aralığındadır. İçme suyu şebekesinde (Tablo 12) ise maksimum değerler adet/100 ml, adet/100 ml, adet/100 ml aralığında bulunmuştur. Pınar suyu şebekesinden alınan numunelerin yaklaşık % 5-18 inde, içme suyu şebekesinden alınan numunelerin ise yaklaşık % sında Staphylococus tespit edilmiştir. Konya kentinin içme suyu ihtiyacını karşılayan içme suyu şebekesinde tespit edilen kalıcı klor örnek pınar suyu şebekelerine göre daha yüksek olarak bulunmuştur. Ayrıca içme suyu şebekelerinde bulunan kalıcı klor miktarı daha düzenli değişirken pınar suyu şebekelerinde daha düzensiz bir dağılım görülmektedir. Pınar suyu şebekesinden alınan örneklerde çok yüksek tespit edilen kalıcı klor miktarı suyun sürekli kullanılmaması sonucu şebekede klor birikiminden kaynaklanabilir. Fakat içme suyu şebekelerinde suyun sürekli kullanımı nedeniyle bulunan kalıcı klor miktarları çok büyük sapmalar göstermemektedir. Her iki şebekede de bulunan kalıcı klor miktarıyla ters orantılı olarak toplam bakteri, koliform, E.Coli, Staphylococcus ve Salmonella bakterilerinin nda artış görülmektedir. Şebekeler mikrobiyal kirlenme açısından mukayese edildiğinde ise içme suyu şebekesindeki suyun daha az kirlenmeye maruz kaldığı başka bir deyişle pınar suyu şebekelerindeki suda dezenfeksiyonun daha da yetersiz olduğu sonucuna varılmıştır. Sonuçlar mevsimsel olarak incelendiğinde ise bakteri sayıları genellikle sıcaklık artışına bağlı olarak Nisan, Mayıs, Haziran ve Ekim aylarında tespit edilmiştir. 291

7 Tablo 1. Pınar suyu şebekesinde belirlenen kalıcı klor değerleri (mg/l) Klor Klor Klor S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M S M S M S M S M Tablo 2. Pınar suyu şebekesinde belirlenen koliform değerleri (adet/100 ml) Koliform Koliform Koliform S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M S M S M S M S S

8 Tablo 3. Pınar suyu şebekesinde belirlenen toplam bakteri değerleri (adet/100 ml) TBS Max TBS TBS S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M S M S M S M S M S M S Tablo 4. Pınar suyu şebekesinde belirlenen E.Coli değerleri (adet/100 ml) E.Coli Max E.Coli E.Coli S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M S M S M S M S M S

9 Tablo 5. Pınar suyu şebekesinde belirlenen Salmonella değerleri (adet/100 ml) ( ) Salmo. ( ) Salmo. ( ) Salmo. S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M S Tablo 6. Pınar suyu şebekesinde belirlenen Staphylococcus değerleri (adet/100 ml) Staphy. Staphy. Staphy. S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M K S M S M S M S S

10 Tablo 7. İçme suyu şebekesinde belirlenen kalıcı klor değerleri (mg/l) Klor Klor Klor Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Tablo 8. İçme suyu şebekesinde belirlenen koliform değerleri (adet/100 ml) Koliform Koliform Koliform Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Tablo 9. İçme suyu şebekesinde belirlenen toplam bakteri değerleri (adet/100 ml) TBS TBS TBS Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe

11 Tablo 10. İçme suyu şebekesinde belirlenen E.Coli değerleri (adet/100 ml) E.Coli E.Coli E.Coli Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Tablo 11. İçme suyu şebekesinde belirlenen Salmonella değerleri (adet/100 ml) ( ) Salmo. ( ) Salmo. ( ) Salmo. Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Tablo 12. İçme suyu şebekesinde belirlenen Staphylococcus değerleri (adet/100 ml) Staphy. Staphy. Staphy. Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe Şe

12 Bu çalışma sonuçlarına benzer şekilde Bursa ili dağıtım şebekesinde yapılan bir çalışmada içme suyu şebekesinin mikrobiyal kirlenmeye maruz kaldığı ve bu kirlenmenin yaz aylarında sıcaklık artışıyla ve sudaki serbest klorun azalması sonucunda kış dönemine göre daha fazla olduğu tespit edilmiştir (Alkan ve diğerleri, 2000). Sonuç olarak Konya kenti içme suyu ve pınar suyu şebekelerinde tesbit edilen kalıcı klor konsantrasyonu ve toplam bakteri, koliform, E.Coli, Staphylococcus ve Salmonella bakterilerinin miktarı TS 266 İçme Suyu Standartlarında verilen değerleri aşmaktadır. Bu da bize içme suyu şebekelerindeki dezenfeksiyonun yetersizliğini göstermektedir. Bazen şebekede ölçülen klor dozunun çok yüksek bulunması bazen hiç kalıcı klor bulunmaması dezenfeksiyon işleminin sürekli ve uygun bir dozla yapılamadığını göstermektedir. Kalıcı klor tespit edilmediği zamanlarda şebekede yeniden bakteri çoğalması gözlenirken klor dozunun yüksek yapıldığı dönemlerde de hem suda klor kokusu fark edilir seviyelere ulaşmakta hem de trihalometan (THM) oluşma potansiyeli artmaktadır. Klor dezenfeksiyon yöntemleri içerisinde içme suyunda ucuz, uygulaması kolay ve bakiye klor etkisi olabilen bir dezenfektan olmasına rağmen ham sudaki organik maddeler ile etkileşimi sonucunda trihalometan (THM) adı verilen toksik yan ürünler oluşturmaktadır. Özellikle Türkiye de içme suyu kaynaklarının çoğunluğunu yüzeysel su kaynaklarının oluşturması ve bu su kaynaklarının organik madde içeriğinin zengin olması THM oluşumuna sebebiyet vermektedir. Bunun için dezenfeksiyon işleminde klor dozu ve uygulama zamanı iyi tespit edilmeli ve sürekli olmalıdır. Konya içme suyunun dezenfeksiyonu amacıyla kullanılan klor içme suyunun kalitesinin sürekliliğini sağlayamamaktadır. Bu amaçla suya şebekenin bazı noktalarında tekrar klor verilmesiyle bu sorun önlenebilir. Veya yüksek klor dozundan kaçınmak için ön dezenfeksiyon işleminde ozon ile dezenfeksiyon gibi alternatif bir dezenfeksiyon yöntemi kullanılabilir. 4. KAYNAKLAR Akar, A. ve Kınacı, C. (2002) TS 266 İçme Suyu Kalite Standardının ve Türkiye de Su Kalite İzleme Çalışmalarının Değerlendirilmesi, I.Ulusal Çevre Sorunları Sempozyumu, Erzurum. Alkan, U., Çalışkan, S., Kemiksiz, A. ve Darıcı, S. (2000) İçme Sularının Dağıtım Şebekesinde Mikrobiyal Kalitesinin Değişimi, I.Ulusal Çevre Kirliliği Kontrolü Sempozyumu, ODTÜ, Ankara. Eroğlu, V. (1995) Su Tasfiyesi, İTÜ İnşaat Fakültesi Matbaası, İstanbul. Frank, R. Spellman, Ph.D. (1999) Choosing Disinfection Alternatives for Water/Wastewater Treatment, Technomic Publishing Company, USA. KOSKİ Su Üretme ve Arıtma Tesisi (2002). Maul, A., Vagost, D. ve Block, J.C. (1991) Microbiological Analysis in Water Distribution Networks, Sampling Strategies, Methods and Computer Programs, Ellis Horwood, England. T.C., Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü İçmesuyu ve Kanalizasyon Dairesi Başkanlığı, Konya İçme suyu Projesi Arıtma Tesisi ve Depo İnşaatı İşletme ve Bakım Talimatları (1995). US EPA (2002) Edition of the Drinking Water Standards and Health Advisories. US EPA (1998) Safe Drinking Water Act (SDWA), Disinfectants and Disinfection Byproducts Rule, December. Uyanık, S., Demirel, S., Yılmaz, G. (2002) Türkiye Açısından Ön Dezenfeksiyon Amacıyla Klor Kullanımının Değerlendirilmesi, IV.GAP Mühendislik Kongresi Bildiriler Kitabı, Şanlıurfa. 297