2.KAPSAM: Bakteriyoloji laboratuarı, seroloji laboratuarı, eliza laboratuarı, merkez kan alma laboratuvarı

Transkript

1 1.AMAÇ: Laboratuar ortamından kaynaklanabilecek enfeksiyonları önlemek, mikrobiyoloji laboratuar çalışanları, hasta ve çevre güvenliği için sağlıklı bir ortam oluşturmak amacıyla uyulması gereken temizlik kurallarını belirlemek ve uygulanmasını sağlamak 2.KAPSAM: Bakteriyoloji laboratuarı, seroloji laboratuarı, eliza laboratuarı, merkez kan alma laboratuvarı 3.SORUMLULAR :Mikrobiyoloji laboratuar uzmanı, laboratuar sorumlu teknisyeni, laboratuar teknisyeni, temizlik şirketi sorumlusu, temizlik personeli 4.UYGULAMA: Laboratuvar çalışmalarında belirtilen çalışma kurallarına ilaveten yapılan işlemlerden, verimli sonuçlar alabilmek, bunları yaparken sağlıklı çalışma ortamı oluşturabilmek ve çevremize zarar vermemek için; tüm aşamalarda ortam temizliği, dezenfeksiyon ve sterilizasyon kurallarını bilmek ve bu kurallara göre uygulama yapmak oldukça önemlidir. Temizlik, sterilizasyon ve dezenfeksiyon işlemleri birbiri ile bağlantılı olup, tüm uygulamalardan etkin bir sonuç alabilmek için özellikle başlangıç temizliğinin yapılması oldukça önemlidir. Çalışma ortamı, alet ve malzemeler kurallarına uygun olarak temizlenmediği sürece yapılan tüm işlemlerden sağıklı sonuç alınması mümkün değildir. Sterilizasyon, dezenfeksiyon, asepsi, antisepsi mikrobiyoloji alanında yapılan çalışmaların temelini oluşturmaktadır. Dirençli mutantlar oluşturabilen, çevre şartlarına uyan sporlu şekillere dönüşebilen mikroorganizmaların, istenmediği durumlarda tamamen veya kısmen yok edilmesinin gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Bu konuda aşağıdaki sözcüklerin öncelikle bilimesinde yarar vardır. KONTAMiNASYON: Mikroorganizmaların çevreye ve cansız materyale bulaşmasına kontaminasyon denir. ENFEKSiYON: Mikroorganizmaların canlıya bulaşmasıdır. Her zaman hastalık ile sonuçlanmaz. TEMiZLiK: Bir eşya üzerindeki istenmeyen bütün yabancı maddelerin (toz, organik materyal vb.)su, kimyasal ve fiziksel faktörler yardımı ile ortamdan uzaklaştırılması işlemidir. DEZENFEKSiYON: Bir cismin veya maddenin genellikle kimyasal bir ajan kullanarak, hastalık yapıcı (patojen) mikroorganizmalardan arındırılması işlemidir. Bu işlem ile daha çok bakterilerin aktif formları (vejetatif formları) ödürülür.spor gibi dayanıklı formları öldürülemez. Dezenfeksiyon amacıyla kullanılan kimyasal maddeye dezenfektan denir. ANTiSEPSi_: Vücudun deri ve mukoza gibi yüzeyel dokuları ile yara gibi. lezyonlarının kimyasal maddeler kullanılarak hastalandırıcı mikroorganizmalardan temizlenmesi işlemidir. Diğer bir deyişle canlı dokulara uygulanan dezenfeksiyon işlemidir. Bu amaçla kullanılan kiyasal maddelere anitiseptik antibiyotik denir. STERiLiZASYON: Bir ortam veya maddede bulunan bütün mikroorganizmaların her türlü canlı, aktif ve spor formlarıyla birlikte temizlenmesi veya öldürmesi işlemidir. Bu işlem sonunda işlemin yapıldı Tüm çevrenin mikroorganizmalarla dolu olduğu gözönüne alındığında, mikropsuz bir ortamda çalışmak veya elde edilen sterilliği devam ettirmek oldukça zordur. Hastadan alınan inceleme örneğinin, çevredeki mikroplarla bulaştırılması hem ekimlerin kontamine olmasına yol açar, hem de hatalı tanı konulmasına sebep olur. Bu yüzden mikrobiyoloji laboratuvarında çalışmaya başlamadan önce mutlaka sterilizasyon, dezenfeksiyon, asepsi, antisepsi yöntemlerinin iyi bilinmesi ve uygulanması gerekir. Ayrıca hastane ortamında hastalara yapılan cerrahi uygulamalarda, enjeksiyonlarda da bu kurallara uyulması oldukça önemlidir.

2 Bu sayede müdahalelerden sonra ortaya çıkabilecek komplikasyonlar büyük ölçüde önlenebilecektir.. Temizlik fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik ve osmolojik temizlik olmak üzere 4 temel işlem sonucu gerçekleşir. Çalışma ortamlarında temizlik düzenlemeleri ve kuralları, temizlik yapılacak alanın ve malzemenin; risk düzeyine, türüne ve kirlilik derecesine göre değişir. Temizlik için kullanılan temel malzemeler: Su, sabun, deterjan ve amaca uygun dezenfektanlardır. Yüksek seviyeli dezenfeksiyon veya sterilizasyon gerektiren bütün malzemeler organik maddelerden arındırılmaları için önce iyice temizlenmelidir FİZİKSEL TEMİZLİK Ortamdaki toz ve kirlerin kaldırılması KİMYASAL TEMİZLİK Su, sabun, deterjan vb. kimyasal maddelerle yapılan temizlik işlemidir. İkili bir temizlik işlemi ile; ortamda bulunan toz ve kirler ile birlikte; yine ortamda bulunan zararsız, fakat belirli koşullarda zararlı hale gelebilen ve bu nedenle tehlikeli olabilecek mikroorganizmalarda uzaklaştırılacağından, temizliğinde bir tür dezenfeksiyon işlemi olduğu unutulmamalıdır. Enfeksiyon riski taşımayan çalışma ortamları ve bu ortamlarda kullanılan tüm eşyaların temizliğinde su ve deterjan en temel iki malzemedir. Önemli olan bunların etkin bir şekilde kullanılmasıdır. Enfeksiyon riskinin söz konusu olduğu ortamlarda özellikle su ve deterjanla yapılan temizliğe ilaveten, mutlaka dezenfeksiyon ve sterilizasyon yapılmasıda gerekir. Dezenfeksiyon ve sterilizasyon işlemlerinin devreye girdiği yerlerde; bu yöntemlerin seçimi kullanılan malzeme ve araçların türüne göre değişir. Bu nedenle uygun yöntemin ve maddenin belirlenmesi yapılan işlemin doğruluğunu ve etkinliğini sağlama bakımından oldukça önem taşır. Dezenfeksiyon ve sterilizasyon yöntemleri fiziksel ve kimyasal yöntemler olmak üzere iki gruba ayrılır. TEMİZLİKTE Temel İlkeler -Temizlik, temizden kirliye doğru yapılmalıdır. -Kuru süpürme ve silkeleme yapılmamalıdır -Temizlik malzemeleri her bölüm için farklı olmalıdır Laboratuvar uzman odası. Laboratuarların çalışma alanının zemini su ve deterjanla yıkanmış paspasla temizlenip, daha sonra tüm yüzeye temas edecek şekilde dezenfektanla dezenfekte edilir. -Tüy bırakmayan temizlik bezi tercih edilmelidir. Bez ve kova renkleri kullanım alanına göre belirlenmelidir. -Kirli bezle temizliğe devam edilmemeli, sık bez değiştirilmelidir. -Kirlenen bezler kullanılmamalıdır. Tıbbi atık kovasına atılmalıdır. -Her tür temizlik işlemi sırasında uygun eldiven giyilmeli (oda temizliği, atık toplama ve tuvalet temizliğinde kullanılan eldivenler plastik olmalı, alana göre renkleri ayrı olmalı) işlem bitiminde eldiven çıkarılıp el hijyeni sağlanmalıdır. -Kirli eldivenli ellerle kapı kolu, telefon,masa, v.b.gibi yüzeylere temas edilmemelidir. -Yer temizliğinde çift kovalı-presli paspas arabası kullanılmalı, iki bölmeli olan silme kovasının bir bölümüne duru su diğer bölümüne yüzey temizleyicisi karıştırılmış sıcak su konur. -Paspas; önce yüzey temizleyicili suda yıkanır, iyice sıkılır ve yerleri silme işlemi yapılır. -Paspas kirlendikten sonra; önce duru suda yıkanır, sıkılır, daha sonra yüzey temizleyicili suda iyice yıkanıp sıkılarak silme işlemine devam edilir. -Temizlik/dezenfektan çözeltileri kirlendiğinde kullanımdan sonra değiştirilmelidir. -Paspas yapma işlemi bittikten sonra paspas iyice yıkanır. Durulanır ve sıkılır. Daha sonra 1 /10 ölçü çamaşır suyu veya TavsiyeEdilen Klorsept10.000ppm SuMiktarıLitre:1ltsuTabletSayısı(Adet):2 klor tablet ile hazırlanmış dezenfektanlı su konularak hazırlanmış çözeltide 30 dakika bekletilir, (bakteriyoloji laboratuarının zemin temizliğinden sonra dezenfektanda 2 saat bekletilmelidir.) durulanır, sıkılır ve kurumaya bırakılır. -Gün sonunda tüm moblar ( kuru süpürme, nemli silme ve bakım, ıslak silme) mutlaka sıcak su ve deterjanla çamaşır makinesinde yıkanıp kurutularak saklanmalıdır. -Paspas kovası deterjanlı su ve duru su ile yıkanır, dezenfekte edildikten sonra ters çevrilerek kurumaya bırakılır. -Tuvaletler en son yıkanmalıdır

3 -Tuvalet temizliğinde kullanılan eldivenler diğer alanların temizliğinde kesinlikle kullanılmamalıdır. -Tuvaletlerde hastaların laboratuara verecekleri numuneleri güvenli olarak alabilmeleri için her tuvalette numune koyma rafları olmalıdır. -Gerekli görülen durumlarda periyot beklenmeden temizlik ve dezenfeksiyon işlemi yapılmalıdır. -Tıbbi atıklar uygun şekilde ortamdan uzaklaştırılmalıdır. MİKROBİYOLOLİ LABAORATUVARININ YÜZEY VE ZEMİN TEMİZLİĞİ Çalışma alanlarının dezenfeksiyonu: Laboratuar, her sabah temizlik personeli tarafından açılır ve günlük temizlik yapılır Laboratuvarın her bölümünde temizlik yapıldıktan sonra yüzey dezenfektanı ile yüzeyler dezenfekte edilir. Mikrobiyoloji laboratuarı yüzeyleri her çalışma bitiminden sonra, numune dökülüp kirlendikten sonra yüzey dezenfektanı ile dezenfekte edilir. Laboratuvarda çok dokunulan yüzeyler (Kapı kolları, telefon, bilgisayar klavyeleri, müracaat masası, lavoba armatürleri, cihaz kapak açma ve kapama kolu, ışık düğmeleri ) sık sık yüzey dezenfektanı ile dezenfekte edilmelidir. El temasının sürekli(sık) olduğu yüzeyler. el temasının az olduğu yüzeylere oranla daha sık temizlenmeli (en az günde 3-4 kez ) ve dezenfekte edilmelidir. -Seyrek el temasına maruz kalan yatay yüzeyler (örneğin; pencere kenarlıkları/denizlikleri ve sert zemin kaplamaları) düzenli şekilde, haftada bir kez, kirlenme ya da sıçrama olduğu zaman, beklemeden temizlenmelidir. -Duvarların temizliği kirlilik gözle görülür olduğu zaman su ve deterjanlarla yapılmalıdır. Temizlik personeli maske, önlük, eldiven kullanmalıdır Laboratuvarın zemin ve yüzeylerine dökülen numuneler ( kan, idrar, bos, serum vb ) koruyucu eldiven giyilerek pamuk havlu vs. ile silinir tıbbi atık poşetine atılır. Cam kırığı varsa metal pens ile toplanır. Kan veya biyolojik örnek dökülen alan 1/10 oranında çamaşır suyu dökülerek 30 dakika beklenir veya TavsiyeEdilen Klorsept10.000ppm SuMiktarıLitre:1ltsuTabletSayısı(Adet):2 klor tablet ile hazırlanmış dezenfektanlı su ile silinerek dezenfekte edilir30 dakika beklenir ve, temiz su ile durulanır. Eğer tıbbi atık yere dökülmüş ise, aynı işlem yapıldıktan sonra yerler paspasla da dezenfekte edilip, eller el yıkama talimatına göre yıkanır. Bu işlemler sırasında kullanılan tüm materyal tıbbi atık kabına atılır. Laboratuvar formalarında bulaş olduysa hemen çıkarılıp bir poşete konduktan sonra ağzı sıkıca bağlanır. Kan veya biyolojik örnek dökülen formalar çamaşırhaneye yıkamaya gönderilir. Kimyasal dezenfektanlar doğru oranda, gerektiği kadar günlük hazırlanmalı ve sulandırılmış solüsyonlar dayanıklı olmadığından gereksiz sarfiyatlardan kaçınılmalıdır. En uygun kimyasal %10luk sodyum hipoklorid (çamaşır suyu).hipoklorid solüsyonu, ucuz olması, virüs ve bakterilere etkinliği nedeniyle kan merkezlerinde kullanılan en etkili dezenfektanlardan biridir. Hipoklorid çözeltisi hazırlanırken klor konsantrasyonu ppm ( %10 hipoklorid ) olmalıdır. Hipoklorid çözeltisi dayanıksız kimyasal olduğundan günlük taze hazırlanmalı ve sulandırıp stok solüsyondaki klor konsantrasyonuna göre yapılmalıdır. laboratuar kullanımı için hazırlanan sıvı sodyum hipoklorid % 10, konsantrasyondadır. Ayrıca hipo-kloride alternatif olarak %70 etanol veya isopro-pionol kullanılabilir. Hipokloridin metalleri bozma özelliği olduğundan, metal kaplar kullanılmamalıdır. -Çöp kovaları gün sonunda veya kirlilik oldukça mutlaka dezenfekte edilir. Laboratuvar alet ve malzemelerin temizlik, dezenfeksiyon ve sterilizasyonu :

4 1Laboratuvarda Temizlik Kuralları: Laboratuar temizliğinde kimyasal temizlik ve bakteriyolojik temizlik olmak üzere iki temel kavram söz konusudur. Biyokimya Laboratuarları için kimyasal temizlik aşağıdaki basamaklardan geçilerek sağlanır. Kaba Temizlik Basamağı: laboratuarda kullanılan her türlü alet, tüp, cam ve porselen kaplar, pipet ve büretler öncelikle musluk suyu ile bol miktarda çalkalanmalı ve yıkanmalıdır. Kurumuş Protein ya da Lipid Artıklarının Temizlenmesi Basamağı: Kurumuş ve yerleşmiş protein artıkları için enzimatik çözücü madde ile uzun süre temas ve ardından musluk suyu ile yıkama yapılır. Kimyasal Deterjanlarla Temizleme: Bu işlemde kullanılan deterjanlar kuvvetli alkali özellik taşırlar, noniyoniktirler ve metal içermezler. Distile Sudan Geçirme Basamağı: Yukarıdaki basamakların ardından malzemeler akan distile suyun altından geçirilerek çalkalanır. Kurutma: Temizlikten sonra cam kaplar, pipetler, büretler tam olarak kurutulur. Bunun için kurutma etüvünde o C de 2-3 saat tutulurlar. Laboratuar cihazlarının günlük temizliği kullanım klavuzlarına uygun olarak yapılmalıdır. Aletlerin sabun ve deterjanlarla temizlenmesi ile bir dereceye kadar dezenfeksiyon işlemi sağlanır. Sabun ve deterjanlar maddenin yüzeyindeki yağlı tabakanın çözülmesine yol açarak, mikropların su ile akıp gitmesini sağlarlar Bununla birlikte güvenilir bir yöntem değildir. Özellikle kan ve diğer vücut sıvıları ile bulaş olmuş aletler için su, sabun ve deterjan ile yapılan temizlik yeterli değildir. Dezenfeksiyon ve ya sterilizasyon gerekir Kullanılan pipet ve seroloji tüpleri ve mikrobiyolojik çalışmalarda kullanılan tüpler gibi dezenfekte edilecek malzemeler plastik bir kap içine konarak en az 30 dakika %10luk sodyum hipoklorid (çamaşır suyu). tutulmalıdır. Dezenfekte edilecek malzemeler %10luk sodyum hipoklorid (çamaşır suyu). direk temasa getirilerek, bu malzemeler üzerinde kaplama, parafin, yağ ve hava kabarcığı olmamalı ve tüm yüzey %10luk sodyum hipoklorid (çamaşır suyu) tamamen temas halinde olmalıdır. Laboratuarda kullanılan malzemeler hipoklorid ile dezenfekte edildikten sonra az miktarda deterjanla tekrar yıkanmalı ve bol su ile durulanmalıdır. Tüm dezenfektanlar belirli oranda protein, lastik, plastik ve deterjan gibi maddelerle inaktive olduklarından, dezenfeksiyon sırasında bu durum göz önünde bulundurulmalıdır. Mikrobiyolojik çalışmalarda kullanılan tüpler kuruduktan sonra paketlenerek steril edilir. LABORATUVAR ÇALIŞANLARININ EL TEMİZLİK VE EL ANTİSEPSİSİ Laboratuvar çalışanları el temizliğine dikkat ederek hem kendi sağlıklarını koruma yönünden, hem de bir hastadan aldığı etkeni, diğer bir hastaya taşınmasının önlenmesi yönünden ayrı bir önem taşır. Laboratuvarda çalışanlar aşağıdaki durumlarda, mutlaka el yıkamalıdır Göreve başlamadan önce Görevden ayrılırken mutlak el yıkamalıdır Çalışma alanı ve ortamını terk ederken Kan ve vücut sıvıları ile bulaşma olduğunda hemen Hastadan numune almadan önce ve numune aldıktan sonra Hasta atıkları, hasta eşyaları ile her türlü temastan sonra ellerin yıkanması alışkanlık haline getirilmelidir

5 Özel bakım oda ya da servislerine girerken ve çıktıktan sonra Yeme, içme, sigara ve makyajdan önce ve sonra İş bitiminden sonra Eldivenler çıkarıldıktan sonra Tuvalete girmeden önce ve çıktıktan sonra Yemekten once ve sonra Gerek hastanede çalışanlar, gerekse laboratuvarlarda çalışanlar bu şekilde ellerini iyi bir şekilde sabun ve fırça ile yıkamadan bir şey yiyip içmemeleri oldukça önemlidir El dezenfektanları her laboratuvar bölümde ve lavoba kenarında bulunmaktadır Laboratuvar çalışmalarından sonra eller usulune göre temizlendikten sonra el dezenfektanı ile de yıkamalıdır. Tüm antiseptikler dezenfektan madde özelliği taşıdığı halde, tüm dezenfektanlar antiseptik özellik taşımazlar. El antisepsisi Direkt temas, bakterilerin nakledilmesinde çok önemli bir yer tutar.. Eller dış ortamla en çok temas eden vücut organımız olduğu için, mikroplarla daha sık karşı karşıya gelirler. Ellerin ağıza, buruna, göze sürülmesiyle de elde bulunan mikroorganizmalar mukozal yüzeylere taşınırlar. Mukozalar ise bakterilerin vücuda girmesi için uygun giriş kapısı oluştururlar. Buna bağlı olarak da çeşitli hastalıklar ortaya çıkar. Bu yüzden ellerin antisepsisi oldukça önem taşır. Uygun bir el temizliği bu konuda ciddi bir önlem olmaktadır. Ellerden alınan örneklerde, lavabo, musluk, kapı kolu, sabun ve kullanılan dezenfektan sıvılarda yapılan mikrobiyolojik incelemelerde bakteriler üretilebilmektedir. Tuvalet ve tuvalet sonrası temizlenme alışkanlıkları da ayrıca ellerin mikrop florasını önemli ölçüde etkilemektedir. Ellerin dezenfeksiyonu için su ve sabunla dikkatlice yapılan bir el temizliği genellikle yeterli olmaktadır. Sabunların çok kişi tarafından ellenmesi nedeniyle, basma ile çalışan sıvı sabun makinalarının kullanımı daha sağlıklı olmaktadır. Günlük hayatta saniye sabunlamak ellerin dezenfeksiyonu için yeterlidir. Sabunlama sırasında ellerin oğuşturulması gerekir. Bu işlem kir, yağ, hücre döküntüleri ile birlikte bakterilerinde uzaklaştırılmasını sağlar. Bu durum günlük yaşantı için yeterli antisepsi sağlar. Hastane ortamında çalışanların ise sürekli patojen mikroorganizmalarla karşı karşıya bulunmaları nedeniyle, ellerin sabun ile daha uzun süre yani 2-3 dakika süreyle yıkanması, ayrıca tırnakların uzun olmaması gerekir. Tırnakların uzun olması alt kısımlarında mikropların barınmasına ve zor yıkanmasına yol açar. Hijyenik el yıkama ile geçici floranın tamamı ve kalıcı floranın bir kısmı ortadan kaldırılmış olur. Hijyenik el yıkanmasından sonra ellerin antiseptik maddelerle yıkanması işlemine ise cerrahi el yıkama yöntemi adı verilir. Bu yöntemle mikroorganizmaların öldürülmesi ya da üremelerinin durdurulması amaçlanır. Bu yıkama işlemi ile ellerdeki geçici floranın tamamı ve kalıcı floranın büyük bir kısmı ortamdan uzaklaştırılmış olur. Fakat tamamen mikropsuz hale getirmek mümkün değildir. Bu yüzden özellikle operasyonlar sırasında elde bulunan bakterileri cerrahi yaraya bulaştırmamak için, steril eldiven giyilmesi gerekir. Birbirlerini nötralize etmeleri nedeniyle benzalkoniyum klorür ile sabun bir arada kesinlikle kullanılmamalıdır. STERİLİZASYON İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER:

6 Sterilleme işleminde en önemli noktalardan birisi sterillenen cisim veya maddenin, bu işlemden sonra steril durumlarının uzun süre saklı kalabilmesidir. Bu nedenle sterilleme işleminden önce bunların ona göre hazırlanması gerekmektedir. STERİLLEME İÇİN HAZIRLIK CAM ALET VE GEREÇLER Cam Alet ve Gereçlerin Hazırlanması: Cam alet ve gereçle eğer enfekte numune çalışılmış ise önce dezenfekte edilir (1/10 luk çamaşır suyunda 30 dakika bekletilir Cam alet ve gereçlerle kimyasal bir solüsyon hazırlanmış ise önce bol su ile çalkalanır. Daha sonra deterjanlı su ile yıkanıp iyice durulanmalıdır. Yıkama işlemi bittikten sonra cam tüp balon vb. ters çevrilerek suları akıtılıp kuruması sağlanır. Oda ısısında kuruduktan sonra tek tek ısıya dayanıklı kâğıt ambalaj yapılmalıdır. Balon, beher vs. gibi gereçlerin ağzı pamuk tampon ile kapatılır. Daha sonra kağıt ambalajı yapılır Kuru Havada Sterilleme Cam alet ve gereçler en iyi kuru sıcak havada sterillenirler( pastör fırınında ) Tam bir sterilleme için; derecede 1 saat derecede 2 saat -150 derecede 3 saat tutulması uygundur Uygun şekilde ambalajlanmış cam alet ve gereçlerin, pastör fırınlarında kuru sıcak havada sterilizasyonu uygundur. Otoklavda Sterilleme Otoklavda 121 derecede 30 dakika tutmaklada sterillenebilirlerse de içlerinde nem ve su damlacıklarının birikmesi önemli bir sakıncadır. Eğer otoklavda ya da etilen oksit gazı kullanılacaksa buharın veya gazın cam gereçlerin içine gireceği şekilde önlem alınmalıdır. Burgu kapaklı tüp ve şişelerin kapakları gevşetilmeli, metal silindirlerin kapakları açık bırakılmalıdır. Otoklavlamadan sonra cam kapların içi nemleneceğinden önce bir sıcak dolapta kurutulmalı, sonra burgu kapakları sıkılmalıdır. PİPETLER Pipetlerin Sterilizasyon İçin Hazırlanması

7 Yıkanmış ve kurutulmuş olan pipetlerin ağız tarafına gelen uçlarından 1 tel ile itilmek suretiyle emici olmayan ham pamuktan birer tıkaç konur. Bu şekilde hazırlanırken pipetler kullanılış amacına göre teker teker veya gruplar halinde kraft kağıtlara sarılarak ambalajlanırlar. Ambalajlamanın dış ortam ile ilişkilerinin kesilmesini sağlayacak biçimde sıkıca yapılmasına dikkat edilir. Pipetlerin teker teker sarılması için 10 cm. eninde ve cm. boyunda kesilmiş kağıt şeritlere önce pipetlerin uçları açılmayacak şekilde sarılır. Sonra pipet, kağıt ile açı oluşturacak biçimde tutulurken yuvarlanarak kağıdın, pipeti helezon şekilde sarması sağlanır. Ağıza gelen kısımda biten kağıt burularak açılması engellenir. Pstör fırınında Tam bir sterilleme için; derecede 1 saat derecede 2 saat derecede 3 saat tutulması uygundur Grup Halindeki Pipetlerin Sterilizasyona Hazırlanması Serolojik amaçlar için ya da aynı anda yapılacak çok sayıdaki ekimler için 5 li, 10 lu gruplar halinde paketlenerek sterillenmiş pipetler kullanılır. Bunun için pipetlerin boyundan her iki uçtan 10 cm. daha uzun kesilmiş kağıtlara pipetler gruplar halinde sıkıca sarılırlar. Paketin uçlarındaki fazlalık kağıt bükülür ve iplerle sıkıca bağlanır. Pipetlerin ağıza gelen uçların bulunduğu tarafı işaretlemek için kalemle o ucu gösteren bir ok işareti yapılır. Sterillendikten sonra kullanım anında pipetler bu uçlardan açılacaktır. Pipetler metalden yapılmış kapalı silindirler içerisinde de gruplar halinde sterillenebilirler. Pipetlerin uç kısımlarının kırılmaması için silindirlerin diplerine bir miktar pamuk konulur. Kuru sıcak havada sterillenirler. ( PASTÖR FIRININDA ). Tam bir sterilleme için; derecede 1 saat derecede 2 saat derecede 3 saat tutulması uygundur TÜPLER Sterilizasyon İçin Hazırlanması Sterillenecek tüplerin ağızlarına ham pamuktan tıkaçlar konulur. Bunun için sol elde tutulan tüpün ağzına bir miktar pamuk tutulduktan sonra ince bir çubuk ile ortasından bastırılarak itilir. Pamuğun dışta kalan kısmı el ile yolunarak düzeltilir.

8 Tıkacın düşecek kadar gevşek olmamasına ve ekimler esnasında çıkartıldığında, yeniden tıkamak istenildiğinde genişleyip tüpe girmeyecek kadar sıkı olmamasına dikkat edilmelidir. Sonra tüpler gruplar halinde kağıtlarla ambalajlanarak yada metal kutulara konularak kuru sıcak havada sterillenirler. Serolojik amaçla kullanılan küçük tüpler tıkaçsız olarak ambalajlanıp veya kutularda sterillenebilirler. Kuru sıcak havada sterillenirler. ( PASTÖR FIRININDA ) Tam bir sterilleme için; derecede 1 saat derecede 2 saat derecede 3 saat tutulması uygundur PETRİ KUTULAR Sterilizasyon İçin Hazırlanmalası Kültür ekimi yapılmış kirli petri kutuları önce otoklavda sterillenir.( 120 derecede 1.5 atmosfer basıncında 45 dakikada steril edilirler.) Daha sonra deterjan ile yıkanıp bol su ile durulanır kurumaya bırakılır İlk kullanılan petri kutuları veya yıkanıp kurutulmuş petri kutuları teker teker veya gruplar halinde kağıtlara sıkıca sarılarak ambalajlanırlar. Kuru sıcak havada sterillenirler. ( PASTÖR FIRININDA ) Tam bir sterilleme için; derecede 1 saat derecede 2 saat derecede 3 saat tutulması uygundur ŞİŞELER, BALONLAR, ERLENMAYERLER VE MEZÜRLER Sterilizasyon İçin Hazırlanması Şişelerin, balonların, erlenmayerlerin ve mezürlerin ağızlarına uygun tıkaçlar konularak ve yalnız ağız kısımları kağıda sarılıp bağlanarak kuru sıcak havada sterillenirler. Kuru sıcak havada sterillenirler. ( PASTÖR FIRININDA ) Tam bir sterilleme için; derecede 1 saat derecede 2 saat derecede 3 saat tutulması uygundur

9 LASTİK MALZEMENİN STERİLİZASYONU Eldiven, lastik boru, lastik tıkaçlar vb. gibi malzemenin sterilizasyonu için seçilecek yöntem otoklavlama yada etilen oksit gazı ile sterillemedir. Kuru sıcak hava kullanılmaz. Silikondan yapılmış malzeme kuru sıcak havada sterillenebilir. Sterilizasyon İçin Hazırlanması Lastik malzeme tek tek kağıtlara yada eldivenler için sık dokulu bez kılıflara sarılarak hazırlanırlar. Lastik tıkaçlar da tek tek kağıtlara sarılarak yada topluca balonların içine konularak otoklavlanabilirler. Etilen oksit ile yapılan sterilizasyondan sonra bir gece bekletilerek gazın etkisinin ortadan kalkması sağlanır. ISI İLE STERİLLEME Sıcaklık hücre proteinlerini kuagüle ederek etkili olur. Isı ile sterllemeye etkili olan çeşitli etmenler vardır: Sıcaklık derecesi yükseldikçe etkisi artar. Etki zamanı uzadıkça ve ortamdaki nem oranı arttıkçada ısının etkisi artar. Aynı şekilde ph derecesi nötralden uzaklaştıkça ısının etkisi çoğalır. Ortadan kaldırılması söz konusu olan mikroorganizmaların hücrelerindeki su oranı ısının etkisini etkiler. Proteinlerin kuagüle olabilmesi için hücre içinde en az %50 su bulunmalıdır. Sporlar az su içerdiklerinden ısı ile sterillemeye daha dayanıklıdırlar. BASINÇLI BUHAR İLE STERİLLEME Bu yöntem ile sterillemede temel ilke, doymuş ve basınç altındaki su buharında 100 derecenin üzerinde sterilizasyondur. Bu amaç için otoklavlar kullanılır. OTOKLAVLAR: Belirli ısı ve basınç derecelerine ayarlanabilen basınca dayanıklı kazanlardır.

10 Çok küçük ve sade olanlarından, çok büyük ve karmaşık olanlarına kadar tüm otoklavlarda bulunması gereken temel birimler ve çalıştırma ilkeleri şunlardır; OTOKLAVLARIN ÖZELLİKLERİ: a) Kazan: 10 Litre kadar küçük ve içerisine insan girebilecek kadar çok büyük kapasitede otoklav kazanları vardır. Orta büyüklükteki bir mikrobiyoloji laboratuvarında, birisi kirlilerin sterillenmesinde diğeri kullanıma girerek malzemenin sterilizasyonunda kullanılmak üzere kazanı 40 cm (çap) X 60 cm (derinlik) boyutlarında iki otoklavın bulunması gereklidir. Hangi boyutta olursa olsun otoklavların burgu vida veya manivela ile sıkıca kapanan sağlam bir kapakları vardır. Kapağın sıkıca kapanması ve buhar kaçırmaması için sağlam bir lastik contasının bulunması önemlidir. Küçük otoklavlarda kazan dayanıklı tek çeperli, büyüklerinde iç içe oturtulmuş çift çeperlidir. Tek çeperli otoklavlarda ayrı bir su bölmesi yoktur. Su kazanın dibini konulur. Su düzeyinin üzerinde otoklava giren malzemenin ıslanmaması için delikli metalden bir ızgara bulunur. Büyük otoklavlarda çift kazan bulunmakta olup dayanıklı olan dış kazandır. Su, bu kazanın dibine konulur. İç kazan nesnelerin yerleştirilmesi için olup, dış kazan ile aralarında buharın geçmesine uygun ilişki vardır. Otoklavlarda ısı kaynağı olarak bugün elektrik kullanılmaktadır. Otoklavlarda belli sıcaklıklarda ısı kaynağını kısabilen termostat bulunur. b) Hava boşaltma musluğu ve basınç ayar supabı : Hava boşaltma musluğu otoklav ile yandığında açık tutularak doymuş su buharı çıkmaya başladığında kapatılan yada otoklav havasının vakum ile boşaltıldığı bir musluktur. Basın ayar musluğuda bir manivela veya buna eşdeğer bir mekanizma ile çalışan bir musluk olup belirli bir basınçtan sonra buharın çıkmasına izin vererek basıncın değişmez kalmasını sağlar. c) Manometre ve termometre: Otoklavlarda vazgeçilmez iki madde olup birisi basıncı, diğeri sıcaklığı ölçmeye yarar. Her ikisinin de doğru ayarlı olması gereklidir. OTOKLAVLANACAK OLAN MALZEMENİN YERLEŞTİRİLMESİ

11 Sterillenecek şeylerin yerleştirilmesinde dikkat edilecek noktalar şunlardır. Mikroplu kirliler ayrı olarak sterillenmelidir. Tüp, petri kutusu, şişe vb. kaplarda bulunan atılacak kültürler ve hastalık materyalleri paslanmaz metalden yapılmış, ağzı açık kova benzeri kapların içine sıkışık olmayacak biçimde konulur ve otoklavın içine bu şekilde yerleştirilirler. Bu suretle sterilizasyon esansında dökülen maddeler otoklava bulaşmaz. Sterillenecek şeyler otoklava yerleştirilirken çok sıkışık olarak yerleştirilmez. Buharın her yere rahatça ulaşabileceği şekilde yerleştirilirler. Toz, yağ gibi içlerine buharın işleyemediği maddeler otoklavda sterillenmezler. Lastik tıkaç ve burgu kapak gibi sıkı kapanan tüp ve şişelerdeki sıvı maddelerin otoklavda sterillenmeleri için burgu kapakların gevşetilmesi, lastik tıkaçların pamuk tıkaçlarla değiştirilmesi, bu tıkaçların kağıtlara sarılarak ayrı olarak sterillenmesi ve sterilizasyon sonunda yöntemine göre pamuk tıkaçların lastiklerle değiştirilmesi, burgu kapaklarında sıkılması gerekmektedir. Aksi halde buhar gerektiği kadar işleyemeyeceğinden sterilizasyon tam olmaz. Sterilizasyonun denetlenmesi amacıyla ayıraçlı tüp yada sporlu bakteri kültürü kullanılacaksa bunların buharın en zor ulaşabileceği tahmin edilen noktalara konulması gerekir. OTOKLAVIN ÇALIŞTIRILMASI İlk iş olarak otoklavda yeterli su bulunup bulunmadığı incelenir. Kazan taşı oluşmasını ve bu nedenle cihazın gereğinden önce elden çıkmasını engellemek için otoklava saf su, yağmur suyu yada iyonsuzlaştırılmış su konulması için yeğ tutulur. Sterillenecek şeyler gevşek olarak yerleştirilirler. Kapak sıkıca kapatılır ve hava boşaltma musluğu açılır. Otoklava ısıtıcısı çalıştırılır. Termostatlı otoklavlarda termostat istenilen dereceye ayarlanır. Su ısındıkça boşaltma musluğundan önce hava, sonra hava ile karışık buhar ve en son saf buhar çıkar. Bu anda musluk kapatılır ve basınç ayar supabı istenilen basınca ayarlanır. Hava boşaltma musluğunun erken kapatılması halinde otoklav içinde doymuş su buharı yerine hava karışımlı su buharı kalacağından basınç istenilen yüksekliğe çıkartılabilse de sterilleme yeterli olmaz. Bilindiği gibi bu uygulamada doymuş ve basınç altında su buharı esastır. Musluğun uzun süre açık bırakılması ile buhar ile su kaybına bağlı sakıncalar ortaya çıkabileceği gibi sterillenecek şeylerin uzun süre boyunca sıcakta kalmaları ve bozulmaları olasıdır. Otoklav içinde bulunan hava nedeniyle basınç istenilen düzeye çıksa bile sıcaklık eşdeğer düzeye çıkmaz. Musluk kapatılınca basınç ve dolayısıyla sıcaklık yükselmeye başlar. Sıcaklık ve basınç istenilen yüksekliğe ulaştığı andan itibaren sterilleme süresi hesaplanmaya başlanır. Bu arada otoklav termostat ise ısı kaynağı kendiliğinden kısılır. Aksi halde istenilen sıcaklığı aşmayacak ve daha altına düşmeyecek şekilde ısıtıcının tarafımızca kısılarak ayarlanması gereklidir. Otoklav ile sterillemede; 121 derecede (1 kg/cm2 monometre basıncında) dk, 115 derecede (0,5kg/cm2 ) 30 dk. bekletilir. Kirliler için; 121 derecede (1 kg/cm2 monometre basıncında) 45 dakika bekletilir.

12 Süre tamamlandığında ısıtıcı söndürülür. Fakat ne hava boşaltma musluğu nede kapak açılarak basınç birden düşürülmez. Bunun yapılması halinde yüksek sıcaklıkta basınç altında durgun duran sıvılar, basınç aniden kalkınca kaynayarak taşarlar ve strelizasyonları bozulur. Monometre basıncı 0 a düşünce önce hava boşaltma musluğu, sonra kapak açılır. İçindekiler soğuyunca boşaltılır. Monometre basıncı 0 a düştükten sonra hava boşaltma musluğu açılıp otoklavın için atmosfer ile irtibatlandırılmazsa ve otoklav bu haliyle uzun süre soğumaya bırakılırsa buhar yoğunlaşarak su halinde birikir. Otoklav içerisinde oluşan negatif basınç nedeniyle sıvılar düşük ısıda da kaynayarak aynı sakıncalar ortaya çıkar. OTOKLAVIN BAKIMI Otoklavların her şeyden önce temiz tutulmaları gereklidir. Sterillemeler esnasında taşan, akan sıvıları temizlenmesine, birikme suyu deliklerinin açık olmasına özen gösterilmelidir. Özellikle hava boşaltma ve basınç ayar musluklarının kullanmalardan önce açık olup olmadıklarının kontrol edilmesi güvenli çalışma yönünden önem taşır. Bunların dışında manometre ve termometrenin doğru çalışıp çalışmadıkları ara sıra denetlenmelidir. Isıtıcılardan birisi bozulursa hemen değiştirilmeli, eksik ısıtıcı ile otoklav çalıştırılmamalıdır. Elektrikle ilgili kısımların su ile ilintili olup olmadıkları, topraklamanın tam olduğu, teknik elemanlara incelettirilmeli ve bunlardan birisinin bulunması durumunda otoklav çalıştırılmamalıdır. Kapak contasının buhar kaçırması durumunda değiştirilmelidir. OTOKLAVDA SAĞLANAN STRELLİĞİN DENETLENMESİ Tüm koşullara uyularak yapılsa bile otoklavlamadan sonra sterilleme işleminin tam olup olmadığının her işlemde değilse bile belirli aralıklarla denetlenmesi gereklidir. Bu şekilde cihazda olabilecek bir bozukluk veya teknikte uygulanan yanlışlıklar ortaya çıkarılabilir. Otoklavla sağlanan sterilliğin denetlenmesinde çeşitli yöntemler kullanılabilir. Renk Değiştiren Özel Yapışkan Otoklav Bandı İle Denetim: Bu kağıt bantlar şerit rulo şeklinde yapışkan kağıtlar olup, yeterli otoklavlanmadan sonra üzerlerinde çizgiler yada STERİL yazısı ortaya çıkar. Otoklavlanacak şeyler kağıtlara sarılınca bu bantlardan parçalar kesilerek ambalajın yapıştırılmasında kullanılır. Otoklavlamadan sonra bantlarda renkli çizgiler oluşacağından bu sayede hem sterilizasyonun tam olduğu anlaşılır hem de bu durumda stoklanan malzemenin her hangi bir anda sterillenmiş malzeme olduğunun anlaşılması kolay olur. Daha başka yöntemlerde vardır; Browne denetleme tüpleri kullanılarak denetim, Bazı maddelerin ergimesine bakılarak denetim, Bakteri sporları ile sterilizasyonun denetimi, ALEV İLE STERİLLEME ÖZELER

13 Daha çok sıvı ortamlardan örnek alıp ekim yapmaya yarayan aletlerdir. Uç kısmı platin yada..rezistan teli... gibi kolay ısınıp soğuyan ve oksitlenmeyen telden yapılmış olmalıdır. Ucunda bir halka kısmı bulunur. Bu halkanın çapı (2 mm, idrar kültürleri için özellikle 4 mm.lik) ve telin uzunluğunun kısa (45 mm.) olması daha güvenli çalışma bakımından önem taşır. Ucu halkalı tel kısmı madeni bir sapa bağlı olup, bu sapın diğer ucunda el ile tutmak için plastik veya ağaçtan yapılmış bir kısmı bulunur. İĞNE ÖZELER Ucunda halkalı tel yerine düz tel bulunan aynı yapıdaki gereç olup, daha çok katı ortamlardan ve özellikle kolonilerden örnek alıp aktarmaya yarar. Işınlama ile sterillenmiş tek kullanımdan sonra atılan plastik özeler de vardır. ÖZE VE İĞNELERİN KULLANILMASINDA DİKKAT ETİLMESİ GEREKEN NOKTALAR Kullanırken sterillemek amacıyla öze ve iğneler alevde yakılırlar. Bu yakmanın dikkatlice ve kuralına uygun yapılması laboratuvar güvenliği bakımından büyük önem taşır. Uçlarına mikroplu materyal bulaşmış olan bu gereçlerin yakılması esnasında dikkat edilecek en önemli şey öze ve iğnelerin aniden alevin uç kısmındaki mavi alev alanına sokulmamasıdır. Böyle yapılırsa uçlarındaki materyal genleşerek patlar ve henüz mikroplar ölmemişken etrafa saçılırlar. Öze ve iğnelerin önce aleve uzak noktada tutularak uçlarındaki maddelerin yavaşça yanıp karbonize olması beklendikten sonra aleve sokulup tel kısımları kızarıncaya kadar yakılması, sonra metal sap kısımlarının çevrile çevrile aleve yalatılarak sterillenmesi ve kısa bir süre soğumaları beklendikten sonra kullanılmaları gerekmektedir. Mikrobiyoloji İçinde dezenfektan bulunan Su ve deterjanla Paketin üzerine malzemenin

14 Laboratuvarında Kültürlerde Kullanılan Tüpler kaplarda toplanır. Tavsiye EdilenKlorsept 2,500 ppm Su MiktarıLitre:2ltsu TabletSayısı(Adet):1 klor tablet ile hazırlanmış dezenfektanlı su da 30 dak bekletilir. yıkanır. Bol su ile durulanır. Tüpler distile sudan geçirilir. Kuruduktan sonra paketlenir. cinsi ve sterilizasyon tarihi yazılır. Otoklavda steril edilir. Seroloji laboratuarlarınd a kullanılan kontamine cam tüpler İçinde dezenfektan bulunan kaplarda toplanır. Tavsiye EdilenKlorsept 2,500 ppm Su MiktarıLitre:2ltsu TabletSayısı(Adet):1 klor tablet ile hazırlanmış dezenfektanlı su da 30 dak bekletilir. Su ve deterjanla yıkanır. Bol su ile durulanır. Bio kimya testlerinde kullanılacak tüpler distile sudan geçirilir. Kuruduktan sonra kullanılır. Kan taşıma sporları Numune taşıma çantası Her gün Tavsiye Edilen Klorsept5000 ppm Su MiktarıLitre:1ltsu TabletSayısı(Adet):1 klor tablet ile hazırlanmış dezenfektanlı su veya yüzey dezenfektanı ile silinerek temizlenir. Dökülme-sıçrama olduğunda anında sporlar eldiven giyilerek boşaltılır.tavsiye EdilenKlorsept10.000ppm SuMiktarıLitre:1ltsu TabletSayısı(Adet): 2 klor tablet ile hazırlanmış dezenfektanlı su da 30 dakika bekletilerek dezenfekte edilir daha sonra deterjanlı su ile yıkanır. Durulanıp kuruduktan sonra kullanılabilir geri dönüşümlü olmayan enfekte taşıma sporları tıbbi atığa atılır. Her gün Tavsiye Edilen Klorsept5000 ppm Su MiktarıLitre:1ltsu TabletSayısı(Adet):1 klor tablet veya yüzey dezenfektanı ile silinerek temizlenir. Haftada bir Tavsiye Edilen Klorsept5000 ppm Su MiktarıLitre:1ltsu TabletSayısı(Adet):1 klor tablet ile veya yüzey dezenfektanı ile silinerek temizlenir. 30 dak- bekletilir Dökülme-sıçrama olduğunda anında çanta eldivengiyilerek boşaltılır TavsiyeEdilen Klorsept10.000ppm SuMiktarıLitre:1ltsuT Su ve deterjanla yıkanır. Bol su ile durulanır. Kuruduktan sonra kullanılır. Haftada bir Tavsiye EdilenKlorsept10.000ppmmSuMiktarıL itre:1ltsutabletsayısı(adet): 2 klor tablet ile dezenfekte edilir30 dakika kullanılmaz daha sonra deterjanlı su ile yıkanır. Durulanıp kuruduktan sonra kullanılabilir. NOT. numune taşıma çantaları çamaşır

15 Öze uçları Aygaz beki alevinde steril edilir. abletsayısı(adet):2 klor tablet ile hazırlanmış dezenfektanlı su ile silinerek dezenfekte edilir30 dakika kullanılmaz daha sonra deterjanlı su ile yıkanır. Durulanıp kuruduktan sonra kullanılabilir. Otoklav ile sterillemede; 121 derecede (1 kg/cm2 monometre basıncında) dk, 115 derecede (0,5kg/cm2 ) 30 dk. bekletilir. KİRLİLER İÇİN; 121 derecede (1 kg/cm2 monometre basıncında) 45 dakika bekletilir makinasında yıkanmaya uygundur. Kirlendiğinde çamaşırhaneye gönderilerek yıkanabilir. Personel tedbirleri: Laboratuar çalışanlarının kişisel hijyen kurallarına en üst düzeyde uymalıdır.