Doç. Dr. Mehmet KAŞLI Yrd. Doç. Dr. Cüneyt TOKMAK Araş. Gör. Ebru ARSLANER Araş. Gör. Barış DEMİRCİ Araş. Gör. Orhan Can YILMAZDOĞAN

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Doç. Dr. Mehmet KAŞLI Yrd. Doç. Dr. Cüneyt TOKMAK Araş. Gör. Ebru ARSLANER Araş. Gör. Barış DEMİRCİ Araş. Gör. Orhan Can YILMAZDOĞAN"

Transkript

1

2

3 ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ "BURSA, ESKİŞEHİR, BİLECİK TE TERMAL TURİZM" SEKTÖR ARAŞTIRMASI Doç. Dr. Mehmet KAŞLI Yrd. Doç. Dr. Cüneyt TOKMAK Araş. Gör. Ebru ARSLANER Araş. Gör. Barış DEMİRCİ Araş. Gör. Orhan Can YILMAZDOĞAN Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı Mali Destek Programları kapsamında hazırlanan bu yayının içeriği Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı ve/veya Kalkınma Bakanlığı nın görüşlerini yansıtmamakta olup, içerik ile ilgili tek sorumluluk yararlanıcı Eskişehir Osmangazi Üniversitesi ne aittir. KASIM 2012 i

4 İÇİNDEKİLER TABLOLAR LİSTESİ İV ŞEKİLLER LİSTESİ V 1. YÖNETİCİ ÖZETİ 8 I. BÖLÜM KÜRESEL TURİZM SEKTÖRÜ TÜRKİYE TURİZM SEKTÖRÜ Konaklama Yiyecek-İçecek Eğlence Yerleri Ulaşım Turistik Talebin Yapısı Turizm Sektörüne Sağlanan Devlet Teşvikleri TR41 BÖLGESİ'NDE TURİZM BÖLÜM KÜRESEL TERMAL TURİZM Dünya da Termal Turizmin Kısa Tarihçesi Dünya da Önemli Jeotermal Kuşaklar Çağdaş Dünyada Termal Turizmin Durumu Termal Turizmle İlgili Tanımlar Sağlık Turizmi Kapsamında Termal Turizm TÜRKİYE'DE TERMAL TURİZM TR41 BÖLGESİ'NDE (BURSA, ESKİŞEHİR, BİLECİK) TERMAL TURİZM Bursa Eskişehir Bilecik BÖLÜM BURSA, ESKİŞEHİR, BİLECİK'TE TERMAL TURİZM SEKTÖRÜ ARAŞTIRMASI Yöntem TR41 Bölgesi Termal Turistik Arz Analizi Termal Turizm Merkezlerindeki Yiyecek-İçecek İşletmelerinin Analizi 96 ii

5 TR41 Bölgesi Termal Turistik Talep Analizi Talep Analizi Aşamaları Talep Analizine İlişkin Bulgular Turistlerin genel profiline ilişkin bulgular Turistlerin Bölge Hakkındaki Düşüncelerine Yönelik Bulgular 119 SONUÇ 121 ÖNERİLER 125 POTANSİYEL YATIRIMCILARA ÖNERİLER 125 Devlet 125 Girdi koşulları 125 İlgili ve destekleyici aktörler 125 Talep koşulları 125 Rekabet koşulları 125 Rekabet koşulları 128 MEVCUT TURİZM İŞLETMELERİNE ÖNERİLER 129 KAYNAKÇA 131 EKLER 136 EK-1. KAPLICALARA YURTDIŞINDAN GELEN YABANCI KONUKLAR (2010) 136 EK-2. İL KAPLICALARINA YURTDIŞINDAN GELEN YABANCI KONUKLAR (2010) 139 BURSA 139 İZMİR 141 AFYON 143 ANTALYA 144 AYDIN 145 BALIKESİR 146 EK-3. KONAKLAMA İŞLETMELERİ ANKET FORMU 147 EK-4. YİYECEK-İÇECEK İŞLETMELERİ ANKET FORMU 151 EK-5. ZİYARETÇİ ANKET FORMU 155 iii

6 TABLOLAR LİSTESİ Sayfa No Tablo1. Turizm Sektöründeki Başlıca Kurum ve Kuruluşlar 23 Tablo 2. Turizm İşletmesi ve Turizm Yatırımı Belgeli Konaklama Tesisleri 25 Tablo 3. Bölgelere Göre Turizm Belgeli Yeme-İçme Tesislerinin Sayısı 26 Tablo 4. Bölgelere Göre Turizm Belgeli Eğlence Yerlerinin Sayısı 28 Tablo 5. Türlerine Göre Turizm Belgeli Eğlence Yerlerinin Sayısı 29 Tablo 6. Tesislere Geliş Sayısı, Geceleme, Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk Oranlarının Yıllara Göre Dağılımı 32 Tablo 7. Örnek Yatırım ve Teşvik Tablosu 36 Tablo 9. Turizm ürünleri 39 Tablo 8. Müzeler 40 Tablo 10. Turizm İşletme Belgeli Tesisler 41 Tablo 11. Turizm Yatırımı Belgeli Tesisler 41 Tablo 12. Eskişehir'deki Konaklama İşletmelerinde Doluluk Oranları 42 Tablo 13. Geleneksel ve Çağdaş Sağlık Turizmi Kavramlarının Mukayesesi 52 Tablo 14. Termal Tesis Yatak Kapasiteleri 63 Tablo 15. Türkiye'yi Termal Amaçlı Ziyaret Edenlerin Ülkelere Göre Dağılımı 64 Tablo 16. Türkiye de Termal Turizm Merkezleri (TM) / Kültür Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri (KTKGB) 66 Tablo 17. Bursa nın Termal Kaynakları 73 Tablo 18. Bursa İli Kaplıcaları'na Gelen Yabancı Turistler 74 Tablo 19. Eskişehir in Termal Kaynakları 75 Tablo 20. Araştırmaya Katılan Konaklama Tesislerinin Dağılımı 84 Tablo 21. Bölgelere Göre Uygulanan Anket Sayıları 106 Tablo 22. Turistlerin Hizmet Kalitesi İle İlgili Düşünceleri 120 iv

7 ŞEKİLLER LİSTESİ Sayfa No Şekil 1. Turistlerin Ulaşım Tercihleri 17 Şekil 2. Turistlerin Ziyaret Amaçları 18 Şekil 3. Bölgelere Göre Turist Varışları 18 Şekil 4. Bölgelere Göre Turizm Gelirleri 19 Şekil 5. Turist Varışlarındaki İlk 10 Ülke 20 Şekil 6. Turizm Gelirlerindeki İlk 10 Ülke 21 Şekil 7. Bölgelere Göre Turist Çıkışları 22 Şekil 8. Hava Taşıma İşletmesi Sayıları 30 Şekil 9. Teşvik Sistemi 35 Şekil 10. Otellerin Yıllara Göre Doluluk Oranları (%) 42 Şekil 11. TR41 Bölgesi ne En Fazla Turist Gönderen Ülkeler 43 Şekil 12. TR41 Bölgesi nde Aylara Göre Otel Doluluk Oranları 44 Şekil 13. Yerli ve Yabancı Turistlere Ait Konaklama Sayıları 45 Şekil 14. Ortalama Geceleme Miktarı (Yerli ve Yabancı) 45 Şekil 15. Kuzey Amerika daki Spa Endüstrisinin Türlerine Göre Pazar Payları 53 Şekil 16. Türkiye Jeotermal Kaynaklar Haritası 65 Şekil 17. Türkiye deki Termal Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri ve Termal Merkezler 70 Şekil 18. İşletmelerin Türlerine Göre Dağılımı 85 Şekil 19. İşletme Konaklama Kapasitelerinin Dağılımı 85 Şekil 20. İşletmelerin Aylara Göre Doluluk Oranları 87 Şekil 21. İşletmelerin kişi başına ortalama fiyatları 88 Şekil 22. İşletmelerin Hizmet Sürelerinin Dağılımı 89 Şekil 23. İşletmelerde Çalışan Kadrolu Personel Sayıları 89 v

8 Şekil 24. İşletmelerde Çalışan Geçici Personel Sayıları 90 Şekil 25. İşletmelerde Gerçekleşen Konaklamaların Sürelerine Göre Dağılımı 91 Şekil 26. Termal Turizm Müşterilerinin Beraberinde Bulunan Kişi Sayıları 92 Şekil 27. Turistlerin Geldikleri Bölgelere Göre Dağılımı 93 Şekil 28. Turistlerin Termal İşletmelere Geliş Amaçları 94 Şekil 29. İşletmelerin Elde Ettikleri Gelirin Mevsimlere Göre Dağılımı 95 Şekil 30. Gelirin Kaynağına Göre Dağılımı 96 Şekil 31. Yiyecek-İçecek İşletmelerinin Oturma Kapasiteleri 97 Şekil 32. Yiyecek-İçecek İşletmelerinin Aylara Göre Doluluk Oranları 98 Şekil 33. Yiyecek-İçecek İşletmelerinin Hizmet Süreleri 98 Şekil 34. Yiyecek-İçecek İşletmelerindeki Kadrolu ve Geçici Personel 99 Şekil 35. İşletme Gelirlerinin Kaynağına ve Mevsimlere Göre Dağılımı 100 Şekil 36. Yiyecek-İçecek İşletmesi Müşterilerinin Profili 100 Şekil 37. Yiyecek-İçecek İşletmesi Müşterilerinin Tekrar Geliş Sayıları 101 Şekil 38. Araştırmaya Katılanların Cinsiyete Göre Dağılımı 107 Şekil 39. Araştırmaya Katılan Turistlerin Yaş Dağılımı 108 Şekil 40. Araştırmaya Katılanların Cinsiyete Göre Dağılımı 108 Şekil 41. Turistlerin Aylık Gelir Dağılımı 109 Şekil 42. Turistlerin Ziyaret Amaçları 110 Şekil 43. Turistlerin Geldikleri Bölgeler 111 Şekil 44.Turistlerin Termal Bölgeyi Ziyaret Sayıları 112 Şekil 45. Turistlerin Termal Bölge ve Çevresi ile İlgili Bilgi Düzeyleri 113 Şekil 46. Ziyaretçilerin Beraberindekiler 114 Şekil 47. Turistlerin Termal Bölgeyi Tercih Nedenleri 115 Şekil 48. Tekrar Gelme veya Tavsiye Niyeti 116 vi

9 Şekil 49. Ziyaretçilerin Bölgedeki Tatil Maliyeti İle İlgili Algıları 117 Şekil 50. Ziyaretçilerin Yiyecek-İçecek Fiyatları İle Algıları 118 Şekil 51. Ziyaretçilerin Hediyelik Eşya Fiyatları ile İlgili Algıları 118 vii

10 1. YÖNETİCİ ÖZETİ Dünya Seyahat ve Turizm Konseyi (WTTC)'nin Türkiye ile ilgili yayınladığı kitabında, Turizmin Ekonomik Etkileri açısından çarpıcı bilgiler bulunmaktadır. WTTC'ye göre 2011 yılında, Türkiye'deki seyahat ve turizm faaliyetlerinin Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYH)'ya doğrudan katkısı 5,1 milyar TL'dır. Bu katkı GSYH'nın %4,3'üne karşılık gelmektedir. Dolaylı katkılar da dikkate alındığında seyahat ve turizmin katkısı 141,8 milyar TL'ye ulaşmaktadır. Bu katkının GSHY'ya oranı ise %10,9'dur. Seyahat ve turizm sektörünün doğrudan kişilik bir istihdam oluşturduğu belirlenmiştir. Dolaylı istihdam da dikkate alındığında seyahat ve turizm sektöründeki istihdam miktarının 1,9 milyon kişiye ulaştığı ve bu sayının toplam istihdama katkısının %8,1 olduğu belirlenmiştir. Turizm yatırımları açısından bakıldığında ise 2011 yılında turizm yatırımlarının 29,3 milyar TL ulaşarak toplam yatırım içerisinde %8,6'lık paya ulaştığı görülmektedir. GSYH'ya katkısı bakımından Türk Turizm Sektörü, dünya ülkeleri arasında 13. sıradadır. Turizm sektöründeki istihdam açısından ise Türkiye dünya sıralamasında 27.'dir (WTTC, 2012). Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü (UNWTO) verilerine göre 2011 yılı itibari ile ziyaretçiler açısından ilk 10 içindeki ülkeler ve ziyaretçi sayıları ise şöyledir: Fransa (79,5 milyon kişi), Amerika Birleşik Devletleri (62,3 milyon kişi), Çin (57,6 milyon kişi), İspanya (56,7 milyon kişi), İtalya (46,1 milyon kişi), Türkiye (29,3 milyon kişi), İngiltere (29,2 milyon kişi), Almanya (28,4 milyon kişi), Malezya (24,7 milyon kişi) ve Meksika (23,4 milyon kişi). İlk 10 ülke, 2011 yılında dünyada gerçekleştirilen uluslararası seyahatlerin %44,5'lik kısmına (437,2 milyon kişi) sahip olmuştur (UNWTO, 2012). Türkiye, yabancı turist sıralamasında 6. sıraya yükselmiştir. Ancak elde edilen turizm gelirlerine bakıldığında ise ilk 10 ülke arasında bulunmadığı görülmektedir. Bu durum Türk Turizmi açısından en büyük sorunlardan biridir. 8

11 Termal turizmin Türkiye'nin yaşadığı bu sorunun çözümüne önemli katkılar vereceği düşünülmektedir. Termalizm, doğaya dayalı suların ısı, mineral ve radyoaktiflik gibi özelliklerinden yararlanılarak sağlık etkinliklerinde kullanılması ve bu etkinliklerin bilimsel esaslarla ele alınması temelinde yapılan faaliyetler olarak tanımlanmaktadır (Sevindi ve Özdemir, 2001). Sağlık turizmi kaynaklarından biri olan termalizm, doğaya dayalı suların ısı mineral ve radyoaktiflik gibi özelliklerinden yararlanılarak sağlık etkinliklerinde kullanılması ve bu etkinliğin bilimsel esaslarla ele alınmasını ifade eder. Termal kaynaklar ile ilgili olarak gelişen turistik aktiviteler ise termal turizm olarak değerlendirilmektedir (Bulut, 1998). Dünya Turizm Örgütü verilerine göre (2012), sağlık ile ilgili seyahatler, dini amaçlar ve arkadaş, akraba ziyaretleri ile birlikte turistik seyahatlerin %27 sini oluşturmaktadır. Uluslararası Kaplıcalar Birliği (ISPA) ne göre 2008 yılında Singapur nüfusunun %68 i, Avusturya nüfusunun %42 si, İtalya nüfusunun %39 u, İspanya nın %37 si aktif olarak kaplıcalardan yararlanmıştır. Termal turizm endüstrisinin geneline bakıldığında günübirlik termal tesislerin, tüm termal tesisler içindeki payının %79 olduğu anlaşılmaktadır. İkinci sırada %8,8 ile otellere ait kaplıcalar gelmektedir. Medikal kaplıca tesisleri ise %8,7 lik pay ile üçüncü sıradadır. Diğer termal tesisler, ise doğal maden suları ile ilgili olanlardır. Dünya genelindeki kaplıcaların çoğunluğu Kuzey-Doğu da (%24) ve Güney-Batı da (%23) bulunmaktadır. Kaplıca tesislerinin üçte ikisi bünyelerinde cilt bakım işlemlerini de barındıran tesislerden oluşmaktadır (ISPA, 2010). Avrupa Kaplıcalar Birliği (ESPA) ne göre 2009 yılında termal turist sayısının 143 milyon kişi olduğu belirlenmiştir. Kaplıcaların sundukları hizmetlerin en başında 9

12 %86 ile masaj hizmetleri gelmektedir. Masaj hizmetlerini saç ve cilt bakımı (%9) izlemektedir. Elde edilen gelirin %78 i bu hizmetlerden elde edilen gelirden oluşmaktadır. Termal turizm sektöründe istihdam edilen kişi sayısı 2011 yılı itibari ile e ulaşmıştır. Son yıllarda paketler içerisinde erkeklere yönelik aktiviteler sunulsa da kaplıcaların ağırlıklı olarak kadın müşterilere hizmet verdiği görülmektedir. Diğer müşteri gruplarının ise düğün organizasyonları yapanlar, çiftler, hamile kadınlar, yaş arası gençler ve sporculardan oluştuğu anlaşılmaktadır. ISPA ABD de her yıl termal turizm ile ilgili 4 önemli konuda (termal turizm geliri, termal ziyaretçi sayısı, termal merkez sayısı, termal turizmdeki istihdam sayısı) istatistik yayınlamaktadır. En son yayınlanan 2011 yılı verilerine göre termal turizm merkezlerinin ziyaretçi sayısı, 156 milyona ulaşmış ve bu ziyaretçilerden 13,4 milyar ABD Doları gelir elde edilmiştir. Tüm ABD de termal nitelikli olarak hizmet veren merkez sayısı ise olarak belirlenmiştir merkezde istihdam edilen işgören sayısının ise kişi olduğu değerlendirilmektedir. Asya-Pasifik Bölgesi ndeki termal merkezi ziyaret eden turistlerden her yıl ortalama olarak 2 milyar ABD Doları gelir elde edilmektedir. Termal turizm merkezlerinde istihdam edilen işgören sayısı ise dir. Bu merkezlerdeki yöneticiler ile yapılan bir araştırmaya göre, yöneticilerin %60 ından fazlası termal turizm alanındaki gelişmenin artarak devam edeceği konusunda görüş bildirmişlerdir. Yöneticiler aynı zamanda termal turizm alanındaki gelişmelerin bu alanda yeni iş fırsatları doğuracağını da düşünmektedirler ( 10

13 Türkiye, önemli bir jeotermal kuşak üzerinde yer almaktadır. Bu nedenle kaynak zenginliği ve potansiyeli açısından değerlendirildiğinde dünyada ilk yedi ülke arasına girmektedir. Bu zenginliği ifade eden, termal suların debi ve sıcaklıkları ile fiziksel ve kimyasal özellikleridir. Türkiye de, sıcaklıkları 20 C-110 C arasında, debileri ise lt/sn arasında değişebilen 1.000'in üzerinde kaynak bulunmaktadır. Türkiye, termal kaynak bakımından Avrupa'da birinci sıradadır. Bu kaynaklar ile 200' ün üzerinde termal merkez oluşturulmuştur. Türkiye deki kaynakların büyük bir kısmının doğal çıkışa sahip, kur tedavisi için gerekli olan eriyik maden değeri yüksek, kükürt, radon ve tuz bakımından zengin olması, kür sezonunun uzun olması ve kaynakların bulunduğu bölgelerin iklimsel özelliklerinin uygunluğu gibi faktörler, bu kaynakları Avrupa daki kaynaklara göre avantajlı hale getirmektedir. Türkiye'nin termal kaynak miktarı 1,36 milyon yatak kapasitesini kaldırabilecek büyüklüktedir. Şu anda turizmdeki mevcut yatak kapasitesinin (yaklaşık 650 bin) sadece %3'ünün termal nitelikli tesislere ait olduğu düşünüldüğünde potansiyel net bir şekilde görülmektedir (Sağlık Turizmi Derneği, 2010). Türkiye'nin 2020 yılındaki hedefi, termal nitelikli yatak kapasitesinin 1 milyona çıkarılmasıdır. Termal kaynaklardan yararlananlar ile ilgili yapılan araştırmaların birçoğunda, yaşlı nüfusun termal tesislerden yararlanan en büyük kitleyi oluşturduğu görülmektedir. Bu durum, Türkiye'deki mevcut ve potansiyel termal turizm yatırımcıları için çok önemli bir fırsattır. Mevcut istatistikler, dünya nüfusunun hızla yaşlandığını göstermektedir. Özellikle gelişmiş dünya ve Avrupa ülkelerindeki yaşlı nüfus hızla artmaktadır. Dünya Bankası verilerine göre Avrupa daki yaşlı nüfusun toplam nüfus içindeki payı %10'un üzerindedir. Bu oran İtalya, Yunanistan, İsveç, Japonya gibi ülkelerde %15'in üzerine çıkmaktadır. Gelir ve turizm faaliyetlerine katılma 11

14 bakımından oldukça ileri düzeyde olan bu ülkeler termal turizm açısından çok önemli bir potansiyeli barındırmaktadır. Türkiye'nin zengin termal kaynakları açısından önemli bölgelerinden biri TR41 (Bursa, Eskişehir, Bilecik) Bölgesi'dir. Türkiye'nin en eski termal merkezlerinden biri olan Bursa'nın da içinde bulunduğu bu bölge, termal turizm açısından henüz hak ettiği yerde değildir. TR41 Bölgesi nin termal amaçlı yeterli sayıda turiste ulaşamadığı, bölge ile ilgili verilerden anlaşılmaktadır. Bölgedeki geceleme sayıları bu düşünceyi desteklemektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığı verilerine göre, TR41 Bölgesini ziyaret eden yabancı ziyaretçilerin ortalama kalış süreleri toplam tesis türlerinde (otel, motel, pansiyon, tatil köyü, kamping, kaplıca) 3,3 tür. Kaplıcalardaki ortalama kalış süresi ise 1,3 tür ( İllere ve ilçelere göre ortalama kalış süresine baktığımızda ise Bilecik te toplamda 3,4 yabancı, 1,9 yerli; Bursa da 1,8 yabancı, 2,2 yerli ve Eskişehir de 2,9 yabancı, 1,8 yerli ziyaretçi geceleme sayılarının bulunduğu görülmektedir. Bursa, Eskişehir ve Bilecik teki tesis doluluk oranları son 10 yıllık dönemde %44 ün üzerine çıkamamıştır. 10 yıllık ortalama tesis doluluk oranı Bursa da %39, Eskişehir de %35 olarak gerçekleşmiştir. Türkiye genelinde turizm işletme belgeli tesislerdeki ortalama doluluk oranı ise aynı dönemde %48 dir (TR41 Bölge Planı,2011). Bu veriler, Bölge illerinin bir varış noktasından ziyade bir geçiş noktası olduğunu göstermektedir. Türkiye'de 4 adet Termal Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi ile 70 adet Termal Turizm Merkezi bulunmaktadır. Bu merkezlerden 4 tanesi ise TR41 Bölgesi'nde bulunmaktadır. Bursa Dağyenice Termal Turizm Merkezi, Bursa Mustafakemalpaşa Tümbüldek Termal Turizm Merkezi, Eskişehir Kızılinler Termal Turizm Merkezi ve Eskişehir Mihalgazi Sakarıılıca Termal Turizm Merkezi, bölgedeki termal turizm merkezleridir. Termal merkez ilan edilen bu alanlardaki gelişmelerin 12

15 çok daha sağlıklı yürüyeceği düşünülmektedir. Şimdiden uygulama planları hazırlanan ve yakın zamanda inşaata başlanacak olan Dağyenice ve Kızılinler'de bölgedeki mevcut tüm yatak kapasitesinin üzerine çıkılacaktır. Dağyenice'de kurulacak olan termal tatil köyünün 7.000, Kızılinler Termal Turizm Merkezi'ndeki yatak kapasitesinin ise olması planlanmaktadır. Bu merkezlerin Termal Kültür ve Turizm Gelişim Bölgesi kapsamına alınması için çabalar devam etmektedir. Yeni teşvik paketiyle termal turizm yatırımı yapmak isteyen yatırımcıların 5. bölge desteğinden faydalanacağı düşünüldüğünde bu merkezlerin kısa sürede çok büyük bir atılım yapacağı beklenmektedir. Bu konudaki çalışmalar tüm paydaşların işbirliği ile yürütülmektedir. TR41 Bölgesi'nde termal turizm sektörüne yönelik araştırma için 3 farklı ölçek kullanılmıştır. Geliştirilen ilk ölçek, sektöre yönelik talebin özelliklerini ve ziyaretçilerin hizmet kalitesi algılarını belirlemek amacı ile turistlere uygulanmıştır. 2. ölçek turistlere hizmet veren konaklama işletmelerine uygulanmıştır. 3. ölçek ise termal merkezlerde hizmet veren yiyecek-içecek işletmelerine uygulanmıştır. Üç farklı ölçek kullanılarak termal turizm alanındaki önemli paydaşların görüşlerinin ve mevcut durumlarının yansıtılabilmesi ve sonrasında potansiyel ve mevcut yatırımcılara rehberlik edilebilmesi amaçlanmıştır. Araştırmadan elde edilen temel bulgular şöyledir: TR41 Bölgesindeki termal turizm işletmelerinin çoğunluğu küçük işletmedir. İşletmelerin çoğunluğunun kapasitesi odadır. İşletmelerin tamamının 12 ay boyunca hizmet veriyor olması sevindiricidir. Türk Turizminin yaşadığı mevsimsellik sorununun termal turizm işletmeleri için geçerli olmadığı ortaya çıkmıştır. Ancak termal turizm işletmelerinin de yaz aylarında daha yoğun olduğu görülmektedir. TR41 Bölgesi termal merkezlerinin Türkiye'deki benzerlerinden farklı olarak daha çok genç ve orta 13

16 yaştaki müşterilere hizmet veren bir yapısının bulunduğu görülmektedir. Konaklama işletmelerinde istihdam edilen personelin 12 ay boyunca kesintisiz istihdamının sağlandığı görülmektedir. Yiyecek-içecek işletmelerinde ise geçici istihdamın da önemli bir oran teşkil ettiği anlaşılmaktadır. TR41 Bölgesi Turizminin temel sorunlarından biri olan konaklama sürelerinin kısalığı termal turizm işletmeleri için de geçerlidir. Doluluk oranları ise 12 ay boyunca %50'nin üzerindedir. Bölgedeki termal tesislere yönelen turistik talebin önemli oranda genç ve orta yaştan oluşması, işletmelerin kitlesel tatillere uygun bir işletmecilik yapmasını zorunlu kılmaktadır. Ziyaretçilerin geliş amaçlarına bakıldığında gezi/eğlencenin önemli bir faktör olduğu ortaya çıkmaktadır. Gerek ziyaretçilerin profili ve geliş amacı, gerekse işletmecilerin görüşleri ve yerinde yapılan ziyaretler, TR41 Bölgesi'ndeki termal tesislerde tedaviye yönelik hizmetlerin oldukça yetersiz olduğunu ortaya çıkarmıştır. TR41 Bölgesi nden farklı olarak, Türkiye'deki benzer termal merkezlerde yapılan araştırmalar, ziyaretçilerin yaklaşık yarısının 61 yaş ve üstü kişilerden oluştuğunu göstermektedir. Bu kişilerin termal tesislere geliş amaçlarının en başında ise tedavi olma bulunmaktadır. 61 yaş ve üzeri kişilerin büyük oranda emeklilerden oluşması onların tatile olan bağlılıklarını önemli oranda azaltmaktadır. Bu durum termal turizm işletmelerine doluluk oranlarını artırma açısından önemli bir potansiyel sunmaktadır. Ancak işletmelerin bu gruptaki kişilerin sağlık ihtiyaçlarını karşılayacak imkanlar hazırlamaları ve bu konuda daha titiz davranmaları gerekmektedir. Bölgeye yönelen turistik talep açısından en önemli çekiciliğin doğal güzellikler olduğu belirlenmiştir. Bunun yanında daha önceki ziyaretlerden duyulan memnuniyet ve başkalarının tavsiyesi de tercihte önemli etkenler olarak belirlenmiştir. Yeni müşteri oranının %20'lerde kalması tanıtım sorunları 14

17 bulunduğuna işaret etmektedir. Bölge ziyaretçilerinin büyük bir kısmının (%83) bölgeye tekrar gelmeyi veya başkalarına tavsiye etmeyi düşünmesi memnuniyet vericidir. Ancak bölgenin ucuz termal merkez olarak algılanması ve bölgeye gelen turistlerin yarıdan fazlasının TL'nin altında aylık gelirinin bulunması bölge termal işletmeleri açısından olumsuz bir durumdur. Yabancı turist sayısının toplam turistler içindeki payının %10'lar düzeyinde bulunması da olumsuz olarak değerlendirilmektedir. 15

18 I. BÖLÜM 1.1. KÜRESEL TURİZM SEKTÖRÜ Turizm ile ilgili dünyadaki en önemli kurumlardan biri, Dünya Turizm Örgütü (UNWTO)'dür. Bu örgüt, her yıl dünya turizmi ile ilgili istatistikler ve turizm trendlerine yönelik kitaplar yayınlamaktadır. Bu yayınlar, tüm turizm otoriteleri açısından en önemli başvuru kaynaklarından biridir. Dolayısı ile turizm sektörünün küresel durumunu değerlendirmek için bu verilere bakmak gerekmektedir. Dünya Turizm Örgütü verilerine göre, yılları arasında turistik varışlar, 400 milyon kişiden 983 milyon kişiye ulaşmıştır yılı itibariyle dünyada 983 milyon kişi turizm amaçlı olarak uluslararası seyahat gerçekleştirmiştir. Uluslararası olarak gerçekleştirilen bu turistik seyahatler nedeniyle ortaya çıkan ticaretin büyüklüğü ise 1 trilyon dolardır. Dünya Turizm Örgütü 2012 yılı verilerine göre, turizm amaçlı olarak gerçekleştirilen uluslararası seyahatlerin, özellikle Temmuz ayı başında en yüksek değere ulaştığı görülmektedir (120 milyon). Şubat ayı, turistik seyahatler açısından en düşük aydır. Mart ayı ile birlikte yükseliş eğilimine giren dünya turizminin Mayıs ayı ile birlikte artış hızı en üst seviyeye çıkmakta ve bu yükseliş Haziran ayı ortalarına kadar devam etmektedir. Temmuz ayı ile birlikte düşüş başlamakta ve bu düşüş Kasım ayına kadar devam etmektedir. Kasım ve Aralık aylarında ise nispeten küçük de olsa bir artış söz konusudur. Ocak ve Şubat aylarında ise uluslararası turistik seyahatler açısında dip noktaya ulaşılmaktadır. Bu aylardaki ziyaretçi ortalaması, yaklaşık olarak 60 milyon kişidir. Aylar itibarıyla ortaya çıkan uluslararası turizm hareketlerine bakıldığında, dünya genelinde de turizm faaliyetlerinin Türkiye dekine benzer olarak Mayıs-Ağustos döneminde yoğunlaştığı görülmektedir. 16

19 Turizm faaliyetlerinin en önemli unsurlarından biri olan ulaştırma açısından 2011 yılındaki durum şöyledir: Dünyada gerçekleştirilen uluslararası seyahatlerin %51'i havayolu ile yapılmıştır. Havayolunu %41 ile karayolu izlemektedir. Suyolu ile gerçekleştirilen seyahatler %6, demiryolu ile ise %2'dir. Şekil 1. Turistlerin Ulaşım Tercihleri, % 2% 41% 51% Havayolu Karayolu Suyolu Demiryolu Kaynak: UNWTO,2012 Uluslararası seyahat gerçekleştiren turistlerin seyahat amaçlarına bakıldığında en önemli payın, %51 ile "boş zaman değerlendirme ve tatil" e ait olduğu anlaşılmaktadır. Arkadaş ve akraba ziyareti, sağlık ve dini amaçlar ise %27'lik bir paya sahiptir. İş ve meslek ile ilgili amaçların oranı ise %15'dir. %7 lik kesim ise seyahat amacını belirtmemiştir. 17

20 Şekil 2. Turistlerin Ziyaret Amaçları, 2011 Boş zaman değerlendirme ve tatil 15% 7% 51% Arkadaş ve akraba ziyareti, sağlık ve dini amaçlar 27% İş ve meslek ile ilgili amaçlar Blirtilmeyen Kaynak: UNWTO,2012 Dünya turizm hareketlerinin (963 milyon kişi) bölgelere göre dağılımına bakıldığında (2011), ilk sırada %51,3 ile Avrupa Kıtası bulunmaktadır. Avrupa Kıtası'nı sırasıyla %22,1 ile Asya ve Pasifik, %15,9 ile Amerika Kıtası, %5,6 ile Ortadoğu ve %5,1 ile Afrika izlemektedir. Şekil 3. Bölgelere Göre Turist Varışları, Avrupa Asya ve Pasifik Amerika Ortadoğu Afrika Kaynak: UNWTO,

21 Elde edilen turizm gelirleri bakımından ise (1 trilyon 30 milyar $) alınan paylar değişse de sıralamanın aynı olduğu görülmektedir. 1.sırada %45 ile Avrupa bulunmaktadır. Asya ve Pasifik'in payı %28,1, Amerika'nın payı %19,3, Ortadoğu'nun payı %4,5 ve Afrika'nın payı %3,2 dir. Şekil 4. Bölgelere Göre Turizm Gelirleri, Avrupa Asya ve Pasifik Amerika Ortadoğu Ortadoğu Kaynak: UNWTO, yılı itibari ile ziyaretçiler açısından ilk 10 içindeki ülkeler ve ziyaretçi sayıları ise şöyledir: Fransa (79,5 milyon kişi), Amerika Birleşik Devletleri (62,3 milyon kişi), Çin (57,6 milyon kişi), İspanya (56,7 milyon kişi), İtalya (46,1 milyon kişi), Türkiye (29,3 milyon kişi), İngiltere (29,2 milyon kişi), Almanya (28,4 milyon kişi), Malezya (24,7 milyon kişi) ve Meksika (23,4 milyon kişi). İlk 10 ülke, 2011 yılında dünyada gerçekleştirilen uluslararası seyahatlerin %44,5'lik kısmına (437,2 milyon kişi) sahip olmuştur. 19

22 Şekil 5. Turist Varışlarındaki İlk 10 Ülke, Kaynak: UNWTO,2012 Elde edilen turizm gelirleri açısından ise durum değişmektedir. İlk sırada 116,3 milyar$ ile Amerika Birleşik Devletleri bulunmaktadır. Bu ülkeyi sırasıyla 59,9 milyar$ ile İspanya, 53,8 milyar$ ile Fransa, 48,5 milyar$ ile Çin, 43 milyar$ ile İtalya, 38,8 milyar$ ile Almanya, 35,9 milyar$ ile İngiltere, 31,4 milyar$ ile Avustralya ve 27,7 milyar$ ile Makao ve Hong Kong izlemektedir. Turist sayıları açısından ilk 10'un içerisinde yer alan Türkiye, Malezya ve Meksika gelir açısından ilk 10 ülke arasına girememiştir. Turizm gelirleri açısından ilk 10 ülkenin Dünya turizm gelirlerindeki payı ise %44,2 (455,3 milyar$) olarak gerçekleşmiştir. 20

23 Şekil 6. Turizm Gelirlerindeki İlk 10 Ülke, Kaynak: UNWTO,2012 Turist gönderme açısından verilere bakıldığında (2011), en çok turist gönderen bölgenin 516,6 milyon kişi ile (%52,5) Avrupa, 215,3 milyon kişi (%21,9) ile Asya ve Pasifik, 162 milyon kişi ile (%16,5) Amerika, 36 milyon kişi ile (%3,7) Ortadoğu ve 29,3 milyon kişi (%3) ile Afrika Bölgeleri olduğu belirlenmiştir. Çıkış noktası belirlenemeyen turistlerin oranı ise %2,4'tür. Kendi ülkesinden ayrılan turistlerin %77,7'si (763,8 milyon kişi) yine ülkesinin de içinde bulunduğu bölgeleri ziyaret etmiştir. Başka bölgelere ziyaret gerçekleştirenlerin oranı ise %19,9'dur (195,3 milyon kişi). Veriler, Avrupa'nın hem turistlerin varış noktası olarak hem de turist gönderme açısından ilk sırada bulunduğunu göstermektedir. Bu bağlamda turistik ziyaretlerde, yakınlığın oldukça önemli olduğundan bahsetmek mümkündür. 21

24 Şekil 7. Bölgelere Göre Turist Çıkışları, Avrupa Asya ve Pasifik Amerika Ortadoğu Afrika Bilinmeyen Kaynak: UNWTO,

25 1.2. TÜRKİYE TURİZM SEKTÖRÜ Çalışmanın bu bölümünde, turizm sektörünün Türkiye'deki görünümü ortaya konulmaktadır. Bu görünüm, sektörün arz ve talep durumu, ilgili kurum ve kuruluşlar, yatırımları etkileyen teşvikler ve turizm çeşitleri şeklinde başlıklandırılmaktadır. Turizm Sektöründeki Kurum ve Kuruluşlar Turizm sektöründeki kurum ve kuruluşları, kamu kurumları ve meslek örgütleri şeklinde sınıflamak mümkündür. Tablo 1'de verilen kurum ve kuruluşlar, ülke düzeyinde faaliyet gösteren ve bilinirliği yüksek kurumlardır. Bunların yanında ülke genelinde ve bölgesel bazda faaliyette bulunan birçok kurum ve kuruluş da bulunmaktadır. Tablo1. Turizm Sektöründeki Başlıca Kurum ve Kuruluşlar Kurum Adı Kısaltması Görevi Web Adresi T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Türkiye Seyahat Acentaları Birliği Türkiye Otelciler Federasyonu Turist Rehberleri Birliği Turizm Geliştirme Vakfı TCKTB Türkiye'deki turizm yasası ve politikasından sorumludur. TÜRSAB Seyahat acentacılığı mesleğinin çatı kuruluşudur. TÜROFED Otel sektörünün çatı kuruluşudur. TUREB Turist rehberliği mesleğinin çatı kuruluşudur. TUGEV Türkiye'nin turistik değerlerinin yurt içi ve yurt dışında tanıtılması için evakfi.org/ çalışmaktadır. 23

26 Turistik Otelciler, Yatırımcılar ve İşletmeciler Birliği TUROB Otelcilik alanındaki işletmelerin aralarındaki işbirliğini geliştirmek üzere çalışmalar yapmaktadır. Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü SHGM Havacılık faaliyetlerini kanunlar, yönetmelikler ve talimatlar çerçevesinde yürütmek üzere kurulmuş bir kamu kurumudur. Türkiye Resmi Turizm Portalı GOTURKEY Türkiye'nin etkin tanıtımı için kurulmuş bir web portalıdır. Türkiye Turizm Yatırımcıları Derneği TYD Türkiye'de turizm yatırımı yapmak isteyenlere yardımcı olmak ve yatırımcılar arası ilişkileri geliştirmek üzerine çalışmalar yapmaktadır. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu TTOK Türkiye'nin turizm alanındaki en eski kurumlarından biri olarak Türk Turizmi'nin geliştirilmesi üzerine çalışmalar yapmaktadır. Turizm Araştırmaları Derneği TURAD Turizm sektöründeki uzmanların birikimlerinin paylaşılması amacıyla çalışmalar yürütmektedir Konaklama Bu bölümde, Türkiye'nin konaklama alanındaki mevcut arz olanakları ve yakın gelecekte arz unsurlarına eklenecek olan olanakları sunulmaktadır. Konaklama ile ilgili arz olanakları, turizm işletme belgeli ve belediye belgeli olmak üzere ikili sınıflandırma ile verilmektedir. Bunun yanında özel belgeli konaklama işletmelerine ait rakamlar da arz açısından belirtilmektedir. TÜİK 2010 yılı verilerine göre Türkiye'de, adet Turizm İşletme Belgeli Konaklama Tesisi bulunmaktadır. Bu tesislerin toplam yatak kapasitesi 'tir. 24

27 Bu kapasitenin %50,78'i Akdeniz Bölgesi'nde bulunmaktadır. Akdeniz Bölgesi'ni sırasıyla Ege Bölgesi (%23,18) ve İstanbul (%9,98) izlemektedir. En az yatak kapasitesine sahip bölge ise (%0,63) Ortadoğu Anadolu Bölgesi'dir. Tablo 2. Turizm İşletmesi ve Turizm Yatırımı Belgeli Konaklama Tesisleri, 2010 İSTATİSTİKİ BÖLGE BİRİMLERİ TURİZM YATIRIMI BELGELİ TURİZM İŞLETMESİ BELGELİ SINIFLAMASI TESİS YATAK TESİS YATAK SAYIS % SAYI % SAYI % SAYI % TR1 ISTANBUL 103 ORAN 11,74 34 ORANI 13, ORANI 14,05 62 ORANI 9,98 TR2 BATI MARMARA 42 4, , , ,55 TR3 EGE , , , ,18 TR4 DOĞU MARMARA 63 7, , , ,76 TR5 BATI ANADOLU 33 3, , , ,64 TR6 AKDENİZ , , ,78 TR7 ORTA ANADOLU 34 3, , , ,14 TR8 BATI KARADENİZ 30 3, , , ,03 TR9 DOĞU KARADENİZ 38 4, , , ,1 TRA KUZEYDOĞU ANADOLU 18 2, , , ,69 TRB ORTADOĞU ANADOLU 19 2, , , ,63 TRC GÜNEYDOĞU ANADOLU 33 3, , , ,51 TOPLAM Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Türlerine göre tesislere bakıldığında, toplam adet konaklama tesisinin adedinin (%79,8) otel işletmesi olduğu görülmektedir. Otel işletmelerini 203 adet ile (%7,7) özel tesisler izlemektedir. Ancak bu tesislerin yatak kapasitesi (14.616), tatil köylerinin yatak kapasitesinin (58.998) yaklaşık %25'i kadardır. Genel duruma bakıldığında, Türkiye'deki konaklama arzının otel ve tatil köyleri ağırlıklı olduğu 25

28 görülmektedir. Yatırım aşamasındaki tesisler de tamamlandığında Türkiye'nin yatak kapasitesinin 'e yükseleceği görülmektedir. Çok önemli potansiyel rekabet avantajlarına sahip bulunulan termal turizm alanındaki konaklama arzı dikkat çekicidir. Bu alandaki potansiyelin farkına varan yatırımcıların yatak kapasiteli yatırımlarının sürdüğü görülmektedir. Ancak bu kapasitenin de yeterli olabileceğini söylemek mümkün değildir Yiyecek-İçecek Turizm belgeli yeme-içme tesisleri açısından İstanbul, 363 tesis ve kişi kapasitesiyle birinci sırada bulunmaktadır. İstanbul'u sırasıyla 186 tesis ve kişi kapasitesiyle Batı Anadolu Bölgesi ve 123 tesis ve kapasitesi ile Ege Bölgesi takip etmektedir. Bu üç bölgenin toplam yeme-içme tesisi kapasitesinin %68,8'ine sahip olduğu anlaşılmaktadır. Yatırım aşamasındaki tesisler açısından bakıldığında ise Akdeniz Bölgesi'nin ilk sırada olduğu görülmektedir. Tesis sayıları ve kapasiteleri ile ilgili veriler, Ege Bölgesi'ndeki yeme-içme tesislerinin diğer bölgelerdekilere göre daha büyük kapasiteli olduğunu göstermektedir. İstanbul ve Akdeniz Bölgesi'ndeki tesisler, ortalama olarak 260 kişilik kapasitelere sahipken, Ege Bölgesi'ndeki ortalama kapasite, 325 kişidir. Tablo 3. Bölgelere Göre Turizm Belgeli Yeme-İçme Tesislerinin Sayısı, 2010 İSTATİSTİKİ BÖLGE BİRİMLERİ TURİZM YATIRIMI BELGELİ TURİZM İŞLETMESİ BELGELİ SINIFLAMASI TESİS SAYISI KAPASİTE (Kişi) TESİS SAYISI KAPASİTE (Kişi) TR1 ISTANBUL TR2 BATI MARMARA TR3 EGE

29 TR4 DOĞU MARMARA TR5 BATI ANADOLU TR6 AKDENİZ TR7 ORTA ANADOLU TR8 BATI KARADENİZ TR9 DOĞU KARADENİZ TRA KUZEYDOĞU ANADOLU TRB ORTADOĞU ANADOLU TRC GÜNEYDOĞU ANADOLU TOPLAM Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yeme-içme tesislerinin türlerine göre kapasite dağılımına bakıldığında 1. sınıf lokantaların %54,5 ile ilk sırada bulunduğu görülmektedir. 1. sınıf lokantaları sırası ile kişilik kapasitesi ile özel tesisler ve kişilik kapasitesi ile 2. sınıf lokantalar izlemektedir. Yatırım aşamasında bulunan yeme-içme tesislerine bakıldığında ise günübirlik tesislerin ilk sırada bulunduğu anlaşılmaktadır Eğlence Yerleri Turizm ile ilgili tamamlayıcı nitelikte tesisler olarak ifade edilebilecek eğlence yerlerinin bölgesel dağılımı Tablo 4'te görülmektedir. Buna göre Türkiye'de 2010 yılı itibari ile turizm işletmesi belgeli 77 tesiste toplam kişilik kapasite bulunmaktadır. Yatırım belgeli olarak ise yedi işletme bulunmaktadır. Yatırım belgeli bu yedi işletmenin kapasitesi, 77 tesisin kapasitesinden yaklaşık %50 daha fazladır. Dolayısı ile yeni yapılan tesislerin oldukça büyük ölçekli olarak yapıldığını söylemek 27

30 mümkündür. Orta Anadolu Bölgesi'nde yatırım belgesi almış bir tesisteki kişilik kapasite dikkat çekicidir. Turizm İşletme Belgeli tesislerde İstanbul ve Batı Anadolu ilk sıraları almaktadır. Tablo 4. Bölgelere Göre Turizm Belgeli Eğlence Yerlerinin Sayısı,2010 İSTATİSTİKİ BÖLGE BİRİMLERİ SINIFLAMASI TURİZM YATIRIMI BELGELİ TESİS KAPASİTE TURİZM İŞLETMESİ BELGELİ TESİS KAPASİTE TR1 İSTANBUL SAYISI 2 2 (Kişi) 103 SAYISI 23 3 (Kişi) 425 TR2 BATI MARMARA TR3 EGE TR4 DOĞU MARMARA TR5 BATI ANADOLU TR6 AKDENİZ TR7 ORTA ANADOLU TR8 BATI KARADENİZ TR9 DOĞU KARADENİZ 1 50 TRA KUZEYDOĞU ANADOLU TRB ORTADOĞU ANADOLU TRC GÜNEYDOĞU ANADOLU TOPLAM Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Eğlence yerlerinin tür olarak dağılımı incelendiğinde müstakil eğlence yerlerinin ilk sırada bulunduğu anlaşılmaktadır. 64 adet tesisin müstakil eğlence yeri olarak faaliyet gösterdiği belirlenmiştir. Yeni yatırım aşamasındaki eğlence yerlerinin tamamı ise eğlence merkezi olarak faaliyet gösterecektir. 28

31 Tablo 5. Türlerine Göre Turizm Belgeli Eğlence Yerlerinin Sayısı, 2010 YATIRIM BELGELİ İŞLETME BELGELİ Tesis Kapasite Tesis Kapasite sayısı (Kişi) sayısı (Kişi) Müstakil eğlence yerleri Eğlence merkezi Özel tesis Barlar TOPLAM Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Ulaşım Havayolu trafiğinin özellikle uluslararası turizm ile olan ilişkisi, bu sektörü turizm açısından en vazgeçilmez unsurlarından biri haline getirmektedir. UNWTO verilerine göre uluslararası turistik seyahatlerin %51'i havayolu ile yapılmaktadır. Dolayısı ile havayolu taşımacılığı Türk Turizmi açısından da kritik sektörlerden biridir. Türkiye'nin milli havayolu şirketi olan Türk Havayollarının yolcu sayısı, turist sayıları ile doğru orantılı olarak büyüme kaydetmiştir. Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü 2011 yılı faaliyet raporu verilerine göre, 2011 yılında dış hat yolcu trafiği milyon kişi ile toplam yolcu trafiğine oranla %50,29'luk paya sahip olmuştur. Aynı yıl iç hat yolcu trafiği milyon kişi ile %49,71'lik bir paya ulaşmıştır yılında 2002 yılına göre iç hat yolcu trafiğinin payı %25,84 ten %49,71 e ulaşmıştır. Şekil 8'deki grafik incelendiğinde, yılları arasında zirai ilaçlama işletmeleri hariç, tüm hava taşıma işletmelerinin sayısında bir artış bulunduğu görülmektedir. Özellikle balon işletmelerinin sayısındaki artış dikkat çekicidir. Balon 29

32 işletmelerinin tamamının doğrudan turizm faaliyetlerine yönelik olarak hizmet vermekte olması, turizmin gelişiminin hava işletmelerinin gelişmesine katkısını açık bir biçimde göstermektedir yılı sonu itibariyle Türk Sivil Havacılık Sektörü bünyesinde, ticari hava taşımacılığı yapan havayolu işletmelerine ait 26 adet kargo uçağı ve 323 adet de yolcu uçağı olmak üzere toplam 349 adet büyük gövdeli hava aracı bulunmaktadır (SHGM, 2011). Şekil 8. Hava Taşıma İşletmesi Sayıları, Havayolu İşletmesi Hava Taksi İşletmesi Genel Havacılık İşletmesi Balon İşletmesi Zirai İlaçlama İşletmesi Kaynak: Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü İzmir Ticaret Odası verilerine göre (2011) İzmir Alsancak Limanına, yılları arasında kurvaziyer turizmi kapsamında 2 milyon 100 bin yabancı turist gelmiştir. İzmir, 2011 yılında Dünya Seyahat Ödülleri kapsamında "Avrupa'nın Lider Kurvaziyer Destinasyonu" ödülünü almıştır. Kuşadası Limanı'na 2004 yılında düzenlenen kurvaziyer sefer sayısı 347 iken bu rakam 2011 yılında 574'e 30

33 yükselmiştir. Yolcu sayısı 2004'te kişi iken bu rakam 2011 yılında kişiye yükselmiştir ( yılında 6 yeni kurvaziyer firmasının daha İzmir ve Kuşadası limanlarını ziyaret edeceği beklenmektedir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2010 yılı verilerine göre yolcu taşımacılığında denizyolunun önemli bir üstünlüğü bulunmaktadır. Ancak bu verilere şehir hatları vapurları tarafından taşınan yolcular da dahil edildiğinden, turizme dayalı bir değerlendirme yapmak mümkün değildir yılında havayoluyla taşınan yolcu sayısının ( kişi) demiryolu ile taşınan yolcu sayısını ( kişi) geçtiği görülmektedir. Bu sonuç turizm açısından olumlu olarak değerlendirilebilecektir Turistik Talebin Yapısı Tablo 6'da yılları arasında turizm sektörüne yönelen talebin yapısal özellikleri ile ilgili bilgiler bulunmaktadır. Buna göre, 1990 yılında 3 milyon 869 bin olan yabancı turist sayısı 2011 yılında 19 milyon 264 bine yükselmiştir. Aynı dönemde yabancı turistler açısından ortalama kalış süresi ise 3,43 günden 4,30 güne yükselmiştir. Doluluk oranlarında ise %48,10'dan %51,46'ya bir yükseliş söz konusudur. Ancak bu yükselişin istikrarlı olduğunu ifade etmek mümkün değildir. Yerli turistlerin ortalama kalış süreleri ise oldukça düşüktür. 31

34 Tablo 6. Tesislere Geliş Sayısı, Geceleme, Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk Oranlarının Yıllara Göre Dağılımı, 2011 Geceleme Ortalama kalış süresi Doluluk oranı(%) Yıllar Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam Toplam ,43 1,92 2,7 48, ,99 1,93 2,92 46, ,19 1,86 2,87 36, ,33 1,8 3,2 52, ,3 1,9 3,3 49, ,1 1,9 3,2 51,46 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, yılında, işletme belgeli tesislere geliş sayısı 33,6 milyondur. Bunun % 57,3 'ini yabancılar, % 42,7 'sini yerliler teşkil etmektedir. Toplam gecelemeler ise 106,5 milyon olup, bunun %74,1 'ini yabancı gecelemeler, %25,9 'unu yerli gecelemeler oluşturmaktadır yılında tesiste ortalama kalış süresi, yabancılar için yıllık ortalama 4 gece, yerliler için 2 gece dir. Yatak üzerinden yıllık ortalama doluluk oranı ise % 51,5'dir. Doluluk oranının en yüksek olduğu ay % 52,4 yabancı ile Eylül ayı, % 17,4 yerli ile Temmuz ayı ve % 65,9 toplamla da Temmuz ayı'dır. Tesis cins ve sınıflarına göre yabancılar için ortalama kalış süresinin en uzun olduğu tesis türü 6,0 gece ile Oberjlerdir. Bunu 5,7 gece ile Turizm Kompleksleri, 5,3 gece ile Tatil Köyleri 32

35 izlemektedir. Yerliler için ortalama kalış süresinin en uzun olduğu tesis türü 3,5 gece ile Tatil Köyleridir. Bunu 3,4 gece ile Apart Oteller, 3,0 gece ile Turizm Kompleksleri izlemektedir. Yabancı doluluk oranının en yüksek olduğu tesis türü yıllık ortalama % 64,4 ile golf tesisleridir. Bunu % 53,1 ile tatil köyleri, % 46,3 ile turizm kompleksleri izlemektedir. Yerli doluluk oranının en yüksek olduğu tesis türü % 40,8 ile oberjlerdir. Bunu %34,6 doluluk oranı ile çiftlik evi-köy evi, %32,8 ile dağ evi izlemektedir. Turizm işletmesi belgeli konaklama tesislerine giriş yapan toplam 19,3 milyon yabancının 4,7 milyonunu Almanlar gerçekleştirmiş olup, toplam yabancılar içinde % 24,4 ile ilk sırayı almaktadır. Bunu 2,6 milyon (% 13,3) ile Rusya Federasyonu, 1,4 milyon (% 7,5) ile İngiltere izlemektedir. Toplam 78,9 milyon yabancı gecelemenin 23,7 milyonu (% 30,0) Almanlar, 12,5 milyonu (% 15,9) Rusya Federasyonu, 7,2 milyonu (%9,2) İngiltere tarafından gerçekleştirilmiştir. Belgeli konaklama tesislerinde en uzun süre kalan yabancılar 6,2 gece ile Kosova olup, bunu 5,4 gece ile Lüksemburg, 5,2 gece ile Avusturya izlemektedir (Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2011) Turizm Sektörüne Sağlanan Devlet Teşvikleri TR41 Bölgesi, genel teşviklerin yanında bölgesel teşvik sistemleri ile devlet tarafından desteklenen bir bölgedir. Turizm yatırımcılarının genel anlamda yararlanabileceği teşvikleri ve bölgesel teşvikleri aşağıdaki gibi açıklamak mümkündür: a. Yatırım Teşvikleri Ekonomi Bakanlığı, Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü tarafından uygulanmaktadır. Bursa ve Eskişehir 1.bölgede Bilecik ise 3. bölgede yer almaktadır. Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri'nde yapılacak turizm 33

36 konaklama yatırımları 5. bölge desteklerinden yararlanmaktadır. Şu anda henüz TR41 Bölgesi'nde bu kapsamda belirlenen bir bölge olmamasına rağmen Eskişehir Kızılinler ve Bursa Dağyenice bölgelerinin Termal Kültür ve Turizm Gelişim Bölgesi ilan edilmesi için çabalar yoğun bir şekilde sürdürülmektedir. Bölge ayrımı yapılmaksızın, belirlenen asgari sabit yatırım tutarı şartı ile diğer Tebliğ şartlarını sağlayan yatırımlar için, Genel Teşvik Sistemi kapsamında; Gümrük Vergisi Muafiyeti KDV İstisnası desteğinden faydalanılabilir. b. Bölgesel Teşvik Kalemleri Gümrük Vergisi Muafiyeti: Teşvik belgeli yatırımlar için alınacak her türlü makineekipman Gümrük Vergisi'nden muaftır. KDV İstisnası: Teşvik belgeli yatırımlar için alınacak makine ekipman, yapım işleri ve alınacak hizmetler KDV'den muaftır. Yatırıma Katkı Oranı: tarihine kadar başlanılan yatırımlarda yatırıma katkı oranı Bursa ve Eskişehir için %15, Bilecik için %25'tir tarihinden itibaren başlanılan yatırımlarda yatırıma katkı oranı Bursa ve Eskişehir için %10, Bilecik için %20 olarak hesaplanmaktadır. Vergi İndirim Oranı: tarihine kadar başlanılan yatırımlarda indirim oranı Bursa ve Eskişehir için %50, Bilecik için %60'tır. SGK İşveren Hissesi Desteği: Desteğin Sabit Yatırıma Oranı Bursa ve Eskişehir için %10, Bilecik için %20'dir. Uygulama süresi ise Bursa ve Eskişehir için 2, Bilecik için 5 yıldır. 34

37 Yatırım Yeri Tahsisi: Tüm sektörlerdeki teşvik belgeli yatırımlar için yer tahsisi yapılmaktadır. Faiz Desteği: Sadece Bilecik ilindeki yatırımlarda destek verilmektedir. TL Kredilerde 3 puan, Dövize endeksli kredilerde 1 puan destek verilmektedir. Şekil 9.Teşvik Sistemi 1. Bölgede bulunan Bursa ve Eskişehir'de yapılacak 5 milyon TL'lik bir yatırım ve 40 kişilik bir istihdam sonucunda alınabilecek destek miktarı 1 milyon 349 bin TL'ye kadar ulaşmaktadır. Bu rakam %27'lik bir yoğunluğu göstermektedir. 3. Bölgede yer alan Bilecik'te yapılacak bir yatırım için alınabilecek destek miktarının yoğunluğu ise %52'ye kadar ulaşmaktadır. 35

38 Tablo 7. Örnek Yatırım ve Teşvik Tablosu c. Bir alt bölge desteğinden faydalanma: Bölgesel teşvik uygulamaları kapsamında teşvik belgesi düzenlenen yatırımlar SGK işveren hissesi ve vergi indirimi açısından; Yatırımın OSB'de gerçekleştirilmesi veya Aynı sektörde faaliyet gösteren en az 5 yatırımcı tarafından gerçekleştirilmesi halinde bulundukları bölgenin bir alt bölgesinde sağlanan desteklerden yararlanabilmektedirler. e. Kalkınma Ajansı Destekleri Doğrudan finansman desteği: Doğrudan finansman desteği, Ajansların belirtilen usul ve kurallar çerçevesinde, belli proje ve faaliyetlere yaptığı karşılıksız yardımlardır. Doğrudan finansman desteği, Ajansların esas itibarıyla proje teklif çağrısı yöntemiyle kullandırdığı desteklerden oluşur. Ancak Ajanslar istisnai olarak, proje teklif çağrısı yapmaksızın ve proje hazırlığı konusundaki yükümlülüklerinden bazılarını hafifletmek veya proje hazırlık sürecini doğrudan yönetmek suretiyle, 36

39 doğrudan faaliyet desteği ve güdümlü proje desteği şeklinde de doğrudan destek sağlayabilir Faiz desteği: KOBİ'ler için protokole uygun projeleri için alınan kredilerin faizlerinin ödenmesine verilen destektir. Faizsiz kredi desteği: Ajans tarafından işletmelere belirli nitelikteki projeleri için finans kurumları aracılığı ile kullandırılan faizsiz kredileri kapsamaktadır. f sayılı Turizmi Teşvik Kanunu kapsamındaki teşvikler: Turizm Yatırımı için Arazi Tahsisi: Kamu arazileri nispeten ekonomik bedellerle 49 yıllığına turizm tesislerine tahsis edilebilmektedir. Yabancı Personel Çalıştırma: Belgeli işletmelerde, Kültür ve Turizm Bakanlığı ve İçişleri Bakanlığının görüşü alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca verilen izinle, yabancı uzman personel ve sanatkârlar çalıştırılabilir. Kanunun Türk vatandaşları için geçerli kıldığı bazı yükümlülükler yabancı personel için geçerli değildir. Ancak bu şekilde çalıştırılan yabancı personelin miktarı toplam personelin % 10'unu geçemez. Bu oran Bakanlıkça % 20'ye kadar artırılabilir. Bu personel, işletmenin faaliyete geçişinden 3 ay öncesinden itibaren çalışmaya başlayabilir. Haberleşme Kolaylıkları: Belgeli yatırım ve işletmelerin telefon ve teleks taleplerine ilişkin her türlü işlem ve tahsis öncelikle yapılır. İhracatçılara Ayrıcalıklı Muamele: Belgeli işletmelerden, bu amaca yönelik olarak Bakanlar Kurulunca her yıl belirlenen döviz miktarını sağlayanlar, ihracatçı sayılırlar. Turizm Kredileri: T.C. Turizm Bankası Anonim Şirketi kültür ve turizm koruma ve gelişim bölgeleri ve turizm merkezlerindeki belgeli yatırımlara tahsis edilmek üzere, yabancı kaynaklardan döviz kredileri alabilir. 37

40 Bunların yanında girişimciliğe dayalı ekonomik gelişmeyi sağlamak adına özellikle KOSGEB tarafından önemli destekler verilmektedir. Ar-ge, inovasyon ve endüstriyel destek programları çerçevesinde ar-ge'ye dayalı yeni ürünlerin geliştirilmesi ve endüstrileştirilmesi adına önemli destekler verilmektedir. Girişimcilik eğitimi alarak kendi işini kurmak isteyen genç girişimcilere de KOSGEB tarafından destek verilmektedir. Bunun yanında girişimcilerin kullanabilecekleri İŞKUR, TUBİTAK ve AB fonları da bulunmaktadır. Bu konuda ayrıntılı bilgi ilgili kurumların web sitelerinden temin edilebilir. 38

41 1.3. TR41 BÖLGESİ'NDE TURİZM TR41 Bölgesi tarih ve kültür mirası ile birlikte doğal zenginlikler açısından çeşitlilik göstermektedir. Bölge Osmanlı İmparatorluğu'nun kurulduğu yerdir. Bursa ili Osmanlı Devleti'ne 130 yıl başkentlik yapmıştır. Bölge Osmanlı için olduğu kadar, Roma-Bizans kültür ve medeniyeti açısından da ayrı bir önem taşımaktadır. Hıristiyanlık inancı ve kutsal kitap incilin son şeklini aldığı yer İznik'tir. Frigya-Roma- Bizans kültür ve medeniyeti açısından önemli arkeolojik kalıntılar bulunmaktadır. Bölgede kış, termal-sağlık, tarih-kültür, inanç, fuar-kongre, doğa, hava sporları, oto safari, av, kıyı turizmi imkanları vardır. Aynı zamanda yat turizmi, golf turizmi, spor, gastronomi, alışveriş, rafting turizmi için de potansiyel bulunmaktadır (TR41 Bölgesi Planı, 2011:7-135). Bu durum bölgede bulunan müze ve müzelerdeki eser sayılarından da rahatlıkla anlaşılmaktadır yılı itibari ile TR41 Bölgesi'nde 22 adet müze ve bu müzelerde adet eser bulunmaktadır. Aynı yıl Türkiye genelindeki müze sayısı ise 286'dır. TR41 Bölgesi müze sayısı bakımından Türkiye'nin yaklaşık %8'ine, müzelerdeki eser sayısı bakımından ise %3'üne sahiptir. Tablo 8. Müzeler, 2008 Müze Eser Sayısı Bursa Eskişehir Bilecik TR Türkiye Kaynak: TR41 Bölge Planı, 2011:135 Tablo 9' da TR41 Bölgesi nde turizm faaliyetleri kapsamında değerlendirilebilecek turizm ürünleri görülmektedir. Bölge bir çok farklı turizm çeşidinin yapılabileceği doğal ve yapay çekiciliklere ve imkanlara sahiptir. 39

42 Tablo 9.Turizm ürünleri Mevcut Ürünler İller Kültür ve Tarih Turizmi Bursa, Eskişehir, Bilecik İnanç Turizmi Bursa, Bilecik Sağlık ve Termal Turizm Bursa, Eskişehir, Bilecik Kongre Turizmi Bursa, Eskişehir Kış Turizmi Bursa Doğa ve Eko Turizm Bursa, Eskişehir, Bilecik Hava Sporları Eskişehir, Bursa Oto Safari Bilecik Av Turizmi Bilecik, Eskişehir, Kıyı (Deniz) Turizmi Bursa Kaynak: TR41 Bölge Planı, 2011:135 Bölgedeki konaklama tesisleri açısından duruma bakıldığında çok da yüksek miktarda bir tesisin bulunmadığı görülmektedir. Turizm işletme belgeli konaklama tesisi sayısı 2010 yılı verilerine göre 76'dır. Konaklama tesislerinin türlerine bakıldığında 3 yıldızlı otel işletmelerinin ağırlıklı olduğu görülmektedir. 3 yıldızlı otel işletmelerinin sayısının toplam içindeki payı, yaklaşık olarak %37'dir. 3 yıldızlı otelleri sırası ile 4 ve 2 yıldızlı oteller takip etmektedir. 40

43 Tablo 10.Turizm İşletme Belgeli Tesisler, 2010 Sınıf 5 4 yıldız 3 yıldız 2 yıldız 1 Apart Butik Oberj Özel Pansiyon Toplam yıldız yıldız Bursa Tesis Oda Yatak Eskişehir Tesis Oda Yatak Bilecik Tesis Oda Yatak Kaynak: TR41 Bölge Planı, 2011:139 Bölgede yapılmakta olan turizm yatırım belgeli konaklama işletmeleri tablo 11'de görülmektedir. Verilere göre hali hazırda devam etmekte olan yatırım belgeli konaklama tesisi sayısı 17'dir. Bu tesislerin 13'ü Bursa'da 4'ü ise Eskişehir'de bulunmaktadır. Bu tesisler ile birlikte sağlanacak olan yatak kapasitesi ise 3.243'tür. Tablo 11.Turizm Yatırımı Belgeli Tesisler, 2010 Sınıf 5 yıldız 4 yıldız 3 yıldız Butik Toplam Bursa Tesis Oda Yatak Eskişehir Tesis Bilecik Oda Yatak Tesis Oda Yatak Kaynak: TR41 Bölge Planı, 2011:141 41

44 TR41 Bölgesi'ndeki doluluk oranları son 10 yıllık dönemde %44'ün üzerine çıkamamıştır. On yıllık ortalama tesis doluluk oranı Bursa'da %39, Eskişehir'de %35 olarak gerçekleşmiştir (TR41 Bölge Planı, 2011:139). Şekil 10. Otellerin Yıllara Göre Doluluk Oranları (%) Bursa Eskişehir Kaynak: TR41 Bölge Planı, 2011:139 Eskişehir ili için yapılan bir araştırmada tesis türlerine göre doluluk oranları belirlenmiştir. Buna göre özellikle 5 yıldızlı tesislerin doluluk oranlarının düşüklüğü dikkat çekicidir. Doluluk oranlarının en yüksek olduğu tesisler 3 yıldızlı olanlardır. Ancak onlar da dolulukta %50'nin üzerine çıkamamışlardır. Tablo 12. Eskişehir'deki Konaklama İşletmelerinde Doluluk Oranları Yıldız Sayısı Ekim 2010 Beş % 19,68 % % 27,74 % 22,69 % 22,69 % 24,67 Dört % 47,15 % 35,65 % 53,03 % 46,27 % 40,44 % 38,68 Üç % 42,95 % 43,75 % 64,72 % 44,62 % 39,20 % 47,39 Genel % 34,35 % 33,83 % 48,28 % 37,71 % 35,01 % 40,59 Kaynak: Eskişehir Turizm Master Planı, 2011:23 Şekil 11'de TR41 Bölgesi'ne en fazla turist gönderen ülkeler görülmektedir. Buna göre Almanya bu konuda Türkiye genelinde olduğu gibi TR41 Bölgesi için de en önemli ülke konumundadır yılı itibari ile Bursa İline gelen yabancı turistlerin 42

45 %17'si Almanya'dan gelmiştir. Eskişehir ilini ziyaret eden yabancı turistlerin içinde Almanların oranı ise %20'dir. Almanya'yı Bursa'da Suudi Arabistan, Eskişehir'de İtalya izlemektedir. Şekil 11. TR41 Bölgesi ne En Fazla Turist Gönderen Ülkeler Bursa Almanya Eskişehir Almanya 43% 17% 17% Suudi Arabistan Amerika Yunanistan 47% 20% 11% İtalya Amerika İngiltere 5% 9% 9% İtalya Diğer 5% 8% 9% Fransa Diğer Kaynak: TR41 Bölge Planı, 2011 Şekil 12'de TR41 Bölgesi illerinin aylara göre ziyaretçi sayıları görülmektedir. Şekilden de anlaşılacağı üzere Bursa için yoğun sezon kış aylarıdır. Tüm yıl turist ağırlanan bölgede Bursa ili en fazla turisti Şubat ayında çekmektedir. Bu durum özellikle Uludağ'ın önemli bir çekim gücü olduğunun göstergesidir. Eskişehir'de aylara göre doluluk oranlarına bakıldığında ise yoğunluğun bahar aylarında olduğu anlaşılmaktadır. 43

46 Şekil 12. TR41 Bölgesi'ne Gelen Turistlerin Aylara Göre Dağılımı Bursa Eskişehir Kaynak: TR41 Bölge Planı, 2011:141 Şekil 13'te TR41 Bölgesi'ndeki konaklama yapan turist sayıları görülmektedir. Konaklama sayılarına bakıldığında Bursa İlinin bariz bir üstünlüğünün bulunduğu anlaşılmaktadır. Bursa'da konaklama yapan yerli turist sayısı Eskişehir'in yaklaşık olarak 4 katıdır. Yabancı turist açısından ise Eskişehir ve Bilecik'teki sayı yıllık ortalama 5.000'nin altındadır. Bursa'da konaklama yapan yabancı turist sayısı ise yıllık ortalama 104 bin kişidir. 44

47 Şekil 13. Yerli ve Yabancı Turistlere Ait Konaklama Sayıları Kaynak: TR41 Bölge Planı, 2011:138 TR41 Bölgesi'ndeki yerli ve yabancı geceleme ortalamaları Türkiye ortalamasının oldukça altındadır döneminde Bursa'da ortalama geceleme süresi 1,78, Eskişehir'de 1,54 gündür. Aynı dönemde Türkiye ortalaması ise 3,17 gündür. Bu durum turizm işletmelerinin etkinliğini büyük ölçüde olumsuz etkilemektedir. Şekil 14. Ortalama Geceleme Miktarı (Yerli ve Yabancı) 2,2 2 1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0, Bursa Eskişehir Kaynak: TR41 Bölge Planı, 2011:139 45

48 2. BÖLÜM 2.1. KÜRESEL TERMAL TURİZM Dünya da sağlık problemleri ve bunların giderilmesi ile ilgili anlayış en güncel konular arasında yer almaktadır. Çağımızda sağlıklı yaşam denilince akla gelen en önemli hususlardan birisi, önleyici tedavi süreçleridir. Termal kaynaklar bu bakımdan düşünüldüğünde, sadece rahatsızlıkların belli bir düzeyde tedavi edilmesinin ötesinde; insan bünyesinin güçlenmesi ve dayanıklı olması noktasında önem arz etmektedir. Termal turizmin üstünlüğü ve talebi çekmesinin altında yatan temel nedenlerden birisi budur. Genel anlamda turizm kültürel ve lüks ihtiyaçlara hitap ederken, termal turizm yerine göre zorunlu bir ihtiyaç olabilmektedir. Termal sözcüğünün kökü olan term Latincede sıcak anlamına gelen Thermos sözcüğünden gelmektedir. Romalılar zamanında önceleri halk banyoları anlamında kullanılan term sözcüğü, sonraları su alınan yer anlamında kullanılmıştır (Bayer, 1997: 8).Termal turizmi, sağlık turizminin bir alt alanı olarak da düşünmekte fayda vardır. Literatürde medikal turizm tanımlamasına da rastlamak söz konusudur. Medikal turizmin sağlık turizmine nazaran biraz daha dar kapsamlı ve özel bir pazara hitap eden yanı söz konusudur. Özellikle Dünya da, medikal turizm gelişmiş ülkelerden gelişmekte olan ülkelere doğru yapılan ve 1990 lardan sonra yaygınlaşan bir alandır. Kozmetik ve estetik ameliyatları, farklı terapileri ve tedavi yöntemlerini, kısmen termal turizmin özel alanlarını ilgilendiren bir yanı söz konusudur (Connell, 2010). Termal turizm, SPA ve wellness, medikal turizm kavramlarına, sağlık turizminin alt dalları olarak yaklaşmakta fayda vardır. Bu türlerden özellikle medikal turizmin tıp alanında özel bir yeri vardır. Genellikle medikal olanaklardan daha uygun 46

49 maliyetlerle kendi ülkesi dışında başka ülkelerden yararlanmak maksadı ile seyahat edenler medikal turizm hareketlerine katılmaktadırlar. Medikal turistler bu seyahatleri ile tedavi maliyetlerinde ortalama olarak %50 ile %90 arasında kazanç elde edebilmektedirler (Todd, 2012: 17). Termal turizmin konusu olan yeraltı suları coğrafya açısından ele alındığında Hidroloji biliminin konusuna da girmektedir. Hidrolojiyi su bilimi olarak kısaca çevirmek mümkündür Dünya da Termal Turizmin Kısa Tarihçesi Dünya da termal turizmin geçmişi oldukça eskilere dayanmaktadır. Hindistan, İsrail, Mısır, İran, Yunanistan ve İtalya da yaşamış olan Cermenler ve Keltlerden kalan buluntular, insanların çok eski çağlardan bu yana sağlık amaçlı olarak termal kaynaklardan yararlandıklarını göstermektedir (Nalbant, 1988: 33). Sümerler, M.Ö yıllarında, sıcak kaynakların etrafında bilinen en eski sağlık tesislerini inşa etmişlerdir. Tevrat tan edinilen bilgilere göre çok eski çağlarda Afrika da, Mısır da ve Madagaskar da din ve sağlık nedenleri ile sıcak su kullanımı vardır (Banger, 2002: 23). Eski Roma döneminde, Yunan ve Helen kültüründe sağlık turizminin kökenlerini ve sağlık amaçlı inşa edilmiş tesislerin ilk hallerini bulmak mümkündür. Tarihte sıcak suların kullanılması ve tedavi etkisi konusunda ilk bilimsel çalışmayı Yunanlılar yapmıştır. Yunan bilgini Herodot, dokuz ciltlik eserinde kaplıca tedavisinin ana ilkelerinden bahsetmiştir. Yunan Hekimi Hipokrates (M.Ö ), De Natura Hominis adlı kitabında, doğal kaynaklarla yapılan tedavinin esaslarını açıklamıştır (Bayer, 1997: 23). Mitolojide tıp tanrısı olarak bilinen Asklepios adına yaptırılan tapınaklar (Asklepion) birer sağlık merkezi gibi kullanılmıştır. Roma nın küresel bir 47

50 güç olduğu dönemlerde, ılıca adı verilen sıcak kaynakları ortaya çıkmış ve soylular arasında ün kazanmıştır. Romalılar, zevk ve eğlence maksatlı olarak seyahat etmeyi tercih etmişlerdir. Romalılar özellikle Yunanistan, Anadolu ve Doğu Akdeniz bölgelerine ilgi gösteriyorlar ve buralardaki ünlü tapınakları, sağlık merkezlerini (Asklepion), anıtları geziyorlardı. Sağlık etkisi olan şifalı sular ve kaplıcalar, olimpiyat oyunları, festivaller ve panayırlar Romalıların ilgisini çekiyordu (Bayer, 1997: 8). Roma uygarlığının gerilemesinin ardından Asya da sağlık anlamında gelişmeler yaşanmıştır. Ortaçağ da tapınakların yerini hastaneler ve tedavi merkezleri almaya başlamıştır. Bu çağda Japonya da Onsen adı verilen mineral kaynakları, bütün ülkede yaygınlaşmaya başlamıştır. Savaşçı kavimler bu kaynakların tedavi edici özelliklerini fark ederek, savaşlardan sonra tedavi olmak için bu kaynaklara gitmeye başlamışlardır. (Dünya da ve Türkiye de Sağlık Turizmi, 2010). İlk çağlardan beri ilkel yollarla sağlık amaçlı olarak yararlanılan doğal sıcak su kaynakları ilk defa 1827 yılında İtalya da asitborik elde etmek amacıyla kullanılmıştır. Daha sonra 1905 yılında Larderollo (İtalya) yöresinde yine ilk defa jeotermal buhardan elektrik üretimine başlanmış ve 1912 yılında gücü 250 Kwh olan ilk turbojenaratör kurulmuştur larda ise jeotermal enerjiden İzlanda nın Reykjavik kentinde ısıtma amacıyla yararlanılmaya başlanmıştır yılında Yeni Zelanda Wairaki sahasında turistik bir otele sıcak su temini amacıyla başlanan sığ sondajlara daha sonra, elektrik elde edebilmek amacıyla devam edilmiş ve 1954 yılında 200 Mwh kapasiteli bir santral kurulmuştur ta Amerika da, 1961 de Meksika da ve 1966 da Japonya da santraller kurularak jeotermal enerjinin kullanımı dünya çapında yayılmıştır (Bekişoğlu ve Özel, 2002: 4). 48

51 Ortaçağ Avrupa sında kaplıcalara gereken önemin verilmediği, pis olmanın fazilet sayıldığı ve kaplıcaların büyük ölçüde tahrip edildiğine dair bilgiler yer almaktadır. Avrupa da Rönesans döneminde ise kaplıcalara yeniden önem verilmeye başlanmış, balneoloji ve balneoterapi uygulamaları ortaya çıkmıştır. Almanya da Baden, Wiesbaden ve Karlsbaden ile Fransa da AisLesBaines bir kaplıca turizmi merkezine dönüşmüştür (Akbulut, 2010: 36) Dünya da Önemli Jeotermal Kuşaklar Dünya da önemli olan jeotermal kuşakları tanıyarak hem Türkiye nin hem de diğer ülkelerin jeotermal kaynaklar açısından potansiyelini bilmekte fayda vardır. Bu kuşaklar aşağıda belirtilmiştir (Bekişoğlu ve Özel, 2002: 5-6): And Volkanik Kuşağı: Güney Amerika nın batı sahillerinde bulunan bu kuşak, Venezuella, Kolombiya, Ekvator, Peru, Bolivya, Şili ve Arjantin i kapsamakta ve çok sayıda aktif volkanizmanın oluşumu nedeniyle yüksek sıcaklıklı jeotermal sistemlerin gelişmesine yol açmış bulunmaktadır. Ancak buralarda mevcut jeotermal alanlar fazla değerlendirilmemiştir. Alp Himalaya Kuşağı: Hindistan Platosu ile Avrasya Platosunun çarpışması sonucu oluşan bu jeotermal kuşak dünyanın en büyük jeotermal kuşakları arasındadır. 150 km. genişliğinde ve 3000 km. uzunluğunda olan bu kuşak İtalya, Yugoslavya, Yunanistan, Türkiye, İran, Pakistan, Hindistan, Tibet, Yunan (Çin), Myanmar ve Tayland ı kapsamaktadır. Doğu Afrika Rift Sistemi: Aktif olan bu sistem Zambiya, Malavi, Tanzanya, Uganda, Kenya, Etiyopya, Djibuti gibi ülkeleri içine alır. Aktif volkanizma Kenya, Etiyopla ve Tanzanya dadır. 49

52 Karayip Adaları: Bu adalarda aktif volkanizmanın hakim olduğu kuşakta önemli potansiyel görülmektedir. Orta Amerika Volkanik Kuşağı: Guatemala, El Salvador, Nikaragua, Kosta Rika ve Panama yı etkileyen bu kuşak, çok sayıda aktif jeotermal sistemin oluşmasına yol açmıştır. Bunların Dışında: Kanada, Amerika Birleşik Devletleri, Japonya, Doğu Çin, Filipinler, Endonezya, Yeni Zelanda, İzlanda, Meksika, Kuzey ve Doğu Avrupa ve Bağımsız Devletler Topluluğu da farklı tektonik oluşumların etkisiyle verimli jeotermal sahalara sahiptir Çağdaş Dünyada Termal Turizmin Durumu Günümüzde, insanoğlunun bilim ve teknikte gerçekleştirdiği inanılmaz gelişmeler, önceki dönemlerden çok daha etkili ve hızlı bir değişime yol açmıştır. İnsanlar artık daha az çalışarak daha çok üretim yapma, çok daha hızlı iletişim kurma, istedikleri yere çok daha hızlı ulaşma imkânlarına sahiptirler. Teknolojinin ve gelişmenin getirdiği konfor, insanoğlunun vazgeçemediği bir talep haline dönüşmüştür. Kırsal kesimlerde yaşayan nüfus azalmış ve giderek devasa ölçekte bir kentleşme dünya üzerindeki hemen her ülkede görülmeye başlanmıştır. Büyük metropollerde yaşama zorunluluğu, artan refah düzeyi pozitif etkilerinin yanı sıra negatif etkilerin de ortaya çıkmasına neden olmuştur. Artık modern insan daha az çalışan ancak daha çok tüketen, daha fazla konfora ve rahatlığa sahip olmasına rağmen daha fazla stres yaşayan ve geçmiş dönemdeki insanlara nazaran daha çok rahatsızlıklara maruz kalan bir hal almıştır. Sağlıklı yaşama talebi, tüm bu sayılan nedenlerin yanı sıra burada belirtilmeyen birçok nedenden dolayı herkes tarafından arzulanan bir istek haline dönüşmüştür. Bu talebin bir sonucu olarak da tüm dünyada termal 50

53 kaynaklar, SPA ve wellness merkezleri, kaplıcalar ve şifalı sular büyük önem kazanmıştır. Özellikle spa ve wellness, sağlıklı yaşam merkezlerinin büyük şehirlerde çoğalması ve kaplıca tesislerinin giderek daha fazla ilgi görmesi bu talebin bir sonucudur. Artan talebe bağlı olarak gelişen arz olanakları termal turizm alanındaki rekabeti de giderek artırmıştır. Dünyada arz ve talep açısından termal turizmin durumu incelendiğinde, Avrupa kıtasının dünya üzerinde önemli bir üstünlüğü göze çarpmaktadır. Avrupa kıtasında bulunan 1500 ün üzerindeki nitelikli termal merkez, tüketicilerine çok farklı türde hizmetleri bir arada sunarak pazarlamada avantaj elde etmektedir (Giritlioğlu, 2012: 27). Dünyada Karlovy Vary, Baden Baden, EvianLesBains gibi pek çok merkez, uzun dönemden bu yana termal ve SPA özelliklerini ön plana çıkararak pazarlama avantajı elde etmektedir. Dünyada termal turizm amaçlı olarak Almanya ve Macaristan a 10 milyon kişi, Rusya ya 8 milyon kişi, Fransa ya yaklaşık 700 bin, İsviçre ye 800 bin ve İspanya ya 400 bin kişi, Japonya nın ise sadece Beppu şehrine milyon kişi termal turizm amaçlı olarak ziyaret etmektedir. Avrupa ülkeleri içerisinden özellikle Almanya da termal turizm önemli bir sektör haline gelmiştir. Almanya da toplam 263 adet resmi belgeli termal merkez bulunmakta ve bu merkezlerdeki toplam yatak kapasitesi i geçmektedir ( Ayrıca sadece Avrupa değil, Japonya, Amerika Birleşik Devletleri gibi ülkelerde de termal tesislere olan yatırım giderek artmaktadır. 51

54 Tablo 13. Geleneksel ve Çağdaş Sağlık (Termal) Turizmi Kavramlarının Mukayesesi Geleneksel Termal Turizm Çağdaş Sağlık Turizmi ORTAK PAYDALAR Sağlık ihtiyaçlarının karşılanması, Konaklama üniteleri, Sağlık ve rehabilitasyonla ilgili donanım ve hizmet, MÜŞTERİLER Ortalama yaş yüksek yaş arası katılımcılar Hasta ve yaşlılar ağırlıklı Genç ancak bitkin (fiziksel, ruhsal) katılımcılar Düşük gelirli katılımcılar Yüksek gelirli katılımcılar Kalıcı ve uzun süreli konaklama Çeşitli sürelerde konaklama İyileşme maksatlı gelen yerli ziyaretçiler, Çeşitli amaçlarla gelen uluslararası ziyaretçiler Medikal tedavi ödemeleri Hizmet ödemeleri Her yıl tekrar eden sezonluk seyahat Yıl boyu seyahat İÇERİKLER İyileştirici tedaviler Kürlere ek olarak önleyici anlayış Özellikle medikal kalışlar Farklı tipik medikal tedaviler ve rekreasyonel Medikal terapi programlar Farklı içerikli farklı terapiler Pansiyon tarzı beslenme Sağlıklı beslenme TURİZM ENDÜSTRİSİ Gelişmiş sınırlı altyapı Geniş seçenekli yapılaşma Standart seçenek Çeşitli ve özel seçenekler Hastane tipi tedavi kuruluşları Profesyonel iyileştirme kuruluşları ve oteller SAĞLIK TURİZMİ POLİTİKASI Takip edilen sınırlı pazar bölümü Saldırgan pazarlama, yeni pazar bölümleri Yerel kuruluş politikası Bütüncül destinasyon politikası Kaynak: Radnic vd. 2008:

55 Şekil 15. Kuzey Amerika daki Spa Endüstrisinin Türlerine Göre Pazar Payları (2010) 8,8% 8,7% 2,8% 0,4% 0,3% Medikal (Medical) Spa Klüp (Club) Spa Destinasyon (Destination) Spa 79,1% Maden Suyu (Mineral Springs) Spa Günübirlik (Day) Spa Otel (Resort/Hotel) Spa Kaynak: Termal Turizmle İlgili Tanımlar Bazı kaynaklarda kaplıca turizmi, ılıca turizmi gibi kavramlar, termal turizmi anlamında kullanılmaktadır. Termal turizmi yakından ilgilendiren ve sağlıkla ilintili olan birçok kavrama literatürde rastlamak mümkündür. Bunun nedeni termal kaynaklardan tıp alanında yoğun olarak faydalanılmasıdır. Bu bakımdan termal turizmle yakından ilgili olduğu düşünülen kavramların kısa tanımlamaları, farklı kaynaklardan yararlanılarak burada açıklamakta fayda vardır (Yavuz, 1999: 16; Bekişoğlu ve Özel, 2002: 2 ; Ünlüönen vd. 2007: 21; Ülker, 1988: 21 ; Ülker, 1994: ; Karagülle vd. 2011: 4-5 ; ; Kaptaj: Termal suların ve kaynakların verimli olması, kirlenmenin azaltılması, akım seviyesi düşük olan kaynakların birleştirilmesi amaçları ile belirli yerlerde ve çeşitli yöntemlerle toplanması işlemine kaptaj denilmektedir (Hoşgören, 2004: 52). 53

56 Maden Suyu: Bir litresinde en az 1 gram eriyik halde mineral veya karbondioksit gazı bulunan sulara Maden Suyu veya Hidromineral, ayrıca sıcaklığı 20 derecenin üzerinde bulunan maden suları sıcak maden suyu Termal olarak kabul edilir. Bazı ülkeler sıcak maden suyu tanımı için 30 derece sıcaklığı eşik değer olarak kabul ederler. Şifalı Sular: Sağlık etkenliği deneylerle saptanmış olan, sıcak ve soğuk maden suları, sahip oldukları doğal tedavi etkenliği nedeni ile halk tarafından şifalı su olarak adlandırılır. Jeotermal Enerji: Yerkabuğunun derinliklerinde bulunan bir magma odağı tarafından ısıtılan, çevresindeki normal yeraltı ve yerüstü sularına göre daha fazla erimiş madde içeren sıcak su ve buharın taşındığı ısı enerjisi olarak tanımlanabilir. Yerkabuğunun derinliklerinde var olan ısı kaynağı, henüz soğumasını tamamlamamış bir magma kütlesi veya genç bir volkanizma ile ilgilidir. Kırık ve çatlaklara bağlı olarak yeraltında dolaşan, normal yeraltı ve yerüstü sularına oranla daha fazla erimiş madde içeren jeotermal akışkan, sondajlar yoluşla yeryüzüne aktarılabildiğinde sıcak su ve/veya buharın egemen olduğu hidrotermal sistemler ortaya çıkar. Kür: Batı dilleri kökenli bir terim olmasına rağmen, dilimizde kullanılan bir sözcüktür. Tedavi amacı güdülerek termal kaynaklardan, maden sularından belirli kurallar dahilinde belirli süreçlerde yararlanılmasıdır. Termalizm: Kaplıca, ılıca, içmeler gibi şifalı doğal su kaynaklarının sağlık kurallarına uygun bir biçimde tedavi aracı olarak kullanılmasıdır. Bilinen en eski tedavi ve güzellik yöntemlerinden biridir. 54

57 SPA: Latince kökenli Salus Per Aquam teriminin baş harflerinin kısaltılması ile kullanılan bu kavram Su ile gelen sağlık anlamına gelmektedir. SPA işletmelerinde, suya dayalı birçok tedavi ve rahatlama yöntemi (buhar hamamı, çamur masajı gibi) uygulanmaktadır. İlk kez Belçika da savaş gazisi askerlerin fiziksel ve ruhsal tedavileri için kullanılmıştır. Wellness: Bu kavram genellikle SPA ile birlikte kullanılmaktadır. Özellikle sağlıklı ve iyi yaşam anlamına gelmektedir. Hidroterapi: Suyun katı, sıvı veya gaz hallerinde vücudun dışından veya içinden tedavi aracı olarak kullanılmasıdır. Hidroterapi uygulaması ile organizmanın istenen reaksiyonları oluşturup iyileşme sürecinin hızlanması sağlanabilir. Balneoterapi: Vücuda kısmi veya tam olarak mineral su banyosu uygulanmasıdır. Termal ve/veya mineralli suların, şifalı çamurların ve gazların, yöntem ve dozları belirlenmiş, banyo, paket, içme ve inhalasyon (soluma) uygulamaları şeklinde, düzenli aralıklarla seri halde tekrarlanarak kullanılmasıyla, belirli bir zaman aralığında ve kür tarzında gerçekleştirilen bir uyarı-uyum tedavisidir. Toköz e göre balneoterapi, doğal enerji kaynaklarından sıcak maden suyu, gaz ve çamurun organizma üzerine fizyolojik ve tedavi edici etkisi kanıtlanmış tedavi sistemidir ki buna kaplıca tedavisi demek doğru tanım olur (Toköz, 1999). Ayrıca Balneoloji nin sözcük anlamı Banyo Bilimi dir. Kaplıca (SPA) Tedavisi: Balneolojik kaynakların, öncelikle doğal olarak bulundukları yerler olan kaplıcalarda, hastalıkların tedavisinde hem de rekreasyonel kullanılmasıyla sezgisel gelişen ve insanlık tarihi boyunca gelenekselleşerek günümüze kadar ulaşan bir tedavi yöntemidir. Çağdaş kaplıca kürü ise, bir dizi 55

58 farmakolojik (ilaç) olmayan ve/veya tamamlayıcı tedavi yöntemlerinin balneolojik tedavi yöntemleri ile kombine edildiği kompleks bir tedavi niteliğindedir. Krenoterapi: Radon gibi radyoaktif maddelerin hava yolu ile inhalasyonudur. İnhalasyon: Mineralli su zerreciklerinin solunması yoluyla yapılan tedavi yöntemlerinden biridir. Paleoterapi: Vücudun tümüne veya bir kısmına çamur, kil gibi maddelerin uygulanmasıdır. Fizyoterapi: Sağlıklı kişilerde özel egzersiz ve eğitim programları ile fiziksel uyumu arttırarak hastalık ve sakatlıkların önlenmesini sağlamak amacıyla uygulanan tüm yöntemlere denir. Talossoterapi: Koruyucu ve tedavi edici ve/veya kür amaçlı olarak tıbbi gözetim ve denetim altında, deniz ve çevresine özgü tüm yararlı etkenlerin, yani deniz iklimi, deniz suyu, deniz çamurları, yosunlar, kum ve denizden elde edilen diğer maddelerin kombine olarak değişik yöntemlerle kullanıldığı bir tedavi sistemidir. Sosyal Kür: Kâr amacı gütmeden, halkın ve çalışanların işgücünü ve sağlığını korumak amacı ile yapılan kaplıca, deniz ve iklim kürleri ile kür hizmetleri karşılığı olarak kullanılmıştır Sağlık Turizmi Kapsamında Termal Turizm Termal turizmde yapılan birçok terapi, kaynak sularının sağlığa faydalı olacak bir şekilde kullanılması, konunun sağlık turizmi kapsamında ele alınmasına olanak vermektedir. Bu bakımdan sağlık turizmi temel kavram olarak düşünülmelidir. Sağlık turizmi, Sağlık Bakanlığı tarafından şu şekilde tanımlanmıştır: 56

59 Bir ülkeden bir ülkeye herhangi bir sebeple (bekleme süresinin uzunluğu, tedavinin ekonomikliği veya daha kaliteli sağlık hizmeti vb.) sadece tedavi için gidilmesidir. Tıbbi olarak gerekliliği raporla belirlenmiş kaplıca tedavileri için bir ülkeden bir ülkeye gidilmesi de bu tanım içinde yer almaktadır. T.C. Sağlık Bakanlığı nın geliştirdiği tanım ele alındığında, termal kaynaklarla ilgili yapılan turizm şeklinin (kaplıca, ılıca tedavisi) de sağlık turizmi kapsamında ele alındığı görülmektedir. Ancak temel kriterin tedavi maksatlı ve tıbbi rapor gereksinimi ile ilgili olduğu tanımdan anlaşılmaktadır. Tanımlamada eleştirilecek önemli bir noktanın, sağlık turizminin tanımlamasında sadece uluslararası hareketlerin esas alınmasıdır. Tanında bir ülkeden bir ülkeye gidilmesi ifadesi, sağlık turizminin ulusal hareket boyutunu kapsamamaktadır. Bu ifade yerine daha kapsamlı olan bir bölgeden bir bölgeye gidilmesi ifadesi kullanılırsa tanım daha kapsamlı bir hale getirilmiş olacaktır. Sağlık Bakanlığı nın yayınladığı Sağlık Turizmi El Kitabı adlı yayında sağlık turizmi kavramı kapsamlı olarak ele alınmıştır. Bu yayında yapılan tanımlama şu şekildedir (Sağlık Turizmi El Kitabı, 2012: 22): Tedavi amaçlı kaplıca veya sağlık merkezlerine seyahat eden kişinin fiziksel iyilik halini geliştirmek amacıyla veya estetik cerrahi operasyonlar, organ nakli, diş tedavisi, fizik tedavi, rehabilitasyon vb. gereksinimi olanlarla birlikte uluslararası hasta potansiyelini kullanarak sağlık kuruluşlarının büyümesine olanak sağlayan turizm türüdür. İkamet edilen yerden başka bir yere (yurtiçi veya yurt dışı) her hangi bir sağlık sebebiyle hizmet almak için yapılan seyahatlerdir. Burada belirtilen tanımlamanın biraz daha kapsamlı ve meselenin boyutlarını ulusal/uluslararası olarak ele alması bakımından daha isabetli bir tanımlama 57

60 olduğunu belirtmekte fayda vardır. Diğer taraftan sağlık turizminin temel sebepleri aşağıdaki gibi sıralanmaktadır (Sağlık Turizmi El Kitabı, 2012: 62): Ülkesinde yüksek teknolojili sağlık hizmetleri ve profesyonel insan kaynaklarının azlığı veya yokluğu, Tedaviyle birlikte tatil yapma arzusu, Sağlık hizmetlerinin kendi ülkelerinde pahalı olması, Çok daha kaliteli sağlık hizmeti alınmak istenmesi, Kendi ülkesinde her hangi bir sebepten dolayı ameliyatının bilinmesinin istenmemesi (estetik cerrahisi, infertilite tedavisi vb.), Ülkesinde iklim ve coğrafi olarak tatil için kısıtlı imkan olduğu durumlarda yapılan turizm hareketliliği (ormanlık, yaylalar, tarihi ve kültürel zenginliği olan ülkelere gidiş), çoğunlukla termal tesisin ve termal turizm imkanlarının çok olduğu bir ülkede tatil yapma talebi. Kronik hastaların, yaşlıların ve engellilerin başka ortamlara gitme ve tedavi olma isteklerinin oluşması, Uyuşturucu ve farklı bağımlılıkları olan kimselerin farklı ve daha uygun ortamda olma istekleri, Kişinin hayata tutunma ve yaşam isteği. Sağlık turizmini meydana getiren veya oluşmasını sağlayan temel nedenler incelendiğinde, konunun termal turizmle olan birlikteliği rahatlıkla anlaşılabilmektedir. Doğal kaynaklardan çıkan maden suları, çok eski zamanlardan beri halk tarafından çeşitli hastalıkların tedavisinde içme, buğu ve banyo tarzında kullanılagelmiştir. Maden Suları bir taraftan hararet, diğer taraftan çok çeşitli tuz ve gaz taşıyıcısı 58

61 olarak insan sağlığı üzerinde, ilmî usullerle meydana çıkarılabilen, bir etki meydana getirmektedir. Özellikle içme kürlerinde suyun oluşumu ve içeriği oldukça önemlidir (Yenal, 1971: 2). İçerik bakımından zengin soğuk ve sıcak sular tıbbî olarak değerlendirildiğinde ve insan sağlığı açısından faydalı olacak şekilde kullanıldığında sağlık turizminden bahsetmek mümkün olmaktadır. Kaplıca, içme, deniz suları, çamur vb. maddeler, veya solunum yolu ile veya elektrikli ve diğer mekanik gereçlerle, masaj ve beden eğitimi şeklinde veya iklimden yararlanılarak insan sağlığını korumak amacı ile doktor denetiminde yapılan kür uygulama türlerinden birinin veya birkaçının birlikte yapıldığı mekan veya alanlarda yer alan tesisler sağlık tesisi olarak tanımlanır (Ülker, 1988: 24). Termal turizmin sağlıkla ilgisini ortaya koyan en temel bilgiler, doğal maden sularının hangi hastalıklara iyi geldiğine dair olan bilgilerdir. Bu hususta genel olarak şifalı kaynak sularının özelliklerine göre aşağıdaki hastalıklara iyi geldiği belirtilebilir (Ülker, 1994: 42-43): Romatizmal hastalıklar, Deri hastalıkları, Kalp ve kan dolaşımı rahatsızlıkları, Solunum yolu rahatsızlıkları, Kadın hastalıkları, Mide ve bağırsak rahatsızlıkları, Böbrek ve idrar yolları rahatsızlıkları, Sinir ve kas yorgunluğu, bünyesel yorgunluk, Sinir hastalıkları, Eklem ve kireçlenme rahatsızlıkları, 59

62 Göz hastalıkları, Karaciğer ve safra kesesi rahatsızlıkları, Ameliyat sonrası rahatsızlıklar, Beslenme bozukluğu, metabolizma hastalıkları. Termal kaynaklar, yukarıda belirtilen hastalıkları iyileştirmesi bakımından önemli olduğundan ve doktor gözetiminde doğru tekniklerle kullanılması gerektiğinden dolayı termal turizm sağlıkla ve sağlık turizmi ile doğrudan ilgilidir. 60

63 2.2.TÜRKİYE'DE TERMAL TURİZM Türkiye de tektonik hareketlerin etkisi ile meydana gelen fay zonları ve diğer yapılanmalarda aktif volkanizma yeraltı sularının ısınmasında etkili olmaktadır (Özbek, 1999). Su kaynakları, yeraltına sızan suların derinlerde ısınması ve bünyelerine çözülmüş mineral maddeleri alarak kırık hatlar boyunca yeryüzüne çıkmaları sonucu oluşur. Bu nedenle bünyelerinde çözülmüş halde klor, sülfat, bikarbonat ve çeşitli maddeler bulunan bu kaynaklar ile kırık hatların dağılışı arasında bir ilişki vardır (Çetin ve Özşahin, 2011: 318). Türkiye, bulunduğu coğrafya itibarı ile derin kırık hatları, aktif deprem kuşakları ile zengin ve farklı maden yataklarına sahip bir yapısal özellik göstermektedir. Bu özelliğinin bir sonucu olarak termal ya da içme suyu kaynaklarının zenginliği ve çeşitliliği olarak Dünya da ilk 10 ülke arasına girmektedir. Yapılan araştırmalara göre, Türkiye nin bütün coğrafi bölgelerine yayılan şifalı kaynakların sayısının tahminen 2000 in üzerinde olduğu ifade edilmektedir (İbret, 2007: 138). Türkiye de termal turizm açısından çok önemli bir geçmişe ve doğal kaynağa sahiptir. Ülkemizdeki termal turizm olanaklarından, özellikle yerli turistler yeterli düzeyde yararlanamamaktadır. Pamukkale, sahip olduğu eşsiz travertenlerinin yanı sıra termal olanakları ile de uluslararası bir üne sahiptir. Pamukkale de bulunan Hierapolis antik kenti, termal kaynakların yanında kurulmuş olmasından dolayı da tarihi bir geçmişe ve üne sahiptir. Roma Dönemi nde, Pamukkale de bulunan doğal kaynakların kullanımının yaygınlaşması Hierapolis in kentleşmesinde etkili olmuştur (Değirmencioğlu ve Ahipaşaoğlu, 1999: 33). Hititler döneminde de kaplıcaların kullanıldığı bilinmektedir. Ülkemizde tarihi önemi olan kaplıcalardan Yalova Kurşunlu Hamamı Bizans, Hiearapolis (Pamukkale), AlexandriaTroas (Kestanbol) ve Ulus Tarihi Roma Hamamı (Ankara) Roma dönemine ait yerlerdir. Bu dönemlerde 61

64 tedavi ve spor amacıyla farklı bölgelerden yoğun ziyaretlerin olmasından dolayı termal turizm Anadolu nun en eski turizm çeşidi olarak kabul edilebilir (Doğaner, 2001: 75). Tarihi yazılar ve belgeler incelendiğinde de Anadolu da ilk tarihlerden bu yana kaplıca ve ılıcaların gerek dini inançlardan dolayı, gerekse de sağlık nedeni ile kullanıldığı anlaşılmaktadır. Kızılcahamam, Kırşehir Terme Kaplıcası, Kütahya Kubbeli Hamam, Çekirge, Oylat, Yalova, Eynal, Ayaş, Sandıklı gibi kaplıcalar yüzyıllardan bu yana yerel halk tarafından kullanılan yerlerdir (Zaman ve Birinci, 2011: 406). Öyle ki, halk arasında ismi bilinen ve tanınmış kaplıcaların doluluk oranlarının oldukça yüksek olduğu, kimi zaman ise kapasitesinin üzerinde kullanıldığı görülmektedir. Anadolu da tıpkı Avrupa da olduğu gibi, Ortaçağ döneminde, sosyal ve siyasal nedenlerle kaplıca turizmi gelişmemiş ve tesisler büyük ölçüde tahrip olmuştur. Selçuklu Devleti ve Osmanlı İmparatorluğu kaplıcalara tekrar önem vermeye başlamış, tahrip olan kaplıcaları onarmış ve yenilerini inşa etmiştir. Cumhuriyet döneminde kaplıcaların gelişmesi için Atatürk ün direktifleri ile su analizleri ve etütler yapılmıştır (Akbulut, 2010: 37). Sahip olunan olanaklar termal turizm alanındaki yatırımların da gelişmesine neden olmuştur. Özellikle son yıllarda termal turizm alanındaki yatak kapasitesinde önemli bir artışın olduğu istatistiklerden anlaşılmaktadır. Tabloda görüldüğü üzere, termal turizm tesisleri ülkemizde giderek artış göstermektedir. Turizm işletme belgeli termal turizm tesislerinin sayısı 37 den 50 çıkmış, yatak kapasitesi ise dan ya yükselmiştir. Benzer artışlar turizm yatırım belgeli ve belediye belgeli tesislerde de yaşanmıştır. 62

65 Tablo 14.Termal Tesis Yatak Kapasiteleri Termal Turizm Tesisleri Tesis Sayısı Yatak Kapasitesi Tesis Sayısı Yatak Kapasitesi Turizm İşletme Belgeli Turizm Yatırım Belgeli Belediye Belgeli Toplam Kaynak: Gelişmiş ülkelerde sağlık giderlerinin fazla olması nedeniyle hastaların tedavi hizmetlerini azaltmaya yönelik olarak sağlık hizmetlerini daha düşük maliyetli ülkelerden temin etme eğilimi artmaktadır. İsveç, Norveç ve Danimarka dan sonra Almanya ve Hollanda daki bazı özel sigorta şirketlerinin de termal tedavileri için Türkiye ye göndereceği hastalarının masraflarını karşılama kararı almaları ülkemiz termal turizmi açısından önemli bir potansiyel oluşturmaktadır ( 63

66 Tablo 15. Türkiye'yi Termal Amaçlı Ziyaret Edenlerin Ülkelere Göre Dağılımı,2010 NO ÜLKELER MAYIS, HAZ., DİĞER AYLAR TATİL AMAÇLI TEDAVİ AMAÇLI 60 YAŞ ÜSTÜ 60 YAŞ ALTI 7 GÜNDEN FAZLA TEM., KALANLAR AĞUS. 1 ALMANYA JAPONYA RUSYA KORE ABD FRANSA İTALYA İSPANYA DİĞER ÜLKELER Kaynak: Jeotermal kaynaklar, yeraltı katmanlarının yapısal ve litolojik özelliklerine bağlı olarak oluşan sıcak sular, gazlar ve buhar oluşumları için kullanılan bir terimdir. Jeotermal akışkanlar olarak da ifade edilen bu oluşumlar, bulundukları yerin, yerüstü yıllık ortalama yüzey sıcaklığından daha yüksek sıcaklık değerine sahip bulunur. Bu akışkanlar yeraltı ve yerüstü sularına göre daha fazla erimiş madde ve gaz şeklinde eriyik maddeler içerirler. Jeotermal akışkanlardan yararlanılarak enerji üretimi, konut ve sera ısıtmacılığı yapılır. Banyo yoluyla termal kür ve terapi uygulamalarında yararlanılır (Ülker, 1994: 30). Türkiye jeotermal kaynaklar haritası incelendiğinde, ülkemizin hemen her bölgesinde, bu kaynaklara rastlandığı rahatlıkla anlaşılmaktadır. Ancak İç Anadolu Bölgesi, Marmara Bölgesi, Ege Bölgesi dikkatlice incelendiğinde, bu bölgelerde jeotermal kaynakların yoğunluğu rahatlıkla görülebilmektedir. 64

67 Şekil 16.Türkiye Jeotermal Kaynaklar Haritası Kaynak: Türkiye deki termal turizm alanında kullanılan kaplıcaların genel olarak özellikleri şu şekildedir (Akbulut, 2010: 38-39): Türkiye de termal kaynakların debileri yüksektir. Türkiye de termal kaynaklar eriyik mineral maddeler ve sıcaklık değerleri bakımından termal kür ve uygulamalarına müsaittir. Türkiye de termal kaynakların çoğu coğrafi konumlarıyla termal turistik çekim merkezi olmaya adaydır. Nitekim kaplıcaların bir kısmı deniz kıyısında, bir kısmı ise orta yükseklikteki dağlık ve ormanlık bölgede bulunmaktadır. Termal turizm alanındaki potansiyelin farkına varan Türkiye termal turizm alanlarının sağlıklı gelişimini sağlamak ve bu alanda sürdürülebilir rekabet avantajı elde etmek amacı ile Termal alanda Kültür, Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri ile Termal Turizm Merkezleri belirlemiştir. Türkiye geneli itibari ile belirlenen Termal 65

68 Turizm Merkezi sayısı 75'tir. Bu merkezlerden 4 tanesi ise TR41 Bölgesi'nde yer almaktadır. İlan edilen Termal Kültür Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi sayısı ise Türkiye genelinde 4'tür. Bu bölgelerde yapılan termal turizm yatırımları 5. bölge teşviklerinden yararlanmaktadır. TR41 Bölgesi'ndeki termal merkezlerin bu bölgelerde yer alması için çalışmalar devam etmektedir. Tablo 16. Türkiye de Termal Turizm Merkezleri (TM) / Kültür Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri (KTKGB) Sıra No TERMAL TM / KTKGB ALAN (ha) Sıra No TERMAL TM / KTKGB ALAN (ha) 1 Afyonkarahisar-Heybeli 1 Termal Turizm Merkezi İzmir-Balçova Termal Turizm Merkezi (İzmir İnciraltı Tm Tevsii İçerisinde) 64 2 Afyonkarahisar-İhsaniye 2 Gazlıgöl Termal Turizm Merkezi İzmir-Seferihisar Doğanbey Termal Turizm Merkezi Afyonkarahisar-Ömer 3 Gecek Termal Turizm Merkezi Kırşehir Terme Karakurt Termal Turizm Merkezi Afyonkarahisar-Sandıklı 4 Hüdai Termal Turizm Merkezi Kocaeli Gölcük Yazlık Termal Turizm Merkezi Ağrı-Diyadin 5 Termal Turizm Merkezi Konya Ilgın Termal Turizm Merkezi Amasya-Terziköy 6 Termal Turizm Merkezi 6 44 Kütahya Hisarcık Esire Termal Turizm Merkezi Ankara-Haymana 7 Termal Turizm Merkezi Kütahya Tavşanlı Göbel Termal Turizm Merkezi

69 8 Ankara-Seyhamamı 8 Termal Turizm Merkezi Kütahya-Emet Termal Turizm Merkezi 25 9 Aydın 9 Buharkent Termal Turizm Merlezi (Aydın Buharkent-Denizli Sarayköy Termal TM Ayrıldı.) Kütahya-Gediz Ilıcasu Turizm Merkezi Aydın Tralleis Termal Turizm Merkezi Kütahya-Gediz Muratdağı Termal Turizm Merkezi Balıkesir Balya Şifa Termal Turizm Merkezi 49 Kütahya-Ilıca Harlek Termal Turizm Merkezi Balıkesir- Bigadiç Hisarköy Termal Turizm Merkezi Kütahya-Simav Eynal-Çitgöl Naşa Termal Turizm Merkezi Balıkesir Gönen Termal Turizm Merkezi 51 Manisa Demirci Hisar Termal Turizm Merkezi Balıkesir Gönen Ekşidere Termal Turizm Merkezi Manisa Kula Emir Termal Turizm Merkezi Balıkesir Manyas Kızık Termal Turizm Merkezi Manisa Salihli Kurşunlu Termal Turizm Merkezi Balıkesir Sındırgı Hisaralan Termal Turizm Merkezi Manisa Turgutlu Urganlı Termal Turizm Merkezi Balıkesir Susurluk Kepekler Termal Turizm Merkezi Nevşehir Kozaklı Termal Turizm Merkezi Balıkesir-Edremit Güre Termal Turizm Merkezi Niğde Aksaray Narlıgöl Ilısu Termal TM

70 19 Balıkesir-Gönen Termal Turizm Merkezi Niğde-Çiftehan Termal Turizm Merkezi Bingöl Ilıcalar Termal Turizm Merkezi 58 Osmaniye-Haruniye Termal Turizm Merkezi Bolu-Karacasu Termal Turizm Merkezi Rize-Çamlıhemşin Ayder KTKGB (Rize-Çamlıhemşin- Ayder Kaplıcası Turizm Merkezi isim değişikliği) Bursa Dağyenice Termal Turizm Merkezi 60 Sakarya Akyazı Kuzuluk Termal Turizm Merkezi Bursa Mustafa Kemal Paşa Tümbüldek Termal Turizm Merkezi Samsun Havza Mevcut Kaplıca Turizm Merkezi Çanakkale Çan Etili Tepeköy Turizm Merkezi Samsun_Havza 25 Mayıs Termal Turizm Merkezi Çanakkale Yenice Hıdırlar Termal Turizm Merkezi Sivas Kalkım Balıklı Kaynak Termal Turizm Merkezi 26 Çanakkale-Aycacık Tuzla Termal Turizm Merkezi Sivas-Kangal Balıklıçermik Termal Turizm Merkezi Çanakkale-Ezine Kestanbol Termal Turizm Merkezi Sivas-Sıcak Çermik Termal Turizm Merkezi Tevsii Denizli Çardak Beylerli-Burdur Akgöl Termal Turizm Merkezi Tokat Reşadiye Zinav Termal Turizm Merkezi Denizli Termal KTKGB (Denizli Sarayköy-Denizli Buldan Tripolis ve Denizli Akköy Gölemezli TM Birleştirildi.) Uşak Banaz Hamamboğazı Termal Turizm Merkezi Diyarbakır-Çermik Termal Turizm Merkezi Uşak Örencik Termal Turizm Merkezi

71 31 Elazığ-Tunceli Golan Termal Turizm Merkezi Yalova Armutlu Termal Turizm Merkezi Erzurum Olur Ilıkaynak Termal Turizm Merkezi 70 Yalova-Termal Turizm Merkezi Erzurum-IlıcaTermal Turizm Merkezi Yozgat Sarıkaya Gelişme Alanı Termal Turizm Merkezi Erzurum-Pasinler Termal Turizm Merkezi Yozgat Sarıkaya Termal Turizm Merkezi Eskişehir Kızılinler Termal Turizm Merkezi Yozgat Sorgun Termal Turizm Merkezi Eskişehir Mihalgazi Sakarıılıca Termal Turizm Merkezi Yozgat Yerköy -Güven Kırşehir ÇiçekdağBulamaçlı - Mahmutlu Termal Turizm Merkezi İzmir Bergama Allianoi- Manisa Soma Menteşe Termal KTKGB Yozgat-Boğazlıyan Bahariye (Cavlak) Termal Turizm Merkezi İzmir Dikili Termal KTKGB Kaynak: adresinden uyarlanarak düzenlenmiştir. Türkiye'deki Termal Kültür Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri (TKTKGB) aşağıdaki haritada detaylı olarak görülmektedir. Haritadan da görüleceği üzere ülkemizde 4 adet TKTKGB bulunmaktadır. Bu bölgeler:güney Marmara, Güney Ege, Frigya ve Orta Anadolu Bölgeleridir. 69

72 Şekil 17.Türkiye deki Termal Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri ve Termal Merkezler Kaynak: 70

73 2.3. TR41 BÖLGESİ'NDE (BURSA, ESKİŞEHİR, BİLECİK) TERMAL TURİZM Ege ve Marmara Bölgesi ile İç Anadolu Bölgesi nin özellikle batı kısmı jeotermal kaynaklar haritasında da incelendiği üzere termal kaynaklar açısından oldukça zengindir. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür ve Turizm Koruma ve Geliştirme Bölgeleri olarak belirlediği bölgelerde özellikle Eskişehir i görmek mümkündür. Bilecik, termal kaynaklar açısından çok zengin olmayan bir ilimizdir. Türkiye Cumhuriyeti nin 2023 turizm stratejisinde belirlediği önemli hedeflerden bir tanesi termal turizm bölgelerinin desteklenmesi ve geliştirilmesi ile ilgilidir. Özellikle Bursa ve Eskişehir gelişim potansiyeli bulunan termal turizm bölgeleri içerisinde yer almaktadır Bursa Bursa ilinde yer alan Bursa, İnegöl, Karacabey, Mustafakemalpaşa, İznik ve Orhangazi Ovaları gibi geniş ve verimli ovalar şehri önemli bir sulu tarım merkezi haline getirmiştir. Ayrıca İznik ve Uluabat gölleri, Mustafakemalpaşa Çayı ve Uludağ dan doğan kaynaklarla beslenen Nilüfer Çayı, Göksu Çayı, Koca Dere, Kara Dere, Aksu Deresi gibi doğal su kaynaklarıyla Bursa, Evliya Çelebi nin dediği gibi adeta bir su şehridir. Bu zengin su kaynaklarını çeşmeler ve sebillerle süsleyen Bursa, bugün de termal tesisleriyle sağlık ve şifa turizmine öncülük etmektedir. Ovaları ve su kaynaklarının yanı sıra Bursa, doğu-batı ekseninde uzanan sıradağlarıyla da dikkat çekmektedir. Bunlar arasında en önemlisi ise m lik yüksekliğiyle Marmara Bölgesi nin en yüksek dağı olan ve ülkemizde kış turizminin merkezi konumundaki Uludağ dır ( Bursa, kaplıcalar bakımından oldukça zengin bir ilimizdir. Oylat kaplıcaları birinci derecede önemli kaplıcalar arasında yer almaktadır. Bursa nın her kaplıca suyunun 71

74 farklı hastalıklara iyi geldiği ilk kez 1840 lı yıllarda araştırma yapan Dr. Bernard tarafından yazılmıştır. Bursa nın kaplıca suları, Bademlibahçe ve Çekirge bölgelerinden çıkmaktadır. Her iki bölgeden çıkan suların kimyasal özellikleri farklı olup, Çekirge sularına çelikli, Bademlibahçe sularına ise kükürtlü denilmektedir ( Yapılan bilimsel hesaplara göre, Bursa daki kaynaklar, 24 saat içinde 6 milyon litre şifalı su üretirler. Bu toplamda, litrede 1,5 gram erimiş maden bulunmaktadır. Bursa nın şifalı sularından yazılı olarak ilk söz eden ünlü gezgin Evliya Çelebi dir. Evliya Çelebi nin verdiği bilgiye göre, Bursa da 1640 yılında 3000 adet banyo bulunmaktadır (Şimşek, 2003: 120). Bursa ve Bilecik illeri, Türkiye Turizm Stratejisi 2023 e göre belirlenen tematik bölgeler arasında yer almaktadır. Bursa, Bilecik ve İznik i içine alan tematik bölgenin adı 2023 Turizm Stratejisi nde Söğüt Kültür Turizmi Gelişim Bölgesi olarak belirlenmiştir. 72

75 Tablo 17. Bursa nın Termal Kaynakları Bulunduğu Yer Özelliği Faydaları ve Özelliği Merkez Çekirge Kaplıcaları Kaplıcalar Bölgesi Romatizma, Nevriz, Cilt, İdrar yolları, Kadın hastalıkları. Merkez Bademlibahçe Kaplıcaları Kaplıcalar Bölgesi Romatizma, Cilt, Karaciğer hastalıkları, Kalp ve kan dolaşımı, Beslenme bozukluğu. Sinirsel Hastalıklar. Oylat Kaplıca Romatizma, Sinirsel hastalıklar, Eklem ve kireçlenme, Kadın hastalıkları, Mide ve bağırsak, Böbrek ve idrar yolu, Göz ve beslenme bozukluğu. Mustafa Kemal Paşa (Akarca ve Mineviz Maden Suyu) İçmeler (Maden Suyu) Mide ve bağırsak, Karaciğer, Safrakesesi ve pankreas hastalıkları. Mustafa Kemal Paşa (Dümbüldek) Kaplıca Ağrılı sendromlar, Periferik sirkülasyon düzenleyici, Deri ve cilt hastalıkları, Karaciğer, Mide ve bağırsak, Safrakesesi ve pankreas hastalıkları. Gemlik (Terme) Kaplıca Romatizma, Nevralaji, Zihinsel yorgunluklar, Nevrastani ve kalp hastalıkları. Orhaneli (Ağaçhisar) Kaplıca Ağrılı hastalıklar, Uyuz ve deri hastalıkları. Kaynak: (Şimşek, 2003; Ülker, 1994) 73

76 Tablo 18. Bursa'daki kaplıcalara gelen yabancı turistlerin ülkelere göre dağılımı görülmektedir. Tablodan da anlaşılacağı üzere Bursa'daki termal tesislerin en önemli müşterisi Kuveytlilerdir. Kuveyt'ten gelenleri sırası ile Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri'nden gelenler takip etmektedir. Ülkelerin özelliklerine bakıldığında özellikle Arap Ülkeleri'nin Bursa'yı tercih ettiği anlaşılmaktadır. Ancak gelenlerin sayısı dikkate alındığında büyük bir turistik hareketlilikten bahsetmek mümkün değildir. Birinci sıradaki Kuveyt'ten gelen turist sayısı bile 500 civarındadır. Bu durum hem termal tesislerdeki olanakların arttırılmasını hem de etkin tanıtım faaliyetleri yapılması gerektiğini göstermektedir. Tablo 18. Bursa İli Kaplıcaları'na Gelen Yabancı Turistler, 2010 ÜLKELER MAYIS HAZİRAN TEMMUZ DİĞER AYLAR TATİL AMAÇLI TEDAVİ AMAÇLI 60 YAŞ ÜSTÜ 60 YAŞ ALTI AĞUSTOS KUVEYT GÜNDEN FAZLA KALANLAR SUUDİ ARAB BAE DİĞER TOPLAM Eskişehir Eskişehir, merkezi ve çevresindeki ilçelerle birlikte oldukça zengin termal kaynaklara sahiptir. Geçmiş tarihi incelendiğinde, eski medeniyetlerin yaşadığı bir il olmasının etkisi ile de; Bizans, Roma, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinden kalan hamam ve kaplıcaları olduğu görülmektedir (İşcan, 2004). 74

77 Aşağıdaki listeden Eskişehir de bulunan termal kaynakların zenginliği hakkında fikir sahibi olunabilir. Bu listede yer alan Kızılinler ve Sakarıılıca Bölgesi, Bakanlar Kurulu kararıyla Termal Turizm Merkezi olarak ilan edilmiştir (Eskişehir Turizm Master Planı, 2011). Ayrıca 2023 Türkiye Turizm Stratejisi nde belirlendiği üzere Eskişehir Frigya Kültür ve Termal Turizm Gelişim Bölgesi nin içinde yer almaktadır. Bu durum bölgenin yakın gelecekte termal turizm alanında planlı bir şekilde sıçrama yapacağının da bir göstergesidir. Nitekim halen Eskişehir'de devam eden ve 5 yıldız niteliğinde olan termal turizm yatırımları hızlı bir şekilde ilerlemektedir. Tablo 19. Eskişehir in Termal Kaynakları Bulunduğu Yer Özelliği Faydaları ve Özelliği Merkez Sıcak Sular, Hamam Romatizma, Sinir sistemi rahatsızlıkları, Hastalık ve ameliyat sonrası rahatsızlıklar, Metabolizma bozuklukları. Hasırca Kaplıca Romatizma, Kalp-damar hastalıkları, Dolaşım hastalıkları, Sinir sistemi rahatsızlıkları, Metabolizma bozuklukları. Mihalgazi- Gümele Sarıcakaya Sakarıılıca Kaplıcası Romatizma, İç salgı sistemi hastalıkları, Sinir sistemi rahatsızlıkları, Böbrek ve idrar yolu rahatsızlıkları, Kadın hastalıkları, Hastalık ve ameliyat sonrası rahatsızlıklar, Metabolizma bozuklukları. Kızılinler Kaplıca Romatizma, Siyatik, Nevralji, Kadın hastalıkları. 75

78 Günyüzü Hamamkarahisar (Çardak) Kaplıca Romatizma, Kalp-damar hastalıkları, Böbrek ve idrar yolu rahatsızlıkları, Metabolizma bozuklukları. Alpu Uyuzhamam Kaplıca Deri hastalıkları İnönü Kaplıca, Ilıca Sayfiye yeri Mihalıççık Yarıkçı Kaplıca Romatizma, Kalp-damar hastalıkları, Böbrek ve idrar yolu rahatsızlıkları, Metabolizma bozuklukları. Sivrihisar Gümüşkonak Ilıca Ağrılı hastalıklar Ilıcaköy Ilıca Ağrılı hastalıklar Seyitgazi Alpanos Ilıca Romatizma, Deri hastalıkları. Çifteler İhsaniye (Ilıcabaşı) Ilıca Romatizma, Deri hastalıkları. Çifteler Hamam Ağrılı hastalıklar Sivrihisar Kumacık Hamam Yıkanma amaçlı, Kiliseden dönüştürülmüş. Sivrihisar Seyyide Hamam Yıkanma amaçlı Sivrihisar Küçük Hamam Yıkanma amaçlı Kaynak: Banger, 2002: Burada listede verilen termal merkezlerden önemli olanları hakkında detaylı bilgi vermekte fayda vardır (Eskişehir Turizm Master Planı, 2011). 76

79 Şehir merkezi sıcak suları: Şehir merkezinde yer alan sıcak sular yaklaşık 20 hamam ve konaklama tesisinden oluşmaktadır. Bu bölgedeki sıcak sular hidrojeolojik ve hipertermal özellik taşımaktadır. Sıcaklığı derecedir. Suyun debisi 30 litre/saniyedir. Hormon, kalp damar hastalıkları, ağrılı hastalıklar, romatizmal hastalıklar (atrit atroz gibi), iltihabi ve travmatik sinir hastalıkları, nevralji, spastik felç tedavisi, psikosomatik rahatsızlıklar, nörovejetatif distoni regülasyonu, diabet, gut ve böbrek taşı tedavisinde kullanılmaktadır. Ayrıca, bu suların cildi güzelleştirici etkisi de bulunmaktadır. Şehir merkezinde geceleme yapılabilecek çeşitli konaklama tesisleri bulunduğundan, il dışından gelen ziyaretçiler merkez hamamlarından sağlık amacıyla yararlanmaktadırlar. Merkez sıcak sular bölgesinde bulunan hamamların modernize edilerek daha kaliteli hizmet vermeleri sağlanmalıdır. Kızılinler sıcak suları: Bu merkez Kızılinler köyündedir. Bakanlar Kurulu Kararı yla Termal Turizm Merkezi olarak ilan edilmiştir. Oligometalik ve hipotermik özellik taşıyan suyun sıcaklığı 38 derece ve debisinin 30 litre/saniye olduğu belirtilmiştir. Mide, böbrek ve bağırsak hastalıkları, romatizma, siyatik, nevralji, kadın hastalıkları ve cilt hastalıkları tedavisinde kullanılmaktadır. Köyde herhangi bir konaklama işletmesi yoktur. Bölgenin SPA-Wellness merkezi olarak tanıtılabilmesi için gerekli alt yapı çalışmalarının tamamlanması ve yatırımcılara cazip hale getirilmesi gerekmektedir. Kısa vadede, yörede ev pansiyonculuğu teşvik edilebilir. Mihalgazi Sakarıılıca Kaplıcası: Şehir merkezinden 32 km. uzaklıkta olup Mihalgazi ilçesinin Sakarıılıca beldesinde yer almaktadır. Üçüncü derece önemli kaplıcalardandır. Bakanlar Kurulu Kararı ile Turizm Merkezi ilan edilmiştir. Oligometalik ve hipertermal özellik taşıyan suyun debisi 15 litre/saniye ve sıcaklığı 58 derecedir. Ayrıca, aynı özelliklere sahip ve 18 derece içilebilir maden suyu vardır. Mide hastalıkları, romatizmal hastalıklar, kadın hastalıkları, kırık ve çıkıklar (kemik 77

80 hastalıkları), sindirim sistemi, beslenme bozukluğu hastalıkları ve yorgunluklarla ilgili hastalıkların tedavisinde kullanılır. İlçede bir termal otel yanında pansiyonlar da bulunmaktadır. Yaz aylarında geceleme ihtiyacı kamping alanlarına kurulan çadırlarla karşılanmaktadır. Belde termal çekiciliği yanında, Akdeniz iklim, çok sık ormanlık alanları ve seyirlik doğal manzaraları ile bir rekreasyon merkezi olarak değerlendirilebilir. İnönü Kaplıcası ve Ilıcası: Şehir merkezine 30 km. uzaklıkta bulunan İnönü ilçesinin batısında yer alan termal sular, oligometalik özellik taşır ve sıcaklığı derecedir. Suyun debisi 100 litre/saniyedir. Genel olarak banyo ve dinlenme amaçlı kullanılmaktadır. Bahar ve yaz aylarında sayfiye yeri olarak kullanılan İnönü Kaplıcası nda konaklama tesisleri, açık ve kapalı yüzme havuzları ve yiyecek içecek tesisleri bulunmakla birlikte yeterince modern tesis bulunmamaktadır. İnönü ilçesi bu doğal kaynakla beraber havacılık sporları, yakın tarih, kültür turları ve İnönü mağarası ile birlikte paket ürün olarak pazarlanırsa Eskişehir in farklı bir turistik merkezi olabilir. Eskişehir ve civarında birçok hamam, toplam 6 tesis, 350 oda ile 684 yatak bulunmaktadır. Ancak oda ve yataklar nitelikli olarak değerlendirilemez Bilecik Bilecik ili, Marmara Bölgesi'nin güney doğusunda; Marmara, Karadeniz, İç Anadolu ve Ege Bölgelerinin kesişim noktaları üzerinde yer alır. Bilecik, doğu kesiminde Bolu ve Eskişehir, güney kesiminde Kütahya, batı kesiminde Bursa, kuzey kesiminde ise Sakarya illeri ile komşu durumundadır. İlin yüzölçümü km² dir. ADNKS verilerine göre 2011 yılında Bilecik nüfusu a ulaşmıştır. Sakarya nehrinin etrafında toprakları olan Bilecik antik çağlardan günümüze değin tarihin her döneminden izler taşımaktadır. Bilecik'te ilk yerleşim tarihi milattan önce

81 yılına kadar gitmektedir. Milattan önceki dönemlerde Bilecik'te tunç yapımı için kalay çıkarıldığı bilinmektedir. Şehrin antik dönemdeki bilinen ismi Agrilion ve Roma dönemindeki adı ise Belekoma'dır. Daha sonraki dönemlerde Bilecik, Roma ve Bizans İmparatorluğu hakimiyetine girmiş; Selçuklu ve Osmanlı Devletleri tarafından fethine kadar Bizans hakimiyetinde kalmıştır. Bilecik, Osmanlı İmparatorluğu'nun doğduğu topraklar olarak büyük öneme sahiptir. Milli Mücadele yıllarında da önemli bir rol oynayan Bilecik sınırları içinde Türk ordusunun Büyük Taarruzu gerçekleştirdiği Metristepe de bulunmaktadır. Bilecik Milli Mücadele yıllarında birkaç kez el değiştirerek düşman işgaline uğramış ve savaştan çok büyük zarar görmüştür. Milli Mücadele ye bütün varlığıyla katılan Bilecik in savaşta gördüğü zararlar nedeniyle nüfusu, sosyal ve ekonomik yapısı çok yara almıştır ( Bilecik ili Türkiye nin birçok yerine nazaran, termal kaynaklar açısından çok zengin sayılmaz. Çaltı kaplıcası (Aşağı Hamam), Osmaneli (Selçuk) İçmeleri, Bahçesultan Madensuyu bilinen kaynaklar arasında yer alır. Çaltı Söğüt ilçesine 10 km. uzaklıkta, Çaltı köyündedir. Suyunda sodyum bikarbonat vardır. Çıban, deri, romatizma hastalıkları ve mide rahatsızlıklarına iyi geldiği belirtilmektedir. Osmaneli içmeleri, ilçeye 8 km. uzaklıktadır. Üç ayrı yerden çıkan sular, bir araya toplanmış ve çeşmeler yapılmıştır. Karaciğer, safra kesesi, mesane yolları hastalıklarında etkilidir. Bahçesultan madensuyu ise Pazaryeri ilçesindedir. Mide ve böbrek hastalıklarına etkilidir (Şimşek, 2003: 109). 79

82 3. BÖLÜM 3.1. BURSA, ESKİŞEHİR, BİLECİK'TE TERMAL TURİZM SEKTÖRÜ ARAŞTIRMASI Yöntem Araştırmanın amacı; Bursa, Eskişehir ve Bilecik illerinde termal turizmin ve bu bağlamda gerçekleşen turistik hareketlerin, il ekonomilerini nasıl etkilediğinin ortaya konulması ve bu etkilerden hareketle yerel halk, yerel yöneticiler ve bu illere yatırım yapacak diğer yatırımcılara konunun öneminin aktarılması ve ülkemizdeki diğer kaplıca merkezlerine örnek olunabilmesi amaçlanmıştır. Ayrıca yaşlanan dünya nüfusu karşısında sağlığın ön plana çıkması ile tercih edilebilirliğinin artması, 12 aya yayılması ve çeşitlendirilmesini sağlayacak, alternatif turizmin en önemli kozlarından biri olan termal turizmin önemi vurgulanmış ve fizibilite çalışmaları yapılmış olacaktır. Bursa, Eskişehir, Bilecik bölgesinde yerel ve bölgesel kalkınmaya ivme kazandıracak önemli bir potansiyeli bulunan turizm sektöründe ve alt bir alan olan termal turizm alanında, ilgili paydaşların ihtiyaç duyduğu stratejik bir araştırmanın yapılması amaçlanmıştır. Bu genel amaç çerçevesinde araştırma ile aşağıdaki özel amaçlar ve hedefler gerçekleştirilmeye çalışılacaktır: TR41 Bölgesi nin termal turizm alanındaki arz olanaklarının ortaya konulması, TR41 Bölgesi ndeki işletmelerin mevcut durumlarının belirlenmesi, TR41 Bölgesi ndeki termal merkezleri ve işletmeleri ziyaret eden turistlerin profilinin ortaya konulması, beklentileri ve memnuniyetlerinin ölçülmesi, TR41 Bölgesi ndeki termal turizm işletmelerinin temel yeteneklerinin ortaya konulması ve buna yönelik olarak rekabet stratejilerinin geliştirilmesi. 80

83 Termal Turizm Sektörü Analiz Raporu'nun hazırlanmasında mevcut durumun dikkatlice değerlendirilebilmesi için arz ve talep yönlü iki araştırmanın yapılmasına karar verilmiştir. Nicel ve nitel analiz yöntemlerinin uygulandığı bu süreçte arz ve talep analizi eşzamanlı olarak gerçekleştirilmiştir. Arz analizi kapsamında TR41 Bölgesi'ne ait kapsamlı bir doküman incelemesi ve yetkililerle (uzman grup) görüşmeler yapılmıştır. Bu çalışmalar sonucunda elde edilen bilgilerle TR41 Bölgesi'nin termal turizm envanteri hazırlanmıştır. Daha sonra, bu envanterde yer alan işletmelerin değerlendirilebilmesi amacıyla termal turizm işletmelerine yönelik olarak bir anket çalışması yürütülmüştür. Verilerin toplanmasında Anket Soru Formlarından yararlanılmıştır. Bu süreçte, toplam 26 işletme araştırma kapsamına alınmıştır. Elde edilen verilerin güvenilirliği onaylandıktan sonra istatistiksel değerlendirme kriterlerine göre bulgular yorumlanmıştır. Talep analizi bölümündeki verilerin toplanmasında da araç olarak anket soru formu, kullanılmıştır. Talep analiziyle, TR41 Bölgesindeki Termal turizm işletmelerine gelen ziyaretçi profili, beklentiler ve algılar belirlenmeye çalışılmıştır. Anket soru formlarının oluşturulması aşamasında yazın taraması yapılmış ve bir taslak form hazırlanmıştır. Hazırlanan taslak anket formu, konu ile ilgili araştırmacılara gönderilmiş ve herhangi bir destinasyonda talep analizi yapabilmek için uygun bir anket formu olup olmadığının belirtilmesi ve varsa görüş ve önerilerinin iletilmesi istenmiştir. Taslak anket formu ile ilgili araştırmacılardan elde edilen görüş ve önerilerinin değerlendirilmesi ve anket formuna son şeklinin verilmesi için uzman grup toplantıları yapılmış ve anket formuna son şekli verilmiştir. 81

84 Hazırlanan anket formu, 2012 yılının Eylül ve Ekim döneminde 384 termal turizm ziyaretçisine uygulanmıştır. İki aylık dönem boyunca TR41 Bölgesi'ndeki termal turizm işletmelerini ziyaret eden edenlerden elde edilen veriler, çeşitli istatistikî tekniklerle analiz edilmiş ve talebin profili, beklentileri ve algıları ortaya konulmuştur TR41 Bölgesi Termal Turistik Arz Analizi Öncelikle, Türkiye de konuyla ilgili birçok araştırmaya ve araştırmacıya elektronik posta yoluyla ulaşılarak altyapı çalışmaları yürütülmüştür. Bu aşamada 2 farklı anket formu hazırlanmıştır. Yürütülecek olan çalışmanın konaklama tesisleri ve yiyecekiçecek işletmeleri boyutu olması nedeniyle 2 farklı soru formu tasarlanmıştır. Oluşturulan taslak soru formları, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi nden ilgili öğretim elemanları ile değerlendirilmiş ve getirilen öneriler doğrultusunda şekil ve dil yönüyle uygulamaya hazır hale getirilmiştir. Anket soru formları üç bölüm halinde hazırlanmıştır. Birinci bölümde işletmelerin genel özellikleri, talep yapısı, doluluk oranları, personel durumu ve özelliklerinin belirlenmesine yönelik sorulara yer verilmiştir. İkinci bölümde işletmelerin gelirlerine yönelik sorular bulunmaktadır. Üçüncü bölüm ise işletmelere yönelen turistik talebin özelliklerinin belirlenmesine yönelik sorulardan oluşmaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı 2011 yılı verilerine göre, TR41 Bölgesi'nde Turizm işletme belgeli 76 tesis ve Turizm yatırım belgeli 17 tesis bulunmaktadır. Ancak bu tesislerden termal nitelikte olan Bursa'da 18 ve Eskişehir'de 2 işletme bulunmaktadır. Bilecik'te ise turizm işletme belgeli termal konaklama tesisi bulunmamaktadır. Ancak bu sayıların yanında Belediye Belgeli olarak faaliyetlerini sürdüren 30'a yakın termal konaklama tesisi bulunmaktadır ( 82

85 Belediye belgeli konaklama tesislerinde termal ile herhangi bir belge olmamasına rağmen bu tesislerde termal su bulunduğu belirlenmiştir. Bu kapsamda hedef grubun (konaklama tesisi) 50 işletme olabileceği değerlendirilmiştir. Arz analizi için araştırmaya geçmeden önce TR41 Bölgesi'ndeki termal turizm merkezleri belirlenmiştir. Bu kapsamda belirlenen merkez sayısı 14'tür. Belirlenen merkezler şunlardır: Çekirge, Keramet, Oylat, Terme, Mustafakemalpaşa, Orhaneli; Eskişehir Merkez, Kızılinler, Sakarılıca, Hamamkarahisar, Yarıkçı, Aşağı Ilıca, Alpu ve Bilecik Çaltı. Belirlenen merkezlerde konaklama tesislerinin bulunup bulunmadığını belirlemek üzere öncelikle İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri ile görüşülmüş ve yerinde ziyaretler yapılmıştır. Görüşmeler ve yerinde yapılan ziyaretler neticesinde konaklama ve yiyecek-içecek işletmesi anketi uygulanabilecek dört merkeze karar verilmiştir. Bunun sonucunda Eskişehir Merkez, Çekirge, Oylat ve Sakarılıca'da anketler uygulanmıştır. Araştırma kapsamında daha fazla işletmeye ulaşmak adına sadece turizm işletme belgeli termal turizm işletmeleri ile görüşmekle yetinilmemiş, aynı zamanda termal suların kullanıldığı belediye belgeli konaklama işletmeleri de araştırmaya dahil edilmiştir. Proje başında yapılan yerinde ziyaretlerde hedef olarak belirlenen sayıda termal konaklama işletmesinin mevcut bulunmadığı ortaya çıkmıştır. Belediye belgeli tesislerde dahil edildiğinde Çekirge bölgesinde faal durumda bulunan termal nitelikteki konaklama tesisi sayısı 21 olarak belirlenmiştir. Proje başında hedef olarak belirlenen 50 işletmenin mevcut olmadığı belirlenmiş ve toplamda 30 işletme ile anket uygulanabileceği ortaya çıkmıştır. Bu işletmelerin tamamı ile de yüz yüze görüşmeler yapılmıştır. Bu görüşmeler sonucunda 5 işletme tesislerinde termal su bulunmadığı, 9 işletme ise mazeret belirtmeden anket uygulamasına katılmak istemediklerini belirtmişlerdir. Bunun sonucunda 30 işletmenin 16'sından geri dönüş sağlanabilmiştir. Bu kapsamda araştırmaya 83

86 katılmayı kabul eden Bursa Çekirge Bölgesi'nde 9 (Marigold Otel, Gönlüferah Otel, Anatolia Otel, Çelik Palas Otel, Huzur Otel, Adapalas Otel, Yıldız Otel, Boyugüzel Termal Otel, Bursa Polisevi), Eskişehir Merkez'de 2 (Uysal Otel, Huzur Otel), Oylat'ta 4 (Yeşil Vadi Otel, Çağlayan Otel, Aşiyan Otel, Güven Otel) ve Sakarılıca'da 1 (Yıldız Otel) otel işletmesi ile görüşülerek anket formlarının doldurulması sağlanmıştır. Tablo 20. Araştırmaya Katılan Konaklama Tesislerinin Dağılımı Anket Uygulama Merkezi Uygulanacak toplam anket sayısı Dönem Anket Sayısı İnegöl Oylat Kaplıcaları 4 4 Bursa Çekirge Bölgesi 21 9 Eskişehir Sıcak Sular Mevkii 4 2 Eskişehir Sakarılıca 1 1 Toplam Araştırmaya katılan konaklama işletmelerinin türlerine göre dağılımı şekil 18' de görülmektedir. Araştırmaya katılan işletmelerin 2'si apart diğerleri otel işletmesidir. 84

87 Şekil 18.İşletmelerin Türlerine Göre Dağılımı otel apart Bursa Eskişehir TR41 Bölgesi'nde araştırmaya katılan termal konaklama işletmelerinin çoğunluğunun odalık konaklama kapasitesine sahip bulunduğu görülmektedir. 100 odanın üzerinde konaklama kapasitesine sahip işletmelerin oranı ise %22'dir. Eskişehir'de 100 oda üstü 1, Bursa'da ise 3 tesis bulunmaktadır. Termal turizm işletmelerinde ölçeğin genelde küçük planlandığı ancak tesis niteliği arttıkça ölçeğin de büyüdüğü anlaşılmaktadır. Şekil 19. İşletme Konaklama Kapasitelerinin Dağılımı Bursa Eskişehir oda oda oda oda 100 oda üstü 85

88 Şekil 20'de konaklama işletmelerinin aylara göre doluluk oranları görülmektedir. Buna göre konaklama işletmelerinin en yoğun oldukları ayların Şubat, Temmuz ve Ağustos ayları olduğu görülmektedir. Ancak tüm aylarda %50'nin üzerinde bir doluluk oranına da sahip olunduğu anlaşılmaktadır. TR41 Bölge Planı'nda da belirtildiği gibi Bölge'nin tamamında turizm işletmelerinin doluluk oranlarına bakıldığında doluluk oranlarının %35-40 aralığında bulunduğu görülmektedir. Termal turizm işletmelerinde ise ortalama doluluk oranı %63,7'dir. Bu durum, termal turizm işletmelerinin ortalama doluluk oranlarına önemli bir katkı yaptığını göstermektedir. Araştırmaya katılan işletmelerin tamamının 12 ay boyunca hizmet vermesi sevindiricidir. İşletmelerin faaliyetlerinin kesintiye uğramaması istihdam edilen personelin sürekliliği açısından önemli avantajlar da sunmaktadır. İller bazında bakıldığında Eskişehir'de sezon boyunca doluluk oranlarının yüksek olduğu anlaşılmaktadır. Eskişehir'in yüksek sezonunun yaz ayları olmaması ise dikkat çekicidir. Sonbahar ve ilkbahar aylarında Eskişehir'de daha yüksek doluluk oranları bulunmaktadır. 86

89 Şekil 20. İşletmelerin Aylara Göre Doluluk Oranları 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Eskişehir Bursa Termal konaklama işletmelerinin kişi bazındaki konaklama fiyatlarının (Yarım pansiyon) diğer turizm işletmelerine göre yüksek olduğu ifade edilebilir. Tek kişilik fiyat ortalama olarak işletmelerde 96 TL, iki kişi fiyatı ise yine ortalama olarak 139 TL olarak belirlenmiştir. İlave her kişi için ise ortalama olarak 45 TL alınmaktadır. Tek kişi fiyatlarının işletme niteliğine göre önemli oranda farklılaştığı anlaşılmaktadır. İşletmelerin niteliğine göre tek kişi fiyatlarının 50 TL ile 160 TL arasında değiştiği belirlenmiştir. İki kişi fiyatlarında ise TL arasında fiyatlar bulunmaktadır. İlave her kişi için ise 25-75TL arasında fiyatlandırma yapılmaktadır. İller bazında bakıldığında Eskişehir'deki termal tesislerin fiyatlarının Bursa'ya göre biraz daha yüksek olduğu görülmektedir. 87

90 Şekil 21. İşletmelerin kişi başına ortalama fiyatları , Tek kişi İki Kişi İlave kişi Bursa Eskişehir İşletmelerin hizmet verme sürelerine bakıldığında %67'sinin 10 yıldan fazla süredir termal turizm alanında faaliyet gösterdikleri görülmektedir. Buradan hareketle TR41 Bölgesi'nde termal turizm faaliyetlerinin uzun bir geçmişi bulunduğu ve bu alanda işletmelerin önemli bir bilgi birikiminin bulunduğu ifade edilebilir. Özellikle Bursa Çekirge Bölgesi'ndeki bazı işletmelerin Osmanlı Döneminden kalma bir sistem ile termal sulardan istifade ettikleri belirlenmiştir. Bursa'da 10 yaşın altında 10 tesis bulunurken Eskişehir'den araştırmaya katılan 3 tesisin sadece 1 tanesi 10 yaşın altındadır. 88

91 Şekil 22. İşletmelerin Hizmet Sürelerinin Dağılımı Bursa Eskişehir yıl 6-10 yıl yıl 16 yıl ve üstü Şekil 23'de işletmelerin kadrolu personel sayılarına göre dağılımı görülmektedir. 10'un üzerinde personel çalıştıran işletmelerin oranının %50'ye ulaştığı anlaşılmaktadır. Daha detaylı incelendiğinde ise kadrolu personel sayısının 2 ile 80 arasında değiştiği görülmektedir. Şekil 23. İşletmelerde Çalışan Kadrolu Personel Sayıları Bursa Eskişehir arası 6-10 arası ve üstü Termal turizm işletmelerinin personelinin büyük oranda kadrolu olduğu ifade edilebilir. İşletmelerin %33'ü hiç geçici personel çalıştırmadıklarını belirtmişlerdir. Geçici personel çalıştıran işletmelerin %84'ünde personel sayısı 5'i geçmemektedir. 89

92 Geçici personel çalıştıran işletmelerin %16'sında ise geçici personel sayısı 6 ila 10 arasındadır. 10'un üzerinde geçici personel çalıştıran işletme ise bulunmamaktadır. Şekil 24. İşletmelerde Çalışan Geçici Personel Sayıları 1-5 arası 6-10 arası Bursa Eskişehir Şekil 35'te turistlerin termal turizm işletmelerinde kalış süreleri görülmektedir. Şekilden de görüleceği üzere konaklama süreleri istenilen düzeyde bulunmamaktadır. 1-3 gecelik konaklama sürelerinin toplam konaklama süresinin içindeki payı %70'lere ulaşmaktadır. Bu durum işletmelerin özellikle tedaviye yönelik hizmetlerinde bir yetersizlik bulunduğunu göstermektedir. Kısa süreli konaklama merkezi olmak ve müşterilerin sirkülasyonunun hızlı olması işletmeler açısından önemli sorunları da beraberinde getirmektedir. Konaklama sürelerine göre, iller bazında önemli bir farklılık bulunmamaktadır. 90

93 Şekil 25. İşletmelerde Gerçekleşen Konaklamaların Sürelerine Göre Dağılımı Bursa Eskişehir 51,5 50,0 18,8 13,9 27,4 21,8 3,1 4,7 4,1 4,7 Bir gece İki gece Üç gece Dört-altı gece Yedi gece ve fazlası Termal turizm faaliyetlerine katılanların çoğunlukla yalnız seyahat etmedikleri anlaşılmaktadır. İki kişi ve üzerinde bir kişi ile termal merkezleri ziyaret edenlerin oranı %85'ler düzeyindedir. 2 kişilik ve 3-4 kişilik ziyaretlerin oranının yüksekliği, TR41 Bölgesi'nde termal faaliyetlere katılanların genelde ailelerden oluştuğunu göstermektedir. Nitekim turistler ile yapılan anketten elde edilen veriler de bu sonuçları desteklemektedir. Turistler ile yapılan araştırma bulgularına göre turistlerin %59'u termal tesisleri ailesi ile birlikte ziyaret etmektedir. Bursa ve Eskişehir'de bulgular açısından kayda değer bir farklılık bulunmamaktadır. 91

94 Şekil 26. Termal Turizm Müşterilerinin Beraberinde Bulunan Kişi Sayıları Bursa Eskişehir 52,854,3 20,3 14,3 30,6 23,7 1,5 1,7 0,8 0,0 Bir kişi İki Kişi Üç-dört kişi Beş-sekiz kişi Sekiz kişiden fazla Turistlerin geldikleri bölgelere göre dağılımları incelendiğinde Marmara Bölgesi, İç Anadolu Bölgesi ve Yurtdışının ağırlıkta olduğu görülmektedir. TR41 Bölgesi'ndeki termal turizm işletmesi müşterilerinin %35'i Marmara Bölgesinden, %17,5'i İç Anadolu Bölgesinden ve %12,7'si Yurtdışından özellikle de Arap Ülkelerindendir. Eskişehir'e yurt dışından gelenlerin oranı Bursa'ya göre daha yüksektir. Eskişehir'deki termal tesislere gelenlerin %20,2'si yurtdışından gelmektedir. Ancak detaylı olarak bakıldığında yurtdışından gelenlerin büyük çoğunluğunun Belçika'daki gurbetçi vatandaşlarımızdan oluştuğu anlaşılmaktadır. Brüksel'den Eskişehir'e direkt tarifeli seferlerin bulunması da bu sonucu doğrular niteliktedir. 92

95 Şekil 27.Turistlerin Geldikleri Bölgelere Göre Dağılımı Eskişehir Bursa Yurtdışı Güneydoğu Anadolu Doğu Anadolu İç Anadolu Karadeniz Akdeniz Ege Marmara 10,1 8,1 10,6 12,2 6,7 4,1 3,5 4,1 6,1 6,7 8,1 17,6 17,6 20,2 27,0 37,3 Şekil 28'de turistlerin termal işletmelere geliş amaçlarına göre dağılımı görülmektedir. Bulgulara göre termal turizm işletmelerine ziyaretlerin en fazla (%36) gezi/eğlence amacıyla yapıldığı anlaşılmaktadır. Tedavi amacı ile gelenlerin oranı ise %26'dır. Bu durum işletmeler açısından önemli bir sorunun varlığını göstermektedir. Bu durum aynı zamanda işletmelerin yanlış bir şekilde konumlandıklarını da ortaya koymaktadır. Termal işletmelerin en önemli ve farklı unsuru, tedavi edicilik özelliğine sahip termal sularıdır. Araştırma bulguları bu önemli özelliğin yeterince değerlendirilemediğini göstermektedir. İllere göre bakıldığında önemli farklılaşmalar söz konusudur. Eskişehir'i ziyaret edenlerin çoğunluğunun iş amaçlı geldiği belirlenmiştir. Gezi ve eğlence de geliş amaçlarından önemli bir diğeridir. Bursa'daki termal tesisler ise çoğunlukla tedavi amaçlı ziyaret edilmektedir. Tedavi amaçlı gelişleri, dinlenme ve iş ile ilgili amaçlar takip etmektedir. 93

96 Şekil 28. Turistlerin Termal İşletmelere Geliş Amaçları Bursa Ekişehir 41,5 39,7 19,5 27,4 11,5 5,1 29,3 21,9 4,1 0,0 Termal turizm işletmelerinin mevsimlere göre gelir dağılımı incelendiğinde Yaz mevsiminin önemli bir ağırlığının olduğu görülmektedir. Elde edilen yıllık gelirin %50'si yaz aylarındaki turistik faaliyetlerden sağlanmaktadır. Yaz mevsimini %20 ile Sonbahar izlemektedir. Yaz aylarında elde edilen gelir bakımından Bursa ve Eskişehir illeri farklılaşmaktadır. Eskişehir'de mevsimlere göre nispeten dengeli bir dağılım bulunmakta iken Bursa yaz mevsimi ağırlıklı bir gelir yoğunluğuna sahiptir. 94

97 Şekil 29. İşletmelerin Elde Ettikleri Gelirin Mevsimlere Göre Dağılımı Bursa Eskişehir 52, , ,4 22,5 19,2 27,5 Kış İlkbahar Yaz Sonbahar Termal konaklama işletmelerinin en önemli gelir kaynağı, oda satışlarıdır. Oda satışlarından elde edilen gelirin toplam gelirler içindeki payı %67'dir. Yiyecek-içecek satışlarından elde edilen gelir ise %28'lik bir paya sahiptir. %5'lik bir pay ise hediyelik eşya gelirlerinden sağlanmıştır. Bu üç gelir unsuru dışında herhangi başka bir gelirden bahsedilmemiştir. Eskişehir'de oda satışlarının toplam gelir içindeki payı Bursa'ya göre daha yüksektir. Eskişehir'deki termal konaklama işletmelerinde hediyelik satışından elde edilen gelirin bulunmaması ise dikkat çekicidir. 95

98 Şekil 30. Gelirin Kaynağına Göre Dağılımı Bursa Eskişehir 60,4 71,5 27,3 19,7 5,2 7,0 0,0 8,8 Oda Satışları Yiyecek-İçecek Satışları Hediyelik Satışları Diğer Termal Turizm Merkezlerindeki Yiyecek-İçecek İşletmelerinin Analizi Türkiye'deki birçok bölgede olduğu gibi TR41 Bölgesi'ndeki termal merkezlerde de konaklama, yeme-içme ve diğer ihtiyaçların aynı anda karşılandığı konaklama tesisleri yanında konaklama hizmeti verilen ancak yeme-içme ve diğer ihtiyaçların dışarıdan sağlandığı işletmeler de mevcuttur. Apart oteller veya devre mülkler şeklinde hizmet veren bu tesislerde de önemli sayıda turist ağırlanmaktadır. Bu turistlerin yeme-içme ihtiyaçlarını dışarıdan gidermesi, o merkezlerde hizmet veren yiyecek-içecek işletmelerinin sayısını ve bölge için istihdam potansiyelini artırmıştır. Dolayısı ile termal turizm sektörü için bir değerlendirme yaparken bu işletmelerin de dikkate alınması gerekmektedir. Söz konusu bu düşüncelerden hareketle, araştırma kapsamında yiyecek-içecek işletmeleri için de özelleştirilmiş bir anket formu tasarlanmış ve termal konaklama işletmelerinin yakın çevresindeki yiyecekiçecek işletmelerine uygulanmıştır. Yiyecek-içecek işletmesi anketi uygulanacak merkezler belirlenirken özellikle oda-kahvaltı hizmet veren termal konaklama 96

99 tesislerinin bulunduğu merkezler seçilmiştir. Bu merkezlerde de belediye belgeli konaklama işletmelerinin yakın çevresine odaklanılmıştır. Bu kapsamda Bursa- Çekirge Bölgesi, İnegöl-Oylat, Eskişehir-Merkez ve Eskişehir-Sakarılıca'da anketler uygulanmıştır. Hedef her bir merkezden 4 yiyecek-içecek işletmesi ile anket uygulamak olmasına rağmen ancak her bir merkezden 2 olmak üzere toplam 8 işletme ile anketlerin doldurulabilmesi mümkün olmuştur. Bu işletmeler de maalesef anket doldurma konusunda isteksiz davranmışlardır. Anketlerin doldurulabilmesi için yiyecek-içecek işletmelerinden hizmet satın alınmak durumunda kalınmıştır. Araştırmaya katılmayı kabul eden yiyecek-içecek işletmelerinin tamamı, konaklama işletmeleri gibi 12 ay boyunca faaliyetlerine devam etmektedir. Bu işletmelerin %50'si A la Carte Restoran %50'si ise pide fırınıdır. Bu bölümde bu işletmelerden elde edilen bulgulara yer verilecektir. Şekil 31'de Yiyecek-İçecek işletmelerinin oturma kapasiteleri görülmektedir. Şekilden de görüleceği üzere işletmelerin büyük çoğunluğu (%62) 0-50 kişilik oturma kapasitesine sahiptir. %38'inde ise kapasite kişidir. 100 kişilik kapasitenin üzerinde olan işletme ise bulunmamaktadır. Şekil 31. Yiyecek-İçecek İşletmelerinin Oturma Kapasiteleri 38% 0-50 sandalye 62% sandalye 97

100 Aylara göre doluluk oranlarına bakıldığında yiyecek-içecek işletmelerinin yüksek sezonunun Temmuz ve Ağustos ayları olduğu anlaşılmaktadır. Bu aylardaki doluluk oranları %75'lere kadar ulaşmaktadır. Doluluk oranı hesabında günlük ağırlanan müşteri sayıları baz alınmıştır. Şekil 32. Yiyecek-İçecek İşletmelerinin Aylara Göre Doluluk Oranları 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 15,0 15,0 40,0 42,2 52,2 57,2 73,2 75,0 69,4 31,7 25,0 20,0 Termal merkezlerde hizmet veren yiyecek-içecek işletmelerinin %63'ünün 15 yıl ve üzerinde bir süredir o merkezlerde faaliyet gösterdikleri belirlenmiştir. Şekil 33. Yiyecek-İçecek İşletmelerinin Hizmet Süreleri 12% 63% 25% 6-10 yıl yıl 15 yıl üzeri 98

101 Yiyecek-İçecek işletmeleri, işletme kapasitesine paralel olarak az sayıda personelle faaliyetlerini yürütmektedirler. 1-5 arası kadrolu personel çalıştıran işletmelerin oranı %62'dir. Geçici personel sayısında da benzer oranlar söz konusudur. Buradan hareketle işletmelerin kilit personeli işte tutmaya devam ederken, özellikle yoğun olan yaz aylarında geçici personel istihdam ettikleri sonucu çıkarılabilmektedir. Şekil 34. Yiyecek-İçecek İşletmelerindeki Kadrolu ve Geçici Personel 25% 13% Kadrolu 1-5 personel 62% 6-10 personel personel 25% 13% 62% Geçici 1-5 personel 6-10 personel personel Şekil 35 yiyecek-içecek işletmesi gelirlerinin mevsimsel ve kaynağına göre dağılımını göstermektedir. Doluluk oranlarına bağlı olarak en fazla gelir elde edilen mevsimin de yaz mevsimi olduğu anlaşılmaktadır. Yıl boyunca elde edilen gelirin %42'si yaz döneminde elde edilen gelirlerden oluşmaktadır. Elde edilen gelirin kaynağına göre dağılımına bakıldığında ise ilginç bir durum söz konusudur. Yiyecek, içecek ve diğer satışlar neredeyse birbirine eşit durumdadır. Yüz yüze görüşmelerde yiyecek-içecek işletmelerinin aynı zamanda yöresel ürün satışları da yaptığı görülmüştür. Bu satışların toplam gelirler içindeki oranının dikkat çekici boyutlara ulaştığı araştırma bulgularından anlaşılmaktadır. 99

102 Şekil 35. İşletme Gelirlerinin Kaynağına ve Mevsimlere Göre Dağılımı Mevsime Göre Dağılım Kaynağa Göre Dağılım 21% 42% 26% 11% Kış İlkbahar Yaz Sonbahar 32% 35% 33% Yiyecek Satışları İçecek Satışları Diğer satışlar TR41 Bölgesi'ndeki yiyecek-içecek işletmelerinden hizmet alan müşterilerin çoğunlukla aile olarak bu işletmelere gittikleri anlaşılmaktadır. Bu sonuç, otel işletmeleri ile yapılan araştırma bulguları ile paraleldir. Termal turizm müşterileri büyük oranda aileleri ile turizm faaliyetine katılmaktadır. Dolayısı ile mönünün ve diğer aktivitelerin buna göre planlanmasında yarar bulunmaktadır. Şekil 36. Yiyecek-İçecek İşletmesi Müşterilerinin Profili 12% 7% Bir kişi 13% 35% 33% İki Kişi Üç-dört kişi Beş-sekiz kişi Sekiz kişiden fazla Yiyecek-içecek işletmesi müşterilerinin genel itibari ile sadık müşteri oldukları ifade edilebilir. İşletmeye birden fazla kez gelen müşterilerin oranı %69'lara kadar ulaşmaktadır. Bu durum termal merkezleri her yıl ziyaret edenlerin oranının da yüksek olduğuna işaret etmektedir. 100

103 Şekil 37. Yiyecek-İçecek İşletmesi Müşterilerinin Tekrar Geliş Sayıları 11% 8% 8% 32% Bir kez İki kez 42% Üç kez Dört-Altı kez Yedi kez ve fazlası 101

104 TR41 Bölgesi Termal Turistik Talep Analizi TR41 Bölgesi tarih ve kültür mirası ile birlikte doğal zenginlikler açısından çeşitlilik göstermektedir. Bölge Osmanlı İmparatorluğu'nun kurulduğu yerdir. Frigya-Roma- Bizans kültür ve medeniyeti açısından da önemli arkeolojik kalıntılar bulunmaktadır. Bölgede kış, termal-sağlık, tarih-kültür, inanç, fuar-kongre, doğa, hava sporları, oto safari, av, kıyı turizmi imkanları vardır. Aynı zamanda yat turizmi, golf turizmi, spor, gastronomi, alışveriş, rafting turizmi için de potansiyel bulunmaktadır (TR41 Bölgesi Planı, 2011:7). Bölgenin en önemli özelliklerinden biri, entegre turizm türlerinin bir arada değerlendirilme imkanlarının yüksekliğidir. Bugüne kadar bu imkanların değerlendirilemediği, bölgedeki geceleme sürelerinin ülke ortalamasının altında kalmasından ve bölgedeki düşük doluluk oranlarından da anlaşılmaktadır. Bölgedeki bu sorunlar, turizm alanındaki talebin ve beklentilerinin araştırılmasını zorunlu kılmıştır. Bu değerlendirmelere dayanak olmak üzere yürütülen termal turistik talep araştırması, 2012 Ağustos ile 2012 Kasım ayları arasında gerçekleştirilmiştir. Bu araştırmanın ziyaretçilerin günübirlikçi ya da gecelemeli gelmeleri, en az odakahvaltı hizmet verilen bir konaklama tesisinde hizmet alıyor olmaları dışında bir sınırlılığı bulunmamaktadır Talep Analizi Aşamaları I.Aşama: Öncelikle, Türkiye de konuyla ilgili birçok araştırmaya ve araştırmacıya elektronik posta yoluyla ulaşılarak altyapı çalışmaları yürütülmüştür. Oluşturulan taslak soru formu Eskişehir Osmangazi Üniversitesi nden ilgili öğretim elemanları ile değerlendirilmiş ve getirilen öneriler doğrultusunda şekil ve dil yönüyle uygulamaya hazır hale getirilmiştir. Ayrıca, yabancı ziyaretçilere uygulanmak üzere anket üzerindeki soru ve cevaplara hiçbir ekleme/çıkarma yapılmadan yabancı turistlerin 102

105 anlayacağı şekilde konunun uzmanlarınca İngilizce ye çevirtilerek kullanıma hazır hale getirilmiştir. Anket soru formu iki bölüm halinde hazırlanmıştır. Birinci bölümde anketi cevaplayanların demografik bilgilerinin toplanmasına ve kişisel tercihlerinin belirlenmesine yönelik sorular yer alırken, ikinci bölümde hizmet alınan termal bölgenin genel bir değerlendirmesinde kullanılacak Beşli Likert Ölçeğine göre hazırlanmış sorulara yer verilmiştir. II. Aşama: Araştırmada, anket formlarının hazırlık ve kontrol işlemlerinin bitmesinin ardından her bir soruda elde edilmesi amaçlanan bilginin elde edilip edilmediğini, tüm kelimelerin anlaşılıp anlaşılamadığını, tüm soruların araştırmaya katılanlar tarafından aynı şekilde yorumlanmış olup olmadığını, kapalı uçlu soruların seçeneklerinin, araştırmaya katılanların görüşlerini tam olarak yansıtıp yansıtmadığını, sorularda ön yargı olup olmadığını ve anketin güvenirlik düzeyini kontrol etmek amacıyla bir pilot uygulama yapılmıştır. Pilot uygulama, 2012 Ağustos ayının ikinci haftasında toplam 30 ziyaretçiyi kapsayacak şekilde, Eskişehir'deki termal otellerde gerçekleştirilmiştir. Pilot uygulama sonucunda, anket formunda yer alan sorularla ilgili bazı harf ve kelime hatalarının dışında, ifade olarak önemli bir eksikliğin olmadığı ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte anketi yanıtlayanların önerileri doğrultusunda uzun olan ya da anlaşılmasında güçlük çekilen bazı soruların ifadelerinde düzeltmeler yapılmıştır. Bu aşamada anket soru formunun Cronbach Alpha güvenirlik değeri 0,82 olarak hesaplanmıştır. Proje kapsamında belirlenen hedef, TR41 Bölgesinde en az oda-kahvaltı konaklama gerçekleştiren (devremülklerde kalanlar kapsam dışı bırakılmıştır) turist ile anket yapmaktır. TR41 Bölgesi'nde, belirlenen sınırlamalar çerçevesinde ve turizm 103

106 işletme belgeli tesislerin de varlığı nedeniyle anket uygulanabilecek olan dört merkezin (Çekirge, Oylat, Eskişehir Merkez ve Sakarılıca) bulunduğu belirlenmiştir. Bu hedefe ulaşmak ve dönemsel farklılıkları ortaya koyabilmek için anket uygulamasının her bir merkezde 20 günlük aralar ile tekrar edilmesi planlanmıştır. Uygulama aynen bu şekilde de gerçekleştirilmiştir. Ancak özellikle Çekirge Bölgesi'ndeki büyük termal turizm işletmeleri turistlere uygulanacak anketler için isteksiz davranmışlardır. Termal turistik yatak anlamında en çok kapasiteye sahip olan bu işletmelerde anketlerin yapılamamış olması belirlenen hedefin çok gerisinde kalınmasına neden olmuştur. Turist anketi uygulanamayan Kervansaray, Marigold, Çelik Palas, Gönlüferah City gibi otellerin yatak kapasitesi toplamı 1.000'in üzerindedir. Bu işletmelerin araştırmaya katılmayı kabul etmemesi ile uygulanan anket sayısını doğrudan etkilemiştir. Yaşanan sorunu aşmak için İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü'nden destek alınmış ve kişisel ilişkiler kullanılmıştır. Ancak yine de sonuca ulaşmak mümkün olmamıştır. Ortaya çıkan bu sorun araştırma sonuçlarının genellenebilirliğini olumsuz etkilemiştir. TR41 Bölgesi'nde yıllık olarak ortalama 150 bin kişinin ağırlandığından hareketle (TR41 Bölge Planı) evren büyüklüğünün 150 bin turist olduğu değerlendirilmektedir. Evren büyüklüklerine karşılık örneklem büyüklüğü tablosu, evren büyüklüğünün 'in üzerinde olması durumunda 383 örneklem sayısının yeterli olacağını ifade etmektedir (Ural ve Kılıç 2005:43). Bu noktadan hareketle, kullanılabilir durumda olan 386 adet ankete göre de bir değerlendirme yapılabileceğine hükmedilmiş ve analiz aşamasına geçilmiştir. TR41 Bölgesi'ndeki dört termal merkezde, anket yapılmasına izin veren işletmelerde konaklayan turistler araştırmanın örneklemini oluşturmuştur. Bu merkezlerdeki işletmelere yapılan ziyaretlerde anketlerin bir kısmı tarafımızdan doldurulmuş bir 104

107 kısmı ise işletmelere bırakılarak daha sonra elden teslim alınmıştır. Araştırmaya katılmayı kabul eden işletmelere bırakılan anket sayısı 1.000'dir. Tarafımızdan doldurulan ve işletmelere bırakılıp daha sonra doldurulmuş olarak elden teslim alınan anket sayısı 408 dir. Anketlerin bilgisayardaki veritabanına giriş aşamasında ise 22 anket formundaki birçok alanın doldurulmadığı belirlenmiştir. Araştırma sonuçlarını olumsuz etkileyebileceği nedeniyle bu 22 anket veritabanından çıkarılmıştır. Kullanılabilir durumda olan 386 adet anket formuna göre değerlendirmeler yapılmıştır. Araştırma ekibince ziyaretçi profilinin daha objektif ve gerçekçi tespit edilmesi ve yapılacak geleceğe dönük projeksiyonların daha isabetli olması amacıyla anket uygulamasının 2012 yılı içinde 3 haftalık aralarla tekrarlanmak suretiyle 3 ay içinde dört dönem olarak yapılması kararlaştırılmıştır. Uygulama öncesi anket uygulaması yapılmak istenen bölgeler ile ilgili İl Kültür ve Turizm Müdürlüklerinden bilgiler alınmış ve hedeflenen bölgelerdeki konaklama tesislerinin durumu değerlendirilmiştir. İl kültür ve Turizm Müdürlüklerinden alınan bilgiler ve ilgili termal bölgelere yapılan ziyaretler neticesinde anket uygulaması yapılacak bölgeler belirlenmiş ve bu bölgelerde anket uygulanmasına karar verilmiştir. Anket uygulaması yapılan bölgeler ve geri dönüşü sağlanan anket formlarının sayısı aşağıdaki tabloda görülmektedir. 105

108 Tablo 21. Bölgelere Göre Uygulanan Anket Sayıları Anket Uygulama Merkezi Dağıtılan anket sayısı Dönem Anket Sayısı İnegöl Oylat Kaplıcaları Bursa Çekirge Bölgesi Eskişehir Sıcak Sular Mevkii Eskişehir Sakarılıca Toplam III. Aşama: Anketi uygulamak ve toplanan anketlerden elde edilen verileri bilgisayar ortamındaki istatistik yazılımına aktarmak üzere 5 kişilik araştırma ekibi görev yapmıştır. Anket verilerinin değerlendirilmesinde SPSS STATISTICS 20 programı kullanılmıştır. Anket uygulamasına başlamadan önce araştırma ekibine uygulamanın nasıl yapılacağı ve verilerin bilgisayar ortamına nasıl aktarılacağı ile ilgili bir bilgilendirme yapılmıştır Talep Analizine İlişkin Bulgular Anket formu iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde TR41 Bölgesi'ni ziyaret eden termal turistik tesis ziyaretçilerinin genel profilini belirlemeye yönelik sorular bulunmaktadır. İkinci bölümde ise ziyaretçilerin tesisler ve bölge hakkındaki algıları ölçülmeye çalışılmaktadır. Bu noktadan hareketle bulgulara ilişkin değerlendirmeler iki ana başlık altında sunulacaktır. 106

109 Turistlerin genel profiline ilişkin bulgular Şekil 38 de araştırmaya katılan ziyaretçilerin cinsiyete göre dağılımları görülmektedir. Grafikten de anlaşılacağı üzere araştırmaya katılanların %55'i erkek, %45'i kadınlardan oluşmaktadır. Daha önce başka termal bölgelerde yapılan talep araştırmalarında da benzer bulgular elde edilmiştir (Kaşlı, 2006). Eskişehir'deki termal tesislerdeki müşteri dağılımında ise erkeklerin önemli bir ağırlığı bulunmaktadır. Eskişehir'deki termal tesislerden araştırmaya katılanların yaklaşık %75'i erkektir. Şekil 38. Araştırmaya Katılanların Cinsiyete Göre Dağılımı 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 Bursa Eskişehir Kadın Erkek Termal turizm ile ilgili yapılan araştırmalarda çoğunlukla ziyaretçi profilinin yaşlı ağırlıklı olduğu ortaya çıkmıştır. Ancak TR41 Bölgesi açısından durum oldukça farklıdır. Şekil 39'dan da anlaşıldığı üzere TR41 Bölgesi'ndeki termal tesisleri, yaşlılar değil de genç ve orta yaş denilebilecek gruplar daha çok ziyaret etmektedir. Bu durum Türkiye'nin genel termal turizm talebine nazaran oldukça farklı bir durumu göstermektedir yaş aralığındaki ziyaretçiler talebin %64,2'lik bir kısmına sahiptir. Eskişehir'deki termal tesis ziyaretçilerinin bölgenin genelinden farklı olarak yaş aralığında bulunduğu belirlenmiştir. Eskişehir'de bu yaş grubundan ziyaretçi oranı yaklaşık %40'tır. Diğer yaş gruplarında ise Bursa ve Eskişehir illeri açısından kayda değer bir farklılık bulunmamaktadır. 107

110 Şekil 39. Araştırmaya Katılan Turistlerin Yaş Dağılımı 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0, yaş yaş yaş yaş 61 yaş ve üstü Bursa Eskişehir Şekil 40, araştırmaya katılan turistlerin medeni durumlarına göre dağılımlarını göstermektedir. Termal tesislerin önemli oranda (yaklaşık üçte ikisi) evli kişiler tarafından ziyaret edildiği anlaşılmaktadır. Eskişehir'den araştırmaya katılan termal tesis ziyaretçilerinin %50'den fazlası bekardır. Eskişehir'de nispeten dengeli bir dağılım söz konusu iken Bursa'da bu denge bulunmamaktadır. Bursa'da evli ziyaretçilerin oranı %60'ın üstündedir. Şekil 40. Araştırmaya Katılanların Cinsiyete Göre Dağılımı 80,0 60,0 40,0 20,0 evli bekar 0,0 Bursa Eskişehir 108

111 Şekil 41'de araştırmaya katılan turistlerin gelir durumlarına göre dağılımı görülmektedir. Araştırmaya katılanların ve TR41 Bölgesindeki termal tesisleri ziyaret edenlerin yaklaşık yarısı TL'nin altında bir gelire sahiptir. Bu açıdan bakıldığında TR41 Bölgesi'ndeki termal tesislerin düşük gelir gruplarına hitap ettiği değerlendirilmektedir. Araştırmaya katılmayı kabul eden konaklama tesislerinin niteliğinin de bu sonuçta etkili olduğu değerlendirilmektedir. Özellikle Bursa İl merkezindeki termal tesislerin araştırmaya katılım noktasındaki isteksizlikleri, araştırma bulgularının TR41 Bölgesi'ne genellenebilmesini engellemektedir. Eskişehir'i ziyaret edenlerin %40'ından fazlasının 2.000TL'nin üzerinde aylık gelire sahip oldukları anlaşılmaktadır. Bursa ziyaretçilerinde ise bu oran daha düşüktür. Şekil 41. Turistlerin Aylık Gelir Dağılımı 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 Bursa Eskişehir Şekil 42'deki pasta grafiği, termal turistlerin ziyaret amaçlarını göstermektedir. Grafikten de anlaşılacağı üzere, termal tesislerin özellikle dinlenme amacı ile ziyaret edildiği görülmektedir. Sağlık nedenleri ile ziyaret gerçekleştirenlerin oranı ise (tıbbi 109

112 tedavi ve kür tedavisi, sağlığı koruma ve daha sağlıklı olma) %35'tir. Bölgeyi ziyaret eden turistlerin yaş ortalamasının düşük olması, sağlık ile ilgili nedenlerin ön planda olmasını engellemektedir. Türkiye'de yapılan benzer araştırmalarda ziyaretçilerin yaş ortalaması arttıkça sağlık nedenlerinin ön plana çıktığı ortaya konulmuştur (Kaşlı, 2006, Giritlioğlu, 2012). Eskişehir'de dinlenme ve alternatif bir seyahat amacı ile ziyaret gerçekleştirenler ilk iki sırayı alırken, Bursa'da dinlenme sağlık nedenlerinin ilk sıralarda bulunduğu anlaşılmaktadır. Şekil 42. Turistlerin Ziyaret Amaçları 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 Bursa Eskişehir 10,0 0,0 tıbbi tedavi dinlenme alternatif bir seyahat sağlığı koruma veya daha sağlıklı olma diğer TR41 Bölgesi termal tesis ziyaretçilerinin geldikleri bölgelere göre dağılımına bakıldığında yakınlığın önemli bir faktör olduğu görülmektedir. Araştırmaya katılanların %39'unun Marmara Bölgesi'nde ikamet etmekte olduğu bu düşünceyi desteklemektedir. Nitekim termal turizm işletmesi yöneticileri ile yapılan ikili 110

113 görüşmelerde de yakın yerlerde yapılan tanıtım faaliyetlerinin etkin sonuçlar verdiği ifade edilmiştir. Bu noktadan hareketle doluluk oranlarını artırmak isteyen işletmelerin özellikle yakın çevrelerindeki turistik potansiyeli yüksek yerlerde tanıtım faaliyetlerinde bulunması pazarlama başarısı açısından olumlu sonuçlar getirecektir. İllerin bulundukları bölgenin tercihte önemli bir faktör olduğu belirlenmiştir. Bursa'nın Marmara Bölgesi'nden ziyaretçi oranı %45 iken Eskişehir'in İç Anadolu Bölgesi'nden ziyaretçi oranı ise %50'dir. Eskişehir ile ilgili dikkat çekici bir farklılık ortaya çıkmıştır. İşletmeciler ile yapılan görüşmelerde ziyaretçilerin %20'sinin yurtdışından geldiği belirlenmişken turistler ile yapılan araştırmada bu sonuç desteklenememiştir. Bu sonucun ortaya çıkmasının iki nedeni bulunmaktadır. Birincisi anket yapılan dönem gurbetçi vatandaşlarımızın ülkelere dönmüş oldukları bir dönemdir. İkincisi ise gurbetçi vatandaşlarımızın kendilerini yabancı gibi değil, memleketlerine göre değerlendirmesidir. Şekil 43. Turistlerin Geldikleri Bölgeler Eskişehir Bursa Yurtdışı Doğu Anadolu Bölgesi Karadeniz Bölgesi Ege Bölgesi G.doğu Anadolu Bölgesi İç Anadolu Bölgesi Akdeniz Bölgesi Marmara Bölgesi 2,3 6,0 4,5 1,3 0,0 0,7 6,8 6,0 0,0 10,1 15,4 20,5 13,4 13,6 47,0 52,3 111

114 Turizm faaliyetlerine katılımda ve bir bölgenin veya işletmenin tekrar ziyaret edilmesinde daha önceki hizmetlerden memnuniyet oldukça önemli bir unsurdur. Turizm faaliyetlerine katılanların birçoğu memnun ayrıldığı turistik destinasyonlara tekrar ziyaret gerçekleştirmektedir. Yapılan bu araştırmada da benzer sonuçlar elde edilmiştir. Ziyaret ettikleri termal bölgelere ilk defa ziyaret gerçekleştirenlerin oranının %23'te kalması bu düşünceleri doğrular niteliktedir. Bu durum bir başka konuyu daha gündeme getirmektedir. Bu da termal turizm işletmelerinin tanıtım konusundaki başarısızlıklarıdır. Yeni müşterilere ulaşma konusunda önemli bir sorun bulunduğu görülmektedir. Ancak işletmeye gelenlerin memnun edilmesi konusunda başarılı olunduğu da araştırma bulgularından anlaşılmaktadır. Turistlerin %44'ünün aynı bölgelere 3 kez ve üzeri gelmesi tesislerden ve bölgeden memnuniyetin yüksek olduğunun göstergesidir. İller bazında ziyaret sayıları bakımından önemli bir farklılığın bulunmadığı anlaşılmaktadır. Şekil 44.Turistlerin Termal Bölgeyi Ziyaret Sayıları 50,0 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 hiç gelmedim 1 kez 2 kez 3 kez ve üzeri Bursa Eskişehir 112

115 Şekil 45, turistlerin ziyaret ettikleri bölgeleri ne kadar tanıdıklarını göstermektedir. Büyük oranda üç kez ve üzeri ziyaret gerçekleştirilen bir bölgenin turistler tarafından iyi tanınacağı düşüncesi oluşmaktadır. Ancak araştırma bulguları bu sonucu desteklememektedir. Turistlerin sadece %30'u bölgeyi iyi tanıdıklarını ifade etmiştir. Bu durum işletmecilerin ziyaretçilerine bölge içinde daha fazla aktivite hazırlamaları gerektiğinin de bir göstergesidir. Çevre ile çok fazla bir etkileşimin olmaması, turistlerin geceleme sayılarını da olumsuz yönde etkileyecektir. Bölgedeki entegre edilebilecek turizm türleri ile termal turistik ürünün zenginleştirilmesi ve turistlere bölge ile ilgili turların hazırlanması gerekmektedir. Eskişehir'de daha çok merkezi bir organizasyonun bulunduğu anlaşılmaktadır. Şekil 45. Turistlerin Termal Bölge ve Çevresi ile İlgili Bilgi Düzeyleri 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 Bursa Eskişehir 10,0 0,0 hiç tanımıyorum genel bilgim var iyi tanıyorum Turistlerin herhangi bir bölgedeki turizm faaliyetlerinden memnuniyet düzeyleri, kimlerle birlikte tatile gittikleri ile doğrudan ilgilidir. Özellikle genç yaşlardaki grupların yoğun olarak tercih ettikleri bir bölge olan TR41 Bölgesi'nde aileleri ile 113

116 tatile çıkanların oranı oldukça yüksektir (%59). Bu durum tüm aile fertlerinin memnun edilmesini zorunlu kılmaktadır. Bursa'ya gelenlerin çoğunlukla ailesiyle seyahati, Eskişehir'e gelenlerin ise çoğunlukla yalnız seyahati tercih ettikleri anlaşılmaktadır. Şekil 46. Ziyaretçilerin Beraberindekiler arkadaşlarımla 2,3 16,8 kız/erkek arkadaşımla 2,7 4,5 ailemle 43,2 63,8 yalnız olarak 16,8 50,0 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 Eskişehir Bursa Şekil 47'de ziyaretçilerin termal bölgeleri ziyaret nedenleri görülmektedir. Birden fazla seçeneğin işaretlenebildiği bu soruda en yüksek tercih nedeni "doğal ortamın güzelliği" ve "memnuniyet" tir. Bu durum termal turizm işletmelerinde, tedavi edicilik özellikleri dışında doğal ya da yapay güzelliklerin de bulunması gerektiğini göstermektedir. Kısacası sadece tedavi edicilik özellikleri bir termal bölgenin pazarlanması ve rekabet üstünlüğü sağlaması için yeterli değildir. Bu bölgelerin mutlaka çekici doğal güzelliklerinin korunması ya da bölgede yapay çekiciliklerin 114

117 oluşturulması gerekmektedir. Tercihte bir başka önemli unsur da, daha önceki ziyaretlerden ve o ziyaretlerde alınan hizmetlerden duyulan memnuniyettir. Başkalarının tavsiyesi de tercih nedeninde önemli bir faktördür. Bursa için doğal güzellikler, Eskişehir için ise yakınlık tercihte en önemli faktörler olarak belirlenmiştir. Şekil 47. Turistlerin Termal Bölgeyi Tercih Nedenleri diğer Şöhret Doğal güzellik Tesis kalitesi Memnuniyet Tavsiye Ucuzluk Yakınlık 0,0 2,3 2,3 5 5,4 8,7 9,1 13, ,7 27,3 26,8 27,3 31,2 36,4 39, Eskişehir Bursa Araştırmaya katılan ziyaretçilere hizmet aldıkları termal bölgeye tekrar gelmeyi veya arkadaşlarına tavsiye edip etmeyecekleri de sorulmuştur. Bu soruya ziyaretçiler tarafından verilen cevapların dağılımı şekil 48'de görülmektedir. Ziyaretçilerin büyük bir kısmı (%83) bölgeyi tekrar ziyaret etmeyi veya arkadaşlarına tavsiye etmeyi düşünmektedir. Bu sonuç TR41 Bölgesi'ndeki termal merkezler açısından memnuniyet verici bir durumdur. Çünkü tavsiyenin termal merkez 115

118 tercihinde %27 oranında etkili olduğu araştırma bulgularından anlaşılmaktadır. Hem Bursa hem de Eskişehir için tekrar ziyaret ve tavsiye etme niyeti yüksektir. Şekil 48. Tekrar Gelme veya Tavsiye Niyeti 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 hayır kararsızım evet Bursa Eskişehir Fiyat algısı talebi etkileyen önemli faktörlerden biridir. Bu noktadan hareketle araştırmaya katılanların ziyaret ettikleri termal bölge ile ilgili algılarının belirlenmesi talebin yönlendirilebilmesi için dikkate alınması gereken bir kavramdır. Araştırmaya katılanlara, ziyaret ettikleri termal bölgedeki tatil maliyetinin alternatiflerine göre nasıl olduğu sorulmuştur. Ziyaretçilerin çoğunluğunun tatil maliyetini alternatifleri ile aynı bulduğu belirlenmiştir. Bursa ziyaretçileri, Bursa'daki tatil maliyetini Eskişehir'dekilere göre daha yüksek olarak değerlendirmektedir. Eskişehir'deki tatil maliyetini benzerlerine göre aynı ve düşük bulanların oranı %85 iken, Bursa'da yüksek ve çok yüksek bulanların oranı %57'dir. 116

119 Şekil 49. Ziyaretçilerin Bölgedeki Tatil Maliyeti İle İlgili Algıları 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 çok yüksek yüksek aynı düşük çok düşük Bursa Eskişehir Bölgedeki birçok işletmede konaklama satışları oda-kahvaltı şeklindedir. Bu nedenle bölgedeki yiyecek-içecek işletmeleri ile ilgili fiyat algısının da ölçülmesi gerektiği düşünülmüş ve ziyaretçilere bu konudaki algıları sorulmuştur. Verilen cevapların dağılımı şekil 48' de görülmektedir. Tıpkı tatil maliyeti gibi ziyaretçilerin çoğunluğunun yiyecek-içecek fiyatlarını da normal buldukları araştırma bulgularından anlaşılmaktadır. Yiyecek-içecek fiyatları ile ilgili algıda Bursa ve Eskişehir ziyaretçilerine göre bir farklılaşma bulunmaktadır. Bursa ziyaretçileri yiyecek-içecek fiyatlarını yüksek bulurken, Eskişehir ziyaretçileri normal ve ucuz bulmaktadır. 117

120 Şekil 50. Ziyaretçilerin Yiyecek-İçecek Fiyatları İle Algıları 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 çok pahalı pahalı normal ucuz çok ucuz Bursa Eskişehir Turizm faaliyetlerinin önemli bileşenlerinden biri de hediyelik eşya işletmeleridir. Ziyaretçilere bu konudaki fiyat algıları da sorulmuştur. Bulgulardan bölgedeki hediyelik eşya fiyatlarının ziyaretçiler tarafından çoğunlukla uygun olarak değerlendirildiği anlaşılmaktadır. Eskişehir'deki ziyaretçiler hediyelik eşya fiyatları konusunda farklı düşüncelere sahiptirler. Şekil 51. Ziyaretçilerin Hediyelik Eşya Fiyatları ile İlgili Algıları 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Bursa Eskişehir 118

TURİZM İSTATİSTİKLERİ / 2014 YIL 2014 TURİZM GELİRİ (Milyar $) 2014 TURİZM GİDERLERİ (Milyar $) 2014 ORTALAMA KİŞİ BAŞI HARCAMA

TURİZM İSTATİSTİKLERİ / 2014 YIL 2014 TURİZM GELİRİ (Milyar $) 2014 TURİZM GİDERLERİ (Milyar $) 2014 ORTALAMA KİŞİ BAŞI HARCAMA TURİZM İSTATİSTİKLERİ / 2014 YIL 2014 TURİZM GELİRİ 34.305.904 (Milyar $) 2014 TURİZM GİDERLERİ 5.470.481 (Milyar $) 2014 ORTALAMA KİŞİ BAŞI HARCAMA 828 $ 2014 GSYH 867.325 (Milyar $) 2014 TURİZM GELİRLERİNİN

Detaylı

İSTANBUL 2018 YILI İLK 12 AY TÜRKİYE İSTANBUL 2017 ye Göre

İSTANBUL 2018 YILI İLK 12 AY TÜRKİYE İSTANBUL 2017 ye Göre TÜRKİYE 2018 YILI İLK 12 AY TÜRKİYE'YE GELEN YABANCI ZİYARETÇİLERİN YILLARA VE AYLARA GÖRE DAĞILIMI YILLAR % DEĞİŞİM ORANI AYLAR 2016 2017 2018* 2017/2016 2018/2017 OCAK 1 170 333 1 055 474 1 461 570-9,81

Detaylı

2014-2023 BÖLGE PLANI SÜRECİ Bursa Turizm İhtisas Komisyonu Toplantısı 29.05.2013

2014-2023 BÖLGE PLANI SÜRECİ Bursa Turizm İhtisas Komisyonu Toplantısı 29.05.2013 2014-2023 BÖLGE PLANI SÜRECİ Bursa Turizm İhtisas Komisyonu Toplantısı 29.05.2013 Küresel Turizm Sektörü Dünya daki turist sayısı 2011 yılında bir önceki yıla göre % 4,6 ve 2012 de %4 artışla 1,035 milyar

Detaylı

türkiye talep profili 2014

türkiye talep profili 2014 1 AKDENİZ TURİSTİK OTELCİLERİ VE İŞLETMECİLER BİRLİĞİ türkiye talep profili 2014 ilk yarı Sonuçları (özet değerlendirme) 30 YIL 1984-2014 AKTOB ARAŞTIRMA /EROL KARABULUT GECELEMELER % 10, GELİR % 6 ARTTI

Detaylı

TÜRKİYE TURİZMİ Değerlendirme Raporu

TÜRKİYE TURİZMİ Değerlendirme Raporu TÜRKİYE TURİZMİ Değerlendirme Raporu Özet Sonuçlar *2016 yılında gelen yabancı ziyaretçi sayısı yüzde 30.05 oranında düşüş gösterirken 2017 ilk 9 ayında yüzde 28 artış kaydedilmiştir. *Türkiye'ye en çok

Detaylı

Turizm sektörü, Türkiye için önemli bir gelir kaynağı oluşturmaktadır.

Turizm sektörü, Türkiye için önemli bir gelir kaynağı oluşturmaktadır. Turizm sektörü, Türkiye için önemli bir gelir kaynağı oluşturmaktadır. Milli Gelirin yaklaşık %5 i turizm sektöründen elde edilmektedir. (%1i termal turizimden) Turizm sektöründe son yıllarda yaşanan hızlı

Detaylı

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL BİLDİRİMLERİNİN HAZIRLANMASI PROJESİ 6. ULUSAL BİLDİRİM TURİZM BÖLÜMÜ

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL BİLDİRİMLERİNİN HAZIRLANMASI PROJESİ 6. ULUSAL BİLDİRİM TURİZM BÖLÜMÜ İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL BİLDİRİMLERİNİN HAZIRLANMASI PROJESİ 6. ULUSAL BİLDİRİM TURİZM BÖLÜMÜ Özgür ZEYDAN Öğr. Gör. Dr. Kasım 2014 Ankara Sunum Planı Önceki bildirimlerde Turizm bölümleri İklim Değişikliği

Detaylı

KONAKLAMA TESİSLERİNDE KURULACAK SAĞLIK TESİSLERİ

KONAKLAMA TESİSLERİNDE KURULACAK SAĞLIK TESİSLERİ KONAKLAMA TESİSLERİNDE KURULACAK SAĞLIK TESİSLERİ Sayılarla Türk Turizmi Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesine ve Niteliklerine İlişkin Yönetmelik Özel Hastaneler Yönetmeliği SAYILARLA TÜRK TURİZMİ TÜRK

Detaylı

TÜRKİYE TURİZM STRATEJİSİ 2023 VE MALATYA İLİ TURİZMİ

TÜRKİYE TURİZM STRATEJİSİ 2023 VE MALATYA İLİ TURİZMİ TÜRKİYE TURİZM STRATEJİSİ 2023 VE MALATYA İLİ TURİZMİ Dr. ADNAN ASLAN 27 MART 2013 ANKARA KÜLTÜR ve TURİZM BAKANLIĞI YATIRIM ve İŞLETMELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İÇERİK 1.Dünyada ve Türkiye de Turizm 2. Türkiye

Detaylı

DÜNYADA VE TÜRKİYE DE TURİZM

DÜNYADA VE TÜRKİYE DE TURİZM DÜNYADA VE TÜRKİYE DE TURİZM TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. EKONOMİK VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR MÜDÜRLÜĞÜ Temmuz 2008 ANKARA TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. DÜNYADA VE TÜRKİYE DE TURİZM Hazırlayan M. Oğuzhan

Detaylı

TUROB - Selanik Philoxenia 2014 Turizm Fuarı Sonuç Raporu. 2. Istanbul CD 3. İstanbul Haritası 4. Katılımcı otellerin sağladığı promosyonlar

TUROB - Selanik Philoxenia 2014 Turizm Fuarı Sonuç Raporu. 2. Istanbul CD 3. İstanbul Haritası 4. Katılımcı otellerin sağladığı promosyonlar TUROB - Selanik Philoxenia 2014 Turizm Fuarı Sonuç Raporu Fuar Tarihleri 13-16.11.2014 Fuarın Açık Olduğu saatler 11.00 20.00 Dağıtılan Malzemeler 1. Istanbul Guide 2. Istanbul CD 3. İstanbul Haritası

Detaylı

TUROB - Selanik Philoxenia 2013 Turizm Fuarı Sonuç Raporu

TUROB - Selanik Philoxenia 2013 Turizm Fuarı Sonuç Raporu TUROB - Selanik Philoxenia 2013 Turizm Fuarı Sonuç Raporu Fuar Tarihleri 21-24.11.2013 Fuarın Açık Olduğu saatler 11.00 20.00 Dağıtılan Malzemeler 1. Istanbul Guide 2. Istanbul CD 3. İstanbul Haritası

Detaylı

24 HAZİRAN 2014 İSTANBUL

24 HAZİRAN 2014 İSTANBUL 24 HAZİRAN 2014 İSTANBUL UNCTAD Dünya Yatırım Raporu Türkiye Lansmanı Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Örgütü «UNCTAD» ın Uluslararası Doğrudan Yatırımlara ilişkin olarak hazırladığı Dünya Yatırım

Detaylı

TÜRK TURİZMİ. Necip Boz TOBB Turizm Meclisi Danışmanı

TÜRK TURİZMİ. Necip Boz TOBB Turizm Meclisi Danışmanı TÜRK TURİZMİ Necip Boz TOBB Turizm Meclisi Danışmanı 2 45.000.000,00 40.000.000,00 35.000.000,00 30.000.000,00 25.000.000,00 20.000.000,00 15.000.000,00 10.000.000,00 5.000.000,00 Turizm Gelirleri ve Turist

Detaylı

TUROB Vakantiebeurs / Utrecht - HOLLANDA 2013 Turizm Fuarı Sonuç Raporu

TUROB Vakantiebeurs / Utrecht - HOLLANDA 2013 Turizm Fuarı Sonuç Raporu TUROB Vakantiebeurs / Utrecht - HOLLANDA 2013 Turizm Fuarı Sonuç Raporu Fuar Tarihleri 08.01.2013 13.01.2013 2014 Yılı Fuar Tarihleri 07-12.01.2014 Fuarın Açık Olduğu saatler 08/09/10/12/13.01.2013 10:00-18:00

Detaylı

DTO TURİZM VE ÇEVRE DERS NOTLARI ÖĞR.GÖR. ŞULE KIYCI

DTO TURİZM VE ÇEVRE DERS NOTLARI ÖĞR.GÖR. ŞULE KIYCI DTO TURİZM VE ÇEVRE DERS NOTLARI ÖĞR.GÖR. ŞULE KIYCI BİRİNCİ HAFTA 2 TURİZM OLAYI VE GELİŞİMİ Turizm kelimesinin Latincede dönmek, etrafını dolaşmak, geri dönmek anlamına gelen tornus kökünden türetildiği

Detaylı

EKONOMİK GELİŞMELER Şubat - 2010

EKONOMİK GELİŞMELER Şubat - 2010 EKONOMİK GELİŞMELER Şubat - 2010 AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU EKONOMİK RAPOR - ŞUBAT 2010 İÇİNDEKİLER... 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH)...2 İSTİHDAM - İŞSİZLİK VE İŞGÜCÜ

Detaylı

BURSA ESKİŞEHİR BİLECİK KALKINMA AJANSI 2014-2023 TR41 BÖLGE PLANI BURSA TURİZM ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU TOPLANTISI BİLGİ NOTU

BURSA ESKİŞEHİR BİLECİK KALKINMA AJANSI 2014-2023 TR41 BÖLGE PLANI BURSA TURİZM ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU TOPLANTISI BİLGİ NOTU BURSA ESKİŞEHİR BİLECİK KALKINMA AJANSI 24-223 TR4 BÖLGE PLANI BURSA TURİZM ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU TOPLANTISI BİLGİ NOTU , bin Türkiye, milyon Turizm Sektörü Türkiye 223 Turizm Stratejisi nde illerimizin

Detaylı

TÜRKİYE TURİZM PİYASALARI 2010-(Balıkesir)

TÜRKİYE TURİZM PİYASALARI 2010-(Balıkesir) TÜRKİYE TURİZM PİYASALARI 2010-(Balıkesir) Gayrimenkul değerlemesi ve gayrimenkul danışmanlığı hizmeti vermekte olan İstanbul Gayrimenkul Değerleme ve Danışmanlık A.Ş. nin Haziran-2011 de yayınladığı raporun

Detaylı

SAĞLIK TURİZMİNİN YENİ YILDIZI; TÜRKİYE. Dünyada sağlık turizminin gelişmesine sebep olan faktörler şu şekilde sıralanabilir;

SAĞLIK TURİZMİNİN YENİ YILDIZI; TÜRKİYE. Dünyada sağlık turizminin gelişmesine sebep olan faktörler şu şekilde sıralanabilir; Yrd. Doç Dr. Gonca Güzel Şahin SAĞLIK TURİZMİNİN YENİ YILDIZI; TÜRKİYE Sağlık Turizmi; insanların tedavi olmak amacıyla yaşadıkları ülkeden, kaliteli ve görece daha ucuz hizmet alabilecekleri başka ülkelere

Detaylı

İçindekiler. İçindekiler

İçindekiler. İçindekiler İçindekiler v İçindekiler 17. Baskıya Önsöz...iii İçindekiler...v Tablolar Listesi...xiii Şekiller Listesi...xiv Haritalar Listesi...xiv Kısaltmalar Listesi...xv 1. BÖLÜM: TURİZM VE TURİST KAVRAMLARI TURİZMİN

Detaylı

TR41 Bursa Eskişehir Bilecik Bölge Planı Hazırlık Çalışmaları. Bilecik Turizm Sektörü Bilgi Notu

TR41 Bursa Eskişehir Bilecik Bölge Planı Hazırlık Çalışmaları. Bilecik Turizm Sektörü Bilgi Notu TR41 Bursa Eskişehir Bölge Planı Hazırlık Çalışmaları Turizm Sektörü Bilgi Notu Türkiye (bin) Turizm Sektörü Türkiye 2012 yılı turizm geliri 29.351 milyon $ (revize edilmiş), kişi başına ortalama harcama

Detaylı

KRUVAZİYER TURİZMİ ve DESTİNASYONA KATKISI. Erkunt Öner 2012

KRUVAZİYER TURİZMİ ve DESTİNASYONA KATKISI. Erkunt Öner 2012 KRUVAZİYER TURİZMİ ve DESTİNASYONA KATKISI Erkunt Öner 2012 1 1. Kruvaziyer Endüstrisinin Gelişimi Global olarak kruvaziyer endüstrisi, son 5 yılda turizmin en fazla büyüme gösteren alanı olmuştur. Yapılan

Detaylı

DÜNYA SERAMİK SAĞLIK GEREÇLERİ İHRACATI. Genel Değerlendirme

DÜNYA SERAMİK SAĞLIK GEREÇLERİ İHRACATI. Genel Değerlendirme DÜNYA SERAMİK SAĞLIK GEREÇLERİ İHRACATI Genel Değerlendirme Haziran 2014 2012 yılı dünya seramik sağlık gereçleri ihracat rakamlarına bakıldığında, 2011 yılı rakamlarına nazaran daha az dalgalanma gösterdiği

Detaylı

ATM Dubai Turizm Fuarı

ATM Dubai Turizm Fuarı ATM Dubai Turizm Fuarı Ortadoğu da gerçekleştirilen en önemli fuarlar arasında gösterilen ATM Turizm Fuarı Birleşik Arap Emirlikleri nin Dubai şehrinde 30 Nisan-3 Mayıs 2012 tarihleri arasında kapılarını

Detaylı

MALATYA KONFEKSİYON YATIRIMLARI REHBERİ

MALATYA KONFEKSİYON YATIRIMLARI REHBERİ MALATYA KONFEKSİYON YATIRIMLARI REHBERİ Nüfus Malatya, Doğu Anadolu Bölgesinin ekonomik açıdan en gelişmiş ilidir. 2010 ADNKS verilerine göre il nüfusu 740.643, il merkezi nüfusu 400 binin üzerinde, şehirleşme

Detaylı

RAKAMLARLA DÜNYA, TÜRKİYE VE İZMİR KRUVAZİYER TURİZMİ

RAKAMLARLA DÜNYA, TÜRKİYE VE İZMİR KRUVAZİYER TURİZMİ DÜNYA KRUVAZİYER PAZARI NEREYE GİDİYOR? Hazırlayan: Mine Güneş / İzmir Ticaret Odası Kruvaziyer Sorumlusu Uzman RAKAMLARLA DÜNYA, VE İZMİR KRUVAZİYER TURİZMİ Kruvaziyer destinasyonlar içerisinde, Büyüme

Detaylı

ETIK RESEARCH ETİK

ETIK RESEARCH ETİK 04.06.2015 ETIK RESEARCH 24.06.2015 ETİK ETİK ARAŞTIRMA Etik ilkelerinden ödün vermeden müşterilerine yüksek standartlarda, kaliteli hizmet vermek adına 1997 yılında kurulan Etik Araştırma, birlikte üreterek,

Detaylı

Ayakkabı Sektör Profili

Ayakkabı Sektör Profili Ayakkabı Sektör Profili Elif UĞUR Ayakkabı, çok eski çağlarda insanların zorlu coğrafya ve iklim koşullarında ayaklarını muhafaza etmek ve zarar görmelerini engellemek amacıyla kullanılırken günümüzde

Detaylı

TEŞVİK VE DESTEK BAŞLIKLARI

TEŞVİK VE DESTEK BAŞLIKLARI TURİZM SEKTÖRÜNE 4. BÖLGEDE VERİLEN TEŞVİKLER VE DESTEKLER TEŞVİK VE DESTEK BAŞLIKLARI Hazine Müsteşarlığı Teşvikleri 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu KOSGEB Destekleri Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme

Detaylı

YATIRIM TEŞVİK SİSTEMİ

YATIRIM TEŞVİK SİSTEMİ T.C. EKONOMİ BAKANLIĞI Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü YATIRIM TEŞVİK SİSTEMİ M. Özger BOZOĞLU Dış Ticaret Uzmanı Ahmet GÜNEŞ Dış Ticaret Uzmanı İSTANBUL 10/12/2014 1 SUNUM PLANI 1.

Detaylı

TURİZM İSTATİSTİKLERİ RAPORU OCAK-ARALIK DÖNEMİ

TURİZM İSTATİSTİKLERİ RAPORU OCAK-ARALIK DÖNEMİ TURİZM ÇEVRE VE KÜLTÜR BAKANLIĞI NIN 2010-2013 TURİZM STRATEJİK PLAN ÇALIŞMALARI KAPSAMINDA, MAKRO DÜZEYDE SÜRDÜRÜLEBİLİR BİR ALTYAPI OLUŞABİLMESİ İÇİN KOYMUŞ OLDUĞU HEDEFLER: 1. Turist sayısının kademeli

Detaylı

T.C. EKONOMİ BAKANLIĞI YENİ TEŞVİK SİSTEMİ YATIRIMLARDA DEVLET YARDIMLARI. 15 Kasım 2012 İSTANBUL. Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü

T.C. EKONOMİ BAKANLIĞI YENİ TEŞVİK SİSTEMİ YATIRIMLARDA DEVLET YARDIMLARI. 15 Kasım 2012 İSTANBUL. Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü T.C. EKONOMİ BAKANLIĞI YENİ TEŞVİK SİSTEMİ YATIRIMLARDA DEVLET YARDIMLARI 15 Kasım 2012 İSTANBUL Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü 1. HAZIRLIK SÜRECİ YENİ TEŞVİK SİSTEMİNİN HEDEFLERİ Ø

Detaylı

TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ

TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ Eylül - 2018 Hazırlayan: Aslı VAZ İçindekiler 1. TÜRKİYE'YE VE DÖRT İLİMİZE GELEN ZİYARETÇİLERİN YILLARA VE AYLARA GÖRE DAĞILIMI... 1 1.1. TÜRKİYE YE GELEN ZİYARETÇİLERİN YILLARA

Detaylı

2014-2023 BÖLGE PLANI SÜRECİ Eskişehir Turizm İhtisas Komisyonu Toplantısı. 10.04.2013 Anadolu Üniversitesi

2014-2023 BÖLGE PLANI SÜRECİ Eskişehir Turizm İhtisas Komisyonu Toplantısı. 10.04.2013 Anadolu Üniversitesi 2014-2023 BÖLGE PLANI SÜRECİ Eskişehir Turizm İhtisas Komisyonu Toplantısı 10.04.2013 Anadolu Üniversitesi Küresel Turizm Sektörü Dünya daki turist sayısı 2011 yılında bir önceki yıla göre % 4,6 ve 2012

Detaylı

T.C. EKONOMİ BAKANLIĞI YATIRIMLARDA DEVLET YARDIMLARI ŞUBAT 2015

T.C. EKONOMİ BAKANLIĞI YATIRIMLARDA DEVLET YARDIMLARI ŞUBAT 2015 T.C. EKONOMİ BAKANLIĞI YATIRIMLARDA DEVLET YARDIMLARI ŞUBAT 2015 İZMİR YATIRIM TEŞVİK SİSTEMİNİN HEDEFLERİ 1. Mevzuat ve Hedefler Tasarrufların katma değeri yüksek yatırımlara yönlendirilmesi, Üretim ve

Detaylı

Birinci Bölüm: Yatırım ve Proje Kavramları Turizm Yatırımlarının Türleri

Birinci Bölüm: Yatırım ve Proje Kavramları Turizm Yatırımlarının Türleri Birinci Bölüm: Yatırım ve Proje Kavramları Turizm Yatırımlarının Türleri Y. Doç. Dr. Şevki ULAMA 1 Yatırım: Şans oyunları oynamak Eldeki fonları uzun bir süre kullanmak Fonların yatırıldığı ve kullanıldığı

Detaylı

Hizmet Sektörü Olarak Sağlık Turizminin Ülke Ekonomisindeki Rolü. Dr. Seyit KARACA TOBB Türkiye Sağlık Kurumları Meclis Başkanı

Hizmet Sektörü Olarak Sağlık Turizminin Ülke Ekonomisindeki Rolü. Dr. Seyit KARACA TOBB Türkiye Sağlık Kurumları Meclis Başkanı Hizmet Sektörü Olarak Sağlık Turizminin Ülke Ekonomisindeki Rolü Dr. Seyit KARACA TOBB Türkiye Sağlık Kurumları Meclis Başkanı Türkiye Ekonomisi Ülkemiz 2011 yılında yapmış olduğu büyüme trendiyle, dünya

Detaylı

TORBALI TİCARET ODASI MOBİLYA SEKTÖR ANALİZİ

TORBALI TİCARET ODASI MOBİLYA SEKTÖR ANALİZİ TORBALI TİCARET ODASI MOBİLYA SEKTÖR ANALİZİ a. Sektörün Dünya Ekonomisi ve AB Ülkelerindeki Durumu Dünya mobilya üretimi 2010 yılında yaklaşık 376 milyar dolar olurken, 200 milyar dolar olan bölümü üretim

Detaylı

UNCTAD DÜNYA YATIRIM RAPORU 2015 LANSMANI 24 HAZİRAN 2015 İSTANBUL

UNCTAD DÜNYA YATIRIM RAPORU 2015 LANSMANI 24 HAZİRAN 2015 İSTANBUL UNCTAD DÜNYA YATIRIM RAPORU 2015 LANSMANI 24 HAZİRAN 2015 İSTANBUL UNCTAD Dünya Yatırım Raporu Türkiye Lansmanı Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Örgütü nün (UNCTAD) Uluslararası Doğrudan Yatırımlar

Detaylı

YENİ TEŞVİK SİSTEMİ 2012

YENİ TEŞVİK SİSTEMİ 2012 YENİ TEŞVİK SİSTEMİ 2012 Önceki Teşvik Sisteminin Değerlendirilmesi Yeni Teşvik Sisteminin Değerlendirilmesi TR32 Düzey 2 Bölgesi Değerlendirmesi Hazırlayan: Emrah ÇELİK Aydın Yatırım Destek Ofisi Koordinatörü

Detaylı

YURTDIŞINA SEYAHAT AMAÇLI GİDEN VATANDAŞLARIMIZ VE TURİZM GİDERLERİ

YURTDIŞINA SEYAHAT AMAÇLI GİDEN VATANDAŞLARIMIZ VE TURİZM GİDERLERİ YURTDIŞINA SEYAHAT AMAÇLI GİDEN VATANDAŞLARIMIZ VE TURİZM GİDERLERİ ARAŞTIRMA SONUÇLARI 2013 Sosyal Sektör İstatistikleri Daire Başkanlığı Turizm İstatistikleri Grubu Kasım 2014 İÇİNDEKİLER 1. Giriş...

Detaylı

EKONOMİK GELİŞMELER Mayıs - 2010

EKONOMİK GELİŞMELER Mayıs - 2010 EKONOMİK GELİŞMELER Mayıs - 2010 AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU İÇİNDEKİLER... 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH)... 2 İSTİHDAM - İŞSİZLİK VE İŞGÜCÜ HAREKETLERİ.. 2 İTHALAT

Detaylı

ZİYARETÇİ ARAŞTIRMASI ÖZET SONUÇLARI 2 7 Ekim 2012

ZİYARETÇİ ARAŞTIRMASI ÖZET SONUÇLARI 2 7 Ekim 2012 ZİYARETÇİ ARAŞTIRMASI ÖZET SONUÇLARI 2 7 Ekim 2012 TÜYAP Fuar ve Kongre Merkezi Büyükçekmece İstanbul İÇİNDEKİLER SAYFA 1. ARAŞTIRMANIN KONUSU 3 1.1.ARAŞTIRMANIN AMACI 3 1.2.ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ VE ÖRNEK

Detaylı

BIT MİLANO 2014 TURİZM FUARI SONUÇ RAPORU

BIT MİLANO 2014 TURİZM FUARI SONUÇ RAPORU BIT MİLANO 2014 TURİZM FUARI SONUÇ RAPORU AR-GE BİRİMİ TÜRSAB BIT MİLANO 2014 TURİZM FUAR RAPORU Türkiye Seyahat Acentaları Birliği (TÜRSAB) bu yıl 13-15 Şubat tarihleri arasında İtalya nın Milano kentinde

Detaylı

YATIRIM TEŞVİK SİSTEMİ

YATIRIM TEŞVİK SİSTEMİ T.C. Ekonomi Bakanlığı TEŞVİK UYGULAMA VE YABANCI SERMAYE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YATIRIM TEŞVİK SİSTEMİ Dr. Mehmet Yurdal ŞAHİN Genel Müdür Yardımcısı 11 Şubat 2016, ANKARA Sunum Planı 1. Yatırım Teşvik Sistemi

Detaylı

TURİZMİ ÇEŞİTLENDİRMEK. Turizmde ilkeli ve planlı bir gelişme için Türkiye nin turizmini planlı ve sürdürülebilir biçimde çeşitlendirmesi şart.

TURİZMİ ÇEŞİTLENDİRMEK. Turizmde ilkeli ve planlı bir gelişme için Türkiye nin turizmini planlı ve sürdürülebilir biçimde çeşitlendirmesi şart. TURİZMİ ÇEŞİTLENDİRMEK Turizm gelişiminde son 20 yıldır büyük başarılara imza atmış Türkiye, son yıllarda sürdürülebilir turizm gelişiminde olumsuz bir trende girmiş bulunuyor. Turizmde ilkeli ve planlı

Detaylı

TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. Teknoloji, Araştırma ve İş Geliştirme Daire Başkanlığı Temmuz 2018 Ankara

TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. Teknoloji, Araştırma ve İş Geliştirme Daire Başkanlığı Temmuz 2018 Ankara TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. Teknoloji, Araştırma ve İş Geliştirme Daire Başkanlığı Temmuz 2018 Ankara TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. Teknoloji, Araştırma ve İş Geliştirme Daire Başkanlığı Temmuz 2018

Detaylı

TR 71 BÖLGESİ 2013 YILI İHRACAT RAPORU AHİLER KALKINMA AJANSI

TR 71 BÖLGESİ 2013 YILI İHRACAT RAPORU AHİLER KALKINMA AJANSI TR 71 BÖLGESİ 2013 YILI İHRACAT RAPORU AHİLER KALKINMA AJANSI NİSAN 2014 İçindekiler 2013 YILI İHRACAT RAKAMLARI HAKKINDA GENEL DEĞERLENDİRME... 3 2013 YILI TR 71 BÖLGESİ İHRACAT PERFORMANSI... 4 AKSARAY...

Detaylı

Temel Ekonomik Göstergeler. İzmir

Temel Ekonomik Göstergeler. İzmir Temel Ekonomik Göstergeler İzmir 2015 İzmir... İzmir çok yönlü üretim olanakları, zengin doğal kaynakları ve nitelikli yaşam kalitesini bir arada sunabilmesiyle hem Türkiye hem de dünya ölçeğinde öne çıkan

Detaylı

YATIRIM TEŞVİK SİSTEMİ

YATIRIM TEŞVİK SİSTEMİ T.C. EKONOMİ BAKANLIĞI Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü YATIRIM TEŞVİK SİSTEMİ Ahmet GÜNEŞ Dış Ticaret Uzmanı BURSA 21/05/2015 1 SUNUM PLANI 1. Yeni Teşvik Sisteminin Hazırlık Süreci

Detaylı

Yeni Yatırım Teşvik Paketinin Bursa ya Getirdikleri...

Yeni Yatırım Teşvik Paketinin Bursa ya Getirdikleri... Yeni Yatırım Teşvik Paketinin Bursa ya Getirdikleri... 1. Yeni Teşvik Sisteminin Genel Görünümü Yeni teşvik sistemi, aşağıdaki dört bileşenden oluşmaktadır. - Genel teşvik uygulamaları - Bölgesel teşvik

Detaylı

KRUVAZİYER TURİZMİNDE DÜNYA VE İZMİR, TÜRKİYE KRUVAZİYER PLATFORMU NUN ÇALIŞMALARI

KRUVAZİYER TURİZMİNDE DÜNYA VE İZMİR, TÜRKİYE KRUVAZİYER PLATFORMU NUN ÇALIŞMALARI KRUVAZİYER TURİZMİNDE DÜNYA VE İZMİR, TÜRKİYE KRUVAZİYER PLATFORMU NUN ÇALIŞMALARI DÜNYA KRUVAZİYER PAZARI NEREYE GİDİYOR? Hazırlayan: Mine Güneş Kruvaziyer destinasyonlar içerisinde, son yıllara kadar

Detaylı

PAZAR ANALİZ SÜRECİ 3 AŞAMA DA YAPILIR. 1. Masa başı araştırması 2. Alan araştırması 3. Hedef pazar bölümünün seçimi

PAZAR ANALİZ SÜRECİ 3 AŞAMA DA YAPILIR. 1. Masa başı araştırması 2. Alan araştırması 3. Hedef pazar bölümünün seçimi PAZAR ANALİZ SÜRECİ 3 AŞAMA DA YAPILIR. 1. Masa başı araştırması 2. Alan araştırması 3. Hedef pazar bölümünün seçimi 1. Masa başı araştırmasında. Masa başı araştırmasında şu soruların cevabını vermeliyiz;

Detaylı

Temel Ekonomik Göstergeler. İzmir

Temel Ekonomik Göstergeler. İzmir Temel Ekonomik Göstergeler İzmir 2016 İzmir... İzmir çok yönlü üretim olanakları, zengin doğal kaynakları ve nitelikli yaşam kalitesini bir arada sunabilmesiyle hem Türkiye hem de dünya ölçeğinde öne çıkan

Detaylı

EKONOMİK GELİŞMELER Mart - 2011

EKONOMİK GELİŞMELER Mart - 2011 EKONOMİK GELİŞMELER Mart - 2011 AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU EKONOMİK RAPOR - MART 2011 İÇİNDEKİLER... 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH)... 2 İSTİHDAM - İŞSİZLİK VE İŞGÜCÜ

Detaylı

FIT Buenos Aires / ARJANTİN TURİZM FUARI TÜROB FUAR SONUÇ RAPORU

FIT Buenos Aires / ARJANTİN TURİZM FUARI TÜROB FUAR SONUÇ RAPORU FIT Buenos Aires / ARJANTİN TURİZM FUARI TÜROB FUAR SONUÇ RAPORU FIT Arjantin Turizm Fuarı Güney Amerika nın en önemli turizm fuarlarından biri olan FIT Arjantin Turizm Fuarı bu yıl 23. Kez Buenos Aires

Detaylı

ALKOLLÜ VE ALKOLSÜZ İÇECEKLER. Sektör Raporu

ALKOLLÜ VE ALKOLSÜZ İÇECEKLER. Sektör Raporu ALKOLLÜ VE ALKOLSÜZ İÇECEKLER Sektör Raporu Sayfa 2 / 11 İÇİNDEKİLER 1. ALKOLLÜ VE ALKOLSÜZ İÇECEKLER 2.TÜRKİYE NİN DIŞ TİCARETİ 3.1.İHRACAT 3.2.İTHALAT 3.DÜNYA TİCARETİ KAYNAKÇA Sayfa 3 / 11 1. ALKOLLÜ

Detaylı

ULUDAĞ HAZIR GİYİM VE KONFEKSİYON İHRACATÇILARI BİRLİĞİ 2016 YILI HAZİRAN AYI DIŞ TİCARET DEĞERLENDİRME RAPORU

ULUDAĞ HAZIR GİYİM VE KONFEKSİYON İHRACATÇILARI BİRLİĞİ 2016 YILI HAZİRAN AYI DIŞ TİCARET DEĞERLENDİRME RAPORU ULUDAĞ HAZIR GİYİM VE KONFEKSİYON İHRACATÇILARI BİRLİĞİ 2016 YILI HAZİRAN AYI DIŞ TİCARET DEĞERLENDİRME RAPORU ULUDAĞ Ar-Ge ve Pazara Giriş Şubesi TEMMUZ 2016 GENEL DEĞERLENDİRME Türkiye İhracatçılar Meclisi

Detaylı

HALI SEKTÖRÜ. Kasım Ayı İhracat Bilgi Notu. TDH AR&GE ve Mevzuat Şb. İTKİB Genel Sekreterliği. Page 1

HALI SEKTÖRÜ. Kasım Ayı İhracat Bilgi Notu. TDH AR&GE ve Mevzuat Şb. İTKİB Genel Sekreterliği. Page 1 2016 HALI SEKTÖRÜ Kasım Ayı İhracat Bilgi Notu TDH AR&GE ve Mevzuat Şb. İTKİB Genel Sekreterliği Page 1 HALI SEKTÖRÜ 2016 KASIM AYI İHRACAT PERFORMANSI 2016 yılı Ocak-Kasım döneminde Türkiye nin toplam

Detaylı

SERAMİK KAPLAMA MALZEMELERİ VE SERAMİK SAĞLIK GEREÇLERİ SEKTÖRÜNDE DÜNYA İTHALAT RAKAMLARI ÇERÇEVESİNDE HEDEF PAZAR ÇALIŞMASI

SERAMİK KAPLAMA MALZEMELERİ VE SERAMİK SAĞLIK GEREÇLERİ SEKTÖRÜNDE DÜNYA İTHALAT RAKAMLARI ÇERÇEVESİNDE HEDEF PAZAR ÇALIŞMASI SERAMİK KAPLAMA MALZEMELERİ VE SERAMİK SAĞLIK GEREÇLERİ SEKTÖRÜNDE DÜNYA İTHALAT RAKAMLARI ÇERÇEVESİNDE HEDEF PAZAR ÇALIŞMASI ORTA ANADOLU İHRACATÇI BİRLİKLERİ GENEL SEKRETERLİĞİ Seramik sektörünün en

Detaylı

INCOMING TURİZM RAPORU / ARALIK 2017

INCOMING TURİZM RAPORU / ARALIK 2017 Özet Sonuçlar Ocak-Aralık döneminde gelen yabancı ziyaretçi sayısında % 27.84 oranında artış Aralık ayında gelen yabancı ziyaretçi sayısında %30.84 oranında artış Ocak- Aralık döneminde OECD ülkelerinden

Detaylı

Tablo 37 - İllerdeki Konaklama Tesislerinin Kapasiteleri

Tablo 37 - İllerdeki Konaklama Tesislerinin Kapasiteleri TURİZM Manisa ili tesis sayısı ve yatak kapasitesi bakımından çevresinde bulunan illerin gerisinde kalmaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı nın 2011 yılı konaklama istatistikleri incelendiğinde Manisa ilinin

Detaylı

Dünya Seramik Sektörü Dış Ticareti a) Seramik Kaplama Malzemeleri

Dünya Seramik Sektörü Dış Ticareti a) Seramik Kaplama Malzemeleri Dünya Seramik Sektörü Dış Ticareti a) Seramik Kaplama Malzemeleri ÜLKE Dünya Seramik Kaplama Malzemeleri Üretiminde İlk 1 Ülke 29 21 211 212 212 Dünya /212 Üretiminden Aldığı Pay Değişim (%) (%) 1 ÇİN

Detaylı

TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ

TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ Mayıs - 2018 Hazırlayan: Aslı VAZ İÇİNDEKİLER 1. TÜRKİYE'YE VE DÖRT İLİMİZE GELEN ZİYARETÇİLERİN YILLARA VE AYLARA GÖRE DAĞILIMI... 1 1.1. TÜRKİYE YE GELEN YABANCI ZİYARETÇİLERİN

Detaylı

15 yıl aradan sonra 1-3 Kasım da Turizm şurasını toplayacağız. Hükümet olarak 3.Turizm Şurası ile stratejik bir sektör olan turizmde üçüncü evreye

15 yıl aradan sonra 1-3 Kasım da Turizm şurasını toplayacağız. Hükümet olarak 3.Turizm Şurası ile stratejik bir sektör olan turizmde üçüncü evreye 15 yıl aradan sonra 1-3 Kasım da Turizm şurasını toplayacağız. Hükümet olarak 3.Turizm Şurası ile stratejik bir sektör olan turizmde üçüncü evreye geçmiş olacağız. Turizmde Üçüncü Evre İmkan, Strateji

Detaylı

RUANDA ÜLKE RAPORU 15.10.2015

RUANDA ÜLKE RAPORU 15.10.2015 RUANDA ÜLKE RAPORU 15.10.2015 YÖNETİCİ ÖZETİ Uludağ İhracatçı Birlikleri nin kayıtlarına göre, Bursa dan Ruanda ya ihracat yapan 1 firma bulunmaktadır. (AHENK KOZMETİK İÇ VE DIŞ TİC. A.Ş) 30.06.2015 tarihi

Detaylı

5.1. Ulusal Yenilik Sistemi 2023 Yılı Hedefleri [2011/101]

5.1. Ulusal Yenilik Sistemi 2023 Yılı Hedefleri [2011/101] 5.1. Ulusal Yenilik Sistemi 2023 Yılı Hedefleri [2011/101] KARAR ADI NO E 2011/101 Ulusal Yenilik Sistemi 2023 Yılı Hedefleri ĠLGĠLĠ DĠĞER KARARLA R T...... 2005/201 Ulusal Bilim ve Teknoloji Sisteminin

Detaylı

İstanbul Otellerinin 360 Derece Değerlendirmesi

İstanbul Otellerinin 360 Derece Değerlendirmesi İstanbul Otellerinin 360 Derece Değerlendirmesi Boğaziçi Üniversitesi Turizm İşletmeciliği Bölümü Burçin Hatipoğlu Maria Dolores Alvarez Kıvanç İnelmen Dilek Ünalan Değerlendirme... İnsan Kaynağına Yatırım

Detaylı

ZİYARETÇİ ARAŞTIRMASI ÖZET SONUÇLARI 21 24 Nisan 2012

ZİYARETÇİ ARAŞTIRMASI ÖZET SONUÇLARI 21 24 Nisan 2012 ZİYARETÇİ ARAŞTIRMASI ÖZET SONUÇLARI 21 24 Nisan 2012 29. Uluslararası Tekstil Makineleri Fuarı 4. İstanbul Teknik Tekstiller ve Nonwoven Fuarı 9. Uluslararası İstanbul İplik Fuarı Hazırlayan TEKNİK Fuarcılık

Detaylı

EKONOMİK GELİŞMELER Ocak 2013

EKONOMİK GELİŞMELER Ocak 2013 EKONOMİK GELİŞMELER Ocak 2013 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU İÇİNDEKİLER 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH) 2 İSTİHDAM - İŞSİZLİK

Detaylı

EKONOMİK GELİŞMELER Ağustos 2012

EKONOMİK GELİŞMELER Ağustos 2012 EKONOMİK GELİŞMELER Ağustos 2012 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU İÇİNDEKİLER 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH) 2 İSTİHDAM - İŞSİZLİK

Detaylı

SAĞLIK TURĠZMĠ DESTĠNASYONLARI: DÜNYADA ĠYĠ UYGULAMA ÖRNEKLERĠ VE ADANA DESTĠNASYONU

SAĞLIK TURĠZMĠ DESTĠNASYONLARI: DÜNYADA ĠYĠ UYGULAMA ÖRNEKLERĠ VE ADANA DESTĠNASYONU 26 Aralık 2012 SAĞLIK TURĠZMĠ DESTĠNASYONLARI: DÜNYADA ĠYĠ UYGULAMA ÖRNEKLERĠ VE ADANA DESTĠNASYONU Doç. Dr. Mehmet Cihan YAVUZ Çukurova Üniversitesi, Seyahat ĠĢletmeciliği Bölüm BaĢkanı SAĞLIK TURĠZMĠ

Detaylı

Batman da Yatırımın Avantajları

Batman da Yatırımın Avantajları BATMAN YATIRIM DESTEK OFİSİ Yeni Teşvik Sistemi ile Batman da Yatırımın Avantajları Batman 6. Bölgede Şehirleşme Oranı En Yüksek İl DİĞER BÖLGELER VE BATMAN Yeni teşvik sisteminin 6. bölgesinde yer alan

Detaylı

Bölgeler. 6. Bölge (Şanlıurfa) 50 90 60 90 80 20

Bölgeler. 6. Bölge (Şanlıurfa) 50 90 60 90 80 20 T. C. KARACADAĞ KALKINM A AJANSI Şanlıurfa Yatırım Destek Ofisi YENİ DEVLET TEŞVİKLERİ İLE GELEN BÜYÜK FIRSATLAR Şanlıurfa Yeni Teşvik Sistemine göre 6. Bölgede yer almakta olup, Desteklenen Sektörlerin

Detaylı

ZİYARETÇİ ARAŞTIRMASI ÖZET SONUÇLARI 9 12 Ocak 2013

ZİYARETÇİ ARAŞTIRMASI ÖZET SONUÇLARI 9 12 Ocak 2013 ZİYARETÇİ ARAŞTIRMASI ÖZET SONUÇLARI 9 12 Ocak 2013 TÜYAP Fuar ve Kongre Merkezi Büyükçekmece İstanbul 1 İÇİNDEKİLER SAYFA 1. ARAŞTIRMA KONUSU 3 1.1. FUAR KÜNYESİ 3 1.2. ARAŞTIRMANIN AMACI 3 1.3. ARAŞTIRMANIN

Detaylı

EKONOMİK GELİŞMELER Haziran 2012

EKONOMİK GELİŞMELER Haziran 2012 EKONOMİK GELİŞMELER Haziran 2012 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU İÇİNDEKİLER 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH) 2 İSTİHDAM - İŞSİZLİK

Detaylı

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği. Yeni Teşvik Sistemi. 4. Bölge Teşvikleri

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği. Yeni Teşvik Sistemi. 4. Bölge Teşvikleri Yeni Teşvik Sistemi 4. Bölge Teşvikleri Ekim 2013 İçerik Yeni Teşvik Sistemi Amaçları Yeni Teşvik Sistemi Uygulamaları Genel Teşvikler Bölgesel Teşvikler Büyük Ölçekli Ya>rımlar Stratejik Ya>rımlar 4.

Detaylı

YATIRIM TEŞVİK SİSTEMİ VE ATIK YÖNETİMİ DESTEKLERİ

YATIRIM TEŞVİK SİSTEMİ VE ATIK YÖNETİMİ DESTEKLERİ T.C. EKONOMİ BAKANLIĞI Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü YATIRIM TEŞVİK SİSTEMİ VE ATIK YÖNETİMİ DESTEKLERİ Ahmet GÜNEŞ Dış Ticaret Uzmanı ANKARA 21/10/2015 1 SUNUM PLANI 1. Teşvik Sisteminin

Detaylı

2010 TÜRKİYE VE İZMİR ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIM GİRİŞLERİ DEĞERLENDİRMESİ

2010 TÜRKİYE VE İZMİR ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIM GİRİŞLERİ DEĞERLENDİRMESİ 2010 TÜRKİYE VE İZMİR ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIM GİRİŞLERİ DEĞERLENDİRMESİ Türkiye de son 6 yılda kurulan uluslararası sermayeli şirketlerin* sayısı 2010 yılı Kasım ayı itibariyle 26 bin 40 e ulaşmıştır.

Detaylı

YENİ TEŞVİK SİSTEMİ. Bu uygulamalar kapsamında sağlanacak destek unsurları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

YENİ TEŞVİK SİSTEMİ. Bu uygulamalar kapsamında sağlanacak destek unsurları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. YENİ TEŞVİK SİSTEMİ UYGULAMALAR 15.06.2012 tarih ve 2012/3305 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe giren yeni teşvik sistemi 4 farklı uygulamadan oluşmaktadır: 1- Genel Teşvik Uygulamaları 2- Bölgesel

Detaylı

Tablo 45 - Turizm İşletme Belgeli Tesislerde Konaklama ve Belediye Sayıları

Tablo 45 - Turizm İşletme Belgeli Tesislerde Konaklama ve Belediye Sayıları TURİZM Kütahya ya gelen yabancı turistler Merkez ve Tavşanlı ilçelerinde; yerli turistler ise Merkez, Emet, Simav ve Tavşanlı ilçelerinde yoğun olarak konaklamaktadırlar. 2012 yılı içerisinde ildeki işletme

Detaylı

TR63 BÖLGESİ MEVCUT DURUM ANALİZİ GÖÇ

TR63 BÖLGESİ MEVCUT DURUM ANALİZİ GÖÇ g TR63 BÖLGESİ MEVCUT DURUM ANALİZİ GÖÇ TABLOLAR Tablo 1. Düzey 1 Bölgeleri Göç Verileri... 2 Tablo 2. Göç Hareketlerinin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2011)... 3 Tablo 3. İllere Göre Göç Verileri... 3

Detaylı

ALTIN, KIYMETLİ MADEN VE MÜCEVHERAT SEKTÖRÜ

ALTIN, KIYMETLİ MADEN VE MÜCEVHERAT SEKTÖRÜ ALTIN, KIYMETLİ MADEN VE MÜCEVHERAT SEKTÖRÜ T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI RİSK YÖNETİMİ VE KONTROL GENEL MÜDÜRLÜĞÜ EKONOMİK ANALİZ VE DEĞERLENDİRME DAİRESİ 31.12.2013 ANKARA 1 GİRİŞ TANIM Bu bölümde

Detaylı

2016 YILI İPLİK İHRACAT İTHALAT RAPORU

2016 YILI İPLİK İHRACAT İTHALAT RAPORU 2016 YILI İPLİK İHRACAT İTHALAT RAPORU Haziran 2017 İçindekiler Yönetici Özeti... 2 1. Dünya İplik İhracatı... 3 2. Türkiye nin İplik İhracatı... 5 Yıllar İtibariyle İhracat ve Pay... 5 Başlıca Ülkeler

Detaylı

1. ELEKTRONİK KOMPONENT, GÜÇ KAYNAKLARI VE GÖMÜLÜ SİSTEMLER FUARI

1. ELEKTRONİK KOMPONENT, GÜÇ KAYNAKLARI VE GÖMÜLÜ SİSTEMLER FUARI 1. ELEKTRONİK KOMPONENT, GÜÇ KAYNAKLARI VE GÖMÜLÜ SİSTEMLER FUARI 27-30 Eylül 2012 tarihleri arasında ilk defa bu yıl organize edilen ELECTRONIST Fuarı bölgede önemli bir fuar olma yolunda ilk adımını

Detaylı

Turizm Ekim 2014. Özge YALÇIN - Mali Analiz. TSKB Araştırma

Turizm Ekim 2014. Özge YALÇIN - Mali Analiz. TSKB Araştırma Ekim 2014 Özge YALÇIN - Mali Analiz TSKB Araştırma Turizm sektörünün analizi amacıyla hazırlanmış olan bu rapor, Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş. nin uzman kadrosunca güvenilir ola rak kabul edilen

Detaylı

BİRİNCİ BÖLÜM KAVRAMSAL BOYUTU İLE TURİZM

BİRİNCİ BÖLÜM KAVRAMSAL BOYUTU İLE TURİZM İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...vii BİRİNCİ BÖLÜM KAVRAMSAL BOYUTU İLE TURİZM 1.1.TURİZMİN TEMEL KAVRAMLARI... 2 1.1.1.Turizm... 2 1.1.2. Ziyaretçi... 3 1.1.3. Turist... 4 1.1.4. Günübirlikçi... 5 1.1.5. Serbest Zaman...

Detaylı

Deri ve Deri Ürünleri Sektörü 2018 Nisan Ayı İhracat Bilgi Notu

Deri ve Deri Ürünleri Sektörü 2018 Nisan Ayı İhracat Bilgi Notu 2018 Deri ve Deri Ürünleri Sektörü 2018 Nisan Ayı İhracat Bilgi Notu TDH Ar&Ge ve Mevzuat Şb. İTKİB Genel Sekreterliği DERİ VE DERİ ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜMÜZÜN 2018 YILI NİSAN AYI İHRACAT PERFORMANSI 2018 yılı

Detaylı

YENİ TEŞVİK SİSTEMİ (2012) YATIRIMLARDA DEVLET YARDIMLARI

YENİ TEŞVİK SİSTEMİ (2012) YATIRIMLARDA DEVLET YARDIMLARI YENİ TEŞVİK SİSTEMİ (2012) YATIRIMLARDA DEVLET YARDIMLARI 1 YENİ TEŞVİK SİSTEMİ YATIRIMLARDA DEVLET YARDIMLARI T.C. Ekonomi Bakanlığı, Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Müdürlüğü tarafından 01 Ocak 2012

Detaylı

İHRACATTA VE İTHALATTA TL KULLANIMI

İHRACATTA VE İTHALATTA TL KULLANIMI İHRACATTA VE İTHALATTA TL KULLANIMI Gizem ERİM Araştırma Raporu Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü KONYA Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü Ağustos, 2017 1 İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ... 3 2. DIŞ

Detaylı

SUNGURLU. Sungurlu OSB

SUNGURLU. Sungurlu OSB SUNGURLU OSB 2 SUNGURLU Sungurlu, Karadeniz Bölgesini Ankara ya ve Güney-Batı illerine bağlayan Ankara-Samsun-Trabzon anayolu üzerinde konumlanmıştır. Doğu Anadolu illerinin ana bağlantı yolu olan Ankara-Sivas-Erzurum

Detaylı

T.C. EKONOMİ BAKANLIĞI YATIRIMLARDA DEVLET YARDIMLARI

T.C. EKONOMİ BAKANLIĞI YATIRIMLARDA DEVLET YARDIMLARI T.C. EKONOMİ BAKANLIĞI YATIRIMLARDA DEVLET YARDIMLARI 20 ŞUBAT 2014 ANKARA SUNUM PLANI 1.Teşvik Sistemi 2.Atık Geri Kazanım veya Bertaraf Tesisi Yatırımları 3.Alt Bölge Destekleri 2 SUNUM PLANI 1.Teşvik

Detaylı

MECLİS TOPLANTISI. Ender YORGANCILAR Yönetim Kurulu Başkanı

MECLİS TOPLANTISI. Ender YORGANCILAR Yönetim Kurulu Başkanı MECLİS TOPLANTISI Ender YORGANCILAR Yönetim Kurulu Başkanı 28 Kasım 2016 YERLİ EKİPMAN ÜRETİMİ PANELİ SANAYİ 4.0 ZİRVESİ AKILLI FABRİKALAR OTURUMU DİJİTAL DÖNÜŞÜM VE ÜNİVERSİTE- SANAYİ İŞBİRLİĞİ OTURUMU

Detaylı

Yrd. Doç. Dr. İlkay TAŞ GÜRSOY Dokuz Eylül Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. İlkay TAŞ GÜRSOY Dokuz Eylül Üniversitesi AVRUPA BİRLİĞİ NDE SAĞLIK TURİZMİ Yrd. Doç. Dr. İlkay TAŞ GÜRSOY Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık turizmi nedir? hastaların ihraç edilmesi? tıbbi hizmetlerin ithal edilmesi? sağlığın/sağlık hizmetlerinin

Detaylı

YATIRIM TEŞVİKLERİNDEN İZMİR YETERİNCE PAY ALAMIYOR

YATIRIM TEŞVİKLERİNDEN İZMİR YETERİNCE PAY ALAMIYOR YATIRIM TEŞVİKLERİNDEN İZMİR YETERİNCE PAY ALAMIYOR Övgü PINAR 2012 yılından bu yana yürürlükte olan yatırım teşvik sistemi, ülkemizin stratejik sektörleri için önem arz eden ara mallara olan ithalat bağımlılığını

Detaylı

CAM SANAYİİ. Hazırlayan Birsen YILMAZ 2006. T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi

CAM SANAYİİ. Hazırlayan Birsen YILMAZ 2006. T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi CAM SANAYİİ Hazırlayan Birsen YILMAZ 2006 T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi TÜRKİYE'DE ÜRETİM Cam sanayii, inşaat, otomotiv, meşrubat, gıda, beyaz eşya, mobilya,

Detaylı

ÖNSÖZ. Birinci Bölüm. Turizm ve Seyahat

ÖNSÖZ. Birinci Bölüm. Turizm ve Seyahat ÖNSÖZ Birinci Bölüm Turizm ve Seyahat Turizm... 1 Turist... 2 Seyahat... 2 İnsanların Seyahat Amaçları... 4 Turizmin Sınıflandırılması... 6 Turizm Tipleri... 6 Seyahat Acentalarının Dünyada ve Türkiye

Detaylı

Çok tatil yapan ülke imajı yanlış!

Çok tatil yapan ülke imajı yanlış! Tarih: 19.05.2013 Sayı: 2013/09 İSMMMO nun Türkiye de Tatil ve Çalışma İstatistikleri raporuna göre Türkiye tatil günü sayısında gerilerde Çok tatil yapan ülke imajı yanlış! Türkiye, 34 OECD ülkesi arasında

Detaylı

ANKARA KALKINMA AJANSI. www.ankaraka.org.tr

ANKARA KALKINMA AJANSI. www.ankaraka.org.tr ANKARA KALKINMA AJANSI www.ankaraka.org.tr TÜRKİYE'NİN En Genç Kalkınma Ajansı Ankara Kalkınma Ajansı bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak, bölgenin rekabet gücünü artırmak ve gelişimini hızlandırmak

Detaylı