Türkiye deki Tekstil İşletmelerinde Bilgi ve Bilişimin Yeri, Yüregir, O.H., TSE Standart Dergisi, 497, (2003).

Transkript

1 TÜRKİYE'DEKİ TEKSTİL İŞLETMELERİNDE BİLGİ VE BİLİŞİMİN YERİ Yrd.Doç.Dr. Oya H. YÜREGİR Çukurova Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü, Adana ÖZ: Yeni yüzyılda işletmelerin elde ettikleri doğru bilgi ve bu bilgiye hızlı ulaşım daha da önemli olacaktır. Kurumsallaşan işletmeler daha profesyonel yöneticilere fırsat verdikçe bu yöneticilerin ulaşmak isteyecekleri stratejik ve taktiksel bilgilere bir sistematik dahilinde cevap vermek gerekecektir. Bu çalışmada bilginin ne olup ne olmadığı, bilgi tarihi, bilişim kavramı ve başarılı bilişim yönetim sistemlerinin gerekleri anlatılmaya çalışılmaktadır. Ayrıca Türkiye'deki en önemli sektörlerden olan tekstil sektöründeki üst düzey yöneticilere yollanan anketler aracılığı ile işletmelerde kullanılan bilginin boyutları (önem derecesi, erişim kolaylığı, yeterlilik), bilgi yönetim altyapısı ve bu altyapı ile gelecekteki eğilimlere (megatrends) hazırlıklı olup olmadıkları araştırılmaya çalışılmıştır. 1 milyon dolardan daha fazla ihracat yapan Türkiye deki büyük tekstil işletmelerinden ve rastgele seçilmiş KOBİ lerden gelen anket yanıtları SPSS paket programı ile değerlendirilmiştir. Çalışmanın sonuçlarına göre; 1.Türkiye deki tekstil işletmelerinde bilgiye verilen önem bilgi çeşidine (iç veya dış) göre değişmektedir. 2.Türkiye'deki işletmelerin çoğu bilgiye erişimin yeni yöntemlerini yeterince kullanmamakta ya da etkin kullanamamaktadır.3. İşletmeler iç bilgiyi dış bilgiden daha çok yönetebilmekte ve ulaşabilmektedirler. 1. GİRİŞ Teknolojideki ilerlemeler, politik ve ekonomik modellerdeki değişiklikler, iş dünyasında rekabetin artması, tüketicinin bilinçlenmesi ve ortaya çıkan yeni yönetim modelleri işletmelerin bilgiyi daha etkin ve verimli kullanmasını zorunlu kılmıştır. Bu da bilgiyi yönetmek kavramını ortaya koymaktadır. Bilgiyi yönetmenin önemini daha iyi kavramak için bilginin tanımı, özellikleri ve tarihi aşağıda verilmiştir. Bilgininin oluşum ve dönüşüm evrimini gösterir bilgi piramidi Şekil-1 de verilmiştir. Veri (data), semboller, harfler ve rakamlardan oluşan herhangi bir şey iken bilgi verinin işlemlenmesi ve değer katılması ile elde edilir. Bilgi (information), karar vermemizi veya problem çözmemizi sağlayan işlemden geçirilmiş veriler topluluğudur. Büyük Larousse Ansiklopedisi ise bilgiyi şu şekilde tanımlamıştır: 1. Okuma, araştırma ve deney sonucunda elde edilen ya da öğrenilenlerin bütünü; 2. Düşünme, yargılama, akıl yürütme gibi işlemler sonucunda elde edilen düşünsel ürün. Uzbilgi (knowledge) karar vermeye ve harekete rehberlik eden kural, prosedür, tecrübe ve içgüdü karışımıdır. Bilgelik(wisdom) ise aksiyonun yargılaması ile bütünleşmiş ve neyin doğru veya yanlış olduğunu söyleyen uzbilgidir. Bilgelik Uzbilgi Bilgi Veri Şekil-1 Bilgi Piramidi Bilginin bazı özellikleri vardır. Bunlardan bazıları şunlardır: amacı olmalı, değeri olmalı, anlaşılabilir olmalı, ulaşılabilir olmalı, güncel olmalı, doğru olmalı, maliyeti olmalı, eksiksiz olmalı ve paylaşılabilir olmalıdır. Bilgiyi tanımlamaya ve yönetmeye yarayacak diğer bir perspektif ise bilginin boyutlarıdır. Bilginin boyutları olarak şunlar sıralanabilir: önem derecesi, erişim kolaylığı, yeterlilik, doğruluk, etkinlik, güncellik ve özgünlük. Bilgi, tarih boyunca her bilimde ele alınan bir konu olmakla birlikte, günümüzdeki bilişim anlayışı temellerinin çoğunu felsefe biliminden almaktadır. Bilgi kuramı diğer adıyla epistemoloji insan bilgisinin yapısını ve geçerliliğini inceleyen felsefe dalıdır. Bilgi kuramına katkıda bulunan ve değişik açılardan konuyu ele alan felsefecilerin görüşleri şu şekilde özetlenebilir. Sokrates (M.Ö.7-M.Ö.399) Kesin olarak bildiğim bir şey varsa hiçbir şey bilmediğimdir diyerek kendisini tanımaya yoğunlaşmış, Platon (M.Ö.27-M.Ö.37) ilk sistemli bilgi kuramını geliştirmiştir. Ona göre bilgi görünür şeylerden başlayarak, adım adım ilerleyen bir yürüyüş ile onların ardındaki fikirlere, en sonunda da en iyi fikre ulaşmalıydı. Aristoteles (M.Ö.38-M.Ö.322) kurduğu mantık ile kavram ilişkileri üzerinde durmuş ve iç tutarlılığı amaçlayarak analitik bilgi felsefesinin ilk örneği olmuştur. Aristoteles in yapıtlarının olağanüstü ilginçliği bilgi ile derin düşünceyi birleştirmesinden ve çağının ve kendisinden önce gelenlerin bilimlerini sistematik bir şekilde ansiklopedi olarak sunarak çok önemli bilgilerin ve görüşlerin zamanımıza ulaşmasını sağlamış olmasıdır. Aristoteles den sonra bilgi bir amaç değil, erdemli ve mutlu yaşamanın aracı olarak görülmüştür. Ortaçağda bilgi etkinlikleri özellikle doğa araştırmalarına yönelirken, Rönesans la bu daha da artmış ve matematik alanında da hızlanmıştır. Bacon ( ) ve Descartes ( ) her ne kadar bilginin insan yaşamı için vazgeçilmez olmasına inansalar da, iki karşıt akımın öncüsü olmuşlardır. Bacon ın bilgi anlayışı doğanın düzenli 39

2 ve yöntemli bir biçimde araştırılmasını, gözlem ve deneyler aracılığı ile kavranan olgulara dayalı bir bilim nin kurulmasını amaçlamış, Descartes ise yalnızca akıl tarafından açık ve seçik kavranan bilgilerin güvenilir olduğu ilkesinden yola çıkmıştır (Ana Britannica Ansiklopedisi). Sorunu eğer tam olarak anlamış isek, onu her türlü gereksiz kavramdan soyutlamalı, en yalın olduğu duruma getirmeli ve bir sayımdan geçirerek, olabildiği kadar küçük parçalara bölmeliyiz (Descartes, 1627, Aklın Yönetimi için Kurallar) sözünü içeren 13. Kural ile Descartes bilişimdeki sistem analizinin temelini ve veritabanı tasarımındaki normalizasyon işleminin özünü bir cümle ile açıklıyor diyebiliriz. Bilgi hacminin çığ gibi büyüyerek dev boyutlara ulaşması, 17. yüzyılda bilim derneklerinin ortaya çıkmasını sağlamış, önce İtalya da daha sonra ise sırasıyla İngiltere ve Fransa da kurulan bu dernekler aracılığı ile bilginin geniş çevrelere hızlı bir şekilde ulaştırılması gerçekleştirilmiştir. Kant (172-18) ise bütün bilgi deneyle başlar, ama bütünüyle deneyden çıkmaz görüşünde olup, aklın üç yetisine bilmek, istemek ve yargılamak yönelmekte ve bilginin nesnesini temellendiren önsel ilkeleri ortaya çıkarmak amacına ulaşmaya çalışmıştır. Sanayi Devrimi ile doğan yeni kültür ile bilime dayalı bilgiye ulaşılmıştır. Böylece bilgi felsefesi de bilim felsefesi ile özdeşleşmeye başlamıştır. Sanayi devriminin bir başka önemli etkisi de sanayinin sorunlarını çözmede bilime duyulan gereksinimi ortaya çıkarması ve ona kamu desteği sağlanmasını gündeme getirmiş olmasıdır. Böylece ilk büyük teknik okul olan Politeknik Okul 179 de Paris te açılmış ve diğerlerinin öncüsü olmuştur. 19. ve 2. yüzyılda hizmete giren çok sayıda teknik okul, bilimsel bilginin geniş çevrelere yayılarak bilimin ilerlemesine ve bilginin paylaşılmasına katkıda bulunmuştur. Günümüzde de başta İnternet olmak üzere kütüphaneler, danışmanlık şirketleri ve medya yardımı ile her türlü bilgiye ulaşma imkanı vardır. 2. yüzyılın başlarında deneysel araştırmalardaki gelişmelere koşut olarak bilginin belgelenmesi yani dokümantasyon disiplini var olmuştur. Bilimsel raporlar ve dergilerin yaygınlaşması ile kataloglama ve sınıflama yoluyla denetleme ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Bu saklanan bilgilere erişmek ve dağıtmak için bir takım teknikler ve araçlar için çaba harcanmış ve bilişim diğer adıyla informatik disiplini yeni bir akademik ve mesleki disiplin olmuştur. Bilişim, insan bilgisinin, teknik, ekonomik ve sosyal alanlardaki iletişimin otomatik makinalarda akılcı olarak işlenmesini konu alan bilimdir. Belli bir uygulama için kullanılan bilgiyi elde etme, işleme ve iletme olanaklarının tümünü içeren bilişim nde ise iki temel unsur vardır: Donanım ve yazılım. Donanım olarak telefondan bilgisayara, yazılım olarak da muhasebe paket programından İnternet tarayıcı programına kadar günümüzde hayatımızı yönlendiren bilişim araçlarını kullanmaktayız. Ancak bu araçların amaç olmadığı sadece doğru, güncel, eksiksiz ve hızlı bilgiye erişmede birer araç olduğu gözden kaçmaktadır. İşte bilgiyi yönetmek deyince bilgi toplumu olmak akla ilk gelen şeydir. Bilgi toplumu olmak; evde, işyerinde bilgisayarı olmak, hatta elindeki cep telefonu ve dizüstü bilgisayar ile dünyanın her köşesine ulaşabilmek değildir. Bilgi toplumu olmak, bilginin sorun çözme ve karar verme sürecindeki değerine ve gücüne inanan, bilginin hazırlanışında ve elde edilişinde bir maliyeti olduğunu kabul eden, gizliliğine saygı gösteren ve bununla birlikte bilgiyi toplayıp kaydetmeye özen göstererek onu zamanında güncelleyen ve kontrol eden ve en önemlisi gerektiğinde paylaşan bireylerden ve kurumlardan oluşmak demektir. Yüzyıllardır süregelen savaşların günümüzde ticaret savaşları boyutunda da artması büyük savaş uzmanı Napoleon un iki asır önce söylediği sözü daha da önemli kılmaktadır: "Doğru zamanda gelen doğru bilgi, savaşın yüzde doksanıdır." Bugün de işletmelerin hızlı ve eksiksiz elde ettikleri bilgi ile Türkiye'nin dünya ticaretindeki pazar payı artacak ve ülke kalkınması hızlanacaktır. Bilgiyi yönetmek onun varlığından haberdar olmak ve onun değerine inanmakla başlar sözüne, bilgiyi oluşturacak veriyi işleme (data processing) ile devam etmeyi ekleyebiliriz. Veri işleme McLeod a göre (1993) el ile, mekanik veya elektronik teknolojiler ile yapılabilmekte ve şu aşamalardan oluşmaktadır: 1. Veri toplama: İşletmenin ihtiyacı olan işletme içindeki ve dışındaki verilerin tanımlanması ve nerelerden elde edileceğinin belirlenmesidir. 2. Veri depolama: Birinci aşamada belirlenen ve elde edilen verilerin saklanmasını içeren bu aşamada eskiden kağıtlarda saklanan dokümanların yerini günümüzde veritabanları almıştır. Veritabanları sayesinde veri bilgisayarda güncel halde tutulabilir, güvenliği sağlanabilir ve çoğaltılabilir. 3. Veri manipülasyonu: Verinin işlemlenerek bilgi haline dönüştürülmesi için gereken işlemler bu aşamada gerçekleştirilir. Bu işlemler verinin sınıflandırılması, sıralanması,

3 aritmetiksel işleme tabi tutulması ve özetlenmesidir. Bu aşamada da veritabanlarından yararlanılır. Bilgisayarlarda tutulan veritabanları işleri hızlandırırken, el ile yapılan veri manipülasyonu ise hem zaman alıcı hem de hata olasılığı yüksek bir işlemdir.. Doküman hazırlama: Periyodik veya ihtiyaç anında olmak üzere hazırlanan bu formlar, raporlar ve istatistikler bilişim teknolojisi ile en kısa zamanda değişik sorgulamalar ile hazırlanabilmekte ve elektronik posta ile hemen gerekli kişilere ulaştırılabilmektedir. Matbaanın bulunmasıyla başlayan ve günümüzde bilgisayarlar ve elektronik iletişim sistemleri ile devam eden veri işleme, bilginin resmi ya da resmi olmayan kanallardan değişimini sağlamak amacıyla saklanması ya da paketlenmesidir. Bu saklama işlemi en modern şekli ile CD-ROM veya disketlerdeki veritabanlarında olabildiği gibi en eski şekli ile kitaplarda da olabilir. Ayrıca, bantlar, plaklar, sinema filmleri, mikrofiş veya mikrofilm gibi ortamlar da bilginin saklandığı ortamlardır. Bilginin miktar ve kalitesindeki artış bireyleri ve organizasyonları daha seçici olmaya ve doğru zamanda doğru aracı kullanarak bilgiye ulaşmalarını ve kendilerine gerekli bilgiyi seçmelerini gerektirmektedir. Bu nedenle organizasyonlar saptadıkları ihtiyaçların önceliklerini belirledikten sonra fayda-maliyet analizi çerçevesinde seçtikleri bilişim teknolojileri ve bilişim sistemleri sayesinde "bilgi çağına" adım atacaklardır. Bilgi devrimi insanlığın önüne yeni bir çağ açmakta ve bilgi teknolojisi insanlığa yeni fırsatlar yaratırken, toplum yapıları yeniden şekillenerek yeni bir ekonomik gelişme dönemi başlamaktadır (Erkan, 199). Bu kavram doğrultusunda gelişmiş ülkelerdeki bilgiye verilen önemi şu şekilde özetleyebiliriz. Japonya ve ABD nin bütçelerindeki bilişim harcamalarının gayri safi milli hasılalarına oranı % 3, Avrupa ülkelerinde bu oran % 2 iken Türkiye de ve diğer gelişmekte olan ülkelerde bu oran ancak binde birlerle ölçülecek kadar azdır. Yine gelişmiş ülkeler bilişim altyapısı ile güçlendirilmiş elektronik devletden ve elektronik ticaretten bahsederken, gelişmekte olan ülkelerde ise bu devrim mikro bazda yani işletmeler seviyesinde bile tam amacına ulaşamamıştır. Yine gelişmiş ülkelerde bilişimi yöneten kişiler üst düzey yönetici seviyesinde iken Türkiye de bu seviye çoğu işletmede halen orta düzeyde bulunmakta hatta KOBİ lerde yüksek maliyetleri nedeniyle bilişim uzmanları bile bulunmamaktadır. ABD ve Avrupa da CIO (Chief Information Officer) ünvanlı üst düzey yöneticilere yakın zamanda bir de uzbilgi (knowledge) yönetim görevini içeren CKO lar (Chief Knowledge Officer) eklenmiştir (Davenport, 1993). Ülkemizde ise bilgi işlem müdürünün üstündeki bilişim unvanlarına çok az rastlanmaktadır. Ayrıca ABD de imalat sektöründeki işletmelerin gelirlerinin ortalama yüzde 1.7 sinin bilişim teknolojisine yatırıldığı kaydedilmiştir (Weill ve Broadbent, 1998). Bilgiyi daha etkin yönetebilmek için yöneticilerin hangi bilgiyi nereden ve nasıl alacaklarını saptamaları gerekmektedir. Çünkü değişik katmanlarda ve değişik fonksiyonlarda görev yapan yöneticilerin bilgi ihtiyacı ve miktarı da farklı olabilmektedir. Bilindiği üzere yönetim piramidi üç katmandan oluşmaktadır. En üstteki birinci katman üst yönetim diğer adıyla stratejik planlama katmanı, ortadaki bölüm orta yönetim diğer adıyla yönetim kontrol katmanı ve en altta ise alt yönetim ya da operasyonel kontrol diye adlandırılan katman yer almaktadır (Şekil-2). Yönetimin değişik seviyelerinde karar verme ve sorun çözmede kullanılan bilginin çeşidi ve kaynağı değişmektedir. Üst kademelere çıkıldıkça planlama faaliyetlerine yönelik bilgi kullanımı artarken, alt kademelerde ise denetim faaliyetlerine yönelik bilgiler kullanılmaktadır. Şekil-2 de görüldüğü gibi, üst yönetimde çoğunlukla öz bilgi ve dış kaynaklı bilgi kullanılırken, alt yönetimde ise ayrıntılı ve detay bilgiye ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca alt yönetim iç kaynaklı bilgiyi daha çok kullanmaktadır. Dış kaynaklı bilgi ile anlatılmak istenen işletmenin yaşadığı çevre ile simbiyosisini sağlayacak olan her türlü işletme dışındaki stratejik bilgidir. Bu bilgiler işletmenin bulunduğu sektör ile ilgili bilgiler, ülkenin ve diğer ülkelerin ekonomik, politik ve sosyal durumu ile ilgili bilgiler, kanunlar, işletme dışındaki teknoloji, insan kaynakları, doğa, yerel yönetim vb. n dışından sağlanan bilgilerdir. İç kaynaklı bilgiler ise işletme içi denetimde kullanılmak üzere türetilmiş olup işçi ve makine verimliliğinden, ürün bazında satış bilgilerine kadar çok ve çeşitlidir. 1

4 Şekil-2 Yönetim Piramidinde Bilgi Kullanımı ve Kaynakları (McLeod, 1993) Üst yönetim Öz bilgi Dış kaynaklı bilgi Orta yönetim Alt yöneti Ayrıntılı bilgi İç kaynaklı bilgi I II III IV Yönetim Piramidi Yöneticilerin Bilgi Gereksinimi Bilgi Kaynakları I: Üretim II: Pazarlama III: Finansman IV: İnsan Kaynakları işletme fonksiyonları. Bilgiyi yönetmedeki araçlara bilgisayara dayalı bilişim sistemleri de denmektedir. Bu sistemler; veri işleme, yönetim bilişim sistemleri, karar destek sistemleri, ofis otomasyonu sistemleri, uzman sistemler ve üst yönetim bilişim sistemleri olarak gruplandırılmıştır. Bu çalışmada bilgi yönetimine ağırlıklı olarak yönetim bilişim perspektifinden bakılacaktır. Yönetim Bilişim Sistemleri (YBS), yönetimde sorun çözme ve karar vermede bilgiye ulaşmadaki en önemli araçlardan biridir. YBS, organizasyondaki her yöneticiye kendi sorumluluğu içindeki alanda karar almak, plan yapmak ve kontrol etmek için ihtiyaç duyduğu bilgiyi sağlayan sistemdir de diyebiliriz (Higgins, 1976). Higgins e göre işletmelerde başarılı bir bilişim yönetim şu kriterlere bağlıdır: 1. Planlama ve kontrol ihtiyaçları, 2. Yöneticilerin bireysel ihtiyaçları, 3. Yönetim tarzı,. Dış çevre, 5. Organizasyon Yapısı. Bu çalışmadaki anket soruları hazırlanırken bu yönlendiriciler dikkate alındığı gibi bazı ek kriterler de ilave edilmiştir. Bu kriterler iç çevre ve teknoloji kullanımıdır. 2. ÇALIŞMANIN YÖNTEMİ Bu çalışmada Türkiye deki tekstil işletmelerindeki iç ve dış bilgiye verilen önem, bilgiye erişim kolaylığı, elde edilen bilginin yeterliliği ve bilgiye erişimin yöntemleri saptanmaya çalışılmıştır. Ayrıca organizasyonel, teknolojik ve yönetimsel bir takım parametreler ile işletmeler değerlendirilerek bilgi altyapılarının ne derece yeterli olduğu araştırılmıştır. Türkiye de tekstil sektöründe ihracatçı olan 2 işletmeye yollanan anketlerin geri dönüş oranı % 15 tir. Anket yollanan büyük işletmeler en çok ihracat yapan ilk 1 işletme içinde olup küçük ve orta ölçekli işletmeler ise rastgele seçilmiştir. Anket yanıtları "SPSS for Windows-Version 9." programının veritabanına girilmiş ve istatistiksel analiz yapılmıştır. Radar diyagramı ve çubuk grafik çeşitleri kullanmıştır. Analizlerde ise ortalamalar ve korelasyon yöntemleri kullanılmış ve α=.1 kabul edilmiştir. Çalışmada incelenen bilgi, iç ve dış bilgi olmak üzere iki ana gruba ayrılmıştır. Ayrıca her çeşit iç ve dış bilgi, bilginin üç boyutu olarak saptanan önem derecesi, erişim kolaylığı ve ulaşılan bilginin yeterliliği temel alınarak ortaya konan modelde değerlendirilmeye çalışılmıştır. 3. ÇALIŞMANIN BULGULARI 3.1. Anket Genel Tanımlayıcı Bilgileri: Yanıt alınan anketler Türkiye genelinde 16 büyük işletme ve 1 KOBİ den gelmiştir. İllere göre anket dağılımı ise şu şekildedir: Adana 6 büyük işletme, 5 KOBİ; Gaziantep 1 büyük işletme, 3 KOBİ; İçel 2 büyük işletme, 2 KOBİ; İstanbul 5 büyük işletme, 2 KOBİ; Kayseri 2 büyük işletme, 1 KOBİ; Kahramanmaraş 1 KOBİ şeklindedir. Analize tabi tutulan işletmelerin sektörlere göre dağılımı ise: %16.7 iplik; % 23.3 mensucat-dokuma; % 3 konfeksiyon; % 6.7 iplik ve mensucat; %3.3 iplik ve konfeksiyon; % 1 mensucat ve konfeksiyon; % 1 iplik, mensucat ve konfeksiyondur. Anketler işyeri sahibi veya üst düzey yöneticiler tarafından yanıtlanmıştır. 2

5 3.2. Anket Sonuçları: İşletmelerden gelen yanıtlar Higgins in(1976) YBS değerlendirme kriterlerinin yeniden gruplandırılması ile oluşturulan ana başlıklar altında sunulmuştur İç ve Dış Çevre Bilgileri: Çalışmada bilgi, iç ve dış bilgi olmak üzere iki ana gruba ayrılmıştır. İç bilginin kaynağı işletme içi bilgi olurken, dış bilgi ise işletmenin dış çevresinden edinilmektedir. İç bilgi işletmede çalışan kişiler tarafından yaratılan, derlenen, depolanan ve işletmenin fonksiyonları ile ilgili bilgidir de denebilir. Örneğin, işletmenin sahip olduğu hammadde, makine (teknoloji), insan kaynakları, ürün gibi girdiler işletmenin iç bilgisi olarak ele alınmaktadır. Ayrıca işletmenin, üretim planlaması, üretim verimliliği, sipariş-satış, stok takibi, finansal analizi, ürün maliyetlendirme ve fiyatlandırma, ürün dağıtım ve tutundurma çabaları ile ilgili bilgiler de yine iç bilgiyi teşkil etmektedir. Dış bilgiye örnek verecek olursak işletmenin müşterileri, hammadde satıcıları, nakliye şirketleri, rakipleri, dağıtım kanalları, yeni teknolojiler, diğer işletmelerdeki ve üniversitelerdeki insan kaynakları, ihracat yapılacak ülke hakkındaki bilgilerdir. Özetle, işletmeye SWOT (İşletmenin güçlü yanları, zayıf yanları ve endüstrinin fırsatları, tehditleri) analizi yapmak için kullanılan bilgiler bu çalışmada baz alınmıştır (Porter, 198). Şekil-2 deki yönetim piramidinde görüldüğü gibi işletmenin dört ana fonksiyonu olan üretim, finansman, insan kaynakları ve pazarlama fonksiyonları ile ilgili bu bilgiler Çizelge-1 de çeşitlere ayrıştırılmış olarak gösterilmiştir. Çizelge-1 İşletmelerin İç Bilgiye Erişimi ve İç Bilgiye Verilen Önem derecesi (%) BİLGİ ÖNEM SIRASI BİLGİYE ERİŞİM KOLAYLIĞI VE BİLGİNİN ÖNEM DERECESİ İÇ BİLGİ ÇEŞİDİ İşletmedeki... Bilgiye ihtiyacım yok Bilgiye erişimim zor Bilgiye erişimim kolay Bilgi işletme için az önemli Bilgi işletme için orta önemli Bilgi işletme için çok önemli Elde edilen bilgi yeterli 1. üretim verimliliği hk. 3,3 3, 66,7, 1, 86,7 8, 2. sipariş takibi ve satın alma hk. 6,7 3,3 5,, 6,7 86,7 73,3 3. ürünün kalitesi hk. 3,3 3, 66,7 3,3 1, 83,3 86,7. ürün dağıtımı ve müşteriye ulaştırma 6,7 33,3 6,, 1, 83,3 8, 5. finansal durumu hk. 1, 6,7 3,3, 6,7 83,3 76,7 6. ürünün fiyatlandırması hk. 3,3 6, 36,7 13,3 3,3 8, 63,3 7. ürünün maliyeti hk. 3,3 56,7, 3,3 16,7 76,7 6, 8. stok takibi ve kontrolü hk. 6,7, 53,3 3,3 16,7 73,3 83,3 9. pazar araştırmaları hk. 6,7 76,6 16,7 1, 13,3 7,, 1. satış ve faturalama hk. 3,3 33,3 63,3 1, 2, 66,7 86,7 11. üretim planlama ve kontrol hk. 6,7 5, 3,3, 26,7 66,7 66,7 12. insan kaynakları hk. 1, 6,7 3,3, 26,7 63,3 7, 13.ürün tutundurma işlemleri sonuçları 23,3 56,7 2, 6,7 3,, 53,3 ORTALAMALAR 7,2 6, 6, 3,8 15,1 73,8 7,8 İç ve dış olarak iki gruba ayrılan bu bilgilerin yöneticiler tarafından iki aşamada değerlendirilmesi istenmiştir. İlk aşamada yöneticiler her bilgi çeşidini (müşteri bilgileri, rakip bilgileri vb.) kendileri için çok önemli, orta derecede önemli ve az önemli olarak işaretlemişlerdir. Diğer aşamada ise bu bilgilere erişimin kolay olup olmadığı sorulmakla beraber elde edilen bilginin yeterli olup olmadığı da kontrol edilmiştir. Bu soruların yanıtları Çizelge-1 ve Çizelge-2 de iç bilgiler ile ilgili olarak, Çizelge-3 ve Çizelge- te de dış bilgiler ile ilgili olarak özetlenmiştir. İşletmelerdeki yöneticilerin verdikleri yanıtlara göre erişilen bilgilerin yeterlilik ortalaması iç bilgilerde yüzde 7.8 iken dış bilgilerde bu oran yüzde 2. dür. İç bilgilerden ürünün kalitesi, satış ve faturalama ve stok takibi ve kontrolü hakkındaki bilgilere çoğunlukla elde edilen bilgi yeterli diyen yöneticiler, işletmenin yaptığı pazar araştırması, ürün tutundurma işlemleri sonuçları ve ürünün maliyeti ve fiyatlandırması hakkındaki bilgilere ise elde edilen bilgi yetersiz yanıtı vermişlerdir (bkz. Çizelge-1). İşletme ölçeğine göre erişilen iç bilgilerin yeterliliği sonuçlarına göre büyük işletmeler özellikle ürünün kalitesi, satış ve faturalama, insan kaynakları ve üretim verimliliği hakkındaki bilgilere yüksek oranda elde edilen bilgi yeterli derken, KOBİ ler ise satış ve faturalama, stok takibi ve kontrolü ve ürün dağıtımı ve müşteriye ulaştırma hakkındaki bilgilere yeterli erişim sağlandığını belirtmişlerdir. Büyük işletmeler işletmenin pazar araştırma yöntemleri 3

6 ve araçları hakkındaki bilgiler ile ürünün maliyeti hakkındaki bilgiler için elde edilen bilgiler yetersiz derken, KOBİ ler de pazar araştırma yöntemleri ve araçları hakkındaki bilgiler ile beraber insan kaynakları ve ürün tutundurma ile ilgili bilgilerin yetersizliğini söylemişlerdir. İşletme ölçeğine göre erişilen dış bilgilerin yeterliliği araştırması sonucuna göre; büyük işletmeler özellikle nakliye şirketleri hakkındaki bilgilere yeterli derken, KOBİ ler ise satıcılar ve hammaddeler hakkındaki bilgilere yeterli erişim sağlandığını belirtmişlerdir. Büyük işletmeler iç ve dış pazar ve rakipler ile ilgili bilgiler yetersiz derken, KOBİ ler ise dağıtım kanalları, teknoloji, ithalatçı ülke ve ithalat mevzuatı ile ilgili bilgilerin yetersizliğini söylemişlerdir. Çizelge-3 de verilen bilgilere göre büyük işletmelerin elde edilen dış bilgiler yeterli ortalaması yüzde 3 iken KOBİ ler için bu sayı yüzde 1 dir. Çizelge-2 de verilen bilgilere göre büyük işletmelerin elde edilen iç bilgiler yeterli ortalaması yüzde 67 iken KOBİ ler için bu sayı yüzde 72,5 dur. Şekil-5 te verilen bilgilere göre büyük işletmelerin kullandıkları bilişim sistemleri ortalaması yüzde 83,6 iken KOBİ lerde bu ortalama yüzde 29,5 tur. Bu bilgilerden çıkartılabilecek sonuç şu olabilir: İşletme ölçeği büyüdükçe bilgi yönetimi zorlaşmakta ve bilişim teknolojisi ve sistemlerine yapılan yatırım oranı artmaktadır. Çizelge-2 İşletme Ölçeğine göre İç Bilgiye Erişim Yeterliliği ERİŞİLEN BİLGİ YETERLİ DİYEN İŞLETMELER İÇ BİLGİ ÇEŞİDİ TOPLAM BÜYÜK İŞLETME KOBİ İşletmedeki... Sayı Yüzde Sayı Yüzde Sayı Yüzde 1. ürünün kalitesi hk , , ,6 2. satış ve faturalama hk ,7 1 87, ,7 3. stok takibi ve kontrolü hk , , ,7. üretim verimliliği hk. 2 8, 1 87,5 1 71, 5. ürün dağıtımı ve müşteriye ulaştırma 2 8, 2 75, 12 85,7 6. finansal durumu hk , ,3 1 71, 7. sipariş takibi ve satın alma hk , , 1 71, 8. insan kaynakları hk. 21 7, 1 87,5 7 5, 9. üretim planlama ve kontrol hk. 2 66,7 1 62,5 1 71, 1.ürünün fiyatlandırması hk ,3 8 5, 11 78,6 11. ürünün maliyeti hk. 18 6, 7 3, ,6 12.ürün tutundurma işlemleri sonuçları 16 53,3 8 5, 8 57,1 13. Pazar araştırmaları hk. 12, 25, 8 57,1 Ortalamalar 7,8 67, 72,5 İşletmelerin elde ettikleri bilgi için yetersiz demelerinin nedenleri bilgiye erişim zorluğu, bilgi erişim maliyetinin çok olması, düzenli bilgi kayıt nin olmaması, veritabanlarının eksik tasarlanması ve işletmede intranet ve ekstranet gibi bilgisayar ağlarının bulunmaması olarak sıralanabilir. Çizelge-3 İşletme Ölçeğine göre Dış Bilgiye Erişim Yeterliliği ERİŞİLEN BİLGİ YETERLİ DİYEN İŞLETMELER TOPLAM BÜYÜK İŞLETME KOBİ DIŞ BİLGİ ÇEŞİDİ Sayı Yüzde Sayı Yüzde Sayı Yüzde 1. Nakliye şirketleri hk. 21 7, 12 75, 9 6,3 2. Satıcılar ve hammaddeler hk ,3 9 56,3 1 71, 3. Müşteri istek ve ihtiyaçları hk ,3 9 56,3 7 5,. İnsan kaynakları hk. 15 5, 8 5, 7 5, 5. Yeni teknolojiler hk. 12, 8 5, 28,6 6. İthalat, ihracat,vb mevzuat hk. 12, 8 5, 28,6 7. Rakipler ve ürünleri hk. 1 33,3 3 18,8 7 5, 8. İthalatçı hk. (ülke, kültür, mevzuat.) 1 33,3 6 37,5 28,6 9. Dağıtım kanalları hk. 9 3, 7 3,8 2 1,3 1. Finans kuruluşları hk. 8 26,7 3 18,8 5 35,7 11. İç ve dış Pazar hk. 8 26,7 3 18,8 5 35,7 Şekil- de de işletmelerin dış bilgi çeşitlerine erişim zorluğu çarpıcı şekilde görülmektedir. Radar diyagramında dış bilginin üç boyutu üzerinde (önem derecesi, erişim kolaylığı, yeterlilik) her bilgi çeşidi ile ilgili elde edilen sonuçlar özetlenmiştir

7 Yöneticilerin Bireysel İhtiyaçları: Bu aşamada, yöneticilerin değişik bilgi gruplarına verdikleri önem ve bu bilgilere erişim kolaylığının yöneticilerin ihtiyaçları olarak ele alınabileceği düşünülmüş ve aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır. Çizelge-1 de görüldüğü üzere iç bilgilerden en çok önem verilenler sırasıyla şunlardır: üretim verimliliği bilgileri, sipariş takibi ve satın alma bilgileri, ürünün kalite bilgileri, finansal durum hakkındaki bilgiler. Verimlilik ölçümü yapan büyük işletmelerin sayısının 1, KOBİ lerin sayısının 11 ve tüm şirketler genelinde uygulayanın yüzde 83 olduğu düşünülürse, üretim verimliliği ile ilgili bilgilere verilen önemin uygulamada da aynı olduğu söylenebilir. Yöneticiler tarafından ürün tutundurma çalışmaları ile ilgili bilgiler ise çok önemli bilgi kategorisinde yüzde ortalama ile en alt sırada yer almaktadır. İşletmelerin yüzde 3 u ise bu bilgiyi orta derecede önemli bilgi olarak kabul etmişlerdir. İç bilgiye verilen önem kriterinin 3 işletme için çok önemli ortalaması 73,8 iken ilgili bilgilerin işletmeler için arz ettikleri orta derecede önemin ortalaması 15,1 ve az derecede önemin ortalaması 3,8 dir. İlgili bilgilere ihtiyaç duymayan işletmelerin ise ortalaması 7,2 dir. En zor erişilen iç bilgiler pazar araştırmaları, ürün maliyet hesabı ve fiyatlandırma ve ürün tutundurma sonuç takibi ile ilgili bilgiler olurken en kolay erişildiği söylenen bilgiler ise üretim verimliliği, ürün kalitesi ve satış ve faturalama ile ilgili bilgiler olarak görülmektedir (Bakınız Çizelge-1). İşletmeler tarafından verilen cevaplara göre iç bilgiye erişim kolaylığı kriterinin ortalaması 6, dür. Bu da işletmelerin karar verme ve/veya sorun çözme amacıyla ihtiyaç duydukları iç bilgilere bile çok kolay erişemediklerini göstermektedir. İç bilgiye erişim zorluğunun bir çok nedeni olabilir. Bunları organizasyonel-yönetimsel nedenler ve teknolojik nedenler olarak ikiye ayırmak mümkündür. Organizasyonel-yönetimsel nedenler olarak; organizasyonda ilgili bilginin kaynağı bilinmiyor olabilir; organizasyon yapısındaki hiyerarşik seviyelerin çokluğundan dolayı bilgi gideceği yere ulaşıncaya kadar kayba uğruyor olabilir; organizasyon coğrafik olarak dağınık bir yerleşim içeriyordur; işletme içi yazışma ve iletişim standartları bulunmamaktadır. Teknolojik nedenler ise şunlar olabilir: organizasyonda bilgisayar, yerel ağ ve/veya veritabanı bulunmamaktadır; yönetim bilişim ve karar destek sistemlerinin kullanımı yetersizdir. Araştırmaya konu olan iç bilgi çeşitleri, bilginin üç boyutu olarak ele alınan önem derecesi, erişim kolaylığı ve yeterlilik boyutlarında radar diyagramı kullanılarak özetlenmiştir (bkz. Şekil-3). Şekil-3 ün içerdiği bilgilere dayanılarak iç bilgiye erişim kolaylığı ve elde edilen iç bilginin yeterliliği arasında yapılan korelasyona göre çıkan sonuç,9 tür. Bu sonuç iki değişken arasında güçlü bir pozitif ilişki olduğunu göstermektedir. Bu nedenle, kolay erişilebilen bilgilerin işletme için daha kolay yeterli bilgi durumuna geldiği söylenebilir. Şekil- teki bilgilere dayanılarak yapılan aynı korelasyona göre dış bilgiler için de aynı sonuç çıkmıştır. Dış bilgiye erişim kolaylığı ve elde edilen dış bilginin yeterliliği arasında yapılan korelasyona göre çıkan sonuç,98 dir. Çizelge- de görüldüğü üzere dış bilgilerden en çok önem verilenler sırasıyla şunlardır: müşteri istek ve ihtiyaçları, yeni teknoloji ile ilgili bilgiler ve rakipler ve ürünleri. Yöneticiler tarafından dağıtım kanalları, nakliye şirketleri, finans kuruluşları ve insan kaynakları ile ilgili bilgiler ise çok önemli bilgi kategorisinde en alt sırada yer almaktadır. Çeşitlerine göre önem derecesi araştırılan dış bilgi işletme için çok önemli kriterinin 3 işletme ortalaması ise 61,5 dur. İlgili bilgilerin işletmeler için arz ettikleri orta derecede önemin ortalaması 25,8 iken az derecede önemin ortalaması,5 dur. İlgili bilgilere ihtiyaç duymayan işletmelerin ise ortalaması 7,9 dur. 5

8 Şekil-3 İç Bilginin Üç Boyutu 1. üretim verimliliği hk ürün tutundurma işlemleri sonuçları 2. sipariş takibi ve satın alma hk. 12. insan kaynakları hk ürünün kalitesi hk. 11. üretim planlama ve kontrol hk.. ürün dağıtımı ve müşteriye ulaştırma 1. satış ve faturalama hk. 5. finansal durumu hk. 9. pazar araştırmaları hk. 8. stok takibi ve kontrolü hk. 6. ürünün fiyatlandırması hk. 7. ürünün maliyeti hk. Bilgiye erişimim kolay Bilgi işletme için çok önemli Elde edilen bilgi yeterli En zor erişilen dış bilgiler rakipler ve ürünleri, iç ve dış pazar ve finansal kuruluşlar ile ilgili bilgiler olurken, en kolay erişildiği söylenen bilgiler ise satıcı ve hammaddeler, nakliye şirketleri ve müşteri istek ve ihtiyaçları ile ilgili bilgiler olarak görülmektedir (bkz. Çizelge-3 ve Şekil- ). Dış bilgilerden özellikle nakliye şirketleri ve satıcılar ve hammaddeler hakkındaki bilgilere 3 işletmeden ortalama 2 si elde edilen bilgi yeterli derken, en yetersiz bilgi erişiminin iç ve dış pazar ve finans kuruluşları ile ilgili bilgiler olduğu görülmektedir (Bakınız:Çizelge-3). Dış bilgiler içerisinde işletmelere rekabetçi avantaj sağlayabilecek olan yeni teknolojiler ve rakipleri ile ilgili bilgiler işletmeler tarafından çok önem arzetmesine (x=8) rağmen bu bilgilere erişimin çok zor olduğu ve erişilen bilginin çok yetersiz kaldığı belirtilmiştir (bkz. Çizelge-). İşletmeler tarafından verilen cevaplara göre dış bilgiye erişim kolaylığı kriterinin ortalaması 27,3 dür. Bu da işletmelerin karar verme ve/veya sorun çözme amacıyla ihtiyaç duydukları dış bilgilere ne kadar zor ulaştıklarını göstermektedir. Şekil- Dış Bilginin Üç Boyutu 1. Müşteri istek ve ihtiyaçları hk Dağıtım kanalları hk. 2. Yeni teknolojiler hk. 1. Nakliye şirketleri hk Rakipler ve ürünleri hk. 9. Finans kuruluşları hk.. Satıcılar ve hammaddeler hk. 8. İnsan kaynakları hk. 7. İthalatçı hk. (ülke, kültür, mevzuat.) 6. İç ve dış Pazar hk. 5. İthalat, ihracat,vb mevzuat hk. Bilgiye erişimim kolay Bilgi işletme için çok önemli Elde edilen bilgi yeterli 6

9 İşletmelerin dış bilgiye erişmesindeki engeller şunlar olabilir: 1. dış bilgiye kolay erişim kaynaklarından (İGEME, TSE, DİE, İnternet vb.) haberdar olmamak; 2. stratejik planlama bölümünün bulunmaması veya ilgili bilgileri toplayacak kişilerin organizasyonda tanımlanmamış olması; 3. bu kişilerin bilgiye ulaşmaları için gerekecek yeterli kaynak ve araç ile donatılmamaları;. gerektiğinde dışarıdan (outsourcing) profesyonellerden yardım alınmaması; 5. işletmenin dış birimlerle etkileşimli bilgisayar bağlantısının bulunmaması. BİLGİ ÖNEM SIRASI Çizelge- İşletmelerin Dış Bilgiye Erişimi ve Dış Bilgiye Verilen Önem derecesi (%) BİLGİYE ERİŞİM KOLAYLIĞI VE BİLGİNİN ÖNEM DERECESİ DIŞ BİLGİ ÇEŞİDİ Bilgiye ihtiyacım yok Bilgiye erişimim zor Bilgiye erişimim kolay Bilgi işletme için az önemli Bilgi işletme için orta önemli Bilgi işletme için çok önemli Elde edilen bilgi yeterli 1. Müşteri istek ve ihtiyaçları hk. 3,3 56,7,, 6,7 9, 53,3 2. Yeni teknolojiler hk. 6,7 66,7 26,7 3,3 1, 8,, 3. Rakipler ve ürünleri hk. 6,7 83, 2, 3,3 1, 8, 33,3. Satıcılar ve hammaddeler hk. 3,3 5, 6,7, 2, 76,7 63,3 5. İthalat, ihracat,vb mevzuat hk. 1, 66,7 23,3, 23,3 66,7, 6. İç ve dış Pazar hk. 6,7 8, 13,3 3,3 26,7 63,3 26,7 7. İthalatçı hk. (ülke, kültür, mevzuat.) 1, 7, 2, 1, 26,7 53,3 33,3 8. İnsan kaynakları hk. 1, 6, 3,,, 5, 5, 9. Finans kuruluşları hk. 1, 76,7 13,3 1, 33,3 6,7 26,7 1. Nakliye şirketleri hk. 13,3, 6,7 1, 33, 3,3 7, 11. Dağıtım kanalları hk. 6,7 73,3 2, 1, 53,3 26,7 3, ORTALAMA 7,9 65,7 27,3,5 25,8 61,5 2, Teknoloji Kullanımı: Dış bilgilerin kolay erişim ortalamasının yüzde 27,3 olduğu daha önce belirtilmişti. Bu oranın iç bilgilere erişim oranından düşük olmasının çeşitli nedenleri olabilir. Öncelikle iyi bir bilişim altyapısı kuran işletmeler kendi işletmelerinde ürettikleri bilgiyi daha kolay yönetebilirler. Burada devreye bilgisayar kullanımı, yerel ağ yönetimi, ofis otomasyonu programı kullanımı, veri işleme sistemleri, bilişim yazılımları, karar destek yazılımları vb. girmektedir. Şekil-5 İşletmelerin Ölçeklerine Göre Bilişim Uygulamaları Bİ KOBİ Bütünleşik uygulama var ÜPK bilişim Personel bilişim Muhasebe bilişim Stok bilişim Satış bilişim Sipariş takipbilişim Finans bilişim Dağıtım bilişim Maliyet muhasebesi Şekil-5 te araştırmaya katılan 3 işletmenin kullandığı bilişim sistemleri ve bunları kullanan işletme sayısı verilmiştir. Bu grafikten bilişim sistemlerini özellikle büyük işletmelerin yoğun olarak kullandıklarını görmekteyiz. Çizelge-5 İşletmelerin Bilgi Alışverişinde Kullandıkları Yöntemler Bilgi Alışverişi yapılan birim Bilgi Alışveriş Yöntemi MÜŞTERİ % SATICI % BANKA % GÜMRÜK % MALİYE % ORTALAMA % 1. Elden 3,3 3,3 3, 7, 96,7,6 2. Mektup veya kargo 3,3 6,7 1, 3,3,,7 3. Telefon veya faks 8, 83,3 3, 26,7 3,3 7,3. Elektronik Posta 1, 6,7 16,7,, 6,7 5. Online bilgisayar (RJE, EDI, 3,3,,,,,7 vb.) 7

10 Çizelge-5 de de görüldüğü gibi işletmeler müşteri, satıcı, banka ve resmi dairelerle işlemlerini çoğunlukla ya elden ya da telefon-faks kullanarak halletmektedirler. Bu da bilgiye daha yavaş ulaşım, eksik veya yüksek oranda hatalı bilgi gibi sonuçlar doğurabilmektedir. Günümüzde özellikle B2B (business to business-işletmeden işletmeye) elektronik ticaretin yaygınlaştığı iş arenasında Elektronik Veri Değişimi (EDI) yöntemi ile bilgi alışverişi zorunlu olmaktadır. Çizelge-6 İşletmelerin Bilişim Altyapılarına İlişkin Bilgiler Bİ (adet) KOBİ (adet) Toplam içinde kullanan (%) Bilgisayar kullanılıyor ,33 Internet kullanılıyor 1 6, Yerel ağ kullanılyor 16 66,67 En az bir etkileşimli bağlantı var 1 6,67 E-posta kullanılıyor ,33 YBS kullanılıyor 7 23,33 Uzman Sistem kullanılıyor ,67 Karar Destek Sistemi kullanılıyor 5 16,67 Barkod kullanılıyor ,33 EFT kullanılıyor 8 1 3, Veritabanı var ,67 Çizelge-6 da işletmelerin ölçeklerine göre kullandıkları bilişim altyapılarına ilişkin bilgiler sayısal olarak tabloda verilirken, ölçeğe göre bilişim altyapısının daha iyi görünmesi için bu bilgiler kullanılarak Şekil-6 daki radar diyagramı sunulmuştur. Bu diyagramdan göründüğü gibi KOBİ lerin bilişim altyapısı bilgi yönetimi için oldukça yetersizdir. Şekil-6 İşletmelerin Ölçeklerine Göre Bilişim Altyapıları Bilgisayar kullanılıyor Veritabanı var Internet kullanılıyor 1 1 POS Yerel ağ kullanılyor 8 Bİ KOBİ EFT MRP II kullanılyor En az bir etkileşimli bağlantı var E-posta CIM var 9 YBS kullanılıyor Barkod kullanılyor US KDS 3.2..Yönetim Tarzı ve Organizasyon Yapısı: İşletmelerdeki yönetim şekli, işletmelerin coğrafik olarak yaygın birimlerinin bulunması, karar almada yetkili olan toplam kişi sayısı, yönetim piramidindeki basamak sayısı bilginin sağlıklı akışının engellenmesine neden olabilecek kriterlerdendir. Bu nedenle işletmeler kendi stratejisine ve amaçlarına en uygun şekilde yapılandırılmalı ve sağlıklı ve doğru bilgi akışı için ortam hazırlamalıdırlar. İyi bir iş yönetimi ile, bilginin organizasyonda dikey ve yatay akması sağlanabilir. Bu da işletmede kurulacak bazı yönetim sistemleri ile sağlanabilir. Bu sistemlerden bazıları stratejik planlama, toplam kalite yönetimi, ISO belgelendirme ve organizasyonda yeniden yapılandırma olarak sayılabilir. Konunun önemini basit bir yaklaşımla da ortaya koymak mümkündür. Bir işletmede önemli kararların verilmesi ve sorunların çözülmesinde 5 yetkili yönetici bulunduğunu varsayalım. Bu beş kişinin birbirleriyle hiyerarşik olmayan bir ortamda (zincir yapısında iletişim) bilgi alışverişinde bulunduğunu 8

11 düşünürsek [ (n*(n-1)) / 2] adet yani (5*)/2 = 1 adet iletişim bağlantısı vardır. Bilginin tek taraflı değil de 2 yönde gidip geldiğini varsaydığımızda bu bağlantı sayısı (1*2=2) olacaktır. Eğer insan faktörünü de devreye sokarak kişilerin iletişim bağlantılarının açık olup olmama durumu da dikkate alınırsa, iletişimde olası durum sayısı 2 2 ye yani 1,8,58 e çıkmaktadır. Bağlantının açık/kapalı durumuna örnek olarak, kişilerin diğer kişilere bilgi vermek istememesi veya bilgiye sahip olmamaları verilebilir. Bu yaklaşımda sadece 5 kişilik bir ortamda bilgi trafiğinin yoğun bağlantılarından söz edilmiştir. Kişi sayısı artıkça iletişim karmaşıklaşacaktır (Donald, 1979). Şekil-7 de işletmedeki bilgi alışverişinin etkinliğini etkileyeceği düşünülen yönetim yaklaşımları ve organizasyon yapısı ile ilgili olarak anketlerden alınan yanıtlar sunulmuştur. Bunlardan bazılarını özetleyecek olursak; Stratejik planlama yapan büyük işletmelerin sayısı 12, KOBİ sayısı ise 3 olup tüm şirketler genelinde yüzde 5 dir. Toplam Kalite Yönetimini uygulayan büyük işletmelerin sayısı 1, KOBİ lerde ise 1 işletme olup tüm şirketler genelinde yüzde 37 dür. ISO belgesi alan KOBİ bulunmazken, büyük işletmelerden ise 12 si bu belgeyi almışlardır. Tüm şirketler genelinde ISO belgelendirme oranı ise yüzde dır. 1 KOBİ den 9 unun organizasyon yapısı düzdür. Bu da KOBİ lerdeki yüksek oranda iç bilgiye ulaşma ve bilgiyi yeterli bulma nedenlerinden sayılabilir. Büyük işletmelerin ise yüzde 9 ü hiyerarşik yapıda organizasyon yapısına sahiptir. Büyük işletmelerin yüzde 63 ünün 5 ve 5 den fazla yönetim basamağına sahip olmaları iç iletişimde ancak çok iyi bir raporlama ile ve/veya ofis otomasyonu gibi merkezi bir dokümantasyon nin kurulmasını gerektirmektedir. İşletmelerin yüzde 3. ü coğrafik olarak dağınık birimlerden oluşur iken işletmelerin yarısı merkezi yönetim ile diğer yarısı ise yerinden yönetim ile yönetilmektedir. Şekil-7 İşletme Ölçeğine Göre Yönetim ve Organizasyon Yapıları Bİ KOBİ Org.yap.seviye 3'den fazla Stratejik Planlama var ISO var TKY var SONUÇLAR VE ÖNERİLER: Araştırmanın sonuçlarına göre: 1.Türkiye deki tekstil işletmelerinde bilgiye verilen önem bilgi çeşidine göre değişmektedir; 2.Türkiye'deki tekstil işletmelerin çoğu özellikle KOBİ ler bilgiye erişimin yeni yöntemlerini yeterince kullanmamakta ya da etkin kullanamamaktadır; 3. işletmeler iç bilgiyi dış bilgiden daha çok yönetebilmekte ve ulaşabilmektedirler.. erişimi kolay olan bilgilerin yeterlilik oranı da daha yüksektir. Yukarıda belirtilen bulgulara göre öneriler ise; 1. KOBİ'lerin 21.yüzyılda rekabet edebilecek bilgi altyapısını oluşturmak için TSE, KOSGEB, İGEME ve MPM gibi uzbilgiye dayalı organizasyonlardan yardım almaları ve dünyadaki yeni eğilimleri takip ederek teknolojiye ayak uydurmaları gerekmektedir; 2. büyük işletmelerin ise yetişmiş elemanlarının sahip olduğu uzbilgiye (knowledge) önem vermeleri ve bilgiye ulaşmaları için gerekecek yeterli kaynak ve araç ile donatılmalarını sağlamalarının yararlı olacağı düşünülmektedir; 3. devletin bürokrasiyi azaltmak ve 9

12 hızlı ve doğru bilgi akışını sağlamak için başlattığı devlet kurumları ve işletmeler arasındaki elektronik ağ projelerini sonuçlandırması ve elektronik devleti işler kılması da yararlı olacaktır;.organizasyonlar bilgiyi önemli bir sermaye olarak görmeli ve bilgiyi yöneten insanların eğitimine sürekli katkıda bulunmalıdır; 5. işletmeler işletme-içi ve işletmedışı sağlıklı ve güncel bilgi alışverişi için gerekli organizasyonel, sosyal ve teknolojik altyapıyı oluşturmalıdır. Bunu da Toplam Kalite Yönetimi gibi yeni yönetim anlayışlarını kabullenerek ve yeni ortaya çıkan teknolojileri yakından takip edip kullanarak sağlayabilirler ISO standartlarının uygulamaya konulması ile de bilgi yönetiminde işletmeleri kurumsallaştıracaktır. Ayrıca organizasyon yapısındaki seviyelerin azaltılması da işletme içi etkin bilgi alışverişi sağlayacaktır. 6. işletme kendi başarısını ölçmek ve kontrol etmek amacıyla işletme Kritik Başarı Faktörleri (Rockart,1981) ile beraber bunların performans ölçütlerini oluşturarak işletme yönetimi için gerekli minimum bilgi ihtiyacının adını koymalı ve bunun için gerekli veritabanlarını ve bilişim sistemlerini oluşturmalıdır. Sonuç olarak, insanlararası bilgi iletişim ağının önemi ve karmaşıklığı dikkate alındığında, insan faktörünün getirdiği hataları aşmanın veya en aza indirmenin yolu bilişim bilincinin işletmelerde yerleşmesi ve bilişim teknolojisinin yerinde ve etkin olarak kullanılmasıdır. KAYNAKÇA Alter, S., 1996, Information Systems: A Management Perspective, Cummings Publishing, Prentice-Hall, NJ. Ana Britannica Ansiklopedisi, 1986, Ana Yayıncılık, İstanbul. Büyük Larousse Ansiklopedisi, İnterpres Basın ve Yayıncılık, İstanbul. Ceyhun, Y., ve Çağlayan, U., 1997, Bilgi Teknolojileri Türkiye İçin Nasıl Bir Gelecek Hazırlamakta. Tisamat Basım Sanayi, Ankara. Davenport, T.H., Process Innovation: Reengineering Work Through Information Technology.Harvard B.School Press, Boston. Descartes, R., 1628, Aklın Yönetimi için Kurallar, Çeviren: Müntekim Ökmen,Sosyal Yayınları, İstanbul. Donald, A. 1979, Management Information and Systems, Cox and Wyman Ltd. London. Erkan, H., 199, Bilgi Toplumu ve Ekonomik Gelişme, Doğuş Matbaacılık, Ankara. Higgins, J.C., 1976, Information Systems for Planning and Control:Concepts and Cases, Edward Arnold Publishers Ltd., London. Laudon, K. and Laudon J., 1996 Management Information Systems:Organization and Technology. McLeod, R., 1993, Management Information Systems, Macmillan Publishing Company, New York. Naisbitt, J. And Aburdene, P., 199. Megatrends 2, Form Matbaacılık, İstanbul. Norušis, M., 1992, SPSS for Windows: Base System User's Guide, Release 5., SPSS Inc. Porter, M., 198, Competitive Strategy: Techniques for Analyzing Industries and Competitors, The Free Press, NY. Rockart, J., Bullen, and C., 1981, A Primer on Critical Success Factors, Center for Information Systems Research. Working Paper No. 69, Sloan School of Management, MIT, Mass. Weill, P., ve Broadbent, M., 1999, Enformasyon Altyapısı, Boyner Holding Yayınları, İstanbul. 5