DĐSKĐ STRATEJĐK PLANI T.C. DĐYARBAKIR BÜYÜKŞEHĐR BELEDĐYESĐ DĐSKĐ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ STRATEJĐK PLANI ( ) EKĐM 2006 DĐYARBAKIR

Transkript

1 T.C. DĐYARBAKIR BÜYÜKŞEHĐR BELEDĐYESĐ DĐSKĐ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ STRATEJĐK PLANI ( ) EKĐM 2006 DĐYARBAKIR 1

2 ĐÇĐNDEKĐLER Sayfa GĐRĐŞ 1.GENEL BĐLGĐLER 1.1. DĐYARBAKIR TARĐHĐ DĐYARBAKIR DA SUYUN TARĐHÇESĐ NUFÜS VE HĐZMET ALANI EĞĐTĐM EKONOMĐK DURUM DĐSKĐ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ NDE STRATEJĐK PLAN HAZIRLIK SÜRECĐ YASAL ÇERÇEVE STRATEJĐK PLANLAMA HAZIRLIK SÜRECĐ VE AŞAMALARI STRATEJĐK PLANLAMA EKĐBĐ VE KATILIMCILAR DURUM ANALĐZĐ 3.1. KURULUŞ ĐÇĐ ANALĐZ KURULUŞUN GEÇMĐŞĐ, MEVZUATI VE GÖREVLERĐ ĐDARĐ YAPI ĐNSAN KAYNAKLARI KURUM KÜLTÜRÜ TEKNOLOJĐ MALĐ DURUM DĐSKĐ NĐN GERÇEKLEŞTĐRDĐĞĐ VE YÜRÜTMEKTE OLDUĞU ÖNEMLĐ FAALĐYETLER VE PROJELER PAYDAŞ ANALĐZĐ GZFT ANALĐZĐ ÇEVRE ANALĐZĐ DĐSKĐ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ NÜN MĐSYON, VĐZYON VE ĐLKELERĐ STRATEJĐK AMAÇLAR VE HEDEFLER

3 KISALTMALAR : BKP : Bölgesel Kalkınma Planı DBB : Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi DPT : Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı GZFT : Güçlü Yönler, Zayıf Yönler, Fırsatlar ve Tehditler Analizi SP : Stratejik Planlama SPK : Stratejik Planlama Üst Kurulu SPYK : Stratejik Planlama Yürütme Kurulu SPDK : Stratejik Planlama Destek Grubu 3

4 1. GENEL BĐLGĐLER 1.1. DĐYARBAKIR TARĐHĐ Diyarbakır ve çevresi tarih öncesi dönemlerden itibaren her devirde önemini korumuş, Anadolu ile Mezopotamya, Avrupa ile Asya arasında doğal bir geçiş yolu, bir köprü görevi yapmış bu nedenle de çeşitli uygarlıkların tarihi ve kültürel mirasını günümüze kadar taşımıştır. Tarih boyunca Amida, Amid, Kara-Amid, Diyar-Bekr, Diyarbekir, Diyarbakır adlarını alan kent Güneydoğu Anadolu bölgesinin orta bölümünde, Elcezire denilen, Mezopotamya'nın kuzey kısmındadır. Yontmataş ve Mezolitik devirlerde, Diyarbakır ve çevresindeki mağaralarda yaşanmış olduğu, yapılan arkeolojik araştırmalar ile anlaşılmıştır. Eğil-Silvan yakınlarındaki Hassun, Dicle Nehri ve kolları üzerinde Ergani yakınlarında Hilar mağaralarında bu çağdan kalma kalıntılar tespit edilmiştir. Anadolu'nun en eski köy yerleşmelerinden biri olan tarımcı köy topluluklarının (Neolitik Toplum) en güzel örneğini veren Ergani yakınlarındaki Çayönü Tepesi, günümüzden yıl önceye tarihlenmesi ile sadece bölge tarihimize değil Dünya uygarlık tarihine de ışık tutmaktadır. M.Ö yılları arasında aralıksız olarak daha sonra da aralıklarla iskan edilmiş olan günümüzdeki kent uygarlığının ilk temellerinin atıldığı Çayönü, insanların göçebelikten yerleşik köy yaşantısına, avcılık ve toplayıcılıktan besin üretimine geçtikleri "Neolitik Devrim" olarak da bilinen teknolojik yaşam biçimi, beslenme ekonomisi ve insan doğal çevre ilişkilerinin tümü ile değiştiği kültür tarihi ile ilgili buluşlarda bir çok ilki de içeren canlı ve ilginç bir yerleşmedir. Yabani buğday, mercimekgiller gibi bitkilerin tarıma alınması, koyun ve keçinin evcilleştirilmesi ile Çayönü bilim dünyasında önem kazanmıştır. Yine Ergani yakınlarındaki Girêhecîyan Tepesi'nde M.Ö yılları başına tarihlenen "Gelişkin Köy Evresi" ya da Kalkolitik Çağ olarak adlandırılan Halaf Kültürünün sonlarına tarihlenen tek bir kültür evresi görülmüştür. Halaf Kültürü, Kuzey Irak, Suriye ve Güneydoğu Anadolu'da görülen yuvarlak planlı kubbeli evleri zengin boya bezeli çanak-çömleği ile ünlüdür. Diyarbakır'ın Bismil Đlçesi yakınlarındaki Üçtepe Höyük'te yapılan ve henüz bitirilmemiş olan kazı çalışmalarında ise 2. Bin, Yeni Asur, Helenistik ve Roma Đmparatorluk dönemine tarihlenen önemli bir merkez ortaya çıkarılmıştır. Öte yandan Lice yakınlarındaki Birkleyn mağaraları ve Eğil'deki Eğil Kalesi ve kayalardaki kitabeler Asurlardan kalan önemli eserler bulunmuştur. Diyarbakır'ın kent merkezinin tarihine baktığımızda ise; M.Ö. 3. Binde kente birçok tarihçi tarafından Kürtler'in ataları olarak kabul edilen Hurri-Mitaniler'in egemen olduklarını görüyoruz. M.Ö. 1260'a dek egemenliklerini sürdüren Hurri-Mitaniler'den sonra sırasıyla Asurlular, Aramiler, Urartular, Đskitler, Medler, Persler, Makedonyalılar, Selevkoslar, Partlar, Büyük Tigran Đdaresi, Romalılar, Sasaniler, Bizanslılar, Emeviler, Abbasiler, Şeyhoğulları, Hamdaniler, Mervaniler, 4

5 Selçuklular, Đnaloğulları, Nisanoğulları, Artuklular, Eyyübiler, Moğollar, Akkoyunlular, Safeviler ve Osmanlılar Diyarbakır'a egemen olmuşlardır. Bu uygarlıklar arasında Diyarbakır'da en fazla tarihi eser yapan ve iz bırakanlar Romalılar, Abbasiler, Mervaniler, Selçuklular, Artuklular, Hıristiyan ve Osmanlılar olmuştur. Diyarbakır sadece Roma-Bizans değil aynı zamanda Süryani, Ermeni, Müslüman, Pers, Arap ve Türk devletlerinin zengin tarihi ve kültürel değerlerini taşıyan ortak bir kültür mirası olarak günümüze kadar gelmiştir. Özellikler surlarda birçok medeniyetlerin izlerini kitabe, süsleme, figür, kapı veya görkemli burç şeklinde en canlı şekilde görebilmekteyiz. 1.3.DĐYARBAKIR DA SUYUN TARĐHÇESĐ Diyarbakır ın bilinen en eski su isale hattı, kesin tarihi belli olmamakla beraber 1535 tarihinde Kanuni Sultan Süleyman tarafından yaptırılmıştır. Şehre 14 km mesafede bugün Serapgüzeli Köyü diye bilinen ve Gözeli mevkiinde bulunan kaynaktır. Diyarbakır tarihinde önemli bir yere sahip olan kaynak Hamravat Suyu adıyla ünlüdür. Hamravat Suyu nun şehre getiriliş tarihi, ilgili kaynaklarda değişik olarak verilmiştir. Evliya Çelebi, suyun h. 941(m. 1535) tarihinde getirildiğini yazar. Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Zahuri Danışman Yayını, c. 6, s. 127, Evliya Çelebi Hamravat suyu için der ki:.eski bilginler, bu Hamravat suyu içine pamuk koyup sonra yine tartmışlardır... Đstanbul da Eski Saray kapısı önündeki biricik çeşme suyundan ıslanıp kuruyan pamuk ile, bu Diyarbekir Hamravat Suyunun pamukları beraber tartılmıştır. Bu kadar hafif sudur. Eğer pamuğu ağır olsa, acı olup faydasızlığına delalet ederdi. Bu Hamravat Suyu nun safra, soda ve balgamı mahveylediği tecrübe ile malumdur. Hatta Osmanoğullarından Đbrahim Han bu suyun vasıflarını duyunca, Elbette bana Diyarbekir den Hamravat Suyu gelsin! diye hat-ı şerif ile dergah ı ali kapıcı-başısı, memuren Diyarbekir e gelmiştir. O zaman efendimiz Melek Ahmet Paşa, Kara-Amid valisi idi. Paşa, padişah emrini görünce baş üstüne deyip, onar okka su alır, altı adet gümüşten ve altı kurşundan ve altı adet tutyadan ve altı adet çam boduçlarından, toplam 5

6 olarak 24 adet gümgümlere sular doldurup ve ağızlarını mühürleyip, gelen kapıcı-başıya on kese de ihsan verip teslim eyledi. Onatlı kese dahi gümgümlerin masrafını çekip ılgar ile Hamravatı Đbrahim Hana gönderdi. Allah ın hikmeti bu soğuk saf su Đstanbul a girdiği gün, yeni padişahın tahta oturduğu gün olup, bu Hamravat Suyu, Sultan Đbrahim in oğlu Dördüncü Mehmet Hana nasip olmuştur Recebinin onsekizinci Cumartesi günü, ikindiden sonra tahta oturduğu vakit, ilk olarak Hamravat Suyu içti. Sözün kısası bu Hamravat Suyu Diyarbekir in yüzsuyudur. Basri Konyar da aynı görüşe katılmakta ve şunları eklemektedir: Kanuni bu suyun yayılan şöhretine alaka göstermekten fariğ olamadı. Mimar Sinan ın kalfası Kastamonulu Kasım Çelebi yi bu hayırlı işi başarmaya memur etti. Şehre 14 kilometre mesafede bulunan bu su, fen erbabının bugün bile hayretle gördükleri en ince ve derin hesaplarla, kaynağındaki irtifa seviyesini, geçtiği ivicaclı ve tümsekli yerlerde hiç kaybetmemek için tünellerden geçirilerek ve Bağlar mevkiinde Hükümet Konağının bulunduğu yerden otuz bir metre yüksekliği sağlanarak bu suretle en yüksek evlerin en üst katlarına çıkabilecek bir boy ve durumda kalması temin edilmiştir. * * Basri KONYAR Diyarbekir Yıllığı, Ankara 1936, sf 207, KAYNAK: Şevket BEYSANOĞLU Anıtları ve Kitabeleri ile Diyarbakır Tarihi 2. cilt Mustafa Akif Tütenk bir makalesinde Diyarbakır sularını Suriçi ndeki kaynaklar ve şehre dışardan getirilen membalar olmak üzere ikiye ayırmaktadır. Makaleye ve makalenin sonuna konulan düzeltmelere göre Suriçi nde Ayn-ı Zülal ( Aynzele, Balıklı) Alidede ve Kal a suyu olmak üzere üç kaynak mevcuttur. Dışardan getirtilen membalar ise makale ve düzeltmede 3 olarak belirtmekle beraber 4 memba adı zikredilmektedir: i) Ulucami in Payas suyu; ii) Kaynar dan getirilen Đbrahim Bey suyu; iii) Yine Payas tan getirilen Özdemiroğlu Osman Paşa suyu ve iiii) - sadece makalede zikredilen- Kanuni Sultan Süleyman ın emri ile yılları arasında Diyarbakır Valiliği yapan Bali Paşa nın Gözeli köyünden getirttiği Hamravat suyudur. Ancak dışardan getirtilen bu membalardan Ulu Cami suyu Evliya Çelebi de bir diğer adı olan Ali Pınar suyu olarak geçmektedir. Evliya Çelebi de ayıca zikredilen Erba ataş (Albataş?) suyunu Đçkale membadan almaktadır. Bir ihtimal Urfa kapının dışında bir yerde bulunan Ayn-ı Sakku l Acuz kaynağını da şehir içi suları arasında sayabiliriz. Evliya Çelebi de ve diğer kaynaklarda Karacadağ yakınlarındaki gözeli köyünden getirtilen Hamravat suyu hakkında bilgi bulabilmekteyiz. Diyarbakır şehrinin 1867 yılında ziyaret eden Garden a göre Hamravat suyu...batı istikametinden ve çok uzak mesafelerden bir su yoluyla gelmektedir. Bu yol birbirine iyice geçmiş ve çok muntazam yontulmuş taşlardan inşa edilmiştir. Şehre yaklaşınca 3.5 ile 4 kadem genişliğinde bir kantara üzerinden geçer. Bu kantara siyah 6

7 volkanik taşlarla yapılmış ve 27 müstakil ayak üzerine oturmuştur. Bir çok yarı yuvarlak kemerler meydana getirir. Rum ve dağkapı arasından şehre girer yüzyılda en az 5 defa tamir gören Hamravat suyu Diyarbakır ın bir çok çarşı, hamam, cami, mescid, medrese, çeşme ve mahallerdeki evlerine dağıtılmaktaydı. Mustafa Akif Tütenk in belirttiğine göre bir ara başka kaynak suları Hamravat suyuna karışmış, ancak 1930 yılında Diyarbakır Valisi Nizameddin Bey bu suyun demir borular içine alınmasını sağlamış ve böylece başka suların arasına karışmasından kurtarmıştır. Bu suyun Yeni kapı civarı hariç Diyarbakır ın tüm semtlerine vardığı anlaşılmaktadır. Payas köyü istikametindeki tala/kaynar mevkinden getirtilen Đbrahim Bey Vakfına ait su büyük bir ihtimalle XV. yüzyıl sonlarında Akkoyunlu Đbrahim Bey in adıyla musemma yaptırdığı camiyi inşaatı sırasında getirtilmiş olabilir. Bu camii bulunduğu mahalleye de adını da vermektedir larda kullanılan suyun tala dan getirilen su olduğu kanaatindeyim. Yine Payas köyünden Ulu Camii ye getirtilen Payas suyu anlaşıldığı kadarıyla bu camiinin ihtiyacını gideriyordu. Ancak Hamravat suyunun da bu camiinin ihtiyacını giderdiği unutmamalıyız. Payas suyu aynı zamanda Ulu Camii ve Ali Pınarı adıyla anılmaktadır. Mustafa Akif Tütenk in makalesinde büyük bir ihtimalle derginin editörü tarafından verilen düzeltme ve ekleme bölümünde zikredilen Özdemir oğlu Osman Paşa suyu ise dağılımı Đbrahim Bey suyu ile aynı olduğu göz önünde bulundurulursa bu su kaynağının aslında Đbrahim Bey suyu olduğu anlaşılır. Büyük bir ihtimalle Özdemir oğlu Osman Paşa bu su yolunu tamir ettirdiğinden dolayı bu adla da anılmış olabilir. Kale içindeki suların her ne kadar tarihlerini belirlemek mümkün değilse de anlaşıldığ kadarıyla Đçkale suyu çok eskilere dayanıp Diyarbakır da hüküm süren Artuklular bu suyu içine alan büyük bir havuzu Đçkale de yaptırmışlardır. Bu su kale içindeki insanların ve hayvanların, ve bahçe ve değirmenlerin ihtiyaçlarını cevap verdiğine göre son derece büyük bir kaynak olsa gerek. Evliya Çelebi Đçkale yi tasvir ederken bu suyu da şu cümlelerle tasvir eder : Bu Đçkale nin değirmenlerini çeviren su Tanrı nın emriyle Đçkale de mevcut kayadan çıkar. Ve su değirmenlerini (asiyab) çevirir. Bıyıklı Mehmet Paşa nın sarayından geçer, demir bir kafes pencereden kaleyi terk eder ve Fiskaya dan aşağı döküldükten sonra taştan taşa kendini vurup (cennetteki) selsebil gibi Dicle nehrine akar. Đçkale nin bu kaynak suyu (cennetin) saf su tadını verir. Evliya Çelebi nin verdiği bu tasvir matrakçının eserindeki Amid şehri minyatürüne uyum sağlamaktadır. Bu minyatüre bakıldığında bir memba suyunun Đçkale yi terk edip Dışkale den nehre aktığını görürüz. Ancak matrakçının Dicle nehrini yanlış yönde çizdiğini göz önünde bulundurursak Fiskaya nın nerde olduğunu kestirememesini de doğal karşılayabiliriz. Diğer taraftan bu suyun bir kolunun da Kanuni Sultan Süleyman ın emriyle Erba ataş havuzu yoluyla tabanoğlu mescidine ve oradan da Nasuh Paşa, Bıyıklı Mehmet Paşa, Arap Şeyh camilerine ve yeni kapı hamamına akıtıldığını Mustafa Akif Tütenk belirtmektedir. Şehir içi membalarında çift kapıda ki ayn-ı zülal (aynzele) suyu içkale suyundan daha büyük ve bol olup bir çok camiinin ihtiyacını giderdikten sonra Sultan Şuca çeşmesine kadar varmaktadır. Sultan Şuca çeşmesine bu membada suyunu aldığı gerçek ise meskur membanında çok eskilere dayanması gerekir. Memedin mahallesinde Siirtli hacı Yasin Ağa nın evinin altında zir-i zemin denilen yerden çıkan Ali dede kaynağı ise doğu ve güney istikametlerindeki kanallardan meskur mahalleyi ve civar 7

8 semtlerin su ihtiyacını gidermektedir. Bu suların mecralarının bazen aynı camii (örneğin Ulu Camii) ve mahallenin (örneğin Đbrahim Bey) su ihtiyacını karşılamalarına rağmen birbirlerine karıştıkları söylenemez. Dağılımlarının sistematik bir şekilde yapıldığı anlaşılmaktadır. Hamravat suyu dağkapı dan başlayıp suya en çok duyulan Ulu Camii ve çarşılara kadar vardığı gibi Đbrahim Bey mahallesinin de su ihtiyacını giderdiği bilinmektedir. Đbrahim bey suyu Đbrahim Bey camii üzerinden Behram Paşa Camii ne varmasına rağmen daha ziyade kale dışındaki hükümet binalarının ve Fiskaya daki mekteplerin su ihtiyacını gidermekte idi. Ali Pınar diğer adıyla Camii-i Kebir suyu Ulu Camii nin tuvalet ve şadırvanlarının u ihtiyacını karşılamakta idi. Ayn-ı Zülal ( Aynzele) membaı daha ziyade şehrin batısındaki camilerin ve mahallelerin su ihtiyacını giderirken, şehrin doğusundaki mahallelerin ve camilerin su ihtiyacı içkale suyundan karşılanıyordu. Ali dede suyu ise şehrin merkezindeki memedin mahallesi ve civarına cevap veriyordu. Şehrin güneyine ise anlaşıldığı kadarıyla Ayn-ı Zülal, içkale ve hamravat suları ulaşılıyordu. Bu memba sularının ulaştığı Diyarbakır çeşmeleri genelde camii, mescid, medrese veya türbelerin duvarına gömülmüş kapı şeklindeki kemerler içinde yapılmışlardır. Bu çeşmelerin suları bazen doğrudan doğruya duvar içine gömülü bir lüleden zemine yerleştirilmiş bir yalağın içine akardı. Kemerin hemen altında çeşmenin kitabesi mevcuttur. 8

9 1.3. NÜFUS Diyarbakır ilinin 2000 yılındaki nüfusu , dönemindeki yıllık nüfus artış hızı %o21,9 dir. Đl merkezinin şehir nüfusu artış hızı ise %o37,9 dur. Nüfus yoğunluğu olarak ifade edilen bir kilometrekareye düşen kişi sayısı il genelinde 90 ve il merkezinde 318 iken, ilçelere göre 24 ile 87 kişi arasında değişmektedir. Diyarbakır da bulunan hane halkının %64 ü şehirde yaşamaktadır. Đl genelinde ortalama hane halkı büyüklüğü kentte yaklaşık 5,8 dir. DĐYARBAKIR ĐÇĐN HĐZMET ALANI VE NÜFUS BĐLGĐLERĐ Đlk Kademe Belediyeleri Kentsel Bölgeler 2005 Yılı Alan Nüfusu (ha) Planlama Alanı Kırsal Bölgeler (Büyükşehir) Alan Nüfus Alan(ha) Nüfus (ha) Bağlar Yenişehir Sur Kayapınar Çarıklı Bağıvar TOPLAM Kaynak: Belediye Numarataj bilgileri, DĐSKĐ içme suyu aboneleri ve köy muhtarlıklarından alınan verilere göre düzenlenmiştir. (Diyarbakır Nazım Đmar Planı Araştırma Raporu) Nüfus Artış Hızı 2001 (bin) 2010 (bin) Yıllık Ortalama Nüfus Artış Hızı DĐYARBAKIR 1 409, ,3 2,69 BÖLGE 6 764, ,8 2,71 TÜRKĐYE , ,0 1,26 Kaynak: GAP-BKP 2002 verileri. Nüfusun hızlı bir şekilde artması, Diyarbakır kentinin özellikle istihdam alanında büyük sorunlar yaşamasına sebep olmuştur. Ayrıca nüfus artışı kent halkının özelikle sosyo ekonomik açıdan sıkıntılar içerisine girmesine ve kişi başına düşen GSMH ın düşmesine neden olmaktadır. 9

10 1.4. EĞĐTĐM Ülkede eğitim alanında gelişme varken bölgemizde eğitim göstergeleri geri durumdadır. Bölgede erkek nüfusunun %30 u, kadın nüfusun ise %45 i okuma yazma bilmemektedir. Diyarbakır ilinde, okuma yazma bilenlerin oranı %70 olup, cinsiyetler arasında önemli bir fark gözlenmektedir. Bu oran erkek nüfus için %84 iken, kadın nüfus için %55 tir. Đl merkezinde okuma yazma oranı %77 dir. En az ortaokul mezunu olanların oranı il merkezinde erkeklerde %44, kadınlarda ise %17 dir. Kaynak: DĐE, 2000 Nüfus Sayım Bilgileri 2000 Yılı Đtibariyle Okullaşma Oranı Türkiye Geneli (%) GAP Bölgesi (%) Okul öncesi eğitim 9,8 2,12 Đlköğretim 97,6 82,4 Genel ortaöğretim 36,6 18,4 Mesleki ve teknik orta öğretim 22,8 6,82 Yüksek öğretim 27,8 4,3 Kaynak: DĐE, 2000 Nüfus Sayım Bilgileri Batıdan doğuya gidildikçe ve eğitim basamağı yükseldikçe okullaşma oranının düşmesi bölgenin en çarpıcı özelliklerindendir. Ülke genelinde, ilköğretimde öğretmen başına düşen öğrenci sayısı 31 iken bölgemizde 43 tür. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ülke genelinde 42, bölgede ise 58 dir. Oldukça kalabalık sınıflarda öğrenciler ders görmektedirler. Kaynak: GAP Bölge Kalkınma Planı, Diyarbakır da Okuryazarlık, Eğitim Durumu ve Cinsiyete Göre Nüfus Göstergeleri EĞĐTĐM DURUMU ERKEK KADIN TOPLAM Okuma yazma bilmeyen Đlkokul Đlköğretim Ortaokul / ortaokul dengi meslek okulu Lise veya lise dengi meslek okulu Yükseköğretim Kaynak: 2000 Genel Nüfus Sayım Sonuçları, DĐE. 10

11 1.5 EKONOMĐK DURUM VIII. Kalkınma Planı döneminde yürürlüğe giren Đl Özel Đdaresi Kanunu, Belediye Kanunu, Büyükşehir Belediye Kanunu ve Mahalli Đdare Birlikleri Kanunu ile yerel yönetimlerin kalkınma konusundaki yetki ve sorumlulukları arttırılmıştır. Bu gelişme ile başta az gelişmiş bölgelerdeki yerel yönetimler olmak üzere bütün yerel yönetimlerin kapasitelerinin geliştirilmesi ve kaynaklarının arttırılması ihtiyacı önem kazanmıştır. ( 9. Kalkınma Planı ) IX. Kalkınma Planına göre, merkezi yönetimden yerel yönetimlere yetki ve görev aktarımı, Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartında getirilen ilkeler dikkate alınarak sağlanacaktır. Ancak yetki ve görev aktarımı yapılmadan önce yerel yönetimleri yönetsel ve mali açıdan güçlendirecek önlemler alınacaktır. Son yıllarda yaşanan göçle birlikte bölgenin az gelişmiş geleneksel ekonomik ve sosyal yapısı, yüksek nüfus artış hızı kişi başı gelire yansımaktadır de kişi başına gelir (GSH) Türkiye ortalamasının % 51,95 dir. Kişi Başına Düşen Gelir (GSH) (Cari ABD $) Türkiye Diyarbakır Not: Diyarbakır ili için 2001 yılı son alınan veri. DĐE 2000 yılında yapılan DĐE Đşgücü Đstatistiklerine göre, Diyarbakır ilinde 12 ve daha yukarı yaştaki nüfus içinde iş gücüne katılma oranı % 53 olup, cinsiyete göre önemli farklılık göstermektedir. Đşgücüne katılma oranı erkek nüfus için %66, kadın nüfus için %39 dur. Kentteki işsizlik oranı %14,2 dir. Bu oran erkek nüfusta %18 iken, kadın nüfusta %7,8 dir. Đşsizlik oranı ilçe merkezlerinde %43,3, il merkezinde %30,3, köylerde ise %0,6 dır yılı itibariyle yapılan araştırmalar işgücüne dâhil edilen nüfusun yarısından fazlasının işsizlik sorunu ile karşı karşıya bulunduğunu göstermektedir. Đller Đtibariyle Đstihdamın Dağılımı Đstihdam (bin) Đl / Bölge Oranı (%) Đstihdam (bin) Đl / Bölge Oranı (%) Diyarbakır Gaziantep Şanlıurfa GAP - Bölgesel Kalkınma Planı döneminde bölge, gerek kentsel kesimde gerekse kırsal kesimde ülke ortalamalarının üzerinde nüfus artış hızları ile karşılaşacaktır. Kırsal nüfus artışı, büyük ölçüde tarımsal istihdam olanaklarının artmasına bağlı olacaktır. Bölgede 5 ya da daha fazla kişi istihdam eden, 1998 verilerine göre, 1711 işletme bulunmaktadır. Bu; Türkiye deki aynı büyüklükteki işletmelerin sadece %3,38 ini teşkil etmektedir. Đmalat sanayi işletmelerinin %57,86 sı Gaziantep te, %14,26 sı Şanlıurfa da ve %12,22 si Diyarbakır da olmak üzere %84,4 ü bu üç büyük kentte yoğunlaşmıştır. 11

12 2. DĐSKĐ DE STRATEJĐK PLAN HAZIRLIK SÜRECĐ 2.1. YASAL ÇERÇEVE Kamu Yönetimi Reformu kapsamında alınan YPK (Yüksek Planlama Kurulu) kararlarında ve 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununda, kamu kurum ve kuruluşlarının SP larını hazırlamaları ve kuruluş bütçelerini bu plan doğrultusunda hazırlamaları öngörmektedir. Bu bağlamda, 4 Temmuz 2003 tarih ve 2003/14 sayılı 2004 Yılı Programı ve Mali Yılı Bütçesi Makro Çerçeve hakkındaki YPK (Yüksek Planlama Kurulu) Kararı esas alınarak, SP çalışmalarının yaygınlaştırılması ve uygulama deneyimi elde edilmesi amacıyla, ilk aşamada DPT tarafından sekiz kamu kuruluşu pilot olarak belirlenmiştir. DĐSKĐ Genel Müdürlüğü Stratejik Planı aşağıda belirtilen yasaların ilgili maddelerine dayanarak hazırlanmıştır Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu 5216 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu 5302 Sayılı Đl Özel Đdaresi Kanunu 5393 Sayılı Belediye Kanunu 5436 Sayılı KMYK Kanunu Đle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararname de Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun 5227 Sayılı Kamu Yönetimi Temel Đlkeleri ve Yeniden Yapılandırılması Hakkında Kanun 2.2. STRATEJĐK PLAN HAZIRLAMA SÜRECĐ VE AŞAMALARI DĐSKĐ kentin gelişimine paralel olarak su ve kanalizasyon hizmetleri konusunda etkin, verimli ve standartlara uygun kalitede, tüm ilgili kamu kuruluşları, meslek odaları ve sivil toplum örgütleri ile işbirliği içinde faaliyet göstermeyi uzun vadeli bir stratejik plan hazırlayarak hedeflemiştir yılı sonunda yürürlüğe giren 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu nda belirtilen stratejik planlama çalışmaları da, bu düzenlemelerin önemli bileşenlerinden biridir: Kamu idareleri; kalkınma planları, programlar, ilgili mevzuat ve benimsedikleri temel ilkeler çerçevesinde geleceğe ilişkin misyon ve vizyonlarını oluşturmak, stratejik amaçlar ve ölçülebilir hedefler saptamak, performanslarını önceden belirlenmiş olan göstergeler doğrultusunda ölçmek ve bu sürecin izleme ve değerlendirmesini yapmak amacıyla katılımcı yöntemlerle stratejik plan hazırlarlar. (5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu, Madde 9) 12

13 DĐSKĐ de stratejik planlama, sadece mevcutta var olan sorunların tespit ve analizi için değil, uzun vadeli hedeflerin gerçeklik ve uygulanabilirlik ilkelerine bağlı, 3 yıllık bir zaman perspektifi içerisine yayılması olarak tanımlanmıştır. DĐSKĐ de stratejik planlama, DPT tarafından hazırlanan stratejik planlama kılavuzlarında belirtilen esaslar doğrultusunda, kurum üst yönetiminin, çalışanlarının katılımı ile Stratejik Planlama Ekibinin çalışmaları sonucu hazırlanmıştır. DPT nin Kamu Kuruluşları Đçin Stratejik Planlama Kılavuzu başta olmak üzere konuya ilişkin çeşitli kaynaklar, ilgili hukuksal belgeler ve bazı pilot uygulamalar da SP hazırlık sürecinde incelenmiştir yılı içerisinde Milli Prodüktivite Merkezi ile yapılan görüşmeler neticesinde DĐSKĐ kendi stratejik planını oluşturmaya başlamıştır. DĐSKĐ nin daveti ile Milli Prodüktivite Merkezi 11 Mayıs 2006 da bir eğitim semineri düzenlemiştir. Eğitim seminerine Genel Müdürlük, daire başkanları ve kilit personelin katılımı sağlanmıştır. DĐSKĐ de stratejik planlama çalışmalarının yürütülmesi için, Genel Müdür başkanlığında, Genel Müdür Yardımcıları, daire başkanları ve kilit personelden oluşan Stratejik Planlama Üst Kurulu (SPK) ve DĐSKĐ bünyesinde çalışan iki Endüstri Mühendisi nden oluşan Stratejik Planlama Yürütme Kurulu olmak üzere iki temel birim oluşturulmuştur. Ayrıca çalışanlar arasından belirlenen üyelerden oluşan ve en az iki kişinin yer alacağı, her birimin şube müdürlerinin başkanlık edeceği Stratejik Planlama Destek Grupları (SPDG) oluşturulmuştur. DĐSKĐ Stratejik Plan web sayfası tasarımları yapılmıştır. Stratejik planlama web sayfası adresiyle, Haziran ayı ortalarında kullanıma açılmıştır. DĐSKĐ nin işbirliği içerisinde olduğu paydaşlarına yönelik ise yine bir anket çalışması yapılmıştır. Anket DĐSKĐ nin sunduğu hizmet ile ilgili kamu kurum ve kuruluşları, sivil toplum örgütleri, meslek odalarının görüş, öneriler ve beklentilerini değerlendirmek amacıyla uygulanmıştır. Kentte yaşayanların gerek Belediye gerekse kente yönelik beklentileri, tespitleri ve önerileri stratejik planın en önemli girdilerinden birini oluşturmaktadır. Büyükşehir Belediyesi nin Diyarbakır halkı ile kentteki mevcut durum ve beklentileri tespit etmeye yönelik uyguladığı, 3000 haneyi kapsayan anket çalışmasının sonuçları da, su ve kanalizasyon hizmetlerinden ne ölçüde yararlanıldığı ve memnuniyetlerine yönelik bulgularından yararlanılarak değerlendirilmiştir. Planlama ve Yatırım Dairesi Başkanlığı nın koordinatörlüğü ile Stratejik Planlama Yürütme Kurulu, plan çalışmasına öncelikle birimlerle görüşmeler ve yazışmalar yaparak, bilgilendirme toplantıları düzenleyerek başlamıştır. Her birimin yılları arasında stratejik plana zemin hazırlayacak, kendi amaç, hedef ve faaliyetlerini hazırlamaları sağlanmış ve üzerinde tartışılarak Stratejik Plan Taslağı oluşturulmuştur. GZFT Analizi çalışması da Stratejik Planlama Üst Kurulu (SPK) ile yapılan toplantılar sonrası netlik kazanmıştır. Stratejik Plan Taslağı üzerinde yine Stratejik Planlama Üst Kurulu (SPK) ile yapılan çalışmalar ve Stratejik Planlama Destek Grupları (SPDG) nın katkısı ile son şeklini almıştır. Yapılan son 13

14 toplantılar ile Stratejik Planlama Yürütme Kurulu nun yaptığı değerlendirmeler sonucu DĐSKĐ nin Stratejik Plan çalışması Kasım 2006 tarihinde toplanacak Genel Kurul da görüşülmeye hazır hale getirilmiştir. DĐSKĐ de uygulanan Stratejik Plan modelinin aşamaları sırasıyla aşağıdaki gibidir: Genel Müdürlüğün desteğinin sağlanması, SP ın hazırlanmasına karar verilmesi, Stratejik Planlama Üst Kurulu (SPK) ve Stratejik Planlama Yürütme Kurulu nun oluşturulması, Stratejik Planlama Destek Grupları (SPDG) oluşturulması Stratejik Planlama Yürütme Kurulu nun eğitilmesi Yasal yetki ve yükümlülükler çalışması, Diyarbakır iline yönelik genel bilgiler (özellikle ilde suyun tarihçesine yönelik araştırma) Durum Analizi çalışması, Misyon, Vizyon, DĐSKĐ personeline yönelik bilgilendirme ve anket çalışması Paydaş Analizi Güçlü Yanlar, Zayıf Yanlar, Fırsatlar ve Tehditler (GZFT) çalışması Stratejik Amaçlar, Hedefler ve Faaliyetler çalışması. 14

15 2.3. STRATEJĐK PLANLAMA EKĐBĐ VE KATILIMCILAR STRATEJĐK PLANLAMA ÜST KURULU Genel Müdür Genel Müdür Yardımcıları Yaşar SARI Recep ÇETĐN Mahmut AĞAÇE Planlama Ve Yatırım Daire Başkanı Su Arıtma Daire Başkanı Kanalizasyon Arıtma Daire Başkanı Abone Đşleri Daire Başkanı Đnsan Kaynakları Ve Destek Hizmetleri Daire Başkanı Elektrik Makine ve Malzeme Đkmal Daire Başkanı Mali Đşler Daire Başkanı Đçme suyu Şebeke Bakım Onarım Şube Md. Bilgi Đşlem Şube Müdürü Đrfan BUDAK M.Sıddık SAÇI Nihat BAYKAL Turan POLAT Vehbi YAKIŞIR M.Zeki KANTACĐ Şeyhmus EMEN Eşref DAĞDELEN Mücahit GÜLTEKĐN STRATEJĐK PLANLAMA YÜRÜTME KURULU Endüstri Mühendisi Endüstri Mühendisi Fatma TÜZÜN Recep AKDAĞ STRATEJĐK PLANLAMA DESTEK GRUPLARI (SPDG) Hukuk Müşavirliği Basın Yayın ve Halkla Đlişkiler Md. Yazı Đşleri ve Kararlar Md. Đnsan Kaynakları ve Eğitim Şube Md. Đdari Đşler ve Evrak Kayıt Şube Md. M. Seyfi FĐDAN Cemal DEMĐRDAĞ Đsmail TÜMÜR Sabahattin AYDIN Maşallah AYTEK Güney AYDENĐZ Necmettin OLGUN Bayram GÖZE 15

16 Muhasebe Şube Md. Bütçe ve Finans Şube Md. Tahsilat Şube Md. Abone Đşleri Md Abone Đtiraz Şube Md. Sayaç Bakım Onarım Şube Md. Sayaç Okuma ve Kontrol şube Md. Satın alma Şube Md. Makine Đkmal ve Bakım Onarım Şube Md. Bilgi Đşlem Şube Md. Đçme suyu Şebeke Bakım Onarım Şube Md. Đçme suyu Arıtma Tesisi Şube Md. Su Kaçak Kontrol Şube Md. GIS ve SCADA Şube Md. Kanal Şebeke Bakım ve Onarım Şube Md. Atıksu Arıtma Tesisi Şube Md. Etüt Proje Şube Md. A. Latif UÇAMAN Murat SUNAK Faruk ASLAN Recai ARAÇ A.Latif AKINCI Fuat HANGÜL Adnan ÇELĐK Veysi AKTAŞ Kamuran TAŞ Remzi ŞEMSĐYE Sait GÜLEKEN Recep DOĞRĐ Metin EREN Muzaffer GÜNEŞ Talat UYANIK Recep YÜCE Murat ÇAĞER Đbrahim ORAL Eşref DAĞDELEN Cihan TAŞDELEN Hüseyin KARATEKĐN Suat BĐÇĐCĐ Mehmet SONGUR Muharrem EKEN Müjde BEŞENK M. Recai BERK Serdar KARATAŞ Selim ARAZ 16

17 3. DURUM ANALĐZĐ 3.1. KURULUŞ ĐÇĐ ANALĐZ KURULUŞUN GEÇMĐŞĐ, MEVZUATI VE BU MEVZUAT GEREĞĐ GÖREVLERĐ DĐSKĐ NĐN TARĐHÇESĐ: Diyarbakır Belediyesi 1993 yılında Büyükşehir Belediyesi statüsüne kavuşturulmuş ve Büyükşehir Belediyesi sınırları içerisinde üç alt kademe belediyesi oluşturulmuştur yılında yapılan yerel yönetimler seçimleriyle Büyükşehir Belediye Başkanı ve alt kademe belediye başkanları seçilmiş ve fiilen Büyükşehir ve alt kademe belediyeleri hizmete başlamıştır. Diyarbakır Su ve Kanalizasyon Đdaresi daha önce Diyarbakır Belediyesine bağlı Su Otobüs ve Fırın Đşletmesi olarak su ve kanal hizmeti verirken 4 Mayıs 1995 tarihinde 95/6750 Sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla sadece Su ve Kanalizasyon hizmeti veren Genel Müdürlük olarak kurulmasına karar verilmiştir. Büyükşehir Belediyesince kurulan bir komisyonca bütün mal varlığı ve diğer alacakları ile borçları Büyükşehir Belediyesinden ayrılarak tarihinde Diyarbakır Büyükşehir Belediyesine bağlı Genel Müdürlük olarak faaliyete başlamıştır. DĐSKĐ, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesine bağlı, müstakil bütçeli, kamu tüzel kişiliğine haiz bir kuruluştur. Bu idare kısaca (DĐSKĐ) rumuzu ile anılır. DĐSKĐ personeli 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu hükümlerine tabiidir. DĐSKĐ NĐN MEVZUATI VE GÖREVLERĐ: DĐSKĐ 2560 sayılı ĐSKĐ Kanununa tabi olup bu kanunda belirtilen aşağıdaki görevleri yerine getirmekle sorumludur. a) Đçme, kullanma endüstri suyu ihtiyaçlarının her türlü yer altı ve yerüstü kaynaklarından sağlanması ve ihtiyaç sahiplerine dağıtılması için; kaynaklardan abonelere ulaşıncaya kadar her türlü tesisin etüt ve projesini yaptırmak veya yaptırtmak, bu projelere tesisleri kurmak ve kurdurmak, kurulu olanları devralıp işletmek ve bunların bakım, onarımını yapmak, yaptırmak ve gerekli yenilemelere girişmek. b) Kullanılmış sular ile yağış sularının toplanması, yerleşim yerlerinden uzaklaştırılması ve zararsız bir biçimde boşaltma yerine ulaştırılması veya bu sulardan yeniden yararlanılması için abonelerden başlanarak bu suların toplanacakları veya bırakılacakları noktaya kadar her türlü tesisin etüt ve projesini yapmak ve yaptırmak; gerektiğinde bu projelere göre tesisleri kurmak yada kurdurmak; kurulu olanları devralıp işletmek ve bunların bakım ve onarımını yapmak, yaptırmak ve gerekli yenilemelere girişmek. 17

18 c) Bölge içindeki su kaynaklarının deniz, göl, akarsu kıyılarının ve yeraltı sularının kullanılmış sularla ve endüstri artıkları ile kirletilmesini, bu kaynaklarda suların kaybına veya azalmasına yol açacak tesis kurulmasını ve bu tür faaliyetlerde bulunulmasını önlemek, bu konuda her türlü teknik, idari ve hukuki tedbirleri almak. d) Su ve Kanalizasyon hizmetleri konusunda hizmet alanı içindeki Belediyelere verilen görevleri yürütmek ve bu konulardaki yetkileri kullanmak. e) Her türlü taşınır ve taşınmaz malı satın almak, kiralamak, ekonomik değeri kalmamış araç ve gereçleri satmak, DĐSKĐ nin hizmetleriyle ilgili tesisleri doğrudan doğruya yahut diğer kamu ve özel kuruluşlarla ortak olarak kurmak ve işletmek, bu maksatla kurulmuş veya kurulmakta olan tesislere iştirak etmek. f) Kuruluş amacına dönük çalışmaların gerekli kılması halinde her türlü taşınmaz malı kamulaştırmak veya üzerinde kullanma hakları tesis etmek Diski nin Faaliyet Alanı Đle Ürettiği Ürün Ve Hizmetler Faaliyet Alanı Ürün/Hizmet Su Temini ve dağıtımı Kullanılmış sular ile yağış sularının uzaklaştırılması Etüt Proje Tesislerin kurulması Müşteri Hizmetleri Ham suyun yer altı ve yer üstü kaynaklarından sağlanması Ham suyun arıtılarak içme suyuna dönüştürülmesi Đçme suyunun depolanması Đçme suyunun sürekli ve dengeli bir şekilde dağıtımı Toplanan kullanılmış atıksuların arıtılarak doğal ortama bırakılması Đçme suyunun elde edilmesi, dağıtımı ile ilgili tesislerin etüt ve projelendirilmesi Atıksuların toplanıp arıtılarak doğal ortama bırakılması ile ilgili tesislerin etüt ve projelendirilmesi Kamulaştırma Đşlemleri veya Kullanma Hakları Tesisi Ham suyun yer altı ve yer üstü kaynaklardan temini için gerekli tesislerin kurulması Ham suyun arıtılması için gerekli tesislerin kurulması Đçme suyunun dağıtımı için gerekli tesislerin kurulması Atıksuların toplanması için gerekli tesislerin kurulması Atıksuların arıtılması için gerekli tesislerin kurulması Abonelik hizmetleri Sayaç Okuma ve Kontrol Hizmetleri Sayaç Bakım ve Onarım Hizmetleri 18

19 Đnsan Kaynakları Hizmetleri Mali Hizmetleri Destek Hizmetleri Tanıtım Hizmetleri Abone Đtiraz, Şikâyet ve Önerilerinin Değerlendirilmesi Su Borcunun Tahsili Hizmetleri Đşe Alım Đşlemlerinin Yürütülmesi Personel Özlük Đşlemleri Eğitim Hizmetleri Đş Güvenliği ve Đşçi Sağlığı Hizmetleri Đdari Hizmetler Gelir ve Giderlerin Kayıt Altına Alınması Ödemelerin Yapılması Bütçe Hazırlığı ve Takibi Malzeme, Donanım vb. Alımları Bakım ve Onarım Tedariki Tesis ve Yapıların Korunması Hizmetlerin Tanıtılması Yenilikler Hakkında Bilgilendirme Yayın Hazırlama ĐDARĐ YAPI DĐSKĐ NĐN YÖNETĐM YAPISI DĐSKĐ nin yönetimi, Genel Kurul, Yönetim Kurulu, Denetçiler, Genel Müdürlük organlarından oluşur. Genel Kurul: DĐSKĐ Genel Kurulu DĐSKĐ nin en üst karar organıdır. Büyükşehir Belediye Meclisinden oluşur. 5 yıl için seçilen toplam 32 üyelik meclis her yıl Mayıs ve Kasım aylarında özel gündemle toplanır. Yönetim Kurulu: Bir başkanla, beş üyeden oluşur. Büyükşehir Belediye Başkanı Yönetim Kurulu nun Başkanıdır. Belediye Başkanının bulunmaması halinde, Genel Müdür Yönetim Kurulu na başkanlık eder. Genel Müdür ile Genel Müdür Yardımcılarından hizmette eski olanı, hizmette eşitlik halinde yaşlı bulunanı Yönetim Kurulunun tabii üyesidirler. Yönetim Kurulu nun diğer üç üyesi Büyükşehir Belediye Başkanı nın teklifi ve Đçişleri Bakanı nın onayı ile atanır. Yönetim Kurulu na atanan üyelerin hizmet süresi 3 yıldır. Süresi dolanlar yeniden atanabilirler. Bir üyeliğin herhangi bir sebeple boşalması halinde yerine atanacak olanların DĐSKĐ nin konusuna giren teknik işlerde, yöneticilikte veya işletmecilikte uzmanlaşmış bulunmaları ve uzmanlıklarına uygun yüksek öğrenim görmüş olmaları gerekir. Denetçiler: DĐSKĐ nin işlemleri hizmet süreleri içinde sürekli olarak çalışacak olan iki denetçi tarafından denetlenir. Denetçi seçilebilmek için mühendislik, hukuk, ekonomi ve işletme 19

20 konularından en az birinde yüksek öğrenim görmüş ve uzmanlaşmış bulunmak ve aynı konuda en az 10 yıl görev yapmış olmak gerekir. Denetçilerin hizmet süreleri iki yıl olup, hizmet süreleri sonunda yeniden seçilmeleri mümkündür. Denetçiler DĐSKĐ nin çalışmalarına ilişkin olarak tespit ettikleri eksiklikler, aksaklıklar ve yasa dışı işlemler hakkında raporlarını Genel Kurul a verirler. Raporun bir örneği de bilgi için Büyükşehir Belediye Başkanı na sunulur. Ayrıca, Genel Kurul un Mayıs ayı toplantısında Yönetim Kurulu nun bir yıllık faaliyeti hakkında rapor verirler. Genel Müdür ve Yardımcıları: Büyükşehir Belediye Başkanı nın teklifi üzerine Đçişleri Bakanı tarafından atanır. Genel Müdürün yüksek öğrenim görmüş ve uzmanlık dallarında en az on yıl çalışmış olması gerekir. Genel Müdür Yardımcıları Genel Müdürün teklifi ve üzerine Büyükşehir Belediye Başkanı nın onayı ile atanır. 20