işçiokulu FASİKÜL 18:

Transkript

1 Din nedir, nasıl ele alınmalıdır? Dinin ortaya çıkışı ve toplumsal bir olgu haline gelmesi konusunda farklı kesimlerin farklı açıklamaları bulunuyor. Tarihçiler, sosyologlar, ilahiyatçılar vs. bu alanda farklı tutum ve tanımlara sahip. Dinlerin ortaya çıkışları, yayılmaları ve aralarındaki rekabet dinsel zeminli çatışmaları da beraberinde getirmiştir. Dinlerin yayılmasıyla birlikte baskı, sindirme ve katliamlar tarihte önemli bir yer tutmaya başlamıştır. Aslında bu tür toplumsal dinsel mücadeleler, sınıflar mücadelesiyle birlikte ele alınmalı, bu çatışmaların esas olarak sınıf mücadelelerinin dinamikleri üzerinden şekillendiği bilinmelidir. Din ile siyaset arasında bağ kurulmaya başlandığı zaman, emekçiler açısından farklı bir durum ortaya çıkmaktadır. Bu durum, tarihte de bütün örneklerde görüldüğü üzere sömürücü sınıfların lehine gerçekleşmekte ve bu yüzden emekçiler kendi koşullarını değiştirecek ilerici hamleler yapamamaktadırlar. Sömürü koşullarını değiştiremeyeceğine inanan işçiler daha fazla kaderci olmakta ve dine daha fazla sarılmaktadırlar. Bu durumu, dinci gericiliğin işçi sınıfı üzerindeki etkisi olarak tanımlayabiliriz. Dolayısıyla, dinin siyasete alet edilmesine ve siyasi bir tanım içeren dinci gericiliğe karşı duruş, işçi sınıfı açısından siyasi mücadelenin gündemi haline gelmektedir. Böylesi bir durumda temel olarak dinin siyasal alandan el çektirilmesi, dinin toplumsal iddialarının sınırı gibi başlıklar ön plana çıkmaktadır. Dolayısıyla laiklik, sadece modern/ilerici orta sınıf ile gericilik arasında bir kavga başlığından ibaret değildir ve olmamalıdır. En ileri örneğini Fransız Devrimi nde gördüğümüz burjuva laisitesi, işçi sınıfının iktidar mücadelesinin dinci gericiliğe karşı verilecek kısmı açısından başlangıç noktasıdır. A-Hıristiyan Sendikacılık Burjuva ideolojisinin kendi sistemini toplumsallaştırırken giderek daha fazla kullandığı dinsel motifler sınıflar mücadelesinin ortaya çıkışı ile birlikte yetersiz kalmış ve çeşitli model ve araçlara ihtiyaç duyulmuştur. Bu modellerin ve araçların Türkiye de ve dünyada çeşitli örneklerine rastlayabiliriz. 1

2 çeşitli misyonlarla kurulan Hak-İş tir. Hak-İş, 22 Ekim 1976 tarihinde kurulmuştu. Kuruluşu doğrudan Milli Selamet Partisi (MSP) tarafından yönlendirildi. Dönemin MSP li Çalışma Bakanı Ahmet Tevfik Paksu, Hak- İş kurulmadan birkaç ay önce şu açıklamayı yapmıştı: Milli Selamet zihniyetindeki işçi sendikalarını bünyesinde barındıran bir konfederasyon için çalışmalar başlamıştır. Hak-İş kuruluşunda şu perspektife sahipti: İbadet aşkıyla çalışan sendikalar. Bu anlayış; 1-) İşçi sınıfının bir sınıf olarak mücadelesini reddediyor, 2-) 1 Mayıs ı yahudi bayramı olarak değerlendiriyor, 3-) Sendikanın görevinin, alınterine hürmetkar işveren ve ibadet aşkıyla çalışan işçi yetiştirilmesi olduğunu düşünüyor, 4-) Ambleminde bir fabrika, hilal ve cami bulunuyordu. Ülkemizde ve dünyada dini görünümlü bir sendikacılık hareketini başlatmak ve geliştirmek yolundaki özlemler ve çabalar çoğu dönem etki ve sonuç sağlayabilecek güçte olmuştur. Batı ülkelerinde din adına ortaya konulmuş çeşitli ilkelere bağlı olarak eylemlerini düzenleyen ve dini otoritelerin görüşlerine uymayı amaç edinen işçi sendikaları kurulmuştur. Hıristiyan sendikalar temel olarak 1. Dünya Savaşı nın bitiminden sonra gelişmeye başlamışsa da savaşın başlangıcından önceki yıllarda da bu tür sendikalar kurulmuş bulunuyordu. Almanya, Avusturya, Belçika, Hollanda, Rusya, İtalya, İsveç ve İsviçre, Hıristiyan sendikaların kurulduğu ilk ülkelerdir. Hıristiyan sendikalar kuruldukları ülkelerin çoğunda katolik ve protestan işçileri bir arada temsil etmekteydiler. Hıristiyan sendikacılık yeryüzündeki sendikacılık hareketini, özellikle siyasal fonksiyonları bakımından etkilemiştir. Dini otoriteleri sendikacılıkla uğraşmaya iten nedenler daha çok dinin toplumsal olay ve akımlar çerçevesine giren yanı ile ilgili görünmektedir. Hıristiyanlığın bir toplumsal kurum olarak, toplum içinde varlığını devam ettirmek ve egemen olabilmek için toplumsal sınıf ve öğelerle ilişkilerine bu açıdan yön vermek istemesinde doğal olmayan bir şey yoktur. Hıristiyan sendikacılığın iki temel özelliği bulunmaktadır: Anti-komünizm ve sınıf kavgası fikrinin reddi. Bu genel ilkelerin bir sonucu olarak Hıristiyan sendikalar sermaye ve emek arasındaki uyumlu işbirliğine dayanan bir toplum türünün savunucusu olmuşlardır. Bu sendikalara göre sermaye, üretimi örgütlemek ve yönetmek bakımından gerekli bazı fonksiyonları yerine getirmek özgürlüğüne sahip olmalıdır. B-Hak-İş Hıristiyan sendikacılığın Türkiye deki karşılığı ise 1976 da Süreç içinde değişen Hak-İş 1 Mayıs lara katılıyor, işçi sınıfı deyimini kullanmaya başlıyor, patronlara sürekli veryansın ediyor ve logosunu çark içine yerleştirilmiş zeytin dalı ve hilalle değiştiriyordu. Bu değişim sadece Hak-İş e özgü bir pratik değildi. Daha önce de belirttiğimiz gibi tarihte Hıristiyan sendikacılığının uluslararası temsilcisi Hıristiyan Sendikaları Uluslararası Konfederasyonu (HSUK), 1968 yılında anlayışını ve tüzüğünü aynı şekilde değiştirmiş, Dünya Emek Konfederasyonu adını almıştı. İslamcıların kapitalizmle ilişkisi Yakın bir zamanda 19. Dünya İş Sağlığı ve Güvenliği Kongresi ve Fuarı nın açılışında konuşan Başbakan Erdoğan Batı tarihinde köleliğin kaldırıldığı doğrudur, ancak emek üzerindeki sömürüye hâlâ tam olarak son verildiğini söylemek mümkün değildir ifadelerini kullandı. Aynı konuşmada dünyada yaşanan krize de değinen Erdoğan, yaşanan bu olumsuz gelişmelerin, kapitalizmin geçmişini sorgulamak açısından önemli bir fırsat oluşturduğuna inandığını da söylemişti. İşçilerin 19. yüzyılı aratmayan sömürü koşullarında çalıştırıldığı, kâr hırsıyla işçi sağlığı ve güvenliği için hiçbir adımın atılmadığı, neredeyse her gün yeni bir işçi cinayeti yaşanan bir ülkenin Başbakanı nın bu sözleri tam bir ikiyüzlülük örneği. TEKEL işçilerine domuz diyen, madende ölen işçilerin ölümünü kadere bağlayan, genetik olarak kapitalizmin kâr hırsından vazgeçemeyecek bir hükümetin sömürüye dair konuşması ve düzen eleştirisi yapması samimiyetsizliğini ifade ediyor. İslamcılar kendi düşüncelerini kapitalizmin ve sosyalizmin dışında ve onların alternatifi olarak göstermektedir. Ancak İslamcı anlayışla yönetilen ülkelere baktığımızda kapitalizmin temelini oluşturan ücretli emek sömürüsünün devam ettiğini görüyoruz. 2

3 İslamcılar kapitalist düzendeki mülkiyet ilişkilerini gelir dağılımını ve gelir düzeyini Allah ın takdirine bağlayarak, dünyadaki adaletsizlikleri savunmaktadır. Yine İslamcı düşüncede devletin sosyal devlet olduğu ileri sürülmektedir. Halbuki daha önce de değinildiği gibi önerilen kapitalist düzendir. İslamcıların önerdiği düzen, emekçilerin günümüz koşullarında insanca yaşayabilecekleri bir ülke değil, emekçilerin gereksinimlerinin asgariye indirildiği ve bunun da dinin gerekleri olduğuna herkesin inandırılmaya çalışıldığı bir düzendir. Dinci gericilik işçi sınıfı içinde etkisini nasıl artırdı? Dinci gerici ideoloji, Türkiye Cumhuriyeti tarihinde farklı dönemlerde farklı ağırlıklar taşıdı. Birinci Cumhuriyet in kuruluş sürecinde, 1924 Anayasası nda devletin dini İslam olarak bildirildi ve Hilafet Kurumu kaldırıldı. 3 Mart 1924 te kabul edilen yasayla bütün okullar Eğitim Bakanlığı na bağlandı te Diyanet İşleri Başkanlığı kuruldu. Yine aynı yıl tekke, zaviye ve türbeler kapatıldı de çıkarılan yasayla Türk devletinin dini İslam dinidir ibaresi Anayasa dan çıkarıldı te din dersleri okul programlarından çıkarıldı. Bunlar, cumhuriyetin ilk yıllarında gerici birikime karşı düzeni sağlamlaştırmayı hedefleyen adımlardı. Fakat dinci gericiliğin tehlike olarak görülmesiyle birlikte iktidarın yedeklenmiş gücü ve kaçınılmaz müttefik olarak da düşünülmesi dinci gericiliğe karşı uygulanan politikalarda boşluklar bırakılmasını beraberinde getirmiştir. Bu arada dinci örgütlenmeler de boş durmuyor, gizli faaliyetlerini sürdürüyordu. 25 te Şeyh Sait ayaklanması, 30 da Kubilay olayları yaşandı. CHP nin 1947 deki 7. Kurultayı nda partinin dar laiklik anlayışı eleştirilmeye başlanmış ve bu eleştiriler partinin din politikasında değişikliklere neden olmuştu. Bu değişikliklere gidilmesinin nedeni, atılan kimi adımların devam ettirilememesi ve toplumdaki dinsel örgütlenmelerin gücünün kırılamaması idi. Gericilikle mücadeleye dair politikaların tartışılmaya başlanması ile birlikte dinsel eğilimleri kendi bünyesinde toplayan DP bu dönemde giderek güçlenmekte, dolayısıyla CHP nin toplum üstündeki etkinliği de giderek azalmakta idi. Çok partili yapıya geçiş denemelerinde dinci gericilik, bu anlamdaki zorlamaların önemli bir ağırlığını oluşturmuştur. DP hareketi, kırın temel dinamiklerden birisini oluşturan dinci gericiliği kurumsallaştırmaya başlamış ve tarikat-siyasi parti ilişkilerinin yeşermesinin koşullarını yaratmıştır. İslami ideolojilerin asıl yükselişi temel olarak sermaye birikim modelinin tıkanma sürecine girdiği 80 li yılların sonlarında başlamıştır. Toplumsal muhalefetin kendisini dinsel ideolojilerle ifade etmesinin kolaylığı Türkiye de dinci gericiliği alternatif siyaset haline getirmiştir. Dinci ve muhafazakar partiler arasında fark var mı? Kelime anlamı itibariyle muhafazakâr, tutucu demektir. Yeni olana direnen, eskiyi korumaya çalışan ve değişime direnç gösterenler, muhafazakârlardır. Ülkemizde dinci gericilik, kendisini aynı zamanda muhafazakâr olarak tanımlamakta, bu durum en genel anlamıyla gelenek ve göreneklere bağlılık olarak gösterilmektedir. Ancak Türkiye de muhafazakârlık hiçbir zaman sömürü düzenine karşı bir konumlanışa girmemiştir. Sermaye düzeni ile işbirliğini birinci sıraya yazan muhafazakârlık; aydınlanmacılık, kamuculuk ve sosyalizme her zaman karşı çıkmıştır. Dolayısıyla dinci gericilik ile yolları çakışmıştır. Günümüzde bütün özellikleriyle AKP de cisimleşen dinci gericilik ve muhafazakârlık her anlamıyla kardeş olmuşlardır lere yani dinci gericiliğin yükselişi ve muhafazakar partilerin popülerleşmesine geçmeden önce 1960 sonrasındaki MNP-MSP oluşumlarına göz atmak gerekiyor. Burjuva siyaset yelpazesinin farklı ideolojileri temel alan partiler aracılığıyla yeniden kurulduğu bu dönemde, islami ideolojinin taşıyıcılığına soyunan Milli Nizam Partisi (MNP) de sahnedeki yerini aldı. MNP, 1971 darbesi sonrasında kapatıldı ve 1972 yılında Milli Selamet Partisi (MSP) ismini alarak yeniden kuruldu. MSP nin kuruluş çalışmaları içinde yer alan Necmettin Erbakan, bu partiye resmen 1973 ün Mayıs ayında katıldı, 20 Ekim 1973 te partinin genel başkanı oldu. 14 Ekim 1973 seçimlerinde MSP 1,2 milyon oy aldı, %11 lik bu oyla 48 milletvekiliyle meclise girdi. Kamuoyunda takunyalı parti olarak tanınan MSP, 26 Ocak 1974 te CHP ile koalisyon kurdu ve Necmettin Erbakan Başbakan Yardımcısı oldu. Parti din işlerinden sorumlu dev- 3

4 let bakanlığı, içişleri, adalet, ticaret, gıda tarım hayvancılık, sanayi teknoloji bakanlıklarını aldı. MSP nin laikliğin bekçisi olarak görülen CHP ile ortaklık kurabilmesi, MSP nin burjuvaziye ve devlete, düzene karşı bir tehdit oluşturmadığını göstermesini sağladı. 12 Eylül darbesi ile birlikte MSP nin de kapatılması ve parti yöneticilerinin yargılanması, devletin din politikasında temel bir değişiklik anlamına gelmedi. Yargılanan yöneticiler de zaten bir süre sonra serbest bırakıldılar. Dinsel ideolojilerin kullanımı ve devlet içinde dinci kadrolaşma, 1980 sonrası dönemde derinleşerek sürdü darbesi en genel hatlarıyla sola dönük bir operasyondu ve dirençsiz bir Türkiye yaratmak arzusuyla gerçekleşmişti sonrasındaki ilk yıllar, sermaye sınıfının bu beklentisini karşılar nitelikteydi. Dinci gericilik bu yıllara kadar düzenin yedek gücü olarak kullanılmıştı. Sermaye sınıfının düzen karşıtlarına karşı esas gözdesi ülkücüler gibi görünse de Kanlı Pazar gibi örneklerden hatırlanacağı gibi dinciler komünizme karşı mücadelede kritik yardımcı aktörlerden birisi konumundaydı. Bu dönemde, Türkiye de islamlaştırma kampanyası Erbakan ı imrendirecek ölçülerde tırmandırıldı. MSP nin yerine kurulan Refah Partisi, 90 lı yıllardaki yükselişinde 12 Eylül döneminde işlenen hammaddeyi değerlendirmesini bildi. 12 Eylül ün hemen sonrasında, bütün illeri cunta yönetimini ve amaçlarını tanıtmak maksadıyla ziyaret eden Kenan Evren ayetleri, hadisleri dilinden düşürmedi. O günlerde ilden ile koşarak propaganda yapan Evren, hemen hemen her konuşmasına Kuran dan ya da hadislerden birkaç alıntı yerleştiriyor, irticai faaliyetlerin bile komünizm kaynaklı olduğunu iddia ediyordu. Türkiye de AKP nin imza attığı dönüşüm operasyonunun tarihsel izleri de 12 Eylül 1980 de bulunabilir. AKP, bu dönüşümü sonuna dek götürmüş ve Türkiye siyasetinde dinci gericiliği, sağın ana akımı haline getirmiştir. AKP iktidarı kendisini Menderes DP si ve Özal ANAP ının devamı saymaktadır ve bu bir ölçüde doğrudur. Ancak bu çizgide eksik olan, bir kişi olarak AKP iktidarına eklemlenmeyen Demirel dir. Türkiye nin geleneksel sağ çizgisi, çok partili hayata geçişten bu yana DP-AP-ANAP-DYP şeklinde bir tarihe sahiptir. Bu tarih, 2001 kriziyle son bulmuş, kriz sonrası siyasette AKP sağa tekel olarak doğmuş ve öyle kalmıştır. Bu durum, bilhassa Özal dönemi ANAP kadrolarından önemli isimlerin AKP de kapsanmasıyla da ilgilidir. 4

5 AKP işçi sınıfı için ne ifade etmeli? arasında dalgalı bir grafik çizen ve 12 Eylül e kadar sürekli bir artış gösteren işçi sınıfı hareketlerinin 80 darbesinin ardından kesildiği ve bahar eylemleriyle yeniden hareketlilik gösterdiği, reel sosyalizmin çözülüşü başta olmak üzere kimi sebepler dolayısıyla ise günümüze kadar sustuğu görülmektedir. Bahar eylemlerinde yılda 450 yi bulan grev sayısının, AKP nin iktidara gelişiyle birlikte 25 e kadar düştüğü görülüyor. İşçi sınıfının bu suskunluğu ideoloji ve emeğin köleleştirilmesi parametreleriyle yorumlanabilir lı ve 70 li yılların solla birlikte yükselen işçi sınıfı hareketinin, özellikle reel sosyalizmin çözülüşünün ardından ideolojik bombardımana maruz kaldığını, liberalleşmenin, parçalı kurtuluş modellerinin ve egemen ideolojilerin sınıfı hareketsiz kıldığını söyleyebiliriz. AKP iktidarında olağanüstü bir hızla gerçekleştirilen özelleştirmelerin, sağlık ve eğitimdeki piyasacı dönüşümlerin yıkıcı etkisini hissedebiliyoruz. AKP, siyaseten en sıkıntılı ve meşruiyetinin aşınabileceği dönemlerde dahi sermaye yanlısı politikalarda gazdan ayağını çekmiyor. Türkiye nin tasfiyesi operasyonuna girişirken gücünü halktan aldığı söylemiyle hareket eden bir hükümetin, emekçi halkın giderek yoksullaştığı ve işsizliğin hızla arttığı bir dönemde, bu nedenle büyük bir risk aldığı da söylenebilir. Ancak AKP bu riskin üzerine, halk ve emek düşmanı politikaları yoğunlaştırarak gidiyor. AKP nin bu riski hafifletmek için uzun süredir devam eden minnetçi söylemini unutmamak gerekiyor. AKP nin minnetçi söyleminin gerçek hedef kitlesi işçi sınıfıdır. Ve bu söylemlere karşı, işçi sınıfının karşı bir söylem geliştirmesi zorunludur. İslam ın siyasal yorumunun devletleştiği yeni Türkiye de işçi sınıfının, haklarını savunabilmesinin ve daha yaşanılası bir ülke için mücadele olanaklarını zenginleştirebilmesinin yolu tarihteki sınıf mücadeleleri birikiminden kopmaması ile mümkündür. Bugün devrimci işçi sınıfının birincil görevi kaba siyasi söylemleri unutmak ve zaman kaybetmeden kendi söylemlerini, tarihi referans alarak yeniden üretmektir. Bugünkü devlete karşı kurtuluşumuzun olanakları ancak bu zenginlikte ortaya çıkacaktır. 5

6 TARTIŞMA SORULARI 1. Din nedir? Sosyalistler dine nasıl yaklaşmalıdır? 2. Dinci ve muhafazakar partiler işçiler ve emekçilerin dostu mu? 3. Dinci gericilikle mücadele nasıl yürütülmelidir? 4. Türkiye de demokrasi ve özgürlüklerin gelişmesi adına tarikat ve cemaatlere alan açılmasını talep etmek doğru bir politika mıdır? OKUMA ÖNERİLERİ Faik Bulut, İslam Ekonomisinin Eleştirisi Yıldırım Koç, Şeriatçılar, İşçi Hakları ve Hak-İş 6

7 7

8 8