Ocak Mart Dönemi Sektör Raporu

Transkript

1 2011 Ocak Mart Dönemi Sektör Raporu 0

2 I YILI OCAK MART DÖNEMİ SEKTÖR RAPORU ÖZETİ 2 a) Akaryakıt Pazarındaki Gelişmeler 2 b) Akaryakıt ve Otomotiv Yakıtlarında Vergiler ve İşlem Hacimleri 3 c) Uluslararası Piyasaslarda Ham Petrol ve Ürün Fiyatları 3 d) 2011 Yılı Ocak Mart Dönemi Genel Değerlendirmesi 4 e) Özet Tablo 6 II. AKARYAKIT İSTATİSTİKLERİ 7 a) Motorinler 7 b) Benzinler 8 c) Otomotiv Yakıtları 9 d) Siyah Ürünler 10 e) Akaryakıtlar 11 f) Yağlama Yağları 13 III. DOLAYLI VERGİLER VE SEKTÖREL BÜYÜKLÜKLER 16 a) Otomotiv Yakıtlarında ÖTV Tutarları 16 b) Petrol Sektöründen Sağlanan Dolaylı Vergiler 17 c) Türkiye ve AB de Otomotiv Yakıtlarına Uygulanan Vergiler 17 d) Sektörel Büyüklükler / İşlem Hacimleri 18 IV. PETROL ve AKARYAKIT FİYATLARINA İLİŞKİN GELİŞMELER 19 V. SEKTÖRDEKİ ÖNEMLİ GELİŞMELER 22 a) EPDK Madeni Yağ Tebliği Yayınlandı 22 b) Petroleum 2011 Fuarı gerçekleşti 23 c) Europia Future of Fuel Raporunu Yayınladı 23 d) Avrupa Komisyonu Enerji Direktif Taslağını Yayınladı 23 e) Petrol ve LPG Piyasasının Lisanslı Faaliyetlerindeki Gelişmeler 24 f) Motorlu Taşıt Sayıları 24 g) Diğer Endüstriyel ve Ekonomik Veriler 25 VI. PETDER ÇALIŞMALARI 27 PETDER Atık Motor Yağı Toplama Faaliyetleri 29 VII. KAYNAKÇA 30 VIII. İLETİŞİM VE ÜYE BİLGİLERİ 32 1

3 I YILI OCAK MART DÖNEMİ SEKTÖR RAPORU ÖZETİ: a) Akaryakıt Pazarındaki Gelişmeler: 2011 yılının ilk üç ayında Benzinler, Motorinler ve LPG Otogaz toplamından oluşan otomotiv yakıtları toplam tüketimi 2010 yılının aynı dönemine göre % 4,2 artarak 3,9 milyon ton olarak gerçekleşmiştir Ocak Mart döneminde toplam motorin tüketimi (motorin ve kırsal motorin) 2010 Ocak Mart dönemine göre % 6,1 artarak 3,4 milyon m³ olarak gerçekleşmiştir. Toplam benzin tüketimi 2011 yılı ilk çeyreğinde önceki yılın ilk çeyreğine göre % 6 oranında azalarak yaklaşık 550 bin m³ olmuştur. Otogaz LPG tüketiminin 2010 Ocak Mart dönemine göre yaklaşık % 3,1 oranında artarak 550 bin ton olduğu ve 2011 yılı ilk üç ayında toplam LPG tüketiminin % 1,6 oranında arttığı hesaplanmaktadır yılı ilk çeyreğinde fuel oil ve kalyak türlerinden oluşan siyah ürün tüketimi, geçen yılın aynı dönemine göre % 0,4 azalarak 294 bin ton olarak gerçekleşmiştir yılı Ocak Mart döneminde tüm akaryakıtların toplam tüketimi %4,1 artarak 3,6 milyon ton olmuştur yılının ilk üç ayında Türkiye nin toplam yağlama yağları tüketiminin bir önceki yılın aynı dönemine göre yaklaşık % 21 oranında artarak 114 bin ton olarak gerçekleştiği hesaplanmaktadır. 2

4 b) Akaryakıt ve Otomotiv Yakıtlarından Sağlanan Vergiler ve İşlem Hacimleri: 2011 yılı Ocak Mart döneminde akaryakıt tüketiminden sağlanan dolaylı vergilerin (KDV ve ÖTV) geçen yılın aynı dönemine göre yaklaşık % 10 artarak 8 Milyar TL ye ulaştığı hesaplanmaktadır. Bu dönemde LPG tüketiminden elde edilen dolaylı vergiler toplamının ise % 3 oranında artarak 1,5 Milyar TL'ye ulaştığı, böylece akaryakıt ve LPG sektörlerinden sağlanan dolaylı vergi gelirlerinin bir önceki yıla göre % 8 artarak 9,3 Milyar TL ye ulaştığı hesaplanmaktadır. c) Uluslararası piyasalarda Ham Petrol ve ürün fiyatları : 2010 yılında ortalaması 77,1 $ olarak gerçekleşen Brent tipi ham petrol varil fiyatı, 2011 ilk üç ayında 92,6 $ ile 117 $ aralığında değişim göstererek ortalama 105,1 $ olmuştur. Türkiye için referans kabul edilen Akdeniz Piyasasında benzin ve motorin fiyatları $/ton düzeyine kadar tırmanmış ve üç aylık ortalama benzin fiyatı 921,7 $/ton, motorin fiyatı 922 $/ton, LPG ise 890 $/ton olmuştur. Raporun yayınlandığı günlerde dünya piyasalarında Brent petrolü 127 $/varil seviyesine gelmiş, Akdeniz piyasalarında benzin fiyatları $/ton u aşmış, motorin fiyatları ise $/ton düzeyini geçerek yeni bir rekor kırmıştır yılının ilk üç aylık döneminde Türkiye deki vergisiz akaryakıt fiyatlarındaki artış dünya piyasalarındaki artışın altında gerçekleşmiştir. Türkiye deki pompa fiyatları Akdeniz ülkeleri ortalaması ile uyumlu seyretmektedir : 2010 yılının son döneminde hız kazanan dünya petrol fiyatlarındaki artış, döviz kurlarındaki dalgalanmalar, Türkiye petrol piyasasına da yansımış ve bunun bir sonucu olarak artan pompa fiyatları 2011 yılının ilk üç ayında da Kamuoyunda önemli bir tartışma konusu olmuştur. Bu süreç içinde Türkiye için referans kabul edilen Akdeniz piyasalarında benzin fiyatları %20,5 artarken, bu durum Türkiye deki pompa fiyatlarına %14,7 oranında yansımıştır. Motorin fiyatları ise %30,3 artarken, bu gelişmenin Türkiye deki pompa fiyatlarına yansıması %16,2 seviyesinde kalmıştır. Dolayısı ile, dünya piyasalarında petrol 3

5 ve akaryakıt fiyatlarındaki bu olumsuz gelişmelerin Türkiye akaryakıt piyasalarına fiyat yönü ile yansıması oldukça sınırlı bir düzeyde kalmıştır. Türkiye de İstanbul için dağıtım şirketleri tarafından ilan edilen tavan pompa fiyatlarının ülkemize özgü yasal ve yapısal farklılıklara rağmen, Roma, Atina, Paris, Madrid gibi Tükiye için referans kabul edilen Akdeniz ülkelerinin muadil şehirlerindeki vergisiz istasyon pompa fiyatları ortalaması ile uyumlu seyrettiği görülmektedir. d) 2011 Yılı Ocak Mart Dönemi Genel Değerlendirmesi: 10 Numara yağ ve kaçak/kayıt dışı akaryakıt sorunu devam etmektedir. Ülkemizin bu alandaki vergi kaybı sorunun devam ettiği yaklaşık iki yıllık süreçte 2.0 Milyar TL düzeyini aşmıştır. Soruna teknik önlem olarak EPDK tarafından yayınlanan madeni yağ tebliği sektörde yoğun tartışmalar yaratmış, madeni yağ üretim ve ihracatında sorunlu bir süreç yaşanmıştır : 2010 yılı PETDER Sektör Raporunda 10 numara yağ adı altında yapılan faaliyetlerin büyüklüğünün 2010 yılında 1 milyon ton un üzerinde olduğu, neden olduğu vergi kaybının ise 1,5 Milyar TL düzeyinde olduğu belirtilmiştir. Bu önemli büyüklükteki sorun 2011 yılının ilk üç ayında da aynı şekli ile devam etmiştir. Bu süreçte Şubat ayı içinde yayınlanan EPDK Tebliği, bir taraftan yasa dışı yürüyen 10 Numara yağ faaliyetine engel olmaya yönelik olarak teknik düzeyde önlemler koymaya çalışırken, diğer taraftan ülkemizin madeni yağ üretimi ve ihracatında ciddi sorunlara yol açmıştır. Bu sorunların giderilmesi için girişimler devam etmektedir. Diğer taraftan sektörün 10 numara yağ sorunun asıl çözüm olarak gördüğü madeni yağlar, yağlama müstahzarları ve baz yağlar ile motorinin ÖTV tutarlarının eşitlenerek, bu ürünlerin sınai üretimlerde kullanılması halinde vergi iadesi yönteminin uygulanması talebi Maliye Bakanlığımızdan çözüm beklemeye devam etmektedir. 4

6 1 Nisan 2011 tarihi itibarı ile ülkemizde pompalardan satılan tüm motorin türlerinde kükürt miktarı 10 ppm e inmiştir. AB uygulamaları paralelinde motorin türlerindeki azami kükürt içeriğinin 10 ppm ile sınırlandırılmasına yönelik EPDK tarafından yapılan düzenleme gereği, 1 Nisan 2011 tarihinden itibaren pompalardan kükürt miktarı 10 ppm i aşan motorin satışı tamamen sona ermiştir. Böylece Kurumun AB Direktiflerine uyum kapsamında aldığı bu kararla akaryakıtlardaki kükürt miktarı Türkiye de de birçok AB ülkesi ile eş zamanlı olarak (1 Ocak 2011 tarihi itibarı ile) 10 ppm ile sınırlandırılma süreci sonuçlanmış ve düşük kükürtlü motorine geçiş süreci başarı ile sonuçlandırılmıştır. 5

7 e) Özet Tablo: Ocak Mart Yıllık Tüketimler Fark Değişim Beyaz Ürün Toplamı m ,3% Kurşunsuz 95 Oktanlı m ,5% Kurşunsuz 97 ve Üzeri Oktanlı m ,2% Katkılı Kurşunsuz m ,3% Benzinler Toplamı m ,0% Gazyağı m ,5% Kırsal Motorin m ,0% Motorin ( Düşük Kükürtlü ) m ,5% Motorinler Toplamı m ,1% Beyaz Ürün Toplamı ton ,4% Kurşunsuz 95 ton ,5% Kurşunsuz 97 ve Üzeri Oktanlı ton ,2% Katkılı Kurşunsuz ton ,3% Benzinler Toplamı ton ,0% Gazyağı ton ,5% Kırsal Motorin ton ,0% Motorin ( Düşük Kükürtlü ) ton ,5% Motorinler Toplamı ton ,1% Kalyak ton ,4% Fuel Oil No:6 ton ,4% Siyah Ürün Toplamı ton ,4% Toplam Akaryakıt* ton ,1% Dökme** ton ,3% Tüplü** ton ,0% Otogaz** ton ,1% Toplam LPG** ton ,7% Toplam Otomotiv Yakıtları*** ton ,2% Brent tipi ham petrol ABD $ /varil 77,1 105,1 28,0 36,3% Akaryakıt Tüketimi İşlem Hacmi **** Milyar TL 12,2 14,6 2,4 20% Akaryakıt ÖTV* Milyar TL 5,3 5,6 0,3 6% Akaryakıt KDV* Milyar TL 1,9 2,2 0,4 21% Akaryakıt Toplam Dolaylı Vergi **** Milyar TL 7,2 7,8 0,7 10% LPG Tüketimi İşlem Hacmi**** Milyar TL 3,2 3,5 0,3 9% LPG Toplam Dolaylı Vergi**** Milyar TL 1,4 1,5 0,1 9% Taşıt Yağları ton ,4% Endüstriyel Yağlar ton ,4% Deniz Yağları ve Gresler ton ,8% Toplam Yağlama Yağları ton ,5% * Siyah + beyaz ürünleri ifade etmektedir, ** EPDK LPG Sektör Raporu değerleri kullanılarak hesaplanmıştır. *** Benzin Türleri, Motorin Türleri ve Otogaz Toplamı **** Tüketimlerden ve birim fiyatlardan hesaplanan tahmini değerlerdir Akaryakıt verileri 11 ve Yağlama Yağları verileri 6 dağıtıcıdan gönüllülük esasına göre derlenmiştir. 6

8 II. AKARYAKIT İSTATİSTİKLERİ: a) Motorinler 2011 yılı Ocak Mart döneminde toplam motorin türleri (motorin ve kırsal motorin) tüketimi, 2010 yılı ilk üç ayına göre % 6,1 artarak yaklaşık 3,4 milyon m³ olmuştur. Milyon M 3 18,0 16,0 14,0 12,0 0,2 0,8 1,6 2,7 3,4 4,0 4,9 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 9,7 10,0 11,2 11,5 12,4 12,3 12,5 13,5 13,2 11,9 11,4 1,0 2,2 2,7 0,7 Kırsal Motorin Motorin (Düşük Kükürtlü) Şekil 1: Toplam motorin tüketimi değişimi (Milyon m 3 ) Kırsal Motorin 69% 2010Q1 Motorin (Düşük Kükürtlü) 31% Motorin (Düşük Kükürtlü) 79% 2011Q1 Kırsal Motorin 21% Şekil 2: Kırsal motorin ve motorinin toplam motorin tüketimi içindeki payları (%) 7

9 b) Benzinler 2011 yılı ilk üç ayında toplam benzin tüketimi 2010 ilk çeyreğine göre % 6 oranında azalarak yaklaşık 550 bin m³ (428,000 ton) olmuştur. Bu azalmada, daha düşük ÖTV uygulanması nedeniyle fiyat avantajına sahip olan otogazın benzin tüketiminden artan miktarda pay almasının ve dizel otomobil kullanımındaki artışın önemli bir etkisi bulunmaktadır. Milyon M 3 6,0 5,0 4,0 1,7 1,3 0,6 3,0 2,0 1,0 0,0 1,9 1,0 1,6 0,6 0,4 0,2 1,6 1,2 0,1 0,4 0,1 0,1 0,3 0,3 0,3 0,3 0,2 0,0 2,0 2,3 2,2 2,3 2,4 2,6 2,9 2,7 2,6 2,6 2,5-6,0 % 0,1 0,5 0,5 K. Benzin (RON 95) K. Benzin (RON 97) Katkılı K. Benzin Normal Benzin Şekil 3: Toplam benzin tüketiminin yıllara göre değişimi 2011 yılı başında benzin tüketiminde görülen azalma, LPG otogaz ile benzin arasındaki ÖTV farkının bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Eski tip araçlarda kullanılan katkılı kurşunsuz benzin tüketiminin de büyük oranda azaldığı hatta bitme noktasına geldiği görülmektedir. K. Benzin (RON 95) 90% 2010Q1 K. Benzin (RON 97) 9% Katkılı K. Benzin 1% K. Benzin (RON 95) 91% 2011Q1 K. Benzin (RON 97) 9% Katkılı K. Benzin 0% Şekil 4: Benzin türleri tüketiminin toplam benzin tüketimi içindeki payları 8

10 Milyon Ton c) Otomotiv Yakıtları 2011 yılı ilk çeyreğinde toplam otomotiv yakıtları (benzinler, motorinler ve LPG otogaz) tüketimi, önceki yıl aynı dönemine göre % 4,2 oranında artarak yaklaşık 3,9 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Otomotiv yakıtlarının son on yıllık döneme ait gelişimi aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. Toplam otomotiv yakıtları tüketiminde 2003 yılında başlayan artış eğiliminin 2007 den sonra durduğu görülmektedir yılı sonrası dönemde Türkiye toplam araç sayısında bir artış olmasına rağmen otomotiv yakıt satışlarında bir artış olmaması, 10 numara yağ ve benzeri hileli ürünlerin otomotiv yakıtı olarak yaygın bir şekilde kullanılması ile açıklanabilmektedir. 20,0 18,0 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 1,3 1,2 4,0 3,7 0,0 0,0 1,1 1,1 3,6 2,9 0,0 0,0 1,6 1,8 2,9 2,7 0,2 0,7 1,6 2,6 1,3 2,0 2,1 2,6 2,3 2,3 2,9 2,3 2,5 2,3 2,1 3,4 4,2 6,0 4,0 2,0 0,0 8,2 8,4 9,5 9,7 10,5 10,4 10,6 11,4 11,1 10,1 9,6 4,2 % 0,5 0,5 0,5 0,4 0,8 2,3 1,9 0,6 Kırsal Motorin Benzinler Motorin (Düşük Kükürtlü) LPG Otogaz Şekil 5: Otomotiv yakıtları tüketiminin yıllara göre değişimi Otomotiv yakıtları içerisinde motorin (düşük kükürtlü) ve otogaz LPG nin aldığı pay artmaya, benzin türleri ve kırsal motorinin payı ise azalmaya devam etmektedir. Bu durum aşağıdaki grafikte kendini göstermektedir. 9

11 2010 Ocak Mart 2011 Ocak Mart Motorinler 74% LPG Otogaz 14% Motorinler 75% LPG Otogaz 14% Benzinler 12% Benzinler 11% Şekil 6a: Otomotiv yakıtlarının tüketim payları (%) Benzin - LPG geçişine ilişkin önemli bir gösterge ise benzin otogaz LPG toplamının kendi aralarındaki dağılımında görülmektedir yılında LPG otogaz, LPG otogaz ve benzinin oluşturduğu pazarın % 54 ünü temsil ederken 2011 yılı başında bu oran % 56 ya çıkmıştır Ocak Mart 2011 Ocak Mart LPG Otogaz 54% Benzinler 46% LPG Otogaz 56% Benzinler 44% Şekil 6b: 2010 ve 2011 Ocak Mart dönemleri benzin ve otogaz LPG tüketim payları (%) d) Siyah Ürünler Siyah ürün tüketimi 2011 yılı ilk üç ayında önceki yılın ilk üç ayıına göre % 0,4 oranında azalarak yaklaşık 293 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde kalorifer yakıtı tüketimi, % 5,4 azalarak yaklaşık 94 bin ton, fuel oil no: 6 tüketimi ise % 3,4 artarak yaklaşık 200 bin ton olmuştur. Siyah ürünlerde doğalgazın yaygın olarak piyasaya girişi yüzünden uzun zamandır süregelen azalma 2011 yılı ilk çeyreğinde de devam etmiştir. Yıllara göre siyah ürün tüketimleri değişimi aşağıdaki grafikte gösterilmektedir. 10

12 Milyon Ton 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 1,3 3,8 1,4 2,7 1,0 1,0 0,7 3,9 3,8 3,7 0,6 3,4 0,5 2,4 0,5 2,1 0,4 2,3 0,3 1,6 0,3 0,8 0,4% 0,1 0,1 0,2 0,2 Fuel Oil No:6 Kalorifer Yakıtı Şekil 7: Siyah ürünler tüketiminin yıllara göre değişimi 2010 Ocak Mart 2011 Ocak Mart Fuel Oil No:6 66% Kalorifer Yakıtı 34% Fuel Oil No:6 68% Kalorifer Yakıtı 32% Şekil 8: Siyah ürün türlerinin tüketim payları Fuel oil ve kalorifer yakıtı tüketimindeki azalma tamamen doğalgaz tüketiminin yaygınlaşmasından kaynaklanmaktadır. e) Akaryakıtlar Toplam akaryakıt (benzinler, motorinler, gazyağı, kalorifer yakıtı ve fuel oil) tüketimi 2011 yılı ilk üç ayında % 4,1 oranında artarak yaklaşık 3,6 milyon ton olmuştur. Aşağıdaki grafikten görüldüğü üzere Türkiye nin toplam akaryakıt tüketimi 2007 ve 2008 yıllarında net olarak artmış, 2009 ve 2010 yıllarında ise azalmıştır. Bu gerileme, siyah ürün tüketiminin önemli ölçüde azalması ve 10 numara yağ adı altında yapılan hileli akaryakıt faaliyetlerinin motorin tüketimi üzerindeki etkilerinden kaynaklanmaktadır. 11

13 Milyon Ton 20,0 18,0 16,0 14,0 12,0 10,0 1,3 1,4 3,8 2,7 4,0 3,7 1,0 1,0 3,9 3,8 3,6 2,9 0,7 0,6 0,5 3,7 3,4 2,4 2,6 2,9 2,7 0,2 0,7 1,3 0,5 0,4 2,1 2,3 2,6 2,3 2,3 2,9 0,3 1,6 0,3 0,8 2,3 2,1 3,4 4,2 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 8,2 8,4 9,5 9,7 10,5 10,4 10,6 11,4 11,1 10,1 9,6 4,1% 0,5 0,2 0,1 0,4 0,2 0,1 0,8 2,3 1,9 0,6 Kırsal Motorin Motorin (Düşük Kükürtlü) Benzinler Fuel Oil No:6 Kalorifer Yakıtı Şekil 9: Toplam akaryakıt tüketiminin değişimi Siyah ürünler ve benzin türlerindeki azalma nedeniyle toplam akaryakıt tüketimi içindeki motorinlerin payı artmaya devam etmektedir. Aşağıdaki grafik 2010 da toplam akaryakıtlar içindeki payı %74 olan motorinlerin 2011 Ocak Mart döneminde %75 lik paya ulaştığını göstermektedir Ocak Mart 2011 Ocak Mart Motorinler 74% Siyah Ürünler 14% Benzinler 12% Motorinler 75% Siyah Ürünler 14% Benzinler 11% Şekil 10: Akaryakıt türlerinin toplam akaryakıt tüketimi içindeki payları (%) 12

14 f) Yağlama Yağları Yağlama Yağları (mineral ve sentetik) sektöründeki pazar gelişmeleri ALPET, BP, CASTROL, LUKOIL, OPET, POAŞ, SHELL, TOTAL ve MOIL firmalarının gönüllü katılımı ile PETDER koordinasyonunda sağlanan veriler ile izlenmektedir. Bu şirketlerin toplam madeni yağ pazarı içindeki payı EPDK, PİGM ve Çevre ve Orman Bakanlığı verileri ile yapılan kıyaslamalarla tespit edilmiş ve bu şekilde oluşturulan sistematik ile yapılan hesaplamalara göre 2011 yılının ilk üç ayında toplam yağlama ürünleri tüketimi geçen yılın aynı dönemine göre % 21 oranında artarak 114 bin ton olmuştur. Yağlama yağları pazarındaki bu önemli tüketim artışı, otomotiv sayısındaki artışın yanı sıra diğer sınai ve ekonomik göstergeler ile de uyumludur. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu verilerine göre Türkiye de faaliyet gösteren 286 adet madeni yağ üretim tesisi bulunmaktadır. Şekil 11: 2011 yılı Ocak-Mart dönemi yağlama yağları tüketimi (Bin Ton) 2011 yılının ilk üç aylık döneminde madeni yağ tüketiminin % 49 unu Taşıt Yağları, % 40 ını Endüstriyel Yağlar, % 5 ini Deniz Yağları, % 6 sını ise Gresler oluşturmaktadır. 13

15 Şekil 12: 2011 yılı Ocak-Mart dönemi yağlama yağları tüketimi ürün grubu payları (%) Taşıt Yağları Türkiye toplam taşıt yağları tüketiminin 2011 yılının ilk üç aylık döneminde 56 bin ton olarak gerçekleştiği tahmin edilmektedir. Bu tüketim verisi 52 bin ton olarak gerçekleşen 2010 yılına oranla % 7 artış göstermiştir yılının ilk üç ayında tüketilen taşıt yağlarının 8 bin tonu (% 15) dişli ve transmisyon yağları, 44 bin tonu (%85) motor yağları iken, 2011 yılının aynı döneminde tüketilen taşıt yağlarının 9 bin tonunu (%16) dişli ve transmisyon yağları, 47 bin tonunu (%84) ise motor yağları oluşturmuştur. Şekil 13: 2010 ve 2011 yılları Ocak-Mart Dönemi taşıt yağları tüketim miktarları (Bin Ton) Motor Yağları 2011 yılının ilk üç ayında toplam motor yağları tüketiminin geçen yılın aynı dönemine göre % 2 oranında artarak 47 bin ton olarak gerçekleştiği hesaplanmaktadır. Bu dönemde motor yağlarının toplam yağlama ürünleri içerisindeki payı yaklaşık % 41 olarak gerçekleşmiştir. Motor yağları tüketimine ilişkin karşılaştırmalı grafikler aşağıda verilmekte olup, motor yağı tüketiminin % 21 i binek araçlar, %2 si motosikletler, % 77 si ise ticari araçlar tarafından tüketilmektedir. 14

16 Şekil 14: 2010 ve 2011 yılları Ocak-Mart Dönemi motor yağları tüketim miktarları (Bin Ton) Endüstriyel Yağlar Toplam endüstriyel yağlarının tüketimi 2011 yılının ilk üç aylık döneminde % 40 oranında artarak yaklaşık 46 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde endüstriyel yağlar, toplam yağlama ürünleri içerisinde yaklaşık % 40 lık pay teşkil etmiştir. Endüstriyel yağlar tüketiminin ürün cinslerine göre değişimi karşılaştırmalı olarak aşağıda verilmektedir. Şekil 15: 2010 ve 2011 yılları Ocak-Mart dönemi endüstriyel yağlar tüketim miktarları (Bin Ton) 15

17 Şekil 16: 2011 yılı Ocak-Mart dönemi endüstriyel yağların tüketim payları (%) Özel Ürünler (Antifriz ve Hidrolik Fren Sıvıları) Madeni yağ üretim tesislerinde imalatı yapılan antifriz ve hidrolik fren sıvısı üretimi toplamı bir önceki yılın aynı dönemine oranla %6 oranında artarak 6 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Şekil 17: 2010 ve 2011 yılları Ocak-Mart dönemi antifrizler ve hidrolik fren sıvıları tüketim miktarları (Bin Ton) III- DOLAYLI VERGİLER VE SEKTÖREL BÜYÜKLÜKLER: a) Otomotiv Yakıtlarında ÖTV Tutarları Bilindiği üzere, dolaylı vergiler akaryakıt sektöründe tüketiciye yansıyan pompa fiyatının en önemli bölümünü oluşturmaktadır. Aşağıdaki grafik 2010 yılı ortalaması olarak, otomotiv yakıtlarında TL bazında dolaylı vergilerin (ÖTV+KDV) toplam tutarını göstermektedir ilk üç ayı ortalaması olarak benzinde bir litrelik pompa fiyatının 2,50 TL sini dolaylı vergiler 16

18 Milyar TL oluşturmuştur. Bu tutar motorinde 1,83 TL/lt ve otogazda ise 1,06 TL/lt olarak hesaplanmaktadır. 3,00 TL/lt 2,50 2,50 2,00 0,61 1,83 1,50 1,00 0,50 1,89 0,53 1,30 1,06 0,34 0,72 KDV* ÖTV 0,00 K. Benzin 95 Motorin (D. K.) Otogaz LPG Şekil 18: Pompa fiyatı içerisindeki dolaylı vergiler, * 2011 Ocak Mart dönemi ortalaması (TL/lt) b) Petrol Sektöründen Sağlanan Dolaylı Vergiler: Son altı yıldır, akaryakıt ve LPG sektörlerinden sağlanan dolaylı vergilerin toplamı, toplam tüketimde önemli bir artış olmamasına rağmen, her yıl artış göstermiş ve bu sektörlerden sağlanan dolaylı vergiler 2011 yılı ilk üç ayında 10 Milyar TL düzeyine ulaşmıştır. Aşağıdaki grafikten görüleceği üzere Petrol Sektöründen sağlanan altı yıllık toplam dolaylı vergi gelirinin 200 Milyar TL olduğu hesaplanmaktadır. Akaryakıt ve LPG'den Elde Edilen Dolaylı Vergiler (Milyar TL) 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0, Q1 ÖTV KDV Şekil 19: Akaryakıt ve LPG den sağlanan toplam dolaylı vergilerin yıllara göre değişimi 17

19 Kıbrıs Bulgaristan Lüksemburg Latviya Romanya Litvanya Polonya İspanya Estonya Slovenya Malta Maceristan Avusturya Çek Cumhuriyeti İrlanda Slovakya İtalya EUR 27 Belçika Euro 17 Fransa Portekiz Danimarka Almanya Finlandiya Birleşik Krallık İsveç Hollanda Yunanistan TÜRKİYE AB Taban AB Tavan AB Ortalama 0,53 0,55 0,56 0,58 0,53 0,61 0,61 0,62 0,63 0,63 0,64 0,64 0,72 0,72 0,73 0,78 0,79 0,80 0,75 0,82 0,82 0,83 0,83 0,85 0,87 0,87 0,88 0,90 0,92 0,93 0,97 0,97 /lt 1,15 Dolaylı vergilerin pompa fiyatları içindeki payı oransal olarak son beş yıl içinde benzinde %65-70, motorinde %50-60, oto LPG de %48-51 aralığında hareket etmiştir. c) Türkiye ve AB ülkelerinde otomotiv yakıtlarına uygulanan vergiler: Türkiye deki pompa fiyatlarında en önemli bölümü oluşturan vergilerin AB ülkeleri ile karşılaştırması yapıldığında Türkiye nin bu dönemde de benzinde en yüksek vergi uygulayan ülke konumunun devam ettiği, motorinde ise İngiltere den sonra ikinci konumunu sürdürdüğü görülmektedir. Benzindeki bu durum sadece AB ülkeleri ile sınırlı kalmayıp dünyanın en yüksek vergisinin ülkemizde olduğu görülmektedir. Avrupa Ülkeleri ile güncel karşılaştırmaları gösterir grafik aşağıda verilmiştir. 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 Şekil 20: Avrupa Birliği ülkeleri ve Türkiye de benzinlerdeki vergi miktarları, ( /Lt), ( ) Vergilerin sektör kuruluşları üzerindeki etkileri, yüksek fiyat nedeni ile tüketimin azalması gibi istenmeyen bir sonucu doğurmasının yanı sıra dağıtıcılar üzerindeki bir diğer etkisi ise bu vergilerin finansmanı ile ilgilidir. Türkiye de dağıtım sektörü, yüksek olan dolaylı vergileri (ÖTV ve KDV) peşin ödemekte, bunun geri ödemesini ise pompa satışları üzerinden (kredi kartı, taşıt tanıma, taksitlendirme, vadeli satışlar vb) daha uzun bir süreç içinde tahsil edebilmekte ve bu nedenle verginin finansman maliyetinin yanı sıra finansman riskini de üzerinde taşımaktadırlar. Yüksek vergi ve verginin finansmanı da dağıtım sektörü açısından önemli bir yük teşkil etmekte olup bu durumun da Türkiye-Avrupa pompa fiyatlarına ilişkin karşılaştırmalarda, Türkiye deki dağıtım sektörünün Avrupa dan yapısal farklılıklarının getirdiği etkilerle birlikte dikkate alınması gerekmektedir. 18

20 Milyar TL Milyar TL d) Sektörel Büyüklükler / İşlem Hacimleri: Akaryakıt sektörünün oluşturduğu toplam parasal büyüklük 2011 ilk çeyreğinde de yükselen petrol fiyatlarının sonucu olarak artmaya devam etmiştir. Aşağıdaki iki grafik akaryakıt ve LPG için hesaplanan sektör büyüklüklerini ayrı ayrı ve karşılaştırmalı olarak göstermektedir. Akaryakıt sektöründeki işlem büyüklüğü 2011 yılı Ocak Mart döneminde yaklaşık % 19 artmış ve 15 Milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde LPG sektör büyüklüğü % 9 artarak 3,5 Milyar TL olmuştur. Böylece Akaryakıt + LPG olarak hesaplanan toplam büyüklük ise % 17 artarak 18 Milyar TL ye ulaşmıştır. 20,0 18,0 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 0,5 3,2 11,8 17 % 3,5 14,0 0,5 2010Q1 2011Q1 Beyaz Ürünler LPG Siyah Ürünler Şekil 21: Akaryakıt türlerindeki işlem hacimleri (Milyar TL) 4,0 3,5 3,0 2,5 0,2 1,1 9 % 0,1 1,1 2,0 1,5 1,0 1,9 2,2 0,5 0,0 2010Q1 2011Q1 Otogaz Tüplü Dökme Şekil 22: LPG türlerindeki işlem hacimleri (Milyar TL) 19

21 $/ton $/varil IV. DÜNYADA VE TÜRKİYE DE PETROL VE AKARYAKIT FİYATLARINA İLİŞKİN GELİŞMELER: Dünya Petrol ve ürün fiyatlarındaki gelişmeler: 2010 yılının özellikle son ayları ve 2011 yılının ilk üç ayında dünya petrol fiyatlarının yukarı doğru hareketi daha da hız kazanmış ve akaryakıt pompa fiyatları kamuoyu gündeminde sıklıkla tartışılan bir konu olmuştur. Brent ham petrolü uluslararası piyasalarda 2011 yılına varil başına 95 $ civarında bir fiyat ile başlamış, Raporun yayınlandığı tarihlerde 127 $/varil olmuştur. Ham petrol fiyatlarındaki bu önemli artış ana ürünler olan benzin, motorin ve LPG nin Akdeniz piyasalarındaki fiyatının da hızla tırmanmasına neden olmuş ve 2011 yılı Nisan ayı içinde benzin $/ton, motorin, $/ton, LPG ise $/ton düzeyine çıkmıştır. Petrol fiyatlarındaki bu önemli artış son dönemde döviz kurlarındaki dalgalanmalar ile biraraya gelerek akaryakıt pompa fiyatlarının tekrar yükselmesine neden olmuştur. Aşağıdaki grafik uluslararası piyasalardaki bu gelişmeleri, 2009 yılı başından 2011 yılı Nisan ayına kadar olan süreci kapsayacak şekilde ve haftalık bazda vermektedir. Bu süreç içinde dikkati çeken bir başka eğilim ise, Akdeniz piyasasındaki benzin ve motorinin arasındaki fiyat farkının iyice kapanmasıdır Haftalık Bazda Dünya Akaryakıt Fiyatları max.1161 $/ton maks 127$/Varil Motorin ($/ton) Benzin ($/ton) Brent ($/varil) Şekil 23: Akdeniz piyasalarındaki brent tipi ham petrol, motorin ve benzin fiyatlarının haftalık değişimi. (2009/1 = 2009 yılı 1. Hafta verisi; En son veri noktası 2011/14 ise 2011 yılı Nisan haftasına işaret etmektedir.) 20

22 Dünya piyasalarındaki petrol fiyatlarının Türkiye de pompa fiyatlarına yansıması: Dünya petrol piyasalarında, özellikle Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkelerinde ortaya çıkan siyasi gerilimler nedeni ile artan petrol fiyatları ülkemizde de önemli bir tartışma konusu olmuştur. Bu dönem içinde Türkiye için referans kabul edilen Akdeniz piyasalarındaki ürün fiyatlarındaki değişimin Türkiye deki pompa fiyatlarına olan yansıması aşağıdaki grafikte gösterilmektedir. Bu grafik, 2011 yılının ilk üç ayında uluslararası piyasalardaki fiyat artışlarının pompaya, dünya piyasalarının altında bir ölçüde ve sınırlı bir düzeyde yansıdığını göstermektedir yılının ilk üç aylık döneminde benzinde Akdeniz piyasalarında % 20,5 düzeyinde bir artış gerçekleşirken bu artış pompaya % 14,7 olarak, motorinde ise Akdeniz piyasalarında % 30,3 düzeyinde artış gerçekleşirken bu artış pompaya % 16,2 olarak yansımıştır. Şekil 24: Ocak-Mart 2011 döneminde petrol fiyatları ile Akdeniz piyasalarındaki ürün fiyatlarındaki değişim Bu önemli bilgilere ilave olarak, Türkiye deki vergisiz tavan pompa fiyatlarının Akdeniz ülkelerindeki pompa fiyatları ile karşılaştırmalı gelişimi aşağıdaki grafikte görülmektedir. Bu grafik benzin ve motorinde İstanbul tavan pompa fiyatları ile dört Akdeniz ülkesi İtalya, Fransa, Yunanistan ve İspanya nın başkentlerindeki tavan pompa fiyatlarının (vergisiz olarak) değişimini göstermektedir. Görüleceği üzere Türkiye vergisiz pompa fiyatları, Türkiye deki dağıtım hizmetlerinin bu ülkeler ile farklı yapısal özelliklerinin sonucunda oluşan ilave maliyetlere rağmen, bu ülkeler ile uyumlu ve hatta daha düşük bir seviyede gelişmektedir. 21

23 0,90 0,85 0,80 0,75 Benzin (S95) Vergisiz Tavan Fiyatlar ( /lt) İspanya (Madrid) Fransa (Paris-Lyon) Yunanistan (Atina) 0,70 0,65 0,60 0,55 İtalya (Roma ve civarı) AK-4 Ortalama Türkiye (İstanbul Avrupa Yakası) AB Raporu Şekil 25: Dört Akdeniz ülkesi (AK-4) ve Türkiye için vergisiz benzin pompa fiyatları ( /Lt) 1,05 1,00 0,95 0,90 0,85 0,80 0,75 0,70 0,65 0,60 Motorin Vergisiz Tavan Fiyatlar ( /lt) İspanya (Madrid) Fransa (Paris-Lyon) Yunanistan (Atina) İtalya (Roma ve civarı) AK-4 Ortalama Türkiye (İstanbul Avrupa Yakası) AB Raporu Şekil 26: Dört Akdeniz ülkesi (AK-4) ve Türkiye için vergisiz motorin pompa fiyatları ( /Lt) V. SEKTÖRDEKİ DİĞER ÖNEMLİ GELİŞMELER: a) EPDK Madeni yağ tebliği yayınlandı; 10 Numara yağ tartışmaları devam ediyor: Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu nca 12 Şubat 2011 tarihinde yayınlanan Madeni Yağların Ambalajlanması ve Piyasaya Sunumu na ilişkin Tebliğ ile madeni yağların ithalatı, ihracatı, üretimi, ambalajlanması, etiketlenmesi ve piyasaya sunumunu içeren kapsamlı bir düzenleme yapılmıştır. Düzenleme uyarınca yurt içinde üretimi yapılan ürünlerin Türk Standartlarına uygunluğunun belgelendirilmesi için madeni yağ üreticilerine 2011 yılı 22

24 sonuna kadar süre verildi. Madeni Yağ sektöründe güncellenme ihtiyacı bulunan standartlarla ilgili olarak Türk Standartları Enstitüsü ile ortak çalışmalar devam etmektedir. Ayrıca bu süreçte TSE ve PETDER işbirliği içerisinde Tebliğ, madeni yağ sektörü, üretim, kalite süreçleri ve temel bilgilerden oluşan eğitim çalışmaları da gerçekleşmiştir. Bilindiği üzere Madeni Yağ Tebliğinin yayınlanması ile birlikte, 17 Şubat tarihinde yapılan değişikliğe kadar, madeni yağ üreticileri, Tebliğ deki TSE uygunluk şartı nedeni ile üretim ve ihracatlarını geçici bir süre durdurmak zorunda kalmışlardı. İlk aşamada Kurul TSE uygunluk şartını 1 Ocak 2012 ye kadar uzatmış ve bunu takiben ihracat amaçlı üretimler, diğer markalara yapılan üretimler ve fason üretimler ile ilgili sorunları da Nisan ayı sonunda yayınlanan Kurul Kararı ile çözümlemeye çalışmıştır. Diğer taraftan sektörde etiketleme, bildirim formları ile ilgili bazı sorunlar da devam etmektedir. Yaşanan süreç Tebliğin yayınlanma amacı olan 10 numara yağ adı altında yapılan kayıtdışı çalışmaların önüne geçilmesinde standartlar açısından yeterince etkin olmayabileceğini, buna karşılık yasalara uygun üretim ve ihracat yapan üreticilerin özellikle ihraç amaçlı ürünlerinde veya otomotiv sanayi için ürettikleri standartları olmayan fakat uluslararası şartnamelere ya da özel spesifikasyonlu ürünlerin üretiminde önemli sorunlar yaşanacağı şimdiden kendini göstermektedir. Bu konudaki görüşmeler devam etmektedir. b) Petroleum 2011 Fuarı gerçekleşti: PETDER, üçüncü kez stand açarak katıldığı Petroleum Fuarında, Fuar katılımcılarını, Dernek bünyesinde yapılan çalışmalar ve atık yağ toplama projesinin gelişimi hakkında bilgilendirdi. Fuarın konferans bölümlerinde Türkiye petrol piyasaları fiyat hareketleri ve sorunları boyutunda detaylı olarak tartışıldı. Benzer şekilde madeni yağ ve LPG konularında da yapılan panel ve tartışmalar ile çalışmalar gündeme getirildi. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı, EPDK Başkan ve Kurul üyeleri ile sektör temsilcilerinin yoğun katılımı ile düzenlenen bu etkinliklerde Sektörün genel durumu hakkında değerlendirmeler yapıldı. c) Europia (Avrupa Petrol Endüstrisi Birliği) Future of Fuel for Transport raporunu yayınladı: Europia nın (Avrupa Petrol Endüstrisi Birliği) hazırladığı rapor AB ulaşım sektörü yakıtlarının geleceğine ilişkin iyileştirme politikalarını incelemektedir. Europia nın raporu gelecek poliçe tasarıları için üç önemli konu üzerinde durulması gerektiğinin altını çizmekte. Bunlardan ilki karbondioksit salınımını azaltmak için enerji verimliliğinin sağlanmasını öngörmektedir. Enerji verimliliğini motor verimliliği ile bağdaştıran rapor, yeni teknolojiler, aerodinamik iyileştirmeler ve araç tasarımlarıyla karbon salınımının azaltılabileceğıni vurgulamakta. İkinci maddede düşük karbon değerine sahip yakıtların kullanımının havadaki karbon yoğunluğunu azaltacağı ve bu yönde petrol endüstrisinin yapabileceği çalışmalar ifade edilmektedir. Bu bağlamda rapor, düşük karbon içeriğine sahip olan biyoyakıtların 23

25 kullanımının karbon emisyon seviyesinin düşürülmesi için etkin bir rol izleyeceği yönünde durmaktadır. Son madde olarak rapor, bu yöntemlerin iyi bir ulaştırma sektörü yönetimi ile daha verimli hale geleceğini bildirmekte. Operasyonel değişiklikler ve seyahat ihtiyacının azaltılmasını öngören madde, ulaşım yollarının değişimi (örn. karayolu kullanımından tren yolu kullanımına eğilim), trafik yönetimi, güzergah optimizasyonları ve benzeri yöntemler sayesinde gerçekleştirilebileceğini savunmakta. d) Avrupa Komisyonu Enerji Vergilendirme Direktif Taslağını yayınladı: Avrupa Komisyonu 2003 te yayınlanan enerji ürünlerinin vergilendirilmesine yönelik direktifini revize etmeye hazırlanıyor. Yapılan taslak çalışma ile enerji ürünlerinin karbon dioksit salınımı ve enerji yoğunluğuna göre vergilendirilmesi planlanmaktadır. Bu tasarı farklı amaçlarla kullanılan enerji ürünleri arasındaki vergi aralığını kapatmayı esas almaktadır. Tasarıya göre, kalorifer yakıtı olarak kullanılan enerji ürünleri ve ulaşım amaçlı kullanılan enerji ürünleri yukarıda belirtilen hususlara göre aynı şekilde vergilendirilecektir. Bu bağlamda, ulaşım amaçlı kullanılan motorin, benzin, LPG ve doğalgaz gibi enerji ürünleri de ayrı bir muafiyet altına girmeyecek ve belirlenen iki kıstasa (salınım ve enerji verimliliği) göre vergilendirilecek, herhangi bir enerji ürününün kullanım alanına göre farklı vergilendirilmesi mümkün olamayacaktır. Avrupa Komisyonunun yayınladığı taslak direktif ulaşım amaçlı motor yakıtı olarak kullanılan benzin, motorin gazyağı, LPG ve doğalgazın vergilerini birbirleri ile eşit ve CO2 salınımının tonu başına 20, genel enerji tüketiminin ise 2018 yılına kadar GJ başına da 9.6 olarak öngörüyor. e) Petrol ve LPG Piyasasının Lisanslı Faaliyetlerindeki Gelişmeler: 2011 yılı Mart ayı sonu itibarı ile petrol piyasasında; 4 rafineri, 53 dağıtıcı, 102 depolama tesisi, akaryakıt istasyonu EPDK'dan lisanslı olarak faaliyet göstermektedir. Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) piyasasında ise 67 dağıtıcı, 84 depolama tesisi, otogaz istasyonu EPDK'dan lisanslı olarak faaliyet göstermektedir. Lisanslı otogaz bayiliklerinin yaklaşık % 90'ı akaryakıt istasyonlarında yer almaktadır. f) Motorlu Taşıt Sayıları: TUİK verilerine göre 2011 Ocak ayında adet taşıtın trafiğe kaydı yapılmış, adet taşıtın ise trafikten kaydı silinmiştir. Böylece trafikteki toplam artan araç sayısı adet olmuştur. Otomotiv Sanayi Derneği ve ODD tarafından kamuoyuna yapılan açıklama bu artışın Şubat ayında da devam ettiğini göstermektedir. Ocak ayı sonu itibariyle trafiğe kayıtlı toplam adet taşıtın % 50,1 ini otomobil, % 15,7 sini motosiklet, % 16 sını kamyonet, % 9,2 sini traktör, % 4,8 ini kamyon, % 2,6 sını minibüs, % 1,4 ünü otobüs, % 0,2 sini ise özel amaçlı taşıtlar oluşturmaktadır. Türkiye de trafikteki toplam araç sayısının ve otomotiv yakıtları tüketiminin yıllara göre değişimi sonraki sayfadaki grafikte görülmektedir yılları arasında trafikteki araç sayısı düzenli olarak artış göstermesine rağmen özellikle 2009 ve 2010 yıllarında otomotiv 24

26 yakıtları tüketimi sabit kalmış, kırsal motorin tüketimi ise gerilemiştir. Bu farkın 10 Numara yağ başta olmak üzere yasa dışı faaliyetlerden kaynaklandığı değerlendirilmektedir. 14 Milyon Adet Araç Milyon Ton Otomotiv Yakıtı * Otomobil Minibüs, Otobüs Diğer Otomotiv Yakıtları Kamyon, Kamyonet Şekil 27: Trafikteki araç sayısı* ve otomotiv yakıtları tüketimi değişimi Kaynak: TÜİK, PETDER, * Motosiklet dahil edilmemiş 2011 Ocak verileridir. g) Diğer Endüstriyel ve Ekonomik Veriler: - Doğalgaz Doğalgaz ithalatı 2000 yılından 2008 e kadar sürekli artış göstermiş, 2009 yılında yaşanan krizin etkisiyle tüketim ve ithalat azalmıştır yılının ilk üç aylık döneminde 11 Milyar m3 doğalgaz ithalatı gerçekleşmiş görülmektedir. Yıllara göre doğalgaz ithalatının değişimi aşağıdaki grafikte görülmektedir Milyar M³ *3 Aylık Şekil 28: yılları arası Türkiye doğalgaz ithalatı, Kaynak: EPDK - Ekonomik Göstergeler 2009 yılında yaşanan krizin etkisiyle azalan enflasyon göstergeleri, 2010 yılında özellikle üretim girdilerindeki ve döviz kurlarındaki artışlar nedeniyle biraz yüksek olmuştur. Aşağıdaki grafikte son altı yılın yıllık tüketici ve üretici fiyat endeksine göre hesaplanan enflasyon değerleri görülmektedir. 25

27 % Aylık Ort. % ,6 8,2 9,6 8,8 10,4 8, ,3 4, TÜFE ÜFE Şekil 29: yılları arasındaki enflasyon değerleri (%), Kaynak: TÜİK En önemli makroekonomik göstergeler arasında değerlendirilen büyüme oranları açısından irdelendiğinde ülkemiz ekonomisinin 2010 da pozitif bir yıl geçirdiği ifade edilebilir. Aşağıdaki grafikte yıllık büyüme oranları görülmektedir ,8 6,2 5,3 9,4 8,4 6,9 4,7 8, , ,4-5,7-4,8 Şekil 30: yıllık büyüme oranları (%), Kaynak: TÜİK Türkiye ekonomisinin 2010 yılında % 9 a yaklaşan büyüme göstermesine rağmen akaryakıt tüketiminin neredeyse aynı kalması dikkate değer bir durumdur. Özellikle son yıllardaki bu uyumsuzluk aşağıdaki grafikte görülmektedir. 26

28 % GSYIH'a Göre Büyüme Oranı (%) Otomotivı Yakıtlarının Tüketim Oranı (%) ,7 0,6 6,2 11,6 5,3 0,4 10,3 9,4 8,4 1, Şekil 31: Yıllık otomotiv yakıtı tüketimi ve GSYIH a göre büyüme oranları (%) Kaynak: TÜİK 6,9 4,1 4,7 8,4 0,7 5,5-4,7-2,3 8,9 1,8 Enerjisiz ekonomi olamayacağından hareketle ekonomideki büyüme nedeniyle yakıt tüketimindeki artışın ekonomik ve sınai büyümenin çok gerisinde kalmış olması kaçak, kayıtdışı ve hileli yakıt faaliyetlerinin 2010 yılında arttığının bir başka önemli göstergesi olarak kabul edilebilir. Tamamen 10 numara sorunu ile ilişkilendirilebilecek olan bu durum raporun ilgili bölümlerinde detaylandırılmıştır. 27

29 VI. PETDER ÇALIŞMALARI: PETDER Atık Motor Yağı Toplama Faaliyetleri: Petrol Sanayi Derneği (PETDER) tarafından Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği çerçevesinde 2004 yılından günümüze kesintisiz yürütülen atık motor yağı toplama çalışmaları kapsamında, 2011 yılının ilk üç aylık döneminde bir önceki yılın aynı dönemine oranla % 39 artışla, 5 bin 123 ton atık motor yağı toplanarak lisanslı işletmelerde hammadde, enerji olarak geri kazanılmış veya bertaraf ettirilmiştir yılının aynı döneminde toplanan atık motor yağı miktarı ise 3 bin 678 tondur. Şekil 32: dönemi Ocak-Mart dönemi kümülatif atık yağ toplama miktarı ve sefer sayısı Çevre ve insan sağlığı açısından önemli faydalar sağlanan proje kapsamında, ülke genelinde atık motor yağı bulunan tüm işletmelere bedelsiz olarak hizmet götürülmektedir yılının sadece ilk üç ayında proje için 1.1 milyon TL kaynak kullanılmıştır. 28

30 Şekil 33: 2011 yılı Ocak-Mart dönemi toplanan atık motor yağlarının kaynağına göre dağılımı ATIK YAĞLAR FİDAN OLDU! Petrol Sanayi Derneği; T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı ile imzalanan BİR VARİL BİR AĞAÇ projesi ile, toplanan her bir varil atık motor yağı için bir fidan dikildi. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı ağaçlandırma seferberliği kapsamında, finansmanı PETDER tarafından karşılanan proje ile 2011 yılı içinde, 2010 yılında kamu kuruluşlarından toplanan atık motor yağları için 15 bin fidan dikilmiş, Bakanlık ve PETDER tarafından hazırlanan sertifikalar kurumlara gönderilmiştir. PETDER in toplanan her bir varil atık motor yağı için Bir Varil Bir Ağaç Projesi, çocuklarımıza ve ülkemize daha iyi ve güzel bir çevre bırakmayı hedefliyor. Atık yağların içeriğinde bulunan ağır metaller, ağır hidrokarbonlar, klorlu ve özellikle kanserojen etkisi olan bileşikler çevre ve insan sağlığını tehdit etmektedir. Kontrolsüz ortamlarda yakılan, 10 numara yağ vb. gibi yakıtlara katılan veya çevreye bırakılan atık motor yağları çevre ve insan sağlığına zarar vermektedir. 1 litre atık yağ suya karıştığında 800 bin litre suyu kirletmekte, akaryakıta katıldığında ise neden olduğu kirletici emisyonlar sebebiyle insan sağlığına ciddi zararlar vermektedir. 29

31 VII. KAYNAKÇA: Bu raporda kullanılan akaryakıt verileri toplam pazar payı % 95 in üzerinde olduğu hesaplanan 11 akaryakıt dağıtım firmasının gönüllü katılım esasına göre bağımsız araştırma kuruluşuna verdikleri beyanlarından derlenmiştir. Bu gönüllü veri oluşturma sistematiğine katılmayan akaryakıt dağıtım şirketlerine ait bilgiler için EPDK'dan temin edilen önceki dönem bilgileri kullanılarak hesaplama yapılmıştır. Raporda gönüllülük esasına dayalı olarak şirlketlerin bağımsız denetim kuruluşu aracılığıyla PETDER e verdiği madeni yağ verileri kullanılmıştır. Bu madeni yağ şirketlerinin Pazar payları toplamının Türkiye nin % 65 ini temsil ettiği EPDK, PİGM ve Çevre ve Orman Bakanlığı verileri ile yapılan kıyaslamalarla tespit edilmiştir. LPG sektörüne ait veriler EPDK LPG Sektör Raporundan hesaplanarak elde edilmiştir. Enflasyon, GSMH, TÜFE, kur değerleri, taşıt sayısı ve toplam araç parkı verileri için Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ve Merkez Bankası tarafından halka açık olarak yayınlanan değerler dikkate alınmıştır. Ham petrol fiyatları ve pompa vergi tutarları için kaynak olarak Argus ve Avrupa Komisyonu değerleri kullanılmıştır. Bu raporda kullanılan Türkiye tavan pompa fiyatları EPDK ve şirket web sitelerinden derlenmiştir. Avrupa ülkelerine ilişkin veriler için ise: Fransa verileri: Fransa Sanayi Ekonomisi ve İstihdam Bakanlığı : İspanya verileri: İspanya Sanayi, Turizm ve Ticaret Bakanlığı İtalya verileri: Yunanistan verileri : Yunanistan Maliye Bakanlığı Avrupa Birliği verileri: Avrupa Komisyonu, EC Oil Bulletin, 30

32 Ocak Mart Dönemi Akaryakıt ve LPG Tüketimleri Ocak Mart Dönemi Akaryakıt ve LPG Tüketimleri Q1 2011Q1 K. Benzin 95 m K. Benzin 97 + m Katkılı K. Benzin m Benzinler Toplamı m Gazyağı m Kırsal Motorin m Motorin (Düşük Kükürtlü) m Motorinler Toplamı m Beyaz Ürün Toplamı m K. Benzin 95 ton K. Benzin 97 + ton Katkılı K. Benzin ton Benzinler Toplamı ton Gazyağı ton Motorin ton Düşük Kükürtlü Motorin ton Motorinler Toplamı ton Beyaz Ürün Toplamı ton Kalyak ton Fuel Oil No: 6 ton Siyah Ürün Toplamı ton Toplam Akaryakıt ton LPG Tüplü ton LPG Dökme ton LPG Otogaz ton LPG (tüplü, dökme, otogaz)* ton Toplam Otomotiv (Beyaz Ürün+Otogaz) ton * Tüplü, dökme ve otogaz LPG tüketimleri EPDK'nin raporlarından alınmıştır, 2010 yılı değerleri tahminidir. Şekil 34: Ocak Mart dönemi akaryakıt ve LPG tüketimleri 31

33 VIII. İLETİŞİM VE ÜYE BİLGİLERİ: Petrol Sanayi Derneği Kaptanpaşa Mahallesi, Piyalepaşa Bulvarı, Ortadoğu Plaza, Kat: 5, D: 10, Okmeydanı, Şişli-İstanbul, Telefon: , Faks: Atık Yağ Bildirim Hattı: info@petder.org.tr petder@petder.org.tr Altınbaş Petrol ve Ticaret A.Ş. Belgin Madeni Yağlar San. ve Tic. A.Ş. BP Petrolleri A.Ş. BP Gaz A.Ş. DELTA Akaryakıt Tic. A.Ş. Petline Petrol Ürünleri A.Ş. Petrol Ofisi A.Ş. Shell & Turcas Petrol A.Ş. Shell Gaz Ticaret ve Sanayi A.Ş. Total Oil Türkiye A.Ş. ERK Petrol Yatırımları A.Ş. Mobil Oil Türk A.Ş. Turcas Petrol A.Ş. Turkuaz Petrol Ürünleri A.Ş. 32

34 Son altı yılda seksen bin tonun üzerinde atık motor yağını enerji olarak geri kazandırdık. Atık Motor Yağı Bildirim Hattı: atikyag@petder.org.tr 33