Dokular Dokuların sınıflandırılması ncelenecek preparatların hazırlanma basamakları ncelenecek preparatlar Yanak epitelinden preparat hazırlama 7

Transkript

1 GENEL B YOLOJ LABORATUVARI 3. Laboratuvar: DOKULAR Dokular Dokuların sınıflandırılması ncelenecek preparatların hazırlanma basamakları ncelenecek preparatlar Yanak epitelinden preparat hazırlama 7 Tek hücreli canlılarda doku bulunmazken; alg ve sünger gibi en basit çok hücrelilerde doku ya hiç yoktur ya da çok az farklıla mı tır. Evrimin üst basamaklarına do ru ilerledikçe bütün çok hücrelilerde, canlının çevresiyle daha etkili ileti im kurmasını sa layan özelle mi dokular bulunmaktadır. Bir hayvan ya da bitki olarak tanımladı ımız çok hücreli bir organizma, tek tek hücrelerin rastgele bir araya toplanmı hali olmayıp i birli i içinde olan çok sayıdaki hücrenin olu turdu u birlikteliktir. Çok hücreli organizmalar hücre düzeyinin üzerinde üç temel yapısal düzey sergilerler: 1. Benzer hücreler dokular halinde grupla ır, 2. Farklı dokuların özel bir düzenle bir araya gelmeleri organları olu turur, 3. Organlar organ sistemleri içinde grupla ır. Çok hücreli canlılarda; yapı ve i lev yönünden birbirine benzeyen hücreler ile hücreler arası maddelerden olu an yapıya doku denir. Histoloji. Yunanca histos (doku) ve logos (bilim) sözcüklerinden meydana gelmi tir. Histoloji organizmanın yapısını olu turan hücre, doku ve organların yapısını mikroskobik düzeyde inceleyen bilm dalıdır. Bir dokudan bahsedildi inde aklımıza bu dokuyu olu turan 1. Hücreler ve 2. Hücrelerarası madde (matriks) gelmelidir. Hücreler tarafından sentezlenen bu ara maddenin içeri indeki farklılıklara göre dokuları sınıflandırmak mümkündür. Örne in hücrelerarası maddesi katı olan kemik dokusu, jelatinimsi olan kıkırdak dokusu ve sıvı olan kan dokusu. Dokular 4 esas grup altında incenmektedir. 1. Epitel Dokusu 2. Ba Dokusu

2 3. Kas Dokusu 4. Sinir Dokusu ekil 1. Farklı dokuların bir omurgalı vücudundaki da lımları (Hickman et al, 2006). 1. EP TEL DOKUSU Vücudun iç ve dı tüm yüzeylerini dö eyen salgı bezlerinin büyük bir kısmını olu turan bir dokudur. levleri emme (absorbsiyon), salgılama (sekresyon), ta ıma (transport), bo altım, koruma, kasılma ve duyu alımıdır. Epitel dokusu hücreleri birbiriyle sıkı ili ki halinde oldu undan hücrelerarası madde yokur. Kan, lenf damarı ve sinirler bulunmaz. Epitel dokunun alt kısımlarını dö eyen ve epiteli ba dokusundan ayıran bazal lamina adı verilen geçi bölgesi vardır. Epitel doku 3 alt gruba ayrılmaktadır Örtü epiteli: vücudun dı yüzeylerini ya da vücut bo luklarını kaplar. Hücrenin tabaka sayısına göre tek tabakalı ya da çok tabakalı, hücrelerin ekillerine göre yassı, kübik, silindirik olarak sınıflandırılır.

3 ekil 2. Tek tabakalı silindirik epitel ( nce ekil 3. Tek tabakalı kübik epitel (Böbrek). ekil 4. Çok tabakalı yassı epitel (Deri) Duyu epiteli: örtü epiteli içine yerle mi koku, görme, tat, basınç, sıcaklık duyularının alınmasını sa layan duyu hücrelerinden olu ur Bez epiteli:salgı üreterek salgısını kanla (endokrin bez) ya da bir kanalla (ekzokrin bez) dı ortama (vücut bo lu una) veren dokudur. Tartı ma sorusu: Kan ve lenf damarı bulundurmayan epitel dokusu hücreleri beslenmesini nasıl sa lar? 2. BA DOKUSU Epitel dokusunun hemen altında yer alan, hücreler, fibriller ve zemin maddesinden olu an vücudun eklini sa lamak ve korumaktan sorumlu olan destek dokusudur. Kan, kıkırdak, kemik, ya hücreleri ve fibroblastlar hepsi mezen imal kökenli destek doku hücrelerine örnek olarak verilebilir. Fibrillerin ba dokusundaki miktarlarına ve düzenleni lerine göre sınıflandırmak mümkündür. Pigment dokusu, ya dokusu, mezen imal

4 (embriyonal) ba dokusu, elastik ba dokusu, sıkı ba doku, gev ek ba doku vs. ba doku çe itlerindendir. ekil 5. Gev ek ba doku (Mezenter) ekil 6. Ya dokusu (iç organların etrafı) 3. KIKIRDAK DOKUSU ekil 7. Hiyalin kıkırdak (trake) Kondrosit denen kıkırdak hücreleri, jelimsi bir ara madde ve bu ara maddeye gömülü fibrillerden meydana gelmi tir. Kan damarları ve sinirler bulunmaz. Kondrositler lakün denen bo luklarda tek tek ya da gruplar halinde bulunurlar. Kıkırdak dokusu perikondriyum denen fibröz bir ba doku kılıfı ile çevrilidir. Kondrositler bu kılıfa gelen damarlarından difüzyonla beslenirler. Bu nedenle hücrelerin üremesi ve dokunun onarılması yava tır. 2 tip kıkırdak dokusu bulunmaktadır. Hiyalin kıkırdak, eri kin kaburgalrının gö üs kemi ine (sternum) tutunma bölgesinde, burun kıkırda ında, soluk borusunda (trake) bulunan kollajen fibrillerince zengin bir dokudur. Elastik kıkırdak ise dokuya e ilip bükülebilme

5 özelli i veren elastik fibriller a ına sahip olan memeli dı kula ı, i itme kanalları duvarı, östaki borusunda bulunmaktadır. 4. KEM K DOKUSU Gerçek anlamda destek görevi yapan dokudur. Ara madde organik ve inorganik maddelerden olu ur. Kemik hücreleri olan osteositler lakünlerin içinde yer alır. Lakünler kanaliküli denen kanalcıklar ile ileti im kurar. Kemik kanallarının içinde kan damarları bulunur. Havers kanalı kemik boyunca uzunlamasına yerle mi tir, Volkman kanalları ise enine yerle erek Havers ekil 8. Sert kemik (enine kesit). 5. KAS DOKUSU Kimyasal enerjiyi kasılma ve gev eme yoluyla mekanik i e dönü türen bir dokudur. Miyosit denen kas hücrelerinin içinde miyofilament olarak adlandırılan sitoplazmik proteinler kasılıp gev eme özelli ine sahiptir. Düz kas, tek çekirdek ta ıyan, çizgilenme göstermeyen mekik eklinde hücrelerden olu ur ve istem dı ı hareket eden sindirim sistemi iç duvarında, atardamar, toplardamarda bulunur. Çizgili kas ise çok çekirdekli uzun silindiriktir ve içinde uzunlamasına paralel miyofibriller bulunur, çizgilenme gösterir. skelet sistemi gibi istemli hareketlerden sorumludur. Kalp kası, çizgili kas gibi çizgilenme gösterir ancak miyofibriller paralel de ildir, dallanma gösterir ve tek çekirdeklidir. stem dı ı çalı ır. ekil 9. Düz kas, çizgili kas, kalp kası.

6 Tartı ma sorusu: Çizgil kas dokusunun çok çekirdekli olmasının sebebi ve faydası ne olabilir? 6. S N R DOKUSU Çevreden gelen uyarıları toplayarak bunları sinir merkezlerine ileten ve olu an cevabı organlara götüren, sistemler arasındaki çalı ma düzenini sa layan dokudur. Sinir doku hücresine nöron, nöron gövdesine perikaryon, çıkan kısa uzantılara dendrit, uzun ve genelde tek olan uzantıya akson denir. Sinir impulsları dendritlerden alınıp perikaryona verilir, akson aracılı ıyla da di er hücrelere iletilir. * * * NCELENECEK PREPARATLARIN HAZIRLANI I Bu laboratuvarda incelenecek dokulara ait preparatlar sıçan ya da fare dokularından a a ıda belirtilen basamaklara göre hazırlanmı tır. 1. Eterle öldürülen hayvanlardan istenilen dokular, büyüklü ü 1cm yi geçmeyecek ekilde alınmı tır. 2. Alınan dokuların bozulup çürümesini engellemek amacıyla fiksatif adı verilen tespit edici solüsyona alınıp 8-10 saat tutulmu ve sonrasında % 70 alkole alınmı tır. 3. Yükselen alkol derecelerinden geçirilip parafin bloklar hazırlanmı tır. Mikrotom adı verilen cihaz ile bu bloklardan 5 mikron kalınlı ında kesitler alınıp lama konmu tur. 4. Amaca yönelik olarak seçilen boya ile lamlar boyanmı ve entellan adı verilen yapı tırıcı madde ile lamelle kapatılarak kalıcı doku preparatları hazırlanmı tır. * * * LABORATUVARDA NCELENECEK PREPARATLAR Bu hafta inceleyece imiz preparatlar Hematoksilen & Eosin (H&E) adı verilen boya ile boyanmı tır. Su bazlı olan bu boya ile hücre çekirdekleri mora, sitoplazma ise kırmızıya boyanmaktadır. 1. Sıçan ince ba ırsa ı (Tek katlı silindirik epitel dokusu) 2. Sıçan ya dokusu (Ba dokusu) 3. Sıçan burnu (Hiyalin kıkırdak dokusu)

7 4. Sıçan bacak kemi i (Sert kemik dokusu) 5. Sıçan kol/bacak kası (Çizgili kas dokusu) 6. Sıçan omurili i (Sinir dokusu) * * * YANAK / D L EP TEL NDEN PREPARAT HAZIRLAMA 1. Bir kürdan yardımıyla yanak ya da dil epiteli kazınır. 2. Lam üzerine bir damla su konur ve aldı ınan örnek bu damlanın üzerine bırakılır. 3. Bir lamel ile üzeri kapatılarak mikroskop altında incelenir. KAYNAKLAR 1. Akay M.T., Genel Histoloji 6. Baskı, Palme Yayıncılık, Ankara. 2. Hickman C.P., Roberts L.S., Larson A., Anson H. And Eisenhour D.J., Integrated Principles of Zoology, 13 th Edition, McGrawHill C ompanies, New York.