ORTAÖĞRETİM. Öğretmenin. Ders Notları

Transkript

1 ORTAÖĞRETİM TARİH Öğretmenin Ders Notları

2 II ORTAÖĞRETİM 9. SINIF TARİH (Öğretmenin Ders Notları) EDİTÖR Turgut MEŞE YAZAR Faruk KARA Bütün hakları Editör Yayınevine aittir. Yayıncının izni olmaksızın kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, çoğaltılması ve dağıtımı yapılamaz. ISBN / TARİH / Sertifika No: KAPAK TASARIMI Editör Yayınevi Dizgi Ekibi SAYFA TASARIMI Editör Yayınevi Tasarım Ekibi BASKI VE CİLT Aydan Web Tesisleri ANKARA Editör Yayınevi, Data Yayınlarının bir markasıdır. İLETİŞİM Zübeyde Hanım Mah Sok. No: 12/A Altındağ (İskitler) /ANKARA (Evliya Çelebi İlköğretim Okulu Yanı) Tel: Fax: ÖN SÖZ Sevgili Öğretmen ve Öğrenciler, Ortaöğretim kurumlarında Tarih öğretiminin amaç ve kazanımları, öğrencinin ulusal ve evrensel tarihi tanıması, yorumlaması, bunları hayatla yüzleştirmesi ve birbiriyle münasebetleri bakımından değerlendirmesi gibi yeterliliklere ulaşabilmesi etrafında yoğunlaşmıştır. Bu kazanımların sağlıklı bir şeklide vücuda gelmesi ancak planlı ve sistemli bir tarih öğretimi ile mümkün olacaktır. Milli Eğitim Bakanlığı bünyesindeki resmi ve özel ortaöğretim okullarında okutulan Tarih ders kitapları öğretmen ile öğrenci arasındaki bilgi paylaşımının öğrenci üzerinde hedeflenen sonuçlara ulaşmasına yönelik etkinliklerden oluşmaktadır. Tarih öğretmenlerimiz çok iyi bilirler ki bu etkinliklerin sağlıklı bir sonuç doğurabilmesi için öncelikle ön bilgiler i temin etmek gerekir. Bu ön bilgilerin sağlam ve güvenilir kaynaklardan temin edilmesi, bol örneklerle zenginleştirilmesi günümüzde başlı başına bir ihtiyaç halini almıştır. Elinizde bulunan bu kitapçıkta, 9. Sınıf Tarih ders kitabında ön görülen konular kitabın içindekiler bölümü esas alınarak A dan Z ye sunulmuştur. Konu anlatımı ile kitaptaki etkinlikler birebir örtüşmektedir. Bilgi notları resim ve şemalarla görsel bir estetik kazanmıştır. Böylece tecrübeli tarih öğretmenlerimizin ders notları öğretmen ve öğrenciler için etkili bir yardımcı kaynak haline getirilmiştir. Öğretmen ve öğrencilerin metin analizini yaparken bilgi bakımından donanımlı ve hazır olmaları dersin zevkle işlenmesine ve somut başarıların filiz vermesine katkıda bulunacaktır. Bu kitapla tüm öğretmen ve öğrencilerimizin bilgi paylaşımında büyük bir atılım gerçekleştireceğinden hiç kuşkumuz yok. Ders notlarını eğitimin hizmetine sunan tüm tarih sevdalısı öğretmenlerimize sonsuz teşekkürler Editör Yayınevi

3 İÇİNDEKİLER III İÇİNDEKİLER ÜNİTE 1 TARİH BİLİMİ Tarih Bilimine Giriş Tarihin Tanımı Tarih Biliminin Özellikleri Tarih Biliminin Konusu Olay - Olgu Tarih Biliminin Yöntemleri Tarihin Tasnifi (Sınıflandırılması) Zaman ve Takvim Türklerin Kullandığı Takvimler Tarih Öğrenmenin Önemi Tarihi Bilgilerin Değişebilir Özelliği Tarih Yazıcılığı Tarihin Yararlandığı Bilim Dalları Etkinlikler Çözümlü Konu Testi Cevaplı Konu Testi ÜNİTE 2 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR Tarihi Çağlara Giriş Tarihi Çağlar Tarih Öncesi Çağlar İlk Çağ Uygarlıkları Mezopotamya Orta Asya Mısır Uygarlığı İran Uygarlığı Hint Uygarlığı Çin Uygarlığı Doğu Akdeniz Uygarlıkları Anadolu Uygarlıkları Ege ve Yunan Uygarlığı Roma Uygarlığı Bizans Uygarlığı Etkinlikler Çözümlü Konu Testi Cevaplı Konu Testi ÜNİTE 3 İLK TÜRK DEVLETLERİ Türklerin Tarih Sahnesine Çıkışı Türk Adının Anlamı Türklerin İlk Ana Yurdu Türk Göçleri ve Sonuçları Orta Asya da Kurulan İlk Türk Devletleri Asya Hun İmparatorluğu Kavimler Göçü Feodalizm Avrupa Hun İmparatorluğu Göktürk Devleti II. Göktürk Devleti Uygur Devleti Diğer Türk Devletleri İlk Türk Devletlerinde Kültür ve Medeniyet Devlet Yönetimi Sosyal Yaşam Dini Yaşam Ordu Hukuk Ekonomi Bilim ve Sanat Yazı, Dil ve Edebiyat Etkinlikler Çözümlü Konu Testi Cevaplı Konu Testi

4 IV ÜNİTE 4 İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI İslamiyet Öncesi Dünyanın Genel Durumu İslamiyet in Doğuşu Hz. Muhammed in Hayatı Hz. Muhammed Dönemi Siyasi Olaylar...68 Dört Halife Dönemi Emeviler Dönemi Endülüs Emeviler Devleti Beni Ahmer Deleti Abbasiler Devri İslam Kültür ve Medeniyeti Devlet Yönetimi Ordu Sosyal ve Ekonomik Hayat Yazı, Dil ve Edebiyat Bilim Sanat Etkinlikler Çözümlü Konu Testi Cevaplı Konu Testi ÜNİTE 5 TÜRK İSLAM DEVLETLERİ Türklerin İslamiyet e Girişi Talas Savaşı Türklerin İslamiyet e Hizmetleri Mısır da Kurulan Türk Devletleri İlk Türk - İslam Devletleri Türk - İslam Devletlerinde Kültür ve Medeniyet Devlet Yönetimi Ordu Hukuk Sistemi Sosyal Hayat Ekonomik Hayat Dil ve Edebiyat Bilim Sanat Etkinlikler Çözümlü Konu Testi Cevaplı Konu Testi ÜNİTE 6 TÜRKİYE SELÇUKLULARI Anadolu Türk Tarihi Türklerin Anadolu ya Akınları Anadolu da Kurulan İlk Türk Beylikleri Anadolu da Kurulan Diğer Türk Beylikleri Anadolu (Türkiye) Selçuklu Devleti Anadolu Beylikleri Dönemi Türkiye Selçuklularında Kültür - Medeniyet Devlet Yönetimi Ordu ve Donanma Toprak Yönetimi Hukuk Sistemi Sosyal ve İktisadi Hayat Din ve İnanış Dil ve Edebiyat Sanat Haçlı Seferleri Etkinlikler Çözümlü Konu Testi Cevaplı Konu Testi

5 1 1. Nİ E Rİ İLİ İ Tarihin Tanımı 1. TARİH BİLİMİNE GİRİŞ Tarih; insanların geçmişteki her türlü faaliyetlerini, olayların birbirleriyle olan ilişkilerini, sebep-sonuç belirterek, yer ve zaman göstererek belgelere dayalı, ob ektif olarak inceleyen bir bilim dalıdır. Kavimler Göçü ÖRNEK UYGULAMA Kavimler Göçü nün Sebepleri: Büyük Hun İmparatorluğunun parçalanmasından sonra Asya nın batı kesiminde oturan Hunların batıya göç ederken, önlerine çıkan barbar kavimleri batıya doğru sürmesi sonucu birçok topluluğun yer değiştirmesidir. Kavimler Göçü nün Sonuçları: Roma İmparatorluğu doğu ve batı diye ikiye ayrıldı (395) Avrupa da feodalite re imi (derebeylik)ortaya çıktı. İlk Çağ bitti. Orta Çağ başladı. Skol stik düşünce yayılmıştır. Avrupa 100 yıl karışıklık içinde kalmıştır. Avrupa nın bugün ki milletleri meydana geldi Yer: Hazar Denizi ile Karadeniz in kuzeyi ve Avrupa Zaman: 375 ( 4. yy) Belge: O dönemden kalma arkeolo ik buluntular, yazılı belgeler, sözlü kaynaklar, harita ve resimler. Ob ektif Yaklaşım: Olayı değerlendirirken olayın meydana geldiği dönemin şartları dikkate alınmalı ve olay tarafsız olarak de- ğerlendirilmelidir. Şimdiki şartlarda kavimlerin yaptıkları hak ihlali olarak değerlendirilebilir ama o dönemdeki şartlarda belkide kavimleri bu duruma iten açlık, kuraklık veya siyasi baskılardı.

6 2 9. SINIF TARİH (Öğretmenin Ders Notları) Tarih Biliminin Özellikleri Geçmiş olayları inceler. Belgelere dayanır Ob ektiftir. Yer ve zaman belirtir. Sebep sonuç ilişkisi verir. Deney ve gözlem yapılamaz. Olay meydana geldiği devrin şartlarına göre değerlendirilir. Araştırma mümkün olduğu kadar olayın geçtiği yerde yapılır. Tarih Biliminin Konusu İnsanların her türlü faaliyetleri tarihin konusunu oluşturur. Daha geniş anlamda tarih, mişte yaşayan insanların siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik vb. faaliyetlerini konu edinir. Bügeçyük depremler, tufanlar, kuraklıklar, göçler, salgın hastalıklarda tarihin ilgi alanına girer. Olay - Olgu Hayat içinde tek tek meydana gelen değişmelere olay denir Olayı olgudan ayıran diğer önemli bir özellik ise olayın başlangıç ve bitiş tarihinin belli olmasıdır. Olay kısa sürede olup biter. Anadolu nun fethi, Kurtuluş Savaşı olaydır. Olgu aynı türdeki olayları bir bütün olarak anlatmak için kullanılan bir kavramdır. Olgu olaya göre daha soyut ve geneldir. Olguda belli bir yer ve zaman söz konusu değildir. Olgu uzun bir zaman diliminde oluşur. Anadolu nun Türkleşmesi ve Türkiye nin çağdaşlaşması olgudur. Tarih Biliminin Yöntemleri a, Tarama (Kaynak arama) Tarihe kaynaklık edebilecek her türlü bilgi ve verilerin bulunması aşamasıdır. Tarihi bir olayla ilgili bilgi veren her türlü malzeme kaynak adını alır. Kaynak Kaynaklar oluştuğu döneme ve tarihçinin kullanım önceliğine göre iki guruba ayrılır: Birinci elden kaynaklar: Tarihi olayın geçtiği döneme ait her türlü belgedir. İkinci elden kaynaklar: Olayın geçtiği döneme yakın ya da o dönemin kaynaklarından yararlanılarak meydana gelen eserlerdir. Tarihi kaynaklar bilgi veren kaynağın ve malzemenin türüne göre şu şekilde sınıflandırılır. Yazılı kaynaklar: Ferman mühür, para, gazete, kitabe, tablet Sözlü kaynaklar: Destan, efsane, hikaye, şiir Kalıntılar: Arkeolo ik buluntular taş, toprak, kemik, madenden yapılmış eşyalar, mezarlar, heykeller Çizili, sesli ve görüntülü kaynaklar: CD, film, fotoğraf, resim

7 TARİH BİLİMİ 3 b. Tasnif (Sınıflandırma): Toplanan verilerin bir sistem d hilinde sınıflandırılması aşamasıdır. Sınıflandırmadan sonra eserin yazım planı yapılır. c. Tahlil (Çözümleme) Elde edilen verilerin kaynak ve bilgi yönünden yeterli olup olmadığının kontrol edilmesi aşamasıdır. Sınıflandırılan bilgiler değerlendirmeye alınır. Bilginin nesnelliğine ve güvenirliğine dikkat edilir. d. Tenkit (Eleştiri) Toplanan verilerin gerçekliği ve bilgi açısından güvenirliliğinin tespit edildiği aşamadır. Her bir yazarın olaya farklı bakması, algılaması ve farklı anlatması mümkündür. Bu nedenle yazılı kaynakların doğruluk derecesi, güvenilirliği, yazıldığı tarih, yazarı, aynı olaydan söz eden farklı kaynaklar arasında uyum ve uyumsuzluk tenkit aşamasında araştırılır. İç Tenkit Yaz ar görüşlerinin eser üzerindeki etkileri araş- tırılır. Veri len bilgilerin farklı kaynaklarda ne şe- kilde yer aldığına bakılır. Tenkit Dış Tenkit Eserin adı, yazarı, basıldığı yer ve basım tarihi tespit edilir. Belgelerin orijinalliği, tarihi vb. yönleri araştırılır. e. Terkip (Sentez) Toplanan verilerin birleştirilerek sonuca ulaşılması aşamasıdır. Bu aşamada olaylar değişik açılardan incelenerek sonuca ulaşılır. Bilgiler sıraya göre yapılandırılıp tespit edildikten sonra eksikliği duyulan bilgiler tamamlanır fazlalık teşkil eden bilgiler ise çıkarılır. Daha sonra eserin yazımına geçilir. Tarihin Tasnifi (Sınıflandırılması) Tarihi olayları iyi bir şekilde incelemek ve öğrenmek için zamana, mekana ve konuya göre bir sınıflandırma yapılmıştır. a. Zamana Göre Tasnif: Bu sınıflandırmaya göre tarih, çağ ve yüzyıl gibi zaman dilimlerine ayrılmıştır. Zaman dilimlerine ilk Çağ, yüzyıl gibi farklı isimler verilmiştir. Tarihin çağlara ayrılmasında evrensel nitelikteki olaylar göz önünde bulundurulmuştur yazının bulunması, Kavimler göçü, İstanbul un fethi, Fransız ihtilalı gibi. Herhangi bir yüzyılda veya çağda dünyanın her yerinde aynı siyasi, sosyal, kültürel özelliklerin görülmesi beklenemez.

8 9. SINIF TARİH (Öğretmenin Ders Notları) 4 Milattan Önce yüzyıl yüzyılın ilk yarısı çeyrek yüzyılın ikinci yarısı çeyrek çeyrek çeyrek Milattan Sonra yüzyıl yüzyılın ilk yarısı çeyrek çeyrek yüzyılın ikinci yarısı çeyrek çeyrek b. Mekana Göre Tasnif: Belli bir coğrafi bölge incelenir. Kıtaların, ülkelerin, bölgelerin, şehirlerin tarihi söz konusudur. Örneğin Asya Tarihi, Türkiye Tarihi, Amasya Tarihi c. Konuya Göre Tasnif: Toplumların siyasi, sosyal, ekonomik, hukuki, dini, kültürel yönlerinin ayrı ayrı incelenmesi söz konusudur. Örneğin dinler tarihi, hukuk tarihi, kültür tarihi, tıp tarihi.

9 TARİH BİLİMİ 5 Zaman ve Takvim Tarih biliminde olayların oluş sırasını belirleme ihtiyacı belli zaman dilimlerinin oluşturulmasında etkili olmuştur. Tarihin yüzer yıllık bölümlere ayrılmasıyla yapılan bölümlenmeye yüzyıl denmiştir. Tüm insanlığı etkileyip önemli bir olay ile başlayıp yine önemli bir olayla biten, siyasi, sosyal, ekonomik yönden benzerlikler gösteren dönemlere ise çağ denmiştir. Olayların oluş sırasını belirleyen çizelgelere takvim denmiştir. Güneş yılı ve ay yılı olmak üzere iki çeşit takvim vardır. İlk güneş takvimini Mısırlılar (365 gün), ilk ay takvimini ise Sümerler(360 gün) oluşturmuştur. Mısırlılar tarafından güneş yılı esasına göre oluşturulan takvim Roma döneminde ülyen Takvimi daha sonraları Gregoryen Takvimi adını almıştır. Zaman içerisinde kullanımı yaygınlaşarak günümüze kadar ulaşmıştır. Bugün dünya genelinde bu takvim kullanılmaktadır. Türklerin Kullandığı Takvim Çeşitleri : 12 Hayvanlı Takvim: Güneş yılı esaslıdır. Her yıla bir hayvan ismi verilir 12 aydan oluşur. 1 yıl 365 gün 5 saattir. Türklerin kullandığı ilk takvimdir. Hicri Takvim: Ay yılı esaslıdır. İlk kez Hz. Ömer zamanın da kullanılmaya başlanmıştır. Hicret başlangıçlıdır (622). 1 yıl 354 gündür. Ülkemizde 1926 da kaldırılan bu takvim günümüzde sadece dini ay ve günlerin belirlenmesinde kullanılmaktadır. Celali Takvim : Büyük Selçuklu Devleti nde Melikşah tarafından yaptırılmıştır. Bir yıl 365 gün 6 saat olarak kabul edilmiştir. Başlangıç tarihi olarak 1079 yılı kabul edilmiştir. Güneş yılı esaslıdır. İran kökenlidir. Rumi (Mali) Takvim : Güneş yılı esaslı bir takvimdir. Bir yıl 365 gün 6 saat olarak kabul edilmiştir. Osmanlılarda 1839 yılından itibaren mali işlerde aksama olmaması için kullanılmaya başlanmıştır. Sadece ekonomik alanda kullanılmıştır. Başlangıç tarihi olarak Hicret kabul edilmiştir.