SLAM ORDULARININ ANKARA YA AKINLARI

Transkript

1 SLAM ORDULARININ ANKARA YA AKINLARI Bizans mparatoru Herakleios, ran l Sasaniler karfl s nda büyük baflar lar kazanmas na ra men slâm ordular n n Bizans topraklar nda ilerleyiflini önleyemedi. slam ordular 624 de Bedir savafl n kazanm fllar ve Bizans n savaflç ordular n Ecnâdeyn (634) ve Yermük (636) savafllar nda a r yenilgiye u ratm fllard. Suriye ve Filistin Bizans n elinden ç km fl, birkaç y l sonra da bütün el-cezîre bölgesi ve M s r n önemli bir k sm müslümanlar taraf ndan zaptedilmifltir (640). Herakleios un ölümünü k sa bir aile çat flmas takip etti. Sonunda duruma torunu II. Konstans hâkim oldu. Bu devrede Bizans, h zla ilerleyen slâm fetihleri karfl s nda Tunus içlerine kadar Kuzey Afrika y kaybetti, Anadolu da ise Kayseri, Nevflehir ve Ni de bölgesi Müslümanlar n hücumuna u rad. K br s ve Rodos adalar n n Müslümanlarca zapt ndan sonra 655 te yap lan ilk büyük deniz savafl n da (Zâtü s-savar ) kaybeden Bizans n Do u Akdeniz deki üstünlü ü tamamen sars ld. Halife Hz. Osman n 656 da flehit edilmesinden sonra 661 de de Hz. Ali nin flehit edilmesi Müslümanlar n hamle gücünü azaltm fl, bu durum da Bizans n ifline yaram flt r. fiam Emeviye Camii (2004, A.E.) EMEV LER Emeviler zaman nda Bizans üzerine yap lan ak nlar h z kazand. Muâviye nin valili i zaman nda bafllat lan gazalar, hilâfete geçmesi ile daha da h zland. Muaviye, Bizans a karfl düzenli, y ld rma ve fetih amaçl askeri seferler planlad. 663 ten itibaren her y l Anadolu içlerine ak nlar yap ld. 664 y l nda Abdurrahman b. Halid b. Velid komutas nda bir ordu, k sa bir süre Ankara y iflgal etti. Ayr ca Büsr b. Ebi Ertat, Malik b. Ubeydullah ve Malik Hubeyre gibi komutanlar Ankara flehrini muhasara edip, flehri ele geçirdiler. 668 de II. Konstans n o lu IV. Konstantinos Bizans taht na geçer geçmez, halife Muaviye de bir ordu haz rlayarak, Sufyan b. Avf el-ezdi baflkomutanl nda, Anadolu üzerinden stanbul üzerine gönderdi. slam ordusu Kad köy e kadar ilerlemifl ve ertesi y l Muaviye nin o lu Yezid komutas nda gelen takviye kuvvetlerle stanbul Bo az geçilerek stanbul u kuflatm flt r. Bütün yaz de- 97

2 Emeviler döneminde Ankara flehit olan Seyyid Hüseyin Gazi nin Türbesi (2006, A.E.) vam eden kuflatma sonbaharda kald r lm flt r. Hz. Muhammed in hicret s ras nda evinde misafir olarak kald Hz. Ebû Eyyûb el-ensârî, ilerlemifl yafl na ra men bu sefere kat lm fl ve kuflatma s ras nda vefat ederek surlar önüne defnedilmifltir. 680 de halife Muaviye vefat etti ve yerine o luyezid b. Muaviye geçti. 685 y l nda IV. Konstantinos un erken ölümü üzerine genç yaflta tahta o lu II. Justinianos ç kt. Ayn y l Emevi hilafetinede Abdülmelik b. Mervan geçti. Emevilerin iç kar fl kl klar ndan istifade eden II. Justinianos, Emevilere karfl savafl açt. Halife Abdülmelik b. Mervan ise para vererek Bizans sald r lar n durdurdu ve II. Justinianos ile sulh yapt. II. Justinianos, slam ordular na karfl kullanmak üzere Selanik civar nda bulunan büyük bir Slav nüfusu Anadolu ya (Bithinia eyaletine) yerlefltirdi. 693 de halifenin kardefli Muhammed b. Mervan, Sivas yak nlar nda büyük bir Bizans ordusunu ma lup etti. II. Justinianos un slam ordular na karfl savaflmak üzere yerlefltirdi i Slavlar, Müslümanlar taraf na geçti. II. Justinianos ise tafl d ad n büyüklü ü kendisinde kompleksler do urmufl, dengesizli i, zorbal a varan sert idaresi onu taht ndan etmifl ve 695 te burnu kesilerek K r m a sürülmüfltür. II. Justînianos, 705 y l nda geri dönerek Bulgarlar n yard m yla taht n yeniden ele geçirmiflse de düflmanlar ndan intikam al- 98

3 mak hususunda çok ileri gitmesi, hem kendisinin hem de Herakleios hanedan n n sonu olmufltur. Halife I. Velid b. Abdülmelik zaman nda Mesleme b. Abdülmelik taraf ndan y llar aras nda Anadolu içlerine yo un ak nlar yap lm flt r. Bu ak nlarda, Ankara Hüseyingazi da nda türbesi bulunan Seyyid Hüseyin Gazi nin flehit oldu u tahmin edilmektedir. Bizans saray, y llan aras nda ihtilâller ve anarfli içinde ç rp n p dururken bundan faydalanan slâm dünyas oldu. Halife Süleyman b. Abdülmelik zaman nda ve Mesleme b. Abdülmelik komutas ndaki slam ordular, 715 y l nda bütün güçleriyle bir daha stanbul u kuflatt lar. ki y l devam eden kuflatma, Ömer b. Abdülazîz in halife olmas yla kald r ld. Kuflatma s ras nda ordu kumandan Mesleme b. Abdülmelik in iste iyle bugünkü Perflembepazar nda bir mescid yapt r lm flt r. III. Leon un ( ) kurdu u ve IX. yüzy l bafl na kadar hüküm süren Isauria hanedan, Bizans tarihinde ilginç bir rol oynam flt r. III. Leon un 726 y l nda bafllatt tasvir k r c l k (ikonoklasm), yani aziz ve Meryem tasvirlerini tahrip etme hareketi, yüzy ldan fazla sürmüfl ve ancak kanl mücadelelerden sonra sona ermifltir. Tasvir k r c l k hareketinin do uflunu Bizansl larla daimî temas halinde bulunan slâm n etkisine ba lamak, genellikle kabul edilen bir gö- stanbul Eyüpsultan Camii (2005, A.E.) 99

4 Gaziantep Ömeriyye Camii (2005, A.E.) Suriye, Ömer b. Abdülaziz Türbesi (2004, A.E.) rüfltür. Tasvir k r c l k hareketiyle, aziz resimlerine ibadetin kaleleri haline gelmifl olan manast rlar n ve bunlara ba l keflifllik müessesesinin kudret ve nüfuzu k r lmak istenmifltir. Ancak Roma kilisesi Bizans imparatorunun tasvir k r c hareketini kabullenmedi. Bu sebeple inanç bak m ndan do u ile bat aras ndaki z tl k daha belirgin hale geldi. Bununla beraber papal k, Langobardlar n talya da artan bask s na karfl Bizans n yard m na muhtaç oldu undan, önceleri bu tasvir k r c faaliyeti sadece sert bir flekilde protesto etmekle yetindi. Ancak Bat Hristiyan âleminin Bizans a k zg nl k - sa bir süre sonra Germenler in Bat Roma mparatorlu u nu ilân ederek papal da himayelerine almalar ile aç kça su yüzüne ç kacak, bunun sonucunda bat ve do u Hristiyan dünyas birbirine düflman hale gelecektir. stanbul kuflatmas n n baflar s zl, Müslümanlar n her y l Anadolu ya yapt klar ak nlara son vermifl de ildi. Do u cephesinde y llarca süren savafllar ancak III. Leon un Akroinon da (Afyonkarahisar yak nlar ) bir Müslüman ordusunu bozguna u ratarak (740] kazand baflar ile durdurulabilmifltir. Destanlara konu olan büyük slâm kahraman Seyyid Hüseyin Gazi nin o lu Seyyid Battal Gazi nin bu savaflta flehit düfltü- ü rivayet edilir. Bu savafl takip eden y llarda slâm dünyas nda ç kan iç kar fl kl klar, hiç flüphesiz Bizans n yarar na oldu. Emevî Devleti nin y k l fl ve Abbasî hâkimiyetinin kuruluflu ile (750) son bulan iç mücadele devresi, Anadolu da slâm fetihlerinin h - z n kesti. 182 ABBAS LER Emevî Devleti nin y k l fl ile slam ordular n n Bizans üzerine yap lan ak nlar durmufl, babas n n yerine tahta V. Konstantinos ( ) ç km fl, Bizans n do u s n r nda sükunet bafllam flt r. 749 y l nda Ebu l-abbas Abdullah, y k lan Emevi saltanat n n yerine Abbasi devletini kurarak, halifeli ini ilan eder ve 750 de Endülüs hariç bütün slam ülkelerinin tan mas ile hilafet i kesinleflir. Bizans n yan s ra slam ordular, Bat Türkistan da yeni bir askeri güçle karfl lafl rlar. Bu askeri güç, Çinlilerdir. Çinliler de Türklerle mücadele halinde idi. slam ordular n n bu bölgede üstünlük sa layan ak nlar karfl s nda Türkler ve Çinliler, slam ordular na karfl bazen ittifak yapm fllarsa da baflar l olamam fllard r. 751 de slam ordular ile Çinliler aras nda Talas flehri yak nlar nda befl gün süren çetin bir savafl n son gününde Karluk Türkleri slam ordular n n yard m na gelmifl ve Çinlilere arkadan sald rm fllar, iki atefl aras nda kalan Çin ordusunun büyük bir k sm savafl meydan nda kalm fl, yirmibin esir b rakarak Kao Sien- 100

5 tch de kaçm flt r. Talas savafl, Türk, slam ve dünya tarihi bak - m ndan yeni bir dönemin bafllang c olmufltur. Böylelikle slam ordular ile Türkler aras nda dostane iliflkiler bafllam fl ve Türkler kalabal k gruplar halinde slam dinini kabul etmifllerdir. Bizans kral V. Konstantinos ise Balkanlar da tehdit edici bir güç haline gelen Bulgarlar a karfl arka arkaya seferler yaparak baflar lar kazanm fl, tasvir k r c l k hareketi de en fliddetli bir flekilde yürütülmüfltür. V. Konstantinos un Hazar hakan n n k z ile evlili inden do mufl olan o lu IV. Leon ( ) ise k sa süren saltanat nda her ne kadar babas n n ve dedesinin din siyasetini benimseyerek devam ettirdiyse de daha l ml davran r. Bu s rada Abbasi hilafetine Mehdi geçer ve 776 da bir ordu haz rlayarak Anadolu içlerine gönderir. Bu ordu Bizans n önemli bir flehri olan Ankara ya kadar gelir. IV. Leon un ölümünden sonra o lu VI. Konstantinos ( ) imparator olur. Yafl küçük oldu u için idareyi annesi rene eline al r. rene znik te bir konsil toplayarak 787 de tasvir k r c l k hareketine son verir. Bir süre sonra da ordunun sevgisini kaybetmifl bulunan o lu VI. Konstantinos u öldürterek iktidara tek bafl na sahip olur slam ordular n n ak nlar sonucu harap olan Ankara Kalesi, Bizansl lar taraf ndan yeniden onar l r (2005, A.E.) 101

6 ( ). Halife Mehdi ise o lu Harun Reflid komutas nda bir orduyu 782 y l nda stanbul üzerine gönderir. Üsküdar a varan slam ordusu, rene den büyük miktarda cizye almak flart yla bar fl yapar. Harun bu seferdeki baflar s dolay s yla Reflid ünvan n alm flt r. mparatoriçe rene için müslümanlarla yap lan bu bar fl antlaflmas oldukça onur k r c yd ama mecbur kalm flt. rene, bu anlaflma geregi üç y l süreyle iki taraf aras nda savafl duracak ve her y l dinar Müslümanlara haraç ödeyecekti. 786 da Harun Reflid, Abbasi hilafetine geçer ve Müslümanlar için Alt n ça bafllam fl olur. Abbasî ordular yeniden Anadolu ak nlar na bafllar ve Harun Reflid 797 de Abdülmelik b. Salih komutas nda bir orduyu Ankara üzerine gönderir. mparatorluk tekrar büyük haraç ödemek suretiyle Abbâsîler le bar fl imzalar. Abbasi hilafetine Mu tas m geçmifl, ordunun önemli komutanl klar na da Türk as ll komutanlar getirilmiflti. Bu komutanlar n önemlileri Afflin, Aflnas ve Boga el-kebir idi. 838 de halife Mu tas m nda kat ld büyük bir ordu, Ankara üzerine yürüdü. Afflin ayr bir koldan, halife Mu tas m ayr bir koldan ve Aflnas da öncü birlik olarak Ankara da buluflmak üzere hareket ettiler. Bizans kral II. Mikhail in ölümünden sonra yerine o lu Theophilos ( ) geçti. Mu tas m n geliflini ö renen Theophilos, bir ordu ile Eskiflehir e geldi ve burada karargah kurdu. Abbasî ordusunun bir k sm na komutanl k eden Türk komutan Afflin ile mparator Theophos, bugünkü Kazova da karfl laflt lar. Afflin, Bizans mparatorunu burada ma lup etti ve Ankara kalesini teslim ald. Di er slam ordular da gelerek Ankara da birlefltiler ve ordu yeniden tanzim edildi. Ordu bir hafta kadar Ankara da kald (22 Temmuz 1938). Halife Mu tas m n bulundu u slam ordusu, Bizans mparatorluk ailesinin do um yeri olan Amorion (Ammûriye) üzerine yürüyerek on iki günlük bir kuflatmadan sonra flehri 12 A ustos ta zaptetti. Bu olay Bizans ta büyük korku yaratt. mparator Theophilos, kap ld endifle duygular içinde müslümanlara karfl yard m rica etmek üzere Fransa ve Venedik e elçilerini gönderdi ise de fayda etmedi. slam ordular bol miktarda ganimet ve esir alarak geri döndü. mparator Theophilos un ölümünden sonra tasvir k r c l k hareketi kesin olarak biter, bu ak m n do urmufl oldu u dinî kargafla sona erer, Bizans Devleti nde kültür bak m ndan büyük bir ilerleme devri bafllar, stanbul saray nda yeniden aç lan yüksek okul, fikir ve sanat merkezi olur, bunu siyasî ve askerî yükselme ve kudretlenme devri takip eder. Theophüos un o lu III. Mikhail ( ) tahta ç kt nda henüz küçük bir çocuk oldu undan idareyi önce annesi Theodora, daha sonra day s Bardas yürütür. Abbasi halifesi Mütevekkil, Bizans üzerine yap lacak ak nlar için Türk as ll Vas f et-türki yi görevlendirir ve 862 de slam ordular yine Ankara yak nlar na kadar gelir