SU ÜRÜNLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİNDE AKUAPONİK UYGULAMALARI

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "SU ÜRÜNLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİNDE AKUAPONİK UYGULAMALARI"

Ebru Kaldırım
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 SU ÜRÜNLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİNDE AKUAPONİK UYGULAMALARI Murat KERİM Serap USTAOĞLU TIRIL Sinop Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi,Sinop ÖZET Canlıların yaşamsal faaliyetlerinde suyun önemi çok büyüktür. Buna rağmen, son yıllarda özellikle yanlış ve bilinçsiz kullanım sonucu içilebilir kullanılabilir su kaynakları giderek kirlenmekte ve suyun değeri her geçen gün biraz daha artmaktadır. Bu nedenle mevcut su kaynaklarının korunmasına ve doğru kullanımına yönelik araştırmalar her sektörde yoğunluk kazanmaktadır. Akuakültürde sağlıklı balık yetiştirebilmek için temiz suya olan ihtiyaç büyüktür. Ancak akuakültür faaliyetleri sırasında oluşan atık ürünler de su ortamında göz ardı edilemeyecek bir kirlilik yükü oluşturmaktadır. Özellikle karasal ortamlarda yarı kapalı ya da kapalı devre sistemlerde balık yetiştiriciliğinde balıkların metabolik aktiviteleri sonucu ortaya çıkan atık ürünlerin doğal ortama direkt karışımını önlemek ya da azaltmak için akuaponik adı verilen balık bitkisel ürün entegre sistemleri kullanılabilmektedir. Anahtar kelimeler: Akuakültür, Akuaponik, Balık Bitki Entegre Sistemleri GİRİŞ Dünyadaki toplam su miktarının % 96 sından fazlasını tuzlu su (1386 milyon km 3 ), geriye kalan yaklaşık % 4 lük kısmını ise tatlı su oluşturmaktadır. Bu tatlı suyun yaklaşık % 70 lik kısmı buz ve buzulların içine hapsolmuştur. Geriye kalan % 30 u ise yeraltındadır. Diğer bir ifadeyle dünyadaki tatlı su miktarı oldukça sınırlıdır. Bu sınırlı su kaynaklarına karşı, hızlı nüfus artışıyla birlikte dünyadaki su tüketimi her geçen yıl artış göstermektedir. Bu yüzden dünyada yaklaşık 1,4 milyar kişi yeterli içme suyuna sahip değildir. Dünyadaki toplam su tüketiminin yaklaşık % 70 i tarım, % 22 si sanayi ve % 8 i içme ve kullanma amaçlıdır. Türkiye de ise, temiz ve tatlı su kaynaklarının % i tarımda, % si sanayide, % sı içme ve kullanma amaçlı evsel kullanımda tüketilmektedir (Anonim 2009a). Dünyadaki ve ülkemizdeki su kaynaklarının miktarı ve kullanım alanları rakamlarla böyle ifade edilirken, insanların bilinçsiz ve yanlış kullanımı, 1

Buna rağmen, son yıllarda özellikle yanlış ve bilinçsiz kullanım sonucu içilebilir kullanılabilir su kaynakları giderek kirlenmekte ve suyun değeri her geçen gün biraz daha artmaktadır.

2 plansız endüstrileşme, evsel endüstriyel ve kimyasal atıkların doğaya salınımı gibi ciddi sebeplerden ötürü içilebilir ve kullanılabilir su kaynakları hızla kirlenmektedir. Bu olumsuz durum su ürünleri sektörüne de yansımış ve su ürünlerinde kullanılan suyun korunması için bazı önlemler alınmasına gerek duyulmuştur. Su ürünleri kanununda da yer alan işletmelerin kapasitelerine göre çökeltme havuzu yapması veya arıtma tesisi kurması bu önlemlerden bazılarıdır (Anonim 2009b). Bu yasa sayesinde kullanılan suyun doğaya zarar verebilecek kirleticilerden arındırılması amaçlanmaktadır. Bunların dışında aynı amaç için çeşitli sistemler de geliştirilmiştir. Akuaponik ve hidroponik (topraksız tarım) uygulamaları bu sistemlerden bazılarıdır. Bu sistemler giderek önem kazanmakta ve hızla yaygınlaşmaktadır. Özellikle su ürünleri sektörünü ilgilendiren akuaponik sistemi; akuakültür ve hidroponik sistemlerin birleşimi olarak tanımlanır (SFETCU ve diğ., 2008). Şekil 1 de bu sistemlerden bazı bölümler görülmektedir. Şekil 1. Bazı akuaponik sistemler ve işleyişi (Anonim 2009h,i,j). AKUAPONİK in TARİHÇESİ Akuaponik in ilk örneğinin, Azteklere ait olan Chinampa adlı tarım metodu olduğu tahmin edilmektedir (Şekil 2) (Anonim 2009c). Bazı araştırmacılara göre ise ilk örneği Mısırlılar a aittir (Anonim 2009d). Bu metot, Çin ve Tayvan gibi uzak doğu ülkelerinde uzun yıllardan beri, çiftlik artıklarının besin olarak kullanıldığı su basmış pirinç tarlalarında balık yetiştiriciliği şeklinde yapılmaktadır (Anonim 2009e). Batıda ise, New Alchemy Enstitüsü nde atık su yönetiminde bitkisel üretimin kullanılması üzerine yapılan çalışmalarla başlamıştır. Bu araştırmalarda, balık atıklarının bitki üretiminde gübre olması fikrinden yola çıkılmıştır. Akuaponik üzerine ilk makaleler 1970 li yıllarda yayınlanmaya başlanmış olup, 1974 yılında, The Journal of New Alchemists dergisinin 2. ve 3. sayılarında William McLarney tarafından Balık Havuzlarının Verimli Sularıyla Bahçe Bitkilerinin Sulanması ve Balık Havuzlarının Verimli Sularıyla Bahçe 2

Su ürünleri kanununda da yer alan işletmelerin kapasitelerine göre çökeltme havuzu yapması veya arıtma tesisi kurması bu önlemlerden bazılarıdır (Anonim 2009b).

3 Bitkilerinin Sulanması Üzerine Denemeler adlı makaleler yayınlanmıştır (Anonim 2009f) yılında ise Kuzey Karolayna Üniversitesi nde domates ve diğer bitki türleri ekilmiş olan kum biyofiltre içinden tilapiya havuzlarından gelen atık suyun geçirildiği sistemle bilinen ilk kapalı devre akuaponik sistem oluşturulmuştur (Anonim 2009e). Şekil 2. Akuaponik in ilk örneklerinden Chinampa ve gelişmiş bir sistem örneği (Anonim 2009 k,l) AKUAPONİK SİSTEM VE SU ÜRÜNLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİ Su ürünleri yetiştiricilik tesislerinin çevreye etkileri incelendiğinde en büyük rolü, yem ve yeme bağlı atıkların oynadığı görülmektedir. Üretim işletmelerinde balık türü göz önüne alınmaksızın suya bırakılan atıklar başlıca üç grup altında toplanabilir. Bunlar: 1 Tüketilmeyen yemler, 2 Sindirilemeyen yem bileşenleri ve 3 Çözünmüş boşaltım ürünleridir (Tekinay ve diğ., 2006). Akuakültürde kullanılan su, zamanla bu üç etki altında kirlenir ve fosfor, amonyak, askıdaki katı madde miktarı artar, çözünmüş oksijen miktarı azalır (Ayık ve diğ., 2006). Bu etkileri azaltmak amacıyla akuaponik sistemler geliştirilmiştir. Akuaponik, akuakültürde kullanılan suyun hidroponik sistemlerde kullanılmasına dayalı bir uygulamadır. Bu sistemdeki temel amaç akuakültürde kullanılan suyun kirlilik yükünün azaltılması ya da tamamen yok edilmesidir. Balık yetiştiriciliğinde kullanılan su besleyici elementler bakımından oldukça zengindir. Bu suyun hidroponik sistemlere verilmesiyle bitkiler besleyici elementlerden faydalanırlar. Su, bitkiler tarafından filtre edilir ve bitkiler yetiştiricilik ünitesinin arıtma ünitesi görevini görür. Bitkiler tarafından arıtılan suyun kirlilik yükü azalmış olur. Sistem, akuakültürde kullanılan suyun borular vasıtasıyla bitkilerin yetiştirildiği tanklara getirilmesi ya da borulara 3

devre akuaponik sistem oluşturulmuştur (Anonim 2009e). Şekil 2.

4 bitkilerin konulacağı kadar genişlikte delikler açılıp buraya yerleştirilmesi şeklindedir (Backyard Aquaponics, 2007). Şekil 3. Akuaponik sistemde bitkilerin yerleştirilmesi (Anonim 2009m) AKUAPONİK SİSTEMLERDE KULLANILAN BAZI BALIK VE BİTKİ TÜRLERİ Akuaponik sistemlerde özellikle tatlı suda yaşayan bitki ve balık türleri kullanılır. Bu sistemlerde kullanılan balık türleri arasında, Maccullochella peelii peelii (Morina Balığı), Bidyanus bidyanus (Gümüş Levrek), Macquaria ambigua (Altın Levrek), Salmo trutta fario (Dere alabalığı), Salmo salar (Atlantik salmonu), Perca fluviatilis (Tatlı su levreği), Oncorhynchus mykiss (Gökkuşağı alabalığı), Ctenopharyngodon idella (Ot sazanı)), Hypophthalmichthys molitrix (Gümüş sazanı), Koi ve tilapya (Oreochromis sp) sayılabilir. Akuaponik sistemlerde kullanılan en yaygın balık türü tilapyadır. Akuaponik sistemlerde kullanılan bazı bitki türleri ise şunlardır: İtalyan Fesleğeni, Mor Fesleğen, Tayland Fesleğeni, Çin Maydanozu (Kişniş Otu), Frenk Maydanozu, İtalyan Maydanozu, Frenk Soğanı (Sarımsak), Limon Otu, Nane, Dere Otu, Su Teresi, Marul, Roka, Yabani Marul (Hindiba), Kırmızı Marul, Muhabbet Çiçeği, Güneğik, Kıvırcık Lahana, Ispanak, Uzak Doğu Marulu, Çin Lahanası, Tatsoi, Horozibiği Çiçeği, Çin Ispanağı ve Çiçekli Lahanadır. Bu sistemlerde kullanılan en yaygın bitki türü marullardır. Ayrıca domates, salatalık ve biber de yaygın olarak kullanılmaktadır (Anonim 2009g). 4

5 Şekil 4. Akuaponik sistemlerde kullanılan balık ve bitki türlerine örnekler (Anonim 2009n,o,p,r) AKUAPONİK SİSTEMLERİN AVANTAJ ve DEZAVANTAJLARI AVANTAJLARI 1. Sistemdeki suyu geri dönüşüm yoluyla yeniden kullanarak mevcut suyun korunması sağlanır. 2. Doğal balık atıkları ile bitkilerin gübrelenmesi sağlanır. 3. Bitkilerin üretimi için gerekli tarım alanlarının işgali azaltılır. 4. Bitkisel üretim için çevrede kaplanan alanın azaltılması sağlanır. 5. Akuaponik uygulamaları, besinin, üreticiden tüketiciye ulaşana kadar geçen sürenin azaltılmasını ve ürünün satış noktalarına yakın yerlerde yetiştirilmesini mümkün kılar. DEZAVANTAJLAR 1. Akuaponik uygulamalarında, sistemin kurulacağı yerin sağlanması, tanklar, su tesisatı, pompalar ve benzeri materyallerin temini yüksek maliyet gerektirebilir. 5

Bitkilerin üretimi için gerekli tarım alanlarının işgali azaltılır. 4. Bitkisel üretim için çevrede kaplanan alanın azaltılması sağlanır. 5.

6 2. Bu sistemlerde, üretim esnasında elektrik kesintisi, boruların tıkanması gibi sorunlar balıkların ölümüyle sonuçlanabilir. Bu sorunların bertarafı için sürekli gözlem ve kontrol zorunludur. 3. Akuaponik sistemler, insan gücüne, teknolojiye, su/ortam sıcaklıklarının ayarlaması ve su sirkülasyonun sağlanması için ortam koşullarının kontrolüne bağlıdır. (Anonim 2009f). KAYNAKLAR Anonim 2009a, su sorunu/duenyada su/ Anonim2009b, Anonim 2009c, Anonim 2009d, Anonim 2009e, Anonim 2009f, Anonim 2009g, Anonim2009h, content/uploads/2009/04/aquaponic_cycle.jpg Anonim 2009i, the answer to sustainable farming Anonim2009j, Anonim 2009k, Anonim2009l, Anonim 2009m, Anonim 2009n, su baliklari ve avlanma sekilleri/35 ot sazani ctenopharyngodon idella/ Anonim2009o, fish.jpg 6

KAYNAKLAR Anonim 2009a,http://www.wwf.org.tr/su/rakamlarla su sorunu/duenyada su/ Anonim2009b, http://209.85.129.132/search?q=cache:757mugb9ivcj:faolex.fao.org/docs/texts/tur20575.

7 Anonim2009p, Anonim 2009r, tarim nedir nasil yapilir nelere dikkatedilmeli Ayık, Ö., Atamanalp, M., Kocaman, M., Kocaman, B., Sapaca Deresi (Erzurum, Uzundere) üzerinde kurulan alabalık üretim çiftliklerinin dere suyu ve çevreye etkileri üzerine bir araştırma. 1. Balıklandırma ve Rezervuar Yönetimi Sempozyumu, 7 9 Şubat 2006, Antalya: Backyard Aquaponics, Aquaponics magazine for the backyard enthusiast, Issue 1 35 s. Tekinay, A.A. Öztürk, Ş., Güroy, D., Çevik, N., Yurdabak, F., Güroy, B.K., Özdemir, N Göllerde yapılan balık yetiştiriciliğinin çevresel etkileri. 1. Balıklandırma ve Rezervuar Yönetimi Sempozyumu, 7 9 Şubat 2006, Antalya: Sfetcu, L., Cristea, V., Oprea, L., Nutrients dynimic in an aquaponic recirculating systems for sturgeon and lettuce (Lactuca sativa) Biotehnologii, Vol. 41 (2), Timişoara. production. Lucrari Ştiintifice Zootehnie şi 7

Balıklandırma ve Rezervuar Yönetimi Sempozyumu, 7 9 Şubat 2006, Antalya: 501 507. Backyard Aquaponics, 2007. Aquaponics magazine for the backyard enthusiast, Issue 1 35 s. Tekinay, A.A. Öztürk, Ş.

Benzer belgeler

Su Ürünleri Dergisi (2016)

http://www.egejfas.org Su Ürünleri Dergisi (2016) Ege Journal of Fisheries and Aquatic Sciences, 33(4): 381-388 (2016) DOI: 10.12714/egejfas.2016.33.4.12 ARAŞTIRMA MAKALESİ RESEARCH ARTICLE Ot sazanı (Ctenopharyngodon