GELENEKSEL NİĞDE EVLERİ GİRİŞ DÜZENLEMELERİ * ÖZET

Transkript

1 - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, p , ANKARA-TURKEY GELENEKSEL NİĞDE EVLERİ GİRİŞ DÜZENLEMELERİ * Huriye ALTUNER *** ÖZET Bu çalışmanın amacı, Niğde geleneksel konut mimarisinin giriş düzenlemelerini gruplandırmak, cephe düzenlemesi içindeki yerini belirlemek, Niğde ve çevresindeki bölgede oluşan ortak bezeme anlayışı içinde değerlendirmektir. Bunun için öncelikle yapıların ana girişlerinin, yapıların hangi bölümünde yer aldığı ve neye göre bu konumun seçildiği belirlenmiştir. Daha sonra ise konutların giriş düzenlemeleri, yapıya doğrudan girişin sağlandığı düzenlemeler ve avlu- bahçe girişleri olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Niğde geleneksel konutlarındaki giriş düzenlemeleri, anıtsal kapı geleneği içinde yer alan ve ev sahibinin zenginliğini, yaşam tarzını, inancını vb. gösteren bir mimari elamandır. Konutların bahçe ve avlu girişleri, günlük ihtiyaçların karşılanmasında kolaylık sağlamak için genellikle çift kanatlıdır ve boyutu buna göre ayarlanmıştır. Giriş düzenlemelerinde en dikkati çeken unsur, doğrudan yapıya geçişi sağlıyorsa, üst kısmında, giriş holünü (taşlığı) aydınlatacak bir pencerenin yer alması; avlu, bahçe ya da avlumsu bahçeye açılıyorsa, üstte alınlık tarzı bir üçgen kısmın bulunduğu ve bunun hemen altında tepeden aşağıya, sağ ve sola doğru akışı sağlayan, geometrik formlu, profillendirilmiş taş silmeli bir düzenlemenin bulunmasıdır. Yapıyı, dolayısıyla ev halkının günlük yaşamanı, sokaktan ayıran yüksek duvarların ortasında beliren bu düzenlemeler, zemin kat seviyesinde yapının anıtsallığının ve güzelliğinin bir simgesi olarak ilk dikkati çeken unsurdur. Niğde geleneksel konutları, içinde değerlendirildiği, taş malzemenin ustaca kullanıldığı Türk konut geleneğine uygun bir anlayışa sahiptir. Özellikle Kapadokya bölgesi konut mimarisiyle büyük benzerlik göstermektedir. Konut giriş düzenlemeleri küçük farklılıklar dışında bu yörede aynı şekildedir ve ortak bir beğeninin ürünüdür. Bu beğeni yaklaşık 18 yüzyıldan başlayarak 20 yüzyılın ilk yarısına kadar olan süreçte inşa edilen diğer yapılarda da tekrarlanmış ve ortak bir ifadenin kanıtı olarak günümüze ulaşmıştır. Anahtar Kelimeler: Niğde, Geleneksel Konut, Giriş Düzenlemeleri, Cephe Elemanları. * Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu tespit edilmiştir. ** Yrd. Doç. Dr. Niğde Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü, El-mek: huriyealtuner@gmail.com

2 1644 Huriye ALTUNER TRADITIONAL NIGDE HOUSES ENTRANCE ARRANGEMENTS ABSTRACT The aim of this study is to group the entrance arrangements of traditional Niğde architecture, to define its place in the side arrangement, and to evaluate within the common ornament understanding occurring in the region in Niğde and its surroundings. For this, it was determined that in which section of the structures the main entrances stand and according to what this place is chosen. Then, the entrance arrangements of the houses were divided into two groups as arrangements enabling direct entrance to the structure and yard-garden entrances. Entrance arrangements in Niğde traditional houses are architectural elements that are included in the monumental gate tradition and they show the wealth, life style, belief etc. of the house owner. Garden and yard entrances of the houses are generally dipterous to facilitate meeting daily needs and dimensions are arranged according to this. The most notable factor in the entrance arrangements is that, if the door enables direct entrance to the structure, there is a window to enlighten the entrance hall (stony place) in the upper part and if the door is opened to a yard, garden or an yard like garden, there is a geometrically formed, profiled rubbed arrangement to enable the flow from top to bottom and to right and left right under the fronton like triangle window. These arrangements in the middle of the high walls separating the structure, thus the daily life of family are the first notable factors as symbols of being monumental and beauty of the structure at the basement level. Niğde traditional houses have an understanding in accordance with the Turkish house architecture, in which the Stone material is used masterfully. It particularly shows great similarity with the Cappadocia region house architecture. House entrance arrangements are similar in this region apart from small differences and they are the product of a shared admiration. This admiration was repeated in other structures starting from 18th century to the first half of 20th century and it reached our day as the proof of a shared expression. Key Words: Niğde, Traditional Houses, Entrance Arrangements, Facade Elements. Giriş Kapadokya bölgesi içinde yer alan Niğde, tarih öncesi çağlardan itibaren günümüze kadar çeşitli kültürlerin yerleşim merkezi olmuştur. Bu dönemlere ait birçok sanat eserinin yer aldığı Niğde' de, geleneksel konut mimarisi önemli bir yere sahiptir. 19.yy sonu ve 20.yy başlarına tarihlenen Niğde geleneksel konutları, Osmanlı ve öncesine uzanan bir geleneğin ürünü olarak bugün varlığını sürdürmektedir. Osmanlı evinin meydana gelmesinde çeşitli ülke kültürleri, değişik iklim ve topografya koşulları etkili olmuştur. Bölgesel farklı kların bir

3 Geleneksel Niğde Evleri Giriş Düzenlemeleri 1645 araya getirildiği, Türk sanatı ve Türk yaşam kültürünün şekillendirdiği Osmanlı -Türk evi anlayışında 18. ve 19. yüzyıldan başlayarak gayrimüslim etkiler görülmektedir (Eldem,1984). Osmanlı konut geleneği içinde değerlendirilen Niğde eveleri de bu etkilerle biçimlenmiş bir mimariye sahiptir. Niğde geleneksel konutları, Kayseri ve civarı şehirlerde görülen, Kapadokya ev geleneği tanımlamasına uyan bir anlayış içindedir. Taş malzemenin ustaca kullanımı açısından Urfa, Diyarbakır, Mardin evleriyle benzerlik içinde olan Kapadokya evleri, Selçuklu mimarisinden çizgiler taşımakta, Suriye, Mısır ve Afganistan dan etkileri yansıtmaktadır (Uzunçarşılı, 1969; Çakıroğlu, 1952, Kuban, 1995). Niğde evleri, Kayseri den Erzurum a kadar şerit şeklinde uzanan, kerpiç damlı, ahşap hatıllı ve taş duvarlı inşa tarzının kullanıldığı kuşağın içindedir (Eldem, 1984). Düzgün kesme taşın ön plana çıktığı, çoğunlukla çıkmalı cepheli, taş malzemenin kabartma ve silmelerle işlenerek zenginleştirildiği, anıtsal giriş düzenlemeleri uygulandığı, yalın aynı zamanda görkemli yapılardır. Niğde geleneksel konutları; bu gün betonarme yapıların içinde, merkezdeki ana cadde üzerinden bakıldığında görünemeyecek halde olsa da adeta bir perde gibi sıralanmış olan apartmanların arkasına geçildiğinde bütün güzelliği ile ayakta durmaktadır. Özellikle merkezde, Kale ve Alaaddin Mahalleleri, Kale yakınındaki Eskisaray Mahallesi nde; kaleye göre kuzeybatıda yer alan Tepeviran-Efendibey Yöresi nde; batıda Aşağı ve Yukarı Kayabaşı Mahallesi nde yoğun olarak bulunmaktadır. Geleneksel Niğde evlerinin ana karakterini belirleyen en önemli yapılar bu alanlarda yer almaktadır. Ayrıca çevrede, başta Bor olmak üzere, Fertek, Koyunlu gibi ilçelerde örnekler mevcuttur. 1. Konutların Genel Özellikleri Konutlar genellikle toplum yaşantısı ve aile mahremiyeti dikkate alınarak içe dönük bir plan anlayışında gelişmiştir. Yalın görünüşlü evler, bir ya da iki katlıdır. Zemin kat, sokakla ilişkiyi azaltmak için yükseltilmiştir. Sokak yönünde az sayıda pencere açılmış ya da zeminde cephe açıklıklar avlu-bahçe yönünde yoğunlaşmıştır. Bahçe ve avlu duvarları moloz ya da kesme taştan, 2-3 m yüksekliğindedir. Üst kat ise bu kapalılığa tezat olarak çevrenin ve sokağın görüş açısını genişleten iki ya da üç cepheli çıkmalar ile dışa açılmıştır. Fotoğraf 1. Niğde Geleneksel Konut Örnekleri. Genellikle eğimli arazi üzerine inşa edilmiş olan geleneksel konutlar, eğimden kat kazanmıştır. Böylece bahçe duvarları ve yapılar üzerinden manzara sağlayacak şekilde kademeli bir yerleşim oluşturulmuştur. Eski konut alanlarının üç tepe üzerinde ve eteğinde kurulu olması, yolların ve yapı adalarının bu düzlemde gelişmesine neden olmuştur. Konut ve bahçe duvarlarının bütünleşmesi ile oluşan yapı adaları, eğime paralel yollar arasında yer

4 1646 Huriye ALTUNER alır. Yapı adalarını birbirinden ayıran eğime dik yollar, arazi eğimine paralel yolların birbiri ile bağlantısını sağlar. Bu oluşumlarda belli bir simetri ve geometrik düzen yoktur. Tamamen organik bir gelişim içinde olup yaya ulaşımını çözümleyici niteliktedir. Yapıların parsel içi konum ve yerleşme düzenlerinde, avlu ve bahçesi olan konut tipleri çoğunluktadır. Bitişik nizamlı bahçesiz ve avlusuz olanların sayısı ise azdır. Bahçeli konutlarda yan bahçe, ön ve arka bahçeli olanlara göre daha fazladır. Avlu ise konutlarda yanda, ortada ve ya köşede yer alabilmektedir. Bazı evlerde ahır, samanlık, tuvalet gibi birimler bahçe içindedir. Bunlar yapıya bitişik ya da bağımsız olarak bahçenin ve avlunun bir köşesinde eklenti şeklindedir. Evlerin plan şeması binanın arazi içindeki konumuna, avlu ya da bahçesine, oda sayılarına ve sofanın konumuna göre şekillenmiştir. Niğde geleneksel konutlarında genellikle üst katlar yaşama mekânlarına, zemin kat servis mekânlarına ayrılmıştır. Bu nedenle zemin kat planı, üst kata göre farklıdır. Fotoğraf 2. Niğde Geleneksel Konut Örneği. Niğde evleri sofalı ve sofasız olmak üzere iki tip plan şemasına sahiptir. Bunlar sofanın bulunduğu konuma göre kendi içinde alt gruplara ayrılmaktadır. Büyük boyutlu konutlarda genellikle sofalı plan gelişimi görülmektedir. Küçük boyutlu konutlarda ise sofanın yerini hol almıştır. Yapıların çoğunda binanın zemine oturduğu yerde kayaya oyulmuş depo ve ahır amaçlı kullanılan birimlere rastlanmaktadır. Fotoğraf 3. Niğde Geleneksel Konut Örnekleri.

5 Geleneksel Niğde Evleri Giriş Düzenlemeleri 1647 Fotoğraf 4. Niğde Geleneksel Konut Örneği. Geleneksel Niğde konutları, taş yığma sistemle inşa edilmiştir. Kullanılan taş yöresel, kolay kazınabilir kahverengi ve açık boz renklere sahip bir taştır. 1,5-2 m yükseklikte aralıklarla yerleştirilen ahşap hatıllar taş konstrüksiyonun tamamlayıcı elemanıdır. Ahşap malzeme tavan ve döşeme sisteminin oluşturulmasında ve kaplanmasında kullanılmıştır. Bunun dışında yapısal sistemde başka bir malzemenin kullanıldığı görülmez. Çıkmasız düz cephelerin yanı sıra üst katlarda cephe ortasında ya da yanda çıkma düzenlemesi yaygındır. Çıkma altlarında taşıyıcı olarak profilli taş konsollar kullanılmıştır (Bkz. Fot. 1, 2, 4). Düz cephelerin, sütunlar üzerine atılan kemerlerle hareketlendirildiği örneklerde görülmektedir. Bazı örneklerde sınırlı da olsa, zeminle bütünleşmiş orta çıkma düzenlemesi görülmektedir. Köşe parsellerindeki geleneksel yapılarda zemin kat hizasında köşe taşlarının pahlandığı ve sokak dokusunun estetik bir öğesi haline getirildiği görülmektedir. Dış cepheye açılan dikdörtgen pencereler giyotin ya da kanatlı dikine 1/2 oranında altı ya da sekiz parçaya bölünmüştür. Pencereler iç mekânda genellikle büyük boyutlu mazgal pencere görünümündedir. İç mekânı zenginleştiren duvar nişlerinin yanı sıra geometrik sitilde süslemeli ahşap tavan örnekleri, dolap ve kapı kanatları dikkat çekicidir. Bu elemanların çokluğu veya azlığı mekânın önemi ile bağlantılıdır. 2. Konut Girişlerinin Genel Özellikleri Kütlesel hareketin çok fazla olmadığı Niğde Evlerinde, evlerin sokağa bakan cepheleri, mimari elemanların sayısı ve düzenlenişi bakımından diğer cephelere göre daha zengindir. Üst kat sokak cephesinde yer alan çıkmalar, cephedeki yüzey süslemeleri, pencere etrafında yer alan sütünce, paye görünümlü taşkın plasterler ve sağır kemerler görsel değeri arttırmaktadır. Alt katta ise cephe hareketliliğini, çeşitli geometrik formlarla vurgulanmış girişler düzenlemeleri sağlamaktadır. Fotoğraf 5. Niğde Avlulu Konutların Cephe ve Giriş Düzenlemeleri.

6 1648 Huriye ALTUNER Yapılarda girişler, bahçe, avluya, taşlığa ya da sofaya açılmaktadır ve geometrik formlu, profilli silmelerle çevrelenmiştir. Silmeler duvar yüzeyinde geometrik bütünlük oluşturacak şekilde, kapı boşluğuyla mesafe bırakarak yerleştirilmiştir. Genellikle dik dönüşler yaparak devam eden silmeler, dairesel oluşumlar da meydana getirmektedir. Bazı örneklerde, silmelerin sağında ve solunda yer alan sütunceler girişe yapısal bir ifade katar. Sutünce başlıklarındaki volütlerden ve bitkisel oluşumlardan meydana gelen bezeme, konutun karşılama mekânını zenginleştirir. Duvarın üst kısmında devam eden kuşakların üçgen form meydana getirmesi, girişte bir alınlık olduğu hissini uyandırır. Bu şekilde, konut girişlerinden başlamak üzere, yapının anıtsallığı arttırılmaktadır. Fotoğraf 6. Niğde Avlu Giriş Düzenlemeleri. Kapı boşluklarının lento- yan duvar bileşiminde yer alan ve sövenin bitiş noktasında yer alan, konsolvari profillendirilmiş taş bloklar, fonksiyonel özelliğinin yanı sıra girişin görsel değerini de artırmaktadır. Taş bir bloğun köşesinin dikey, içbükey ya da dışbükey profillendirilmesiyle oluşan bu elemanlar, kapı boşluğunun her iki yanında da aynı formdadır. Genellikle profilleri belirtecek şekilde yüzeyde derinliği çok az olan bir çerçeve oluşturulmuştur (Bkz. Fotoğraf 7). Bu düzenleme, Merdivenli Sokak 2 nolu konut ve Kadıoğlu Sokak 18 nolu konut hariç bütün yapılarda aynıdır. Merdivenli Sokak 2 nolu konutta stilize edilmiş bir insan yüzü ve Kadıoğlu Sokak 18 nolu konutta kenger yaprağı şeklindeki figürlü bezeme vardır (Bkz. Fotoğraf 8,9). Fotoğraf 7. Niğde Bahçe Giriş Düzenlemeleri, Geometrik Profilli Söve-Lento Birleşimi. Fotoğraf. 8. Niğde Bahçe Giriş Düzenlemeleri, Stilize Edilmiş İnsan Yüzü Şeklinde Söve -Lento Birleşimi.

7 Geleneksel Niğde Evleri Giriş Düzenlemeleri 1649 Fotoğraf. 9. Niğde Bahçe Giriş Düzenlemeleri, Bitkisel Bezemeli Söve-Lento Birleşimi. Taş strüktür içinde yer alan konut kapıları, çift kanatlı olup ahşap ve ya metal malzemedendir. Kapı boşluğu ahşap lento ile geçilmiştir. Genellikle ahşap malzemenin kullanıldığı süslemesiz kapı kanatları 2x65-80 cm. genişlikte ve cm. yüksekliktedir. Metal olan kapıların yüzeyleri arkadan dövme tekniğiyle kabartılmış bir takım geometrik süslemelerle zenginleştirilmiştir. Kapıların üzerinde, bazı örneklerde, lento üstüne denk gelen alanda, yapının inşa tarihini gösteren bir kitabe, bazı örnekte ise giriş mekânına ışık sağlayan pencere açıklıkları yer almaktadır. Bu düzenleme, çoğunlukla bahçesiz ve avlusuz konutlarda, giriş holünü (taşlık) aydınlatmak için kullanılmıştır. Bu pencereler, kare, dikdörtgen, daire ya da oval şekilde olabilmektedir ve cephe düzenlemesini zenginleştirici özelliği de sahiptir (Bkz. Fotoğraf 10). Fotoğraf 10. Kapıların lento üstüne denk gelen alanda, yapının inşa tarihini gösteren kitabe, giriş mekânına ışık sağlayan pencere açıklığı örnekleri. Bazı ikinci derecede giriş kapıları cm. genişlikte olup, ana cephede yer alır. Bunlar genellikle bodrum kat-sokak ilişkisini sağlar. Ahşap malzemeden olan bu kapılar tek kanatlı ve küçük boyutludur. 3. Konutların Yerleşim Düzenine Göre Giriş Konumları Konutlarının giriş yönü, konutların yerleşim düzenine göre belirlenmektedir. Yerleşim düzeni ise, arazini yapısına, yapının sokakla olan ilişkisine, bahçeli ya da bahçesiz oluşuna bağlıdır. Buna göre üç farklı sokak-konut-avlu-bahçe ilişkisi ve giriş düzenlemesi karşımıza çıkmaktadır;

8 1650 Huriye ALTUNER a. Avlulu Tiplerde Girişlerin Konumu: Sokak ile bina arasındaki bağlantıyı avlu sağlamaktadır. Sokaktan önce avluya, oradan da binaya geçilir. Avluyu, bina birimleri ve yan bina duvarları sınırlandırmaktadır. Bu sınırlandırmaya bağlı olarak avlu yapının önünde, sağında ya da solunda olabilir. Bu tip yapılarda bahçe de olabilir ve bahçe arkada yer alır. Bahçeye bir ya da daha çok yönden girilebilir. Ancak yapının ana girişi sokak yönündeki avlu kapısıdır. Bu kapılar yapının ve sokak dokusunu görünüşü zenginleştiren; üçgen alınlıklı, geometrik taş profilli bezemelerle zenginleştirmiş düzenlemelerdir (Bkz. Fotoğraf 11,12). Az sayıda örnekte çerçeve tarzında bezemenin olmadığı yalın görünüşlü avlu girişleri de yer almaktadır. Ayrıca bazı konutlarda, girişe anıtsallık katan üçgen alınlık formu kullanılmamış ve düz bir biçimde biten duvar örgüsü tercih edilmiştir (Bkz. Fotoğraf 13,14). Fotoğraf 11. Sungur Mahallesi, Cullaz Sokak, Avlulu Konutların Cephe ve Avlu Giriş Düzenlemeleri. Fotoğraf 12. Yukarı Kayabaşı Mahallesi, Kadıoğlu Konağı Avlu Giriş Düzenlemesi. Fotoğraf 13. Yukarı Kayabaşı Mahallesi, Çıkmaz Sokak, 2 Nolu Ev Avlu Giriş Düzenlemesi.

9 Geleneksel Niğde Evleri Giriş Düzenlemeleri 1651 Fotoğraf 14. Avlu Avlu Giriş Düzenlemesi. Fotoğraf 15. Avlu Avlu Giriş Düzenlemeleri. b. Bahçeli Tiplerde Girişlerin Konumu: Bahçeyi bina ve çevresindeki konut bahçeleri sınırlandırır. Bina ise bahçenin her hangi bir köşesinde yer alabilir. Sokağa cephe yapan binalarda bahçe, konutun sağında ya da solundadır. Bazı örneklerde aynı bahçe bir kaç konuta giriş sağlar ve adeta avlu niteliğine bürünür. Bu tür yapılarda konutun ana girişi, sokağa bakan yönde düzenlenmiş süslemelerle zenginleştirilmiş olan avlu işleviyle birleşmiş bahçelerin kapısıdır. Yapının görsel değerini artıran bu kapı düzenlemeleri, avlu tiplerdeki giriş düzenlemeleriyle aynı formda olup üçgen alınlıklı, geometrik taş profilli bezemelidir. Bahçeli tipte konut örnekleri, günümüzde, özellikle Fertek de daha yoğun olarak bulunmaktadır. Fotoğraf 16. Niğde, Aşağı Kayabaşı Mahallesi, Melik Hoca Sokak 6 Nolu Ev, Bahçeli Tip Giriş Düzenlemesi.

10 1652 Huriye ALTUNER Fotoğraf 17. Niğde, Aşağı Kayabaşı Mahallesi, Karabulut Caddesi 8 Nolu Ev, Bahçeli Tip Giriş Düzenlemesi. Fotoğraf 18. Fertek, Bahçeli Tip Giriş Düzenlemeleri. Fotoğraf 19. Fertek, Bahçeli Tip Giriş Düzenlemesi. c. Avlusuz, Bahçesiz Tiplerde Girişlerin Konumu: Bu tip konut yerleşiminde, önde ya da arkada bahçe yoktur. Ana cephe, sokağa bakan cephedir ve giriş bu yönde; direk sofaya ya da taşlığa açılmaktadır. Bahçe fonksiyonu konut içinde yer alan taşlık ile karşılanmaktadır. Bu tip yapılarda bina girişleri, sokakla aynı seviyededir (Bkz. Fotoğraf 20-25) ve ya bir iki basamak çıkıldıktan sonra konuta giriş sağlanmaktadır. Arazinin yapısı gereği günümüze ulaşabilen birkaç örnekte merdivenle yapı girişine ulaşılmaktadır. Örneğin Yukarı Kayabaşı, Merkez Sokaka 1 Nolu konutta altı basamaklı merdiven kullanılmıştır (Bkz. Fotoğraf 30-32). Avlusuz ve bahçesiz bazı örneklerde kullanılan diğer bir düzenleme, girişin

11 Geleneksel Niğde Evleri Giriş Düzenlemeleri 1653 yapının beden duvarlarından içe alınması ve eyvanımsı küçük bir alan oluşturulmasıdır. Bu alan, Bor, Karaca-Uğurlu Mahallesi, Adana Bor Yolu, 60/A Nolu evde olduğu gibi derin olabilmekle birlikte (Bkz. Fotoğraf 27,34,35), Niğde Sungur Mahallesindeki, üst yıkılı vaziyette olan evde olduğu gibi çok fazla derin de olmayabilmektedir ( Bkz. Fotoğraf 33). Bu biçimdeki giriş formu Koyunlu ve Fertek de birkaç örnekte tekrarlanmıştır ( Bkz. Fotoğraf 25,26). Fot. 20. Sungur Mah., Cullaz S., Fot. 21. Sungur Mah., Cullaz S., 10 Nolu Avlusuz ve Bahçesiz Konutun 6 Nolu Avlusuz ve Bahçesiz Taşlığa Açılan Giriş Düzenlemesi. Konutun Taşlığa Açılan Gir. Dü. Fotoğraf 23. Sungur Mahallesi, Karahafız Sokak, Avlusuz ve Bahçesiz Konutun Giriş Düzenlemesi. Fotoğraf 24. Aşağı Kayabaşı Mahallesi, Kadıoğlu Sokak, 8 Nolu Ev, Avlusuz ve Bahçesiz Konutun Giriş Düzenlemesi. Fotoğraf 25. Avlusuz ve Bahçesiz Konutların Giriş Düzenlemeleri.

12 1654 Huriye ALTUNER Fotoğraf 26. Avlusuz ve Bahçesiz Konutların Giriş Düzenlemeleri. Fotoğraf 27. Avlusuz ve Bahçesiz Konutların Giriş Düzenlemeleri. 4. Konut Giriş Düzenlemeleri Niğde geleneksel konut mimarisinde giriş düzenlemeleri, yapıda yer aldığı konumuna göre şekillenmektedir. Direk yapıya girişi sağlayan düzenlemeler, çoğunlukla yalın görünüşlüdür ve sokaktan taşlık denilen hole ya da sofaya gerilir. Yapıya girişin avlu vasıtasıyla yapıldığı düzenlemelerde ise giriş kapısı anıtsal görüntülüdür ve geometrik profillerle süslenmiştir. Aynı formdaki giriş düzenlemesi bahçeli konutlarda da tekrarlanmıştır. Bu nedenle yapıların giriş düzenlemeleri sınıflandırılmasında Avlulu yapıların giriş düzenlemeleri ile Bahçeli yapıların giriş düzenlemeleri aynı başlık altında incelenecektir. Bu doğrultuda yapılan bir sınıflandırmada konutların giriş düzenlemelerini ikiye ayrılmaktadır; 1. Doğrudan Yapıya Girişi Sağlayan Düzenlemeler a. Cepheyle Aynı Düzlemde Olan Girişler b. Cepheden İçe Girinti Yapan Düzenlemeler 2. Avluya ve Bahçeye Girişi Sağlayan Düzenlemeler 1. Doğrudan Yapıya Girişi Sağlayan Düzenlemeler a. Cepheyle Aynı Düzlemde Olan Girişler Bu düzenlemede girişler, çoğunlukla zemin seviyesindedirler. Ancak kimi örnekte girişe bir iki basamak çıktıktan sonra ulaşılmaktadır. Bu durumda ilk karşımıza çıkan mekân yapının sofası ya da taşlık denilen giriş holüdür.

13 Geleneksel Niğde Evleri Giriş Düzenlemeleri 1655 Bu tipte kapılar, taş söveli ve ahşap lentolu olup süslemesiz, yalın görünüşlüdür. Kapının üzerinde bir aydınlatma penceresi bulunmaktadır. Bu pencereler çoğunlukla kemerli ya da dikdörtgen formludur. Kimi örneklerde daire ya da oval form da kullanılmıştır. Bazen tepedeki aydınlatma penceresinin dışında kapının sağında ve solunda üst seviyede birer pencere daha vardır. Bu uygulama taşlığı aydınlatmak için yapılır (Bkz. Fotoğraf 28-31). Fot. 28. Sungur M., Cullaz S., Olan Giriş Düzenlemesi Fot. 29..Sungur M., Cullaz S., Cepheyle Aynı Düzlemde Fot. 30. Sungur M., Cullaz S. Giriş Düzenlemesi. Fot. 31. Sungur Mah., Karahafız S. Cepheyle Aynı Düzlemde Olan Yukarı Kayabaşı Mahallesi, Merkez Sokak 1 Nolu konutun girişi, cepheyle aynı düzlemde olsa da yüksekte olmasından dolayı farklı bir örnek olarak karşımıza çıkmaktadır. Bahçe yönünde iki katlı olan yapı, sokak cephesinde bir buçuk kat gibi bir görünüm vermiştir. Arazinin eğimli yapısı, girişin yüksekte kalmasına ve merdiven kullanılmasına neden olmuştur. Merdiven vasıtasıyla girişe ulaşım sağlanmıştır ve kapı sofaya açılmaktadır. Metal bir tente ile giriş gölgelenmiştir. Bu tarzda günümüze ulaşan tek örnektir (Bkz Fotoğraf 32-34). Fotoğraf 32. Yukarı Kayabaşı Mahallesi, Fotoğraf 33. Yukarı Kayabaşı Mah., Merkez S. 1 Nolu Konutun Sokak Cephesi ve Bahçe Cephesi.

14 1656 Huriye ALTUNER Fotoğraf 34. Yukarı Kayabaşı Mahallesi, Merkez Sokak 1 Nolu Konutun Cepheyle Aynı Düzlemde Olan Giriş Düzenlemesi. b. Cepheden İçe Girinti Yapan Düzenlemeler Cepheden içe girinti yapan girişler az sayıda örnekte görülen bir uygulanmadır. Bu örneklerde kapı direk sofaya açılır. Amaç, konutun sokakla olan bağlantısını koparmak, yağmur ya da güneşten korunmak ve estetik bir düzenleme ile yapıya anıtsallık ka tmaktır. Bu örneklerde giriş, çoğunlukla basamaklarla çıkılması gerekecek şekilde zeminden yüksek tutulmuştur. Bazı örneklerde çift taraflı merdivenle ulaşılan konut girişleri eyvanımsı bir formdadır. İçe girinti derinlikleri, cm ile cm arasında değişmektedir. Çok yaygın olan bir uygulama değildir. Diğer tiplerde olduğu gibi görsel değerleri artıran ve fonksiyonel olan pencereler kapı üzerinde veya iki yanında üst seviyede yer almaktadır. Bu pencereler bezemeli demir kafeslere sahiptir. Niğde Niğde Sungur Mahallesinde bulunan ve bugün Niğde Gazeteciler Cemiyeti tarafından kullanılan, üst katı yıkılmış durumda günümüze ulaşan konut, cepheden içe çekilen girişi, çok derin olmamakla birlikte bulunduğu alandaki diğer konutlardan farklıdır. Cepheden içe girinti yapan düzenlemeler arasında, derinliği çok fazla olmayan konutlara örnek teşkil etmektedir. Günümüzde mevcut olan zemin katı restorasyon geçirmiştir. Doğrudan yapıya girişin söz konusu olduğu düzenlemelerde olduğu gibi kapı kuruluşu, ahşap lento ve taş söveden oluşmaktadır. Taş sövelerin birbirine bakan yüzeyleri bütün diğer örneklerde olduğu gibi içbükey ya da dışbükey profillerle hareketlendirilmiştir. Üzerinde ise kemerli, yarım daire şeklinde bir aydınlatma penceresi yerleştirilmiştir. Anca k diğer pencere kemerlerinde farklı olarak, kemer daha anıtsal ve derin bir şekilde kapını bütününü çevrelemiştir ve konuta anıtsal bir görünüm kazandırmıştır. Çift kanatlı ahşap kapıya üç basamakla ulaşılmaktadır (Bkz. Fotoğraf 35). Fotoğraf 35. Niğde Sungur Mahallesi, Üst Katı Yıkılmış Konut, Cepheden İçe Girinti Yapan Düzenlemeye Örnek.

15 Geleneksel Niğde Evleri Giriş Düzenlemeleri 1657 Girişin cepheden içe çekildiği örnekler arasında en anıtsalı, Niğde nin Bor ilçesinde bulunan, Adana Bor yolu üzerindeki 60/A Nolu evdir. İki katlı yapının girişi, yaklaşık 1,5 m derinliğinde içe alınmıştır (Bkz. Fotoğraf 36,37). Giriş eyvanı diyebileceğimiz bölümün tavanını ikinci katın çıkması oluşturmaktadır. Çıkmanın altındaki kademeli taşıyıcılar yapının giriş düzenlemesine ayrı bir anıtsallık katmıştır. Çift yönde merdivenlerle ulaşılan kapının lentosu, Niğde de yaygın olarak kullanılan ahşap lento yerine, taş malzemedendir. Kapını üstünde ve iki yanında, demir kafesli, dikdörtgen pencere bulunmaktadır. Fotoğraf 36. Bor, Karaca-Uğurlu Mahallesi, Adana Bor Yolu, 60/A Nolu Ev, Cepheden İçe Girinti Yapan Düzenlemeye Örnek. Fotoğraf 37. Bor, Karaca-Uğurlu Mahallesi, Adana Bor Yolu, 60/A Nolu Ev, Cepheden İçe Girinti Yapan Düzenlemeye Örnek. Cepheden içe çekilen girişlere bir diğer örnek yine Bor da geleneksel konutların yoğunlukta olduğu alanda bulunan ve bu gün kullanılmayan yapıdır (Bkz. Fotoğraf 38). Konut giriş düzenlemesinin içe girintisi yaklaşık cm dir ve yuvarlak kemerli bir forma sahiptir. Bu tür giriş düzenlemeleri Niğde de pek yaygın olmayan bir düzenlemedir. Girişi zeminle aynı düzlemde olduğu için basamaklara gerek duyulmamıştır. Ahşap lento ve üst seviyede birbirine bakan yönde geometrik şekilde profillendirilmiş sövenin taşıdığı giriş açıklığında çift kanatlı ahşap kapı yer almaktadır. Lentonun üzerinde giriş girintisi ile aynı formda olan, yarım daire şeklinde, metal kafesli, kemerli bir pencere yer almaktadır.

16 1658 Huriye ALTUNER Fotoğraf 38. Bor, Cepheden İçe Girinti Yapan Düzenlemeye Örnek. Bu tarzdaki düzenlemelere, Niğde nin Koyunlu İlçesinde rastlanmaktadır. Bu yapılar Niğde Merkez ve Bor ilçesinde olduğu gibi anıtsal değillerdir. Sınırlı sayıda günümüze ulaşan konutların birçoğu aslına uyulmadan yapılan tamirler sonucunda orijinalliğini yitirmiştir. Yine de var olan örnekler Niğde nin geleneksel konut anlayışını yansıtacak düzeydedir. Bunlardan biri olan ve çift renkli taş malzemenin kullanıldığı ve bu özelliği ile diğerlerinden farklı olan konuttur. Cepheden içe çekilen giriş düzenlemesinde, yapının çift kanatlı ahşap kapısı, taş söve ve ahşap lento ile giriş açıklığında yer almaktadır. Kapının üstünde, giriş girintisi ile aynı formda olan, yarım yuvarlak kemerli, metal kafesli bir pencere yer almaktadır. Bu düzenlemeyi farklı kılan özellik ise renk almaşıklığının kullanılmasıdır. Taş malzemenin iki farklı rengiyle elde edilen almaşıklık, konut girişinin vurgusunu arttırmaktadır. İçe girinti yaklaşık cm dir. Fotoğraf 39. Koyunlu, Cepheden İçe Girinti Yapan Düzenlemeye Örnek. Bu formda giriş düzenlemesine sahip diğer bir örnek Fertek de bulunan ve cepheden içe girintisi yaklaşık 100 cm olan konuttur. Eyvan şeklindeki giriş boşluğuna bir iki basamakla ulaşılmaktadır. Ahşap lento ve taş söveyle oluşturulmuş giriş açıklığında metal, çift kanatlı bir kapı yer almaktadır. Kapını lentosunun üzerinde, yine yarım daire şeklinde kemerli bir pencere ile giriş holüne ışık sağlanmıştır (Bkz. Fotoğraf 40). Fotoğraf 40. Fertek, Cepheden İçe Girinti Yapan Düzenlemeye Örnek.

17 Geleneksel Niğde Evleri Giriş Düzenlemeleri Avlu veya Bahçeye Girişi Sağlayan Düzenlemeler Geleneksel Türk konut mimarisinde, geleneksel yaşam koşullarına bağlı olarak avlu ve bahçe vazgeçilmez mekânlardandır. Avlu ve bahçe, kadının günlük işlerlini yapabileceği, çocuklarının gezineceği, hayvanlarına bakabileceği ya da sebze ve meyvesini yetiştireceği alanlardır. Bu alanlar çoğunlukla yüksek duvarlarla çevrilerek sokaktan, dışarıdaki yaşamdan soyutlanmaktadır. Niğde geleneksel konutlarında da bu anlayış söz konusudur. Konut sahibinin ekonomik durumuna ve arazinin konumuna göre evlerinin büyük bir çoğunluğunda avlu ya da bahçeye sahiptir. Bahçe ayrılacak alan olmadığında ise avlu; yarı bahçe yarı avlu haline getirilmiştir. Bu bölümler, hem avlunun görevini üstlenir hem de bahçenin görevini üstlenir. Aynı zamanda konutun müştemilat yapılarına geçişi sağlayan bir alandır. Niğde geleneksek konutlarında ustaca uygulanmış bu bölüme, avlumsu-bahçe diyebiliriz. Gerek avlunun gerek bahçenin gerekse de avlumsu bahçenin giriş düzenlemeleri ortak bir forma sahiptir. Bu nedenle avlu ve bahçe girişlerini tek bir başlık altında incelenmiştir. Avlu ve bahçe girişleri, sokak cephesinde, yüksek bahçe ve avlu duvarlarının bünyesinde en gösterişli ve görkemli yüzeyler olarak dikkat çekmektedir. Yapının anıtsallığını artıran bu bölümler, giriş boşluğunda belli bir mesafeden başlayarak geometrik formlu profilli silmelerle çerçevelenmiştir. Genellikle dik dönüşler yaparak (Bkz. Fotoğraf 43, 54, 58) devam eden silmeler, dairesel oluşumlar da meydana getirmektedir (Bkz. Fotoğraf 41, 47, 56) ve bu silmelerin ortasında, eğer varsa, yapının kitabesinin yerleştirilebileceği bir alan bulunmaktadır (Bkz. Fotoğraf 10) Bazen boş olan bu yüzey, bitkisel bir motifle ya da daire formlu bir pencere ile de hareketlendirilebilmektedir (Bkz. Fotoğraf 18, 60). Bazı örneklerde, silmelerin sağında ve solunda yer alan sütunçeler girişe yapısal bir ifade katmaktadır (Bkz. Fotoğraf 47,52). Ayrıca sütunçelerin üzerinde yer alan bitkisel bezemeler ve volütler süslemeyi zenginleştirmektedir. Sütunçelerde çıkarak kapının üst kısmında da devam eden formlar kapını üst kısmında üçgen bir alınlığa benzer şekilde sonlanmaktadır. Bu alınlık benzeri form, Niğde geleneksel konutlarda girişi taçlandıran önemli unsurdur. Yapıya anıtsallık katmaktadır. Ayrıca kapıların sağ ve sol sövesini oluşturan taş blokların sonlandığı noktada, birbirine bakan yönde, içbükey ya da dışbükey profillendirilmiş silmelerle oluşan birer taş blok bulunmaktadır (Bkz. Fotoğraf 7, 8, 9, 44, 45). Bu bloklar, çoğunlukla bu şekilde geometrik formda bir bezemeye sahiptir. Fotoğraf 41. Sungur Mahallesi, Cullaz Sokak, 16 Nolu Avlulu Konutun Giriş Düzenlemesi.

18 1660 Huriye ALTUNER Fotoğraf 42. Yukarı Kayabaşı Mahallesi, Kadıoğlu Konağı Yan Cephe ve Avlu Giriş Kapısı Fotoğraf 43. Aşağı Kayabaşı Mahallesi, Kadıoğlu Sokak, 18 Nolu Evin Avlu Giriş Kapısı. Fotoğraf 44. Aşağı Kayabaşı Mahallesi, Kadıoğlu Sokak, 18 Nolu Evin Avlu Giriş Kapı Sövelerinin Birbirine Bakan Yüzünde Bulunan Bitkisel Bezemeler. Fotoğraf 45. Aşağı Kayabaşı Mahallesi, Çıkmaz Sokak, 1 Nolu Evin Avlu Giriş Kapısı.

19 Geleneksel Niğde Evleri Giriş Düzenlemeleri 1661 Fotoğraf 46. Yukarı Kayabaşı Mahallesi, Merkez Sokak 15 Nolu Evin Avlu Giriş Kapısı. Fotoğraf 47. Yukarı Kayabaşı Mahallesi, Merkez Sokak 15 Nolu Evin Avlu Giriş Kapısı. Fotoğraf 48. Aşağı Kayabaşı Mahallesi, Polat Sokak 2 Nolu Evin Avlu Giriş Kapısı.

20 1662 Huriye ALTUNER Fotoğraf 49. Sungur Mahallesi, Avlu Giriş Kapısı. Fotoğraf 50. Fertek ve Merkezde Yer Alan Avlumsu Bahçe Giriş Örnekleri.

21 Geleneksel Niğde Evleri Giriş Düzenlemeleri 1663 Fotoğraf 51. Aşağı Kayabaşı Mahallesi, Karabulut Sokak (Merdivenli Sokak), 2 Nolu Evin Avlumsu Bahçe Girişi. Fotoğraf 52. Aşağı Kayabaşı Mahallesi, Karabulut Sokak (Merdivenli Sokak), 2 Nolu Evin Avlumsu Bahçe Girişi Ayrıntı. Fotoğraf 53. Niğde, Avlumsu Bahçe Girişi.

22 1664 Huriye ALTUNER Fotoğraf 54. Niğde, Avlumsu Bahçe Girişi. Fotoğraf 55. Niğde, Avlumsu Bahçe Girişi. Fotoğraf 56. Niğde, Avlumsu Bahçe Girişi.

23 Geleneksel Niğde Evleri Giriş Düzenlemeleri 1665 Fotoğraf 57. Fertek Bahçe Giriş Örnekleri. Fotoğraf 58. Fertek Bahçe Giriş Örnekleri. Fotoğraf 59. Fertek Bahçe Giriş Örnekleri. 5. Değerlendirme ve Sonuç Fotoğraf 60. Fertek Bahçe Giriş Örnekleri. Niğde, geleneksel konut mimarisinde, konutun büyüklüğü ve yerleşim düzeni zorlamadıkça, evle sokak arasında doğrudan bir bağlantı sağlanmamış, sokaktan önce avlu ya da bahçeye, oradan da eve giriş verilmiştir. Dar bir alana oturan ve bitişik nizamda inşa edilen evlerde, avlu ya da bahçenin işlevini taşlık üstlenmiş, sokakla bağlantı buradan sağlanmış, nadir örnekte ise giriş sofaya açılmıştır. Yapının zemin katında anıtsal görüntüyü kazandıran unsur, ister avlu, ister bahçe, isterse de taşlığa açılsın giriş düzenlemeleridir. Bunlar, yapıların yalın görünüşlü alt katına anıtsallık katan, genellikle dik dönüşler yaparak devam eden geometrik formlu silmelerle, sütunçe ve üst kısmı hareketli sövelerle zenginleştirilmiş düzenlemelerdir. Ayrıca, duvarın üst kısmında devam eden kuşakların üçgen form meydana getirmesi, girişte bir alınlık olduğu hissini uyandırmaktadır. Niğde geleneksel konutlarında, giriş düzenlemelerini iki şekilde değerlendirilmiştir; birincisi doğrudan yapıya girişi sağlayan düzenlemeler, ikincisi avlu-bahçe girişleridir. Girişin taşlık ve sofaya açıldığı, yapıya doğrudan girişin sağlandığı, cepheyle aynı düzlemde olan girişlerde genellikle sade bir görünüşe sahiptir. Avlu ve bahçe girişlerine göre daha küçük boyutludur ve süslemesizdir. Yapıya doğrudan girişin sağlandığı ancak cepheden içe

24 1666 Huriye ALTUNER girinti yapan az sayıda olan bu tarz düzenlemeler ise daha anıtsaldır. Merdivenlerle girişin sağlandığı bu düzenlemeyle, yapı sokaktan soyutlanmıştır. Avlu ve bahçe girişleri, süslemeleri ve boyutları açısından daha dikkat çekicidir. Geometrik silmelerle çerçevelendirilerek hareketlendirilen bu giriş düzenlemeleri, Niğde geleneksel konutlarında en dikkat çekici bölümlerden biridir. Bunlar, bahçe ve avlu duvarlarının sağır görünüşünde, yapının ve sahibinin zenginliğini gösteren, sokağın görsel değerini arttıran anıtsal unsurlardır. Profillendirilmiş taş plasterler, Ters T şekline benzer formda, üstte ortadaki başlangıç noktasından aşağıya, sağa ve sola kademeli bir şekilde genişleyip kapını etrafında çerçeve oluşturmaktadır. Başlangıç noktasındaki form bazen köşeli bazen de yuvarlak hatlı olabilmektedir. Bu çerçeve, bazen yarım daire ya da merkezi biraz daha içeride yer alan yarım yuvarlak formunda bir kemer formunda olabilmektedir. Özellikle Fertek ilçesindeki evlerde bu düzenleme daha çok görülmektedir. Kemerin ortasında bazen daire ya da oval şeklinde bir boşluk bulunmaktadır. Fertek deki evlerin bir diğer özelliği ise Ters T şeklindeki kademeli genişleyen çerçeve sisteminin daha yüksekten başlaması ve anıtsal bir hal almasıdır. Avlu ve bahçe girişlerinin bir diğer özelliği de üst kısmının üçgen alınlık formuyla sonlanmasıdır. Niğde geleneksel konutları, içinde bulunduğu Kapadokya bölgesinin özelliklerini yansıtmaktadır. Niğde, konut mimari geleneği, Orta Anadolu nun ve özellikle Kayseri (Eski Kapadokya) bölgesinin, kaynağında Suriye ile buluşan taş mimarisiyle, bir takım bölgesel farklılıklar olsa da ortak bir anlayış içinde şekillenmiştir (Kuban, 1995: , Eldem, 1984). Niğde evlerinin giriş düzenlemeleri de bu çerçeve içinde ortak özellikler taşımaktadır. Niğde, Ürgüp, Göreme, Mustafa Paşa (Sinasos), İncesu, Nevşehir, Avanos, Belisırama, Güzelyurt (Gelveri), Kayseri gibi bölgedeki diğer yakın yerleşimlerde görülen taş konut mimarisindeki giriş düzenlemeleri ortaktır. Özellikle Güzelyurt (Gelveri) konutlarının giriş düzenlemeleri ile neredeyse birebir örtüşmektedir. Ancak Güzelyurt (Gelveri) evlerinin düzenlemeleri daha büyük boyutludur. Bu açıdan Niğde merkezde yer alan evelere göre daha büyük boyutlu olan Fertek evlerini hatırlatmaktadır. Taş malzemenin ustaca kullanımı açısından Urfa, Diyarbakır, Mardin evleriyle benzerlik içinde olan Kapadokya evleri, Selçuklu mimarisinden çizgiler taşımakta, Suriye, Mısır ve Afganistan dan etkilerini yansıtmaktadır (Uzunçarşılı, 1969, Çakıroğlu, 1952). Özellikle Koyunlu ve Fertek konutlarındaki çift renkli giriş düzenlemesi güney doğu etkilerini akla getirmektedir (Bkz. Fot. 39, 40). Ayrıca, İmamoğlu nun (İmamoğlu, 2010) belirttiği gibi Selçuklu portallerindeki sembolik anlamlarla benzer anlamlar bu giriş düzenlemelerinde vardır. Taş çerçeveler içine alınan büyük süslemeli girişler, genellikle saf ve yalın olan bina kütlelerine tezat oluşturacak şekilde dikkatleri üzerine toplamaktadırlar (İmamoğlu, 2010: 228). Konutun anıtsallığını, süslemeli olup olmadığını, sahibinin zenginliğini, yaşam tarzını ya da dinsel inanışını gösteren ifadeler taç kapı anlayışı içinde yer almaktadır. Bölgedeki ekonomik yapı mimari tarzı belirlenmesinde önemli diğer bir etkendir. Nüfusun çoğunun tarımla uğraşması ve elde edilen ürünlerin saklanarak depolanması, büyük kapılara sahip avlu ve bahçelere bu ürünleri taşıyan hayvanların girebilecek şekilde düzenlenmesine neden olmuştur. Bu doğrultuda anıtsal girişler kolay kullanımı sağlamak için fonksiyonel bir özelliğe sahiptir. Kapadokya bölgesinde kullanılan malzeme, bu bölgedeki genel ifadeyi belirlemiştir. Ham haliyle kolay işlenebilen sonraları ise sertleşerek dayanıklı hale gelen taş malzeme, ortak dilin oluşmasına katkıda bulunan bir takım süslemelerin işlenebilmesine kolaylık sağlamıştır. Ayrıca, taş ustalarının içinde yaşadığı bölgedeki ortak beğeni; toplumun değer

25 Geleneksel Niğde Evleri Giriş Düzenlemeleri 1667 yargıları, dünyaya bakış açısı ve geçmişten gelen kültürel miras içinde şekillenmiştir. Yapıları meydana getiren mimar veya ustalar, ev sahibinin istek ve beğenileri doğrultusunda ortak bir mimari dil oluşturmuşlardır. Müslüman ve Hıristiyan nüfusun bir arada yaşadığı bu bölgede, Türk kültürü ile yoğrulmuş bir yaşam tarzının oluşmuş ve konutlar da bu doğrultuda şekillenmiştir. Bahsedilen bütün bu etkenlerle Niğde de ve çevresinde bulunan konutlar ve diğer mimari eserlerde ortak bir üslup ortaya çıkmasına neden olmuştur. Niğde de bulunana dini yapılarda, örneğin 1670 yılında inşa edilen ve 1909, 1064 ve 1984 yılında geçirdiği onarımlara rağmen orijinalliğini koruyan Niğde Murat Paşa Cami nin (Özkarcı, 2001: 19-22) 1909 tarihli giriş düzenlemesi buna bir örnektir (Bkz. Fot. 61). Diğer bir örnek ise yılında inşa edilen Kığılı (Pazar) Cami nin geçirdiği onarımlar (Özkarcı, 2001: 90) sırasında eklenen avlu giriş kapısıdır (Bkz. Fot. 62). Bu örnekler arasında inşa tarihi ile diğer iki örneğe göre daha geç tarihli olan ancak, Niğde geleneksel konut mimarisinin giriş düzenlemelerine göre erken bir tarih olan 1747 (Özkarcı, 2001: ) tarihli Niğde Rahmaniye Cami dikkat çekicidir. Caminin harim giriş kapısı konutlardaki ile aynı forma sahiptir (Bkz. Fot. 63). Taş malzeme üzerine, silmelerle geometrik şekilde oluşturulan çerçeve ve bunun kademeler halinde giriş kapısının iki yanına doğru indiği form bir kalıp gibi küçük farklılıklarla tekrarlanmıştır. Bu anlayış, bölgede bulunan ve yaklaşık 18 yy ile 19 yüzyılın ilk yarısında inşa edilen kiliselerde de tekrarlanmıştır (Bkz. Fot ). Bütün bu örnekler, yöredeki mimari giriş düzenlemelerinde ortak bir üslubun varlığını, din, dil ve nüfus farklılığı gözetmeksizin tekrarlandığını göstermektedir. Fotoğraf 61. Niğde Murat Paşa Camii Fotoğraf 62. Niğde Kığılı Camii.

26 1668 Huriye ALTUNER Fotoğraf 63. Niğde, Rahmaniye Camii. Kaledeki camii Fotoğraf 64. Niğde Merkez Kilise Giriş Düzenleme Örneği. Fotoğraf 65. Niğde, Misli Kilisesi, Apsis Cephesi Bezemesi ve Giriş Düzenlemesi.

27 Geleneksel Niğde Evleri Giriş Düzenlemeleri 1669 Fotoğraf 66. Niğde, Begüm Kilisesi Fotoğraf 67. Fertek Hamamı KAYNAKÇA ALTUNER, Huriye (1999), Niğde Evleri, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Üniversitesi Sanat Tarihi Anabilim Dalı (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara. BEKTAŞ, Cengiz (1996), Türk Evi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. ÇAKIROĞLU, N. (1952), Kayseri Evleri, İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları. DEMİRCİ, Doğan (2009), Geleneksel Isparta Evlerinde Giriş Düzenlemeleri, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık, Sayı:20, ss ELDEM, Sedad Hakkı (1993), Türk Evi, Kültür Yayınları, 1, s Türkiye Tarihi Evleri Koruma Derneği ESMER, M. Ali (1992), Avanos un Eski Türk Evleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. İMAMOĞLU, Vacit (1992), Geleneksel Kayseri Evleri, Ankara: Türkiye Halk Bankası Yayınları.

28 1670 Huriye ALTUNER İMAMOĞLU, Vacit (2010). Gesi Evleri, Ankara: Aydoğdu Ofset Matbaacılık Ambalaj (Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Hizmeti). KUBAN, Doğan (1995), Türk ve İslam Sanatı Üzerine Denemeler, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. ÖZKARCI, Mehmet (2001). Niğde de Türk Mimarisi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. TALİ, Şerife (2008), Germir Evlerinin Giriş Kapı Tasarımları Üzerine Tipolojik Bir Araştırma, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Sayı 21, s UZUNÇARŞILI, İ. H. (1969), Anadolu Beylikleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.