DEĞERLEMEDE İSİM HAKKI (TELİF ÜCRETİ) ÖDEMEKTEN KURTULMA YÖNTEMİ Dr. Ali Atilla Perek*

Transkript

1 DEĞERLEMEDE İSİM HAKKI (TELİF ÜCRETİ) ÖDEMEKTEN KURTULMA YÖNTEMİ Dr. Ali Atilla Perek* ÖNSÖZ Son yıllarda şirketlerin hem finansal raporlama, hem vergi, hem de üçüncü kişileri bilgilendirme amaçlı varlık değerlemesine olan ihtiyacı artmıştır. Gerek değerleme standartları, gerekse muhasebe standartları varlıkların değerlemesinde 3 çeşit yaklaşım kullanılmasını istemektedir. Bunlar; maliyet, piyasa ve gelir yaklaşımlarıdır. Bu makalede, bahsedilen üç yaklaşımdan gelir yaklaşımının bir çeşidi olan ve genellikle maddi olmayan duran varlıkların değerlemesinde kullanılan isim hakkı (telif ücreti) ödemekten kurtulma yöntemi araştırılmıştır. Anahtar Sözcükler: Değerleme, Gelir Yaklaşımı, İsim Hakkı (Telif Ücreti) Ödemekten Kurtulma Yöntemi, Maddi Olmayan Duran Varlıklar ABSTRACT In recent years, the need of the companies of asset valuation for financial reporting purposes, for tax purposes and to inform third parties has increased. Both the valuation and accounting standards require the use of 3 approaches in valuing assets. These are; cost, market and income approaches. In this study, the relief from royalty method, which is one of the methods in income approach and is generally used in valuing the intangible assets, is examined. Keywords: Valuation, Income Approach, Relief from Royalty Method, Intangible Assets 1. GİRİŞ Başta Uluslararası Değerleme Standartları olmak üzere dünyadaki tüm değerleme standartları varlık değerlemesinde 3 çeşit yaklaşımdan bahsetmektedir. Bunlar; maliyet, piyasa ve gelir yaklaşımlarıdır. Bununla beraber, UFRS, TFRS, FASB, ASB gibi muhasebe standartları da bu yöntemlerden direk isim vererek veya bu şekilde sınıflandırarak bahsetmemekle beraber göstermiş olduğu değerleme yöntemleri bu yaklaşımlardan birine muhakkak uymaktadır. 1 İsim hakkı (telif ücreti) ödemekten kurtulma yöntemi bahsedilen üç yaklaşımdan gelir yaklaşımının bir çeşididir. Her ne kadar bu yöntem gelir yaklaşımının altında sınıflandırılmış olsa da bazı değerlemecilere göre isim hakkı ödemekten kurtulma yönteminde benzer bir varlığın kirası üzerinden değer hesaplandığından bu yöntem gelir ile piyasa yaklaşımlarının bir karışımıdır. 2 1 Detaylı bilgi için bakınız; Ali Atilla Perek Şirket Birleşmelerinin Bir Parçası Olarak Elde Edilen ve Ayrı Olarak Aktifleştirilen Maddi Olmayan Duran Varlıkların Değerlemesi ve İngiltere Tecrübesi, Muhasebe ve Denetime Bakış, No. 7, Sayı 23, Robert F. Reilly, Robert P. Schweihs, Valuing Intangible Assets, New York, McGraw-Hill, 1999, s.153

2 İsim hakkı (telif ücreti) ödemekten kurtulma yöntemi, bir şirketin herhangi bir varlığa sahip olmasından dolayı ödemekten kurtulduğu kira, isim hakkı ya da telif ücretine dayanmaktadır. 3 Görüldüğü gibi, bu yöntemde değerlemeci varlığın varsayılan yerine koyma maliyeti yerine varsayılan kiralama maliyetini araştırır. 4 İsim hakkı (telif ücreti) ödemekten kurtulma yönteminde değerlemeye tabi varlığın mülkiyetine sahip olduğumuzdan dolayı ödemekten kurtulduğumuz bir kira bedeli üzerinden değer hesaplayabilmemiz için ilk önce varsayılan bir kira bedeli belirlenmelidir. Daha sonra değerlemeye tabi varlığın kullanım süresi tahmin edilir ve bu süre boyunca ödemekten kurtulmuş olunan kira bedellerinin bugünkü değeri uygun iskonto oranı ile tespit edilir. 5 İsim hakkından kurtulma formülü; n V = Rt t=1 (1+i) t V: varlığın değeri Rt: t yıl boyunca varlığa sahip olmamızdan dolayı ödenmekten kurtulduğumuz isim hakkı ya da telif ücreti t: gelecekteki belirli bir yıl n: varlığın kullanım süresi i: iskonto oranı İsim hakkı (telif ücreti) ödemekten kurtulma yöntemi daha çok marka değerlemesinde kullanılmaktadır. 6 Bununla beraber patent, bilgisayar yazılımı, veritabanı, gizli formül gibi teknoloji bazlı varlıklarda da sıkça kullanılan bir yöntemdir. 7 Görüldüğü gibi isim hakkı (telif ücreti) ödemekten kurtulma yöntemi genellikle maddi olmayan duran varlıklar için kullanılan bir yöntemdir ve bu yöntem prensip olarak UFRS 3 Ek A da ve SFAS 141 Paragraf A-14 de verilen maddi olmayan duran varlık listesindeki tüm kalemlere uygulanabilir. Uluslararası Finansal Raporlama Standartları nda isim hakkı (telif ücreti) ödemekten kurtulma yönteminden bahsedilmektedir. IAS 38 in 41. paragrafında maddi olmayan duran varlıkların değerlemesi için piyasa yaklaşımının dışında ek olarak gelir yaklaşımının da kullanılabileceğini belirtilmektedir. Paragrafta 3 çeşit gelir yaklaşımından bahsetmektedir; birincisi, doğrudan gelir indirgeme yöntemi; ikincisi, isim hakkı (telif ücreti) ödemekten kurtulma yöntemi; üçüncüsü indirgenmiş nakit akım yöntemi. 3 Russell Parr, Patent Valuation Using The Relief From Royaty Method, Valuation Strategies, Vol. 9, Issue 4, 2006, s.7 4 Margaretha C. Haeussler, John W. Clarry, Current Issues in Valuation: De-Bundling Composite Trademarks and Other Intangibles in Transfer Pricing Analysis, Valuation of Intangible Asset in Global Operations, Ed. Farok j. Contractor, USA: Greenwood Publishing Group, 2001, s Jeffrey Parkhurst, Leveraging Brand to Generate Value, From Ideas to Assets, Ed. by Bruce Berman, New York: Wiley Intellectual Property Series, 2002, p Smith, Gordon J. Trademark Valuation. New York: John Wiley & Sons Inc., 1999, s.85 7 R. Russ O Hacer, The Relevance of IP Analysis in Technology-Driven M&A Transaction From Ideas to Assets, Ed. by Bruce Berman, New York: Wiley Intellectual Property Series, 2002, p.

3 İsim hakkı (telif ücreti) ödemekten kurtulma yöntemi diğer gelir yaklaşımlara göre avantajı özellikle yurtdışında marka ya da patentlerin kullanım hakları sıkça kiraya veriliyor olmasıdır. Böylelikle bu konuda uzunca yıllar çalışmış değerleme firmaları birikmiş olan veriler yüzünden bu yönteme sıkça başvurmaktadırlar. 8 İsim hakkı (telif ücreti) ödemekten kurtulma yöntemindeki değer hesaplama aşamaları aşağıdaki gibidir; - Uygun, örnek olabilecek bir kira sözleşmesi tespit edilir ve kira bedeli öğrenilir. - Kira sözleşmesi aşağıdakileri kapsayacak şekilde incelenir; o Kira sözleşmesi ile ilgili tüm hukuki haklar, o Örnek alınacak varlık için gerekli düzeltme, onarım, geliştirme masrafları, o Sözleşmenin yürürlüğe girme tarihi, o Sözleşmenin biteceği tarih, bitmiş ise bitim sebebi. - Örnek alınacak kira miktarına uygulanacak olan katsayı belirlenir ya da örnek alınan kiranın belirlenmesinde uygulanan herhangi bir formül var ise bu formül tespit edilir veya ayrı bir oran tespit edilir ve değerleme yapılacak olan şirkete uygunluğu araştırılır. - Mülkiyetine sahip olunan ve değerlemeye tabi tutulan varlığın planlanan kullanım süresi tespit edilir. - Uygun iskonto yada aktifleştirme oranı tespit edilir. - İskonto yada aktifleştirme oranı varsayılan kira miktarlarına uygulanır ve bugünkü değer tespit edilir. 2. İSİM HAKKI YA DA TELİF ÜCRETİ MİKTARININ TESPİTİ İsim hakkı (telif ücreti) ödemekten kurtulma yönteminde en önemli verilerden bir tanesi varsayılan isim hakkı ya da telif ücret miktarının tespit edilmesidir. Diğer kiralama işlemlerini incelemeden önce kendi varlığımızın diğerlerine nazaran ne konumda olduğunu iyi analiz etmemiz gerekmektedir. 9 Bu süreçte tespitlerimiz yaparken objektif olmamız son derece önemlidir. İsim hakkı ya da telif ücretini etkileyen çeşitli unsurlar vardır ve bu unsurlar kiralayanın ya da kiracının bakış açısına göre değişen öneme sahiptir. ABD de yapılmış olan kiraya verme (kiralayanın perspektifi) ve kiralama (kiracının perspektifi) anlaşmaları üzerine bir araştırmaya göre bu unsurların önemlilikleri aşağıdaki gibi sıralanmıştır. TABLO 1: İsim Hakkı (Telif Ücreti) Miktarını Etkileyen Unsurlar Unsurlar Orta ölçüde önemli Önemli Çok Önemli Kiracı Uygulama yükü Yabancı yada yerel ortaklar Transfer edilen satış Kullanım avantajları Ticari başarı Rekabet Mükemmelleştirme Kiralama süresi Asgari telif ücretleri Koruma Ona özel olma 8 Parkhurst, Leveraging Brand to Generate Value, s Marc G. Olsen, Michael Halliwell, Robert P. Gray Intangible Value: Delineating Between Shades of Gray Journal of Accountancy, Vol. 203, Issue 5, 2007, ss.66-72

4 Kiralayan fırsatları Rekabet Lisans verenin taahhüdü Uygulama yükü Yabancı yada yerel ortaklar Transfer edilen satış fırsatları Destek / eğitim Lisans verenin taahhüdü Ticari başarı Mükemmelleştirme Kiralama süresi Asgari telif ücretleri Destek / eğitim Koruma Ona özel olma Kullanım avantajları Kaynak: Zareer Pauri, Valuation of Intellectual Property Asset, The Foundation of Risk Management and Financing, Pricewaterhouse Coopers, 1999, pp.15,16 İsim hakkı ya da telif ücretini miktarını üç ayrı yöntemle tespit edilir. Birinci yöntemde, doğrudan karşılaştırma yapılabilecek bir miktar, tespit edilecek bir katsayı ile çarpılarak değer tespit edilir. İkinci yöntemde örnek alınan kiranın hesaplama yöntemi, değerleyeceğimiz varlık için uygulanarak değer hesaplanır. Üçüncüsü ise puan tablosu yöntemidir Birincisinde örnek alınan kira miktarı, Tablodaki ve aşağıdaki unsurlar dikkate alınarak varlıkların özelliklerinin karşılaştırılması sonucu bulunan katsayı ile çarpılır: 10 - Örnek alınan kiralama piyasa şartlarında yapılmış muvazaasız bir işlem olup olmadığı. - Örnek alınan kiralama işlemi doğrudan karşılaştırma yapılabilecek bir miktara sahip olup olmadığı. - Eğer doğrudan karşılaştırma yapılabilecek bir miktara sahip değilse, yol gösterici bir kira oranına sahip olup olmadığı. - Örnek alınan kira işlemindeki varlığın değerlemeye tabi tuttuğumuz varlıkla karşılaştırılabilirlik derecesi. Bu dereceyi hesaplarken dikkate alınması gerek faktörler; o Varlığın kullanıldığı sektör, o Varlığın yaşı, o Pazardaki algılanma derecesi, o Kira anlaşmasının coğrafi kapsam alanı, o Kalan hukuki koruma süresi, o Kira sözleşmesinin kalan süresi, o Karşılaştırılacak olan varlıkların işlevselliği ve/veya yararı Ancak, genellikle isim hakkı (telif ücreti) ödemekten kurtulma yöntemi kullanılırken doğrudan karşılaştırma yapılabilecek bir miktara sahip sözleşmeleri bulmak oldukça zordur. Bu durumda örnek alınan varlık için ödenen kira yerine, kiranın hesaplama yönteminin aynısını değerleyeceğimiz varlık yada şirket için kullanmamız daha uygun olabilir. (Bu ikinci yöntem için çalışmanın örnek kısmında uygulama yapılmıştır.) 10 Shannon P. Pratt, Robert F. Reilly, Robert P. Schweihs, Valuing Small Business The Analysis and Appraisal of Closely Held Companies, Chicago: Irwin, 3. Ed., 1996, s.577

5 Bu tür varlıkların kiraları genellikle varlığa sahip şirketin bir ekonomik geliri üzerinden hesaplanır. Tipik olarak varlıkla ilgili ekonomik gelirler şunlardır 11 ; - Net Satışlar. - Brüt nakit akım. - Net nakit akım. - Faaliyet karı. - Net gelir. - Ortalama satış fiyatı farklılığı İsim hakkı (telif ücreti) ödemekten kurtulma yönteminde baz alınacak olan gelir, vergi sonrası gelir olması gerekir. Bununla berber varsayılan kira bedelleri tespit edilirken vergi etkisini de tespitlerimize dahil etmemiz gerekmektedir. Şöyle ki, eğer varsaydığımız kira bedeli ödeniyor olsaydı bu miktar dönem gideri olacaktı ve vergi oranı ne kadar ise kira bedelinin o oranı kadar kısmı vergi borcundan düşülmüş olacaktı. Bu yüzden değerleme esnasında varsaydığımız kira bedelini 1-vergi oranı ile çarpmamız gerekmektedir. İsim hakkı (telif ücreti) miktarının tespitinde kullanılan bir yöntem de puan tablosu yöntemidir. Bu yöntemde ilk önce değerlemeye tabi varlığa sahip şirketin ileriki yıllarda kazanacağı vergi sonrası gelirleri tahmin edilir ve bu gelirler gelir puan tablosu yöntemi ile hesaplanan isim hakkı (telif ücreti) oranı ile çarpılır. Daha sonra, bulunan rakamların uygun iskonto oranı ile bugünkü değeri bulunur. 12 Örneğin A şirketinin sahip olduğu B markası için gelir puan tablosu yöntemi ile kira isim hakkı (telif ücreti) oranı aşağıdaki tabloda olduğu gibi hesaplanır ve bu oran şirketin ileriki yıllarda kazanacağı tahmin edilen vergi sonrası gelirleri ile çarpılır. Bulunan rakamlar şirketin değerlemeye tabi varlığa sahip olmasından dolayı her yıl ödemekten kurtulduğu isim hakkı (telif ücreti) miktarlarıdır. Böylelikle bu miktarların uygun iskonto oranı ile hesaplanan bugünkü değeri değerlemeye tabi tutuğumuz varlığın değeridir. TABLO 2: İsim Hakkı (Telif Ücreti) Oranının Etkileyen Unsurlar Puan Tablosu Yöntemi ile Hesaplanması Unsurlar 0% 0.50% 1.00% 1.50% 2.0% Sıra İlgili Ağırlık Katkı Düşük Orta Yüksek lama Oran Yaşa göre Yeni Marka Varlolan Marka % 0.06% Rakiplerine Rakiplerine göre Rakiplerine göre % 0.08% göre yaş yeni eski Rekabet Yüksek Düşük % 0.00% Giriş Yüksek Düşük % 0.03% engelleri Marka Marka sadece spesifik Marka geniş çapta % 0.00% kullanımı ürün/hizmetlerde için ürün/hizmetlerde için Büyüme Markanın değişi/yeni Markanın değişi/yeni % 0.08% olasılıkları ürün/hizmetlerde ürün/hizmetlerde sınırılı kullanımı sınırsız kullanımı İşletme Markanın değişi/yeni Markanın değişi/yeni % 0.08% 11 Ibid. 12 Gregor, E. Scheig, Todd, A. Patrick. Focusing on Gas and Electric Companies Intangible Asset: Trademars, Natural Gas & Electricity, Vol. 21, Issue 2, 2004, s.23

6 olasılıkları ürün/hizmetlerde ürün/hizmetlerde sınırlı kiralanması sınırsız kiralanması Teknolojik Yüksek teknolojik Düşük teknolojik % 0.00% risk eskime riski eskime riski Marka Rekabette benzer Rekabette benzer % 0.06% korunması markaların markaların kullanımı kullanmaması İlinti Modası geçmiş marka Modern Marka % 0.06% İtibar Marka az saygın Marka saygın % 0.08% algılanıyor algılanıyor Kar marjı Markanın bulunduğu Markanın bulunduğu % 0.06% sektöre göre ürün sektöre göre ürün sektöre göre düşük kar marjlı yüksek kar marjlı Kar marjı Markanın bulunduğu Markanın bulunduğu % 0.03% rakiplerine ürün rakiplerine göre ürün rakiplerine göre göre düşük kar marjlı yüksek kar marjlı Pazarlama Yüksek Düşük % 0.06% maliyeti Pazar payı Düşük Yüksek % 0.06% Rakiplerine Düşük Yüksek % 0.06% göre Pazar payı Pazarın Duran/gerileyen Genişleyen % 0.06% potansiyeli pazar pazar İsim Düşük Yüksek % 0.06% tanınırlığı 100% İsim Hakkı (Telif Ücreti) Oranının = 0.90% Kaynak: E. Scheig Gregory, A. Patrick Todd, Focusing on Gas and Electric Companies Intangible Asset: Trademars, Natural Gas & Electricity, Vol. 21, Issue 2, 2004, ss.24,25 3. İSKONTA ORANIN TESPİTİ Gelecekte gerçekleşecek olan gelirlerin, nakitlerin yada borçların bugünkü değerinin hesaplanması esnasında isonto oranı kullanılır. İskonto oranı herhangi bir yatırımdan beklenen risk faktörleri eklenmiş getiri oranını yada yatırımın toplam sermaye maliyetini temsil eder. 13 Çoğu zaman iskonto oranı (hasılat aktifleştirme oranı) ile aktifleştirme oranı (doğrudan aktifleştirme oranı) kavramları eş anlamlı olarak kullanılmaktadır. Ancak, prensip olarak eğer varlıkların yada borçların ömürleri belirli bir süre içinse bu tür getirilerin bugünkü değerini bulmak için kullanılan orana iskonto oranı denir. Eğer varlıkların yada borçların ömürleri süresi belirsiz ise bu durumda kullanılan orana aktifleştirme oranı denir Jacquelyn Dal Santo, Intellectual Property Income Projection: Approaches and methods, The Handbook of Business Valuation and Intellectual Property Analysis, Ed. by Robert F. Reilly, Robert P. Schweihs, New York: Irwin Library of Investment & Finance, 2004, s Patric A. Gaughan, Mergers Acquisitions and Corporate Restructurings, New York: John Wiley, 1996, p.100

7 İsim hakkı (telif ücreti) ödemekten kurtulma yöntemi için iskonto oranı, varlığa ait iskonto oranın hesaplanması zor yada imkansız olduğundan, genellikle varlığa sahip şirket için hesaplanmış olan iskonto oranına ek risk faktörü eklenerek hesaplanan orandır. 15 Uygulamada genellikle varlığa sahip şirketlerin iskonto oranları, sermayesi CAPM yöntemi ile hesaplanmış WACC oranları olarak kabul edilir. 16 UFRS ye de Ek A kısmında iskonto oranı tahmin edilirken başlangıç noktası olarak hangi oranların dikkate alınacağını belirtmiştir. Bunlar 17 ; o Sermaye varlıkları fiyatlandırma yöntemi (CAPM) gibi teknikler kullanılmak suretiyle belirlenen, işletme sermayesinin ağırlıklı ortalama maliyeti (WACC) o İşletmenin marjinal borçlanma oranı o Diğer piyasa borçlanma oranları 4. ÖRNEK Örneğin A şirketi Kazan adlı güney doğu yemekleri yapan, başarılı ve bilinen 4 restorandan oluşan bir zincire sahiptir. B ise A şirketini satın almıştır ve IAS 38 paragraf 34 hükmüne dayanarak A şirketinin Kazan markası değerini şerefiyeden ayrı bir kalem olarak aktifleştirmek istemektedir. B şirketi itibari ile Kazan markasının değerini hesaplamak istemektedir. B Şirketi bu değerleme işlemi için bir değerlemeci ile anlaşmıştır. Değerlemeci yaptığı araştırmalar sonunda Kazan markasının IAS 38 in 41. Paragrafındaki hükme dayanarak en iyi şekilde gelir yaklaşımının bir çeşidi olan isim hakkı (telif ücreti) ödemekten kurtulma yöntemi ile hesaplanabileceğini tespit etmiştir. Yapılan araştırmalarda sektörde isim hakkının kiralamasının sıkça görüldüğü tespit edilmiştir. Sektörde genellikle marka yıllık kirasının bedeli kiralayanın yapacağı yıllık vergi sonrası cironun %10 udur. Böylelikle değerlemeci A şirketinin Kazan markası ile tüm restoranlarının yaptığı vergi sonrası cirosunu hesaplar. Yapılan hesaplamalar sonrasında A şirketinin 2007 yılı vergi sonrası cirosu 4 milyon YTL olduğu ve geçmiş performansların ışığı altında tahmini büyüme oranının da %6 olduğu belirlenir. Değerlemeci şirketin bu markaya sahip olmaması durumunda ödemesi muhtemel kira bedelinin 2007 de 4 milyon YTL nin %10 u olan 400 bin YTL olduğunu hesaplar. Kurumlar vergisi oranı %25 olduğundan değerlemeci bugünkü değerini hesaplayacağı A şirketinin 2007 de kurtulmuş olduğu isim hakkı bedelini 400* (1-0.25) = 300 bin YTL olarak belirler. Bu rakam her yıl %6 artacaktır. Değerlemeci iskonto oranı olarak A şirketinin WACC oranını alır. Bu oran %18 dir. Ancak değerlemeci sermayenin maliyetini CAPM oranı ile hesaplarken Beta olarak A şirketi halka açık bir şirket olmamasından dolayı benzer büyüklükteki ve benzer markaya sahip halka açık C şirketinin Betasını kullanmış. Kazan markasının A (B) şirketi tarafından kullanma süresi sınırsız olduğundan değerlemeci bugünkü değer hesaplamasında varlığın kullanım süresi sınırsız olarak belirler. Bu yüzden iskonto oranı yerine aktifleştirme oranı hesaplamak gerekir: Aktifleştirme oranı = iskonto oranı büyüme oranı 15 Parr, Patent Valuation Using The Relief From Royaty Method, s.9 16 Dorit Samuel, Intellectual Property Valuation: Finance Perspective, Albany Law Review, Vol. 70 Issue 4, 2007, s IAS 36- EK A16. Detaylı bilgi için Dr. Ali Atilla Perek Maddi Olmayan Duran Varlıklar İçin İskonto Oranın UFRS Hükümlerine Göre Hesaplanması I ve II, Mali Çözüm, Yıl 17/18, Sayı 84/85, 2007/2008

8 %12 = %18 - %6 Böylelikle Kazan markasının bugünkü değeri; 300 bin YTL / ( ) = 300 bin YTL / 0.12 = 2,50 milyon TYL dir. 5. İSİM HAKKI (TELİF ÜCRETİ) ÖDEMEKTEN KURTULMA YÖNTEMİ İLE İLGİLİ BİR ABD MAHKEME KARARI 1998 de Nestle Holding ile ilgili ABD Vergi Mahkemesi kararına ilişkin ABD 2. Bölge Temyiz Mahkemesinin bir hükmünde, isim hakkı (telif ücreti) ödemekten kurtulma yönteminin yetersizliği kanuni bir bildirim almıştır. Söz konusu ticari marka ABD li iştirak (Carnation) tarafından İsviçre li ana şirkete (Nestle) satılmıştır. Böylelikle Nestle, Carnation Şirketinin dünya çapında ticari marka portföyünün uygun transfer değerinin belirlenmesi sürecine girmiştir. Uzmanlar Nestle nin edindiği ticari markaların gerçeğe uygun değerlerini isim hakkı (telif ücreti) ödemekten kurtulma yöntemi ile belirlemişlerdir. Ancak ABD 2. Bölge Temyiz Mahkemesi sonuç olarak bulunan değerlerin uygun olduğuna ikna olmamış ve aşağıdaki yorumda bulunmuştur 18 ; Görüşümüze göre, isim hakkı (telif ücreti) ödemekten kurtulma yöntemi ticari markaları olması gerekenden az değerlemektedir İsim hakkı modelleri genellikle ihlal edicinin bir patent ya da ticari markayı kötüye kullanmaktan elde ettiği karı tahmin etmekte kullanılmaktadırlar Ancak bir satış durumunda isim hakkı modellerinin kullanılması uygun değildir burada söz konusu olan ticari markanın gerçeğe uygun piyasa değeridir, kullanımının maliyeti değildir. İsim hakkı (telif ücreti) ödemekten kurtulma yöntemi sahipliğin tüm haklarının değerini içermez örneğin markanın ne zaman ve nerede kullanılacağını belirleme gücü veya bir markayı ürün üretim hatlarına koymak veya oradan çıkarmak gücü gibi. Hatta kiraya verenin isim hakkı yada telif ücreti ödemelerinin fazlasında markanın kullanımından elde ettiği ekonomik faydayı dahi içermemektedir. Bir markanın sahipliği bir lisansın sahipliğinden daha değerlidir çünkü sahiplik hem markayı en değerli kullanıma koyma ve hem da değerini arttırma güç ve teşvikini beraberinde taşır. Kiraya veren markayı lisansın geçici veya diğer sınırlamalarının ötesinde bir kullanıma koyamaz ve artan değer sahip tarafından gerçekleştirilir iken markanın değerini arttırmak için adım atmasını gerektiren bir neden yoktur. Dolayısıyla komisyonun görüşü ticari markaların niteliğini ve yasanın bir markada sahipliğe özgü haklar sağlamasının nedenlerini temel olarak yanlış anlamaktadır. İsim hakkı (telif ücreti) ödemekten kurtulma metodolojisinin yetersizlikleri göz önünde bulundurulduğunda vergi mahkemesi komisyonun ticari marka değerlemesini kabul ettiğinde hata yapmıştır. Vergi mahkemesinin, söz konusu ticari markaların gerçeğe uygun değerlerinin belirlemeni için farklı yöntemleri araştırması istenmiştir. 6. SONUÇ 18 Standard Federal Tax Reports, Tax Court Reversed on Use of Relief-From-Royalty Method to Value Trademark, Aug 13, 1998; 85, 35; Accounting & Tax Periodicals,s.2

9 İsim hakkı (telif ücreti) ödemekten kurtulma yöntemi özellikle marka ve diğer maddi olmayan duran varlıkların değerlemesinde sıkça kullanılan bir yöntemdir ve bu yöntem UFRS de maddi olmayan duran varlıkların değerlemesinde kullanılabilecek yöntemler arasında yer almaktadır. İsim hakkı (telif ücreti) ödemekten kurtulma yöntemi prensip olarak zor ve karmaşık bir yöntem değildir ancak uygulama esnasında gerek tahmini kira miktarı gerekse iskonto oranı hesaplanırken değerlemeciler son derece dikkatli ve objektif olmalıdır. Aksi takdirde varlıklar gerçeği yansıtmayan bir şekilde değerlenmiş olur. Ancak şunu da belirtelim ki IFRS ve UDS bu yöntemin nasıl kullanılacağına dair hiçbir hüküm bulunmamaktadır. Bu yüzden uygulamada karmaşıklık ya da farklılıklar ortaya çıkmaktadır ve çıkacaktır. Muhasebede son yıllarda değer kavramının önemi oldukça artmıştır ancak halen değerleme ile ilgili standartlar yetersizdir ve IFRS hükümleri yok denecek kadar azdır. Bu konu ile ilgili çalışmaların ivedilikle arttırılması son derece gereklidir. KAYNAKCA 1- Gaughan, Patric A. Mergers Acquisitions and Corporate Restructurings, New York: John Wiley, Haeussler, Margaretha C.; Clarry, John W. Current Issues in Valuation: De-Bundling Composite Trademarks and Other Intangibles in Transfer Pricing Analysis, Valuation of Intangible Asset in Global Operations, Ed. Farok J. Contractor, USA: Greenwood Publishing Group, O Hacer, R. Russ. The Relevance of IP Analysis in Technology-Driven M&A Transaction From Ideas to Assets, Ed. by Bruce Berman, New York: Wiley Intellectual Property Series, Olsen, Marc G.; Halliwell, Michael; Gray, Robert P. Intangible Value: Delineating Between Shades of Gray Journal of Accountancy, Vol. 203, Issue 5, 2007, ss Parkhurst, Jeffrey. Leveraging Brand to Generate Value, From Ideas to Assets, Ed. by Bruce Berman, New York: Wiley Intellectual Property Series, Parr, Russell. Patent Valuation Using The Relief From Royaty Method, Valuation Strategies, Vol. 9, Issue 4, 2006, ss Pauri, Zareer. Valuation of Intellectual Property Asset, The Foundation of Risk Management and Financing, Pricewaterhouse Coopers, Pratt, Shannon P.; Reilly, Robert F.; Schweihs, Robert P. Valuing Small Business The Analysis and Appraisal of Closely Held Companies, Chicago: Irwin, 3. Ed., Reilly, Robert F.; Schweihs, Robert P. Valuing Intangible Assets, New York, McGraw-Hill, Samuel, Dorit. Intellectual Property Valuation: Finance Perspective, Albany Law Review, Vol. 70 Issue 4, 2007, ss Santo, Jacquelyn Dal. Intellectual Property Income Projection: Approaches and methods, The Handbook of Business Valuation and Intellectual Property Analysis, Ed. by Robert F. Reilly, Robert P. Schweihs, New York: Irwin Library of Investment & Finance, 2004, s Scheig, Gregory E.; A. Patrick, Todd. Focusing on Gas and Electric Companies Intangible Asset: Trademars, Natural Gas & Electricity; Vol. 21, Issue 2, 2004, ss Smith, Gordon J. Trademark Valuation. New York: John Wiley & Sons Inc., 1996

10 14- Standard Federal Tax Reports, Tax court reversed on use of relief-from-royalty method to value trademark, ; Aug 13, 1998; 85, 35; Accounting & Tax Periodicals 15- Financial Accounting Standard Board, FASB International Financial Reporting Standard Board, IFRS3, IAS 38