ĐŞLEM HACMĐ VE HĐSSE SE EDĐ FĐYATLARI ARASI DAKĐ EDE SELLĐK BAĞI: ĐMKB-30 E DEKSĐ E DAYALI BĐR UYGULAMA

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "ĐŞLEM HACMĐ VE HĐSSE SE EDĐ FĐYATLARI ARASI DAKĐ EDE SELLĐK BAĞI: ĐMKB-30 E DEKSĐ E DAYALI BĐR UYGULAMA"

Transkript

1 T.C. DOKUZ EYLÜL ÜNĐVERSĐTESĐ SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ ĐŞLETME ANABĐLĐM DALI FĐNANSMAN PROGRAMI TEZSĐZ YÜKSEK LĐSANS PROJESĐ ĐŞLEM HACMĐ VE HĐSSE SE EDĐ FĐYATLARI ARASI DAKĐ EDE SELLĐK BAĞI: ĐMKB-30 E DEKSĐ E DAYALI BĐR UYGULAMA Emre GÜLMEZ Danışman Yrd. Doç. Dr. Mine TÜKE MEZ 2010

2 Yemin Metni Tezsiz Yüksek Lisans projesi olarak sunduğum Đşlem Hacmi ve Hisse Senedi Fiyatları Arasındaki edensellik Bağı: ĐMKB-30 Endeksine Dayalı Bir Uygulama adlı çalışmanın, tarafımdan, bilimsel ahlak ve geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurmaksızın yazıldığını ve yararlandığım eserlerin kaynakçada gösterilenlerden oluştuğunu, bunlara atıf yapılarak yararlanılmış olduğunu belirtir ve bunu onurumla doğrularım. Tarih.../.../... Emre GÜLMEZ Đmza ii

3 ÖZET Tezsiz Yüksek Lisans Projesi Đşlem Hacmi ve Hisse Senedi Fiyatları Arasındaki edensellik Bağı: ĐMKB-30 Endeksine Dayalı Bir Uygulama Emre GÜLMEZ Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Đşletme Anabilim Dalı Finansman Programı Kar amacı güden tüm yatırımcıların ortak hedefi finans piyasalarında işlem gören menkul kıymetlerin gelecek fiyatlarını doğru tahmin etmektir. Bu bağlamda yapılan araştırmalar sonucunda elde edilen çeşitli method ve modeller bu amaç doğrultusunda kullanılmaktadır. Finansal ve ekonomik değişkenlerin (Enflasyon, Faiz oranları, PD/DD vs.) hisse senedi fiyatlarına oranla daha az dalgalanması, bu değişkenlerin fiyatlardaki değişimi açıklama gücünü azaltmaktadır. Đşlem hacmi ise hisse senedi fiyatları gibi sık dalgalanan, genellikle benzer piyasa riskleri ile hareket eden bir değişkendir. Bu bağlamda hisse senedi fiyatları ile işlem hacmi arasındaki nedensellik ilişkisinin belirlenebilmesi, bu değişkenlerin gelecek hareketlerinin tahmininde önem arz etmektedir. Çalışmada işlem hacmi ile hisse senedi fiyatları arasındaki nedensellik ilişkisi VAR modeline dayalı Granger edensellik testi yardımıyla araştırılmıştır. Granger nedensellik testi ile değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisinin yönü tespit edilirken, VAR analizi yardımıyla değişkenlerin birbirlerinde ki değişimi açıklama güçleri ölçülmüştür. Elde edilen sonuçlar doğrultusunda, seçilen ĐMKB-30 şirketleri için TUPRS ve YKB K hariç olmak (Hisse senedi getirisi Đşlem hacmi değişimi) şeklinde tek yönlü bir nedensellik iii

4 ilişkisi tespit edilmiştir. VAR analizi sonuçları, Granger nedensellik testini doğrulayacak şekilde Đşlem hacmi değişkenlerinin, Hisse senedi getirisi değişkenlerinin gecikmeli değerlerinden etkilendiklerini göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Hisse senedi getirisi, Đşlem hacmi, Granger edenselliği, VAR iv

5 ABSTRACT Master Thesis Causality Between Stock Prices and Trading Volume: Evidence From ISE-30 Emre GÜLMEZ Dokuz Eylül University Institute of Social Sciences Department of Bussines Admistration Finance Program Đnvestors, that aim to make more profit, have a common goal to predict future prices of securities accurately. In this context, the research results obtained from the various methods and models are used for this purpose. Financial and economic variables (inflation, interest rates, the MV / BV etc.) less than the stock price fluctuation, price changes of these variables reduces the explanatory power. The volume of transactions, such as stock prices fluctuate frequently, often with similar market risk is a moving variable. In this context, stock prices and trading volume to determine the causal relationship between these variables are important in predicting future movements. Study, with trading volume of the causal relationship between stock prices based on the VAR model has been investigated using the Granger Causality test. Granger causality test the direction of causality between variables were detected, with the help of VAR analysis in each of the variables that explain the forces of change were measured. In accordance with the results obtained, selected for ISE-30 companies except YKB K and TUPRS (Stock returns Transaction volume ) in the form of a one-way causality was found. VAR analysis, Granger causality test to verify the transaction volume of the variables, lagged values of stock returns are affected is variable. v

6 Key Words: Stock Returns, Trading Volume, Granger Causality, Vector Autoregression (VAR) analysis vi

7 ĐÇĐ DEKĐLER ĐŞLEM HACMĐ VE HĐSSE SE EDĐ FĐYATLARI ARASI DAKĐ EDE SELLĐK BAĞI: ĐMKB-30 E DEKSĐ E DAYALI BĐR UYGULAMA YEMĐN METNĐ ii ÖZET iii ABSTRACT v ĐÇĐNDEKĐLER vii KISALTMALAR x TABLO VE GRAFĐK LĐSTESĐ xi GĐRĐŞ 1 BĐRĐ CĐ BÖLÜM ME KUL KIYMET BORSALARI 1.1. MENKUL KIYMET BORSALARININ TARĐHĐ Dünya da Borsanın Tarihi Türkiye de Borsanın Tarihi BORSALAR ve EKONOMĐYE KATKILARI Gelişmiş Borsalar Gelişmekte Olan Borsalar DÜNYADAKĐ ÖNEMLĐ MENKUL KIYMET BORSALARI ABD Borsaları Londra ve Tokyo Borsaları ĐSTANBUL MENKUL KIYMETLER BORSASI (ĐMKB) 12 vii

8 ĐKĐ CĐ BÖLÜM ĐŞLEM HACMĐ VE HĐSSE SE EDĐ FĐYATLARI ARASI DAKĐ EDE SELLĐK BAĞI 2.1. NEDENSELLĐK KAVRAMI ĐŞLEM HACMĐ VE HĐSSE SENEDĐ FĐYATLARI ARASINDAKĐ NEDENSELLĐK ĐLĐŞKĐSĐ ALANINDAKĐ ÇALIŞMALAR Dünya da Yapılmış Olan Çalışmalar Türkiye de Yapılmış Olan Çalışmalar ZAMAN SERĐLERĐNDE NEDENSELLĐK METODOLOJĐSĐ Tanımlayıcı Đstatistikler Birim Kök (Unit Root) Testi Koentegrasyon (Eşbütünleşme) Engle-Granger Koentegrasyon Testi Granger Nedensellik Analizi Vektör Otoregresif Model (VAR) 30 ÜÇÜ CÜ BÖLÜM ĐMKB-30 E DEKSĐ E DAYALI BĐR UYGULAMA 3.1. ARAŞTIRMANIN AMACI ARAŞTIRMADA KULLANILAN VERĐ SETĐ ANALĐZ VE BULGULAR Temel Đstatistiksel Analizler Birim Kök Testi Sonuçları Engle Granger Koentegrasyon Testi Sonuçları Granger Nedensellik Testi Sonuçları VAR Modeli Test Sonuçları Varyans Ayrıştırması Sonuçları Etki Tepki Analizi Sonuçları ARAŞTIRMA SONUÇLARININ DEĞERLENDĐRĐLMESĐ 49 viii

9 SONUÇ 53 KAYNAKLAR 55 EKLER 62 ix

10 KISALTMALAR AIC ADF BV FPE ĐMKB ISE ĐHD HSG HQ MDH MKK MSCI MV LR SEC SC S.H. SIAH SPK VAR WFE Akaike Bilgi Kriteri Augmented Dickey Fuller Book Value Final Prediction Error Đstanbul Menkul Kıymetler Borsası Istanbul Stock Exchange Đşlem Hacmi Değişimi Hisse Senedi Getirisi Hannan-Quinn Bilgi Kriteri Mixture of Distribution Hypothesis Merkezi Kayıt Kuruluşu Morgan Stanley Capital International Market Value Likelihood Ratio Securities Exchange Commission Schwarz Bilgi Kriteri Standart Hata Sequential Information Arrival Hypothesis Sermaye Piyasası Kurulu Vektör Oto Regresif World Federation of Exchange x

11 TABLO VE GRAFĐK LĐSTESĐ TABLO LĐSTESĐ Tablo 1.Gelişmiş Piyasalar (Developed Markets) 9 Tablo 2. Gelişmekte Olan Piyasalar (Emerging Markets) 10 Tablo 3. NYSE, Tokyo ve Londra Borsaları ile ĐMKB Kıyaslaması 12 Tablo4. Fiyat ve Đşlem Hacmi Değişim Serilerinin Tanımlayıcı Đstatistikleri 34 Tablo 5. Fiyat Değişim Serilerine Ait ADF Birim Kök Testi Sonuçları 38 Tablo 6. Đşlem Hacmi Değişim Serilerine Ait ADF Birim Kök Testi Sonuçları 39 Tablo 7. Hata Terimlerine Ait Birim Kök Testi Sonuçları 41 Tablo 8. Fiyat Değişimi Serileri için Nedensellik Đlişkileri Sonuçları 43 Tablo 9. Đşlem Hacmi Değişimi Serileri için Nedensellik Đlişkileri Sonuçları 44 Ek Tablo A.1. VAR Modeli Gecikme Uzunlukları Seçim Sonuçları 63 Ek Tablo B.1. VAR Modeli Sonuçları 67 Ek Tablo C.1. Varyans Ayrıştırması Analiz Sonuçları 73 GRAFĐK LĐSTESĐ Grafik 1. Gelişmekte Olan Ülkelerin 2009 Yılı Đşlem Hacimleri (Milyon $) 10 Grafik 2. Hisse senedi fiyat serilerine ait grafikler 24 Grafik 3. Đşlem hacmi serilerine ait grafikler 24 Grafik 4. Durağanlaştırılmış hisse senedi getirisi grafikleri 40 Grafik 5. Durağanlaştırılmış işlem hacmi değişimi grafikleri 41 Grafik 6. Yabancı Yatırımcı SaklamaOranları 54 Ek Grafik D.1. Etki Tepki Analizi Sonuçları 77 xi

12 GĐRĐŞ Finansal piyasalarda hisse senedi fiyatları ile işlem hacmi değişimleri arasındaki ilişki son yılların önem verilen araştırma konularından birisi olmuştur. Özellikle teknik analiz ile ilgili çalışmalarda hisse senedi fiyat hareketlerinin açıklanmasında ki işlem hacminin rolü araştırmacılar tarafından tartışılmaktadır. Sermaye piyasaları için önem arz eden fiyat-hacim ilişkisinin tespitini önemli kılan dört temel faktörden söz edilebilir (Gökçe,2002; Elmas ve Temurlenk,2008) ; Fiyat-hacim ilişkisi finansal piyasaların içyapısı gereği önemlidir. Bu konu hakkında yapılan bütün çalışmalar piyasadaki bilgi akışına (Đnformation Flow), bu akışın nasıl işlediğine ve piyasaya ulaşan bilgilere fiyatların nasıl uyum sağlayacağına dayanmaktadır. Finansal piyasalarda fiyat-hacim arasında bir ilişkinin varlığı ve bu ilişkinin yönü tespit edilebildiği takdirde fiyat-hacim ilişkileri kullanılarak yapılan öngörü ve volatilite tahminleri daha etkin olacaktır. Fiyat-hacim ilişkisi, fiyatlardaki spekülatif hareketlerin belirlenebilmesi açısından kantitatif bulguların elde edilmesi yönünde önem taşımaktadır. Fiyat-hacim ilişkisi, finansal piyasaların içinde bulundukları bekleyişleri ve bu bağlamda da gelecekte oluşacak piyasa yapısının etkileyebilme gücüne sahip olması bakımından önemlidir. Literatürde işlem hacmi ile hisse senedi fiyat volatilitesi arasındaki ilişki alanında önemli sayıda çalışma mevcuttur, bu çalışmaların büyük çoğunluğu gelişmiş piyasalar üzerine hazırlanmıştır, bunun yanı sıra gelişmekte olan piyasalar içinde son dönemlerde bu tarz çalışmalara önem verilmektedir. Literatürde ki teorik çalışmalar ilk olarak işlem hacmi ile hisse senedi fiyat volatilitesi arasındaki mevcut nedensellik ilişkisini: Mixture of Distribution Hypothesis(MDH-Karışık Dağılımlar Hipotezi) ve Sequential Information Arrival Hypothesis(SIAH-Rassal Bilgi Akım Hipotezi) adı verilen iki öncü hipotez ile açıklamaya çalışmışlardır. 1

13 Clark(1973) tarafından geliştirilen Karışık Dağılımlar Hipotezi(MDH), işlem hacmi ve hisse senedi fiyat volatilitesinin; piyasada yeni bir bilginin mevcut olduğunu varsayan aynı karışık değişkene bağlı olmaları sebebiyle pozitif bir ilişki içinde olduklarını önerir. Bu sebeple hisse senedi fiyatı ve işlem hacminin eş zamanlı değişimi bu yeni bilgiye bağlıdır. Diğer taraftan Copeland(1976) ile Jennings, Starks ve Fellingham(1981) ın katkılarıyla geliştirilen Rassal Bilgi Akım Hipotezi modeli, yeni bilginin piyasadaki her bir yatırımcıya rassal olarak ulaştığını ve daha sonra bütün yatırımcıların aynı bilgiye sahip olana kadar yatırımcıların bu bilgi doğrultusunda yatırım yapacaklarını, böylelikle piyasanın yeni bir denge noktasına ulaşacağını varsayar. MDH ve SIAH işlem hacmi ve mutlak getiriler arasında eş zamanlı pozitif bir ilişkinin olduğunu ifade eder. Bununla birlikte SIA hipotezi işlem hacmi ve mutlak getiriler arasında, geçmiş işlem hacmi verilerinin şimdiki mutlak getiriler hakkında bilgi verecek şekilde ya da tam tersi geçerli olmak üzere dinamik bir ilişki olduğunu belirtir (Mac Millan and Speight,2002). Gallant, Rossi ve Tauchen (1992) sadece hisse senedi fiyatı etkileyen değişkenler üzerine odaklanmak yerine hisse senedi fiyatı ve işlem hacmini ortaklaşa etkileyen dinamikleri araştırarak hisse senedi piyasaları hakkında daha fazla bilginin elde edilebileceğini belirtmektedir (Hiemstra ve Jones,1994). Karpoff(1987) un çalışmasında belirttiği üzere hisse senedi fiyatı-hacim ilişkisi üzerine hazırlanan çalışmaların büyük çoğunluğu bu iki değişken arasında eş zamanlı bir nedensellik ilişkisinin varlığını belirtmektedir. Son yıllarda literatüre hisse senedi fiyatı ile işlem hacmi arasındaki doğrusal ve doğrusal olmayan nedensellik ilişkilerine dikkat çeken çalışmalarda dahil olmuştur (Gallant, Rossi ve Tauchen,1992; Campbell, Grossman ve Wang,1993; Hiemstra ve Jones,1994). Bu tarz nedensellik ilişkileri geçmiş işlem hacmi verilerinin şimdiki ve gelecekteki hisse senedi fiyatlarının kısa vadeli tahmin edilip edilemeyeceği konusunda (tersi geçerli olmak üzere) bilgi verir. Değişkenler 2

14 arasındaki nedensellik ilişkisinin varlığı ve yönü literatürde ki pek çok çalışmada Granger Nedensellik testi ile araştırılmaktadır. Mevcut literatürde Türkiye hisse senedi piyasaları için işlem hacmi ve hisse senedi fiyat değişimleri arasındaki nedensellik ilişkisini inceleyen sınırlı sayıda çalışmanın bulunduğu gözlemlenmiştir ( Gökçe,2002; Yörük, Erdem ve Erdem,2006; Kasman ve Baklacı,2006; Elmas ve Temurlenk,2008; Umutlu,2008; Kayalıdere ve Aktaş,2009). Bu çalışmanın amacı ĐMKB30 endeksine döneminde her 4 çeyrek dönem itibariyle kote olan şirketler için işlem hacmi ve hisse senedi getirileri arasında nedensel ve dinamik bir ilişkinin varlığını araştırmaktır. Bu araştırma kapsamında büyük sayılar kuramı gereği günlük verilerle çalışmanın mevcut nedensellik ilişkisinin tespitinde daha yararlı istatistiki sonuçlar vereceği düşünülmüştür. Çalışmamızda mevcut değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisi VAR modeline dayalı Granger Nedensellik testi yardımıyla araştırılmıştır. VAR modelleri nedensellik ilişkisinin yönünün tespitinin yanı sıra değişkenler arasındaki dinamik ilişkilerin belirlenmesine olanak sağladığı için tercih edilmiştir. Ayrıca VAR modellerinde bağımlı değişkenlerin gecikmeli değerlerinin yer alması, geleceğe yönelik güçlü tahminlerin yapılmasını da mümkün kılmaktadır. Çalışmanın birinci bölümünde menkul kıymet borsaları hakkında genel bilgiler verilmiştir, bunun yanı sıra dünyadaki çeşitli borsalar ve ĐMKB karşılaştırılması yapılmıştır. Đkinci bölümde Nedensellik kavramı açıklanmaya çalışılmıştır, sonrasında Dünya da ki ve Türkiye de ki mevcut çalışmaların kapsamlı bir derlemesi yapılmıştır. Üçüncü bölümde ise çalışmanın ampirik bulguları paylaşılmış; sonrasında sonuçlar tartışılmıştır. 3

15 BĐRĐ CĐ BÖLÜM ME KUL KIYMET BORSALARI 1.1. ME KUL KIYMET BORSALARI I TARĐHĐ Dünya da Borsanın Tarihi Borsaların başlangıç tarihi çok eski olup bunlar pazar ve panayırlara dayanmaktadır. Đlk borsaların temeli kıymetli madenlerin alım-satımı ile atılmış ve bu meslek sarraflık şeklinde gelişmiştir. Zamanla kıymetli madenlerin alım-satımı, aracıların da devreye girmesiyle genişlemiş, kredi belgeleri ile ticari senetlerin alınıp satıldığı bir piyasaya dönüşmüştür. Avrupa'da ilk borsa 1487 yılında Anvers şehrinde kurulmuştur. 16. yüzyılda bunun yerini Amsterdam Borsası almıştır. Yüzyılın sonlarına doğru Lyon da ve bunu takiben diğer Fransız şehirlerinde borsaların kurulduğunu bilinmektedir. Menkul değerlerin alınıp satıldığı bir piyasa Londra'da mevcut ise de, bunun başlangıç tarihi kesin olarak saptanamamıştır. Fakat 1770 yılında bu tür menkul değerlerin alınıp satıldığı bir kahvehanenin üstüne menkul kıymetler borsası anlamına gelen "The Stock Exchange" levhası asılmış ve buraya giriş ücrete tabi tutulmuş ve ilk borsa doğmuştur. Londra Menkul Kıymetler Borsası nın temeli 1801 yılında atılmış ve bina 1802 yılının başlarında çalışmaya başlamıştır. Fakat Londra menkul Kıymetler Borsası'nın yasal kuruluşu 1875 yılında olmuştur yılında Borsanın denetim organı olan konsey kurulmuş ve 36 üyesi atanmıştır. New York Menkul Kıymetler Borsası Amerika ve Kanada da mevcut diğer menkul kıymetler borsalarının prototipi olup gönüllü olarak kurulmuş, fakat üyelerin meydana getirdiği şirketleşmemiş bir kuruluştur. Yönetim kurallarını kendi belirlemekle beraber, 1934 yılından beri SEC in (Securities Exchange Commission) 4

16 denetimine tabî bulunmaktadır yılında Conway komitesinin raporuna göre New York Menkul Kıymetler Borsası'nın kuruluş ve çalışma düzeninde büyük bir reform yapılmış ve Borsa yönetimi, üye olmayan ve maaşlı, tam gün esasına göre çalışan bir başkanın idaresine bırakılmıştır. New York Menkul Kıymetler Borsası nın gerçek kişilerden oluşan 1375 üyesi bulunmaktadır. New York Menkul Kıymetler Borsası'nın yasal düzeni ve kuralları 25 üyeden oluşan bir icra komitesi tarafından konulur. Başkan, icra ve yönetimin başı olup, dışa karşı borsayı temsil eder ve yönetir. Ayrıca borsanın menkul değer listesi, kamu ilişkileri ve üye firmalar gibi departmanları mevcuttur. Bu departmanlar başkana bağlıdır. New York Menkul Kıymetler Borsası, New York un iş merkezi Wall Street üzerinde kurulmuş olup, dünyanın en büyük menkul kıymetler borsalarından biridir Ağustos ayı itibariyle, New York Borsası ndaki şirketlerin toplam piyasa değeri milyon Dolar'dır (ĐMKB Yayınları, 2008:4-5) Türkiye de Borsanın Tarihi 1854 Kırım savaşı ile başlayan Osmanlı borçları nedeniyle Türkiye de menkul değerler borsasının kurulması hem kolaylaşmış, hem de hızlanmıştır. Osmanlı borçlanma tahvilleri çıkarılmaya başlandıktan sonra, bunun Đstanbul da bir piyasası oluşmuş ve gayrimüslim bankerler Galata'da bu işle uğraşmaya başlamışlardır. Türkiye'de bir borsa kurulması gereği bu dönemde ortaya çıkmış ve Galata Bankerleri kendi aralarında, 1864 yılında bir dernek kurarak bu harekete öncülük etmişlerdir yılında Türkiye den alacaklı olan devletlerin de desteği ile Đstanbul da bir Dersaadet Tahvilat Borsası kurularak çalışmaya başlamış ve borsaya Maliye nezaretince bir komiser atanmıştır. Bu borsanın adı 1906 yılında çıkarılan bir nizamname ile Esham ve Tahvilat Borsası'na dönüştürülmüş ve bu kuruluş Cumhuriyet dönemine kadar devam etmiştir. 5

17 Đkinci Meşrutiyet'in ilanına kadar bu borsaya sadece, Đstanbul, Selanik ve Beyrut'ta kurulmuş bulunan yabancı şirketlerin çıkarmış oldukları menkul değerler kayıtlı iken, Meşrutiyet'ten itibaren yerli şirketlerin menkul kıymetleri kaydolunmaya başlamıştır. Cumhuriyet döneminde, 1922 yılında çıkarılan yeni bir nizamname (tüzük) ile borsada bugünkü sistemin esasını oluşturan hükümler getirilmiştir yılında kabul edilen 1447 sayılı Menkul Kıymetler ve Kambiyo Borsaları Kanunu ve aynı yıl çıkarılan 8172 sayılı nizamname ile mevcut borsa yeniden düzenlenmiş ve Đstanbul Menkul Kıymetler Borsası adı altında çalışmaya başlamıştır yılında çıkarılan bir kararname ile Đstanbul Borsası kapatılarak Ankara ya taşınmış ve "Kambiyo, Esham ve Tahvilat Borsası" adı ile açılarak çalışmaya başlamıştır. Bu taşınmanın sakıncaları anlaşılmış olacak ki, 1941 yılında borsa yeniden Đstanbul'a nakledilmiştir. Cumhuriyet döneminde kurulan borsalarda esham ve tahvilat yanında döviz alımsatımı da işlemler arasında yer almıştır. Ancak Türkiye de 1931 yılından sonra şiddeti giderek artan kambiyo kontrolü nedeni ile döviz alım-satımı anlamını yitirmiş ve 1959 yılından sonra borsanın döviz alım-satımı ile ilgili rolü bütünüyle kaldırılmıştır. Türkiye de 1981 yılı Temmuz ayında yayınlanan 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile sermaye piyasası yeniden düzenlenirken Menkul Kıymetler Borsası'na yeni bir şekil ve içerik verilmek istenmiş ve 1929 tarih ve 1447 sayılı Menkul Kıymetler ve Kambiyo Borsaları Kanunu yürürlükten kaldırılmış,bunun yerine gün ve KHK/91 sayılı Menkul Kıymetler Borsaları Hakkında Kanun Hükmünde Kararname getirilmiştir. KHK/91'in yayımı tarihinden bir yıl sonra, 6 Ekim 1984 tarihinde "Menkul Kıymetler Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik" yayınlanmıştır tarihinde, Đstanbul Menkul Kıymetler Borsası Yönetmeliği sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğü girmiştir. Ve nihayet, 26 Aralık 1985 tarihinde borsa resmi bir törenle açılarak, faaliyete başlamıştır. Bu olay, SPK'nın IX sayılı tebliği ile resmi gazetede ilan edilmiştir (ĐMKB Yayınları, 2008: 6). 6

18 1.2. BORSALAR VE EKO OMĐYE KATKILARI Menkul Kıymet Borsaları hisse senedi ve tahvil gibi uzun vadeli yatırım araçlarının alınıp satıldığı pazarlardır. Bu pazarların en önemli özelliği borç verenlerle borç alanları doğrudan doğruya karşı karşıya getirmesidir. Menkul kıymet borsalarında şeffaf bir ortamda ve standart yöntemlerle fon akışı sağlandığından yatırımcılar çok kolay ve ucuz bir şekilde risk alabilmektedirler. Yatırımcıların kolaylıkla risk alabilmeleri ekonomilerin gelişmesi için en temel koşuldur lerden itibaren tüm dünyada menkul kıymet borsaları gelişmeye başlamıştır. Bu gelişmenin arkasında dünya pazarlarının globalleşmesi, iletişim olanaklarının artması, bilgisayar teknolojisinin gelişmesi ve birçok ülkede finansal kurumların pazara girmelerinin kolaylaştırılması ve doğrudan finansman olanaklarının artması yer almaktadır. Dünyadaki toplam menkul kıymetler, tahvil ve diğer sermaye piyasası araçlarının değeri 1969 yılında sadece 2 trilyon dolar iken, 1990 ların sonunda bu rakam 25 trilyon dolar seviyelerine ulaşmıştır. Yanlız hisse senedi piyasası bu sürede 300 milyar dolardan 6 trilyon $ büyüklüğe ulaşmıştır. Bu rakamın yarısı ABD borsalarında işlem görmektedir. Tüm dünyada hisse senetlerinin çoğu emeklilik fonları, menkul kıymet yatırım fonları ve diğer kurumsal yatırımcıların elinde bulunmaktadır. Sermaye piyasalarındaki bu hızlı gelişmenin ardında, 1980 lerden sonra ABD ve diğer gelişmiş ülkelerin öncülüğünü yaptıkları ekonomide küreselleşme akımı yatmaktadır. Ekonomide küreselleşmenin ilk adımı sermaye piyasalarının liberalleşmesi ile başlamıştır. 21. yüzyılda ülkelerin sermaye hareketlerindeki kısıtlamaları kaldırmasıyla, sermaye hareketleri hızlanarak yatırımcıların daha yüksek getirili ve daha düşük riskli pazarlara yönelmeleri sağlanmıştır. Menkul kıymet borsalarının ülkelerin ekonomik gelişmelerine önemli katkıları vardır. Menkul kıymet borsaları ile halkın tasarruflarının şirketlere sermaye olarak çekilmesi sağlanmaktadır. Bankacılık sisteminden alınan yüksek riskli ve kısa vadeli krediler yerine, şirketler açısından çok daha düşük riskle uzun vadeli kaynak 7

19 sağlanmaktadır. Bu kaynakların yatırıma dönmesi ulusal ekonominin gelişmesine yardımcı olmaktadır (Karan,2004: 33-34). Menkul kıymet borsalarının başlıca yararları şunlardır; Likidite sağlama Fiyat oluşturma Ekonomik gösterge olma Mülkiyeti tabana yayma Kaynak yaratma Borsa faaliyetleri 18. ve 19. Yüzyıldan itibaren tüm dünyada gelişmeye başlamıştır. Menkul kıymet borsalarının çoğu kahvehane gibi insanların bir araya geldiği ortamlarda oluşmaya başlamış ve giderek resmi bir nitelik kazanmışlardır. Bugün başta gelişmiş ülkeler olmak üzere dünyanın birçok bölgesinde çeşitli büyüklük ve özelliklerde borsalar bulunmaktadır. Menkul kıymet borsalarını şu şekilde sınıflandırmak mümkündür (Karan,2004: 34) : Gelişmiş borsalar (Developed Markets) Gelişmekte olan borsalar (Emerging Markets) Gelişmiş Borsalar (Developed Markets) Sanayileşmiş ülkelerde faaliyet gösteren uluslararası finans piyasalarını oluşturan büyük pazarlardır. Bu piyasaların yatırımcılar tarafında daha az riskli olduğu düşünülmektedir. Gelişmişlik sadece ekonomi anlamında değil genel manada siyasette istikrar sağlanmasından, hukuk kurallarının uygulanmasındaki titizlik ve halkın refah seviyesine kadar her alana yayılmıştır. Çeşitli kuruluşlar tarafından dünyadaki gelişmiş ülkeler listelenmiştir. MSCI tarafından hazırlanan gelişmiş ülkeler listesi aşağıda verilmiştir. 8

20 Tablo 1. Gelişmiş Piyasalar (Developed Markets) ABD Danimarka Hollanda Đsveç Kanada Almanya Finlandiya Đngiltere Đsviçre Lüksemburg Avustralya Fransa Đrlanda Đtalya Norveç Avusturya Güney Kıbrıs Đsrail Đzlanda Portekiz Belçika Hong Kong Đspanya Japonya Singapur Yeni Zelanda Yunanistan Kaynak: MSCI Gelişmekte Olan Borsalar (Emerging Markets) Gelişmekte olan menkul kıymet piyasaları çeşitli şekillerde tanımlanabilir. Bir yandan gelişmekte olan tanımı küçük ve durağan piyasalar karşısında belirli bir gelişme sürecine giren, büyüyen ve gittikçe karmaşıklaşan piyasaları ifade edebileceği gibi diğer yandan da gelişme potansiyeline sahip olduğu varsayımı altında, kalkınmakta olan ekonomilerdeki tüm piyasaları da ifade edebilmektedir. Uluslararası sermaye hareketlerini serbest bırakmış, piyasa ekonomisine dayalı politikalar uygulayan ve yabancı yatırımcıların ilgisini çekmeye çalışan ülkeler genel olarak gelişmekte olan ülkeler statüsünde değerlendirilmektedir. Genel olarak gelişmekte olan ülkelerde kurumsallaşma gelişmiş ülkelere kıyasla daha alt düzeylerdedir. Siyasi istikrar bu ülkelerde geçici dönemlerde sağlanabilmektedir. Hukuk tam manasıyla her alana yayılmamıştır. Bu şartlar altında bu ülkelerde yatırım riski göreceli olarak yüksektir, dolayısıyla bu piyasalarda yatırım yapan yatırımcılarda yüksek getiri elde etme peşindedirler. Dünya genelinde bilinirliği yüksek MSCI endeksine dahil olan 21 gelişmekte olan ülke bulunmaktadır. Bu ülkelerden BRIC (Brazil-Russia-India-China) olarak adlandırılan dört ülke en güçlü gelişmekte olan piyasalar olarak kabul edilmektedir. 9

21 Tablo 2. Gelişmekte Olan Piyasalar (Emerging Markets) Brezilya Çin Çek Cumhuriyeti Endonezya Kaynak: MSCI Fas Güney Kore Meksika Filipinler Kolombiya Mısır Hindistan Macaristan Peru Güney Afrika Malezya Polonya Türkiye Rusya Şili Tayland Tayvan 1970 lerden itibaren Uzak Doğu ülkelerinde Hong Kong, Singapur ve Malezya gibi merkezlerde ortaya çıkan gelişmekte olan piyasa kavramı 1990 lı yıllardan sonra tüm dünyayı sarmıştır. Bugün dünyanın en önemli gelişmekte olan borsaları Güney Amerika da Brezilya, Arjantin ve Şili Borsaları, Uzak Doğu da Endonezya, Malezya ve Tayland Borsaları, Avrupa da Türkiye, Rusya, Romanya, Macaristan ve Ürdün Borsalarıdır (Karan,2004: 41). Gelişmekte olan piyasalarda Dünya Borsalar Birliği (WFE) tarafından yayınlanan 2009 yılında gerçekleşen toplam işlem hacmi verilerinin rinin olduğu grafik aşağıda paylaşılmıştır. Grafik 1. Gelişmekte Olan Ülkelerin 2009 Yılı Đşlem Hacimleri (Milyon $) , , , , , ,0 0,0 Kaynak: WFE 10

22 1.3. DÜ YADAKĐ Ö EMLĐ ME KUL KIYMET BORSALARI ABD Borsaları ABD de dokuz tane önemli hisse senedi borsası vardır. Bunlardan iki tanesi ulusal borsa diğerleri ise bölgesel borsalardır. Bu iki ulusal borsa; New York Stock Exchange (NYSE) ve American Stock Exchange (AMEX) dir. Bunların yanı sıra Chicago Board of Trade(CBOT) ve Chicago Merchantile Exchange(CME) gibi önemli vadeli işlem ve opsiyon borsalarıda mevcuttur. ABD piyasasında ki şirketlerin %85 i NYSE de işlem görmektedir. WFE nin 2009 yılı verilerine göre NYSE de işlem gören şirket sayısı 2327 olarak bildirilmiştir. AMEX ulusal bir borsa olmakla birlikte, bu borsada genellikle küçük ve yeni şirketler işlem görmektedir. ABD de NYSE nin en önemli rakibi tezgah üstü bir menkul kıymet borsası olan NASDAQ (National Association of Security Dealers)dır. NASDAQ borsasının işlem hacmi son yıllarda NYSE borsasına yaklaşmıştır. Genellikle teknoloji firmalarının işlem gördüğü NASDAQ borsasının önemli şirketleri arasında Microsoft, Đntel, Apple Computer, Sun Microsystems gibi şirketler bulunmaktadır. New York Stock Exchange (NYSE) tarafından hesaplanan dünya çapında bilinirliği en yüksek olan hisse senedi endeksleri aşağıda sıralanmıştır; Đşlem Gören Şirket Sayısı Dow Jones Industrials (DJI) 30 S&P asdaq Composite Londra ve Tokyo Borsaları Londra Borsası dünyanın iki önemli borsası olan NYSE ve Tokyo Borsaları arasında yer almakta ve Avrupa nın en önemli menkul kıymet piyasası olması 11

23 özelliğine sahiptir. Avrupa bölgesinin Londra Borsasından sonra Paris ve Frankfurt Borsaları diğer önemli borsalardır. Londra Borsası nın Haziran 2010 tarihi verilerine göre piyasa değeri 2,4 Trilyon $ dır. Ayrıca Londra Borsası tarafından hesaplanan endeksler içerisinde bilinirliği en yüksek olan FTSE100 endeksidir. Londra Borsası nın özellikle büyük yatırımcılara cazip gelen en önemli özelliği, işlemler tamamlanmadan işlemlerle ilgili kayıtların yayımlanmamasıdır. Böylece bir yatırımcı işlemini tamamlamadan diğer borsa üyelerinin veya yatırımcıların bu işlemi izlemesi ya da araya girmesi mümkün olmamaktadır. Bu özellik çok büyük tutarlarda işlem yapan yatırımcılara kolaylık sağlamaktadır. Uzakdoğu bölgesi son yıllarda finans merkezi olarak hızlı bir gelişme göstermiştir. Bu bölgedeki en büyük borsa Tokyo Stock Exchange (TSE) dir adet hisse senedi bu borsada işlem görmektedir, Mayıs 2010 itibariye Tokyo borsasının piyasa değeri 3,1 Trilyon $ düzeyindedir. Nikkei 225 endeksi Tokyo borsanın en önemli şirketlerinin yer aldığı, yatırımcıların dünya genelinde takip ettiği bir endeksdir. Uzak doğu bölgesinin diğer önemli borsaları Hong Kong ve Avustralya borsalarıdır ĐSTA BUL ME KUL KIYMETLER BORSASI (ĐMKB) ĐMKB faaliyete geçtiği 1986 yılından sonra sürekli gelişmiş, bölgesindeki en önemli menkul kıymet borsalarından biri olmayı başarmıştır. ĐMKB nin piyasa değeride zaman içinde artmış ve Türk şirketlerine önemli tutarlarda kaynaklar aktarılmıştır. Ancak halen ülkemizde hisse senedi yatırımları henüz istenilen seviyeye ulaşamamış ve finansal piyasalar içerisinde ĐMKB hak ettiği yere ulaşamamıştır. Bunun en önemli nedeni 1990 lı yıllarda görülen ekonomik ve siyasi krizlerdir. Ülkemizde tam olarak ekonomik istikrar sağlandığında sermaye piyasalarında çok önemli bir gelişme yaşanacağı beklenmektedir. (Karan,2004:90) Ağustos ayı itibariyle ĐMKB de işlem görmekte olan 335 adet hisse senedinin toplam piyasa değeri yaklaşık 283,5 milyar $ düzeyindedir. ĐMKB de çeşitli kriterlere göre hesaplanan birçok endeks bulunmaktadır. Bu endekslerin 12

24 başlıcaları ĐMKB30, ĐMKB50 ve ĐMKB100 endeksleridir. ĐMKB100 endeksi, ĐMKB30 ve ĐMKB50 endekslerini kapsamaktadır. Tablo 3. YSE, Tokyo ve Londra Borsaları ile ĐMKB Kıyaslaması Đşlem Gören Şirket Sayısı (2009) 2009 Yılı Đşlem Hacmi Tutarları (Milyon $) YSE Euronext (US+Europe) ,00 London SE ,00 Tokyo SE ,00 Istanbul SE ,00 Kaynak: WFE Tablo 3. de görüldüğü üzere dünyada ki en gelişmiş borsalar olarak kabul edilen NYSE, Tokyo ve Londra Borsalarında işlem gören şirket sayıları ile ĐMKB de işlem gören şirket sayıları arasında büyük bir fark gözlemlenmektedir. ĐMKB de gerçekleşen 2009 yılı işlem hacmi miktarının üç önemli gelişmiş borsanın oldukça gerisinde olduğu görülmektedir. Gelişmiş borsalar genel olarak likit piyasalardır, yüksek işlem hacimleri sayesinde büyük tutarlardaki işlemler rahatlıkla gerçekleşmektedir. Bunun yanı sıra fiyatlardaki volatilite düzeyleri daha stabil olarak hareket etmektedir. Gelişmekte olan piyasalarda ise işlem hacimleri göreceli olarak daha düşük seyretmektedir, fiyatlardaki volatilite oldukça yüksek olup, bu piyasalarda yapılan yatırımlar yüksek riskli yatırımlar olarak adlandırılmaktadır. Đki piyasa arasındaki bu farklıklardan dolayı işlem hacimleri ve fiyatlar arasındaki ilişki araştırılırken, incelenecek olan piyasanın gelişmiş ya da gelişmekte olan bir piyasa olması durumu göz önünde bulundurulması önem arz etmektedir. 13

25 ĐKĐ CĐ BÖLÜM ĐŞLEM HACMĐ VE HĐSSE SE EDĐ FĐYATLARI ARASI DAKĐ EDE SELLĐK BAĞI 2.1. EDE SELLĐK KAVRAMI Nedensellik analizinde kullanılacak testleri anlatmadan önce nedensellik kavramı üzerinde durmak yapılan çalışmanın amacını ortaya koyması açısından da yararlı olacaktır. Nedensellik kavramını; felsefi anlamda, bilimsel anlamda ve işlemsel anlamda açıklayabiliriz. Nedensellik, bilim alanında akılsallığın ortaya çıkmasıyla felsefe bilimine girmiş ve temelleri Aristo ya kadar dayanmaktadır. Felsefe biliminde hem ampirik hem de rasyonalist görüşü savunan filozoflar tarafından tartışılan bir konu olmuştur. Farklı görüşleri savunan filozoflar farklı tanımlar yapmışlardır. Ampirik görüşe göre nedensellik ilişkisi, olaylar arasındaki bağlılığı göstermektedir. Rasyonalist görüşe göre, nedensellik kavramında gözlemin etkisi göz ardı edilmemelidir. Ancak nedenselliği sadece gözlemsel verilere bağlamanın yanında, zorunlu bağıntı denilen bir kavramıda ortaya çıkarmışlardır. Ampiristler ise zorunlu bağıntının ya da zorunlu olarak birlikteliğin bilimsel açıklama için gerekli olmadığını sürekli birlikte gitme nin nedensel ilişkiyi tümüyle açıkladığını savunmuşlardır (Yıldırım,2000:119,122). Son yıllarda filozoflar nedenselliğin olasılık kavramlarını anlamaya ve geliştirmeye çalışmışlardır. Daha önce bahsedilen nedensellik kavramlarına göre nedenler, kendi etkilerini mutlaka gerektirmektedir (Eells,1991:1,70). Nedensellik, fizik ve toplum bilimleri açısından ele alındığında birçok değişikliğe uğramıştır. Gerçekten de, nedensellik bilimsel çalışmalar sürecinde biri matematiksel, öteki fiziksel nitelikte olan olasılık ve alan kavramlarına bağlanmıştır. Nedensellik, günümüzde bir yapının maddi karşılığı olan bir alanda meydana gelen bir değişikliği belirleyen istatistiksel çıkarımların tümü olarak anlaşılabilir (Serper,1993:183). 14

26 Bilimdeki olgular tek tek değil, birbirleriyle olan ilişkiler dikkate alınarak sistem anlayışı içinde incelenir. Kendi başına yalnız olarak hiçbir olgu veya nesnenin bilimsel bir anlamı yoktur. Bilim, evrenin nedenini araştırmak yerine, mevcut durumun nedenini araştırmak ile ilgilenir. Bu durumda bilim, mevcut önsel bilgilere dayanarak, olgular arasındaki ilişkileri veri alarak ve mümkün olduğunca geriye giderek bilinmeyenleri ortaya koymakta ve evrenin şu andaki durumunu açıklamaya çalışmaktadır. Ele alınan olguların her zaman neden ya da her zaman sonuç olarak değerlendirilmesi doğru değildir. Bir olayın sonucu olan bir olgu diğer bir olayın nedeni olabilir. Bu durumda olguların mutlaka nedenlerini araştırmak yerine, olgular arasında her zaman gözlenen ve değişmeyen nedensel ilişkileri araştırmanın daha doğru olacağı söylenebilir (Işığıçok,1994:81,94). Bunun yanı sıra nedenselliği güvenilir olarak kanıtlama imkanının olduğunu söylemek bile mümkündür. Đktisatta değişkenler arasındaki nedensel ilişkilerin belirlenmesi durumunda, iktisadi modellerde yer alan değişkenlerin sınıflandırılmasını yapmak ve iktisat teorisini test etmekte mümkün olacaktır. Yani değişkenler arasında nedensellik ilişkisinin belirlenmesi sonucu iktisadi çalışmada değişkenlerin içsel ya da dışsal olarak sınıflandırılması aşaması kolaylıkla geçilmiş olur. Örneğin, X değişkeninden Y değişkenine doğru tek yönlü nedensel ilişki olduğu belirlenmiş ise, X değişkeni içsel ve Y değişkeni de dışsal olarak adlandırılır(zellner,1998:7). Ekonometri çerçevesinde nedensellik, ekonometrik model belirleme konusunda önem kazanmaktadır. Ekonometrik yaklaşıma göre problem, belirli bir veri grubunun ortak yoğunluk fonksiyonuna göre uygun tek bir modelin belirlenmesidir ve ekonomi kuramının parametreler üzerine koyduğu kısıtlamalar göz önüne alınarak çözülmelidir (Gürsakal,1986:137,144). Ekonometrik yaklaşım ile bir modelin belirlenmesi için değişken çiftleri arasında nedensel bir ilişkinin olup olmadığının saptanması ve olması durumunda ilişkinin yönünün açıklığa kavuşturulması gerekir. Değişkenlerden biri ile ilgili geçmiş ve şimdiki bilgiler diğer değişken ile ilgili ileriye dönük tahminin 15

27 iyileşmesine neden oluyorsa, iyileşme sağlayan değişken diğerinin Granger nedeni olarak tanımlanır. Bu tanım iki varsayıma dayanır. Biricisi, tam anlamıyla nedensellik, sadece geçmişin içinde bulunulan anı veya geleceği etkilemesiyle söz konusudur. Diğer bir deyişle, gelecek geçmişin nedeni olamaz. Đkincisi, sadece bir grup stokastik süreç için nedensellik tartışılabilir. Đki deterministik süreç arasındaki nedenselliğin belirlenmesi imkansızdır (Darnell and Evans,1990:126) ĐŞLEM HACMĐ VE HĐSSE SE EDĐ FĐYATLARI ARASI DAKĐ EDE SELLĐK ĐLĐŞKĐSĐ ALA I DAKĐ ÇALIŞMALAR Kapsamlı bir literatür taraması yapılması sonucunda hisse senedi fiyatı ile işlem hacmi arasındaki ilişkinin birçok araştırmaya konu olduğu görülmüştür Dünya da Yapılmış Olan Çalışmalar Dünyada ki yapılan çalışmalar incelendiğinde doğrusal ve doğrusal olmayan nedensellik ilişkisinin incelendiği ilk çalışmalar olarak Rogalski(1978),Smirlock ve Starks(1988),Jain ve Joh(1988) ve Hiemstra ve Jones(1994) un çalışmalarının bu alanda öncü oldukları görülmektedir. Gallant, Rossi, ve Tauchen(1992) çalışmalarında hisse senedi piyasaları için fiyat-hacim-volatilite arasındaki dinamik ilişkileri araştırmışlardır. Gelişmekte olan piyasalar üzerine yapılan çalışmalardan olan Mousa ve Al- Loughani(1995) nin araştırması yılları arasındaki mevcut aylık veriler üzerinden 4 Asya piyasası (Malezya, Filipinler, Singapur ve Tayland) için fiyathacim ilişkisini konu almaktadır. Çalışmadan elde edilen bulgular Filipinler hariç olmak üzere işlem hacmi ve fiyat değişimlerinin mutlak değerleri arasında çift yönlü bir nedensellik ilişkisinin varlığını belirtmektedir. 16

28 Fujihara ve Mougoue(1997) gelecek fiyatların tahmininde şimdiki işlem hacminin etkisinin gösterimini konu alan çalışmalarında gelecek fiyat değişimi ile işlem hacmi arasında kuvvetli bir doğrusal olmayan nedensellik ilişkisinin varlığını tespit etmişlerdir. Saatçioğlu ve Starks(1998) 6 Latin Amerika hisse senedi piyasası (Arjantin, Brezilya, Şili, Kolombiya, Meksika ve Venezuella) için dönemini kapsayan gözlemlerinde aylık verileri kullanarak fiyat-hacim ilişkisini incelemişlerdir. Yapılan araştırmalar sonucunda Arjantin ve Şili hariç olmak üzere dört piyasa için işlem hacminden hisse senedi getirisine doğru bir nedensellik ilişkisinin varlığını raporlamışlardır. Silvapulle ve Choi(1999) Kore hisse senedi piyasasında yaptıkları çalışmalarında günlük işlem hacmi ve getiriler arasındaki nedenselliği test etmişlerdir. Araştırmalarından elde ettikleri bulgulara göre bu iki değişken arasında doğrusal ve doğrusal olmayan çift yönlü nedensellik ilişkisinin varlığı gözlemlenmiştir. Wang and Yau(2000) üç denklemli simültane yapı modeli uygulaması aracılığıyla, şimdiki işlem hacmi ile gecikmeli işlem hacminin fiyat volatilitesinin açıklanmasına yardımını kanıtlamışlardır. Chen, Firth ve Rui (2001) New York, Tokyo, Londra, Paris, Toronto, Milan, Zürih, Amsterdam ve Hong Kong gibi dokuz gelişmiş piyasa için günlük verileri kullanarak işlem hacmi, hisse senedi getirisi ve volatilite arasındaki nedensellik ilişkisinin araştırıldığı kapsamlı bir çalışmaya rehberlik etmişlerdir. Araştırılan dokuz piyasadan sekizi için hisse senedi getirisinden işlem hacmine doğru nedensellik ilişkisi olduğunu gösteren F-istatistik değerleri raporlanmıştır. Bunun yanı sıra dört piyasa için işlem hacminden hisse senedi getirisine doğru nedensellik ilişkisi tespit edilmiştir. 17

29 Lee ve Rui(2002) üç büyük hisse senedi piyasasını (New York, Tokyo ve Londra) araştırdıkları çalışmalarında nedensellik ilişkisinin New York ve Tokyo için hisse senedi getirisinden işlem hacmine doğru olduğu, işlem hacmi ile getiri volatilitesi arasındaki feedback ilişkisinin ise her üç piyasada da geçerli olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Gündüz ve Hatemi(2005) Orta ve Doğu Avrupa piyasalarından Budapeşte, Đstanbul, Moskova, Prag ve Varşova borsaları üzerine hazırladıkları çalışmalarında; Macaristan ve Polonya borsaları için işlem hacmi ve fiyat değişimi arasında çift yönlü nedensellik ilişkisi, Rusya ve Türkiye borsaları için ise fiyatlardan işlem hacmine doğru tek yönlü nedensellik ilişkisinin varlığını belirlemişlerdir. Bununla birlikte Çek Cumhuriyeti borsası için herhangi bir nedensellik ilişkisi tespit edilememiştir. Gunasekarage ve Pisedtasalasai (2005) Endonezya, Malezya, Filipinler, Singapur ve Tayland hisse senedi piyasalarını konu alan çalışmalarında hisse senedi fiyatları ile işlem hacmi değişkenleri arasındaki dinamik nedensellik ilişkilerini VAR modeli yardımıyla incelemişlerdir. Endonezya, Malezya ve Tayland piyasası için hisse senedi getirisinden işlem hacmine doğru nedensellik ilişkisi mevcut iken, Singapur için çift yönlü nedensellik ilişkisinin varlığı belirtilmiştir. Filipinler için ise herhangi bir nedensellik ilişkisinin varlığına rastlanamamıştır. Rashid(2007) doğrusal ve doğrusal olmayan Granger nedensellik testini kullandığı çalışmasında Karachi(Pakistan) borsasında günlük veriler aracılığıyla Haziran 2001-Mart 2006 döneminde ki hisse senedi fiyatı ve işlem hacmi arasındaki dinamik etkileşimi araştırmıştır. Doğrusal ve Doğrusal olamayan Granger nedensellik testi sonuçlarına göre; işlem hacmi için hisse senedi getirisi doğrusal açıklayıcılık gücüne sahip iken, hisse senedi getirisi için işlem hacminin doğrusal olmayan bir açıklayıcılık gücüne sahip olduğu ifade edilmiştir. Deo(2008) fiyat değişiminin mutlak değeri ile işlem hacmi arasında önemli bir eş zamanlı ilişkinin varlığını göstermiştir. Asya-Pasifik hisse senedi piyasası için 18

30 yürüttüğü çalışmasında hisse senedi getirisinden işlem hacmine doğru olan nedensellik ilişkisinin kuvvetinin işlem hacminden hisse senedi getirisine doğru olan nedensellik ilişkisinden oldukça fazla olduğu yönünde önemli kanıtlar elde etmişlerdir. Mubarik ve Javid (2009) Pakistan hisse senedi piyasası için yürüttükleri çalışmalarında üç imalat sektöründen toplam 70 firmanın Temmuz Ekim 2008 dönemindeki günlük verilerini kullanarak işlem hacmi, hisse senedi getirisi ve volatilite arasındaki etkileşimi incelemişlerdir. Bulgular, önceki gün gerçekleşen işlem hacminin şimdiki hisse senedi getirisi üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğunu göstermektedir. Bu şimdiki piyasa getirisinin açıklanmasında geçmiş fiyat getirisi ile işlem hacmi değişiminin açıklayıcılık gücüne sahip oldukları anlamına gelmektedir. Granger nedensellik testi piyasa getirisi ile işlem hacmi arasında çift yönlü bir nedensellik ilişkisinin varlığını göstermektedir. Bununla birlikte hisse senedi getirileri tek tek incelendiğinde; işlem hacminden getirilere doğru olan nedensellik ilişkisinin, getiriden işlem hacmine doğru olan nedensellik ilişkisinden daha kuvvetli olduğu gözlemlenmiştir Türkiye de Yapılmış Olan Çalışmalar Türkiye piyasaları için hisse senedi getirisi ile işlem hacmi değişimi arasındaki nedensellik ilişkisinin araştırıldığı çalışmalar incelendiğinde 2000 li yılların başından itibaren bu konunun araştırmacılar arasında önem kazandığı görülmektedir. Başçı vd (1996) Ocak 1988-Mart 1999 dönemini kapsayan 29 hisse senedi için haftalık fiyat ve işlem hacmi verileriyle oluşturduğu çalışmasının sonucunda fiyat ve işlem hacmi arasında bir Koentegrasyon (Eşbütünleşme) ilişkisinin varlığını tespit etmişlerdir. Gökçe(2002) ĐMKB/XU100 endeksinin Ocak1988-Ocak2001 dönemlerini kapsayan geniş çaplı araştırmasında günlük kapanış değerleri ile günlük toplam işlem 19

31 hacmi verilerini kullanarak fiyat-hacim arasındaki nedensellik ilişkisinin varlığını test etmiştir. Çalışmadan elde edilen bulgulara göre fiyat değişimleri işlem hacmindeki değişimlerin Granger nedenidir. Dolayısıyla ilişkinin yönünün fiyat değişiminden işlem hacmi değişimine doğru olduğu tespit edilmiştir. Sabri(2004) çalışmasında Türkiye ve diğer gelişmekte olan piyasalar için getiri volatilitesinin tahmin edilmesinde işlem hacmi değişiminin ana etmenlerden birisi olduğu sonucuna ulaşmıştır. Yoruk, Erdem ve Erdem (2006) ĐMKB de işlem görmekte olan 9 banka hissesi için Ocak1998-Aralık2002 döneminde günlük verileri kullanarak işlem hacmi değişimi ile fiyat değişimi arasındaki doğrusal ve doğrusal olmayan nedensellik ilişkisini test etmişlerdir. Araştırmaları sonucunda doğrusal Granger nedensellik ilişkisini test ettiklerinde genellikle işlem hacminden fiyat değişimine doğru bir ilişki saptamışlardır. Doğrusal olmayan Granger nedenselliğini test ettiklerinde ise işlem hacmi ile fiyat değişimi arasında çift yönlü bir nedensellik ilişkisinin varlığını raporlamışlardır. Kasman ve Baklacı (2006) ĐMKB de çeşitli endekslerde yer alan 25 hisse senedi için Ocak 1998-Temmuz2005 dönemini kapsayan çalışmalarında günlük veriler aracılığıyla işlem hacmi ve getiri volatilitesi ilişkisini incelemişlerdir. Bunun sonucunda işlem hacminin Türkiye hisse senedi piyasasında hisselerin getiri volatiliteleri süreçlerini anlamlı bir şekilde etkilediği bulgusuna ulaşmışlardır. Akar (2008) ĐMKB100 endeksinin günlük kapanış değerleriyle net yabancı işlem hacmi arasındaki nedensellik ilişkisini aylık verileri kullanarak değerlendirdikleri çalışmalarında, mevcut değişkenler arasında çift yönlü bir nedensellik ilişkisini tespit etmekle birlikte endeks fiyatından net yabancı işlem hacmine doğru istatistiksel olarak daha anlamlı bir ilişkinin varlığını belirtmişlerdir. Elmas ve Temurlenk (2008) ĐMKB30 endeksine dahil olan çeşitli sektörlerden 9 hisse senedi için Ocak 2003-Aralık 2007 döneminde gerçekleşsen 20

32 seanslık verileri kullanarak fiyat-hacim nedensellik ilişkisinin varlığını araştırmışlardır. Çalışmada kullanılan dokuz şirketin yedisi için fiyat değişiminden işlem hacmine doğru tek taraflı bir nedensellik ilişkisi tespit edilmiştir. Umutlu (2008) Türkiye de dönemini kapsayan ĐMKB Ulusal Tüm endeksinin kapanış değerleri ile işlem hacmi değerleri arasındaki nedensellik ilişkisinin dinamik boyutlarını belirlemek amacıyla VAR modelini kullanmıştır. Çalışmada uygulanan Granger nedensellik testi sonuçlarına göre Türkiye de fiyat değişimlerinden işlem hacmi değişimlerine doğru tek yönlü bir nedensellik ilişkisi tespit edilmiştir. Ayrıca VAR analizi sonucunda fiyatlar ve işlem hacmi değişimlerinin gecikmeli değerlerinin, işlem hacmi değişimlerini önemli ölçüde etkilediği ve işlem hacmi değişimlerinin, piyasada meydana gelecek muhtemel şoklardan etkilendiği yönünde bulgular elde etmiştir. Kayalıdere ve Aktaş (2009) ĐMKB30 ve ĐMKB50 endekslerinde yer alan hisse senetleri arasından seçilen 23 şirketin günlük fiyat ve işlem hacmi değerlerini kullandıkları çalışmalarında fiyat-hacim ilişkisinin varlığı ve ilişki varsa bu ilişkinin asimetrik olup olmadığının araştırılmasını amaçlamışlardır. Araştırma bulguları fiyat-hacim ilişkisinin asimetrik nitelikte olduğunu desteklemektedir. Đşlem hacmi, fiyat değişimlerinin mutlak büyüklüğü ile pozitif yönlü ilişkilidir. Dolayısıyla getiriler ve hacim arasında pozitif korelasyon olduğu ifade edilmiştir. Ayrıca çalışmada piyasayı temsilen ĐMKB100 endeks değerleri kullanılarak elde edilen bulgular işlem hacmi ve fiyat değişimleri arasında asimetrik ilişki bulunduğu ve getiriler ile hacim arasındaki korelasyon katsayısının pozitif olduğu yönündedir ZAMA SERĐLERĐ DE EDE SELLĐK METODOLOJĐSĐ Nedensellik analizi uygulanan çalışmalarda zaman serileri ile çalışıldığı durumlarda aşağıdaki ekonometrik testlerin sırasıyla takip edilmesi gerekmektedir. 21

33 Tanımlayıcı Đstatistikler Çalışmada kullanılan serilerin normal dağılıma sahip olup olmadıklarının belirlenmesi amacıyla verilerin: Aritmetik Ortalama, Mod, Medyan, Jarque-Bera, Kurtosis (Basıklık) ve Skewness (Çarpıklık),Standart Sapma değerleri hesaplanarak, bulunan değerlerin istatistiksel olarak analizi yapılmıştır. Verilerin dağılımı normal ise, verilerin aritmetik ortalamanın etrafında simetrik olarak dağılması gerekir. Bu durumda mod ve medyan değerleri de aritmetik ortalamaya eşit olmak durumundadır.(gujarati,2005: ) Zaman serisinin normal dağılım gösterip göstermediğinin sınanmasında eğiklik ve basıklık ölçüleri kullanılır. Çarpıklık ve basıklık değerleri aşağıdaki gibi hesaplanmaktadır (Gujarati, 2004; 886): Ç ı ı = = ı ı = = X: Zaman serisi değerleri µ: Zaman serisi ortalaması Çarpıklık, bir serinin dağılımda asimetri olması durumunu göstermektedir. Dağılımın pozitif çarpıklığa sahip olması, histogramın sağında tek yönlü yoğunluğu gösterir. Histogramın sol bölgesinde yoğunluk olması durumu ise negatif çarpıklık olarak adlandırılır. Seri normal dağılıma sahipse, çarpıklık değeri 0 dır. Bu durum, serinin çarpık olmadığı anlamına gelir. (Özen, 2008: 79). Normal dağılım özelliği gösteren bir zaman serisinin basıklık değeri 3 tür. Zaman serisinin basıklık değerinin 3 ten küçük olması durumunda basık (kısa-kalın kuyruklu) bir dağılım söz konusudur. Basıklık değerinin 3 ten büyük olması durumu ise o serinin sivri (uzun-ince kuyruklu) bir dağılıma sahip olduğu anlamına gelir. 22

34 Çarpıklık ve basıklık değerlerini normal dağılım değerleri ile karşılaştırarak tahmini olarak zaman serisinin dağılımını yorumlamak mümkündür. Ancak Jarque- Bera normallik sınaması dağılıma ilişkin daha net sonuçlar elde edilmesini sağlayacaktır. Jarque-Bera test istatistiği aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanabilir (Özen, 2008: 79): = Burada S çarpıklığı, K ise basıklığı göstermektedir. Jarque-Bera test istatistiği için hesaplanan olasılık değeri yeterince düşükse serinin normal dağılıma sahip olduğunu ileri süren H 0 hipotezi reddedilebilir. Aksi durumda hesaplanan olasılık değeri yüksekse, normal dağılım varsayımı reddedilemez Birim Kök (Unit Root) Testi Ekonometrik çalışmalarda kullanılan iki önemli veri türünden birisi zaman serisi verileridir. Bu veriler yardımıyla yapılan ekonometrik çalışmalar, çoğu zaman gerçeği yansıtmayabilir. Zaman serisi verileri ile yapılan çalışmalarda genellikle aşağıdaki sorunlar ortaya çıkmaktadır (Gujarati,2001:709) Zaman serisi verilerine dayalı ampirik çalışmalar, zaman serilerinin durağan olduklarını varsayarlar. Bir zaman serisinin başka bir zaman serisine göre regresyonu hesaplanırken, ikisi arasında anlamlı bir ilişki olmasa bile çoğunlukla yüksek bir açıklayıcılık oranı (R 2 ) ortaya çıkar. Bu durum sahte regresyon problemi olarak adlandırılır. Bu problem zaman serilerinin kuvvetli trend özelliği sergilemeleri durumunda ortaya çıkar. Bu sebepten dolayı iki ekonomik değişken arasındaki ilişkinin gerçek mi yoksa düzmece mi olduğunu anlamak çok önemlidir. Zaman serisi içeren regresyon modelleri ileriki dönemlerin tahmin edilmesi için sıklıkla kullanılır 23

35 Aşağıda işlem hacmi ve hisse senedi fiyatlarına ait ham verilerin grafiklerine yer verilmiştir. Grafik.2. Hisse senedi fiyat serilerine ait grafikler Grafik.3. Đşlem hacmi serilerine ait grafikler 24

36 Sahte regresyon problemine yol açmamak için zaman serilerinin durağan olma veya olmama durumlarının incelenmesi gerekir. Durağanlık ile ifade edilmek istenen; zaman serilerinin istatistikî özelliklerinin zaman içinde değişmemesi gerektiğidir. Diğer bir deyişle; serinin ortalaması ve varyansı sabit ya da ortalamaya dönme eğilimi taşımalıdır (Engle ve Granger,1987). Zaman serilerinin durağanlığı araştırılırken genellikle birim kök testlerinden faydalanılır. Dickey ve Fuller (1981) tarafından geliştirilmiş olan Genişletilmiş Dickey Fuller (Augmented Dickey Fuller-ADF) birim kök testi ekonometrik modellerde durağanlığın tespiti için kullanılan testlerden biridir. ADF birim kök testi için uygulanan regresyon denklemi şu şekildedir: = (1) Denklem (1) de verilen regresyonun tahmin edilmesiyle y t değişkeninin birim kökünün varlığı araştırılmaktadır. Gecikmeli fark terimleri, hata teriminin otokorelasyonsuz olmasını sağlamak amacıyla modele dahil edilmektedir. Denklem (1) de y t değişkeninin durağan olduğu H 1 hipotezine karşın, birim kökü olduğu H 0 hipotezi test edilmektedir. Buna göre kurulan sıfır hipotezi ve alternatif hipotez şu şekildedir: H 0 : = 0, y t serisi birim kök e sahiptir ve y t serisi durağan değildir H 1 : 0, y t serisi birim kök e sahip değildir ve y t serisi durağandır. H 0 = = 0 hipotezi altında kritik değerleri Dickey-Fuller tarafından Monte Carlo simülasyonuna göre tablolaştırılmış olan geleneksel yolla hesaplanan t istatistiği, (tau) istatistiği(dickey-fuller sınaması) olarak bilinir(gujarati,2005:719). (tau) istatistiği için hesaplanan kritik değerler daha sonra Mac Kinnon tarafından geliştirilmiştir. 25

37 Dickey-Fuller sınamasının mutlak değeri, Mac Kinnon kritik değerlerinin mutlak değerlerinden büyükse serinin birim kök içerdiği hipotezini reddedemeyiz. Ancak değeri, Mac Kinnon değerlerinin mutlak değerlerinden küçükse zaman serisi durağan değildir yani birim kök içermektedir sonucunu elde ederiz. Bu sonuç piyasanın etkin olduğunu ifade eder Koentegrasyon (Eşbütünleşme) Ekonometrik modellerde durağan olmayan iki ya da daha fazla seri arasındaki uzun dönem ilişki koentegrasyon testi ile analiz edilmektedir. Her serinin birim kök testleri yardımıyla rassal bir trende sahip oldukları ve bu seriler durağan değilse farkları alınarak aynı seviyede durağan hale getirildikten sonra uzun dönemli ilişki Engle-Granger(1987) veya Johansen ve Juselius (1990) koentegrayon testleri uygulanarak incelenebilir (Barışık ve Demircioğlu, 2006:76). Engle-Granger Koentegrasyon analizi hata terimlerinin durağanlığına odaklanarak Eşbütünleşme olup olmadığına dair karar vermede kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntem ikiden fazla değişken olduğu durumlarda birden fazla eşbütünleşme ilişkisi olabileceği nedeniyle tercih edilmemektedir. Yapılan çalışmalar Johansen ve Juselius(1990) Eşbütünleşme tekniğinin ikiden fazla değişken olduğu durumlarda diğer yöntemlerden daha güçlü sonuçlar sağladığını göstermektedir (Gonzalo,1994). Bu sebeple, çalışmamızda iki değişkene (işlem hacmi, hisse senedi fiyatı) bağlı koentegrasyon ilişkisi araştırılacağı için Engle-Granger Koentegrasyon analizi tercih edilmiştir Engle-Granger Koentegrasyon Testi Sistemdeki değişkenlerin koentegre olup olmadıklarını belirlemek için Engle- Granger(1987) Koentegrasyon yöntemi kullanılacaktır. Korkmaz ve Açıkgöz(2008) ün çalışmalarında belirttikleri üzere Engle-Granger yönteminde değişkenler aynı dereceden bütünleşik ise, denklem (2) deki gibi en küçük kareler yöntemi uygulanır. 26

38 = + + (2) Bu regresyondan elde edilen hata terimlerinin birim kök e sahip olup olmadıkları ADF testi ile test edilir. Şayet regresyondan elde edilen hata terimleri, durağan ise I(0) hipotezi kabul edilir. I(0) hipotezi değişkenlerin koentegre oldukları ve bu değişkenlerden oluşan sistemin uzun dönemli bir denge noktasına sahip olduğu anlamına gelmektedir Granger edensellik Analizi Đki zaman serisi arasındaki nedensellik ilişkisinin ilk tanımı Wiener(1956) tarafından yapılmıştır. Bu tanım daha sonra Granger (1969) tarafından geliştirilmiştir. Nedensellik ilişkisi tanımına en büyük katkıyı Granger ın yapması sebebiyle bu ifade Granger Nedensellik Analizi olarak literatüre kazandırılmıştır. Granger nedensellik testinin yapılabilmesi içinde serilerin durağan olması gerekmektedir (Granger ve Newboldt,1974). Umutlu(2008) nun çalışmasında ifade ettiği gibi nedensellik ilişkisinin belirleneceği değişkenler arasında oluşturulacak regresyon denkleminin Vektör Oto Regresif (VAR) yapıda kurulması gerekmektedir. VAR tekniği, ekonometrik modelin kurulması sırasında, modeli kısıtlayan çeşitli varsayımların mutlaka kullanılmasını gerektirmez. Dolayısıyla model, mümkün olduğunca iktisat teorisinden bağımsız olarak oluşturulabilir. Bu şekilde, ekonometrik modelin daha doğru tanımlanması, nedensellik testlerinin güvenirliğini arttırır ve değişken seçiminden kaynaklanan sorunlarında dışındaki sorunlar büyük ölçüde azaltılmış olur (Özgen ve Güloğlu,2004:3). Sims (1980) tarafından oluşturulan VAR formunda içsel değişkenin gecikmeli değerlerinin denklemin sağında yer alması dolayısıyla otoregresif bir yapı oluşmakta ve iki ya da daha çok değişkenden oluşan bir vektör ele alınmaktadır. Fiyat ve işlem hacmi arasındaki ilişkinin ortaya konulması için oluşturulan VAR modeli aşağıdaki gibidir (Umutlu,2008: ) : 27

39 (3) ğ ş =, ğ ş +, İ.. ğ ş + (4) İ.. ğ ş =, ğ ş +, İ.. ğ ş + Oluşturulan VAR modeli yukarıda ki gibi seçilen bütün değişkenleri bir bütün olarak ele alır. Modele ilişkin kesin bir biçimde içsel ve dışsal değişken ayrımı ya da teorik kısıtlamalar söz konusu değildir. Model de k gecikme sayısını, ise ortalaması sıfır, kendi gecikmeli değerleriyle kovaryansları sıfır ve varyansları sabit, normal dağılıma sahip, rassal hata terimini ifade etmektedir. Fiyat ve Đşlem hacmi değişimi arasında kurulan modele göre Granger nedenselliği bakımından üç farklı ihtimal mevcuttur: Tek yönlü nedensellik: Fiyat değişimleri Đşlem hacmi değişimlerini etkileyebilir, yani fiyat değişimlerinden işlem hacmi değişimlerine doğru bir nedensellik ilişkisi mevcut olabilir. Đşlem hacmi değişimi fiyat değişimini etkileyebilir, yani işlem hacminden değişiminden fiyat değişimine doğru bir nedensellik ilişkisi söz konusu olabilir. Đki yönlü nedensellik: Fiyat ve işlem hacmi değişimleri arasında karşılıklı bir etki olabilir, yani işlem hacmi değişimleri fiyat değişimlerini, fiyat değişimleri de işlem hacmi değişimlerini etkileyebilir. Bu iki değişkenin birbirinden bağımsız olması durumu yani birbirini etkilememesi durumu VAR modelinde değişkenler arası nedensellik testlerinin yapılabilmesi için tüm değişkenlerin durağan olması gerekmektedir. Eğer tüm değişkenler durağan ise yukarıdaki varsayımları test etmek için Granger nedensellik analizi standart F testini kullanır. 28

40 Yukarıda verilen modellerden (3) numaralı olan için işlem hacmi değişkenlerinin gecikmeli değerlerinin katsayıları bir küme olarak sıfırdan farklıysa (, 0) ve model (4) de ki fiyat değişimlerinin gecikmeli değerlerinin tahmin edilen katsayıları bir küme olarak istatistik bakımından sıfırdan farklı değilse (, =0), işlem hacmi değişimlerinden fiyat değişimlerine doğru tek yönlü bir nedensellik oluşur. (Đşlem Hacmi Değişimi Fiyat Değişimi) Model (4) de fiyat değişiminin gecikmeli değerlerinin katsayıları bir küme olarak sıfırdan farklıysa (, 0) ve model (3) de işlem hacmi değişiminin gecikmeli değerlerinin katsayıları bir küme olarak sıfırdan farklı değilse (, = 0), fiyat değişimlerinden işlem hacmi değişimlerine doğru tek yönlü bir nedensellik oluşur. (Fiyat Değişimi Đşlem Hacmi Değişimi) Her iki denklemdeki fiyat ve işlem hacmi değişimi katsayı kümeleri istatistiki anlamda sıfırdan farklıysa bu iki yönlü bir nedensellik olabileceğini gösterir. Her iki denklemdeki fiyat ve işlem hacmi değişimi katsayı kümeleri istatistiksel bakımdan anlamlı değilse bu bağımsızlık anlamına gelir. Granger nedensellik analizi uygulanırken yapılacak ilk adım otoregresif denkleme ait gecikme uzunluklarının belirlenmesidir. Gecikme değerlerinin belirlenmesinde Eviews programı tarafından hazırlanmış olan VAR Lag Order Selection Criteria (VAR gecikme uzunluğu seçim kriteri) testi kullanılır. Bu testte LR: sequential modified LR test statistic, FPE: Final prediction error, AIC: Akaike bilgi kriteri, SC: Schwarz bilgi kriteri, HQ: Hannan-Quinn bilgi kriteri adı verilen 5 kritere göre gecikme uzunlukları belirlenmektedir. 29

41 Vektör Otoregresif Model (VAR) Đktisadi ilişkilerin karmaşıklığı, birçok iktisadi olayın tek denklemli modeller yerine, eşanlı denklemler yardımıyla incelenmesine yol açmıştır. Đktisadi hayatta, makroekonomik değişkenlerin karşılıklı olarak birbirlerinden etkilendikleri gözlemlenmektedir. Bu nedenle verileri salt içsel ya da dışsal değişken olarak ayırmak zorlaşmaktadır (Tarı ve Bozkurt,2005:4). Makroekonomik değişkenler arasındaki karşılıklı etkileşimin karmaşıklığı nedeniyle tercih edilen eş anlı denklem sistemlerinde bağımlı ve bağımsız değişkenlerin belirlenmesinde yaşanan zorluklar, analizin gerçekçiliğini de etkilemektedir. Eşanlı denklem sistemlerinin içerdiği bu karmaşık tablonun çözümüne yönelik olarak geliştirilen Vektör Otoregresif Modeller (VAR) ile söz konusu sorun ortadan kaldırılmaktadır (Keating,1990: ). VAR modelleri öncelikle makroekonomik değişkenler arasındaki ilişkilerin ve rassal şokların değişkenler sistemine olan dinamik etkisinin incelenmesinde kullanılır (Özgen ve Güloğlu,2004:5). Ayrıca VAR modellerinde bağımlı değişkenlerin gecikmeli değerlerinin yer alması, geleceğe yönelik güçlü tahminlerin yapılmasını da mümkün kılmaktadır (Kumar, Leona, Gasking, 1995:365). VAR modellemesi; Varyans Ayrıştırması ve Etki-Tepki Analizi olmak üzere iki çeşit dinamik analiz imkanı sağlar. Varyans ayrıştırması, içsel değişkenlerden birisindeki değişimi, tüm içsel değişkenleri etkileyen ayrı ayrı şoklar olarak ayırır. Bu anlamda varyans ayrıştırması, sistemin dinamik yapısı hakkında bilgi verir. Varyans ayrıştırmasının amacı, her bir rassal şokun, gelecek dönemler için öngörünün hata varyansına olan etkisini ortaya çıkarmaktır. Öngörünün hata varyansı, h uzunluktaki bir dönem için, her bir değişkenin hata varyansına katkısı olarak ifade edilebilir. Daha sonra bu şekilde elde edilen her varyans, toplam varyansa oranlanarak, yüzde olarak nispi ağırlığı bulunur (Özgen ve Güloğlu,2004:9). 30

42 Etki-Tepki fonksiyonları, rassal hata terimlerinden birindeki bir standart sapmalık şokun, içsel değişkenlerin şimdiki ve gelecekteki değerlerine olan etkisini yansıtır. Bir makroekonomik büyüklüğün üzerinde en etkili değişkenin hangisi olduğu varyans ayrıştırması yardımıyla, etkili bulunan bu değişkenin politika aracı olarak kullanılabilir olup olmadı ise, etki-tepki fonksiyonları ile belirlenir (Özgen ve Güloğlu,2004:7). 31

43 ÜÇÜ CÜ BÖLÜM ĐMKB-30 E DEKSĐ E DAYALI BĐR UYGULAMA 3.1. ARAŞTIRMA I AMACI Çalışmanın temel amacı işlem hacmi ve hisse senedi fiyatları arasındaki nedensellik ilişkisinin araştırılmasıdır, ayrıca mevcut ilişkinin VAR analizi yardımıyla dinamik boyutlarının belirlenmesi hedeflenmiştir. Bu kapsamda yapılan analizler sonucunda değişkenlerin gelecek hareketlerinin tahminlenmesi konusunda önemli sonuçlar elde edileceği düşünülmüştür. Çalışmada alt seviyelerde hipotezler kurulmuş olmakla birlikte, genel hipotezler şunlardır; H 0 : Đşlem hacmi değişimleri, Hisse senedi getirilerinin Granger Nedeni değildir. H 1 : Đşlem hacmi değişimleri, Hisse senedi getirilerinin Granger Nedenidir. Yukarıda belirtilen hipotezler, AKBNK, DOHOL, EREGL, GARAN, ISCTR, KCHOL, SAHOL, SISE, TUPRS, YKBNK hisse senetleri için ayrı ayrı sınanacaktır ARAŞTIRMADA KULLA ILA VERĐ SETĐ Çalışmada tarihleri arasında ĐMKB 30 endeksine dahil olma koşulları göz önünde bulundurularak, her sene 4 çeyrek dönem itibarıyla ĐMKB30 endeksine dahil oldukları belirlenen 10 şirketin (AKBNK, DOHOL, EREGL, GARAN, ISCTR, KCHOL, SAHOL, SISE, TUPRS, YKBNK) MATRĐKS veri tabanından elde edilen günlük kapanış fiyatları ve işlem hacmi miktarlarına ait zaman serileri kullanılmıştır. Kullanılan veri seti 2357 gözlemden oluşmaktadır. 32

44 Toplanan verilerin analizinde E-Views 5.1 istatistik programı kullanılmıştır. Günlük piyasa getirisi, ĐMKB 30 endeksinin günlük kapanış değerleri (P t ) kullanılarak hesaplanmıştır. Seçilen hisse senetlerine ait zaman serilerinin getirileri ( hesaplanırken =ln eşitliği kullanılmıştır. Bu yöntem ile düzey seviyelerinde durağan olmayan fiyat serilerinin durağanlaştırılması sağlanmıştır. Aynı yöntem işlem hacmi verileri ( içinde =ln formülü yardımıyla uygulanmıştır. günlük işlem hacmindeki değişim oranını ifade etmektedir. Çalışmada hisse senedi getirilerine ait zaman serileri (AKBNK, DOHOL, EREGL, GARAN, ISCTR, KCHOL, SAHOL, SISE, TUPRS, YKBNK) şeklinde adlandırılırken, işlem hacmi değişimine ait zaman serileri ise (HAKBNK, HDOHOL, HEREGL, HGARAN, HISCTR, HKCHOL, HSAHOL, HSISE, HTUPRS, HYKBNK) şeklinde adlandırılmıştır A ALĐZ VE BULGULAR Bu bölümde Đstanbul Menkul Kıymetler Borsasında işlem görmekte olan ĐMKB 30 endeksine dahil hisse senetlerinin, işlem hacmi ile fiyat değişimleri arasında herhangi bir nedensellik ilişkisinin var olup olmadığı, var ise bu ilişkinin yönünün VAR modeline dayalı oluşturulan Granger Nedensellik analizi ile dinamik boyutlarıyla belirlenmesi hedeflenmiştir. Çalışmaya konu olan hisse senedi fiyatları ile işlem hacmi değişkenleri arasındaki ilişkilerin belirlenen yöntem çerçevesinde araştırılabilmesi amacıyla aşağıda belirtilen sıralama takip edilecektir: Kullanılan verilerin temel istatistiksel analizlerinin yapılması, Modele dahil edilecek bütün değişkenlere ilişkin durağanlığın, ADF birim kök testi ile araştırılması, 33

45 Optimal gecikme uzunluğunun bilgi kriterleri kullanılarak tespit edilmesi, Değişkenler arasındaki uzun ve kısa dönem ilişkilerin Engle-Granger koentegrasyon analizi ve Granger nedensellik analizi ile belirlenmesi, VAR modelinin tahmin edilmesi, Varyans ayrıştırması ve Etki-Tepki fonksiyonları ile değişkenler arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi Temel Đstatistiksel Analizler Araştırmaya konu olan zaman serilerinin normal dağılıma sahip olup olmadığı; aritmetik ortalama, mod, medyan, Jarque-Bera, basıklık (Kurtosis) ve çarpıklık (Skewness), standart sapma ve korelasyon katsayısı değerleri hesaplanarak istatistiksel anlamlılıkları incelenmiştir. Tablo 4. Fiyat değişim ile Đşlem Hacmi değişim serilerinin tanımlayıcı istatistikleri LNAKBNK LNHAKBNK LNDOHOL LNHDOHOL Mod 0, , , , Medyan 0-0, , Maksimum 0, , , , Minimum -0, , , , Std.Sapma 0, , , , Skewness 0, , , , Kurtosis 6, , , , Jarque-Bera 904, , ,122 71,29737 Olasılık 0 0, Korelasyon Katsayısı 0, ,21732 Gözlem LNEREGL LNHEREGL LNGARAN LNHGARAN Mod 0, ,56E-05 0, ,67E-05 Medyan 0-0, , Maksimum 0, , , , Minimum -0, , , , Std.Sapma 0, , , , Skewness 0,0254 0, , ,11305 Kurtosis 6, , , , Jarque-Bera 903, , ,71 8, Olasılık , Korelasyon Katsayısı 0, ,11940 Gözlem

46 LNISCTR LNHISCTR LNKCHOL LNHKCHOL Mod 0, , , ,87E-05 Medyan 0-0, , Maksimum 0, , , , Minimum -0, , , , Std.Sapma 0, , , , Skewness 0, , , , Kurtosis 6, , , , Jarque-Bera 1061,878 49, ,781 48,30776 Olasılık Korelasyon Katsayısı 0, , ,15536 Gözlem LNSAHOL LNHSAHOL LNSISE LNHSISE Mod 0, ,0003 0, , Medyan 0-0, , Maksimum 0, , , , Minimum -0, , , ,35858 Std.Sapma 0, , , , Skewness 0, , , , Kurtosis 6, , , ,34931 Jarque-Bera 922, , ,66 29,52245 Olasılık Korelasyon Katsayısı 0, ,28895 Gözlem LNTUPRS LNHTUPRS LNYKBNK LNHYKBNK Mod 0, , , , Medyan 0-0, , Maksimum 0, , , , Minimum -0, , , , Std.Sapma 0, , , , Skewness 0, , , , Kurtosis 6, , , , Jarque-Bera 1305,954 24, ,429 71,14474 Olasılık 0 0, Korelasyon Katsayısı 0, , ,19180 Gözlem *Tablo.4 (Devam) 35

47 Tablo 4, çalışmamızda yer alan 10 şirket için oluşturduğumuz fiyat değişimi ile işlem hacmi değişimi serilerine ait tanımlayıcı istatistikler ile korelasyon katsayılarını göstermektedir. AKBNK için fiyat serisindeki ortalama artış %0,12 iken, işlem hacminde ortalama %0,02 azalış gerçekleşmiştir. Fiyat değişim ile işlem hacmi değişimi arasındaki korelasyon katsayısı yaklaşık olarak %11,6 olarak belirlenmiştir. DOHOL için fiyatlar yaklaşık %0,045 artar iken işlem hacminde %0,072 oranında bir artış meydana gelmektedir. Đki değişken arasındaki korelasyon katsayısı %21,7 olup pozitif bir ilişkiden söz etmek mümkündür. EREGL için fiyatlar yaklaşık %0,010 artar iken işlem hacminde %0,0046 oranında bir azalış meydana gelmektedir. Ereğli için korelasyon katsayısı %17,5 olarak hesaplanmıştır. GARAN için fiyatlar yaklaşık %0,013 artar iken işlem hacminde %0,0057 oranında bir artış meydana gelmektedir. Đki değişken arasındaki korelasyon katsayısı %11,94 olup pozitif bir ilişkiden söz etmek mümkündür. ISCTR için fiyatlar yaklaşık %0,06 artar iken işlem hacminde %0,012 oranında bir artış meydana gelmektedir. Đki değişken arasındaki korelasyon katsayısı %11,83 olup pozitif bir ilişki söz konusudur. KCHOL için fiyatlar yaklaşık %0,07 artar iken işlem hacminde %0,0098 oranında bir azalış gözlenmektedir. Koç Holding için korelasyon katsayısı %15,54 olarak hesaplanmıştır. SAHOL için fiyatlar yaklaşık %0,072 artar iken işlem hacminde %0,03 oranında bir artış meydana gelmektedir. Đki değişken arasındaki korelasyon katsayısı %13,28 olup pozitif bir ilişkiden söz etmek mümkündür. 36

48 SISE için fiyatlar yaklaşık %0,06 artar iken işlem hacminde %0,075 oranında bir artış söz konusudur. Đki değişken arasındaki korelasyon katsayısı %28,89 olup pozitif bir ilişkiden söz mevcuttur TUPRS için fiyatlar yaklaşık %0,098 artar iken işlem hacminde %0,02 oranında bir azalış gözlemlenmiştir. Tüpraş için fiyat değişimi ile işlem hacmi değişimi arasındaki korelasyon katsayısı %18,26 olarak hesaplanmıştır. YKBNK için fiyatlar yaklaşık %0,069 artar iken işlem hacminde %0,033 oranında bir artış meydana gelmektedir. Đki değişken arasındaki korelasyon katsayısı %19,18 olup pozitif bir ilişkiden söz etmek mümkündür. AKBNK, EREGL, KCHOL, TUPRS için hesaplanan korelasyon katsayıları pozitif bir ilişkiyi belirtmesine rağmen fiyatlar artar iken işlem hacminde göz ardı edilebilecek boyutta da olsa azalış meydana geldiği gözlemlenmiştir. Fiyat değişimi ile işlem hacmi değişimi serilerine ait tanımlayıcı istatistikler incelendiğinde serilerin basıklık durumunu ifade eden kurtosis değerlerinin 3 den büyük olduğu böylelikle sivri bir dağılım gösterdikleri gözlemlenmiştir, serilerin çarpıklık durumunu ifade eden skewness değerlerine göre KCHOL, SISE, YKBNK için 0 dan küçük skewness değerleri bu serilerin sola çarpık olduğunu, diğer şirketlere ait serilerin 0 dan büyük skewness değerlerine sahip olmalarından dolayı sağa çarpık bir dağılım sergilediklerini gözlemlenmiştir. Ayrıca Jarque-Bera test istatistiği için hesaplanan olasılık değerleri yeterince küçük olduklarından dolayı serilerin normal dağılıma uymadığı sonucuna varılmıştır Birim Kök Testi Sonuçları Đkinci bölümde yer alan denklem (1) e göre oluşturulan ADF testinin hipotezleri şöyledir; H 0 : = 0, Fiyat Değişimi serisi birim kök e sahiptir (Fiyat Değişim serisi durağan değildir) 37

49 H 1 : 0, Fiyat Değişimi serisi birim kök e sahip değildir (Fiyat Değişimi serisi durağandır) Tablo 5 de fiyat değişimi serilerinin sabitli olduğu durum ve hem sabit hem de trende sahip olduğu durum için durağanlığının sınandığı ADF birim kök testi sonuçlarına yer verilmiştir, Tablo 5.Fiyat değişimi serilerine ait ADF birim kök testi sonuçları t-statistic Gecikme Uzunluğu ADF (Düzey) / Sabitli Test kritik değerleri: Olasılık 1% 5% 10% BĐRĐM KÖK AKB K YOK DOHOL YOK EREGL YOK GARA YOK ISCTR YOK KCHOL YOK SAHOL YOK SISE YOK TUPRS YOK YKB K YOK t-statistic Gecikme Uzunluğu ADF (Düzey) / Sabitli ve Trendli Test kritik değerleri: Olasılık 1% 5% 10% BĐRĐM KÖK AKB K YOK DOHOL YOK EREGL YOK GARA YOK ISCTR YOK KCHOL YOK SAHOL YOK SISE YOK TUPRS YOK YKB K YOK Çalışmamızda incelediğimiz 10 şirket için; ilk olarak sabitli ele aldığımız seriler üzerinde yapılan ADF testinde bağımsız değişkenin hangi gecikme değerlerinin regresyon denkleminde yer alacağına karar verirken Schwarz bilgi 38

50 kriterinden yararlanılmıştır, bu doğrultuda gecikme uzunlukları 0 olarak program tarafından hesaplanmıştır. ADF testinde hesaplanan t-istatistik değerlerinin mutlak değerleri %1,%5,%10 Mac Kinnon kritik değerlerinin mutlak değerlerinden büyük olup çalışmamıza konu olan serilerin birim kök e sahip olduğu H 0 hipotezi reddedilmiştir, böylelikle serilerin düzeylerinde durağan oldukları sonucuna varılmıştır. Hem sabit hem de trende sahip olma durumu için gerçekleştirilen ADF testi için gecikme uzunlukları 0 olarak bulunmuştur. Hesaplanan t-istatistiği değerlerinin mutlak değerleri %1,%5,%10 anlamlılık düzeylerinin mutlak değerlerinden büyük olması sonucunda serilerin düzey değerlerinde durağan oldukları anlaşılmıştır. Tablo 6. Đşlem Hacmi değişimi serilerine ait ADF birim kök testi sonuçları ADF (Düzey) / Sabitli Test Kritik Değerleri: t-statistic Gecikme U. Olasılık 1% 5% 10% BĐRĐM KÖK HAKB K YOK HDOHOL YOK HEREGL YOK HGARA YOK HISCTR YOK HKCHOL YOK HSAHOL YOK HSISE YOK HTUPRS YOK HYKB K YOK ADF (Düzey) / Sabitli ve Trendli Test Kritik Değerleri: t-statistic Gecikme U. Olasılık 1% 5% 10% BĐRĐM KÖK HAKB K YOK HDOHOL YOK HEREGL YOK HGARA YOK HISCTR YOK HKCHOL YOK HSAHOL YOK HSISE YOK HTUPRS YOK HYKB K YOK 39

51 Tablo 6 da işlem hacmi değişimi serilerine ait Sabitli, hem Sabitli hem de Trendli ADF birim kök testi sonuçlarına yer verilmiştir. Her iki durum için yapılan test sonucunda seriler için birim köke sahip olduğu hipotezi, t-istatistiği değerlerinin mutlak değerlerinin %1,%5,%10 anlamlılık düzeyleri değerlerinin mutlak değerlerinden büyük olmasından dolayı reddedilmiştir bu sebeple işlem hacmi değişimine ait serilerin düzeylerinde durağan oldukları sonucuna varılmıştır. Grafik.4 de hisse senedi getirisi serilerinin durağanlaştırılmış grafikleri verilmiştir. Grafik.5. ise işlem hacmi değişiminin durağanlaştırılmış grafiklerini göstermektedir. Grafik 4. Durağanlaştırılmış hisse senedi getirisi grafikleri 40

52 Grafik 5. Durağanlaştırılmış işlem hacmi değişimi grafikleri Engle Granger Koentegrasyon Testi Sonuçları Tablo 7 de Fiyat değişimi ile Đşlem hacmi değişimi serileri arasında her şirket için ayrı ayrı oluşturulan (en küçük kareler yöntemiyle tahmin edilen) regresyon denklemlerinden elde edilen hata terimlerine uygulanan ADF birim kök testi ile Hata terimi birim köke sahiptir hipotezi test edilmiştir: Tablo 7. Hata Terimlerine ait birim kök testi sonuçları ADF (Düzey) Test critical values: BĐRĐM t-statistic Gecikme U. Olasılık 1% 5% 10% KÖK AKB K YOK DOHOL YOK EREGL YOK GARA YOK ISCTR YOK KCHOL YOK SAHOL YOK SISE YOK TUPRS YOK YKB K YOK 41

9. Şemsiye Fonun Türü Yatırımcının : başlangıç yatırımının belirli bir bölümünün, tamamının

9. Şemsiye Fonun Türü Yatırımcının : başlangıç yatırımının belirli bir bölümünün, tamamının TÜRK EKONOMİ BANKASI A.Ş. KORUMA AMAÇLI ŞEMSİYE FONU NA BAĞLI B TİPİ %100 ANAPARA KORUMA AMAÇLI KIRKALTINCI ALT FONU BİRİNCİ İHRAÇ KATILMA PAYLARININ HALKA ARZINA İLİŞKİN İZAHNAME DEĞİŞİKLİĞİ ESKİ MADDE:

Detaylı

TÜRK EKONOMİ BANKASI A.Ş

TÜRK EKONOMİ BANKASI A.Ş TÜRK EKONOMİ BANKASI A.Ş. KORUMA AMAÇLI ŞEMSİYE FONU NA BAĞLI B TİPİ %100 ANAPARA KORUMA AMAÇLI KIRKALTINCI ALT FONU BİRİNCİ İHRAÇ KATILMA PAYLARININ HALKA ARZINA İLİŞKİN SİRKÜLER DEĞİŞİKLİĞİ ESKİ MADDE:

Detaylı

HAM PETROL FİYATLARININ BİST 100 VE BİST ULAŞTIRMA ENDEKSLERİ İLE İLİŞKİSİ

HAM PETROL FİYATLARININ BİST 100 VE BİST ULAŞTIRMA ENDEKSLERİ İLE İLİŞKİSİ Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi Nisan 2016, Sayı:12 HAM PETROL FİYATLARININ BİST 100 VE BİST ULAŞTIRMA ENDEKSLERİ İLE İLİŞKİSİ Selçuk KENDİRLİ 1 Muhammet ÇANKAYA 2 Özet:

Detaylı

MORGAN STANLEY GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER ENDEKSİ NE BAĞLI ÖZEL BANKACILIK FONU

MORGAN STANLEY GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER ENDEKSİ NE BAĞLI ÖZEL BANKACILIK FONU MORGAN STANLEY GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER ENDEKSİ NE BAĞLI ÖZEL BANKACILIK FONU Koruma Amaçlı Şemsiye Fonu na Bağlı % 90 Anapara Koruma Amaçlı B Tipi Özel Bankacılık Morgan Stanley Capital International Emerging

Detaylı

Sermaye Piyasaları: Eğilimler ve Hedefler. İbrahim TURHAN Borsa Başkanı 9 Nisan 2012

Sermaye Piyasaları: Eğilimler ve Hedefler. İbrahim TURHAN Borsa Başkanı 9 Nisan 2012 Sermaye Piyasaları: Eğilimler ve Hedefler İbrahim TURHAN Borsa Başkanı 9 Nisan 2012 Gündem Dünya Piyasalarında Ana Eğilimler Türkiye Sermaye Piyasalarının Genel Görünümü İMKB nin Yol Haritası 3 Sunum Planı

Detaylı

BAKANLAR KURULU SUNUMU

BAKANLAR KURULU SUNUMU BAKANLAR KURULU SUNUMU Murat Çetinkaya Başkan 12 Aralık 2016 Ankara Sunum Planı Küresel Gelişmeler İktisadi Faaliyet Dış Denge Parasal ve Finansal Koşullar Enflasyon 2 Genel Değerlendirme Yılın üçüncü

Detaylı

Kurumsal Şeffaflık, Firma Değeri Ve Firma Performansları İlişkisi Bist İncelemesi

Kurumsal Şeffaflık, Firma Değeri Ve Firma Performansları İlişkisi Bist İncelemesi T.C İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Finans Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Özeti Kurumsal Şeffaflık, Firma Değeri Ve Firma Performansları İlişkisi Bist İncelemesi Prof.

Detaylı

İMKB de Fiyat ve Hacim Arasındaki Nedensellik İlişkisi. Araş Gör. Dr. U.A. Koray KAYALIDERE. Yrd.Doç. Dr. Sibel KARGIN. Yrd.Doç. Dr.

İMKB de Fiyat ve Hacim Arasındaki Nedensellik İlişkisi. Araş Gör. Dr. U.A. Koray KAYALIDERE. Yrd.Doç. Dr. Sibel KARGIN. Yrd.Doç. Dr. Sosyal Bilimler 7/1 (2009) s.115-124 SOSYAL BİLİMLER Yıl : 2009 Cilt : 7 Sayı :1 Celal Bayar Üniversitesi S.B.E. İMKB de Fiyat ve Hacim Arasındaki Nedensellik İlişkisi Araş Gör. Dr. U.A. Koray KAYALIDERE

Detaylı

UNCTAD DÜNYA YATIRIM RAPORU 2015 LANSMANI 24 HAZİRAN 2015 İSTANBUL

UNCTAD DÜNYA YATIRIM RAPORU 2015 LANSMANI 24 HAZİRAN 2015 İSTANBUL UNCTAD DÜNYA YATIRIM RAPORU 2015 LANSMANI 24 HAZİRAN 2015 İSTANBUL UNCTAD Dünya Yatırım Raporu Türkiye Lansmanı Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Örgütü nün (UNCTAD) Uluslararası Doğrudan Yatırımlar

Detaylı

İŞLEM HACMİ VE FİYAT DEĞİŞİMLERİ ARASINDAKİ NEDENSELLİK VE DİNAMİK İLİŞKİLER: İMKB DE BİR AMPİRİK İNCELEME

İŞLEM HACMİ VE FİYAT DEĞİŞİMLERİ ARASINDAKİ NEDENSELLİK VE DİNAMİK İLİŞKİLER: İMKB DE BİR AMPİRİK İNCELEME İşlem Hacmi ve Fiyat Değişimleri Arasındaki Nedensellik ve Dinamik İlişkiler / 231 Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 10 / 1 (2008). 231-246 İŞLEM HACMİ VE FİYAT DEĞİŞİMLERİ

Detaylı

VADELİ VE SPOT KURLAR ARASINDAKİ NEDENSELLİK İLİŞKİSİ: İZMİR VADELİ İŞLEM VE OPSİYON BORSASI ÜZERİNE BİR UYGULAMA

VADELİ VE SPOT KURLAR ARASINDAKİ NEDENSELLİK İLİŞKİSİ: İZMİR VADELİ İŞLEM VE OPSİYON BORSASI ÜZERİNE BİR UYGULAMA VADELİ VE SPOT KURLAR ARASINDAKİ NEDENSELLİK İLİŞKİSİ: İZMİR VADELİ İŞLEM VE OPSİYON BORSASI ÜZERİNE BİR UYGULAMA Yrd. Doç.Dr. Erhan DEMİRELİ, Emre GÜLMEZ, Doç.Dr. Göktuğ Cenk AKKAYA ÖZET:Günümüzde ticari

Detaylı

SPK Konferansõ-Abant Aralõk-2003

SPK Konferansõ-Abant Aralõk-2003 SPK Konferansõ-Abant Aralõk-2003 VADELİ İŞLEM VE OPSİYON BORSASI TÜRK FİNANSAL PİYASALARINDA YENİ BİR SIÇRAMA İçindekiler 1) VOB Hakkõnda 2) Dünyada Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsalarõ 3) Neden Vadeli İşlemler?

Detaylı

SAHA RATING, DÜNYA KURUMSAL YÖNETİM ENDEKSİ Nİ GÜNCELLEDİ

SAHA RATING, DÜNYA KURUMSAL YÖNETİM ENDEKSİ Nİ GÜNCELLEDİ SAHA RATING, DÜNYA KURUMSAL YÖNETİM ENDEKSİ Nİ GÜNCELLEDİ 21.07.2017 Saha Rating güncellenmiş Dünya Kurumsal Yönetim Endeksi (DKYE) çalışmasını tamamladı. Saha nın çalışması sonucunda, endekse giren ülkelerin

Detaylı

Dünya ve Türkiye Ekonomisinde Beklentiler: Sermaye Piyasalarının Rolü. İbrahim TURHAN Borsa Başkanı 28 Mart 2012

Dünya ve Türkiye Ekonomisinde Beklentiler: Sermaye Piyasalarının Rolü. İbrahim TURHAN Borsa Başkanı 28 Mart 2012 Dünya ve Türkiye Ekonomisinde Beklentiler: Sermaye Piyasalarının Rolü İbrahim TURHAN Borsa Başkanı 28 Mart 2012 Sunum Planı Dünya Ekonomisi Kriz sonrası gerçekleşmeler ve beklentiler Türkiye Ekonomisi

Detaylı

24 HAZİRAN 2014 İSTANBUL

24 HAZİRAN 2014 İSTANBUL 24 HAZİRAN 2014 İSTANBUL UNCTAD Dünya Yatırım Raporu Türkiye Lansmanı Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Örgütü «UNCTAD» ın Uluslararası Doğrudan Yatırımlara ilişkin olarak hazırladığı Dünya Yatırım

Detaylı

İstanbul Menkul Kıymetler Borsası nda İşlem Hacmi İle Getiri İlişkisi

İstanbul Menkul Kıymetler Borsası nda İşlem Hacmi İle Getiri İlişkisi Muhasebe ve Finansman Dergisi Temmuz/2013 İstanbul Menkul Kıymetler Borsası nda İşlem Hacmi İle Getiri İlişkisi ÖZET Halime TEMEL NALIN Sevinç GÜLER Bu çalışmanın amacı, İMKB 100 Endeksinde işlem hacmi

Detaylı

Türkiye Sermaye Piyasasının Gelişimi ve Küresel Tehditler. Mart 2011 Doğuş Üniversitesi

Türkiye Sermaye Piyasasının Gelişimi ve Küresel Tehditler. Mart 2011 Doğuş Üniversitesi Türkiye Sermaye Piyasasının Gelişimi ve Küresel Tehditler Mart 2011 Doğuş Üniversitesi İçindekiler 1 Sermaye Piyasası Kurumları 2 Türkiye Sermaye Piyasası 3 Hisse Senedi Yatırımcı Profili 4 Küresel Gelişmeler,

Detaylı

FİNANSAL SERBESTLEŞME VE FİNANSAL KRİZLER 4

FİNANSAL SERBESTLEŞME VE FİNANSAL KRİZLER 4 FİNANSAL SERBESTLEŞME VE FİNANSAL KRİZLER 4 Prof. Dr. Yıldırım Beyazıt ÖNAL 6. HAFTA 4. GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERE ULUSLAR ARASI FON HAREKETLERİ Gelişmekte olan ülkeler, son 25 yılda ekonomik olarak oldukça

Detaylı

BANKA DIŞI FİNANS KESİMİNİN GELİŞİMİ VE GELECEĞİ DR. GÜRMAN TEVFİK KURUMSAL YATIRIMCI YÖNETİCİLERİ DERNEĞİ

BANKA DIŞI FİNANS KESİMİNİN GELİŞİMİ VE GELECEĞİ DR. GÜRMAN TEVFİK KURUMSAL YATIRIMCI YÖNETİCİLERİ DERNEĞİ BANKA DIŞI FİNANS KESİMİNİN GELİŞİMİ VE GELECEĞİ DR. GÜRMAN TEVFİK KURUMSAL YATIRIMCI YÖNETİCİLERİ DERNEĞİ SERMAYE PİYASASI KURUMU KONFERANSI 8 MAYIS 2003 1 FİNANSAL SİSTEMİN İŞLEVLERİ I Malların, hizmetlerin

Detaylı

Hisse Senedi Fiyatları ile İşlem Hacmi Arasındaki İlişki: İMKB Üzerine Bir Çalışma 1

Hisse Senedi Fiyatları ile İşlem Hacmi Arasındaki İlişki: İMKB Üzerine Bir Çalışma 1 1 Hisse Senedi Fiyatları ile İşlem Hacmi Arasındaki İlişki: İMKB Üzerine Bir Çalışma 1 Dr. Serra Eren Sarıoğlu İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Finans Anabilim Dalı serraeren@istanbul.edu.tr ÖZET

Detaylı

KRİZ DÖNEMLERİNDE HİSSE SENEDİ FİYATI İLE İŞLEM HACMİ İLİŞKİSİ: İMKB DE İŞLEM GÖREN BANKACILIK SEKTÖR HİSSELERİ ÜZERİNE BİR UYGULAMA

KRİZ DÖNEMLERİNDE HİSSE SENEDİ FİYATI İLE İŞLEM HACMİ İLİŞKİSİ: İMKB DE İŞLEM GÖREN BANKACILIK SEKTÖR HİSSELERİ ÜZERİNE BİR UYGULAMA Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 24, Sayı: 2, 2010 37 KRİZ DÖNEMLERİNDE HİSSE SENEDİ FİYATI İLE İŞLEM HACMİ İLİŞKİSİ: İMKB DE İŞLEM GÖREN BANKACILIK SEKTÖR HİSSELERİ ÜZERİNE

Detaylı

Borsa İstanbul: 2014 Yılı Özet Değerlendirmesi. Hüseyin Zafer Genel Müdür Vekili

Borsa İstanbul: 2014 Yılı Özet Değerlendirmesi. Hüseyin Zafer Genel Müdür Vekili Borsa İstanbul: 2014 Yılı Özet Değerlendirmesi Hüseyin Zafer Genel Müdür Vekili 2014 Yılında Finansal Piyasalar MSCI Gelişmekte Olan Ülkeler Endeksi JPMorgan Gelişmekte Olan Ülkeler Kur Endeksi 1150 95

Detaylı

LEASING. finansman yöntemidir. y Finansal Leasing %100 finansman riskinin alınd. ndığı işlemdir.

LEASING. finansman yöntemidir. y Finansal Leasing %100 finansman riskinin alınd. ndığı işlemdir. LEASING Leasing yatırımlara finansman sağlayan alternatif bir finansman yöntemidir. y Finansal Leasing %100 finansman riskinin alınd ndığı işlemdir. Operasyonel Leasing ise genel olarak %70 finansman riski

Detaylı

AB Krizi ve TCMB Para Politikası

AB Krizi ve TCMB Para Politikası AB Krizi ve TCMB Para Politikası Erdem Başçı Başkan 28 Haziran 2012 Stratejik Düşünce Enstitüsü, Ankara Sunum Planı I. Küresel Ekonomik Gelişmeler II. Yeni Politika Çerçevesi III. Dengelenme IV. Büyüme

Detaylı

Halka Arzlarda Sorunlar & Çözümler

Halka Arzlarda Sorunlar & Çözümler Halka Arzlarda Sorunlar & Çözümler Kudret VURGUN İMKB Kotasyon Müdürü www.halkaarzsefereberligi.com İstanbul, 21 Şubat 2012 İMKB Piyasa Değerinin Gelişimi Ülkemizde 2003-2010 yılları arasında GSYH 1,5

Detaylı

Büyüme Rakamları Üzerine Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme. Tablo 1. En hızlı daralan ve büyüyen ekonomiler 3. 2009'da En Hızlı Daralan İlk 10 Ekonomi

Büyüme Rakamları Üzerine Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme. Tablo 1. En hızlı daralan ve büyüyen ekonomiler 3. 2009'da En Hızlı Daralan İlk 10 Ekonomi POLİTİKANOTU Mart2011 N201126 tepav Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Sarp Kalkan 1 Politika Analisti, Ekonomi Etütleri Ayşegül Dinççağ 2 Araştırmacı, Ekonomi Etütleri Büyüme Rakamları Üzerine

Detaylı

Ekonomide Değişim. 15. ÇözümOrtaklığı Platformu. 15 Aralık

Ekonomide Değişim. 15. ÇözümOrtaklığı Platformu. 15 Aralık Ekonomide Değişim www.pwc.com.tr 15. ÇözümOrtaklığı Platformu Temel göstergelerde neler değişti? Ortalama Büyüme, % Milli gelir hesaplama yönteminde revizyon Ekonomik Büyüme Oranları % 12.0 10.0 8.0 6.0

Detaylı

Basın Sohbet Toplantısı. 14 Temmuz 2009, İstanbul

Basın Sohbet Toplantısı. 14 Temmuz 2009, İstanbul Basın Sohbet Toplantısı 14 Temmuz 2009, İstanbul Kuruluş : 7 Ocak 2009 Internet Adresi : www.tuyid.org Posta Adresi : Nispetiye Cad. Levent İşhanı No: 6/2 34330 Levent - İstanbul Telefon : (212) 278 30

Detaylı

2017 YILI İLK İKİ ÇEYREK İŞLENMİŞ MERMER VE TRAVERTEN DIŞ TİCARET VERİLERİ

2017 YILI İLK İKİ ÇEYREK İŞLENMİŞ MERMER VE TRAVERTEN DIŞ TİCARET VERİLERİ 2017 YILI İLK İKİ ÇEYREK İŞLENMİŞ MERMER VE TRAVERTEN DIŞ TİCARET VERİLERİ DÜNYA TUTARI DÜNYADAKİ 1.264.850 452.261 36% DÜNYA 1 1 Amerika Birleşik MEVCUT YE TUTARI NİN NİN DÜNYA MEVCUT DEKİ LAR TUTAR TUTAR

Detaylı

Temel Ekonomik Gelişmeler

Temel Ekonomik Gelişmeler Temel Ekonomik Gelişmeler 6 Temmuz 21 Araştırma ve Para Politikası Genel Müdürlüğü Günlük veriler her Perşembe günü (resmi tatil olması durumunda bir önceki iş günü); diğer veriler ise verinin açıklandığı

Detaylı

Temel Ekonomik Gelişmeler

Temel Ekonomik Gelişmeler Temel Ekonomik Gelişmeler 29 Eylül 217 Araştırma ve Para Politikası Genel Müdürlüğü Günlük veriler her Perşembe günü (resmi tatil olması durumunda bir önceki iş günü); diğer veriler ise verinin açıklandığı

Detaylı

Temel Ekonomik Gelişmeler

Temel Ekonomik Gelişmeler Temel Ekonomik Gelişmeler 18 Aralık 21 Araştırma ve Para Politikası Genel Müdürlüğü Günlük veriler her Perşembe günü (resmi tatil olması durumunda bir önceki iş günü); diğer veriler ise verinin açıklandığı

Detaylı

* EL KAZANDI BİZ ÖVÜNÜYORUZ *BORSA 2012 DE DE YABANCIYA ÇALIŞTI *İstanbul da kazanıp, New York ta, Londra da şampanya patlattılar

* EL KAZANDI BİZ ÖVÜNÜYORUZ *BORSA 2012 DE DE YABANCIYA ÇALIŞTI *İstanbul da kazanıp, New York ta, Londra da şampanya patlattılar Umut Oran Basın Açıklaması 06.01.2013 Yarın Aydın-Söke de pamuk üreticileriyle bir araya gelecek olan CHP Genel Başkan Yardımcısı, İstanbul Milletvekili Umut Oran ın, yazılı açıklaması şöyle: * EL KAZANDI

Detaylı

01.05.2016. İMKB den Borsa İstanbul a Borsanın Tarihçesi. Dünya Borsaları ve Borsa İstanbul. Prof. Dr. Ahmet AKSOY

01.05.2016. İMKB den Borsa İstanbul a Borsanın Tarihçesi. Dünya Borsaları ve Borsa İstanbul. Prof. Dr. Ahmet AKSOY Dünya Borsaları ve Prof. Dr. Ahmet AKSOY İMKB den a Borsanın Tarihçesi Sermaye Piyasası Kanunu Bankerler krizi ile pek çok tasarruf sahibinin büyük zararlara uğraması nedeniyle yeni bir sistem arayışı

Detaylı

UDY Akışları Önündeki Risk Faktörleri

UDY Akışları Önündeki Risk Faktörleri ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLAR DEĞERLENDİRME RAPORU Ağustos 2011 TÜRKİYE YE ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIM GİRİŞLERİ 2011 YILI İLK YARISINDA 6,2 MİLYAR DOLAR OLDU 2011 yılının ilk yarısında, Türkiye ye

Detaylı

FİNANSAL SİSTEM DÜZENLEMELERİ VE EKONOMİK BÜYÜME

FİNANSAL SİSTEM DÜZENLEMELERİ VE EKONOMİK BÜYÜME Niyazi ÖZPEHRİZ FİNANSAL SİSTEM DÜZENLEMELERİ VE EKONOMİK BÜYÜME 1. Giriş Finansal sistemin işleyişi, ekonomik büyüme üzerinde önemli etkilere sahip olabilmektedir. İyi işleyen bankacılık sistemi ve menkul

Detaylı

Asya Emeklilik ve Hayat A.Ş. Büyüme Amaçlı Katılım Hisse Senedi Emeklilik Yatırım Fonu (AGH)

Asya Emeklilik ve Hayat A.Ş. Büyüme Amaçlı Katılım Hisse Senedi Emeklilik Yatırım Fonu (AGH) Asya Emeklilik ve Hayat A.Ş. Büyüme Amaçlı Katılım Hisse Senedi Emeklilik Yatırım Fonu (AGH) 31 Aralık 2012 tarihi itibariyle performans sunuş raporu ve yatırım performansı konusunda kamuya açıklanan bilgilere

Detaylı

EGE BÖLGESĐ SANAYĐ ODASI RAKAMLARLA TÜRKĐYE VE DÜNYA EKONOMĐSĐ. Ender YORGANCILAR EBSO Yönetim Kurulu Başkanı TOBB Yönetim Kurulu Üyesi

EGE BÖLGESĐ SANAYĐ ODASI RAKAMLARLA TÜRKĐYE VE DÜNYA EKONOMĐSĐ. Ender YORGANCILAR EBSO Yönetim Kurulu Başkanı TOBB Yönetim Kurulu Üyesi RAKAMLARLA TÜRKĐYE VE DÜNYA EKONOMĐSĐ Ender YORGANCILAR EBSO Yönetim Kurulu Başkanı TOBB Yönetim Kurulu Üyesi DÜNYANIN EN BÜYÜK 20 EKONOMĐSĐ VE SON 10 YILDA ORTALAMA BÜYÜME ORANLARI (%) ABD Çin Japonya

Detaylı

İÇİNDEKİLER BİRİNCİ ÜNİTE EKONOMİK VE FİNANSAL SİSTEM İKİNCİ ÜNİTE PARANIN ZAMAN DEĞERİ

İÇİNDEKİLER BİRİNCİ ÜNİTE EKONOMİK VE FİNANSAL SİSTEM İKİNCİ ÜNİTE PARANIN ZAMAN DEĞERİ İÇİNDEKİLER BİRİNCİ ÜNİTE EKONOMİK VE FİNANSAL SİSTEM 1 13 1. EKONOMİK SİSTEM 2 2. FİNANSAL SİSTEM 5 3. FİNANSAL SİSTEMİN UNSURLARI 8 4. FİNANSAL PİYASALARIN YAPISI 9 4.1. Borç ve Öz Sermaye Yapısı 9 4.2.

Detaylı

İstanbul Menkul Kõymetler Borsasõ. Osman Birsen

İstanbul Menkul Kõymetler Borsasõ. Osman Birsen İstanbul Menkul Kõymetler Borsasõ Osman Birsen İstanbul Menkul Kõymetler Borsasõ Başkanõ 1 Ana Başlõklar 1 Hukuki ve genel altyapõ 2 Likidite ve getiri 3 Projeler 4 Uluslararasõ konum 2 -1- Hukuki ve Genel

Detaylı

2017 YILI İLK İKİ ÇEYREK BLOK MERMER TRAVERTEN DIŞ TİCARET VERİLERİ

2017 YILI İLK İKİ ÇEYREK BLOK MERMER TRAVERTEN DIŞ TİCARET VERİLERİ 2017 YILI İLK İKİ ÇEYREK BLOK MERMER TRAVERTEN DIŞ TİCARET VERİLERİ TUTAR 1000$ 'NİN DAKİ 1.203.101 466.269 38,756% YE 'NİN TUTAR BİRİM TUTAR 1 1 Çin 755.033 399.367 62,7572% Dünya 755.033 3.857.570 196

Detaylı

Dünyada ve Türkiye de Gayrimenkul Yatırım Ortaklıkları

Dünyada ve Türkiye de Gayrimenkul Yatırım Ortaklıkları www.pwc.com Dünyada ve Türkiye de Gayrimenkul Yatırım Ortaklıkları İstanbul, Ersun Bayraktaroğlu Türkiye Gayrimenkul Sektör Lideri GYO lar 1995 ten beri hayatımızda Henüz SPK Tebliği yayınlanmadan GYO

Detaylı

Yatırım Analizi ve Portföy Yönetimi 5. Hafta

Yatırım Analizi ve Portföy Yönetimi 5. Hafta Yatırım Analizi ve Portföy Yönetimi 5. Hafta Dr. Mevlüt CAMGÖZ 1 Dr. Mevlüt Camgöz İçerik Tek Endeks / Pazar Modeli Sistematik Risk Sistematik Olmayan Risk Sermaye Varlıklarını Fiyatlandırma Modeli (SVFM)

Detaylı

Borsa İstanbul Vizyonu ve Listingİstanbul. Dr. M. İbrahim TURHAN Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdür 10 Nisan 2013

Borsa İstanbul Vizyonu ve Listingİstanbul. Dr. M. İbrahim TURHAN Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdür 10 Nisan 2013 Borsa İstanbul Vizyonu ve Listingİstanbul Dr. M. İbrahim TURHAN Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdür 10 Nisan 2013 Gündem Küresel Finansal Varlık Gelişmeleri Dünya Borsalarında İşlem Gören Şirket Sayılarındaki

Detaylı

2001 2013 Döneminde Türk Bankacılık Sektörü

2001 2013 Döneminde Türk Bankacılık Sektörü 2001 2013 Döneminde Türk Bankacılık Sektörü Prof. Dr. Sudi Apak Beykent Üniversitesi İçerik 2 Slayt 1 - Türk Bankalarında kurum riski bulunmaktadır. 140,00% Türk Bankacılık Sektörünün Aktif Büyüklüğü /

Detaylı

UNCTAD DÜNYA YATIRIM RAPORU 2013

UNCTAD DÜNYA YATIRIM RAPORU 2013 UNCTAD DÜNYA YATIRIM RAPORU 2013 26 Haziran 2013 www.yased.org.tr 1 DÜNYA YATIRIM RAPORU Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Örgütü - UNCTAD ın Uluslararası Doğrudan Yatırımlara ilişkin olarak hazırladığı

Detaylı

PAGEV - PAGDER. Dünya Toplam PP İthalatı

PAGEV - PAGDER. Dünya Toplam PP İthalatı 1 DÜNYA ve TÜRKİYE POLİPROPİLEN ( PP ) DIŞ TİCARET ANALİZİ Barbaros Demirci ( Genel Müdür ) Neslihan Ergün ( Teknik Uzman Kimya Müh. ) PAGEV - PAGDER DÜNYA TOPLAM PP İTHALATI : Dünya toplam PP ithalatı

Detaylı

Temel Ekonomik Gelişmeler

Temel Ekonomik Gelişmeler Temel Ekonomik Gelişmeler 3 Ocak 217 Araştırma ve Para Politikası Genel Müdürlüğü Günlük veriler her Perşembe günü (resmi tatil olması durumunda bir önceki iş günü); diğer veriler ise verinin açıklandığı

Detaylı

SERAMİK KAPLAMA MALZEMELERİ VE SERAMİK SAĞLIK GEREÇLERİ SEKTÖRÜNDE DÜNYA İTHALAT RAKAMLARI ÇERÇEVESİNDE HEDEF PAZAR ÇALIŞMASI

SERAMİK KAPLAMA MALZEMELERİ VE SERAMİK SAĞLIK GEREÇLERİ SEKTÖRÜNDE DÜNYA İTHALAT RAKAMLARI ÇERÇEVESİNDE HEDEF PAZAR ÇALIŞMASI SERAMİK KAPLAMA MALZEMELERİ VE SERAMİK SAĞLIK GEREÇLERİ SEKTÖRÜNDE DÜNYA İTHALAT RAKAMLARI ÇERÇEVESİNDE HEDEF PAZAR ÇALIŞMASI ORTA ANADOLU İHRACATÇI BİRLİKLERİ GENEL SEKRETERLİĞİ Seramik sektörünün en

Detaylı

KÜRESEL TİCARETTE TÜRKİYE NİN YENİDEN KONUMLANDIRILMASI-DIŞ TİCARETTE YENİ ROTALAR

KÜRESEL TİCARETTE TÜRKİYE NİN YENİDEN KONUMLANDIRILMASI-DIŞ TİCARETTE YENİ ROTALAR KÜRESEL TİCARETTE TÜRKİYE NİN YENİDEN KONUMLANDIRILMASI-DIŞ TİCARETTE YENİ ROTALAR T.C. Ekonomi Bakanlığının gerçekleştirdiği Küresel Ticarette Türkiye nin Yeniden Konumlandırılması-Dış Ticarette Yeni

Detaylı

TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ

TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ Mayıs - 2018 Hazırlayan: Aslı VAZ İÇİNDEKİLER 1. TÜRKİYE'YE VE DÖRT İLİMİZE GELEN ZİYARETÇİLERİN YILLARA VE AYLARA GÖRE DAĞILIMI... 1 1.1. TÜRKİYE YE GELEN YABANCI ZİYARETÇİLERİN

Detaylı

TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ

TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ Eylül - 2018 Hazırlayan: Aslı VAZ İçindekiler 1. TÜRKİYE'YE VE DÖRT İLİMİZE GELEN ZİYARETÇİLERİN YILLARA VE AYLARA GÖRE DAĞILIMI... 1 1.1. TÜRKİYE YE GELEN ZİYARETÇİLERİN YILLARA

Detaylı

Türkiye de Tarımsal Üretim ile Tarımsal Kredi Kullanımı Arasındaki Nedensellik İlişkisi

Türkiye de Tarımsal Üretim ile Tarımsal Kredi Kullanımı Arasındaki Nedensellik İlişkisi Araştırma Makalesi / Research Article Iğdır Üni. Fen Bilimleri Enst. Der. / Iğdır Univ. J. Inst. Sci. & Tech. 4(1): 67-72, 2014 Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi Iğdır University Journal

Detaylı

Haftalık Bülten. Sanayi üretiminde gerileme sürüyor... Japonya yeni bir. paketi. Global ekonomiye. beklentiler bir miktar. 1. çeyrek bilanço.

Haftalık Bülten. Sanayi üretiminde gerileme sürüyor... Japonya yeni bir. paketi. Global ekonomiye. beklentiler bir miktar. 1. çeyrek bilanço. Haftalık Bülten 103 Nisan 2009 Sanayi üretiminde gerileme sürüyor... inin %23 etiminde gözlenen keskin sektör tahvili BoE, piyasadan 150 BoE faizleri %0,5 düzeyinde sabit Japonya yeni bir paketi, 154 milyar

Detaylı

24 Haziran 2016 Ankara

24 Haziran 2016 Ankara 24 Haziran 216 Ankara Sunum Planı I. İktisadi Görünüm II. Yapısal Konular III. Genel Değerlendirme 2 İKTİSADİ GÖRÜNÜM 3 3.15 6.15 9.15 12.15 3.16 İktisadi Faaliyet Büyümeye Katkılar (Harcama Yönünden,

Detaylı

Risk ve Getiri (1) Ders 9 Finansal Yönetim 15.414

Risk ve Getiri (1) Ders 9 Finansal Yönetim 15.414 Risk ve Getiri (1) Ders 9 Finansal Yönetim 15.414 Bugün Risk ve Getiri İstatistik Tekrarı Hisse senedi davranışlarına giriş Okuma Brealey ve Myers, Bölüm 7, sayfalar 153-165 Yol haritası 1. Bölüm: Değerleme

Detaylı

Haftalık Bülten. 29 Mayıs Piyasalar makro verilerde. dolu. dikkate. Euro/$ paritesi. yükseldi... Emtia karar verirken, nu diler. sürüyor...

Haftalık Bülten. 29 Mayıs Piyasalar makro verilerde. dolu. dikkate. Euro/$ paritesi. yükseldi... Emtia karar verirken, nu diler. sürüyor... Haftalık Bülten 29 Mayıs 2009 Piyasalar makro verilerde dolu dikkate nin,, göre S etti. olumlu verileri d. Euro/$ paritesi yükseldi... parite, piyasalarda güvenin geri dönmeye seviyelerini test etti. Paritenin

Detaylı

Destek ve sevgilerini eksik etmeyen Ailem ve sevgili yeğenlerim Emre ve Bengisu ya. iii

Destek ve sevgilerini eksik etmeyen Ailem ve sevgili yeğenlerim Emre ve Bengisu ya. iii Destek ve sevgilerini eksik etmeyen Ailem ve sevgili yeğenlerim Emre ve Bengisu ya. iii iv v İçindekiler Sunuş... vii Önsöz... ix 1. Giriş...1 1.1 İstanbul Menkul Kıymetler Borsası...2 2. Testler ve Test

Detaylı

Avrasya Ekonomik Birliği Elektrik Piyasası Entegrasyonu Kapsamında Kırgızistan ın Enerji Tüketim Projeksiyonu

Avrasya Ekonomik Birliği Elektrik Piyasası Entegrasyonu Kapsamında Kırgızistan ın Enerji Tüketim Projeksiyonu Avrasya Ekonomik Birliği Elektrik Piyasası Entegrasyonu Kapsamında Kırgızistan ın Enerji Tüketim Projeksiyonu Prof. Dr. Ahmet BurçinYERELİ Hacettepe Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi,

Detaylı

UNCTAD DÜNYA YATIRIM RAPORU 2008

UNCTAD DÜNYA YATIRIM RAPORU 2008 UNCTAD DÜNYA YATIRIM RAPORU 2008 24 Eylül 2008 İstanbul 1 DÜNYA YATIRIM RAPORU Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Örgütü UNCTAD ın uluslararası yatırımlara ilişkin olarak hazırladığı Dünya Yatırım

Detaylı

Türkiye de Bankacılık Sektörü 1960-2013

Türkiye de Bankacılık Sektörü 1960-2013 Türkiye de Bankacılık Sektörü 196-213 Bu çalışma, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Türkiye İstatistik Kurumu, Sermaye Piyasası Kurumu, Bankalararası Kart Merkezi,

Detaylı

UNCTAD DÜNYA YATIRIM RAPORU 2006

UNCTAD DÜNYA YATIRIM RAPORU 2006 UNCTAD DÜNYA YATIRIM RAPORU 2006 ULUSLARARASI YATIRIMCILAR DERNEĞİ 16.10.200.2006 İSTANBUL DÜNYADA DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLAR (milyar $) 1600 1400 1396 1200 1092 1000 800 693 826 716 710 916 600 400 331

Detaylı

HİSSEDARLARI İÇİN GARANTİ

HİSSEDARLARI İÇİN GARANTİ HİSSEDARLARI İÇİN BANKASI HİSSE SENEDİ Garanti nin hisse senetleri İstanbul Menkul Kıymetler Borsası nda (İMKB) GARAN sembolüyle işlem görmektedir. Hisseler, Londra Menkul Kıymetler Borsası Ana Piyasası

Detaylı

EURO MENKUL KIYMET YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş DÖNEMİNE AİT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU

EURO MENKUL KIYMET YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş DÖNEMİNE AİT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU EURO MENKUL KIYMET YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş 01.01.2017-31.12.2017 DÖNEMİNE AİT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU 1 EURO MENKUL KIYMET YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş NE AİT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU A-TANITICI BİLGİLER: Euro Menkul

Detaylı

ERGOĐSVĐÇRE EMEKLĐLĐK VE HAYAT A.Ş. BÜYÜME AMAÇLI HĐSSE SENEDĐ EMEKLĐLĐK YATIRIM FONU 1 OCAK 30 EYLÜL 2009 HESAP DÖNEMĐNE AĐT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU

ERGOĐSVĐÇRE EMEKLĐLĐK VE HAYAT A.Ş. BÜYÜME AMAÇLI HĐSSE SENEDĐ EMEKLĐLĐK YATIRIM FONU 1 OCAK 30 EYLÜL 2009 HESAP DÖNEMĐNE AĐT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU . BÜYÜME AMAÇLI HĐSSE SENEDĐ EMEKLĐLĐK YATIRIM FONU 1 OCAK 30 EYLÜL 2009 HESAP DÖNEMĐNE AĐT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU VE YATIRIM PERFORMANSI KONUSUNDA KAMUYA AÇIKLANAN BĐLGĐLERE ĐLĐŞKĐN RAPOR 1 Ergoisviçre

Detaylı

EURO MENKUL KIYMET YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş 01.01.2014-31.12.2014 DÖNEMİNE AİT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU

EURO MENKUL KIYMET YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş 01.01.2014-31.12.2014 DÖNEMİNE AİT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU EURO MENKUL KIYMET YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş 01.01.2014-31.12.2014 DÖNEMİNE AİT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU EURO MENKUL KIYMET YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş NE AİT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU A-TANITICI BİLGİLER: (Eski Ünvanı:

Detaylı

EURO TREND YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş 01.01.2014-30.06.2014 DÖNEMİNE AİT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU

EURO TREND YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş 01.01.2014-30.06.2014 DÖNEMİNE AİT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU EURO TREND YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş 01.01.2014-30.06.2014 DÖNEMİNE AİT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU 1 EURO TREND YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş NE AİT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU A-TANITICI BİLGİLER: Euro Trend Yatırım Ortaklığı

Detaylı

Yatırım Analizi ve Portföy Yönetimi 6. Hafta

Yatırım Analizi ve Portföy Yönetimi 6. Hafta Yatırım Analizi ve Portföy Yönetimi 6. Hafta Dr. Mevlüt CAMGÖZ 1 Dr. Mevlüt CAMGÖZ İçerik Karakteristik Doğru ve Beta Katsayısı Karakteristik Doğrunun Tahmini Beta Katsayısının Hesaplanması Agresif ve

Detaylı

Yurtdışı Yerleşiklerin Hisse Senedi Piyasası Üzerindeki Etkisi: İmkb de Endeks Bazında Uygulamalar

Yurtdışı Yerleşiklerin Hisse Senedi Piyasası Üzerindeki Etkisi: İmkb de Endeks Bazında Uygulamalar Yurtdışı Yerleşiklerin Hisse Senedi Piyasası Üzerindeki Etkisi: İmkb de Endeks Bazında Uygulamalar Mustafa İBİCİOĞLU* Özet Bu çalışmanın amacı, yurtdışı yerleşiklerin İMKB bünyesinde yaptıkları hisse senedi

Detaylı

2001 ve 2008 Yılında Oluşan Krizlerin Faktör Analizi ile Açıklanması

2001 ve 2008 Yılında Oluşan Krizlerin Faktör Analizi ile Açıklanması 2001 ve 2008 Yılında Oluşan Krizlerin Faktör Analizi ile Açıklanması Mahmut YARDIMCIOĞLU Özet Genel anlamda krizler ekonominin olağan bir parçası haline gelmiştir. Sıklıkla görülen bu krizlerin istatistiksel

Detaylı

Para Politikaları ve Finansal İstikrar

Para Politikaları ve Finansal İstikrar Para Politikaları ve Finansal İstikrar Ekonomi Yaz Seminerleri 211 Pamukkale Üniversitesi Doç. Dr. Erdem Başçı Başkan 22 Temmuz 211 Denizli 1 Sabit mi, değil mi? Sabit Kur Rejimleri Sabit Getirili Borç

Detaylı

2017 YILI İLK İKİ ÇEYREK BLOK GRANİT DIŞ TİCARET VERİLERİ

2017 YILI İLK İKİ ÇEYREK BLOK GRANİT DIŞ TİCARET VERİLERİ 2017 YILI İLK İKİ ÇEYREK BLOK GRANİT DIŞ TİCARET VERİLERİ DÜNYA DÜNYA PAZARINDA 1.406.544 2.178 0,155% DÜNYA ÇI ÇI NİN MEVCUT YE ÇI NİN DÜNYA INDAKİ ÇI MEVCUT DEKİ RAKİP ÇILAR MİKTAR 1 - Çin 521.837 0

Detaylı

Yıl boyunca halka arzlar görülürken, 2018 in de birincil ve ikincil halka arzlar açısından yoğun bir yıl olması beklenmektedir.

Yıl boyunca halka arzlar görülürken, 2018 in de birincil ve ikincil halka arzlar açısından yoğun bir yıl olması beklenmektedir. Ocak 2018 Değerli Okuyucularımız, 2017 yılına ait Borsa Trendleri Raporu ile karşınızdayız. Raporumuzda her dönem olduğu gibi endeks bazında piyasa değerleri, halka açıklık oranları, işlem hacimleri ile

Detaylı

TÜRKİYE BORSASININ GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER BORSALARI İLE EŞBÜTÜNLEŞME ANALİZİ

TÜRKİYE BORSASININ GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER BORSALARI İLE EŞBÜTÜNLEŞME ANALİZİ TÜRKİYE BORSASININ GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER BORSALARI İLE EŞBÜTÜNLEŞME ANALİZİ Doç. Dr. Yasemin KESKİN BENLİ ÖZ Bu çalışmada, Türkiye hisse senedi piyasasının Gelişmekte Olan Ülkeler hisse senedi piyasaları

Detaylı

EURO TREND YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş 01.01.2015-31.12.2015 DÖNEMİNE AİT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU

EURO TREND YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş 01.01.2015-31.12.2015 DÖNEMİNE AİT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU EURO TREND YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş 01.01.2015-31.12.2015 DÖNEMİNE AİT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU 1 A-TANITICI BİLGİLER: EURO TREND YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş NE AİT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU Euro Trend Yatırım Ortaklığı

Detaylı

UNCTAD DÜNYA YATIRIM RAPORU 2012

UNCTAD DÜNYA YATIRIM RAPORU 2012 UNCTAD DÜNYA YATIRIM RAPORU 2012 5 Temmuz 2012 İstanbul www.yased.org.tr 1 DÜNYA YATIRIM RAPORU Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Örgütü - UNCTAD ın Uluslararası Doğrudan Yatırımlara ilişkin olarak

Detaylı

GÜNLÜK YATIRIM BÜLTENİ

GÜNLÜK YATIRIM BÜLTENİ Araştırma GÜNLÜK BÜLTEN 26 Aralık 2013 GÜNLÜK YATIRIM BÜLTENİ Piyasalara Bakış 100,000 90,000 80,000 70,000 60,000 50,000 40,000 30,000 20,000 10,000 0 12/12 02/13 03/13 06/13 08/13 11/13 12/13 Bu sabah

Detaylı

FİNANSAL RİSK ANALİZİNDE KARMA DAĞILIM MODELİ YAKLAŞIMI * Mixture Distribution Approach in Financial Risk Analysis

FİNANSAL RİSK ANALİZİNDE KARMA DAĞILIM MODELİ YAKLAŞIMI * Mixture Distribution Approach in Financial Risk Analysis FİNANSAL RİSK ANALİZİNDE KARMA DAĞILIM MODELİ YAKLAŞIMI * Mixture Distribution Approach in Financial Risk Analysis Keziban KOÇAK İstatistik Anabilim Dalı Deniz ÜNAL İstatistik Anabilim Dalı ÖZET Son yıllarda

Detaylı

Türkiye de Bankacılık Sektörü Eylül

Türkiye de Bankacılık Sektörü Eylül Türkiye de Bankacılık Sektörü 2012-2016 Eylül Bu çalışma, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Türkiye İstatistik Kurumu, Sermaye Piyasası Kurumu, Bankalararası

Detaylı

Glokal Teknik Analiz. Structuring. MSCI Gelişmekte Olan Ülke Hisse Performansları. 2 Ocak 2017

Glokal Teknik Analiz. Structuring. MSCI Gelişmekte Olan Ülke Hisse Performansları. 2 Ocak 2017 2 Ocak 2017 Veri trafiği yeni yılla birlikte hızlanıyor Beklentilerden farklı şekilde sonuçlanan seçimler, yükselen faiz oranları ve zaman zaman gündeme gelen jeopolitik risklerle volatilitenin belli dönemlerde

Detaylı

Örnek 4.1: Tablo 2 de verilen ham verilerin aritmetik ortalamasını hesaplayınız.

Örnek 4.1: Tablo 2 de verilen ham verilerin aritmetik ortalamasını hesaplayınız. .4. Merkezi Eğilim ve Dağılım Ölçüleri Merkezi eğilim ölçüleri kitleye ilişkin bir değişkenin bütün farklı değerlerinin çevresinde toplandığı merkezi bir değeri gösterirler. Dağılım ölçüleri ise değişkenin

Detaylı

ÖZET A STUDY TOWARDS THE INTERACTION BETWEEN DEVELOPED AND DEVELOPING COUNTRIES S STOCK EXCHANGES AND TURKISH STOCK EXCHANGE ABSTRACT

ÖZET A STUDY TOWARDS THE INTERACTION BETWEEN DEVELOPED AND DEVELOPING COUNTRIES S STOCK EXCHANGES AND TURKISH STOCK EXCHANGE ABSTRACT 1 GELİŞMİŞ VE GELİŞMEKTE OLAN ÜLKE BORSALARI İLE TÜRK BORSASI ARASINDAKİ ETKİLEŞİME YÖNELİK BİR İNCELEME ÖZET Küreselleşme olgusuyla birlikte finansal piyasalar arasındaki bütünleşme eğiliminde bir hızlanma

Detaylı

TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ

TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ Ekim - 2018 Hazırlayan: Aslı VAZ İÇİNDEKİLER 1. TÜRKİYE'YE VE DÖRT İLİMİZE GELEN ZİYARETÇİLERİN YILLARA VE AYLARA GÖRE DAĞILIMI... 1 1.1.TÜRKİYE YE GELEN ZİYARETÇİLERİN YILLARA

Detaylı

İÇİNDEKİLER. BÖLÜM 1 Değişkenler ve Grafikler 1. BÖLÜM 2 Frekans Dağılımları 37

İÇİNDEKİLER. BÖLÜM 1 Değişkenler ve Grafikler 1. BÖLÜM 2 Frekans Dağılımları 37 İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1 Değişkenler ve Grafikler 1 İstatistik 1 Yığın ve Örnek; Tümevarımcı ve Betimleyici İstatistik 1 Değişkenler: Kesikli ve Sürekli 1 Verilerin Yuvarlanması Bilimsel Gösterim Anlamlı Rakamlar

Detaylı

DÖVİZ KURU VE ENFLASYONUN BİST BANKA ENDEKSİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

DÖVİZ KURU VE ENFLASYONUN BİST BANKA ENDEKSİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi 2016 Cilt: 5 Sayı: 3 MANAS Journal of Social Studies 2016 Vol.: 5 No: 3 DÖVİZ KURU VE ENFLASYONUN BİST BANKA ENDEKSİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ Doç. Dr. Selçuk KENDİRLİ Hitit Üniversitesi,

Detaylı

PRICE WATERHOUSE COOPERS ADLI YÖNETİM DANIŞMANLIĞI ŞİRKETİNİN OPASİTE İNDEKSİ ARAŞTIRMASININ SONUÇLARI *

PRICE WATERHOUSE COOPERS ADLI YÖNETİM DANIŞMANLIĞI ŞİRKETİNİN OPASİTE İNDEKSİ ARAŞTIRMASININ SONUÇLARI * Coşkun Can Aktan (Ed.) Yolsuzlukla Mücadele Stratejileri, Ankara: Hak-İş Yayınları, 21. PRICE WATERHOUSE COOPERS ADLI YÖNETİM DANIŞMANLIĞI ŞİRKETİNİN OPASİTE İNDEKSİ ARAŞTIRMASININ SONUÇLARI * Opasite

Detaylı

PARA VE MALİYE POLİTİKALARININ İMKB ENDEKSİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİNİN İNCELENMESİ: İMKB, MAKROEKONOMİK POLİTİKALAR AÇISINDAN BİLGİ ETKİN MİDİR?

PARA VE MALİYE POLİTİKALARININ İMKB ENDEKSİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİNİN İNCELENMESİ: İMKB, MAKROEKONOMİK POLİTİKALAR AÇISINDAN BİLGİ ETKİN MİDİR? PARA VE MALİYE POLİTİKALARININ İMKB ENDEKSİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİNİN İNCELENMESİ: İMKB, MAKROEKONOMİK POLİTİKALAR AÇISINDAN BİLGİ ETKİN MİDİR? Levent ÇITAK* ÖZET Bu makalenin amacı, makroekonomik politikalarla

Detaylı

Glokal Teknik Analiz. 20 Temmuz FED Faiz Artırımı Beklentileri

Glokal Teknik Analiz. 20 Temmuz FED Faiz Artırımı Beklentileri Glokal Teknik Analiz Temmuz ayında trendi belirleyen başrol oyuncularında değişiklik yok... Küresel hisse piyasalarında öne çıkan üç ana başlık Yunanistan, Çin ve FED Temmuz ayında kısa vadeli trendi belirlemeye

Detaylı

ANADOLU HAYAT EMEKLİLİK A.Ş. BÜYÜME AMAÇLI YÜKSELEN ÜLKELER ESNEK EMEKLİLİK YATIRIM FONU NA AİT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU

ANADOLU HAYAT EMEKLİLİK A.Ş. BÜYÜME AMAÇLI YÜKSELEN ÜLKELER ESNEK EMEKLİLİK YATIRIM FONU NA AİT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU ANADOLU HAYAT EMEKLİLİK A.Ş. BÜYÜME AMAÇLI YÜKSELEN ÜLKELER ESNEK EMEKLİLİK YATIRIM FONU NA AİT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU A. TANITICI BİLGİLER PORTFÖYE BAKIŞ Halka arz tarihi: 30/11/2010 YATIRIM VE YÖNETİME

Detaylı

CORPORATE GOVERNANCE

CORPORATE GOVERNANCE 20 Ocak 2004 CORPORATE GOVERNANCE ve TÜRKİYE için fırsatlar Dr.Melsa Ararat İçerik Corporate Governance nedir, neden önemlidir? Dünyanın gündemini neden CG işgal ediyor? Anglo Saxon ülkelerde ve Kıta Avrupasında

Detaylı

EURO KAPİTAL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş 01.01.2013-30.06.2013 DÖNEMİNE AİT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU

EURO KAPİTAL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş 01.01.2013-30.06.2013 DÖNEMİNE AİT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU EURO KAPİTAL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş 01.01.2013-30.06.2013 DÖNEMİNE AİT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU EURO KAPİTAL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş NE AİT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU A-TANITICI BİLGİLER: Euro Kapital Yatırım

Detaylı

Türkiye de Bankacılık Sektörünün Son Beş Yıllık Görünümü 2011

Türkiye de Bankacılık Sektörünün Son Beş Yıllık Görünümü 2011 Türkiye de Bankacılık Sektörünün Son Beş Yıllık Görünümü 2011 Bu çalışma, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Türkiye İstatistik Kurumu, Sermaye Piyasası Kurumu,

Detaylı

Hüseyin ERKAN İMKB Başkanı. TÜSİAD 1 Aralık 2010

Hüseyin ERKAN İMKB Başkanı. TÜSİAD 1 Aralık 2010 Hüseyin ERKAN İMKB Başkanı TÜSİAD 1 Aralık 2010 Kriz sonrası toparlanma süreci Hükümetlerin artan rolü (piyasalara likidite enjekte edilmesi) Faizlerin tarihin en düşük seviyelerine inmesi Likidite bolluğunun

Detaylı

TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ

TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ Kasım - 2018 Hazırlayan: Aslı VAZ İÇİNDEKİLER 1. TÜRKİYE'YE VE DÖRT İLİMİZE GELEN ZİYARETÇİLERİN YILLARA VE AYLARA GÖRE DAĞILIMI... 1 1.1.TÜRKİYE YE GELEN ZİYARETÇİLERİN YILLARA

Detaylı

Türkiye Sermaye Piyasaları. Mayıs 2017

Türkiye Sermaye Piyasaları. Mayıs 2017 Türkiye Sermaye Piyasaları Mayıs 2017 BIST-100 ENDEKSİ VE İŞLEM HACMİ Puan 100,000 Mn. TL 10,000 İşlem Hacmi BIST-100 (TL) 80,000 8,000 60,000 6,000 40,000 4,000 20,000 2,000 0 0 2012/01 2012/05 2012/10

Detaylı

Glokal Teknik Analiz. 27 Temmuz 2015 BİST100 Death Cross Riski. BİST100 Death Cross Performansları 50 EMA 200 EMA

Glokal Teknik Analiz. 27 Temmuz 2015 BİST100 Death Cross Riski. BİST100 Death Cross Performansları 50 EMA 200 EMA Glokal Teknik Analiz FED riski, gelişmekte olan piyasalarda zayıflıkların güçlü şekilde fiyatlanmasına neden oluyor... Yunanistan belirsizliğinin aşılmasıyla Temmuz ayına olumlu bir eğilimle başlayan hisse

Detaylı

Eğitim / Danışmanlık Hizmetinin Tanımı

Eğitim / Danışmanlık Hizmetinin Tanımı Eğitim / Danışmanlık Hizmetinin Tanımı 1. Proje Kapsamında Eğitim Talep Edilmiş ise, Eğitimin İçeriği Hakkında bilgi veriniz. Ekonometri alanı iktisat teorisi, işletme, matematik ve istatistiğin birleşmesiyle

Detaylı

İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ...

İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ... İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ... v GİRİŞ... 1 1. İSTATİSTİK İN TARİHÇESİ... 1 2. İSTATİSTİK NEDİR?... 3 3. SAYISAL BİLGİDEN ANLAM ÇIKARILMASI... 4 4. BELİRSİZLİĞİN ELE ALINMASI... 4 5. ÖRNEKLEME... 5 6. İLİŞKİLERİN

Detaylı

Türkiye de Bankacılık Sektörü 2009-2014 Mart

Türkiye de Bankacılık Sektörü 2009-2014 Mart Türkiye de Bankacılık Sektörü 2009-2014 Mart Bu çalışma, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Türkiye İstatistik Kurumu, Sermaye Piyasası Kurumu, Bankalararası Kart

Detaylı

Glokal Teknik Analiz. 11 Mayıs 2015 BİST te Seçim Performansları*

Glokal Teknik Analiz. 11 Mayıs 2015 BİST te Seçim Performansları* Glokal Teknik Analiz Mayıs ayı volatilitesi devam ediyor... Son beş yılın dördünde Mayıs ayında değer kaybeden gelişmekte olan piyasalarda, zayıflık bu yılda devam ediyor. Yatırımcıların daha yüksek getiri

Detaylı