MODÜLER ELEKTRİK MAKİNALARI DENEY SETİ

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "MODÜLER ELEKTRİK MAKİNALARI DENEY SETİ"

Transkript

1 T.C. KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ Mühendislik Fakültesi Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü MODÜLER ELEKTRİK MAKİNALARI DENEY SETİ Yunus BATMAZ Mesut TÜRKMEN Adem AKSOY Danışman Prof.Dr. İsmail H. ALTAŞ MAYIS 2013 TRABZON I

2 II

3 T.C. KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ Mühendislik Fakültesi Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü MODÜLER ELEKTRİK MAKİNALARI DENEY SETİ Yunus BATMAZ Mesut TÜRKMEN Adem AKSOY Danışman Prof.Dr. İsmail H. ALTAŞ MAYIS 2013 TRABZON I

4 II

5 LİSANS BİTİRME PROJESİ ONAY FORMU Yunus BATMAZ, Mesut TÜRKMEN ve Adem AKSOY tarafından Prof. Dr. İsmail H. ALTAŞ yönetiminde hazırlanan Modüler Elektrik Makinaları Deney Seti başlıklı lisans bitirme projesi tarafımızdan incelenmiş, kapsamı ve niteliği açısından bir Lisans Bitirme Projesi olarak kabul edilmiştir. Danışman : Prof.Dr. İsmail H. ALTAŞ Jüri Üyesi 1 : Prof. Dr. Cemil GÜRÜNLÜ Jüri Üyesi 2 : Dr. Emre ÖZKOP Bölüm Başkanı : Prof. Dr. İsmail H. ALTAŞ III

6 IV

7 ÖNSÖZ Bu kılavuzun ilk taslaklarının hazırlanmasında emeği geçenlere, kılavuzun son halini almasında yol gösterici olan kıymetli hocamız Sayın Prof. Dr. İsmail H. ALTAŞ a şükranlarımı sunmak istiyoruz. Ayrıca bu çalışmayı destekleyen Karadeniz Teknik Üniversitesi Rektörlüğü ne Mühendislik Fakültesi Dekanlığına ve Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölüm Başkanlığına, tasarım sürecinde bilgisine başvurduğumuz Oğuzkağan ALIÇ hocamıza, Dr. Emre ÖZKOP hocamıza, Efe İsa TEZDE hocamıza, Yahya DANAYİYEN hocamıza, elektrik laboratuarı teknisyeni Yüksel SALMAN a içten ve çalışmalarımıza maddi destek sağlayan Fly reklama teşekkürlerimizi sunarız. Her şeyden öte, eğitimimiz süresince bize her konuda tam destek veren ailelerimize ve bize hayatlarıyla örnek olan tüm hocalarımıza saygı ve sevgilerimizi sunarız. Yunus BATMAZ Mesut TÜRKMEN Adem AKSOY Trabzon 2013 V

8 VI

9 İÇİNDEKİLER Sayfa No Lisans Bitirme Projesi Onay Formu... III Önsöz... V İçindekiler... VII Özet... IX Semboller ve Kısaltmalar... XI Şekiller Listesi... XIII Çizelge Listesi... XV 1. Giriş Literatür Çalışması Çalışma Takvimi Teorik Altyapı Doğru Akım (DA) Makinaları Doğru Akım Motorları Kendinden Uyarmalı DA Motorları Seri Uyarmalı DA Motorlar Şönt Uyarmalı DA Motorlar Kompunt (Bileşik) Uyarmalı DA Motorlar Dışarıdan (Serbest) Uyarmalı DA Motorlar Doğru Akım Generatörleri Seri Uyarmalı DA Motorlar Şönt Uyarmalı DA Motorlar Kompunt (Bileşik) Uyarmalı DA Motorlar Dışarıdan (Serbest) Uyarmalı DA Motorlar Alternatif Akım Makinaları Asenkron Makinalar Asenkron Motorlar Asenkron Motorların Hız Kontrol Yöntemleri Stator Frekansının Değişimi ile Asenkron Motor Hız Kontrol Yöntemi Stator Kutup Sayısını Değiştirme ile Asenkron Motor Hız Kontrolü Stator Geriliminin Değişimi ile Asenkron Motor Hız Kontrolü Rotor Direncinin Değişimi ile Asenkron Motor Hız Kontrolü Gerilim Frekans Oranı ile Asenkron Motor Hız Kontrolü (Skalar Kontrol) Asenkron Generatörler VII

10 Senkron Makinalar Senkron Generatörler ( Alternatörler ) Senkron Motorlar Kontaktör Röleler Maliyet ve Malzeme Analizi Maliyet Analizi Malzeme Analizi Simülasyonlar Doğru Akım Makinası Simülasyonu Asenkron Makina Simülasyonu Senkron Makina Simülasyonu Deneysel Çalışmalar Asenkron Makina Deneyleri Asenkron Motor Deneyleri Asenkron Motorlara Varyak ile Yolverme ve Boşta çalışma Deneyi Asenkron Motor Yükte Çalışma Deneyi Asenkron Motorlara Yıldız Üçgen Yolverme Asenkron Motorlarda Dönüş Yönü Değiştirme Asenkron Motorlarda Stator ve ROTOR Sargılarının Dirençlerinin Hesaplanması Asenkron Generatör Deneyleri Asenkron Generatör Boşta Çalışma Deneyi Asenkron Generatör Yükte Çalışma Deneyi Doğru Akım Makinası Deneyleri Doğru Akım Motoru Deneyleri Doğru Akım Motoru Boşta Çalışma Deneyi Doğru Akım Motoru Yükte Çalışma Deneyi Doğru Akım Generatörü Deneyleri Doğru Akım Generatörü Boşta Çalışma Deneyi Senkron Makina Deneyleri Senkron Generatör Deneyleri Senkron Generatör Boşta Çalışma Deneyi Senkron Generatör Yükte Çalışma Deneyi Yorumlar Kaynaklar Ekler Özgeçmiş VIII

11 ÖZET Tasarlanmış olan modüler elektrik makinaları deney seti ile elektrik-elektronik mühendisliği bölümü elektrik makinaları konularıyla ilgili birçok uygulamanın bir arada daha verimli, maliyet bakımdan daha ucuz ve esnek bir şekilde gerçekleştirilmesi sağlanacaktır. Öğrenci teorinin pratikle uyumunu öğrenirken, gelişen teknoloji ile ortaya çıkan makina türlerini de bu deney seti üzerinde inceleme olanağı bulacaktır. Gerekli makina ve aletler öğrenci tarafından seçileceğinden araştırma ve düşünmeye daha fazla teşvik edecek bir deney seti olacaktır. Oluşturulacak olan sistem, birleşik, hafif ve hızlıkolay kurulum özelliklerine sahip olacaktır. IX

12 X

13 SEMBOLLER VE KISALTMALAR m: Stroboskopik disk yardımı ile hız sayım ölçümünde görünen çizgi sayısı s: Asenkron makinalarda kayma miktarı ns: nr: dev: dk: Döner alan hızı Rotor hızı Devir Dakika f: Şebeke frekansı fn: Neon lamba frekansı P: Aktif güç Q: Reaktif güç Cu: Asm: TSE: KDV: Ω : Ea(t): Eb(t): İa(t): La: Kb: Bakır Asenkron makina Türk Standartları Enstitüsü Katma Değer Vergisi Ohm Endüvi gerilimi (V) Zıt EMK (V) Endüvi akımı (A) Endüvi endüktansı (Henry) Zıt EMK sabiti (V/rad/s) Km(t): Moment sabiti (Nm/A) w(t): Açısal hız (rad/s) Tm(t): Mil momenti (Nm) Tl(t): Yük Momenti (Nm) XI

14 J: Atalet (Nm/rad/s 2 ) B: Sürtünme (Nm/rad/s) EMK: DAQ: Elektro mekanik kuvvet Data Acquisition XII

15 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 2.1. Kontaktörün yapısı Şekil 4.1. Doğru akım makinası elektriksel eşdeğer devresi Şekil 4.2. Doğru akım makinası simülasyon diyagramı Şekil 4.3. Asenkron makina simülasyon diyagramı Şekil 4.4. Senkron makina simülasyon diyagramı Şekil 5.1. Asenkron motorlara varyak ile yolverme ve boşta çalışma deneyi devre şeması Şekil 5.2. Asenkron motorun yükte çalışma deneyi devre şeması Şekil 5.3. Stator terimlerine göre asenkron makinanın bir faz eşdeğer devresi Şekil 5.4. Asenkron motorlara yıldız üçgen yolverme deneyi devre şeması Şekil 5.5. Asenkron motorlarda dönüş yönü değişimi deneyi devre şeması Şekil 5.6. Asenkron generatörün boşta çalışma deneyi devre şeması Şekil 5.7. Asenkron generatörün yükte çalışma deneyi devre şeması Şekil 5.8. Doğru akım motorunun boşta çalışması deney şeması Şekil 5.9. Doğru akım motorunun yükte çalışması deney şeması Şekil Doğru akım generatörünün boşta çalışması deney şeması Şekil Doğru akım generatörünün dış karakteristiği Şekil Senkron generatör boşta çalışma deney şeması Şekil Senkron generatör yükte çalışma deney şeması XIII

16 XIV

17 ÇİZELGE LİSTESİ Çizelge 1.1. Çalışma takvimi. Çizelge 3.1. Malzeme Listesi. Çizelge 5.1. Asenkron motorlara varyak ile yolverme ve boşta çalışma deneyi için belirli giriş gerilim seviyelerine karşılık ölçülen akım, hız ve güç değerleri. Çizelge 5.2. Asenkron motorların yükte çalışmasına ait alınan sonuçlar. Çizelge 5.3: Asenkron motorun stator sargılarının direnç değeri. Çizelge 5.4. Asenkron generatörün boşta çalışması deneyinde kaydedilen sonuçlar. Çizelge 5.5. Asenkron generatörün yükte çalışması deneyinde kaydedilen sonuçlar. Çizelge 5.6. Doğru akım motorunun boşta çalışmasında elde edilen sonuçlar. Çizelge 5.7. Doğru akım motorunun yükte çalışmasında elde edilen sonuçlar. Çizelge 5.8. Doğru akım generatörünün boşta çalışmasına ait deney verileri. Çizelge 5.9. Senkron generatör boşta çalışma deney verileri. Çizelge Senkron generatör yükte çalışma deney verileri. XV

18 XVI

19 1. GİRİŞ Elektrik makinaları elektrik enerjisini mekanik enerjiye yada mekanik enerjiyi elektrik enerjisine dönüştüren makinalardır. Ürettikleri enerji türüne göre motor yada generatör olarak adlandırılırlar. Günlük hayatımızda elektrikli süpürge, çamaşır makinası, bulaşık makinası, saç kurutma makinası, bilgisayarlar gibi ev aletlerinde, gemi, tren, uçak, otomobil gibi taşıtlarda maden, taşıyıcı bant, karıştırıcı, yürüyen bant, asansör, fan gibi uygulamalarda, rüzgâr, su vb. potansiyellerden enerji üretebilmek için birçok farklı alanda sıklıkla kullanılmaktadır. Bu makinalar beslemelerine yada ürettikleri enerjiye göre doğru akım makinası ve alternatif akım makinası olarak çeşitlendirilebilir. Doğru akım makinaları hız ve tork ayarının kolay yapılabilinmesinden ve depolanabilir enerji ile çoğu uygulamada doğrudan çalışabilmesinden dolayı tercih edilmektedir. Gelişen güç elektroniği uygulamaları ile alternatif akım motorları da bu özellikleri gösterebilmektedir. Çalışma yapılarına göre asenkron makinalar ve senkron makinalar adı altında toplanabilirler. Senkron makinalar yapılarında bulundurdukları rotor ve statorun uyumlu hızda olduğu durumlarda, asenkron makinalar ise rotor ve stator hızlarının uyumlu olmadığı durumlarda enerji dönüşümü yapabilirler. Asenkron makinalar farklı hızlarda enerji ürettiğinden ve alternatif akımda çalışabildiğinden dolayı günlük kullanımlarda yaygındır. Günlük hayatımızda bu kadar öne çıkan elektrik makinalarının yapıları, çalışma durumlarına göre gösterdikleri karakteristikler, kullanım şekilleri ve kullanım alanları elektrik elektronik mühendisliği öğrencisi tarafından eksiksiz bilinmesi gereken bir konudur. Bu konuda hazırlanan laboratuarlarda bulunan elektrik makinalarının incelenmesi için oluşturulan deney setleri ve deneyin işleyiş biçimi öğrenciye sağlayacağı fayda bakımından önemlidir. Deney setlerinde gerçeklenebilecek birçok deney olduğundan dolayı deney seti tüm bu deneylerle uyumlu olmalıdır. Deney setlerinde yapılacak bağlantıların bizzat öğrenci tarafından yapılması, gerekli aletlerin öğrenci tarafından seçilmesi, ölçüm alanlarının öğrenci tarafından belirlenmesi makinaların davranışlarının daha iyi anlaşılması açısından önemlidir. Buradaki seçimleri öğrencilerin doğru yapabilmesi, deneyden istenilen performansın alınabilmesi ve güvenli bir deney olabilmesi için pratik alanda bir uygulama yapmadan önce öğrenci teorik bilgiye sahip olmalı ve deneyi sanal ortamda gerçekleyerek karşılaşabileceği sorunları, hata yaptığı noktaları önceden görmelidir. Bu sayede öğrenci enerji altında deneyini 1

20 gerçekleştirirken kendine ve aletlere vereceği hasar, zaman kaybı daha az, deneyden elde ettiği kazanım daha fazla olacaktır. Ölçümlerin kolay olması, deney esnasında daha az vakit kaybetme ve daha sağlıklı veriler alabilmek için deneyde alınmak istenilen ölçümlerin otomatik olarak kaydedilebileceği bir kısım gerçekleştirilmelidir. Bu sayede öğrenci makinalara daha fazla odaklanabilecektir Literatür Çalışması Piyasada bulunan birçok deney setinde masa, motor, ölçü aletleri, algılayıcılar vb. deney aletleri birbirine monte edilmiş şekilde bulunmaktadır. Deneye giren öğrenci hiçbir bağlantıyı yapmamakta ve hazır olarak kurulmuş devrelerden ölçümlerini alıp deneyi bitirmektedir. Böyle bir deney düzeneğinin öğrenciye katkısı çok azdır. Tasarladığımız deney setinde öğrenci tüm bağlantıları tamamen kendisi yapacaktır. Bu sayede ölçü aletlerinin makinanın hangi kısmına bağlanması gerektiğini, hangi hassasiyetlerde ölçü aleti kullanması gerektiğini, yolverme için kullanılacak varyak, üçgen yıldız bağlantı ve yolverme şekilleri gibi ek elemanları ve ilave yöntemleri, kontaktörlerin çalışma şekillerini öğrenecektir. Ayrıca gerçeklemiş olduğumuz deney seti masasının tasarımı sayesinde öğrenci deneyi rahatça yapabilecek kadar geniş alana sahip olacaktır. Makinalar masanın hem ön tarafına hem de sağ ve sol tarafına konulabilecektir. Böylece masanın bir tarafı duvara dayalı olduğunda diğer tarafta çalışabilme olanağı sağlanmış olacaktır. Masanın yan tarafında bulunan bir dolap sayesinde ilgili deneyde kullanılmayan aletlerin muhafazası sağlanacaktır. Kullanılmayan aletler masa üzerinde olmadığından çalışma alanı daha geniş, deney gerçekleme daha hızlı, kaza riski daha az olacaktır. Gerçeklediğimiz deney seti sayesinde motorlar ve masa birbirinden kolayca ayrılabilir olacak, ölçüm aletleri herhangi bir yere monte edilmediğinden montaj ve demontaj zaman ve işgücü kaybı olmayacaktır. Ayrıca deney masasının pano tipi olmayışı nedeniyle çalışma masanın dört yönünden yapılabilecektir. Bu deney modülünde öğrenci diğer deney modüllerinde olduğu gibi sadece kumanda kontrolü yapmayacak, deneylerin ilgili tüm bağlantılarını yaparak üzerinde çalıştığı elektrik makinasının prensiplerini öğrenmiş olacaktır. Kapalı kutular şeklinde bulunan deney setlerinde sadece bağlı olan makinanın belirli davranışları incelenirken, yapmış 2

21 olduğumuz deney setinde birbirinden farklı ve gelişen teknoloji ile çıkan yeni makinalarında deneyleri gerçekleştirilebilecektir. Yapmış olduğumuz deney setine DAQ kart eklenebilecek yapıl da olup verilerin sanal ortama kolayca aktarılması sağlanabilinecektir [1]. Deney setlerinde farklı makinaların öğrenci tarafından incelenmesi gerektiğinde bu makinaların bir kişi tarafından rahatlıkla taşınabilmesi yerlerinin değiştirilebilmesi gerekmektedir. Bu konuda piyasa da bulunan Çokesen Makina sanayinin ürünleri bu durum için ağır ve terci edilmez boyutlardadır. Bizim tasarladığımız deney setinde bu sorun büyük makinalar için daha pratik kullanım amaçlanmıştır. Hem büyük hem de küçük makinalar için amaca uygunluk sağlanmıştır. Okulların kısıtlı bütçeleri bakımından ürünlerin fiyatı da önemlidir. Bu durumda TestOne adlı firmanın içerisinde EK 2 de belirtildiği gibi sadece bağlantı elemanları, güç kaynağı, birkaç ölçüm aleti ve bazı yazılımları için içerisinde hiçbir motorun bulunmadığı donanım paketinin Euro ve diğer motorları için 990 Euro ile Euro arasında verdiği fiyat, TEKO Elektroniğin EK 3 te belirtildiği gibi içerisinde bilgisayar haberleşmesi, simulasyon gibi yazılımsal arayüzlerinin ve bunlara ait donanımlarının bulunmadığı deney seti için istediği ,00 TL fiyat, Yıldırım Elektronik in EK 4 te belirtildiği gibi seyyar 3 falı enerji ünitesi için 2.010,00 TL ve enerji üniteli deney masası için koymuş olduğu 4.000,00 TL teklif eğitim kurumlarının bütçesi bakımından uygun değildir. 3

22 1.2. Çalışma Takvimi İş-zaman dağılımımız Çizelge 1.1 de haftalık çalışmalar halinde verilmiştir. Yapılan iş kısımlarının hangi tarihler arasında yağıldığı belirtilmiştir. Çizelge 1.1. Çalışma takvimi Proje Adı: Modüler Elektrik Makinaları Deney Seti Proje Adımları Başlama Bitiş 2013 Tarihi Tarihi Şubat Mart Nisan Mayıs Benzer projelerin incelenmesi 11/02/ /02/2013 X Teorik altyapı çalışması 18/02/ /02/2013 X Kullanılacak makinaların 01/03/ /03/2013 X belirlenmesi Makinaların 09/03/ /03/2013 X yerleştirileceği kızağın yapılması Malzeme siparişinin yenilenmesi 17/03/ /03/2013 X Malzeme analizinin yapılması 25/03/ /03/2013 X Bitirme tezinin yazımına başlanması 25/03/ /03/2013 X Malzemelerin temini 01/04/ /04/2013 X Asenkron motor deneylerinin 08/04/ /04/2013 X X X yapılması Göstergeler için modül yapılması 17/04/ /04/2013 X Kontaktör ve röleler için modül 25/04/ /04/2013 X yapılması Start-stop butonu ve zaman rölesi 02/05/ /05/2013 X için modül yapılması Doğru akım makinasinin 02/05/ /05/2013 X X deneylerinin yapılması Senkron generatörün deneylerinin 09/05/ /05/2013 X X yapılması Bitirme tezinin yazımı ve teslimi 09/05/ /05/2013 X X X X X X X X X 4

23 2. TEORİK ALTYAPI Elektrik makinaları günümüzde pek çok farklı yapıda kullanılmaktadır lü yılların başında Michael Faraday tarafında oluşturulan yapı ile elektrik motorlarının temeli olarak kabul edilmiştir [2]. Daha sonra çeşitli amaçlar için gerçekleştirilen bu makinalar gelişerek günümüze kadar gelmiştir. Özellikle güç elektroniği alanında ki gelişmeler bu makinaların kontrolünü kolaylaştırmış, verimini artırmış, giderek artan enerji ihtiyacının vazgeçilmez bir parçası olmuşlardır. Her gün daha da artan uygulama alanlarıyla çeşitlilik kazanan bu makinaları doğru akım ve alternatif akım makinaları diye iki başlıkta toplamak mümkündür. 2.1.Doğru Akım (DA) Makinaları Yapısal olarak stator (endüktör), rotor (endüvi), klemens kutusu, fırça ve kolektör, gövde gibi elemanlardan oluşur. Manyetik alan içerisinde bulunan ve içerisinden akım geçen bir telin bu alan dışına itilmesine dayalı olarak çalışırlar. Depolanabilir enerji ile çalışmaları en büyük üstünlüklerinden birisidir. Devir sayısı değiştirme aralığı yüksektir. Çalışırken momentlerinin düşük hızlarının yüksek oluşlarından dolayı bu oranı değiştirmek için ek aparatlara ihtiyaç duyarlar. Fırça ve kolektör kısmındaki kıvılcımlar yanıcı gaz bulunduran ortamlarda kullanılmasına engel olur. Bakır ve demir kayıpları, mekanik kayıplar ve fırça-kollektör kayıpları bulunmaktadır. Doğru akım makinalarında frekanstan oluşan kayıplar bulunmaz. Çalışması için artık mıknatısiyetinin bulunması gerekir. Artık mıknatısiyet ilk defa çalıştırılacak doğru akım makinalarında bulunmaz, sonradan oluşturulur. Artık mıknatısiyetin yok olmaması için kutup sargılarından ters yönde bir akım geçirilmemesine dikkat edilmelidir. Elektrik enerjisi veya mekanik enerji üretmelerine göre motor yada generatör diye ikiye ayrılırlar Doğru Akım Motorları Doğru akımla çalışan ve mekanik enerji üreten makinalardır. Küçük güçlü uygulamalar için bilgisayarlarda, saatlerde, teyplerde, robotlarda, beyaz eşyalarda, otomobil ve uçak 5

24 gibi alanlarda kullanılan bu motorlar büyük güçlü uygulamalarda madenlerde, asansörlerde, vinçlerde, demir çelik fabrikalarında kullanılmaktadır. Büyük güçlü doğru akım makinaları devreye bağlanırken aşırı akım çektiklerinden yolverme işlemi ile devreye bağlanmasına dikkat edilmelidir. Manyetik alanı meydana getiren duran kısmına endüktör denir. Endüktör gövdeye sabitlenmiş haldedir. Küçük güçlü doğru akım motorlarında mıknatıstan, büyük güçlülerinde ise sargılardan oluşmaktadır. Mekanik enerjinin alındığı döner kısma endüvi denir. Endüvi kısmı ile elektriksel bağlantının sağlandığı kısımda fırçalar bulunur. Doğru akım makinalarının çoğunlukla bakım gerektirdiği bölgesidir. Endüvi reaksiyonunu önlemek için yardımcı kutuplar ve kompanzasyon sargıları kullanılabilir. Bu durum kolektör fırça takımı arasında oluşacak kıvılcımları azaltma amaçlıdır. Endüktör sargılarına bağlı bir reosta yardımı ile endüktör akım değiştirilerek veya endüvi sargılarına bağlı bir reosta yardımı ile endüvi gerilimi değiştirilerek devir sayıları değiştirilebilir. Devir yönünün değişimi ise sadece endüvi veya sadece endüktör akımının yönlerinin değişimi ile yapılabilir. Doğru akım motorları dışarıdan (serbest) uyarmalı yada kendinden uyarmalı olmak üzere iki kısımda incelenebilir Kendinden Uyarmalı DA Motorlar Kendinden uyarmalı doğru akım motorlarında uyarma sargısı motorun endüvisine bağlı olduğundan endüvide meydana gelen akım ve gerilim değişimleri uyarma sargısına ait akım ve gerilim değerlerini de değiştirecektir. Uyarma sargısının bağlantı şekline göre seri, serbest ve kompunt (bileşik) olmak üzere iki kısımda incelenebilir Seri Uyarmalı DA Motorları Kalın ve az sarımlı iletkene sahip olan bir endüktör yapısı vardır. Endüktörü endüvisine seri bağlıdır. Seri sargıları E F, yardımcı kutup sargıları G H, endüvi sargıları ise A B harfleri ile gösterilmektedir [3]. Yüksek başlangıç momenti gereken çalışma alanlarında tercih edilir. Momentinin yüksek oluşundan dolayı boşta çalıştırılmamasına dikkat edilmelidir. Endüvi akımı uyartım akımına eşit olan makinalardır. Kalın ve az sarımlı 6

25 sargıya sahip oluşlarının sebebi bu her iki akımında eşit oluşudur. Uyarma ve endüvi gerilimleri genel itibariyle birbirinden farklıdır Şönt Uyarmalı DA Motorları İnce kesitli ve çok sarımlı iletkene sahip olan endüktörleri endüvi devresine paralel bağlı olan doğru akım motorlarıdır. Şönt sargıları C D, yardımcı kutup sargıları G H ve endüvi sargıları A B harfleri ile gösterilmektedir [3]. Yol alma anında momentlerinin yüksek olmayışından dolayı yüksek değerli yüklerde yol almaları zordur. Devir sayıları sabit olarak kabul görece kadar az bir değişim gösterir Kompunt (Bileşik) Uyarmalı DA Motorları Hem seri hem de paralel bağlı uyarma sargılarına sahip olan doğru akım makinalarıdır. Seri sargıları E F, şönt sargıları C D, yardımcı kutup sargıları G H, endüvi sargıları A B harfleri ile gösterilmektedir [3]. Uyarma sargılarının oluşturduğu manyetik alan ve sarım oranlarına göre sabit yada değişken hızla çalışma gösterebilir. Boşta çalışmada devir sayıları hala değişiklik göstermeyeceğinden tehlikeli değildir Dışarıdan (Serbest) Uyarmalı DA Motorları Uyarma sargısı endüvi sargısından ayrı olan doğru akım motorlarıdır. Uyarma gerilimi ile endüvi gerilimi farklı kaynaklardan beslendiğinden her ikisinin akımını farklı olarak kontrol etmek daha kolaydır. Uyarma sargısının gerilimi arttıkça endüvi reaksiyonu artar. Artan bu endüvi reaksiyonu motorun milinden alınan hızı, dolayısıyla momenti azaltacak yöndedir. Genel itibariyle uyarma sargısına daha düşük seviyede gerilim verilir Doğru Akım Generatörleri Milinden aldığı mekanik enerjiyi doğru akıma dönüştüren makinalardır. Üretilen enerjinin polaritesini değiştirmek için makinanın dönüş yönünü yada uyarma sargısının akımını yönü değiştirilmelidir. Generatörde çıkış geriliminin yük akımı ile değişimine dış 7

26 karakteristik, endüklenen gerilimin uyartım akımına karşı değişimine mıknatıslanma eğrisi denir. Bu iki değişim doğru akım generatörünün yapısı incelenirken önemlidir. Alternatif akım generatörlerine göre ürettikleri enerji depolanabilir olması nedeniyle üstündür Seri Uyarmalı DA Generatörleri Uyartım sargısı endüvisine seri bağlanmıştır. Bu sebeple yük akımı uyartım akımına eşittir. Uyartım devresinden yük akımı geçtiğinden dolayı bu sargılar kalın kesitlidir. Artık mıknatısiyetten dolayı oluşan gerilimi göz ardı edersek, yüksüz olarak çalışmada yük akımı sıfır olduğundan uyartım akımı da sıfır olacak ve bu sebeple oluşan gerilim değeri sıfır olacaktır Şönt Uyarmalı DA Generatörleri Uyartım sargısı endüvisine paralel bağlanmıştır. Uyartım akımı kontrolü için uyartım sargısına seri bir direnç bağlanır. Endüvisindeki gerilim seviyesinin artabilmesi için uyartım sargısı direncinin kritik dirençten küçük olması gerekmektedir. Bu generatör çalıştırılırken anma yükünden fazla yüklenmede çıkış gerilimi düşer, düşen bu çıkış gerilimi şönt bağlantı nedeniyle uyartım akımını düşürür uyartım akımındaki bu düşüm ise tekrar çıkış gerilimini düşürür. Birbirini takip eden bu durumdan dolayı çıkış gerilimi sıfır olabilir. Bu nedenle şönt uyarmalı doğru akım generatörlerinde anma yükünden fazla yüklenmemeye özen gösterilmelidir Kompunt (Bileşik) Uyarmalı DA Generatörleri Seri ve paralel uyarma sargılarını bulundurur. Şönt sargının seri sargıdan önce endüvi devresine bağlı olduğu durumda kısa-şönt kompunt doğru akım generatörü, seri sargısı şönt sargısından önce endüvi devresine bağlı olduğu durumda uzun-şönt kompunt doğru akım generatörü olarak isimlendirilir. Bu makina türünde seri sargının oluşturduğu manyetik alan şönt sargı ile aynı yönde ise eklemeli kompunt doğru akım generatörü, seri sargının oluşturduğu manyetik alan şönt sargı ile ters yönde ise diferansiyel kompunt doğru akım generatörü adı verilir. 8

27 Eklemeli kompunt generatörde generatörün yükü arttıkça yük akımı da artar artan bu yük akımı seri sargılarda bir gerilim düşümü meydana getirir ve bu durum çıkış geriliminde azalmaya sebep olur. Fakat artan yük akımı sayesinde seri sargı için uyartım akımı da artacağından seri sargının oluşturduğu manyetik alan da artar bu durumda çıkış geriliminin artmasını sağlar. Çıkışta elde edilen net gerilimin artıp artmayacağı ise uyartım sargılarının sarım oranına bağlıdır. Eğer seri uyartım sargısı oranı az ise, generatörde boşta çalışmadaki gerilim tam yükte çalışmadaki gerilimden daha yüksek olur. Bu durumda alt kompunt generatör adını alır. Seri uyartın sargısı oranı bir miktar artırıldığında generatör için boşta ve yükte çıkış gerilimleri yaklaşık olarak aynı olur. Bu durumda düz kompunt generatör adını alır. Seri uyartım sargısı oranı daha fazla ise generatöre yüklenildikçe çıkış gerilimi artacaktır. Bu durum ise aşırı kompuntgeneratör olarak isimlendirilir. Diferansiyel kompunt generatörlerde ise yüklendikçe oluşan manyetik alanların birbirine ters yönde oluşundan ve artan yük akımından dolayı sargılarda meydana gelecek gerilim düşümünden dolayı elde edilen gerilim seviyesi generatör boşta çalışmada elde edilen gerilim seviyesinden daha düşük olacaktır Serbest Uyarmalı DA Generatörleri Bu makinalarda uyartım sargısı endüvi sargısından bağımsızdır. Uyartım sargısı ayarlı bir doğru akım kaynağından beslenir. Oluşan gerilim değeri endüvi sargısı ve endüvi reaksiyonu nedeniyle azalır. Generatöre olan yüklenme arttıkça endüvi reaksiyonunun değeri artıp oluşturulan gerilimin değeri azalır. 2.2.Alternatif Akım Makinaları Alternatif akım makinaları döner manyetik alana dayalı olarak çalışmaktadır. Bu fikri ilk defa bir Fransız olan François Arago tarafından geliştirilmiş ve Walter Baily tarafından uygulamaya koyulup ilk alternatif akım motoru olarak kabul edilmiştir. Bu fikire dayalı olarak İtalyan Galileo Ferraris 1888 yılında Turin Royal Academy of Sciences de bir çalışmasını yayınlamıştır. Ayrıca Sırp asıllı Nikola Tesla aynı tarih içerisinde US Patenti altında bu konuda bir çalışmasını yayınlamıştır [2]. 9

28 Alternatif akım makinaları stator ve rotor hızlarının eş zamanlı çalışıp çalışmamasına göre senkron makinalar ve asenkron makinalar olarak farklı gruplara ayrılır Asenkron Makinalar Asenkron makinalar ilk olarak 1888 yılında kullanılmaya başlanmıştır [2]. Dönen manyetik alanın içerisinde bulunan bir iletkenden akan akımın, iletkenin bu manyetik alan tarafından itilmesine sebep oluşmasına dayalı olarak çalışır. İlk olarak kullanılmaya başlanan bu makinalar üretebildikleri güce göre büyük olmalarına rağmen zaman içerisinde aynı güçler için gerekli olan makinalar giderek küçülmüş, basit yapısından dolayı sıkça kullanılır hale gelerek günümüzde evlerimize kadar gelmiştir. Maliyetinin düşük, çalışma şartlarının esnek, üretildiği güç aralığının geniş, bakım ihtiyacının az oluşundan ve çalışırken ark oluşturmayışından dolayı çok tercih edilen bir makina halini almışlardır. Endüstride toz emme makinası, planya makinası, kırma makinası, şerit testere, yürüyen bant, su pompaları, kompresör, testere, dalgıç pompa, rüzgâr enerjisinden elektrik üretimi, çamaşır makinası, buzdolabı gibi geniş bir kullanım alanı vardır. Asenkron makinalarda kayma makinanın motor, generatör, fren çalışma şekilleri hakkında önemli bilgiler verir. Bu kayma bulunurken takometre ile rotor hızı ölçülerek hesaplamalar sonucunda bulunabileceği gibi stroboskopik disk ve neon lamba yardımıyla veya rotoru sargılı olan tiplerinde milivoltmetre ile de ölçülebilir. Takometre ile yapılan ölçümde S; kayma değeri, ns; döner alan hızı, nr; rotor hızı, f; şebeke gerilimini frekansı, p; asenkron makinanın çift kutup sayısı olmak üzere Denklem (2.1) ve Denklem(2.2) yardımıyla döner alan hızı ve kayma kolayca hesaplanabilir. ns 60f / p (2.1) S ns / nr (2.2) Stroboskopik disk ve neon yardımı ile ölçümde kullanılan disk motorun çift kutup sayısı kadar siyah ve beyaz çizgiler bulundurur. Bu disk motorun miline monte edilerek mille aynı hızda olması sağlanır. Belirli bir saniyede (t) görünen çizgi sayısı (m) ve neon lamba frekansı (fn) olmak üzere kayma Denklem (2.3) yardımı ile de hesaplanabilir. 10

29 S m / (2tfn) (2.3) Milivoltmetre ile ölçüm ise rotoru sargılı asenkron makina tiplerine uygulanabilir olup bilezikli motor tiplerinde iki bilezik arasına bağlanan bir doğru akım milivoltmetresi ile hesaplanır. Burada endüklenen gerilimin yön değiştirişine göre doğru akım milivoltmetresinin yön değiştirmesi ve şebeke frekansı (f) hesaba katılır. t saniyede milivoltmetrenin yapmış olduğu salınım sayısı m olmak üzere Denklem (2.4) ten kayma bulunabilir. S m / (2tf) (2.4) Asenkron Motorlar Elektrik enerjisini mekanik enerjiye dönüştüren, asenkron makinaların en geniş kapsamlı kullanım şeklidir. Bir ve üç fazlı uygulamalarda kolayca kullanılabilen bu makinalar genel olarak makina miline bağlı bir rotor, makina gövdesine bağlı bir stator, rotora bağlı bir fan, mil için yataklar ve elektriksel bağlantı için klemens kutusundan oluşmaktadır. Bir fazlı asenkron makinalar genel olarak küçük güçlü uygulamalarda ev ve işyeri gibi meskenlerde, üç fazlı asenkron makinalar ise daha büyük güç gerektiren sanayi uygulamalarında geniş çaplı kullanılır. Motor miline uygulanan yüke karşı hızının değişken olmayışı sabit devirli motor olarak kabulünü sağlamıştır. Çalışması için ikinci bir kaynağa (doğru akım) ihtiyaç duymadığı için tek uyartımlı motorlar sınıfına girerler. Frekans dönüştürücüler yardımıyla devir sayıları makinanın karakteristiğine bağlı olarak değiştirilebilinmektedir. Asenkron motorlar yapılarına göre sincap kafesli (rotoru kısa devre çubuklu) ve bilezikli (rotoru sargılı) olmak üzere iki kısma ayrılır. Sincap kafesli olan kısmında rotorun üzerinde bulunan bakır yada alüminyum çubuklar her iki uçtan da elektriksel olarak kısa devre edilmiş bir şekilde bulunur. Bilezikli olan kısmında ise rotor sargılarına sarılmış olan sargılar ve elektriksel bağlantıyı sağlamak için kömür fırçalar bulunmaktadır. Asenkron makinalarda seçim yapılırken motorunun devir sayısı, işletme gerilim ve gücü, bağlantı şekli, frekansı, inşa tipi, işletme tipi, koruma tipi, çalıştırılacağı ortamın sıcaklık ve rakımı eksenel yükünün büyüklüğü, tek yada çift çakışlı mile sahip olup olmadığı gibi özellikleri göz önünde bulundurulmalıdır. Bu değerlerin bir kısmı tam yük 11

30 altında çalışan makinalar için elde edilip etiket değeri olarak makinanın üzerinde bulunmaktadır. Üç fazlı asenkron motorlarda sincap kafesli ve bilezikli oluşlarına göre motora yapılacak olan bağlantılar değişik olacağından dolayı kullanılan makinanın etiket değerleri oldukça önemlidir. Bu bağlantı şekillerinde dikkat edilmemesi halinde makinaya, bağlantı yapıldığı güç kaynağına ve birlikte kullanıldığı diğer cihazlara zarar verebilir. Ayrıca asenkron makinalar kalkış anında aşırı akım çekebilirler. Bu aşırı akım çelimini önlemek için doğrudan yol verme, düşük gerilimle yol verme, rotoru sargılı asenkron motorlarda rotor sargılarına seri direnç bağlanması ile yol verme, yumuşak yol verme ve inverter (evirici) ile yol verme gibi yöntemler kullanılır [4]. Bazı uygulamalarda bu motorların ani olarak durdurulması (frenleme) gerekir. Bu durdurulma dinamik frenleme; motorun enerjisini kesip stator sargılarına doğru akım uygulanarak, mekanik frenleme; motorun enerjisini kesip milini mekanik olarak durmaya zorlama şeklinde yada elektriksel frenleme; motorun statoruna ters yönde bir alternatif gerilim uygulanarak olabilir [4]. Bu durdurma çeşitlerinde motorun aşırı ısınmamasına dikkat edilmelidir. Bilezikli asenkron motorlar ile sincap kafesli asenkron motorlar asenkron motorlarda en çok tercih edilen tiplerdir. Bilezikli tipte üç fazlı sargılar rotor oluklarına konulmuştur ve bu sargılar rotor sargısı olarak adlandırılıp yıldız bir şekilde bağlanmıştır. Yıldız bağlantı noktası makina içerisindedir. Rotorla birlikte dönen ve milden elektriksel olarak yalıtılmış olan bilezik bulundurmaktadır. Bilezikle temas halinde fırçalar bulunmaktadır. Bu fırçalar sayesinde motora dışarıdan gerilim verilebilir, gerilim değiştirilebilir ve dışarıdan direnç bağlanabilir. Bu direnç sayesinde giriş akımı artırılabilir. Rotor sargıları çok yer kaplayacağından bilezikli motorlarda sincap kafesli motora oranla birim hacim için daha az enerji elde edilir. Sincap kafesli asenkron motorda ise rotorda uçları kısa devre edilmiş iletken çubuklar bulunmaktadır. Şekil olarak sincap kafesine benzediğinden bu ismi almıştır. Rotorunun sincap kafesli oluşundan dolayı kalkış anı için moment ve devir sayısı ayarı yapabilmek zorlaşmaktadır. Bu açıdan bilezikli asenkron motorlar daha avantajlıdır. Bu kısıtlamasından dolayı sabit kalkış momenti ve değişmeyen devir sayısının olduğu yende tercih edilir. Kolay imalatından dolayı bilezikli asenkron motordan daha ucuzdur. 12

31 Asenkron Motorların Hız Kontrol Yöntemleri Makinalar içim milinden ürettikleri hızın kontrolü yaptıkları iş açısından önemlidir. Ait oldukları sistemde ürettikleri hıza göre istenilen yada istenilmeyen birçok değişiklik yapabilirler. Üretilen momenti de yüksek ölçüde etkileyen bu hız belirli seviyelere ayarlanabilmeli ve istenilen aralıklarda tutulabilmelidir. Bir asenkron motorun hız değişim aralığı senkron hızı ile devrilme hızı arasında sınırlıdır. Aşağıdaki açıklanan yöntemlerde hız değişimi bu aralıkta incelenecektir Stator Frekansının Değişimi ile Asenkron Motor Hız Kontrol Yöntemi Stator döner alanının hızı Denklem (2.1) de verildiği gibi doğrudan giriş frekansının değişimine bağlıdır. Stator sargılarına uygulanan gerilimin frekansı değiştirilerek hız kontrolü kolayca yapılabilir. Frekans değişimi motora ait moment karakteristiğini değiştirecektir. Ayrıca eşdeğer devre empedansı frekansın azalmasıyla azalacaktır. Bu durumdan dolayı sabit gerilim altında çekilen akım artacaktır. Artan bu akım asenkron makinayı doyuma götürür. Bu doyum mıknatıslanma akımını artırarak demir üzerinde bulunan alan yoğunluğunu ve harmonikleri artırır. Bu durum hem motor hem de şebeke için istenmeyen bir durumdur Stator Kutup Sayısını Değiştirme ile Asenkron Motor Hız Kontrolü Denklem (2.1) de görüleceği gibi hız kutup sayısına da bağlıdır. Kutup sayısı azaldıkça ilgili denklem gereği hız artacaktır. Kutup sayısı tam sayı olacağından hız kademeli olarak değişecektir. Bu yöntemde kutup sayısı değiştirildiğinden fazla ekonomik değildir. Ayrıca kutup sayısını değiştirmek diğer yöntemlerden daha zordur. Bu durumlardan dolayı pek tercih edilmez Stator Geriliminin Değişimi ile Asenkron Motor Hız Kontrolü Sabit frekanslı, değiştirilebilen bir gerilim kaynağı ile stator gerilimi değiştirilirse hızda değiştirilmiş olacaktır. Bu değişim stator gerilimi ile doğru orantılı olarak gerçekleştirilir. 13

32 Denklem (2.5) ten de görüleceği gibi gelirimin değişmesi ile momentte değişmektedir. Bu birçok uygulamada istemeyen sonuçlara sebep olabilir. Te= [(Vs 2 ) / [( Rs+ ) 2 + ( Xts+Xts )]] (2.5) Rotor Direncinin Değişimi ile Asenkron Motor Hız Kontrolü Rotor direncinin kontrolü ile rotor akımı düzgün bir şekilde kontrol edilir. Değişen bu akım hız kontrolünü sağlar. Bu yöntem direnç değişimi gerektireceğinden en sık bilezikli asenkron motor tiplerinde görülmektedir. Ayrıca yüksüz çalışma durumunda motor hızı nominal hıza çok yakın olduğundan bu yöntem boşta çalışan motorlarda tercih edilmemektedir Gerilim - Frekans Oranı ile Asenkron Motor Hız Kontrolü ( Skalar kontrol ) Denklem (2.5) den görüleceği gibi asenkron motorun momenti gerilim ve ws hızına bağlıdır. Bu bağlantıda gerilim yada frekans değiştirildiğinde momentin değişeceği de görülmektedir. Bu yöntemde yapılan hız değişiminde moment sabit tutulmak istenildiğinden gerilim ve frekans aynı anda değiştirilir. Denklem gereği moment gerilimin karesi ve frekansın kendisi ile orantılıdır. Bundan dolayı bu yöntemde hız değişiminde gerilim frekans oranı değişecektir Asenkron Generatörler Mekanik enerjiyi elektrik enerjisine dönüştüren, düşük fiyatlı, doğru akım generatörü ve senkron generatöre göre şebekeye bağlamasının kolay oluşu, dönen kontaklarının olmayışından dolayı çalışmaya başlamasının kolay oluşu, şebekeye bağlandığında salınım oluşturmayışı ve farklı hızlarda çalışabilmesi tercih edilme sebeplerindendir. Rüzgârdan enerji üretiminde sıklıkla kullanılan bir makinadır. Çalışması için reaktif bir güce ihtiyaç duyar. İhtiyaç duyduğu reaktif en büyük dezavantajıdır. Bu gücü ya bağlı olduğu şebekeden çeker yada kondansatörler yardımıyla 14

33 karşılar. Şebekeden reaktif güç çekmeleri gerilim seviyelerinde azalmaya yol açar. Asenkron generatörlerde enerji üretimi için rotor hızı senkron hızdan büyük olmalıdır. Sincap kafesli asenkron generatör ve rotoru sargılı asenkron generatör olmak üzere iki başlıkta incelenebilir [5]. Sincap kafesli asenkron generatör rüzgâr hızlarının sabit olduğu yerde tercih edilir. Fırçasız yapıda oluşları bakımı azalttığından dolayı rotoru sargılı asenkron generatöre karşı büyük bir avantajdır. Rotoru sargılı asenkron generatörlerden daha sağlam yapıdadırlar. Sıcaklık ve frekansla değişen generatör parametrelerinin kontrolü zorlaştırması ve rüzgâr enerjisinden enerji üretiminde mildeki salınımları doğrusal olarak şebekeye vermeleri dezavantajlarındandır. Rotoru sargılı asenkron generatörlerde fırçalı yapı sayesinde yol almada ve hız kontrolünde büyük bir avantaj sağlanmaktadır Senkron Makinalar Rotoru ve statoru eş zamanlı dönen elektrik makinalarıdır. Eş zamanlılık kavramı elektrik makinalarında ilk defa bir Fizikçi olan Steinmetz tarafından kullanılmıştır. Senkron generatörler ilk olarak 1885 te Nollet ve Van Malderen tarafından generatör olarak imal edilmişlerdir. Genel olarak stator, rotor, fırça ve bilezik, gövde, fan ve bağlantı için klemens kutusunu bulunduran yapıya sahiplerdir. Endüvisi açısından duran endüvili, dönen endüvili gibi başlıklar altında incelenebileceği gibi rotoru açısından da çıkık kutuplu yada yuvarlak kutuplu oluşuna göre de farklı başlıklar altında incelenir. Sabit bir hızla dönüşleri, kompanzasyon için kaynağa ileri yada geri reaktif güç verebilmeleri, generatör ve motor olarak kullanılabilmeleri tercih edilme sebeplerindendir. Küçük güçlerde sabit mıknatıslılar ile uyarma işlemi gerçekleştirilebilmesine rağmen uyarmada büyük güçler için doğru akıma ihtiyaç duyarlar. Statör sargıları ve rotor sargıları için uyarma gerektiğinden çift uyartımlı makinalar da denir. Fırça ve bilezik kısımları ark oluşturmaları senkron makinaların bir eksiğidir Senkron Generatörler (Alternatörler) Senkron makinaların elektrik üretmek için kullanılma şekilleridir. Elektrik üretiminde sabit hızda çalıştıklarından dolayı sıklıkla kullanırlar. Alternatör olarakta isimlendirilir. Uyarmaları için serbest uyartım, özel uyartım yada kendi kendine uyartım metotları 15

34 kullanılabilir. Uyartım mekanizması olmaksızın kompuntlama bağlaması ve tristörlü regülatörler yardımı ilede çalıştırılabilen tipleri vardır. Yapısal olarak kutup sargılarını taşıyan bir rotor, alternatif akım sargılarını taşıyan bir stator, alternatif akımı dış devreye vermeye yarayan bilezik ve fırça takımı, gövde ve klemens kutusu gibi yapılardan oluşmaktadır. Rotor bakımından çıkık kutuplu rotorlu olanlar genellikle su türbinleri ve küçük güçlü motorlar için kullanılırken, yuvarlak kutuplu rotorlu olanlar daha çok yüksek devirli türbinlerde kullanılmakta küçük çap ve uzun boylarından dolayı turbo alternatörler ismini de alırlar Senkron Motorlar Senkron makinaların moment üretmek için kullanılan durumlarıdır. Kutup sargılarının bulunduğu bir stator, üzerinde sargılar bulunduran bir rotor, alternatif akım vermek için bilezik ve fırça takımı ve gövdeden oluşurlar. Kullanım alanları olarak kâğıt endüstrisi, elektrik saatleri, kayıt cihazları, kırma makinaları, değişen momente göre hızın değişmesinin istenmediği yerlerde, doğru akım generatörlerinin döndürülmesi, kompresör, vantilatör ve aspiratör yaygındır. En önemli özellikleri mile gelen yükün artışına rağmen sabit devirde hareketine devam etmeleridir. Boşta ve yükte devir sayısı aynı olan bu makinanın motor olarak çalışabilmesi için rotor hızı döner alanın hızına ulaştırılmalıdır. Çeşitli kontrollerle hız ve konumda çok iyi kontrol yapılabilir. Reaktif güç kompanzasyonu olarak kullanılabilirler. Bu işlem için alternatör olarak çalıştırarak yol verme, asenkron gibi çalıştırarak yol verme, yardımcı motor kullanarak yol verme gibi metotlarla yapılabilir Kontaktör Büyük güçlü elektrik devrelerinde açma kapama yapmaya yarayan büyük güçlü elektromanyetik anahtarlardır. Girişine bağlı rölelerle ses, ısı, hareket, zaman gibi değişimlerle devrede açma kapama yapılmasında, elektrik makinaları, kompanzasyon gibi uygulamalarda kullanılırlar. Yapısında Şekil 2.1. de görüleceği gibi bobin, nüve, kontaklar ve palet bulunmaktadır. Nüve alternatif akımda ince birçok silisli sacın bir araya getirilip birleştirilmesiyle, doğru 16

35 akımda ise yekpare yumuşak demirden oluşmuştur. Mıknatısiyet kazanarak kontakları çeker veya iter. Bobininin görevi uçlarına akım verildiğinde nüveye mıknatıslık kazandırmaktır. Kontaklar ana ve yardımcı kontaklar olmak üzere iki kısımda incelenebilir. Ana kontaklar güç devresi, yardımcı kontaklar ise kumanda devresi içindir. Kontaklar normalde kapalı veya normalde açık şekilde bulunurlar. Bobin uçlarına bir gerilim verildiğinde nüvede oluşan mıknatısiyet sayesinde palet nüveye doğru çekilir. Bu sayede palet üzerindeki kontaklar sabit kontaklara temas eder veya teması kesilir. Kontaktör seçim yapılırken güç ve akım değerine dikkat edilir. Şekil 2.1. Kontaktörün yapısı 2.4. Röleler Genellikle yüksek değerlikli güçlerin kontrol edildiği sistemlerde kumanda elemanı olarak çalışmaktadır. Çalışması için küçük değerlikli bir akım gerekir. İçerisinde bulunan nüve üzerindeki bobinden akım geçirildiğinde mıknatısiyet kazanan nüve kontakların konumunu değiştirir. Bu konum değiştirmeye göre de kontrol ettiği devrede açma kapama yapar. Kontakların temas yüzeyleri oksitlenmenin oluşturacağı arızalara karşı tunsten veya platinin üzerine gümüş kaplanmasıyla oluşan bir yapı ile kaplanır. Oluşan oksitlenme belirli bir zamana kadar ince zımpara ile zımparalanarak giderilebilir. 17

36 Koruma devrelerinde aşırı akıma karşı koruma, aşırı ve düşük gerilime karşı koruma, faz koruma gibi tipleri olduğu gibi çok amaçlı kullanım için zaman röleleri veya başka algılara göre kumanda yapan röleler vardır. Akım koruması için sigorta şebekeyi korurken aşırı akıma karşı olan koruma rölesi başlı olduğu sistemi veya sistemdeki motor gibi elemanları koruma görevi yapar. Aşırı akım röleleri termik aşırı akım rölesi ve manyetik aşırı akım rölesi başlıkları altında incelenebilir. Faz koruma rölesinde üç fazlı sistemlerde fazlardan birisinde meydana gelen bir arızadan dolayı diğer iki fazdan çekilecek yüksek akıma karşı koruma yapılmaktadır. Çekilecek yüksek akıma karşı şebekeyi ve motoru koruma amaçlı kullanılır. Faz koruma röleleri faz koruma ve faz sırası koruma başlıkları altında incelenebilir. Aşırı ve düşük gerilime karşı koruma röleleri ise belirli gerilim seviyelerinin değişimine karşı kontrol işlemi yapar. Termistör rölesi olarak sıcaklığa karşı koruma yapan röle tipleri de vardır. Zaman röleleri ise belirli zaman içerisinde veya belirli zaman sonunda devrenin çalışmasını sağlayan rölelerdir. Normalde açık ve normalde kapalı kontaklara sahip olan bu rölelerde kontak sayısı uygulama alanına ve üreticisine göre değişiklik göstermektedir. Pistonlu, motorlu ve elektronik zaman rölesi tipleri vardır. Pistonlu zaman rölesinde kontaklar pistona bağlı olduğundan bobinlere enerji verildikten sonra pistonun hareket süresi bitince kontaklar konum değiştirir. Zaman ayarlaması pistonun hareket süresi kadardır. Motorlu zaman rölesinde zaman ayarlaması senkron bir motor ve dişli takımı ile yapılır. Elektronik zaman rölesinde ise direnç ve kapasitelerle oluşturulmuş zamanlana devreleri zaman ayarı yapmaktadır. Çalışma şekillerine göre düz zaman rölesi, ters zaman rölesi, impuls zaman rölesi, yıldız üçgen zaman rölesi ve flâşör zaman rölesi başlıkları altında incelenebilir. Düz zaman rölelerinde girişine enerji verildikten sonra belirlenen süre sonunda kontakları konum değiştirir. Rölenin enerjisi kesildiğinde kontaklar başlangıç konumuna döner. Ters zaman rölelerinde rölenin enerjilenmesi ile başlangıçta açık olan kontakları kapalı, başlangıçta kapalı olan kontakları ise açık konuma geçer. Röle bobininin enerjisi kesildikten sonra belirlenen süre sonunda kontaklar başlangıç konumuna geri döner. İmpuls zaman rölelerinde bobininin enerjilenmesi ile başlangıçta açık olan röleler kapalı, başlangıçta kapalı olan röleler ise açık konuma geçer. Belirlenen süre sonunda röleler başlangıç konumuna döner. Yıldız üçgen zaman rölesi önce yıldız sonra üçgen bağlantı yaparak motorlara yolverme işleminde kullanılan rölelerdir. Belirlenen süre bitince yıldız kontakları açık, üçgen kontakları kapalı duruma geçer. İki kontağın aynı anda çalışmasını 18

37 önleyerek kendi içerisinde bir çeşit elektriksel kilitleme görevi yapmış olur. Flâşör zaman rölesinde ise başlangıçta röle ile aynı anda konum değiştiren kontaklar belirlenen süre sonunda başlangıç konumuna döner. Ayarlanan süreye göre bu konum değişim işini ardı ardına yapar. 19

38 3. MALİYET ve MALZEME ANALİZİ 3.1. Maliyet Analizi Malzemelerimizi belirlerken yararlanmış olduğumuz firmalar; Abana Motor Sanayi, Konak Ticaret, TEKO Elektronik, Tematrafo, TestOne HPS, Yıldırım Elektronik, Çokesen Makina, Karadeniz Elektro Market Elektrik ve Elektronik Taah. Tic. Ltd. Şti., Çağdaş Elektronik, Tiryaki Ticarettir. Bunlardan Abana Motor Sanayinde sadece 3 fazlı asenkron makinalar bulunduğu ve eğitim için uygun olmadığından, Konak Ticarette sadece 3 fazlı asenkron makinalar bulunduğu ve tek makina için motor ve generatör çalışmaya uygun olmadığından, TestOne adlı firmanın sadece bağlantı elemanları, güç kaynağı, birkaç ölçüm aleti ve bazı yazılımları için içerisinde hiçbir motorun bulunmadığı donanım paketinin Euro ve diğer motorları için 990 Euro ile Euro arasında verdiği fiyatın proje bütçesinin üzerinde olduğundan (EK 2), TEKO Elektronik firması malzemeleri hakkında istenilen özelliklere ait bir bilgi vermediğinden ve hazır paket olarak TL teklif vererek proje bütçesinin çok üzerinde olduğundan (EK 3), Tematrafo vermiş olduğu teklif proje bütçesinin çok üzerinde olduğundan (3 faz asenkron makina 400 TL / adet + KDV, kompunt doğru akım makinası 1850 TL / adet +KDV, senkron makina 1650 TL / adet + KDV), Yıldırım Elektronik bulundurdukları makinalar 1 KW gücünün üzerinde olduğundan, motor ve generatör çalışmaya uygun olmadıklarından ve proje bütçesinin üzerinde olduklarından (asenkron motor 482 TL / adet, seri uyarmalı doğru akım motoru 1800 TL / adet, şönt uyarmalı doğru akım motoru 1800 TL / adet, kompunt doğru akım motoru 1800 TL / adet, senkron motor 2100 TL /adet) (EK 4), Çokesen Makina ağır ve büyük boyutta makinalara sahip olup bu makinaların modülerliğe uygun olmadığından, Çağdaş Elektronik ilgili göstergelerinde TSE belgesi sahip olmadığından, Tiryaki Ticaret teknik özellikleri sağlayan makinalara sahip olmadığından, ayrıca Tut Elimden projesi kapsamında desteklenen projemize vaat edilenödenek verilmediğinden dolayı bu firmalardan malzeme alımı gerçekleştirilememiştir. Göstergeler Karadeniz Elektro Market Elektrik ve Elektronik Taah. Tic. Ltd. Şti den tüm teknik özellikleri sağladığından ve fiyat aralığı proje bütçesi içerisinde olduğundan dolayı alınmıştır. Ayrıca bağlantı kızağı, doğrultucular ve yardımcı kontaktörlerin alımı 20

39 FLY Reklam sponsorluğu ile gerçekleştirilmiştir. Alınamayan makinalar için bölümümüzde bulunan büyük boyutlu makinalar sargı uçları rahatça kullanılacak pozisyona getirilmek suretiyle sonra projeye gerekli destek sağlandığında modüler olarak değiştirilebilir şekilde sağlanmıştır Malzeme Analizi Bu kısımda deney seti oluşturulurken kullanılan malzemeler ve onların fiyatı belirtilerek Çizelge 3.1 e kaydedilmiştir. Çizelge 3.1. Malzeme Listesi Malzeme adı Adet Birim fiyat(tl) Toplam fiyat(tl) 1 Doğru akım makinası Asenkron makine Senkron makine Kontaktör Zaman rölesi Buton Bağlantı kabloları Bağlantı soketleri Varyak Hızlı yapıştırıcı Siyah boya Yardımcı kontaktör Ölçü aleti Kaplin Kontraplak 1 (24 m 2 ) Toplam

40 4. SİMÜLASYONLAR Mekanik bir sistemde çalışmaya başlamadan önce bu sisteme ait teorik bilgilerin tam olması gerekmektedir. Teorik bilgilerin ölçülebilmesi ve çalışma esnasında elde edilecek sonuçların önceden görülebilmesi için o sisteme ait simülasyonlar oldukça önemlidir. Bu simülasyonların elde edilebilmesi için sistemin giriş çıkış etki ve tepkilerini temsil eden denklemden yararlanılır. Bu denklemlerle matematiksel modellemeler oluşturularak gerekli simülasyonlar yapılır. Simülasyonlar sayesinde sistemin davranışını öngörmek mümkün olacaktır. Ayrıca elektrik makinalarının parametrelerinin bilinmesi sayesinde sistem parametreleri istenilen değerlere yaklaştırılarak veri artışı sağlanır. Yapılmış olan modüler elektrik makinaları deney setinde simülasyonlar sayesinde öğrencilerin teorik bilgilerinin ölçülmesi varsa hatalarının nerede olduğunun bulunması, gerçekleştirilecek deneylerin sanal ortamda incelenmesi ve sonradan karşılaşılacak sorunların önüne geçilmesi amaçlanmıştır. Simülasyonlar MATLAB ortamında gerçekleştirilmiştir. Bu programı seçmiş olmamızın en önemli nedeni; bu programın eğitiminin tüm öğrencilere bölümümüzde veriliyor olmasıdır. Yaptığımız bu seçim sayesinde öğrencinin deneyde bilmediği bir programla karşılaşmaması sağlanacaktır. Ayrıca matlab programı sayesinde deneylerin simülasyonlarını farklı ortamlarda gerçekleştirmek isteyen öğrenciler için gerçekleme olanağı sağlanmış olacaktır. Bölümümüzün bilgisayar laboratuarında matlab programı yüklü olduğundan yine öğrencilere kolaylık sağlanmış olacaktır Doğru Akım Makinası Simulasyonu Simulasyon yapılmadan önce incelenecek sistemin matematiksel modellemesi yapılmıştır. Bu matematiksel modelleme için Şekil 4.1. deki doğru akım motorunun eşdeğer devresi kullanılarak Denklem (4.1)elde edilmiştir. Elde edilmiş olan bu denklemde sürekli durum analizi yapmak üzere endüktans ihmal edilmiştir. Bundan dolayı La ifadesi sıfır alınmıştır. Bu sayede Denklem (4.2) elde edilmiştir. Kb zıt EMK sabiti olmak üzere zıt EMK Denklem (4.3) te verilmiştir. 22

41 Şekil 4.1. Doğru akım makinası elektriksel eşdeğer devresi Ea(t) = İa(t) +La(dİa(t)/dt) +Eb(t) (4.1) Ea(t) = İa(t) +Eb(t) (4.1) Eb(t)=Kbw(t) (4.3) Elektriksel taraf ve mekanik tarafa ait moment denklemleri yazılarak gerilimler ile hız değerleri ilişkilendirilir. Elektriksel taraf ve mekanik tarafa ait denklemler Denklem (4.4) ve Denklem (4.5) te verilmiştir. Tm(t)= Kmİa(t) (4.4) Tm(t)=J(dw(t)/dt)+Bw(t)+Tl(t) (4.5) Şekil 4.2. de bu matematiksel modelleme sayesinde oluşturulan simülasyon diyagramı verilmiştir. Burada Gösterge-1 ile giriş gerilimi gözlenmiştir. Giriş gerilimine karşılık Gösterge-3 ten akım değeri, Gösterge-4 ten mil momenti gözlemlenmiştir. Tl yük momenti olarak eklenmiş Gösterge-5 yardımı ile mil hızı Gösterge-2 yardımı ile de zıt EMK gözlemlenmiştir. 23

42 Şekil 4.2. Doğru akım makinası simülasyon diyagramı [6]. 24

43 4.2. Asenkron Makina Simulasyonu Şekil 4.3 ten de anlaşılacağı gibi ampermetreler senkron makinanın çektiği akımı, Gösterge, Gösterge-1 ve Gösterge-2 bu akımların etkin değerlerini göstermektedir. Gösterge-2 ile giriş geriliminin bir faz için etkin değeri, Gösterge-4 ile asenkron motorun çekmiş olduğu aktif güç ve reaktif güç, Gösterge-5 ile de asenkron motorun milinin hız takip edilmektedir. Şekil 4.3. Asenkron makina simülasyon diyagramı[7] 25

44 4.3. Senkron Makina Simülasyonu Şekil 4.4 te Gösterge ile senkron makina hızı, Gösterge-1 ile senkron makinanın çıkış gerilimi ve Gösterge-2 ile de asenkron makinanın hızı gözlenmiştir. Matematiksel modelleme oluşturmak yerine MATLAB programı bünyesinde bulunan senkron ve asenkron yapıları kullanılmıştır. Şekil 4.4. Senkron makina simülasyon diyagramı 26

45 5.DENEYSEL ÇALIŞMALAR ve SONUÇLAR Deneysel çalışmalarda deney seti ile asenkron, senkron ve doğru akım makinalarının bazı deneyleri yapılmıştır. Bu kısımdan alınan sonuçlar ile teorik bilgiler karşılaştırılarak deney setinin performansı sonuçlar bölümünde incelenecektir. Deneyde kullanılan makinaların plaka değerleri EK 5 te belirtilmiştir Asenkron Makina Deneyleri Asenkron Motor Deneyleri Asenkron Motorlara Varyak ile Yolverme ve Boşta Çalışma Deneyi Asenkron motorlarda kalkış anında aşırı akım çekmelerinden dolayı yolverme işleminin gerçekleştirilmesi gerektiği yukarıda belirtilmiştir. Varyak ile yolverme yönteminde Şekil 5.1. deki devre şeması kullanılmıştır. Bu deneyde enerji girişleri (R,S,T,N), voltmetre (V), asenkron motor, varyak ve bağlantı kabloları kullanılmıştır. Şekil 5.1 den de görüleceği gibi asenkron motorun giriş gerilimi varyak yardımı ile sınırlandırılmış, başlangıçta aşırı akımlar çekmesi önlenmiş, motorun çekmiş olduğu akım değeri, gerilim değerleri, hızı ve gücü gözlenerek kaydedilmiştir. Alınan değerler Çizelge 5.1 e kaydedilmiştir. Şekil 5.1. Asenkron motorlara varyak ile yolverme ve boşta çalışma deneyi devre şeması 27

46 Çizelge 5.1. Asenkron motorlara varyak ile yolverme ve boşta çalışma deneyi için belirli giriş gerilim seviyelerine karşılık ölçülen akım, hız ve güç değerleri Giriş (V) Hız (dev/dk) Akım (A) 7,25 2,50 2,50 2,80 3,30 4,05 4,85 5,60 Bu bilgilerle motorda kayma, stator demir kaybı, sürtünme ve vantilasyon kayıplarının toplamı, sargılardaki bakır kayıpları, boşta çalışma vektör diyagramı, rotor sargısından geçen faz akımı, rotor empedansı bilgileri kolayca bulunabilir [8]. Boşta çalışmada rotor hızı stator hızına çok yakın olacağından kayma değeri çok küçük olur. Kayma takometre ile rotor hızı ölçülerek yapılabileceği gibi stroboskopik disk ve neon lamba yardımıyla yada sargılı rotorlu tiplerde mili voltmetre ile de ölçülebilir. Takometre ile ölçülen hızdan yararlanarak elde edilen kayma değeri stator ve rotor hızları birbirine çok yakın olacağından diğer yöntemlerden daha sağlıksız sonuçlar vermektedir. Boşta çalışmadaki bakır kaybı, sürtünme ve vantilasyon kaybı ve stator demir kaybı değerlerin bulunması için boşta çalışma gücü Po, boşta çalışma akımı Io ve stator faz direnci (Rs) ölçüldükten sonra Denklem (5.1) den boşta çalışma bakır kayıpları bulunur. Pcu = Io Rs (5.1) Burada ölçülen stator faz direnci motorun çalışmadığı andaki ölçülen direnci olduğundan motor çalışırken 75 C de olacağı kabul edilip bu direnç Rt, α iletken direnç sıcaklık katsayısı ( bakır için α = ), R 20 oda sıcaklığındaki faz direnci, t sıcaklığın istenilen değeri olup Denklem (5.2) den hesaplanır. Rt = R 20 [ 1 + α(t - 20)] (5.2) Sürtünme ve vantilasyon kayıpları için gerilimin % 25 indeki değeri alınır. Boşta çalışma kayıpları bakır kayıpları, sürtünme ve vantilasyon kayıpları ve demir kayıplarından oluşacağından demir kayıpları Denklem (5.3) den hesaplanır. Pfe = Po - Psürtünme + vantilasyon Pcu (5.3) 28

47 olarak hesaplanır [8]. Ayrıca boşta çalışma deneyinden faydalanarak asenkron motorun boşta çalışma vektör diyagramı elde edilebilir Asenkron Motor Yükte Çalışma Deneyi Çalışmanın bu kısmında Şekil 5.2. deki bağlantıya göre asenkron motorun miline yük olarak bir senkron generatör bağlanmıştır. Motora varyak ile yol verilerek motorun giriş gerilim, akım değeri ve hızı ile yük gerilimi, yük akımı ölçülmüş ve Çizelge 5.2 ye kaydedilmiştir. Bu deneyde enerji girişleri (R,S,T,N), voltmetre (V), asenkron motor, senkron generatör, doğrultucu, kaplin, varyak ve bağlantı kabloları kullanılmıştır. Deney boyunca senkron generatörün uyarma sargısı gerilimi 110 V olarak tutulmuştur. Senkron generatöre elektriksel yük olarak her seferinde 100W lık ampullerden 3 tane olmak üzere toplamda 300W yük bağlanmıştır. Deneylerin bu kısmı için çekilen güç, boşta çalışma deneyindeki güçten daha fazla, çekilen akım daha fazla ve hızın daha az olduğu görülmektedir. Yüklendikçe yük akımı artmıştır. Deneyde motorun çekilebilecek nominal akımına kadar çıkılmıştır. Rotor hızı azaldığında ise kayma artacaktır. Şekil 5.2. Asenkron motorun yükte çalışma deneyi devre şeması 29

48 Çizelge 5.2. Asenkron motorların yükte çalışmasına ait alınan sonuçlar Asenkron motor Yük Endüvi Gerilim(V) Akım(A) Hız(dev/dk) Yük (W) Gerilim(V) Akım(A) , Asenkron makinanın boşta ve yükte çalışma deney sonuçlarından yararlanılarak Şekil 5.3. teki eşdeğer devresi çıkartılabilir. Şekil 5.3. Stator terimlerine göre asenkron makinanın bir faz eşdeğer devresi Burada Rs; stator faz direncini, Xs; stator faz reaktansını, a^2rr stator terimlerine indirgenmiş rotor faz direncini, a^2xkr stator terimlerine indirgenmiş rotor faz endüktansını, Ro boşta çalışma faz direncini, Xo boşta çalışma faz reaktansını, Io boşta çalışma faz akımını, Is stator faz akımını, s kaymayı, a stator rotor arası dönüştürme oranını ve U giriş gerilimini ifade etmektedir. Ayrıca bu eşdeğer devreden yararlanılarak motorun verimi hesaplanabilir [8]. 30

49 Asenkron Motorlara Yıldız Üçgen Yolverme Yıldız üçgen yolverme deneyinde motor sargıları şebekeye ilk olarak yıldız bağlanıp daha sonra üçgen bağlanmıştır. Bu sayede motorun kalkış anında çekeceği akım değeri nominal akım değerinin altına düşürülmüştür. Bu deney gerçekleştirilirken yıldız ve üçgen bağlantıların aynı anda yapılmaması gerekmektedir. Aynı anda yapılan bu bağlantılar sargıların kısa devre olmasına yol açacaktır. Bu sebeple Y (yıldız bağlantı) kontaktörü ile D (üçgen bağlantı) kontaktörü arasında elektriksel kilitleme yapılmış, aynı anda her iki bağlantının devrede olmasının önüne geçilmiştir. Bu deney için Şekil 5.4. deki devre şeması kullanılmıştır. Çalışmada ilk önce K kontaktörüne enerji verilir. Ardından yıldız kontaktöre enerji verilerek motorun çalışması sağlanır. Zaman rölesi yardımı ile belirlenen süre sonunda yıldız bağlantıdan üçgen bağlantıya geçmesi sağlanır. Şekil 5.4. Asenkron motorlara yıldız üçgen yolverme deneyi devre şeması Asenkron Motorlarda Dönüş Yönü Değiştirme Asenkron mortlarda dönüş yönünü değiştirmenin bir yolu yukarıda da bahsedildiği gibi iki fazının yerini değiştirmektir. İ (ileri yönde dönüş) kontaktörü ile enerjilenmesi sağlanan 31

50 asenkron motor belirli bir yönde dönerken G (geri yönde dönüş) kontaktörü devreye alınarak dönüş yönünün değişmesi sağlanmıştır. Bu işlem yapılırken İ kontaktörü ile G kontaktörünün arasında elektriksel kilitleme yapılarak fazların kısa devre olması önlenmiştir. Bu deney bağlantısı için Şekil 5.5. deki bağlantı şeması kurulmuştur. Şekil 5.5. Asenkron motorlarda dönüş yönü değişimi deneyi devre şeması Asenkron Motorlarda Stator ve Rotor Sargılarının Dirençlerinin Hesaplanması Makinanın yapısının araştırırken bu direnç değerleri önemlidir. Stator direnç değerlerinin bulunabilmesi için statorun iki fazına düşük seviyeli bir doğru gerilim kaynağı bir DC ampermetre üzerinden bağlanır. Verilen doğru gerilim değeri ölçülen doğru akım değerine bölünerek stator direnç değeri bulunmuş olur. Aynı şekilde bu işlemler sırasıyla rotor içinde gerçekleştirilerek rotor sargı dirençleri de bulunabilir. Sargıların bağlantı şekillerine dikkat edilmelidir. Şayet sargılar yıldız bağlı ise bulunan direnç değerleri iki sargının toplam dirençleri olacaktır. Ölçümlerde alınan sonuçlar Çizelge 5.3te verilmiştir. 32

51 Çizelge 5.3: Asenkron motorun stator sargılarının direnç değeri DA gerilim değeri (V) DA akım değerleri (A) 5,25 6,78 7,93 8,85 9,86 Burada stator direncini bulabilmek için akım değerlerinin yüksek seviyelerini kullanmak daha sağlıklı sonuç verecektir. EK 5 te de belirtildiği gibi kullanılan asenkron makina için anma akım değeri 12 Amper olduğundan bu akımı aşmamak suretiyle gerilim seviyesini kademeli olarak artırarak elde ettiğimiz 40 Volt ve 9,86 Amper değeri kullanılarak stator direnci Denklem (5.4) te hesaplanmıştır. Stator direnci = (40 / 9,86) Ω=4.057Ω (5.4) Asenkron Generatör Deneyleri Asenkron Generatör Boşta Çalışma Deneyi Deneyin bu kısmında Şekil 5.6. da ki devre şeması kullanılarak deney seti kurulmuştur. Doğru akım motorunun uyartım sargılarına 110 V doğru gerilim verildikten sonra endüvi sargılarına 220 V doğru gerilim verilmiş, daha sonra uyarma gerilimi düşürülerek doğru akım makinasının 1500 dev/dk olan nominal hızını aşması sağlanmıştır. Doğru akım makinasının uyarma sargısı gerilimi artırılarak mil hızı azaltılmış, asenkron generatör için üretilen gerilim gözlemlenip Çizelge 5.4 e kaydedilmiştir. Generatöre gereken reaktif gücü sağlamak için kapasite gurubu kullanılmıştır. Kapasiteler L1-L2, L1-L3 ve L2-L3 çıkışları arasına bağlanmıştır. Kullanılan bu kapasite grubu 6.65 Amper akıma dayanıklı olduğundan bu değerin üzerine çıkmaması için tüm hızlarda bu akım kontrol edilmiş ve Çizelge 5.4. e kaydedilmiştir. Asenkron generatör nominal hızı olan 1500 dev/dk ya çıkana kadar bir gerilim üretmemiştir. Farklı hızlar için mil hızı azaltılarak değer alınmıştır. Kapasite gurubu yetersiz olduğundan en son 1350 dev/dk hızı için değerler okunabilmiştir. 33

52 Şekil 5.6. Asenkron generatörün boşta çalışma deneyi devre şeması Çizelge 5.4. Asenkron generatörün boşta çalışması deneyinde kaydedilen sonuçlar Mil hızı (dev/dk) Üretilen gerilim (V) Kapasitör akımı (A) Asenkron Generatör Yükte Çalışma Deneyi Deneyin bu kısmında Şekil 5.7. de ki devre şeması kullanılarak deney seti kurulmuştur. Doğru akım motorunun uyartım sargılarına 110 V doğru gerilim verildikten sonra endüvi sargılarına 220 V doğru gerilim verilmiş, daha sonra uyarma gerilimi düşürülerek doğru akım makinasının 1500 dev/dk olan nominal hızını aşması sağlanmıştır. Asenkron generatör çıkışına 100W lık ampullerden her seferinde 3 tane olmak üzere her seferinde 300W lık yük bağlanarak yük kademesi artırılmıştır. Yüklenme ile artan yük akımı değeri, azalan yük gerilimi ve mil hızıda Çizelge 5.5 e kaydedilmiştir. Generatöre gereken reaktif gücü sağlamak için kapasite gurubu kullanılmıştır. Kapasiteler L1-L2, L1-L3 ve L2-L3 çıkışları arasına bağlanmıştır. Asenkron generatör nominal hızı olan 1500 dev/dk ya çıkana kadar bir gerilim üretmemiştir. 34

53 Şekil 5.7. Asenkron generatörün yükte çalışma deneyi devre şeması Çizelge 5.5. Asenkron generatörün yükte çalışması deneyinde kaydedilen sonuçlar Yük değerleri (W) Hız (dev/dk) Çıkış gerilimi (V) Çıkış akımı (A) Doğru Akım Makinası Deneyleri Doğru Akım Motoru Deneyleri Doğru Akım Motoru Boşta Çalışma Deneyi Deneyin bu kısmında Şekil 5.8. de verilen devre şeması kullanılarak deney gerçekleştirilmiştir. Burada doğru akım motoru serbest uyartımlı olarak çalıştırılmış ve girişindeki belirlenmiş birbirinden farklı endüvi ve uyartım gerilim seviyelerine karşılık motor hızı ölçülmüştür. Giriş akımının sabit olduğu değerde uyarma sargısı akımı 35

54 değiştirilmiş ve uyartım akımının motor hızı üzerindeki etkisi incelenmiştir. Daha sonra uyartım akımı sabit tutularak giriş akımı değeri değiştirilerek giriş akımının değişiminin motor hızı üzerindeki etkisi gözlenmiştir. Makinanın endüvisi için anma gerilimi 220V, uyarma sargıları için anma gerilimi 110 V olduğundan dolayı ölçümler bu aralıklarda alınmıştır (EK5). Ölçülen değerler Çizelge 5.6 ya kaydedilmiştir. Endüvi gerilimi 220 Volt sabit alındığında uyartım gerilimi 85 Volta kadar düşürülmüş bu değerin altında mil hızı sıfıra düşmüştür. Şekil 5.8. Doğru akım motorunun boşta çalışması deney şeması Çizelge 5.6. Doğru akım motorunun boşta çalışmasında elde edilen sonuçlar. Endüvi Uyartım Mil hızı Gerilim (V) Akım (A) Gerilim (V) Akım (A) Dev/dk

55 Çizelge 5.6. nın devamı Endüvi Uyartım Mil hızı Gerilim (V) Akım (A) Gerilim (V) Akım (A) Dev/dk Doğru Akım Motoru Yükte Çalışma Deneyi Deneyin bu kısmında Şekil 5.9. da verilen devre şeması kullanılarak deney gerçekleştirilmiştir. Burada doğru akım motoru serbest uyartımlı olarak çalıştırılmıştır. Sabit uyarma akımı altında yük arttıkça hızdaki, endüvi gerilimi ve akımındaki değişimler gözlemlenip Çizelge 5.7 ye kaydedilmiştir. Senkron makina ve doğru akım makinası için uyarma sargıları anma gerilimi 110 V olduğundan dolayı ölçümler bu aralıklarda alınmıştır [EK-5]. Uyarma gerilimi sabit olduğundan doğru akım makinası için uyarma akımı 0.51A olarak sabit kalmıştır. Ölçülen değerler Çizelge 5.7 ye kaydedilmiştir. Senkron generatör 37

56 çıkışına 100W lık ampullerden her seferinde 3 tane olmak üzere her seferinde 300W lık yük bağlanarak yük kademesi artırılmıştır. Yüklenme bu şekilde sağlanmıştır. Şekil 5.9. Doğru akım motorunun yükte çalışması deney şeması Çizelge 5.7. Doğru akım motorunun yükte çalışmasında elde edilen sonuçlar. Yük Doğru akım motoru Yük(W) Yük akımı(a) Yük gerilimi (V) Endüvi akımı(a) Endüvi gerilimi (V) Hız (dev/dk) Doğru Akım Generatörü Deneyleri Doğru Akım Generatörü Boşta Çalışma Deneyi Deneylerin bu kısmında doğru akım generatörünü boşta çalışma için değişken hızlarda sürecek bir motorumuz olmadığından dolayı asenkron motor doğru akım generatörünün miline bağlanmış ve 1480 dev/dk hızla çalıştırılmıştır. Generatörün dış karakteristiğini 38

57 çıkartabilmek için makina serbest uyartımlı hale getirilmiş, uyartım akımının değişimine karşılık endüklenen gerilim gözlenmiştir. Elde edilen sonuçlar Çizelge 5.8 ye kaydedilmiştir. Deney gerçekleştirilirken Şekil deki deney şeması kullanılmıştır. Çizelge 5.8. Doğru akım generatörünün boşta çalışmasına ait deney verileri Uyarma gerilimi (V) Uyarma akımı (A) Endüvi gerilimi(v) 110 0, , , , , , , , , , , Şekil Doğru akım generatörünün boşta çalışması deney şeması 39

58 Endüvi Gerilimi ( V ) Çizelge 5.8 deki elde edilen veriler kullanılarak generatörün dış karakteristiği Şekil de verilmiştir. Bu dış karakteristiğe bakılarak generatörün üst kompunt olduğu anlaşılmıştır. Üst kompunt generatörlerde seri sargının akısı şönt sargının akısından büyük ve onunla aynı yöndedir. 250 Endüklenen gerilimin uyarma akımı ile değişimi Deneysel sonuç ,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 Uyarma Akımı ( A ) Şekil Doğru akım generatörünün dış karakteristiği 5.3. Senkron Makina Deneyleri Senkron Generatör Deneyleri Senkron Generatör Boşta Çalışma Deneyi Deneyin bu kısmı Şekil deki devre şeması kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Generatör doğru akım motoru ile sürülmüştür. Hız senkron makinanın nominal değeri olan 1500 dev/dk olarak sabitlenmiştir. Bu durum için sürücü olarak kullanılan doğru akım makinasında uyartım gerilimi önce 110V, endüvi gerilimi 220V a çıkartılmış daha sonra bu değerler 81V ve 211V değerlerine ayarlanmıştır. Uyartım gerilimi ile uyartım akımı ve yine bu değişime karşı üretilen gerilimin değerleri gözlenip Çizelge 5.9 a kaydedilmiştir. 40

59 Şekil Doğru akım generatörünün dış karakteristiği Çizelge 5.9. Senkron generatör boşta çalışma deney verileri Uyarma gerilimi (V) Uyarma akımı (A) Endüvi gerilimi (V) Senkron Generatör Yükte Çalışma Deneyi Deneyin bu kısmı Şekil deki devre şeması kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Generatör doğru akım motoru ile sürülmüştür. Hız senkron makinanın nominal değeri olan 1500 dev/dk olarak sabitlenmiştir. Bu durum için sürücü olarak kullanılan doğru akım makinasında uyartım gerilimi önce 110V, endüvi gerilimi 220V a çıkartılmış daha sonra 41

60 bu değerler bu hızı sağlamak üzere değiştirilmiştir. Senkron generatör çıkışına 100W lık ampullerden her seferinde 3 tane olmak üzere her seferinde 300W lık yük bağlanarak yük kademesi artırılmıştır. Yüke ait akım ve gerilim değerleri her kademe için gözlenip Çizelge 5.10 a kaydedilmiştir. Şekil Senkron generatör yükte çalışması deney şeması Çizelge Senkron generatör yükte çalışma deney verileri Yük(W) Akım(A) Gerilim(V)

61 6. YORUMLAR Asenkron motora varyak ile yolverme deneyinde motorun başlangıç durumunda yüksek akımlar çekmemesi amaçlanmıştır. Elde edilen deneysel sonuçlarla teorik sonuçlarda karşılaştırılarak çekilen bu akımın tüksek olmadığı EK 5 te de verilen nominal akımların üzerine çıkarılmadığı görülmektedir. Asenkron makinanın boşta çalışması deneyinde ise yine varyak ile yol verilmiş ve makinanın akım ve gerilim değerleri nominal değere ulaşmadan mil hızının nominal değerlere ulaştığı görülmüştür. Bu durumun sebebi motorun milini zorlayacak herhangi bir yükün bağlanmış olmamamsıdır. Asenkron motorun yükte çalışma deneyinde ise yük artırıldıkça endüvi gerilimi sabit kalmış fakat şebekeden çekilen akım artmış ve motor hızı azalmıştır. Bu deney EK 5 te belirtilen asenkron makina plaka değerlerine göre nominal akım seviyesine kadar olan kısmında gerçekleştirilmiştir. Asenkron motora yıldız üçgen yolverme yönteminde yüksek kalkış akımlarına karşı makina önce yıldız çalıştırılmış daha sonra üçgen bağlantıya geçilmiştir. Bu durumda çekilen akımlar tehlikeli olacağından ve teorik kısımda da belirtildiği gibi elektriksel kilitleme gerektiğinden dolayı kontaktör ve zaman rölesi yardımıyla yapılmıştır. Motor boşta çalıştırıldığından dolayı yıldız ve üçgen bağlantılar için alınan mil hızları aynı çıkmıştır. Asenkron motorda dönüş yönü değiştirme deneyinde motora gelen üç faz enerjinin iki fazının yeri değiştirilerek motorun ters yönde dönmesi sağlanmıştır. Çalışma anında asenkron motor can sağlığı açısından tehlike oluşturan akımlar çektiğinden dolayı bu yön değiştirme işlemi kontaktörler yardımı ile yapılmıştır. Çalışma anında motorun hızı nominal hıza eşit olduğundan dolayı motorun çalışması durdurulduktan bir süre sonra motor ters yönde döndürülmüş ve mekanik arızları önlemek amaçlanmıştır. Yön değiştirmeler arasındaki zamanlama zaman rölesi ile sağlanmıştır. Deney gerçekleştirildiğinde motorun dönüş yönünün değiştiği görülmüştür. Asenkron motor stator ve rotor direncinin hesabında teorik bilgide de bahsedildiği gibi statora doğru gerilim verilmiş ve akımı ölçülmüştür. Bu sayede stator direnci hesaplanmıştır. Asenkron generatör boşta çalışma deneyinde generatörün çalışabilmesi için gerekli olan reaktif enerji kapasite grubu ile sağlanmıştır. Kapasitenin yeterli olduğu aralıkta sonuçlar 43

62 alınmıştır. Generatör uyartıldıktan sonra değişik kademelerdeki hızlar için gerilim değerleri alınmıştır. Teorik bilgide de verildiği gibi mil hızı azaldıkça üretilen gerilimin genliği azalmış, mil hızı arttıkça üretilen gerilimin genliği de artmıştır. Aynı şekilde uyartım akımının da elde edilen gerilimde orantılı olarak artıp azaldığı görülmüştür. Asenkron generatörün yükte çalışma deneyinde generatörün enerji üretebilmesi için gerekli olan reaktif enerji kapasite grubuyla sağlanmıştır. Enerji üretimi başladıktan sonra generatöre elektriksek yük kademeli olarak bağlanmıştır. Bağlanan yükle orantılı olarak çıkış geriliminin azaldığı, çekilen yük akımının ise arttığı görülmüştür. Teorik bilgi ile aynı sonuçlar elde edilmiştir. Doğru akım motorunu boşta çalışma deneyinde motor uyarma ve endüvi geriliminin çıkış üzerindeki etkileri daha sağlıklı incelenmek için serbest uyarmalı çalıştırılmıştır. Bu çalışma durumunda ilk önce nominal gerilim seviyelerine çıkılmıştır. Daha sonra endüvi gerilimi azaltılarak endüvi akımının ve motor hızının azaldığı gözlemlenmiştir. Hızın azalma sebebi hem giriş gücünün azalması hem de azalan endüvi gerilimine göre teorik bilgide de belirtildiği gibi endüvi reaksiyonunun artmasıdır. Uyarma geriliminin azaltılması durumunda ise beklenildiği gibi uyarma akımını azaldığı ve hızın arttığı gözlemlenmiştir. Doğru akım motorunun yükte çalışma deneyinde motor miline senkron generatör bağlanmıştır. Generatör uçlarına elektriksel yük bağlanarak doğru akım motorunun yüklenmesi sağlanmıştır. Yüklenme akımı arttıkça yük akımı artmış ve yük gerilimi azalmıştır. Yine yüklendikçe şebekeden çekilen akımın arttığı, endüvi geriliminin azaldığı, mil hızının azaldığı gözlemlenmiştir. Motor nominal akım seviyesinin üzerine çıkıldığında enerji üretmemiştir. Teorik sonuçlar ile aynı sonuçlar elde edilmiştir. Doğru akım generatörü boşta çalışma deneyinde değişen uyarma gerilimlerine göre orantılı olarak uyarma akımının ve geriliminin de değiştiği gözlenmiştir. Bu deneyde sürücü motoru olarak asenkron motor kullanılmıştır. Boşta çalışma olduğundan asenkron motorun hız ayarı tam olarak yapılamamış, bundan dolayı asenkron motorun nominal hız değerinde çalışılmıştır. Senkron generatörün boşta çalışma deneyinde değişen uyarma gerilimlerine göre orantılı olarak uyarma akımının ve geriliminin de değiştiği gözlenmiştir. Senkron generatörün yükte çalışma deneyinde ise generatörün çalışması yine doğru akım motoru ve 110V luk uyarma gerilimi ile sağlanmıştır. Senkron hıza ulaşan generatöre elektriksel yük 44

63 bağlanmış ve çıkışından akım çekmesi sağlanmıştır. Teorik bilgilerden de beklenildiği gibi yük arttıkça gerilim düşmüş yükün çektiği akım artmıştır. Tasarım projesi kapsamında tasarlanmış olan elektrik makinaları deney setinde değişiklikler yapılmak zorunda kalınmıştır. Bunun sebebi Tut Elimden Projesinin vaat ettiği ödeneği proje bitmiş olmasına rağmen hala ödememiş olmasıdır. Proje için Şubat ve Mart aylarında tasarım kısmı değiştirilmek zorunda kalınmış, DAQ kart ile haberleşme kısmı deneye konulamamıştır. Ayrıca vaat edilen ödenek ödenmediğinden dolayı modüler elektrik makinaları alınamamıştır. Elektrik makinaları olarak EK 5 te de belirtildiği gibi 100 kg a ulaşan makinalar kullanılmak zorunda kalınmıştır. Bu makinaların kullanımını kolaylaştırmak amacıyla bağlantı uçlarının masa üzerine taşınabileceği modüller yapılmıştır. Sürücü motoru olarak bazı deneylerde doğru akım motorunu kullanmak zorunda kalışımız gerektiğinden ve 110V, 220V gibi doğru gerilim kaynakları aynı anda gerekmektedir. Bölümümüz laboratuarında bu gerilimlerde doğru gerilim kaynağı bulunmadığından dolayı senkron generatör deneylerde üç tane varyak kullanılması gerekmiştir. Teorik bilgilerle yapılmış olunan deneyler ve alınmış olunan deney sonuçları karşılaştırılmıştır. Yapılan karşılaştırma sonucunda hazırlanmış olan deney setinde başarıya ulaşılmıştır. 45

64 KAYNAKLAR [1]. (2013) National Instrument website.[online]. Available: [2]. Doğru Akım Makinalarının Çalışma Prensipleri, Kırıkkale Üniversitesi, [3]. Doğru Akım Motorları (522EE0123), MEGEP, [4]. A. İ. Çanakoğlu, A. Ünsal, N. S. Tunaboylu ve D.G. Ece, T.C. Anadolu Üniversitesi yayın no 2619: Elektrik Makinaları. Eskişehir, Türkiye: 2012 [5]. M. Apaydın, A. K. Üstün, M. Kurban, Ü. Başaran Filik T.C. Anadolu Üniversitesi İki Eylül Kampüsü Mühensilik-Mimarlık Fakültesi yayın no 26555: Rüzgâr Enerjisinde Kullanılan Asenkron Jeneratörler. Eskişehir, Türkiye 2012 [6]. M. Karadeniz, İ. İskender ve S. Yüncü, Doğru Akım Motor Hızının Uyarmalı Kutup Yerleştirme Denetimi, Gazi Üniv. Müh. Mim. Fak. Der., Cilt 19, No 3, Sayfa: , 2004 [7]. S. Ayasun ve C. O. Nwankpa, Induction Motor Tests Using MATLAB/Simulink and Their Integration Into Undergraduate Electric Machinery Courses IEEE Transctions on Education, vol. 48, pp , Feb [8]. A. Altunsaçlı ve M. Alacalı, Alternatif Akım Elektrik Makinaları ve Laboratuarı. Haz

65 EKLER EK-1 Standartlar ve Kısıtlar Formu Bitirme Projesinin hazırlanmasında Standart ve Kısıtlarla ilgili olarak, aşağıdaki soruları cevaplayınız. Projenizin tasarım boyutu nedir? Açıklayınız. Bitirme projesi konumuz Modüler Elektrik Makinaları Deney Setidir. Üzerinde elektrik makinalarına ait teoriye ve uygulamaya yönelik deneylerin yapılacaktır. Bu deneylerin sanal ortanda da gerçekleştirilebilmesi için gerekli simulasyon MATLAB programı ile hazırlanmıştır. Projenizde bir mühendislik problemini kendiniz formüle edip, çözdünüz mü? Evet. 1. Önceki derslerde edindiğiniz hangi bilgi ve becerileri kullandınız? Autocad Kursu, Bilgisayara giriş dersi, Elektrik makinaları, Enerji dönüşümü, Güç dağıtım sistemleri, Güç sistemlerine giriş, Automatic Control Systems, Kontrol ve sürücü sistemleri laboratuarı, Elektrik makinaları deney laboratuarı 2. Kullandığınız veya dikkate aldığınız mühendislik standartları nelerdir? TS 3067, IEC34-1, IEC 34-2, IEEE Standart , VDE0530, TS 3211, EN (Yapım Biçimleri Ve Kurulma Düzenleri ),DIN VDE 0530 Teil 8, IEC 34-8 Kullandığınız veya dikkate aldığınız gerçekçi kısıtlar nelerdir? a) Ekonomi Projede talep edilen motor küçük güçlü ve taşımaya uygun olarak planlanmış fakat vaat edilen Tut Elimden Projesi kapsamındaki ödenek ödenmediğinden dolayı KTÜ Mühendislik Fakültesi Elektrik Elektronik Mühendisliği Bölümü Elektrik Makinaları Laboratuarı himayesinde bulunan büyük güçlü ve taşımaya elverişli olmayan makinalar kullanılmıştır. Gereken bağlantı kabloları minimum sayıda seçilmiş yetersiz olduğu yerde bağlantı kablosu yapılmıştır. Kullanılan ölçü aletleri fiyat bakımından en uygun olanlar seçilmiştir. Asenkron generatörün boşta çalışma deneyinde kapasitör gurubunun yetersizliğinden dolayı alınan sonuçlar 1350 dev/dk hızında son bulmuştur. b) Çevre sorunları: Projemizde kullandığımız malzemelerin herhangi bir atığı olmadığı için bu konuda çevreye bir zarar vermemektedir. Makinalar büyük güçlü olduğundan yüksek gürültülü 1

66 çalışmaktadır. Endüstride elektrik makinalarına eğilim sağlayarak, katı yakıtlarla ve likit yakıtlarla çalışan makinaların kullanım oranını düşürüp çevreye atılan atığın azalmasını sağlamaktadır. c) Sürdürülebilirlik: Yapılmış olan deney seti bir örnek olacak, imkân bulunduğunda seri üretime geçilecektir. Projenin çıkış noktası ticari amaçlı değil eğitim amaçlı olduğundan eğitim alanında daha başarılı olacak, deney setine talep artacaktır. Eğitim alanında yapılan eşdeğerlerinin arasında kısa sürede kendi yerini alacaktır. d) Üretilebilirlik: İlk örneği proje bitiminde hazır olacağı için üretimi kolay olacaktır. Ayrıca seri üretiminde karmaşık ve ağır bir sanayi gerektirmediğinden üretimi kolay olacaktır.. e) Etik: Sistemin tasarımları ve gerçeklenmesi tarafımızdan yapılmıştır. Bu konuda etik bir sıkıntı yoktur. Diğer gerekli kısımlardaki alıntılar kaynakları belirtilerek kullanılmıştır. Bundan dolayı da etik olarak bir sorun içermemektedir. f) Sağlık: Kazalar dışında herhangi bir sağlık sorunu yoktur. Kazalara karşı da tüm güvenlik önlemleri alınmıştır. g) Güvenlik: Yapılmış olan sistemde elektriksel çarpılmalara karşı muhafazaları, Gereken yerlerde enerjiyi kaza anlarında koruma amaçlı kesebilecek röleleri ve mekanik koruma alanlarına sahiptir. Mekanik salınımlara karşı özel bağlantı kızağı sayesinde önlem alınmıştır. Güvenlik açısından bir zararı yoktur. h) Sosyal ve politik sorunlar: Projemizin sosyal veya politik herhangi bir sorunu yoktur. Projenin Adı ProjedekiÖğrencilerin adları Modüler Elektrik Makinaları Deney Seti Yunus BATMAZ, Mesut TÜRKMEN, Adem AKSOY Tarih ve İmzalar İmza İmza İmza Yunus BATMAZ Mesut TÜRKMEN Adem AKSOY 2

67 EK-2 Testone Firması Fiyat Teklifi 1

68 2

69 3

70 4

71 5

72 6

73 EK-3 TEKO Elektronik Firması Fiyat Teklifi 7

74 EK-4 Yıldırım Elektronik Firması Fiyat Teklifi 1

3 FAZLI ASENKRON MOTORLAR

3 FAZLI ASENKRON MOTORLAR 3 FAZLI ASENKRON MOTORLAR 3 FAZLI ASENKRON MOTORLAR Üç fazlı AC makinelerde üretilen üç fazlı gerilim, endüstride R-S-T (L1-L2- L3) olarak bilinir. R-S-T gerilimleri, aralarında 120 şer derece faz farkı

Detaylı

ASENKRON MAKİNELER. Asenkron Motorlara Giriş

ASENKRON MAKİNELER. Asenkron Motorlara Giriş ASENKRON MAKİNELER Asenkron Motorlara Giriş İndüksiyon motor yada asenkron motor (ASM), rotor için gerekli gücü komitatör yada bileziklerden ziyade elektromanyetik indüksiyon yoluyla aktaran AC motor tipidir.

Detaylı

ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORDA KAYMANIN BULUNMASI

ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORDA KAYMANIN BULUNMASI DENEY-2 Kapaksız raporlar değerlendirilmeyecektir. ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORDA KAYMANIN BULUNMASI 1. Teorik Bilgi Asenkron Motorların Çalışma Prensibi Asenkron motorların çalışması şu üç prensibe dayanır:

Detaylı

ANKARA ÜNİVERSİTESİ GAMA MESLEK YÜKSEKOKULU ELEKTRİK VE ENERJİ BÖLÜMÜ ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI TEKNOLOJİSİ

ANKARA ÜNİVERSİTESİ GAMA MESLEK YÜKSEKOKULU ELEKTRİK VE ENERJİ BÖLÜMÜ ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI TEKNOLOJİSİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ GAMA MESLEK YÜKSEKOKULU ELEKTRİK VE ENERJİ BÖLÜMÜ ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI TEKNOLOJİSİ RÜZGAR GÜCÜ İLE ELEKTRİK ÜRETİMİ 4. HAFTA 1 İçindekiler Rüzgar Türbini Çalışma Karakteristiği

Detaylı

KARAMANOĞLU MEHMETBEY ÜNİVERSİTESİ ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

KARAMANOĞLU MEHMETBEY ÜNİVERSİTESİ ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ KARAMANOĞLU MEHMETBEY ÜNİVERSİTESİ ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ Elektrik Makinaları II Laboratuvarı DENEY 3 ASENKRON MOTOR A. Deneyin Amacı: Boşta çalışma ve kilitli rotor deneyleri yapılarak

Detaylı

1. BİR FAZLI ASENKRON MOTORLAR

1. BİR FAZLI ASENKRON MOTORLAR 1. BİR FAZLI ASENKRON MOTORLAR Bir fazlı yardımcı sargılı motorlar Üniversal motorlar 1.1. Bir fazlı yardımcı sargılı motorlar 1.1.3. Yardımcı Sargıyı Devreden Ayırma Nedenleri Motorun ilk kalkınması anında

Detaylı

Elektrik Motorları ve Sürücüleri

Elektrik Motorları ve Sürücüleri Elektrik Motorları ve Sürücüleri Genel Kavramlar Motor sarımı görüntüleri Sağ el kuralı bobine uygulanırsa: 4 parmak akım yönünü Başparmak N kutbunu gösterir N ve S kutbunun oluşumu Manyetik alan yönü

Detaylı

Haftanın Amacı: Asenkron motorun hız ayar ve frenleme tekniklerinin kavranmasıdır.

Haftanın Amacı: Asenkron motorun hız ayar ve frenleme tekniklerinin kavranmasıdır. ASENKRON MOTORLARDA HIZ AYARI ve FRENLEME Haftanın Amacı: Asenkron motorun hız ayar ve frenleme tekniklerinin kavranmasıdır. Giriş Bilindiği üzere asenkron motorun rotor hızı, döner alan hızını (n s )

Detaylı

ELEKTRİK MAKİNELERİ (MEP 112) (ELP211) Yazar: Yrd. Doç. Dr. Mustafa Turan S1

ELEKTRİK MAKİNELERİ (MEP 112) (ELP211) Yazar: Yrd. Doç. Dr. Mustafa Turan S1 ELEKTRİK MAKİNELERİ (MEP 112) Yazar: Yrd. Doç. Dr. Mustafa Turan S1 SAKARYA ÜNİVERSİTESİ Adapazarı Meslek Yüksekokulu Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi ne aittir. "Uzaktan

Detaylı

ELEKTRİK MOTORLARI VE SÜRÜCÜLER

ELEKTRİK MOTORLARI VE SÜRÜCÜLER BÖLÜM 4 A.A. MOTOR SÜRÜCÜLERİ 4.1.ALTERNATİF AKIM MOTORLARININ DENETİMİ Alternatif akım motorlarının, özellikle sincap kafesli ve bilezikli asenkron motorların endüstriyel uygulamalarda kullanımı son yıllarda

Detaylı

ÜÇ FAZ ASENKRON MOTORDA FAZ DİRENÇLERİNİ ÖLÇME

ÜÇ FAZ ASENKRON MOTORDA FAZ DİRENÇLERİNİ ÖLÇME DENEY-1 ÜÇ FAZ ASENKRON MOTORDA FAZ DİRENÇLERİNİ ÖLÇME Kapaksız raporlar değerlendirilmeyecektir. 1. Teorik Bilgi Asenkron Motorların Genel Tanımı Asenkron makinalar motor ve jeneratör olarak kullanılabilmekle

Detaylı

İngiliz Bilim Müzesinde gösterimde olan orijinal AC Tesla İndüksiyon Motorlarından biri.

İngiliz Bilim Müzesinde gösterimde olan orijinal AC Tesla İndüksiyon Motorlarından biri. Levent ÖZDEN ASENKRON MOTORLARA GENEL BİR BAKIŞ Alternatif akım makinelerinin isimlendirilmesi ürettikleri döner manyetik alanın (stator manyetik alanı), döner mekanik kısım (rotor) ile eş zamanlı oluşu

Detaylı

ASENKRON MOTORLARA YOL VERME

ASENKRON MOTORLARA YOL VERME 1 ASENKRON MOTORLARA YOL VERME Üç Fazlı Asenkron Motorlara Yol Verme Yöntemleri Kısa devre rotorlu asenkron motorlar sekonderi kısa devre edilmiş transformatöre benzediklerinden kalkış anında normal akımlarının

Detaylı

3. ELEKTRİK MOTORLARI

3. ELEKTRİK MOTORLARI 3. ELEKTRİK MOTORLARI Elektrik enerjisini mekanik enerjiye dönüştüren makinalardır. Her elektrik motoru biri sabit (Stator, Endüktör) ve diğeri kendi çevresinde dönen (Rotor, Endüvi) iki ana parçadan oluşur.

Detaylı

Anma güçleri 3 kw tan büyük olan motorların üç fazlı şebekelere bağlanabilmeleri için üç fazlı olmaları gerekir.

Anma güçleri 3 kw tan büyük olan motorların üç fazlı şebekelere bağlanabilmeleri için üç fazlı olmaları gerekir. Elektrik motorlarında yol verme işlemi Motorun rotor hızının sıfırdan anma hızına hızına ulaşması için yapılan işlemdir. Durmakta olan motorun stator sargılarına gerilim uygulandığında endüklenen zıt emk

Detaylı

Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Ders Notları

Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Ders Notları İkincisinde ise; stator düşük devir kutup sayısına göre sarılır ve her faz bobinleri 2 gruba bölünerek düşük devirde seri- üçgen olarak bağlanır. Yüksek devirde ise paralel- yıldız olarak bağlanır. Bu

Detaylı

İÇİNDEKİLER. BÖLÜM-1-ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLARIN YAPISI VE ÇALIġMA PRENSĠBĠ

İÇİNDEKİLER. BÖLÜM-1-ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLARIN YAPISI VE ÇALIġMA PRENSĠBĠ İÇİNDEKİLER BÖLÜM-1-ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLARIN YAPISI VE ÇALIġMA PRENSĠBĠ Asenkron motorların endüstrideki önemi Turmetre ile asenkron motorun devrinin ölçülmesi ve kayma deneyi Senkron hız, Asenkron

Detaylı

22. ÜNİTE SENKRON MOTORLAR

22. ÜNİTE SENKRON MOTORLAR 22. ÜNİTE SENKRON MOTORLAR KONULAR 1. YAPISI VE ÇALIŞMA PRENSİBİ 2. YOL VERME YÖNTEMLERİ 3. KULLANILDIĞI YERLER Herhangi bir yükü beslemekte olan ve birbirine paralel bağlanan iki altematörden birsinin

Detaylı

ELEKTRĐK MOTORLARI ve SÜRÜCÜLERĐ DERS 02

ELEKTRĐK MOTORLARI ve SÜRÜCÜLERĐ DERS 02 DERS 02 Özer ŞENYURT Mart 10 1 DA DĐNAMOSUNUN ÇALIŞMA PRENSĐBĐ Dinamolar elektromanyetik endüksiyon prensibine göre çalışırlar. Buna göre manyetik alan içinde bir iletken manyetik kuvvet çizgilerini keserse

Detaylı

3. Bölüm: Asenkron Motorlar. Doç. Dr. Ersan KABALCI

3. Bölüm: Asenkron Motorlar. Doç. Dr. Ersan KABALCI 3. Bölüm: Asenkron Motorlar Doç. Dr. Ersan KABALCI 1 3.1. Asenkron Makinelere Giriş Düşük ve orta güç aralığında günümüzde en yaygın kullanılan motor tipidir. Yapısal olarak çeşitli çalışma koşullarında

Detaylı

AA Motorlarında Yol Verme, Motor Seçimi Yrd. Doç. Dr. Aytaç Gören

AA Motorlarında Yol Verme, Motor Seçimi Yrd. Doç. Dr. Aytaç Gören 04.12.2011 AA Motorlarında Yol Verme, Motor Seçimi Yrd. Doç. Dr. Aytaç Gören İçerik AA Motorlarının Kumanda Teknikleri Kumanda Elemanları na Yol Verme Uygulama Soruları 25.11.2011 2 http://people.deu.edu.tr/aytac.goren

Detaylı

İNDÜKSİYON MOTORLARIN KARAKTERİSTİKLERİNİN İNCELENMESİ

İNDÜKSİYON MOTORLARIN KARAKTERİSTİKLERİNİN İNCELENMESİ ERCİYES ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ENERJİ SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ENERJİ SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ LABORATUARI DENEY FÖYÜ DENEY ADI İNDÜKSİYON MOTORLARIN KARAKTERİSTİKLERİNİN İNCELENMESİ DERSİN

Detaylı

DC Motor ve Parçaları

DC Motor ve Parçaları DC Motor ve Parçaları DC Motor ve Parçaları Doğru akım motorları, doğru akım elektrik enerjisini dairesel mekanik enerjiye dönüştüren elektrik makineleridir. Yapıları DC generatörlere çok benzer. 1.7.1.

Detaylı

Öğrencinin Adı - Soyadı Numarası Grubu İmza DENEY NO 1 ÖN HAZIRLIK RAPORU DENEYİN ADI SERBEST UYARMALI D.A. GENERATÖRÜ KARAKTERİSTİKLERİ a) Boşta Çalışma Karakteristiği b) Dış karakteristik c) Ayar karakteristik

Detaylı

KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ Of Teknoloji Fakültesi Enerji Sistemleri Mühendisliği Bölümü. Doğru Akım Makinaları - I

KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ Of Teknoloji Fakültesi Enerji Sistemleri Mühendisliği Bölümü. Doğru Akım Makinaları - I KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ Of Teknoloji Fakültesi Enerji Sistemleri Mühendisliği Bölümü 1. Deneyin Adı Doğru Akım Makinaları 2. Deneyi Amacı Doğru akım motorunun yük eğrilerinin elde edilmesi 3. Deneye

Detaylı

ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTOR ÇALIŞMA PRENSİBİ

ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTOR ÇALIŞMA PRENSİBİ 1 ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTOR ÇALIŞMA PRENSİBİ Üç Fazlı Asenkron Motorlarda Döner Manyetik Alanın Meydana Gelişi Stator sargılarına üç fazlı alternatif gerilim uygulandığında uygulanan gerilimin frekansı ile

Detaylı

ELEKTRĐK MOTORLARI SÜRÜCÜLERĐ EELP212 DERS 05

ELEKTRĐK MOTORLARI SÜRÜCÜLERĐ EELP212 DERS 05 EELP212 DERS 05 Özer ŞENYURT Mayıs 10 1 BĐR FAZLI MOTORLAR Bir fazlı motorların çeşitleri Yardımcı sargılı motorlar Ek kutuplu motorlar Relüktans motorlar Repülsiyon motorlar Üniversal motorlar Özer ŞENYURT

Detaylı

ELEKTRİKSEL EYLEYİCİLER

ELEKTRİKSEL EYLEYİCİLER ELEKTRİKSEL EYLEYİCİLER Eyleyiciler (Aktuatörler) Bir cismi hareket ettiren veya kontrol eden mekanik cihazlara denir. Elektrik motorları ve elektrikli sürücüler Hidrolik sürücüler Pinomatik sürücüler

Detaylı

ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLAR

ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLAR 1 ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLAR Üç Fazlı Asenkron Motorlar Üç fazlı asenkron motorlar, stator sargılarına uygulanan elektrik enerjisini mekanik enerjiye çevirerek milinden yüke aktarırlar. Rotor ise gerekli

Detaylı

MOTOR KORUMA RÖLELERİ. Motorların şebekeden aşırı akım çekme nedenleri

MOTOR KORUMA RÖLELERİ. Motorların şebekeden aşırı akım çekme nedenleri MOTOR KORUMA RÖLELERİ Motorlar herhangi bir nedenle normal değerlerinin üzerinde akım çektiğinde sargılarının ve devre elemanlarının zarar görmemesi için en kısa sürede enerjilerinin kesilmesi gerekir.

Detaylı

Elektrik Makinaları I SENKRON MAKİNALAR

Elektrik Makinaları I SENKRON MAKİNALAR Elektrik Makinaları I SENKRON MAKİNALAR Dönen Elektrik Makinaları nın önemli bir grubunu oluştururlar. (Üretilen en büyük güç ve gövde büyüklüğüne sahip dönen makinalardır) Generatör (Alternatör) olarak

Detaylı

SENKRON MAKİNA DENEYLERİ

SENKRON MAKİNA DENEYLERİ DENEY-8 SENKRON MAKİNA DENEYLERİ Senkron Makinaların Genel Tanımı Senkron makina; stator sargılarında alternatif akım, rotor sargılarında ise doğru akım bulunan ve rotor hızı senkron devirle dönen veya

Detaylı

Bilezikli Asenkron Motora Yol Verilmesi

Bilezikli Asenkron Motora Yol Verilmesi Bilezikli Asenkron Motora Yol Verilmesi 1. GİRİŞ Bilezikli asenkron motor, sincap kafesli asenkron motordan farklı olarak, rotor sargıları dışarı çıkarılmış ve kömür fırçaları yardımıyla elektriksel bağlantı

Detaylı

Endüstriyel Sensörler ve Uygulama Alanları Kalite kontrol amaçlı ölçme sistemleri, üretim ve montaj hatlarında imalat sürecinin en önemli aşamalarındandır. Günümüz teknolojisi mükemmelliği ve üretimdeki

Detaylı

DENEY 4 DC ŞÖNT ve SERİ MOTORUN YÜKLEME KARAKTERİSTİKLERİ

DENEY 4 DC ŞÖNT ve SERİ MOTORUN YÜKLEME KARAKTERİSTİKLERİ DENEY 4 DC ŞÖNT ve SERİ MOTORUN YÜKLEME KARAKTERİSTİKLERİ 1. Temel Teori (Şönt Uyarmalı Motor) DC şönt motorlar hızdaki iyi kararlılıkları dolayısıyla yaygın kullanılan motorlardır. Bu motor tipi seri

Detaylı

SABİT MIKNATISLI MOTORLAR ve SÜRÜCÜLERİ

SABİT MIKNATISLI MOTORLAR ve SÜRÜCÜLERİ SABİT MIKNATISLI MOTORLAR ve SÜRÜCÜLERİ 1-Step Motorlar - Sabit mıknatıslı Step Motorlar 2- Sorvo motorlar - Sabit mıknatıslı Servo motorlar 1- STEP (ADIM) MOTOR NEDİR Açısal konumu adımlar halinde değiştiren,

Detaylı

Elektrik. Alternatif Akım Motorlarının Kumanda Teknikleri Kumanda Elemanları

Elektrik. Alternatif Akım Motorlarının Kumanda Teknikleri Kumanda Elemanları Elektrik Alternatif Akım Motorlarının Kumanda Teknikleri Kumanda Elemanları 24.12.2013 Dr. Levent Çetin 2 24.12.2013 Dr. Levent Çetin 3 Buton/Anahtar / Limit Anahtarı Kalıcı butona basıldığında, buton

Detaylı

DOĞRU AKIM MOTORLARI VE KARAKTERİSTİKLERİ

DOĞRU AKIM MOTORLARI VE KARAKTERİSTİKLERİ 1 DOĞRU AKIM MOTORLARI VE KARAKTERİSTİKLERİ Doğru Akım Motor Çeşitleri Motorlar; herhangi bir enerjiyi yararlı mekanik enerjiye dönüştürür. Doğru akım motoru, doğru akım elektrik enerjisini mekanik enerjiye

Detaylı

DOĞRU AKIM GENERATÖRLERİ VE KARAKTERİSTİKLERİ

DOĞRU AKIM GENERATÖRLERİ VE KARAKTERİSTİKLERİ 1 DOĞRU AKIM GENERATÖRLERİ VE KARAKTERİSTİKLERİ DOĞRU AKIM GENERATÖRLERİ Tanımlar Doğru akım makinelerinin kutupları sabit veya elektromıknatıslı olmaktadır. Sabit mıknatıslar küçük güçlü generatörlerde

Detaylı

ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLAR

ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLAR 1 ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLAR Üç Fazlı Asenkron Motorlar Üç Fazlı Asenkron Motorlar Üç fazlı asenkron motorlar, stator sargılarına uygulanan elektrik enerjisini mekanik enerjiye çevirerek milinden yüke

Detaylı

DERS BİLGİ FORMU ELEKTROMEKANİK KUMANDA SİSTEMLERİ ELEKTRİK VE ENERJİ. Haftalık Ders Saati. Okul Eğitimi Süresi

DERS BİLGİ FORMU ELEKTROMEKANİK KUMANDA SİSTEMLERİ ELEKTRİK VE ENERJİ. Haftalık Ders Saati. Okul Eğitimi Süresi DERS BİLGİ FORMU DERSİN ADI BÖLÜM PROGRAM DÖNEMİ DERSİN DİLİ DERS KATEGORİSİ ÖN ŞARTLAR SÜRE VE DAĞILIMI KREDİ DERSİN AMACI ÖĞRENME ÇIKTILARI VE YETERLİKLER DERSİN İÇERİĞİ VE DAĞILIMI (MODÜLLER VE HAFTALARA

Detaylı

Asenkron Makineler Tartışma Soruları 1 Dr.Mustafa Turan - Sakarya Üniversitesi. İlk olarak İkinci olarak Üçüncü olarak

Asenkron Makineler Tartışma Soruları 1 Dr.Mustafa Turan - Sakarya Üniversitesi. İlk olarak İkinci olarak Üçüncü olarak Asenkron Makineler Tartışma Soruları 1 Dr.Mustafa Turan - Sakarya Üniversitesi İlk olarak İkinci olarak Üçüncü olarak 1) Asenkron makineler rotor yapısına göre kaça ayrılır? Bunlar nelerdir? Asenkron makineler

Detaylı

ELEKTRİK MAKİNALARI I DR. ÖĞR. ÜYESİ ENGİN HÜNER

ELEKTRİK MAKİNALARI I DR. ÖĞR. ÜYESİ ENGİN HÜNER ELEKTRİK MAKİNALARI I DR. ÖĞR. ÜYESİ ENGİN HÜNER DOĞRU AKIM MAKİNALARI Doğru akım makinaları genel olarak aşağıdaki sınıflara ayrılır. 1-) Doğru akım generatörleri (dinamo) 2-) Doğru akım motorları 3-)

Detaylı

ASENKRON MOTORLARA YOL VERME METODLARI

ASENKRON MOTORLARA YOL VERME METODLARI DENEY-6 ASENKRON MOTORLARA YOL VERME METODLARI TEORİK BİLGİ KALKINMA AKIMININ ETKİLERİ Asenkron motorların çalışmaya başladıkları ilk anda şebekeden çektiği akıma kalkınma akımı, yol alma akımı veya kalkış

Detaylı

ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTOR ÇALIŞMA PRENSİBİ

ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTOR ÇALIŞMA PRENSİBİ 1 ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTOR ÇALIŞMA PRENSİBİ Buna göre bir iletkende gerilim indüklenebilmesi için; Bir manyetik alan olmalıdır. (Sabit mıknatıs yada elektromıknatıs ile elde edilir.) İletken manyetik alan

Detaylı

ANKARA ÜNİVERSİTESİ GAMA MESLEK YÜKSEKOKULU ELEKTRİK VE ENERJİ BÖLÜMÜ ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI TEKNOLOJİSİ ELEKTRİK MAKİNALARI 1.

ANKARA ÜNİVERSİTESİ GAMA MESLEK YÜKSEKOKULU ELEKTRİK VE ENERJİ BÖLÜMÜ ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI TEKNOLOJİSİ ELEKTRİK MAKİNALARI 1. ANKARA ÜNİVERSİTESİ GAMA MESLEK YÜKSEKOKULU ELEKTRİK VE ENERJİ BÖLÜMÜ ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI TEKNOLOJİSİ ELEKTRİK MAKİNALARI 1. HAFTA 1 İçindekiler Elektrik Makinalarına Giriş Elektrik Makinalarının

Detaylı

ASENKRON MOTOR ASENKRON (İNDÜKSİYON) MOTOR. Genel

ASENKRON MOTOR ASENKRON (İNDÜKSİYON) MOTOR. Genel Genel ASENKRON (İNDÜKSİYON) MOTOR Asenkron makinalar motor ve jeneratör olarak kullanılabilmekle birlikte, jeneratör olarak kullanım rüzgar santralleri haricinde yaygın değildir. Genellikle sanayide kullanılan

Detaylı

2- Tristör ile yük akımı değiştirilerek ayarlı yükkontrolü yapılabilir.

2- Tristör ile yük akımı değiştirilerek ayarlı yükkontrolü yapılabilir. Tristörlü Redresörler ( Doğrultmaçlar ) : Alternatif akımı doğru akıma çeviren sistemlere redresör denir. Redresörler sanayi için gerekli olan DC gerilimin elde edilmesini sağlar. Büyük akım ve gerilimlerin

Detaylı

DENEY-4 ASENKRON MOTORUN KISA DEVRE (KİLİTLİ ROTOR) DENEYİ

DENEY-4 ASENKRON MOTORUN KISA DEVRE (KİLİTLİ ROTOR) DENEYİ DENEY-4 ASENKRON MOTORUN KISA DEVRE (KİLİTLİ ROTOR) DENEYİ TEORİK BİLGİ ASENKRON MOTORLARDA KAYIPLAR Asenkron motordaki güç kayıplarını elektrik ve mekanik olarak iki kısımda incelemek mümkündür. Elektrik

Detaylı

ASENKRON MOTORLARI FRENLEME METODLARI

ASENKRON MOTORLARI FRENLEME METODLARI DENEY-7 ASENKRON MOTORLARI FRENLEME METODLARI Frenlemenin tanımı ve çeşitleri Motorların enerjisi kesildikten sonra rotorun kendi ataletinden dolayı bir süre daha dönüşünü sürdürür. Yani motorun durması

Detaylı

Asenkron Makineler (2/3)

Asenkron Makineler (2/3) Asenkron Makineler (2/3) 1) Asenkron motorun çalışma prensibi Yanıt 1: (8. Hafta web sayfası ilk animasyonu dikkatle inceleyiniz) Statora 120 derecelik aralıklarla konuşlandırılmış 3 faz sargılarına, 3

Detaylı

ANKARA ÜNİVERSİTESİ GAMA MESLEK YÜKSEKOKULU ELEKTRİK VE ENERJİ BÖLÜMÜ ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI TEKNOLOJİSİ ELEKTRİK MAKİNALARI 12.

ANKARA ÜNİVERSİTESİ GAMA MESLEK YÜKSEKOKULU ELEKTRİK VE ENERJİ BÖLÜMÜ ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI TEKNOLOJİSİ ELEKTRİK MAKİNALARI 12. ANKARA ÜNİVERSİTESİ GAMA MESLEK YÜKSEKOKULU ELEKTRİK VE ENERJİ BÖLÜMÜ ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI TEKNOLOJİSİ ELEKTRİK MAKİNALARI 12. HAFTA 1 İçindekiler Fırçasız Doğru Akım Motorları 2 TANIMI VE ÖZELLİKLERİ

Detaylı

ASENKRON (İNDÜKSİYON)

ASENKRON (İNDÜKSİYON) ASENKRON (İNDÜKSİYON) Genel MOTOR Tek fazlı indüksiyon motoru Asenkron makinalar motor ve jeneratör olarak kullanılabilmekle birlikte, jeneratör olarak kullanım rüzgar santralleri haricinde yaygın değildir.

Detaylı

326 ELEKTRİK MAKİNALARI LABORATUVARI II ÜÇ-FAZ SİNCAP KAFESLİ ASENKRON (İNDÜKSİYON) MOTOR DENEY 326-04

326 ELEKTRİK MAKİNALARI LABORATUVARI II ÜÇ-FAZ SİNCAP KAFESLİ ASENKRON (İNDÜKSİYON) MOTOR DENEY 326-04 İNÖNÜ ÜNİERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜH. BÖL. 26 ELEKTRİK MAKİNALARI LABORATUARI II ÜÇ-FAZ SİNCAP KAFESLİ ASENKRON (İNDÜKSİYON) MOTOR DENEY 26-04. AMAÇ: Üç-faz sincap kafesli asenkron

Detaylı

İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri BÖLÜM KONDANSATÖRLER

İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri BÖLÜM KONDANSATÖRLER BÖLÜM KONDANSATÖRLER AMAÇ: İklimlendirme ve soğutma kompresörlerinde kullanılan kalkış (ilk hareket) ve daimi kondansatörleri seçebilme ve bağlantılarını yapabilme. Kondansatörler 91 BÖLÜM-7 KONDANSATÖRLER

Detaylı

Doğru Akım (DC) Makinaları

Doğru Akım (DC) Makinaları Doğru Akım (DC) Makinaları Doğru akım makinaları motor veya jeneratör olarak kullanılabilir. Genellikle DC makinalar motor olarak kullanılır. En büyük avantajları hız ve tork ayarının kolay yapılabilmesidir.

Detaylı

ELEKTRİK MAKİNALARI LABORATUVARI FİNAL/BÜTÜNLEME SORULARI İÇİN ÖRNEKLER (Bunlardan farklı sorular da çıkabilir.)

ELEKTRİK MAKİNALARI LABORATUVARI FİNAL/BÜTÜNLEME SORULARI İÇİN ÖRNEKLER (Bunlardan farklı sorular da çıkabilir.) ELEKTRİK MAKİNALARI LABORATUVARI FİNAL/BÜTÜNLEME SORULARI İÇİN ÖRNEKLER (Bunlardan farklı sorular da çıkabilir.) 1) Etiketinde 4,5 kw ve Y 380V 5A 0V 8,7A yazan üç fazlı bir asenkron motorun, fazlar arası

Detaylı

ELEKTRİK MAKİNALARI I DR. ÖĞR. ÜYESİ ENGİN HÜNER

ELEKTRİK MAKİNALARI I DR. ÖĞR. ÜYESİ ENGİN HÜNER ELEKTRİK MAKİNALARI I DR. ÖĞR. ÜYESİ ENGİN HÜNER DOĞRU AKIM MAKİNALARI Doğru akım makinaları genel olarak aşağıdaki sınıflara ayrılır. 1-) Doğru akım generatörleri (dinamo) 2-) Doğru akım motorları 3-)

Detaylı

6. ÜNİTE DOĞRU AKIM MAKİNALARININ DEVREYE BAĞLANTI ŞEMALARI

6. ÜNİTE DOĞRU AKIM MAKİNALARININ DEVREYE BAĞLANTI ŞEMALARI 6. ÜNİTE DOĞRU AKIM MAKİNALARININ DEVREYE BAĞLANTI ŞEMALARI KONULAR 1. Doğru Akım Jeneratörleri (Dinamolar) 2. Doğru Akım Jeneratörlerinin Paralel Bağlanması 3. Doğru Akım Motorları GİRİŞ Bir iletkende

Detaylı

ASENKRON VE SENKRON MAKİNELER

ASENKRON VE SENKRON MAKİNELER 1 ASENKRON VE SENKRON MAKİNELER 2 ASENKRON MAKİNELER Senkron ve Asenkron Kavramı Alternatif akım makinelerinin isimlendirilmesi ürettikleri döner manyetik alanın (stator manyetik alanı), döner mekanik

Detaylı

1 BİR FAZLI ASENKRON MOTORLAR

1 BİR FAZLI ASENKRON MOTORLAR 1 BİR FAZLI ASENKRON MOTORLAR Üç fazlı motorların bir fazlı motorlardan daha iyi çalışma performansı olmasına rağmen, çoğu zaman üç fazlı şebeke bulunmayabilir. Şehir merkezlerinde bir fazlı şebekenin

Detaylı

DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ YAYINLARI NO: 293 3. BASKI

DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ YAYINLARI NO: 293 3. BASKI DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ YAYINLARI NO: 293 3. BASKI ÖNSÖZ Bu kitap, Dokuz Eylül Üniversitesi Elektrik ve Elektronik Mühendisliği Bölümünde lisans eğitimi ders programında verilen

Detaylı

ELEKTRİK ENERJİ SİSTEMLERİNDE OLUŞAN HARMONİKLERİN FİLTRELENMESİNİN BİLGİSAYAR DESTEKLİ MODELLENMESİ VE SİMÜLASYONU

ELEKTRİK ENERJİ SİSTEMLERİNDE OLUŞAN HARMONİKLERİN FİLTRELENMESİNİN BİLGİSAYAR DESTEKLİ MODELLENMESİ VE SİMÜLASYONU T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ELEKTRİK ENERJİ SİSTEMLERİNDE OLUŞAN HARMONİKLERİN FİLTRELENMESİNİN BİLGİSAYAR DESTEKLİ MODELLENMESİ VE SİMÜLASYONU Mehmet SUCU (Teknik Öğretmen, BSc.)

Detaylı

Çok sayıda motor şekilde gibi sadece bir durumunda başlatma kontrol merkezi ile otomatik olarak çalıştırılabilir.

Çok sayıda motor şekilde gibi sadece bir durumunda başlatma kontrol merkezi ile otomatik olarak çalıştırılabilir. 7.1.4 Paket Şalter İle Bu devredeki DG düşük gerilim rölesi düşük gerilime karşı koruma yapar. Yani şebeke gerilimi kesilir ve tekrar gelirse motorun çalışmasına engel olur. 7.2 SIRALI KONTROL Sıralı kontrol,

Detaylı

2. Bölüm: Rüzgar Enerjisi Dönüşüm Sistemleri ve Yapıları

2. Bölüm: Rüzgar Enerjisi Dönüşüm Sistemleri ve Yapıları 2. Bölüm: Rüzgar Enerjisi Dönüşüm Sistemleri ve Yapıları Doç. Dr. Ersan KABALCI AEK-204 Rüzgar Enerjisi ile Elektrik Üretimi 2.1. Rüzgar Enerjisi Dönüşüm Sistemlerine Giriş Rüzgar enerjisinin elektriksel

Detaylı

Yumuşak Yol Vericiler - TEORİ

Yumuşak Yol Vericiler - TEORİ Yumuşak Yol Vericiler - TEORİ 1. Gerilimi Düşürerek Yolverme Alternatif akım endüksiyon motorları, şebeke gerilimine direkt olarak bağlandıklarında, yol alma başlangıcında şebekeden Kilitli Rotor Akımı

Detaylı

Doğru Akım (DC) Makinaları

Doğru Akım (DC) Makinaları Doğru Akım (DC) Makinaları Doğru akım makinaları motor veya jeneratör olarak kullanılabilir. Genellikle DC makinalar motor olarak kullanılır. En büyük avantajları hız ve tork ayarının kolay yapılabilmesidir.

Detaylı

ASENKRON MOTORLARIN KISA TANITIMI. Bu bölümde kısaca motorlar ve kullanılan terimler tanıtılacaktır.

ASENKRON MOTORLARIN KISA TANITIMI. Bu bölümde kısaca motorlar ve kullanılan terimler tanıtılacaktır. ASENKRON MOTORLARIN KISA TANITIMI Bu bölümde kısaca motorlar ve kullanılan terimler tanıtılacaktır. MOTOR PARÇALARI 1. Motor Gövdesi 2. Stator 3. Stator sargısı 4. Mil 5. Aluminyum kafesli rotor 6.

Detaylı

ELEKTRİK MOTORLARI VE SÜRÜCÜLER ELEKTRİK MOTORLARINDA DENETİM PRENSİPLERİ

ELEKTRİK MOTORLARI VE SÜRÜCÜLER ELEKTRİK MOTORLARINDA DENETİM PRENSİPLERİ BÖLÜM 2 ELEKTRİK MOTORLARINDA DENETİM PRENSİPLERİ 2.1.OTOMATİK KONTROL SİSTEMLERİNE GİRİŞ Otomatik kontrol sistemleri, günün teknolojik gelişmesine paralel olarak üzerinde en çok çalışılan bir konu olmuştur.

Detaylı

ELEKTRĐK MOTORLARI ve SÜRÜCÜLERĐ DERS 01

ELEKTRĐK MOTORLARI ve SÜRÜCÜLERĐ DERS 01 DERS 01 Özer ŞENYURT Mart 10 1 DA ELEKTRĐK MAKĐNALARI Doğru akım makineleri mekanik enerjiyi doğru akım elektrik enerjisine çeviren (dinamo) ve doğru akım elektrik enerjisini mekanik enerjiye çeviren (motor)

Detaylı

ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ FİZİK II LABORATUVARI DENEY 2 TRANSFORMATÖRLER

ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ FİZİK II LABORATUVARI DENEY 2 TRANSFORMATÖRLER ELEKTRİK ELEKTROİK MÜHEDİSLİĞİ FİZİK LABORATUVAR DEEY TRASFORMATÖRLER . Amaç: Bu deneyde:. Transformatörler yüksüz durumdayken giriş ve çıkış gerilimleri gözlenecek,. Transformatörler yüklü durumdayken

Detaylı

AŞIRI AKIM KORUMA RÖLELERİ Trafolarda Meydana Gelen Aşırı Akımların Nedenleri

AŞIRI AKIM KORUMA RÖLELERİ Trafolarda Meydana Gelen Aşırı Akımların Nedenleri Koruma Röleleri AŞIRI AKIM KORUMA RÖLELERİ Trafolarda Meydana Gelen Aşırı Akımların Nedenleri Trafolarda meydana gelen arızaların başlıca nedenleri şunlardır: >Transformatör sargılarında aşırı yüklenme

Detaylı

ÜÇ-FAZ SENKRON JENERATÖRÜN AÇIK DEVRE VE KISA DEVRE KARAKTERİSTİKLERİ DENEY 324-04

ÜÇ-FAZ SENKRON JENERATÖRÜN AÇIK DEVRE VE KISA DEVRE KARAKTERİSTİKLERİ DENEY 324-04 ĐNÖNÜ ÜNĐERSĐTESĐ MÜHENDĐSĐK FAKÜTESĐ EEKTRĐK-EEKTRONĐK MÜH. BÖ. ÜÇ-FAZ SENKRON JENERATÖRÜN AÇIK DERE E KISA DERE KARAKTERİSTİKERİ DENEY 4-04. AMAÇ: Senkron jeneratör olarak çalışan üç faz senkron makinanın

Detaylı

EGE ÜNİVERSİTESİ ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ EMO İZMİR ŞUBESİ İÇİN

EGE ÜNİVERSİTESİ ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ EMO İZMİR ŞUBESİ İÇİN EGE ÜNİVERSİTESİ ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ EMO İZMİR ŞUBESİ ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLERİ İÇİN SMM DERS TAMAMLAMA KURSU YÜKSEK GERİLİM TEKNİĞİ ELEKTRİK MAKİNELERİ ENERJİ DAĞITIMI 06 Ocak-15

Detaylı

9. Güç ve Enerji Ölçümü

9. Güç ve Enerji Ölçümü 9. Güç ve Enerji Ölçümü Güç ve Güç Ölçümü: Doğru akım devrelerinde, sürekli halde sadece direnç etkisi mevcuttur. Bu yüzden doğru akım devrelerinde sadece dirence ait olan güçten bahsedilir. Sürekli halde

Detaylı

ERCİYES ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ENERJİ SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ENERJİ SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ LABORATUARI

ERCİYES ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ENERJİ SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ENERJİ SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ LABORATUARI ERİYES ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ENERJİ SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ENERJİ SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ LABORATUARI DENEY FÖYÜ DENEY ADI KOMPANZASYON DENEYİ DERSİN ÖĞRETİM ÜYESİ DENEYİ YAPTIRAN

Detaylı

Doğru Akım Makinalarının Yapısı

Doğru Akım Makinalarının Yapısı Doğru Akım Makinalarının Yapısı 4 kutuplu Doğru Akım Makinasının kesiti Kompanzasyon sargısı Alan (uyartım,ikaz) sargısı Yardımcı kutup Ana kutup Yardımcı kutup sargısı Rotor dişi Rotor oluğu Hava aralığı

Detaylı

23. ÜNİTE DOĞRU VE ALTERNATİF AKIM JENERATÖRLERİ

23. ÜNİTE DOĞRU VE ALTERNATİF AKIM JENERATÖRLERİ 23. ÜNİTE DOĞRU VE ALTERNATİF AKIM JENERATÖRLERİ KONULAR 1. DİNAMONUN ÇALIŞMA PRENSİBİ VE ÇEŞİTLERİ 2. ALTERNATÖR, ÇALIŞMA PRENSİBİ VE ÇEŞİTLERİ 23.1 DİNAMONUN ÇALIŞMA PRENSİBİ VE ÇEŞİTLERİ 23.1.1Dinamoların

Detaylı

GARANTİ KARAKTERİSTİKLERİ LİSTESİ 132/15 kv, 80/100 MVA GÜÇ TRAFOSU TANIM İSTENEN ÖNERİLEN

GARANTİ KARAKTERİSTİKLERİ LİSTESİ 132/15 kv, 80/100 MVA GÜÇ TRAFOSU TANIM İSTENEN ÖNERİLEN EK-2 1 İmalatçı firma 2 İmalatçının tip işareti 3 Uygulanan standartlar Bkz.Teknik şartname 4 Çift sargılı veya ototrafo Çift sargılı 5 Sargı sayısı 2 6 Faz sayısı 3 7 Vektör grubu YNd11 ANMA DEĞERLERİ

Detaylı

ELEKTRİK MAKİNELERİ (MEP 112) Yazar: Yrd. Doç. Dr. Mustafa Turan S1

ELEKTRİK MAKİNELERİ (MEP 112) Yazar: Yrd. Doç. Dr. Mustafa Turan S1 ELEKTRİK MAKİNELERİ (MEP 112) Yazar: Yrd. Doç. Dr. Mustafa Turan S1 SAKARYA ÜNİVERSİTESİ Adapazarı Meslek Yüksekokulu Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi ne aittir. "Uzaktan

Detaylı

ÖZGÜR Motor & Generatör

ÖZGÜR Motor & Generatör DAHLENDER MOTOR Statora sargılarının UVW ve XYZ uçlarından başka, sargı ortalarından uçlar çıkararak ve bunların bağlantıları yapılarak çift devir sayısı elde edilir. Bu bağlantı yöntemine, Dahlender bağlantı

Detaylı

ELEKTROMEKANİK KUMANDA SİSTEMLERİ ÖRNEK UYGULAMALAR

ELEKTROMEKANİK KUMANDA SİSTEMLERİ ÖRNEK UYGULAMALAR ELEKTROMEKANİK KUMANDA SİSTEMLERİ ÖRNEK UYGULAMALAR PROBLEM 1: 3 Fazlı Bir Asenkron Motoru Kesik Kesik Çalıştırmak Çalışma Şekli : Kumanda devresindeki start butonuna basıldığında M kontaktörünün bobinine

Detaylı

Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Ders Notları

Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Ders Notları 10. MOTORLARIN FRENLENMESİ Durdurulacak motoru daha kısa sürede durdurmada veya yükün yer çekimi nedeniyle motor devrinin artmasına sebep olduğu durumlarda elektriksel frenleme yapılır. Kumanda devrelerinde

Detaylı

ERCİYES ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİKFAKÜLTESİ ENERJİ SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ENERJİ SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ LABORATUARI

ERCİYES ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİKFAKÜLTESİ ENERJİ SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ENERJİ SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ LABORATUARI ERCİYES ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİKFAKÜLTESİ ENERJİ SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ENERJİ SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ LABORATUARI DENEY FÖYÜ DENEY ADI KONTROL KUMANDA ELEMANLARI DENEYİ DERSİN ÖĞRETİM ÜYESİ DENEYİ

Detaylı

Elektropnömatik Sistemlerin Programlanabilir Denetleyiciler ile kontrolü

Elektropnömatik Sistemlerin Programlanabilir Denetleyiciler ile kontrolü Elektropnömatik Sistemlerin Programlanabilir Denetleyiciler ile kontrolü Dersin Amacı Pnömatik sistemlerde kullanılan elektrik kumanda elemanlarını tanıtmak. Kumanda elemanları ve pnömatik valfleri kullanarak

Detaylı

ELEKTRİK ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ ELEKTRİKLİ EV ALETLERİNDE A.C. MOTORLAR 522EE0094

ELEKTRİK ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ ELEKTRİKLİ EV ALETLERİNDE A.C. MOTORLAR 522EE0094 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI ELEKTRİK ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ ELEKTRİKLİ EV ALETLERİNDE A.C. MOTORLAR 522EE0094 Ankara, 2011 Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim

Detaylı

ELEKTRİK MAKİNELERİ (MEP 112) Yazar: Yrd. Doç. Dr. Mustafa Turan S1

ELEKTRİK MAKİNELERİ (MEP 112) Yazar: Yrd. Doç. Dr. Mustafa Turan S1 ELEKTRİK MAKİNELERİ (MEP 112) Yazar: Yrd. Doç. Dr. Mustafa Turan S1 SAKARYA ÜNİVERSİTESİ Adapazarı Meslek Yüksekokulu Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi ne aittir. "Uzaktan

Detaylı

ÜÇ FAZLI ASENKRON SİNCAP KAFESLİ TAM KAPALI IEC ELSAN Elektrik San. ve Tic. A.Ş.

ÜÇ FAZLI ASENKRON SİNCAP KAFESLİ TAM KAPALI IEC ELSAN Elektrik San. ve Tic. A.Ş. KAT.NMXF.12.11 FRENLİ ELEKTRİK MOTORLARI ÇİFT HIZLI FRENLİ ELEKTRİK MOTORLARI ÜÇ FAZLI ASENKRON SİNCAP KAFESLİ TAM KAPALI IEC 90-200 ELSAN Elektrik San. ve Tic. A.Ş. www.elsanas.com.tr Etiler Mah. 1458.

Detaylı

AKTÜATÖRLER Elektromekanik Aktüatörler

AKTÜATÖRLER Elektromekanik Aktüatörler AKTÜATÖRLER Bir sitemi kontrol için, elektriksel, termal yada hidrolik, pnömatik gibi mekanik büyüklükleri harekete dönüştüren elemanlardır. Elektromekanik aktüatörler, Hidromekanik aktüatörler ve pnömatik

Detaylı

MA İNAL NA ARI A NDA ELE E K LE TRİK

MA İNAL NA ARI A NDA ELE E K LE TRİK 3.0.01 KALDIRMA MAKİNALARINDA ELEKTRİK DONANIMI VE ELEKTRİK MOTORU SEÇİMİ Günümüzde transport makinalarının bir çoğunda güç sistemi olarak elektrik tahrikli donanımlar kullanılmaktadır. 1 ELEKTRİK TAHRİKİNİN

Detaylı

BİR FAZLI ASENKRON MOTORLARIN ÇEŞİTLERİ, YAPISI VE ÇALIŞMA PRENSİBİ

BİR FAZLI ASENKRON MOTORLARIN ÇEŞİTLERİ, YAPISI VE ÇALIŞMA PRENSİBİ BİR FAZLI ASENKRON MOTORLARIN ÇEŞİTLERİ, YAPISI VE ÇALIŞMA PRENSİBİ Genellikle üç fazlı alternatif akımın bulunmadığı yerlerde veya küçük güçlü olduklarından işyerlerinde bir fazlı kolon hattına bağlanırlar

Detaylı

ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI GÜÇ SİSTEMLERİNDE HARMONİKLER VE FİLTRELEMELERİN İNCELENMESİ

ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI GÜÇ SİSTEMLERİNDE HARMONİKLER VE FİLTRELEMELERİN İNCELENMESİ ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI EMO ANKARA ŞUBESİ İÇ ANADOLU ENERJİ FORUMU GÜÇ SİSTEMLERİNDE HARMONİKLER VE FİLTRELEMELERİN İNCELENMESİ EMO ŞUBE : KIRIKKALE ÜYE : Caner FİLİZ HARMONİK NEDİR? Sinüs formundaki

Detaylı

4.4. Gerilim Kararlılığının Temel Geçici Hal Durumu

4.4. Gerilim Kararlılığının Temel Geçici Hal Durumu 49 4.4. Gerilim Kararlılığının Temel Geçici Hal Durumu Đletim sistemine bağlı bir asenkron motorun şekil (4.3.b) ' deki P-V eğrileriyle, iletim sisteminin P-V eğrilerini biraraya getirerek, sürekli hal

Detaylı

4. ÜNİTE ALTERNATİF AKIMDA GÜÇ

4. ÜNİTE ALTERNATİF AKIMDA GÜÇ 4. ÜNİTE ALTERNATİF AKIMDA GÜÇ KONULAR 1. Ani Güç, Ortalama Güç 2. Dirençli Devrelerde Güç 3. Bobinli Devrelerde Güç 4. Kondansatörlü Devrelerde Güç 5. Güç Üçgeni 6. Güç Ölçme GİRİŞ Bir doğru akım devresinde

Detaylı

RAYLI SİSTEMLER TEKNOLOJİSİ

RAYLI SİSTEMLER TEKNOLOJİSİ T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI RAYLI SİSTEMLER TEKNOLOJİSİ RAYLI SİSTEM ARAÇLARINDAKİ ELEKTRİK MOTORLARI VE KONTROLÜ Ankara, 2013 Bu modül mesleki ve teknik eğitim okul kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim

Detaylı

ELEKTRİK MAKİNELERİ (MEP 112 (ELP211) ) Yazar: Yrd. Doç. Dr. Mustafa Turan S1

ELEKTRİK MAKİNELERİ (MEP 112 (ELP211) ) Yazar: Yrd. Doç. Dr. Mustafa Turan S1 ELEKTRİK MAKİNELERİ (MEP 112) Yazar: Yrd. Doç. Dr. Mustafa Turan S1 SAKARYA ÜNİVERSİTESİ Adapazarı Meslek Yüksekokulu Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi ne aittir. "Uzaktan

Detaylı

Asenkron Motor Analizi

Asenkron Motor Analizi Temsili Resim Giriş Asenkron motorlar, neredeyse 100 yılı aşkın bir süredir endüstride geniş bir yelpazede kulla- Alperen ÜŞÜDÜM nılmaktadır. Elektrik Müh. Son yıllarda, FİGES A.Ş. kontrol teknolojilerinin

Detaylı

BÖLÜM 1. ASENKRON MOTORLAR

BÖLÜM 1. ASENKRON MOTORLAR İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...iv GİRİŞ...v BÖLÜM 1. ASENKRON MOTORLAR 1. ASENKRON MOTORLAR... 1 1.1. Üç Fazlı Asenkron Motorlar... 1 1.1.1. Üç fazlı asenkron motorda üretilen tork... 2 1.1.2. Üç fazlı asenkron motorlara

Detaylı