-~-- -_ ~... MA Z 1. Dr. Mahir EKiCi Orman Yüksek Mühendisi ORMANCILIK ARAŞTIRMA. ENSTİTÜSÜ YA YINLARI Muhtelif Yayınlar Serisi No : 35

Transkript

1 -~-- -_ ~... MA Z 1 Dr. Mahir EKiCi Orman Yüksek Mühendisi ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ YA YINLARI Muhtelif Yayınlar Serisi No : 35

2 Yayın Kurulu Başkan Or. Yük. Müh. Sıtkı UGURLU Üye Üye : Or. Yük. Müh. Tuncer SÖZEN : Or. Yük. Müh. Erdoğan ÖZER Editör : İsmail GENÇTÜRK ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜGÜ P.K. 24 Bahçelievler - TÜRKİYE Ankara

3 ÖN SÖZ Memleketimizin çeşitli bölgelerinde mazı istihsali yapılmakta ve çok sayıda orman köylümüz konu ile ilgili bulunmaktadır. Bu broşür, daha bol ve devamlı mazı ürünü elde etmek için bu alanda çalışanlara yardımcı olmak amacıyla hazırlanmıştır. Broşürün ilgililere yararlı olmasını dilerim. ANKARA, Haziran 1976 Dr. Mahir EKİCİ ı

4 ı. GİRİŞ Mazı, içerisinde tanen bulunan ve bu nedenle de eski tarihlerden beri tıpta Vie sanayide kullanılan kıymetli bir orman tali urunumüzdür. Elde edilen mazının önemli bir bölümü dünyanın birçok ülkelerine ihraç edilerek memleketimize döviz' sağlanmaktadır. Ayrıca mazı istihsali işinde çalışcan orman köylüleri efe bu yoldan bir kazanç eld-e etmektı2dirler. Mazının gerek istihsalinde, gerıs..kse değerlendirilme3inde birçok aksaklıklar görülmektedir. Bunların başında mazı meşesi ormanlannın çeşitli olumsuz müdahalelerle tahrip edilme;3-i gelmektedir. Bugün Türkiye'de normal kuruluşta bir mazı msşe.,i meşçeresi görme olanağı hemen hemen yoktur. Diğer taraftan mazıyı meydana getiren böceğin hayatı ve buna bağlı olarak mazının nasıl geliştiği iyi bilinmediğind:en, istihsal işi tekniğine uygun biçimde yapılmamaikta ve bu durum ürün kaybına yol açmaktadır. Daha bo] ve devamlı mazı ürünü elde etme olanaklarını belirlemek amacıyla, konu Ormancılık Araştırma Enstitüsünceı bir araştırma projesi olarak ele alınm:iştır. Çalışmanın sonunda yayınlanan «Andricus (CynipıJ,) gallaetinctoriae COlivier) CMazı Arısı)» isimli teknik bültende, elde edilen bulgular ayrıntılı olarak açıklanmıştır. 3

5 Mazının gelişmesi, ürünü çoğaltına olanakları, i stihsal zamanı vıs tekniğine ilişkin uygula mada.bilinmesi gerekli pratik bilgllerin özet olarak bu broşürde açıklanmasına çalışılacaktır. 2. MAZI 2.1 Mazımn GeHşmesi Mazı, mazı ansı disnilen böceğin, meşe tomurcuk larma bıraktığı yumurtadan çıkan kurdun YttıPtı ğı etki sonucu meydana gelmektedir. Gelişmekte olan mazı k!esildiği zaman orta, klsmında mutlaka bir adet kurt bulunduğu görülür (Resim 1). Böcek burada büyürussini tamamlayarak arı haline gelir vıe bir delik açarak 'mazıyı terk <eder (Resim 2). Mazının m,~ydanaı gelmesi ancak bu böceğin ormanda varlığı ile mümkündür. Resim 1. Mazı arısının kurdu. 4

6 Resim :2. Mazı ve mazı arısı. İklime ve denizden yüksekliğe bağlı olarak, mazı, Haziran ortal3ı - Temmuz başından sonra belirm.sye' başlar. Gelişme devresinin başlangıcında çivit renginde olan mazı büyüdükçe yeşil ve beyaz bir renge dönüşmektedir. Yağınura maruz kalanlar ise sarımsı kırmızı ile açık kırmızımtrak kahverengi bir renk almaktadır. Mazımn gelişmesi ortalama iki aylık bir süre içsrisinde tamamlanmaktadır. 2 2 Mazmın Türkiye'de Bulunduğu Yerler Mazı arısının yayılış alanına paralel olarak memleketimizde mazı Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Akdeniz, Ege, Marmara ve İç Anadolu Bölgelerindeki mıs şe ormanlarında meydana gıelmektedir. En kaliteli mazılar Güneydoğu Anadolu Bölgesi ormanlarından elde edilmektedir. 5

7 2.3 Mazı Ürününü Çoğaltına Olanakları Mazı verimi ağaçtan ağaca değişmektedir. Yaptığ1mız tersbitlen:ı göre genellikle boylu ve tacı geniş meşeler üze:rinde daha fazla mazı meydana gelmektedir. Bu nedenle mazı meşesi ormanlarının korunması ile kuşkusuz daha fazla mazı ürünü elde etmek mümkün olacaktır. Alınacak bazı diğer tedbirlerl!e mazı verimini arttırma.:ı~ kabildir. Bu amaçla mazı meşehi ormanlarının korunması yanında, mazıyı meydana getiren arının çoğalması üzerinde de durmak gerekmektedir. Nitekim bütün şartlar elverişli ollsa bile, ormanda mazı arısının bulunmaması halinde kesinlikle mazı elde edilmemektedir. Memlekt::timizin bazı yörelerinct3 mazılar.erken taplanmakta ve küçük toplanan 1 bu mazılar içeris.indeki böcek gelişmesini tamaınlayamadığmdan, bunlardan mazı arısı çıkmamaktadır. Bazı yö.r:elerdıe mazı zamanında toplansa da ürünün ormandan hemen uzaklaştırılması sonucu arılar çoğu kez tüccarlarm mağazalarında çikarak ormana dönemernekte ve buna bağlı olarak da mazı verimi arz,almaktadır. Bu sakıncaların önüne geçmek için mazıların, arılarm çıkmasına kadar ağaç üzerinde bekletilmes-i düşünülebilirse de, bu kez geç. toplanma nedeniyle kalitıelerinin yağmur etkisiyle bozulmaısı sözkonusudur. Yukarı'da açıklanan durumlar gözönünde tutularak, zaınanında toplanan mazıların orman içinde veya kenannda hazırlanacak basit çardak veya sandukalarda Ekim ayının başına kadar bekletilme:gi, hem kurumlarını sağlamakta hem 6

8 de çıkan arıların ormana dönmesi mümkün ol.., maktadır eresim 3, 4). Yaptığımız denemejet Resim 3. Mazılann ku.:utulduğu basit çardak. Resim 4. M azılann kurutulması için bazırlannuş basit s:mduka.

9 bu yöntemle mazı veriminin % 108 e kadar arttırılabileceğini göstermiştir. Çardaklarda bekletilen mazılardan toplu ca çıkan arıları çevrede bulunan kuş ve karıncalar kolaylıkla topladığı için, bunlara karf)l. tedbir alma k ge:rekmektedir. 2 4 İs tihs~l Zamadı:. ve Tekniği Mazılann uygun zamanda toplanması büyük önem taşımaıktadır. ]s.tihsalin erken ve mazılar küçük iken yapılması büyük ölçüde servet kaybına yolaçm9jktadır. Örneğin, 20 mm çapa ulaşmadan 10 mm çapında iken mazının toplanması halinde ağırlık bakımından üründe 8 misli bir aza1ma olmaktadır. Diğer taraftan :erken toplanan mazılardan genıellikle arılar çıkmamakta ve buna bağlı olarak da sonraki yıllarda verim azalmaktadır. Yukanda belirtilen hususlar dikkate alınarak, mazıların yeşil ya da b8yaz renk alıdığı de:vrede toplanmaısı uygun olmaktadır. Bu bakımdan istihsalin Ağustos ayinın ı.s.on haftası içerisindie yapılması amaca. uygun düşecektir. Toplanılan mazılar, orman içinde veya kenarında hazırlanımj,ş, yağınura karşı üzerieri plaı3.tikle örtülmüş basit çardak veya sandukalarda arılar çıkıncaya kadar bekletilmelidir. Mazılar genellikle yerden ya da ağaca çıkılarak elle toplanmaktadır. Güne.ydoğu Anadolu Bölgesinde boylu ağaçlardaki mazılar yöresel 8

10 Resim 5: Mazınn eelakla toplanması, adı «Celak» olan ucu kancalı bir sırılda toplanmaktadır (Resim 5). İstihsalin el11a ve ula.şılamayan yerlerde eelakla yapılmaı3.ı uygun olmaktadır. Celakla mazının, toplanması sırasında ağacın sürgünleri de kopanldığından bu gereçten ancak zorunlu hallerde yararlanılmalıdır. 2.5 Mazı Ticareti : İstihsal edilen mazıların büyük bir bölümü ihraç edilmekte, bir k:ıı3mı da iç tüketirnde kul- 9

11 lanılmaktadır. Bugüna kadar mazılann belirli bir st::tndarda göre piyasaya sunulmamış olması nedeniyle mazının değerlendirilmeisinde aksakliklar olmakta, alıcı ülkelerin 13ık s'ı.k şikayetleri ile karşılaşılmaktadır. Bunlar dikkate alınarak Türk Stand::trdları Enstitüsü CTSE) tarafından «Mazı Standardı» hazırlanmıştır. Adı geçen standardın yakın bir gı&lecekte mecburi yürürlüğe konulması beklenmektedir. Böylece mazı ürününü daha iyi değerlendir'me olanakları elde edilmiş olacaktır. Standardda kalite ısınıfları ve bunlar içerisinde bulunabilecek azami yabancı madde ve küçük mazı oranları belirlenmiştir. Böylece standardına uygun olarak hazırlanacak mazı partileri dış ülkelerde bugünkünden daha iyi şekilde değerlendirilebilecektir. Mazı ürününü çoğaltma yolları bilindiğinıe göre, yukarda açıklanan yöntemlero de uymak kaydıyla mazı istihsalinde çalışanların daha iyi bir geçim kaynağı elde etmeleri mümkün olacaktı1r. 2.6 Mazmın KuHamş Yerleri Mazı özellikle içerisindeı bulunan tanen rie 'deniyk:\ insanlar tarafından 7000 yıldan beri çeşitli şekillerde kullanılmaktadjr. Tıpta; diyare, dahili kanamalar, tüberküloz, nefrit, cinsel organların iltihaplı hastalıkları, saç dökülmesi, bazı Zlehirlenmeler, frengi, sinir zaafiyeti, kaşmtı, ülser, hemoroid gibi hastalık ların. tedavisi için hazırlanan ilaçlarda ma:iıdan yararlanılmaktadır. Ayrıca saç boyası, kundura ı lo

12 mürekkep, çivit imali, boya sanayiinde boyası, debagatta, şarapların renklerinin berraklaştınlmasında, plastik sanayiinde ve daha birçok alanlarda mazıdan faydalanılmaktadır. 3. SONUÇ Mazı çeşitli alanlarda kullanılan kıymetli bir tali orman ürünümüzdür. Mazının gerek istih:salinde ve gerek:;e değerlendirilmesinde birçok aksaklıklar görülmektedir. Bunları gidermek, daha bol ve devamlı ürün elde etmek için uygulamada aşağıdaki hususların yerine getirilmesinde zorunluluk va,rdır. 1) Mazının erken toplanması hem servet kaybına hem de içerisinde bulunan mazıyı meydana getiren böceğin gelişmemesine yol açmaktadır. Bu nedenle mazı Ağustos ayının son haftasından önce toplanılmamalıdır. 2) Toplanan mazılann, içerisinde bulunan arıların çıkmaısına kadar ormanda hazırlanacak basit çardak ya da çıtalardan yapılmış sandukalar içerisinde bekletilmesi gerekmektedir. Ancak bu yolla daha bol ve devamlı mazı ürünü elde etmek mümkün olabilmektedir. Bu bakımdan toplamlan lll!azl'lar Ekim ayından önce orman dışına çıkarılınamalıdır. 3) Mazı m eş esi ormanlarmn tahrib i, m azı ürününün azalmasına yol açmaktadır. Meşe ormanlanmızın korunması ve imarı ile daha fazla mazı elde etmek mümkün ola;caktır. ll