ESKÝÞEHÝR SÝVÝL TOPLUM KURULUÞLARI. ve KAMU HÝZMETLERÝ REHBERÝ

Transkript

1 SÝVÝL TOPLUM KURULUÞLARI ve KAMU HÝZMETLERÝ REHBERÝ

2 SÝVÝL TOPLUM KURULUÞLARI ve KAMU HÝZMETLERÝ REHBERÝ Hazýrlayanlar Köksal BÜYÜK Esra YALÇIN Ali Rýza KILABAZ Editör Deniz Tekin Görsel Yönemen Gökhan Koç Grafik Tasarým Yeliz Yýldýz Genel Yapým Endülüjans Ýçerik Hizmetleri Baský & Cilt Milsan Basým Sanayi A.Þ. Muammer Aksoy Cad. Milsan Çýkmazý Sefaköy Ýstanbul Tel: Baský Ocak 2008

3 SÝVÝL TOPLUM KURULUÞLARI ve KAMU HÝZMETLERÝ REHBERÝ

4 SÝVÝL TOPLUM KURULUÞLARI ve KAMU HÝZMETLERÝ REHBERÝ Tepebaþý Belediyesi Baþkaný Dr. M. Tacettin Sarýoðlu ÖNSÖZ Ekonomik ve sosyal yönden geliþmiþ, yönetimde katýlýmcýlýðý benimsemiþ, insan hak ve hürriyetleri konusunda ilerlemiþ ve çaðdaþ medeniyetler seviyesine yükselmiþ ülkelerde STK'lar çok önemli bir yere sahiptir. Hatta bir ülkenin bu saydýðýmýz niteliklere sahip olup olmadýðýnýn en önemli göstergelerinden birisi STK'lardýr. STK'lar vatandaþlarýn belli düþünce ve amaçlar etrafýnda örgütlenmesiyle oluþur ve her bir sivil toplum kuruluþu halkýn farklý bir ihtiyacýna cevap verir. Halk, STK'lar yoluyla örgütlü bir güç oluþturarak yerel ve ulusal yönetimlere dolaylý bir katýlým saðlayarak gerekli hizmeti daha kolay ve daha verimli þekilde alýr. STK'lar olmasaydý vatandaþlar sesini yeterince duyuramazdý. -[ 4 ]-

5 STK'lar sadece vatandaþlarýn gerekli hizmeti almasý veya haklarýný elde etmesi noktasýnda deðil çok daha geniþ bir yelpazede etkili olur. Çýkarýlacak yasalardan bir bölgeye yapýlacak yatýrýmlara, iç politikadan dýþ politikaya kadar birçok alanda toplumun düþüncesini gerekli mercilere ulaþtýrýr. Böylece her türlü sosyal ve siyasal uygulamaya katký saðlar. STK'larýn mutlaka yaþatýlmasý ve yaygýnlaþtýrýlmasý gerekir. Halkýmýz STK'lara üye olmalý ve bu kuruluþlarýn etkin olmasýný saðlamalýdýr. Biz bu sebeple ilimiz ve ülke genelinde faaliyet gösteren STK'larýn adlarýný, adreslerini, telefonlarýný ve yöneticilerini içeren bir rehber hazýrlamayý gerekli gördük ki vatandaþlarýmýz istediði STK'ya kolaylýkla ulaþabilsin ve STK'larla iþbirliði yapabilsinler. Bu kitapta STK'larla ilgili bilgilerin yanýnda kamu kurum ve kuruluþlarýndan hangi hizmet nasýl alýnýr sorusuna cevap veren bir kamu hizmeti rehberi de yer almaktadýr. Halkýmýz ve STK'lar bu rehbere bakarak hangi hizmeti hangi kamu kurumun verdiðini ve bu hizmeti alabilmek için hangi þartlarýn gerekli olduðunu görecektir. Dolayýsýyla hizmet alýrken herhangi bir sýkýntý yaþamayacaktýr. Tepebaþý Belediyesi olarak bu rehberi halkýmýzýn hizmetine sunuyoruz. Rehberin hazýrlanmasýnda emeði geçen arkadaþlarýma teþekkür ediyorum. Halkýmýzýn bu rehberden çok faydalanacaðýný düþünüyorum. Amacýmýz halkýmýza her alanda hizmet etmektir. Biz, sizin için varýz ve sizin mutluluðunuz için çalýþýyoruz. Dr. M. Tacettin Sarýoðlu -[ 5 ]-

6 ÝÇÝNDEKÝLER I. BÖLÜM SÝVÝL TOPLUM KURULUÞLARI GÝRÝÞ TÜRKÝYE'DE SÝVÝL TOPLUM KURULUÞLARININ TARÝHSEL GELÝÞÝMÝ TÜRKÝYE'DE STK'LARIN ÝHTÝYAÇLARI VE KARÞILAÞTIÐI SORUNLAR TÜRKÝYE'DE STK'LAR ve YEREL YÖNETÝMLERLE ÝLÝÞKÝSÝ BELEDÝYE- SÝVÝL TOPLUM KURULUÞLARI ÝÞBÝRLÝÐÝ ANKET ÇALIÞMASI SONUÇ II. BÖLÜM STK ÝLETÝÞÝM BÝLGÝLERÝ DEKÝ SÝVÝL TOPLUM KURULUÞLARI ULUSAL SÝVÝL TOPLUM KURULUÞLARI III. BÖLÜM HÝZMET REHBERÝ ASKER AÝLESÝ YARDIMI BEYANNAME A- EMLAK VERGÝSÝ B- ÇEVRE TEMÝZLÝK VERGÝSÝ C- EÐLENCE VERGÝSÝ D- ÝLAN VE REKLÂM VERGÝSÝ E- HARCAMALARA KATILIM CMK (CEZA MUHAKEMESÝ KANUNU) A- AVUKAT TALEP ETME HAKKI B- KONUÞMAMA HAKKI C- GÖZETÝM SÜRESÝNCE YAKINLARINI ARAMA HAKKI D- SOMUT DELÝLLERÝN TOPLANMASINI TALEP ETME HAKKI E- ÝFADE ALMA VE SORGUDA YASAK USULLER DOÐALGAZ [ 6 ]-

7 5. ELEKTRÝK (TEDAÞ) ELEKTRÝK ABONELÝÐÝNÝN YAPILMASI ÝÇÝN ABONELÝÐÝN BAÞLANGICI VE ABONELÝÐÝN SONA ERDÝRÝLMESÝ SAYAÇ ARIZALARI ABONENÝN ÞÝKÂYETÝ, TEÞEKKÜL VEYA ÞÝRKETÝN BÝLDÝRÝSÝ ELEKTRÝK FATURALARININ ÖDENMESÝ KAÇAK ELEKTRÝK KULLANIMI EMEKLÝ SANDIÐI A- EMEKLÝ AYLIÐI BAÐLANMASI ÝÇÝN KURUMLARDAN ÝSTENEN BELGELER: B- EMEKLÝ AYLIÐI ALMAKTA ÝKEN VEFAT EDEN KÝÞÝLERÝN DUL VE YETÝMLERÝNDEN ÝSTENEN BELGELER: C- SANDIK ÝÞTÝRAKÇÝSÝ ÝKEN VEFAT EDEN KÝÞÝLERÝN DUL VE YETÝMLERÝNDEN ÝSTENEN BELGELER: D- DUL VE YETÝM AYLIÐI ALMAKTA ÝKEN EVLENEN EÞ, KIZ YETÝM VE ANNEDEN EVLENME ÝKRAMÝYESÝNE ESAS TEÞKÝL ETMEK ÜZERE ÝSTENEN BELGELER: E- BORÇLANMA ÝÞLEMLERÝ ÝÇÝN ÝSTENEN BELGELER: F- SAÐLIK KARNESÝ ÝÞLEMLERÝ ÝÇÝN ÝSTENEN BELGELER: G SAYILI KANUNA GÖRE YAÞLILIK AYLIÐI TALEBÝNDE BULUNAN 65 YAÞINI DOLDURMUÞ TÜRK VATANDAÞLARINDAN ÝSTENEN BELGELER: H SAYILI KANUNA GÖRE AYLIK BAÐLANMASI TALEBÝNDE BULUNAN 65 YAÞINI DOLDURMAMIÞ MALUL VEYA SAKAT OLAN TÜRK VATANDAÞLARINDAN ÝSTENEN BELGELER: ÝMAR A- ÝMAR BÝLGÝ FORMU ÝÞLEMLERÝ B- ÝMAR ÇAPI ÝÞLEMLERÝ C- KAMULAÞTIRMA D- SATIÞ E- TAKAS F- BAÐIÞ G- YAPI KULLANMA ÝZÝN BELGESÝ ÝÞLEMLERÝ H- BOÞ ARSALARLA ÝLGÝLÝ ÝÞLEMLER I- KAÇAK ÝNÞAATLARLA ÝLGÝLÝ ÝÞLEMLER J- EKSPERTÝZ RAPORU ÝÞLEMLERÝ K- ÝMAR AFFI ÝÞ VE ÝÞÇÝ BULMA A-KAYIT B- ÝÞÇÝ ARAYANLAR C- ÖZEL SEKTÖR ÖZÜRLÜ VE ESKÝ HÜKÜMLÜ ÇALIÞTIRMA ZORUNLULUÐU D- ÝÞSÝZLÝK SÝGORTASI HÝZMETLERÝ [ 7 ]-

8 9. MEZARLIK VE CENAZE ÝÞLEMLERÝ A- ÖLÜM B- KULLANIM HAKKI ALMAK NÝKÂH NÝKÂH ÝÞLEMLERÝ ÝÇÝN GEREKLÝ BELGELER NÝKÂH MUAMELESÝNDE DÝKKAT EDÝLECEK HUSUSLAR NÜFUS A- DOÐUM B- ÖLÜM C- NÜFUS CÜZDANI D- ULUSLARARASI AÝLE CÜZDANI E- NÜFUS KAYIT ÖRNEÐÝ PASAPORT A-PASAPORT MÜRACAAT B-REÞÝT OLMAYANLARIN PASAPORT ÝÞLEMLERÝ C-ONLÝNE PASAPORT MÜRACAATLARI D- PASAPORT ÇEÞÝTLERÝ POSTA VE TELGRAF A- HAVALE B- POSTA ÇEKÝ C- EFEKTÝF DÖVÝZ ÝÞLEMLERÝ RUHSAT A- ATEÞLÝ SÝLAHLAR RUHSATI B- ÝÞYERÝ AÇMA VE ÇALIÞMA RUHSATI C- YAPI RUHSATI SOSYAL GÜVENLÝK SU VE KANALÝZASYON TAPU TELEKOM TRAFÝK TÜKETÝCÝ HAKLARI VERGÝ DAÝRELERÝ [ 8 ]-

9 1. BÖLÜM SÝVÝL TOPLUM KURULUÞLARI -[ 9 ]-

10 -[ 10 ]-

11 GÝRÝÞ STK'larý, yerel yönetimlerde bireyin yönetime katýlýmýnýn saðlanmasý, kentlilik bilincinin geliþmesi, kentte yaþayanlarýn ortak ihtiyaçlarýnýn karþýlanmasý konusunda stratejik öneme sahiptir. Demokratikleþme sürecinde önemli bir yere sahip olan sivil toplum; Türkiye' de 1980 yýlýndan sonra kayda deðer geliþme göstermeye baþlamýþtýr. Bu çalýþma kapsamýnda öncelikle "STK'larýn yerel yönetimlerle iliþkisi Türkiye ve Avrupa'daki tarihsel geliþimi, Türkiye'de STK'larýn ihtiyaçlarý ve karþýlaþtýðý sorunlar" üzerinde durulmuþtur. Çalýþmalarýn ilerleyen aþamalarýnda Eskiþehir'de bulunan STK'larýndan rastgele seçilen 72 adedi ile yapýlan anket çalýþmasý sonuçlarýndan bazý örnekler yer almaktadýr. Bu araþtýrmanýn amacý, "Eskiþehir'deki STK'larý ile belediyeler arasýnda iþbirliði ne düzeydedir?" ve "Eskiþehir'deki STK'larýnýn katýlýmcýlýða inançlarý ile iþbirliði çabalarý arasýnda ne yönde bir iliþki vardýr?" sorularýna cevap aramaktýr. Çalýþmamýzýn son bölümünde ulusal ve yerel bazda faaliyet gösteren STK'lara ulaþmak için gerekli bilgileri içeren rehber çalýþmasý yer almaktadýr. -[ 11 ]-

12 1.TÜRKÝYE'DE SÝVÝL TOPLUM KURULUÞLARININ TARÝHSEL GELÝÞÝMÝ Kâr amacý gütmeyen sektör veya üçüncü sektör olarak da tanýmlanan STK'larý ülkemizde Osmanlý dönemine uzanan bir geçmiþe sahiptir. Yýllar öncesinin cemaatlerini bu günün dernekleri, esnaf loncalarýný günümüzün esnaf odalarý keza vakýflarý da bugünkü vakýflarýn geçmiþteki uygulamalarý olarak kabul edebiliriz. Türkçede kullanýlan sivil sözcüðü Latince "civis" kökünden türetilmiþtir, "yurttaþ veya kenttaþ" anlamýna gelmektedir. Sivil toplum ise yine Fransýzca' da ki "societe civilie" den gelmektedir. STK'larýn toplumsal hayatýn bütün alanlarýyla iliþkisinin tarihi, Türkiye için çok karmaþýk ve uzun bir süreç olmuþtur. Türkiye'de sivil toplum, gönüllülük kavramý ile birlikte geliþmiþtir. Osmanlý, Selçuklu ve Cumhuriyet dönemlerinde, kimi toplumsal hizmetler gönüllü kuruluþlarca yapýla gelmiþtir. Türkiye'de bugünkü eðitim ve saðlýktan sorumlu devlet kuruluþlarýnýn temelleri, Osmanlý döneminde kurulan vakýflara uzanýr. Anadolu'da oluþturulan STK'larýnýn tarihi çoðu kez ülke yönetimiyle iç içe olmuþ, bazý zamanlar yönetimin boþluklarýný doldurur hale gelmiþtir. Anadolu nüfusunun kozmopolit yapýsý, din ve etnik kimliklerinin çeþitliliði, merkezi idareyi, seçilmiþ ve atanmýþ yerel idarecilere, vakýflarýn kurulmasý için geniþ çaplý teþvikler vermeye yönlendirmiþtir. Böylelikle, halka yönelik hizmetler, Selçuklu ve Osmanlý döneminde, vakýf adý verilen kuruluþlarca saðlanmýþtýr. Ýslam kaynaklý yardým geleneði ve dini yapýsý ile harekete geçen vakýflar, yerel idarenin araçlarý olarak, merkezi idarenin yapamadýðý veya etkisiz kaldýðý durumlarda, toplumsal hizmetlerin yaný sýra, altyapý hizmetlerini de saðlamýþtýr. Osmanlý döneminin medrese, cemiyet ve tarikatlarý, o dönemin sivil unsurlarý olarak ortaya çýkmýþtýr. Medreselere kaynak saðlayan vakýflar, büyük ölçüde devletten baðýmsýz olarak geliþmiþtir. Þehirlerin temel ekonomik birimi olan loncalar, o dönemde devletten baðýmsýz iþlemiþ ve lonca yönetimini esnaf seçmiþtir. Türkiye'de vakýf ve loncalarla baþlayan toplumsal dayanýþma geleneði, toplumda önemli bir boþluðu doldurmuþtur. Resmi kayýtlara göre, 19. yüzyýl baþlarýnda 'den fazla vakýf olduðu bilinmektedir. 19. yüzyýla kadar, sivil toplum unsuru niteliðindeki medreseler, vakýflar ve loncalarýn, aþama aþama merkezi idarenin etkisine giriþine þahit olunmuþtur. Bu yapýlar, giderek baðýmsýz olma özelliklerini yitirmeye baþlamýþlardýr. Cumhuriyetin ilanýna kadar geçen dönemde, sivil toplum, modern unsurlarla biraz daha canlanmýþ olsa da, bu arada, merkezi yapý da güçlenerek sivil topluma aðýrlýðýný hissettirmiþtir. Özellikle siyasi partiler, basýn yayýn organlarý, dernekler, ekonomik gruplar, bankacýlýk sektörü, ticaret, hukuki ve idari düzenlemeler, sivil toplumun geliþmesine katkýda bulunan unsurlardýr. -[ 12 ]-

13 Günümüzde Vakýflar Genel Müdürlüðü'nün kayýtlarýna göre, Türkiye'deki vakýf sayýsý 4547'dir. Bu rakam, sosyal yardýmlaþma ve çevre alanlarýndaki vakýflarla, yeni kurulan vakýflarý da içermektedir. Dernekler Dairesi Baþkanlýðý tarafýndan Türkiye'de ki faal dernek sayýsý olarak belirtilmiþtir. Türkiye'deki STK'lar farklý alanlarda faaliyet göstermektedir. Bunlar arasýnda yoksulluðun giderilmesi, saðlýk hizmetleri, aile planlamasý, eðitim, çevre ve ekoloji, kültürel, etnik ve dini deðerlerin teþviki, mesleki ve profesyonel gruplarýn bir araya getirilmesi, kültür merkezleri, camiler, okullar ve nadiren hastanelerin kurulmasý için fon toplanmasý bulunmaktadýr. 2. TÜRKÝYE'DE STK'LARIN ÝHTÝYAÇLARI VE KARÞILAÞTIÐI SORUNLAR Toplumsal ve ekonomik konularda rol oynayan tüketici kurumlarýndan ortak amaç çevresinde insanlarý bir araya getiren hükümet dýþý topluluklar ( çevre, insan haklarý, hayýr kurumlarý gibi); dinsel topluluklardan yerel giriþimlere, gençlik kuruluþlarý ve aile birliklerine kadar insanlarýn dâhil olduklarý kuruluþlar, STK'larý olarak kabul edilmektedir. Bu kuruluþlar son yýllarda birtakým sorunlarýn çözümünde önemli bir rol üstlenmekte. Araþtýrma ve biliþim çalýþmalarýný etkin bir þekilde sürdürebilmek için uluslararasý kuruluþlar tarafýndan desteklenmektedir. Ancak bu kuruluþlarýn sýkýntý çektiði konularýn olduðu da bilinmektedir. Bu sýkýntýlarýn baþýnda bilgi, iletiþim ve iþbirliði ihtiyacýnýn olduðu tespit edilmiþtir. STK'larýn ortak sorunlarý olarak þunlar ortaya çýkmýþtýr: STK'larýn demokratik ve katýlýmcý bir toplumdaki yeri ve rolü anlaþýlamamaktadýr. Katýlýmcýlara göre, gerek toplum içinde gerekse STK'larýn kendi bünyelerinde STK'larýn amacý konusunda bir fikir birliði ve anlayýþ oluþmamýþtýr. Son yýllarda STK' larýn çeþitlenmesi ve hareketlenmesine raðmen hala ortak bir platform veya ortak sorunlarý, tecrübeleri paylaþýp ayný alanda çalýþanlarla ilgili bilgi ve tanýþýklýk saðlamaya yarayacak iletiþim kanallarý kurulmamýþtýr. Tecrübe, uzmanlýk ve desteðin; rehberlik, eðitim, basýn, veritabanlarý ve ortak bilgi noktalarý vasýtasýyla kurumsallaþmasý hala yeterli düzeye gelmemiþtir. Var olan giriþimler yetersiz veya geçicidir ve bu nedenle sürdürülebilirlik saðlanamamýþtýr. Eðitim, yayýnlar, web sayfalar ve çeþitli kurumlar tarafýndan desteklenen faaliyetler var; fakat henüz global/etraflý/stratejik bir yaklaþým bulunmamaktadýr. Faaliyette olan STK'larýn pek çoðunda tabandan gelen bir desteðin olmadýðý görülmektedir. STK'lar daha çok kiþilere baðlý olarak kurulmuþlar ve o kiþilerin liderliðinde yaþamaktadýrlar. Örgüt" sözcüðünün ve örgütlenmenin verdiði rahatsýzlýk nedeniyle toplumun örgütlenmeye karþý direnci vardýr. Bu sebepten katýlýmcýlýk kanallarý da kapanmýþtýr. -[ 13 ]-

14 STK'larýnýn çoðunda "sivillik" ve "toplumsal savunu" bilinci ve isteði mevcut deðildir. STK'larýn çoðunda demokratik bir yönetim yapýsý ve anlayýþý geliþmemiþtir. STK'larda kapasite eksikliði (personel, ofis, ekipman, vs) ileri düzeydedir. Kapasiteyi geliþtirmeye yönelik becerilerde de (iletiþim, proje hazýrlama, kaynak oluþturma, vs) eksiklikler vardýr ve her iki unsur birleþince bir kýsýr döngü oluþturmaktadýr. STK'lara yönelik olanaklarýn daha çok Ýstanbul'da toplandýðý, Anadolu'daki STK aktivitelerinin de çoðu kez Ýstanbul merkezli STK'larca yapýldýðý, bu çalýþmalarda da iþbirliði ve delegasyonda büyük STK'larýn Anadolu'daki küçüklerle çalýþmaya fazla istekli olmadýklarý görülmektedir. Bu Sorunlarýn aþýlmasý için þu çözümler gösterilebilir: Vatandaþlýk bilincinin geliþtirilmesi ve örgütlenme önündeki engellerin kaldýrýlmasý gerekmektedir. Bilgiye eriþim kolaylaþtýrýlmalýdýr. Yerel yönetimlerin oluþturacaklarý kent bilgi sistemleri internet aracýlýðý ile ulaþýlabilir olmalýdýr. Sivil, kamu ve özel giriþimin birbirlerinin etkinliklerinden haberdar olmasýný ve iþbirliðinin artmasýný saðlayacak platformlar oluþturulmalýdýr. STK'lar arasýnda yatay ve dikey iliþki ve iþbirliðine imkân verecek adýmlar atýlmalýdýr. Halk katýlýmýnýn, yerel yönetim iþleyiþiyle eþgüdüm içinde olabilmesi için, yerel yönetimler çeþitli yöntem ve yaklaþýmlarla katýlýmý teþvik etmelidirler. Yerel yönetimlerin halk tarafýndan finansal denetimini saðlayacak mekanizmalar geliþtirilmelidir. 3.TÜRKÝYE'DE STK'LAR ve YEREL YÖNETÝMLERLE ÝLÝÞKÝSÝ Yerel yönetimler, sorumluluk alanlarý oldukça geniþ olan kamu kurumlarýdýr. Önemli derecede mali ve beþeri kaynak kullanan belediyelerin bu kaynaklarý verimli kullanmalarý ve ürettikleri hizmetlerin kalite ve etkinliði, gerek kentlerin geliþimi ve gerekse kentlilerin taleplerinin karþýlanmasý açýsýndan büyük önem arz etmektedir. Yerel yönetimler demokrasinin halka en yakýn temas noktalarýndan biri olarak tanýmlanmaktadýr. Yerel yönetimler belirli periyotlarda STK'lardan ve muhtarlardan oluþan kent konseyini toplayarak kentin sosyal ve stratejik geliþiminde ortak kararlar alýrlar. Böylelikle demokratikleþme sürecinde kentlilerin yönetimde söz sahibi olmasý saðlanmaktadýr. Son yýllarda STK'larý, geleneksel devlet yönetiminin gerçekleþtiremediði projeleri de üstlenir hale gelmiþtir. Ayný durum yerel yönetimlerde de söz konusudur. Yerel yönetimler, STK'larý ve kent konseyleri ortak hedefler doðrultusunda birlikte çalýþarak yenilikçi hare- -[ 14 ]-

15 ketlerin öncüleridir. Günümüzde merkezi yönetim anlayýþý, yerini yönetiþim anlayýþýna býrakmýþtýr. Yönetiþim, örgütler, kurumlar ya da aktörler arasýnda karþýlýklý baðýmlýlýk esasýna dayanan bir yönetim biçimi olarak tanýmlanmaktadýr. Yönetiþim, kamu ile toplum arasýndaki iliþkiyi, eþitler arasý ve karþýlýklý baðýmlý bir iliþki olarak görmektir. Kamu ile kamu dýþýndaki aktörlerin eþit statüde katýlýmýna imkân vermektir. Yönetiþim modelinin kurucu aktörlerini Kamu ve STK'larý ile Kent Konseyleri oluþturmaktadýr. Yerel ortak gereksinimlerin demokratik yollarla çözümünde alýnacak kararlar, kararý alacak ile karardan etkilenecek olanlarýn ortaklýk iklimi altýnda problemlerin üzerine gitmelerini saðlar. Bu anlayýþ vatandaþýn kamusal özne olarak yönetimde söz sahibi olabilmesini saðlamýþtýr. Ýyi bir yönetiþim anlayýþýnýn özellikleri þöyle sýralanabilir: katýlýmcýlýk, hukuk devleti olmak, þeffaflýk, duyarlýlýk, uzlaþmacý olmak, adalet, etkinlik, verimlilik, sorumluluk ve stratejik vizyon. STK'larýnda bir grup insanýn bir araya gelerek kamusal bir etkinliði hayata geçirmeye çalýþmalarý, onlarýn birer kamusal özne olduklarýnýn göstergesidir. Bu kuruluþlar, kamusal özne olmak için özel kaynaklarýnýn bir bölümünü buralara aktarmakta ve bu amaçla kendi zaman ve kaynaklarýný kullanmaktadýr. Kýsacasý yerel yönetimden hiçbir þey talep etmeden gönüllü olarak bu iþleri yapmaktadýrlar. Yönetiþim kavramýyla ortaya çýkan ortaklýk ifadesinin önemi burada ortaya çýkmaktadýr. Kentlerde siyasi güçler, STK'larý ve kent konseylerinin ortak çalýþmalarýnýn önemi gittikçe artmaktadýr. Vatandaþýn çoðulculuk, katýlýmcýlýk ve sorumluluk deðerlerinin kentin geliþmesinde büyük fayda saðlayacaðý bir gerçektir, ne var ki geçmiþte yerel yönetimlerin oluþturduðu kent konseylerinin az sayýda olduðu bilinmektedir. Yerel yönetimlerin STK'larýyla ortak çalýþmalarýn hem kentlinin hem de yerel yönetimlerin faydalanacaðý sonuçlar ortaya koyduðu görülmüþtür. Bütün bunlarýn altýnda yatan en etkili faktör, vatandaþýn edilgin olmaktan çýkýp etkin bireyler hale gelmesidir. Bunu saðlamak için de bireyin kentlileþmesinin ve bireylere kent bilincinin aþýlanmasý gerekmektedir. Yönetimde söz sahibi olabilmek; katýlýmcýlýk ve kentlilik bilincinin yerleþmesiyle mümkündür. Son yýllarda muhtarlarýn, kent konseyleri ve sivil kuruþlarla toplantýlar yaparak kentin sosyal ve stratejik geliþiminde ortak kararlar almalarý son derece sevindirici bir geliþmedir. Demokratikleþme sürecinde kentlilerin yönetimde söz sahibi olmasý kentin problemlerinin çözümünde birlikte kararlar almasý yerel yönetimlerin en çok üzerinde durduðu konudur. Yerel yönetimlerde STK'larý ve kent konseylerini önemli kýlan bir diðer temel faktör de toplumsal iletiþimdir. Toplumsal iletiþimin saðlanmasýnda kent konseylerinin ve STK'larýnýn önemi yadsýnamaz. STK'larý kamu dýþý, kar amacý gütmeyen ve yerel halklara doðrudan ulaþabilen örgütler olmalarý bakýmýndan önemli fayda saðlamaktadýr. Kamu-özel sektör iþbirliðinin saðlanmasý bazý hizmetlerin STK'larý veya gönüllük ilkesine göre çalýþan örgütler aracýlýðýyla sunulmasý; kentlinin her konuda ve her safhada katýlýmýn saðlanmasý artýk kabul gören yaklaþýmlar olmuþtur. Günümüzde yerel yönetimler, demokratikleþmenin ve katýlýmcý demokrasinin uygulanabileceði en iyi kurumlar olarak tanýmlanmaktadýr. Bu özelliðini özgürlük, eþitlik, katýlým ve sorumluluk gibi deðerlere önem vermesi ile elde etmiþtir. Demokrasinin öngördüðü bu -[ 15 ]-

16 deðerlerin yaþama geçirilmesinde yerel yönetimlerin yaný sýra sivil kuruluþlarýn ve sivil toplumun da büyük öneminin olduðu bilinmektedir. Sivil toplum örgütlerinin kamu politikalarýnýn oluþturulmasýnda etkin rol oynayabilmeleri için, diðer bir deyiþle birer baský grubu olarak geliþebilmesi için siyasal yapýnýn, örgütlü toplumun denetimine ve etkisine açýk olmasý gerekir. Bu konu sivil toplumu yakýndan ilgilendiriyor olmakla birlikte, aslýnda daha çok siyasal sistemin katýlýma acýk nitelik taþýyýp taþýmadýðýyla, baþka bir deyiþle demokratik bir niteliðe sahip olup olmadýðýyla yakýndan ilgilidir(çaha,2000,65) sayýlý Belediye Kanunu bu yönde olumlu bir açýlým getirmiþtir. Kanunun 76. maddesinde Kent Konseyleri kurulmasý zorunlu kýlýnmýþtýr. Bu maddeye göre: "Kent konseyi, kent yaþamýnda; kent vizyonunun ve hemþerilik bilincinin geliþtirilmesi, kentin hak ve hukukunun korunmasý, sürdürülebilir kalkýnma, çevreye duyarlýlýk, sosyal yardýmlaþma ve dayanýþma, saydamlýk, hesap sorma ve hesap verme, katýlým ve yerinden yönetim ilkelerini hayata geçirmeye çalýþýr. Belediyeler kamu kurumu niteliðindeki meslek kuruluþlarýnýn, sendikalarýn, noterlerin, varsa üniversitelerin, ilgili sivil toplum örgütlerinin, siyasî partilerin, kamu kurum ve kuruluþlarýnýn ve mahalle muhtarlarýnýn temsilcileri ile diðer ilgililerin katýlýmýyla oluþan kent konseyinin faaliyetlerinin etkili ve verimli yürütülmesi konusunda yardým ve destek saðlar." Dünya'da geleneksel "yönetim" anlayýþýnýn yerini, katýlýmcýlýða ve ortaklýða dayalý "çok aktörlü yönetim" olarak tanýmlanan "yönetiþim" kavramý almaya baþlamýþtýr. Yönetimden "yönetiþime" geçiþ süreci, hiyerarþik, tepeden inmeci, emredici, "ben bilirim"ci, yapýlanma yerine, yönlendirici, destekleyici, þeffaf, hesap vermeye ve demokratik denetime açýk, tabana dayalý, gücünü halktan alan, katýlýmcý politikalar, kurumlar ve hareketler üstüne oturan yeni bir iliþkiler sisteminin geliþtirilmesini gerekli kýlmaktadýr(yerel Gündem ) yýlýnýn sonunda yürürlüðe giren 5018 Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu hesap verebilirliði ve malî saydamlýðý saðlamak üzere mali kontrolü düzenlemeyi amaçlarý arasýnda saymaktadýr. Kanunun 9.maddesinde bu durum þöyle belirtilmiþtir: "Kamu idareleri; kalkýnma planlarý, programlar, ilgili mevzuat ve benimsedikleri temel ilkeler çerçevesinde geleceðe iliþkin misyon ve vizyonlarýný oluþturmak, stratejik amaçlar ve ölçülebilir hedefler saptamak, performanslarýný önceden belirlenmiþ olan göstergeler doðrultusunda ölçmek ve bu sürecin izleme ve deðerlendirmesini yapmak amacýyla katýlýmcý yöntemlerle stratejik plan hazýrlarlar. " Bu madde kamu idarelerinin katýlýmcý yöntemler ile stratejik plan hazýrlamasýný zorunlu kýlmaktadýr. Ayrýca ölçülebilir hedefler saptanmasý, performans göstergelerinin belirlenmesi de kamu idarelerinin paydaþlarýnca denetlenmesine olanak saðlayan bir geliþmedir. STK'larýna destek verilmesinde yerel yönetimlere oldukça fazla görev düþmektedir. Kullanýlan kaynaklarýn þeffaflýk çerçevesinde belediye meclisinde ve kent konseylerinde tartýþýlýr olmasý son derece önemli bir geliþmedir. Yürütülecek projelerde sýnýrlý kaynaklarýn israfýna yol açmayacak þekilde projelerin desteklenmesi ve konu ile ilgili STK'larýnýn haberdar edilip ortak çözüme kavuþturulmasý da yerel yönetimlerin önderliðinde yapýldýðý takdirde anlam kazanmýþ olacaktýr. Bu desteklerin ve iþbirliðinin diðer bir önemi de vatandaþta, devlet kaynaklarýný kullanmanýn son çare olmadýðý düþüncesinin oluþturulmasýdýr. STK'larý ve kent konseylerinin yerel yönetimlere nazaran toplumla daha yakýn iliþkiler içinde olduðunu söylemiþtik; bunun yanýnda STK'larý amaçlarý ayný olan bireylerin oluþturduðu kurumlar olmasý sebebiyle tek konu üzerinde yoðunlaþýrlar ve uzmanlaþýrlar. Bu ba- -[ 16 ]-

17 kýmdan o konu ile ilgili çözüm yollarýnýn bulunmaya çalýþýlmasý aþamasýnda yerel yönetimlere göre daha avantajlý durumdadýrlar. Yine ayný nedenle çok yüksek motivasyonlu bir kitle desteðine de sahiptirler. Diðer taraftan STK'larý geniþ kitlelere ve parti (siyasi görüþ) ayýrt etmeksizin kurumdaki bütün insanlarýn ortak ilkelere sahip olduðu varsayýmýndan yola çýkarak tüm siyasi otoritelere seslenebilirler. STK'larý kentin yenilenmesinde ve yenilikçi düþüncenin geliþmesinde aktif bir rol oynamaktadýr. Örneðin birçok yeþilci, çevre gruplarýnýn yaptýðý faaliyetler sonunda kentin doðal yaþamýný iyileþtirici pek çok çalýþma baþlatýlmýþtýr. Çevre kültürünün daha çocukken aþýlanmasý faaliyetlerinde de baþarýlý sonuçlar elde edilmiþtir.. STK'larý-yerel yönetim-kent konseyleri üçgeninde önemli bir diðer unsur da çoðulculuktur. Demokrasinin gereði olarak çoðunluðun kabulüyle gerçekleþtirilen faaliyetler, kentlinin yönetime katýlýmýnýn en güzel þeklidir. Batý ülkeleri çok daha önceden kent yapýlandýrýlmasýnda çoðulculuk ilkesiyle hareket etmiþ ve kentlinin sorumluluk bilincinin geliþmesini saðlamýþtýr. Bizde ise yeni yeni geliþen bu akým belediye meclislerinde, kent konseylerinde oy çokluðuyla kabul edilen faaliyetlerin yapýlmasýna vesile olmuþtur. 4. BELEDÝYE- SÝVÝL TOPLUM KURULUÞLARI ÝÞBÝRLÝÐÝ ANKET ÇALIÞMASI Bu araþtýrma kapsamýnda amaçlanan ; "Eskiþehir'deki sivil toplum örgütleri ile belediyeler arasýnda iþbirliði ne düzeydedir?" ve "Eskiþehir'deki sivil toplum örgütlerinin katýlýmcýlýða inançlarý ile iþbirliði çabalarý arasýnda ne yönde bir iliþki vardýr?" sorularýna cevap aramaktýr. Çalýþma kapsamýnda "Yüz yüze Görüþmeli Anket Tekniði" uygulanmýþtýr. Eskiþehir'de faaliyet gösteren STK'larýn tamamý araþtýrma evrenini oluþturmaktadýr. Bunlardan rastgele seçilen 71 kuruluþa anket uygulanmýþtýr. Anket çalýþmasý 28 dernek, 19 oda, 14 sendika, 6 vakýf, 3 birlik,1 kooperatif'ten oluþmaktadýr. Araþtýrma Sonuçlarý: KAÇ YILDIR 'DE FAALÝYET GÖSTERÝYORSUNUZ? FREKANS YÜZDE ,86 % ,63 %, ,58 % 20 ve üzeri 39 54,93 % TOPLAM % Tablo1. Eskiþehir'de Faaliyet Gösterme Süresi -[ 17 ]-

18 Eskiþehir'de faaliyet gösteren STK'larýn % 84,51'inin 10 yýldan daha fazla süredir faaliyet gösterdikleri görülmektedir. Bu sonuç, Eskiþehir'de faaliyet gösteren STK'larýn sürekliliði açýsýndan önemli bir bulgudur. BELEDÝYEDEN NE TÜR BÝR DESTEK BEKLERSÝNÝZ? (En fazla yüzdeyi alan seçenekler gösterilmiþtir) FREKANS YÜZDE Proje ortaklýðý 42 26,42 % Eðitim desteði 25 16,35 % Basým-yayýn desteði 16 10,06 % Tanýtým desteði 26 15,72 % Vasýta ulaþým desteði 17 10,69 % Maddi yardým 18 11,32 % Tablo 2: STK'larýn Belediyelerden Beklediði Destek Türleri Tablo 2'den görüleceði üzere STK'larýn belediyelerden beklediði desteklerden en önemlisi proje ortaklýðýdýr. Eskiþehir'de faaliyet gösteren STK'lar, en çok %26,42 ile proje ortaklýðý beklediklerini ifade etmiþlerdir. Ýkinci sýrada eðitim desteðinin beklenmesi STK'larýn geliþme arzusunun bir göstergesidir. Belediye STK kuruluþlarý iþbirliðinde de amaçlanan her iki kurumun ortak kararlar alýp yeni projelerde birlikte hareket etmeleridir. Þekil.1 STK Yöneticilerinin Cinsiyet Daðýlýmý -[ 18 ]-

19 Þekil1'de görüleceði üzere, araþtýrmaya katýlan 71 STK sorumlusunun %85,92'si "erkek", %14,08'i "kadýn"dýr. Bu sonuç STK bünyesinde "erkek yoðun" bir yönetimin varlýðýný göstermektedir. STK KURUCUSU FREKANS YÜZDE Kendisi 15 21,13 % Akrabasý 0 0,00 % Arkadaþý 8 11,27 % Akrabasý ve arkadaþý olmayan, bir þahýs 48 67,60 % TOPLAM % Tablo 3. STK Kurucu Türü Eskiþehir'de faaliyet gösteren STK'larýn %67,61'lik bir oranla akrabasý ve arkadaþý olmayan bir þahýs tarafýndan kurulmuþ olduðu gözlenmektedir. Kurucularla üyeler arasýnda akrabalýk ve arkadaþlýk iliþkisinin olmamasý, STK genelinin ortak bir amaca yönelmiþ kiþiler tarafýndan kurulup yönetildiði görüþünü desteklemektedir. Þekil 2. STK Yöneticilerinin Eðitim Durumu Araþtýrmaya katýlan 71 STK sorumlusundan %35,21'inin "üniversite mezunu", %36,62'sinin "lise mezunu", %14,08'inin "ortaokul mezunu" olduðu Þekil 2'de görülmektedir. -[ 19 ]-

20 EN ÇOK HANGÝ KURUMLARLA GÖRÜÞÜYORSUNUZ? (En fazla yüzdeyi alan seçenekler gösterilmiþtir) FREKANS YÜZDE Valilikle 48 16,00 % Büyükþehir belediyesiyle 39 13,00 % Tepebaþý Belediyesiyle 40 13,33 % Odunpazarý Belediyesiyle 38 12,67 % Diðer STK'lar 36 12,00 % Emniyet müdürlüðüyle 27 9,00 % Milli eðitim müdürlüðüyle 28 9,33 % Saðlýk müdürlüðüyle 29 9,67 % Tablo 4. STK'larýn Diðer Kamu Kurumlarý Ýle Ýliþki Düzeyleri Araþtýrma sonuçlarý STK'larýn %16'lýk bir oranla en çok "Valilik" makamý ile iliþki içerisinde olduðunu göstermektedir. Bununla birlikte ikinci sýrayý toplam olarak % 37'lik bir oranla Büyükþehir, Tepebaþý ve Odunpazarý belediyeleri almaktadýr. STK'larýn kendi aralarýndaki iletiþimin zayýf olduðu da gözden kaçýrýlmamasý gereken diðer bir husustur. Ýþbirliði bu kuruluþta önem verilen kurallardan biridir ÝÞBÝRLÝÐÝ KONULARI Sosyal etkinlik Eðitim alanýnda iþbirli- Proje odaklý alanýnda iþbirliði yaptýk ði yaptýk faaliyetler yaptýk Kültürel faaliyet Kesinlikle katýlmýyorum Katýlmýyorum 1 Katýlýyorum Kesinlikle katýlýyorum TOPLAM Tablo 5. STK'larýn Belediyelerle Daha Önce Yapmýþ Olduðu Ýþbirliði Konularý STK'larýnda iþbirliðine verilen önemin daha çok proje odaklý faaliyetlerde ortaya çýktýðý gözlenmiþtir. -[ 20 ]-