ANKET VE VERİ TOPLAMA FORMU GELİŞTİRME

Transkript

1 ANKET VE VERİ TOPLAMA FORMU GELİŞTİRME Epidemiyoloji Konferans Serisi: 12 Dr.A.Tülay Bağcı Bosi MSc,PhD,MSc 16 NİSAN 2015

2 Bu yansı seti sadece HÜTF Halk Sağlığı Anabilim Dalı Epidemiyoloji Konferansları serisi eğitimlerinde kullanılmak üzere hazırlanmış olup, izin almadan kısmen ya da tümüyle kullanılması ve/veya paylaşılması uygun değildir.

3 Sunum Planı: Anket-Veri Formu Hazırlamada Bilinmesi gerekenler Anket-veri Formunun yararları, türleri Anket-veri Formunun Bölümleri Soru Tipleri Soru Hazırlama Örnek formlar Katkılarınız, sorularınız

4 Anket; Çeşitli konularda, kişilerden planlı ve standart bilgi toplamak için kullanılan bir yöntemdir.

5 Bilgi-Veri formu Mevcut kayıtlardan kendimize gerekli olan bilgileri kaydettiğimiz formlar.

6 Bir doktor da hastalarına sorduğu sorularla bilgi toplar. Ancak burada her hastaya sorulan sorular değişmekte, Başvuranların sorunlarına yönelik sorular Dolayısıyla standart bilgi toplanmamaktadır.

7 Elde edilen bilgilerle: Bağımlı-tanımlanan bağımsıztanımlayan değişkenler arasında ilişki olup olmadığı, Önemli bağımsız değişkenlerin neler olduğu, Yeni araştırmaların planlanması

8 Soru formu hazırlamaya başlamadan önce yapılması gerekenler Bağımlı-tanımlanan, bağımsız-tanımlayan ve temelyapıyı oluşturan değişkenler bir birinden iyi ayrılmalı Bağımlı-tanımlanan-anahtar değişken: aranılan sonuç, çalışmanın amacı netleşmeli Bağımsız-tanımlayan-açıklayan değişkenler: çalışmanın hipotezini göz önüne alarak bağımlı değişkenle ilişkisi olduğu düşünülen değişkenler Yapı ve/veya temeli oluşturan değişkenler: çalışılan grubu tanımlayan değişkenler, yaş, cinsiyet, eğitim, meslek gb

9 İncelenecek konuyla ilgili uzmanlardan ilişkili olabilecek değişkenler öğrenilmeli Farklı hipotez ve teorileri karşılaştıran çalışmalar çalışmanın değerini artırır, bilimsel çalışmalar farklı hipotezleri test eder, karşılaştırır ve hangisinin işe yaradığını gösterir. Bilimsel çalışmanın sonucuna göre hipotez kabul edilir, değiştirilir veya ret edilir.

10 Anket-veri toplama formu olabildiğince kısa olmalı Anket ve veri formunun hedefinin çok dikkatli belirlenmeli Anket-veri formlarından gizlilik önemlidir, bilgilerin gizli kalaca garanti altına alınmalı Bilimsel çalışmalarda ticari çalışmalar da olduğu gibi anket sonucunda tatil ve/veya benzeri şeyler önerilemez, İncelenen gruba çalışma sonuçları veya incelenen konuyla ilgili bilgilendirme yapılmalı Katılımcılardan anket formunu geri göndermede pul ve/veya telefonla arama istenmemeli

11 Anket yönteminin yararları Geniş kitlelerden, kısa sürede, en ucuz biçimde bilgi toplanır. Aynı sorular sorulduğu için farklı bölgelerden ve ülkelerden birbirleriyle karşılaştırılabilir bilgiler toplanır. Kişilerin sağlık ve diğer konulardaki bilgi, tutum ve davranışlarına ilişkin hızlı veri toplamak için en uygun yöntemdir. Sağlık hizmetlerinden yararlanma boyutu, hizmetlerin yeterliliği ve hizmetlerden memnuniyet durumunu saptamak için de en uygun yöntemdir.

12 Anket türleri Yüz-yüze Gözlem altında Posta ile Telefon ile

13 ÖZELLİK Yüz-yüze ANKET-VERİ FORMU TÜRÜ Gözlem altında Postayla Telefonla Maliyet Uygulama hızı Örneğin toplumu temsil edebilirliği Soruları açıklama ve en doğru yanıtı alma olasılığı Göze hitabeden araç gereç kullanma Uygulama boyutu Çabuk yanıt Anketörün taraf tutma olasılığı

14 Posta aracılığı ile anket yapma; Eğitim düzeyi yüksek toplumlarda ve meslek grupları içinde kullanılması uygundur. En önemli sakıncası katılma ve yanıtlama sıklığı düşüktür. Kişiler ilgisiz olabilir. Sorular anlaşılamayabilir. Yanlış yanıt ya da hiç yanıtlamama sıktır. Bu durumda evren temsil edilemez.

15 Posta aracılığı ile anket yapılırken dikkat edilecek noktalar; 1. Evrenin büyüklüğü bilinmeli, örneklem ona göre seçilmelidir. Böylece yanıtlama oranının ne olduğu bilinebilir ve yanıtlamayanlara 2., 3. hatırlatmalar yapılabilir. 2. Anketin başında konu ile ilgili, kişilerin anlayabileceği kısa bir açıklama bulunmalıdır. 3. Soru sayısı az olmalıdır. 4. Sorular kısa olmalıdır.

16 5. Sorular anlaşılır bir dille yazılmalı, gerekiyorsa her soru ile ilgili açıklama bulunmalıdır. 6. Araştırma konusu katılacak kişilerin ilgisini çekecek, bildikleri ama duyarlı olmadıkları konulardan seçilmelidir. 7. Yanıtların ve kimliklerin gizli tutulacağı güvencesi verilmelidir. 8. Katılımcıların doldurulmuş anket formlarını geri gönderebilmesi için üzeri adresli ve pullu zarf gönderilmelidir.

17 9. İlk mektuba yanıt vermeyenlere pullu zarfla birlikte 2. ve 3. hatırlatma mektubu gönderilmelidir. 10.Bunlara rağmen yanıtlama hızı %70 ve altında ise, yanıtlamayanlardan bir örnek seçilerek anketör gönderilmeli, bunların gruba benzerliği ve yanıtlamama nedenleri saptanmaya çalışılmalıdır.

18 Anket Formu-1 Formun başında anketörün tanıtıcı bilgileri ve anket sıra no mutlaka bulunmalıdır. Soruların numaraları olmalı, sayfada kodlama için uygun yer bulunmalıdır. Her anketin sonunda anketörün değerlendirmesi yer almalıdır.

19 Anket Formu-2 Anket yüz-yüze uygulanmayacaksa, formun başında araştırma hakkında kısa bir bilgi bulunmalı. Özellikli sorularda da açıklamalar yapılmalıdır. Her katılımcı için ayrı bir form kullanılmalıdır.

20 Anket Formu-3 Anket formunda sorular belli bir sıraya göre sorulmalıdır. Bu hem soran, hem de yanıtlayan için kolaylık sağlar. Analizler sırasında, tablo ve grafikler yapılırken de sistemli düşünmeyi ve çalışmayı sağlar.

21 Anket Formunun Bölümleri-1 1. Tanıtım bilgileri 2. Araştırmanın amacına yönelik bilgiler

22 Anket Formunun Bölümleri-2 1. Tanıtım bilgileri o Uygulayan kişinin tanıtımı o Anketörün adı-soyadı o Anketin süresi o Anketörün izlenimleri o Anketin sonucu o Uygulanan kişinin tanıtımı o Kimliği o Sıra no: Verilerin değerlendirilmesi sırasında bir hata ortaya çıkarsa geri dönülerek kontrol edilmesini sağlar. o Adresi o Sosyo-demografik özellikleri (Yaş, cins, öğrenim düzeyi, medeni durum, aile tipi, doğurganlık öyküsü vb.)

23 Anket Formunun Bölümleri-3 2. Araştırmanın amacına yönelik bilgiler o Herhangi bir konuya ilişkin bilgi, tutum ve davranışı belirlemeye yönelik sorular o Belirli konudaki görüşleri, hizmetlerden yararlanma ve memnuniyet düzeyini belirlemeye yönelik sorular o Fizik muayene, laboratuvar bulgularına ilişkin bilgiler

24 Anket Soru Tipleri 1. Açık uçlu soru 2. Kapalı uçlu soru Anket formunda tek tip soru biçimi kullanılabileceği gibi, soru tipleri birlikte de kullanılabilir.

25 Açık uçlu soru Soru 15. Kullandığınız aile planlaması yöntemini belirtiniz... Soru 16. Sağlık Ocağı nda sunulan aile planlaması hizmetlerinden memnun musunuz?. o o o Sorunun muhtemel yanıtları anket formunda yer almaz. Kişi soruyu kendi ifadeleri ile yanıtlar. Yanıt aynen kaydedilir.

26 Açık uçlu soru o Anlaşılmayan ya da yanlış anlaşılan sorular anketör tarafından önceden belirlenen biçimde açıklanabilir. o Böylece kişinin güven ve işbirliği artırılarak yanıtlama oranı yükseltilir.

27 Açık uçlu soru o o o Özellikle sosyal bilimlerde, görüşlerin araştırıldığı durumlarda bu soru tipi uygundur. Çünkü verilebilecek tüm seçenekler öngörülerek yazılamayacağı için eksik bilgi toplanması önlenmiş olur. Kişilere zaman verilip kendi görüşlerini bildirmeleri istendiğinde önceden tahmin edilemeyen yanıtlar alınabilir. Bunlar da yeni hipotezler kurulmasını sağlar.

28 Açık uçlu soruda güçlükler o o o Sorular yeterince anlaşılır değilse verilen yanıtlar yanıltıcı olabilir. Yanıtların yazılması için yeterince boşluk bırakılmalıdır. Aksi takdirde yanıtın bir kısmı alınmış olur.ancak boşlukların fazlalığı da maliyeti artırır. Çok dağınık yanıtlar karşımıza çıkar. Bunların gruplandırılması gerekir. Analiz aşaması uzun sürer.

29 Kapalı uçlu soru. Soru 16. Hangi aile planlaması yöntemini kullanıyorsunuz? 1. Hap 2. Rahim içi araç 3. Kondom 4. Cerrahi yöntem 5. Geri çekme 6. Takvim yöntemi 7. Hazneyi yıkama 8. Diğer (Belirtiniz )

30 Kapalı uçlu soru Sorunun altında olası yanıt seçenekleri bulunur. Kişiler kendileri için uygun seçeneği işaretlerler. Seçenek sayısı 2 ya da daha fazla olabilir.

31 Kapalı uçlu soruların yararları Sorulması ve yanıtlanması daha kolaydır. Soranın ve yanıtlayanın farklı anlamalarından kaynaklanan taraf tutma en aza indirilmiş olur. Amaçlara yönelik spesifik soru sorulabilir. Veri kontrolü, kodlaması ve analizi daha kolaydır. Bu işler daha kısa sürede bitirilebilir.

32 Kapalı uçlu soru tipleri-1 1. İki seçenekli sorular o Evet-hayır, biliyor-bilmiyor 2. Çok seçenekli sorular

33 Tek seçenekli sorular Aileniz devlet yardımı alıyormu? 1. Evet 2. Hayır 3. Aileden bir kişi 4. Aileden iki kişi Devlet Yardımı Aile tipi YANLIŞ Aileniz devlet yardımı alıyormu? 1. Evet 2. Hayır Aile Tipi? 1.Anne veya baba tek 2. Anne baba birlikte DOĞRU

34 Kapalı uçlu soru tipleri-2 3. Ölçü tipinde sorular o Kişiden belli bir konudaki görüşünü azdan çoğa VEYA çoktan aza doğru sıralanmış seçenekler arasında derecelendirmesi istenir. Bölgenizdeki sağlık ocağında yürütülen aile planlaması hizmetlerinin kalitesi size göre nasıl? 1. Çok iyi 2. İyi 3. Orta 4. Kötü 5. Çok kötü

35 Kapalı uçlu soru tipleri-3 Ölçü tipinde soruların bir başka tipinde de kişiye konuyla ilgili değişik görüşleri içeren cümleler verilerek kendi görüşüne en uygun cümleyi seçmesi istenir. Aşağıdaki seçeneklerden size en uygun olanını işaretleyiniz. 1. Sigara içme akciğer kanserinin başlıca nedenidir. 2. Sigara içme ile akciğer kanserine yakalanma arasında önemli ilişki vardır. 3. Sigara içme ile akciğer kanserine yakalanma arasındaki ilişki zayıftır. 4. Sigara içme ile akciğer kanserine yakalanma arasında ilişki yoktur.

36 Anket soruları Tam ve doğru bilgi almayı, Yanıtlayan kişinin güven ve işbirliğini yapmayı sağlamalıdır.

37 Anket Sorusu Hazırlama-1 Sosyo-demografik özelliklere (yapı sağlayıcı) ilişkin sorular dışında kalanlar araştırmanın amaç ve hipotezlerine uygun olmalıdır. Soru tipi iyi seçilmelidir. Kapalı/açık uçlu? Sorular açık ve anlaşılır olmalıdır. Bu yıl ailenizin durumu nasıl? durum??????

38 Anket Sorusu Hazırlama-2 Her soruda yalnızca bir konu sorulmalıdır. Aile planlaması uygulamalarının anne ve çocuk sağlığına etkisi nedir? Soruların dili önemlidir. Yabancı ve teknik terimler kullanılmamalıdır. Oral kontraseptif kullanıyor musunuz?

39 Anket Sorusu Hazırlama-3 Soru yönlendirici biçimde sorulmamalıdır. Rahim içi araç kadının sağlığına yararlı mıdır? etkisi nedir? Kişilere bilmediği konularda soru sorulmamalıdır. Alternatif tedavi yöntemlerini kullanıyor musunuz? Önce tanımla!!!!!

40 Anket Sorusu Hazırlama-4 Çok özel ve duyarlı konularda soru sormaktan kaçınılmalıdır. Eğer sorulması gerekiyorsa; o Bu sorular anketin sonuna doğru sorulmalıdır. o Soru kişiye değil genele yönelik sorulabilir. Evlilik dışı bir ilişki sonucu gebe kalırsanız ne yaparsınız? yerine Evlilik dışı bir ilişki sonucu gebe kalan bir kadın ne yapmalıdır?

41 Anket Sorusu Hazırlama-5 Geçmişteki olaylara yönelik sorularda mutlaka zaman belirtilmelidir. Son 1 yıl içinde, son 3 ay içinde gibi. Mümkün olduğunca yakın geçmiş sorulmalıdır. Böylece unutma, yanlış ya da eksik hatırlamaya bağlı hafıza faktörünün etkisi azaltılmış olacaktır.

42 Anket Sorusu Hazırlama-6 Anket formundaki toplam soru sayısı da önemlidir. Soru sayısı arttıkça ilgi azalır. Tutarsız yanıt verme, yanıtsız bırakma ve anketi yanıtlamayı reddetme artar. Tutarlı yanıt verilip verilmediğini kontrol etmek için bazı konularda aynı konu değişik ifadelerle sorulur. Amaca yönelik sorularda kişinin ilgisini çekecek sorular daha önce sorulmalıdır.

43 Anket Formunun Ön Denemesi Ön deneme araştırmanın yapılacağı toplumda değil, ama ona benzeyen küçük bir grupta yapılmalıdır. Ön denemede, Soruların dili ve soruluş biçimi açısından anlaşılır olup olmadığı, Tepki yaratan sorular olup olmadığı, Eksik kalan noktalar olup olmadığı, Anketin yanıtlanmasının ne kadar sürdüğü, araştırılır. Açık uçlu sorulara verilen yanıtlara göre, anketin son halinde bu sorular kapalı uçluya dönüştürülebilir.

44 Ön deneme en üst düzeyde bilgi alınmasına olanak sağlanıncaya kadar tekrarlanmalı Örn: Aksiyete-depresyon karıştırıcı, birbirini maskeleyebilir anksiyet anlaşılmıyor olabilir toplumda sık kullanılan depresyon daha iyi anlaşılıyor dur

45 Hatırlat-izle Hedef kitle anket-soru formunu cevaplamaya niyetli olabilir ancak kişilerin anket formundan çok daha önemli işleri olabileceğinden unutabilirler, bu nedenle kibar bir yolla bir veya en fazla 2 kez hatırlatma cevaplanma yüzdesini artıracaktır. Hatırlatmanın en iyi yolu elektronik posta veya telefonla olabilir, Hatırlatmada Cuma günleri Pazartesi göre daha etkilidir. Hatırlatma sırasında bilgi gizliliğini, cevaplamak istenmeyen soruların atlanabileceğini ve de veri kalitesi için anket formunun düzgün işaretlenmiş karalanmamış ve bozulmamış olmasının önemi hatırlatılabilir. Eğer hazırlamış olduğunuz veri toplama formu cevaplama yüzdesi düşük ise soru formunu hedefe odaklı olarak kısaltmak diğer bir yol olabilir, hiç cevap almamaktan kısa formun cevaplanması daha iyidir.

46 Özetle; Anket ve Veri toplama Formu Hazırlarken; Sorular, kelimeler, cümleler hedef nüfusun anlayacağı şekilde hazırlanmalı Cümleler olabildiğince basit olmalı Kelimeler birden fazla anlam taşımamalı Belirsizlik olmamalı Çok basit ve anlaşılabilir sorularda bile farklı cevap seçenekleri olabilir; Ankara ya ne zaman taşındınız? 1992 de (Ankara ya hangi yılda taşındınız) 23 yaşındayken (Ankara ya taşındığınızda kaç yaşındaydınız) Yazın (Hangi mevsimde Ankara ya taşındığınız)

47 Sorular yargılayıcı, tehdit edici ve damgalayıcı omamalı Sosyal kabuledilebilirlik hatası olabilir social desirability bias Soruların cevapları sıralı olmalı, bu herzaman kolay olmayabilir, Katılıcı en doğru cevabı vermesi için desteklenmeli ancak yönlendirilmemeli

48 Hatırlama hafıza faktörü Soru sorulup-okunup anlaşıldıktan sonra katılımcı soru ile ilişkili en uygun bilgileri hatırlamaya-bulmaya çalışır Bu her zaman hatırlamak kolay olmaya bilir Son 5 yılda Diş hekiminizi kaç kez ziyaret ettiniz Hiç gitmedim 1 ile 5 arasında 6 ile 10 arasında 11 ile 15 arasında

49 Anket sırasındaki belirsizlikler Soru Belirsizlik 1. Sizce çocuklar şiddet içeren programların seyredilmesinden kötü etkiye maruz kalırlarmı? 2. Normal bir günde kaç porsiyon yumurta yersiniz? 1. Burada çocuklar kelimesi belirsiz bebeklikten gençliğe gençlikten-genç yetişkinliğe (yirmili yaşların başı) kadar olan dönemleri ifade ettiği için her okuyan farklı anlayabilir. 2. Burada yumurta porsiyonu ve ve normal gün anlamları açık değil. 3. Haftada ortalama kaç gün tereyağı tüketirsiniz? 3. Burada anketi cevaplayan kişi margarin tüketimini tereyağı tüketimine dahil edip etmeyeceği açık değil.

50

51

52

53

54

55

56

57 KATKI ve SORULARINIZ TEŞEKKÜRLER

58 Kaynaklar How to prepare a questionnaire or a form, Syntropy 2005, 2, pag ISSN , a short questionnaire questionnaires-in-epidemiological-research Boynton, PM, Selecting, designing, and developing your questionnaire, BMJ 2004;328: Boynton, PM, Administering, analysing, and reporting your questionnaire, BMJ 2004;328: