T.C. ÇANKIRI VALĠLĠĞĠ ĠL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ ÇANKIRI ĠL ÇEVRE DURUM RAPORU

Transkript

1 T.C. ÇANKIRI VALĠLĠĞĠ ĠL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ ÇANKIRI ĠL ÇEVRE DURUM RAPORU 2010

2 ULUSAL ÇEVRE ANDI Şimdiki ve gelecek kuşakların temiz ve sağlıklı bir çevrede yaşama hakkına sahip olduğu, gerçeğinden hareketle, çevreye duyarlı bir kalkınmadan yana olduğumu vurgulayarak; doğal kaynakların ekonomik kalkınmanın hem kaynağını hem sınırını oluşturduğunu bilerek, çevrenin korunması ve geliştirilmesinde bireysel katkı ve katılımın gereğine ve önemine inanarak; çevresel değerlere sahip çıkıp zarar verenleri uyaracağıma, doğal kaynaklardan faydalanırken tutumlu davranacağıma, sürdürülebilir kalkınma ilkeleri doğrultusunda hareket edeceğime, bu yönde iş birliği ve dayanışma anlayışı içerisinde hareket ederek çevre konusunda herkese örnek olacağıma söz veriyorum. II

3 Eğer vatan denilen şey, kupkuru dağlardan, taşlardan, ekilmemiş sahalardan, çıplak ovalardan şehirler ve köylerden ibaret olsaydı, onun zindandan hiçbir farkı kalmazdı. Mustafa Kemal ATATÜRK III

4 ÖNSÖZ Bilimsel ve teknolojik geliģmeler insanlığın medeniyet yolunda ilerlemesini amaç edinmesine rağmen; bir yandan insanın doğa üzerendeki egemenliğini artırıp yaģam düzeyinin yükselmesini sağlarken diğer yandan artan nüfus ve hızlı kentleģme ile birlikte doğal dengelerin giderek bozulması sonucunda tüm canlıları tehdit edecek boyutlara varan hava, su ve toprak kirlenmesine neden olmuģtur. Doğal kaynakların hızla tükenmesi gerçeği beraberinde geleneksel kalkınma modellerinin terk edilmesi ve yerine yeni model anlayıģlarını da gündeme getirmiģtir. Böylece sınırsız kalkınma ve tüketim modelleri yerini sürdürülebilir ve dengeli, çevresel faktörleri öne çıkaran kalkınma modellerine bırakmaya baģlamıģtır. Kirliliğin oluģmasında ve giderilmesinde yapılacak yatırımların ve harcamaların maliyeti son derece yüksektir. Bu nedenle kirliliğin öncelikle kaynağında önlenmesi gerekmektedir. Kirliliği kaynağında önlemek ve yatırım esnasında çevresel önlemler almak hem daha ucuza mal olmakta hem de üretilen malların sosyal kriterler üzerinde çevreye duyarlı olumlu etki yaratılmaktadır. Çankırı ili 2010 Yılı Çevre Durum Raporu Ġldeki kamu kurum ve kuruluģlarının verileri ile Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü tarafından hazırlanmıģ detaylı bir çevre envanteri olup yıllık olarak hazırlanan bu rapor her yıl geliģtirilerek yeniden düzenlenmektedir. Çevre Durum Raporunun Ġlimize ve ilgilenenlere yararlı olmasını dilerim. IV ġemsettin UZUN Çankırı Valisi

5 SUNUġ Hızla artan dünya nüfusu, plansız endüstrileģme ve sağlıksız kentleģme, nükleer denemeler, bölgesel savaģlar, verimi artırmak amacıyla kullanılan tarım ilaçları, yapay gübreler ve deterjan gibi kimyasal maddeler giderek çevreyi kirletmeye baģlamıģ, bunun sonucu olarak büyük oranda kirlenen hava, su ve toprak canlılar için zararlı olabilecek boyutlara ulaģmıģtır. Çevre sorunlarına paralel olarak çevre koruma gayretleri de artmaya baģlamıģtır. Çevrenin korunması, geliģtirilmesi ve iyileģtirilmesi konularında gösterilen çabaların amacı insanların daha sağlıklı ve güvenli bir çevrede yaģamalarının sağlanmasıdır. Bunu sağlayacak olan da insanın kendisidir. Çevre eğitimi ise bu bilincin geliģtirilmesini sağlayacak tek unsurdur. Ülkemizdeki bölgesel göç hareketleri ve nüfus artıģı ile sağlıksız kentleģme ve hızlı ekonomik geliģme istenmeyen ancak giderek boyutları büyüyen hava, toprak, su kirliği ile gürültü ve erozyon gibi çevre problemleri; ortak varlığımız olan doğal dengenin bozulmasına yol açmaktadır. Ülkemizdeki çevre problemlerinin çözümünde sistemli yaklaģım çerçevesinde bakanlığımızın yaptığı önemli çalıģmalardan biri de çevre durum raporlarının hazırlanmasına yönelik giriģimler olmuģtur. Ġl Müdürlüğümüz tarafından her yıl hazırlanan Çevre Durum Raporunun amacı; ilimizde hepimizin ortak varlığı olan çevrenin korunması, iyileģtirilmesi, kırsal ve kentsel alanda arazinin ve doğal kaynakların en uygun Ģekilde kullanılması ve korunması; su, toprak ve hava kirlenmesinin önlenmesi: ilimizin bitki ve hayvan varlığı ile doğal ve tarihsel zenginliklerinin korunması konularına rehberlik ederek gelecek kuģaklara sağlıklı ve temiz bir çevrede uygarca yaģama hakkını sağlamaktır. Hazırlanan raporun bu anlamda önemli katkılar sağlayacağına inanıyorum. Bu raporun hazırlanmasında desteğini esirgemeyen Sayın Valimiz ġemsettin UZUN bey e bilgilerin derlenmesinde yardımcı olan kamu kurum ve kuruluģlarımızın değerli yöneticilerine ve çalıģanlarına, derleme dokümantasyon ve yayım sırasında emeği geçen çalıģma arkadaģlarıma içtenlikle teģekkür ediyorum. Anadolu nun güzide bir yeri olan Çankırı Ġlimizde çevre bilincinin geliģmesi ve çevre sorunlarının azalmasına katkıda bulunacağına inanıyor, herkese sorunsuz bir çevrede, sağlıklı ve mutlu bir yaģam diliyorum. Necdet DEMĠR Ġl Müdürü Orm. Yük. Müh. V

6 T.C. ÇANKIRI VALĠLĠĞĠ Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü HAZIRLAYANLAR Ġl Müdürü : Necdet DEMĠR Ġl Müdür Yrd. : Selim BOYRAZ ġube Müdür V. : Rabia DÜZDEMĠR Çevre Mühendisi : Oktay MARġAP Bilgisayar ĠĢletmeni : Sevil KÖSE BĠLGĠSAYAR, DĠZGĠ VE BASIMA HAZIRLAYAN BT Sorumlusu Tekniker : Osman YILMAZ Tel : Faks : Wep : VI

7 ĠÇĠNDEKĠLER ÇANKIRI ĠL ÇEVRE DURUM RAPORU A. CO Ğ RAF Ġ KA PSA M 1 B. DO Ğ AL KAYNAKLAR 8 C. H AVA ( ATMOSFER VE ĠKLĠM ) 27 D. SU 48 E. TO PRAK VE ARAZ Ġ KULL AN IMI 52 F. FLOR A- FAUNA VE HA S S AS YÖRELER 60 G. T U R Ġ ZM 95 H. TARIM VE H AY VANCILIK 134 Ġ. MADENC Ġ L Ġ K 147 J. ENERJ Ġ 155 K. SAN AY Ġ VE TEKNOLOJ Ġ 160 L. A LT YAPI, ULA ġ IM VE HABERLEġ ME 170 M. YERLE ġġ M ALANLARI VE NÜFUS 189 N. AT IKLAR 212 O. GÜRÜ LT Ü VE T Ġ TRE ġġ M 217 P. AFETLER 220 R. SA Ğ LIK VE ÇEVRE 231 S. ÇEVRE E ĞĠ T Ġ M Ġ 251 T. ÇEVRE YÖNET Ġ M Ġ VE PLANLAMA 253 VII

8 A. COĞRAFĠ KAPSAM A.l. GiriĢ 1 A.2. Ġl ve Ġlçe Sınırları 1 A.3. Ġlin Coğrafi Durumu 3 A.4. Ġlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu 7 A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi 7 A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma 7 A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya 7 B. DOĞAL KAYNAKLAR B.l. Enerji Kaynakları 8 B.1.1. GüneĢ 8 B.1.2. Su Gücü 8 B.1.3. Kömür 8 B Doğalgaz 8 B.1.5. Rüzgar 9 B Biyomaz(Biyogaz,odun,tezek) 9 B Petrol 9 B.1.8. Jeotermal Sahalar 9 B.2. Biyolojik ÇeĢitlilik 12 B.2.1. Ormanlar 12 B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları 12 B.2.2. Çayır ve Mera 12 B.2.3. Sulak Alanlar 13 B.2.4. Flora 13 B.2.5. Fauna 13 B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer 14 Hassas Yöreler B.3. Toprak 14 B.4. Su Kaynakları 16 B.4. l. Ġçme Suyu Kaynakları ve Barajlar 16 B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları 18 B.4.3. Akarsular 19 B.4.4. Göller ve Göletler 23 B.5. Mineral Kaynaklar 26 B.5.1. Sanayi Madenleri 26 B.5.2. Metalik Madenler 26 B.5.3. Enerji Madenleri 26 B.5.4. TaĢ Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler 26 VIII

9 C. HAVA (ATMOSFER VE IKLIM) C.l. Ġklim ve Hava 27 C. l. l. Doğal DeğiĢkenler 27 C Rüzgar 27 C Basınç 27 C.l.1.3. Nem 28 C Sıcaklık 28 C BuharlaĢma 30 C YağıĢlar 31 C Yağmur 31 C Kar, Dolu, Sis ve Kırağı 31 C Seller 32 C.l.1.8. Kuraklık 32 C Mikroklima 34 C.1.2. Yapay Etmenler 34 C Plansız KentleĢme 34 C YeĢil Alanlar 34 C Isınmada Kullanılan Yakıtlar 35 C Endüstriyel Emisyonlar 35 C.l.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar 35 C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları 45 C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman 45 C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları 46 C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları 46 C.2.4. Nitrojen Oksit (NOx) Emisyonları 46 C.2.5. Hidrokarbon ve KurĢun Emisyonları 46 C.3. Atmosferik Kirlilik 46 C.3.1. Ozon Tabakasının Ġncelmesinin Etkileri 46 C.3.2. Asit YağıĢlarının Etkileri 46 C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri 47 C.4.1. Doğal Çevreye Etkileri 47 C.4. l. l. Su Üzerindeki Etkileri 47 C Toprak Üzerine Etkileri 47 C Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri 47 C Ġnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri 47 C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri 47 D. SU D.l. Su Kaynaklarının Kullanımı 48 D Yeraltı Suları 48 D Jeolermal Kaynaklar 48 D Akarsular 49 D.l.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar 49 D.1.5. Denizler 49 D.2. Doğal Drenaj Sistemleri 50 D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri 50 D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik 50 IX

10 D.3.2. Akarsularda Kirlilik 50 D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik 50 D.3.4. Denizlerde Kirlilik 50 D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları 50 D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri 51 D.5.1. Tuzluluk 51 D.5.2. Zehirli Gazlar 51 D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik 51 D.5.4. Ağır Metaller ve Ġz Elementler 51 D.5.5. Zehirli Organik BileĢikler 51 D Siyanürler 51 D Petrol ve Türevleri 51 D Polikloro Naftalinler ve Bifeniller 51 D Pestisitler ve Su Kirliliği 51 D Gübreler ve Su Kirliliği 51 D Deterjanlar ve Su Kirliliği 51 D.5.6. ÇözünmüĢ Organik Maddeler 51 D.5.7. Patojenler 51 D.5.8. Askıda Katı Maddeler 51 D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği 51 E. TOPRAK VE ARAZI KULLANIMI E.L Genel Toprak Yapısı 52 E.2. Toprak Kirliliği 53 E.2.1. Kimyasal Kirlenme 53 E Atmosferik Kirlenme 53 E Atıklardan Kirlenme 53 E.2.2. Mıkrobiyal Kirlenme 53 E.3. Arazi 53 E.3.1. Arazi Varlığı 53 E Arazi Sınıfları 53 E.3. l.2. Kullanma Durumu 54 E.3.2. Arazi Problemleri 59 F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER F.l. Ekosistem Tipleri 60 F Ormanlar 60 F Ormanların Ekolojik Yapısı 60 F Ġlin Orman Envanteri 60 F.l.l.3. Orman Varlığının Yararları 61 F. l. l.4. Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları 61 F.l.2. Çayır ve Meralar 62 F Sulak Alanlar 68 F.2. Flora 68 F.2.1. Habitat ve Toplulukları 68 F.2.2. Türler ve Populasyonları 68 F.3. Fauna 69 F.3.1. Habitat ve Toplulukları 69 X

11 F.3.2. Türler ve Populasyonları 69 F.3.3. Hayvan YaĢama Hakları 71 F Evcil Hayvanlar 71 F Sahipli Hayvanlar 71 F Sahipsiz Hayvanlar 71 F Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar 71 F Hayvan Hakları Ġhlalleri 71 F Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü KuruluĢlarla ĠĢbirliği 71 F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümündeki Bilgilerin Ġsteneceği Alanlar 71 F.4. l. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar 71 F Sayılı Milli Parklar Kanunu'nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen "Milli Parklar", "Tabiat Parkları", 71 "Tabiat Anıtları" ve "Tabiat [Coruma Alanları" F Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığınca Belirlenen "Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı 79 YerleĢtirmeAlanları" F Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu'nun 2. Maddesinin "a - Tanımlar" Bendinin l.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde "Kültür Varlıkları", "Tabiat Varlıkları", "Sit" ve "Koruma Alanı" Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını 83 Koruma Kanunu'nun Bazı Maddelerinin DeğiĢtirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) îlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar F Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri Ġstihsal ve Üreme Sahaları 84 F /9/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete'de Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği'nin 17 ncı ve 1/7/1999 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete'de Yayımlanan Yönetmelikle DeğiĢik 18.,19. ve Maddelerinde Tanımlanan Alanlar F /11/1986 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete'de Yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği'nin 49. Maddesinde Tanımlanan "Hassas 84 Kirlenme Bölgeleri" F Sayılı Çevre Kanunu'nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından "Özel Çevre Koruma Bölgeleri" Olarak Tespit ve Ġlan Edilen Alanlar 85 F Sayılı Boğaziçi Kanunu'na-Göre Koruma Altına Alınan Alanlar 85 F Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler 85 F Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar 85 F Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin AĢılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar 85 F Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar 85 F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete'de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren "Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği'Yıde Belirtilen Alanlar 85 F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası SözleĢmeler Uyarınca Korunması 85 Gerekli Alanlar F /2/1984 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete'de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren" Avrupa'nın Yaban Hayatı ve YaĢama Ortamlarını Koruma SözleĢmesi" (BERN SözleĢmesi) Uyarınca Koruma Altına AlınmıĢ 85 Alanlardan "Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları"nda Belirtilen I. ve I I, Koruma Bölgeleri, "Akdeniz Foku YaĢama ve Üreme Alanları" F /6/1981 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete'de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren "Akdeniz'in Kirlenmeye KarĢı Korunması SözleĢmesi" 85 (Barcelona SözleĢmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar XI

12 F /10/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete'de Yayımlanan "Akdeniz'de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol" Gereği 85 Ülkemizde "Özel Koruma Alanı" Olarak BelirlenmiĢ Alanlar F /9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği SeçilmiĢ BirleĢmiĢ Milletler Çevre Programı Tarafından YayımlanmıĢ Olan "Akdeniz'de Ortak 85 Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit" Listesinde Yer Alan Alanlar F Cenova Deklerasyonu'nun 17. Maddesinde Yer Alan "Akdeniz'e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin" YaĢama ve Beslenme Ortamı 85 Olan Kıyısal Alanlar F /2/1983 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete'de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren "Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması SözleĢmesi" nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına 85 Alman "Kültürel Miras" ve "Doğal Miras" Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar F /05/1994 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete'de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren "Özellikle Su KuĢları YaĢama Ortamı Olarak Uluslararası 86 Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması SözleĢmesi" RAMSAR SözleĢmesi) Uyarınca Koruma Altına AlınmıĢ Alanlar F.4.3. Korunması Gereken Alanlar 86 F Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve YapılaĢma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii 86 Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) F Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan 86 Alanlar, YağıĢa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı F Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, BaĢta Su KuĢları Olmak 86 Üzere Canlıların YaĢama Ortamı Olarak Önem TaĢıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden Ġtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler F Göller, Akarsular, Yeraltısuyu ĠĢletme Sahaları 86 F Bilimsel AraĢtırmalar Ġçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye DüĢmüĢ veya DüĢebilir Türler ve Ülkemiz Ġçin Endemik Olan Türlerin YaĢama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik OluĢumların Bulunduğu Alanlar F Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar (*) Hassas Yöreler Kapsamına Giren F.4. Bölümündeki Alanlar Ġçin Ġstenen Bilgiler 1. Alanın Resmi Adı 2. Coğrafi Konumu ve Koordinatları (Rakım vb. bilgiler dahil) 3. Alanı 3.1. Toplam Alan (km 2 ) 3.2. Kara Yüzeyi (km 2 ) 3.3. Su Yüzeyi (km 2 ) 3.4. Kıyı Uzunluğu (m) 4. Alanın Açıklamalı Tanıtımı 5. Yasal Konumu 6. YerleĢimler ve Nüfusları 7. Sosyo-ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler XII

13 8. Fiziksel Özellikler (Karasal-Denizsel) 8.1. Ġklim Özellikleri 8.2. Jeomorfoloji (Topografya vb. morfolojik özellikler) 8.3, Jeoloji (Varsa sedimantoloji ile ilgili bilgiler de dahil) 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji (Yerüstü ve yeraltı suları, varsa jeotermal kaynaklar da dahil) 8.5. Toprak Yapısı 8.6. Flora ve Fauna (Karasal, denizsel ve iç sular kapsamında, özellikleri, endemik ve tehdit altındaki) 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu (Tarım-envanter ve mülkiyet bilgileri varsa dahil, turizm, rekreasyon, ulaģım ve altyapı, vb.) 10. Mevcut Sorunlar (Hassas Bölgenin Doğal Yapıdan UzaklaĢtığı Alanlar, vb.) G. TURĠZM G.l. Yörenin Turistik Değerleri 95 G. l. l. Yörenin Doğal Değerleri 95 G Konum 95 G.l.1.2. Fiziki Özellikler 95 G Kültürel Değerler 98 G.2. Turizm ÇeĢitleri 123 G.3. Turistik Altyapı 132 G.4. Turist Sayısı 132 G.5. Turizm Ekonomisi 132 G.6. Turizm-Çevre ĠliĢkisi 132 H. TARIM VE HAYVANCILIK H.l. Genel Tarımsal Yapı 134 H.2. Tarımsal Üretim 134 H.2.1. Bitkisel Üretim 136 H Tarla Bitkileri 136 H Buğdaygiller 136 H Baklagiller 136 H Yem Bitkileri 137 H Endüstriyel Bitkiler 137 H Yağlı Tohumlu Bitkiler 138 H Yumrulu Bitkiler 138 H Bahçe Bitkileri 138 H Meyve Üretimi 138 H Sebze Üretimi 139 H Süs Bitkileri 139 H.2.2. Hayvansal Üretim 139 H BüyükbaĢ Hayvancılık 139 H KüçükbaĢ Hayvancılık 141 H Kümes Hayvancılığı ( Kanatlı Üretimi) 142 H Su Ürünleri 142 H Kürk Hayvancılığı 143 XIII

14 H Arıcılık ve Ġpekböcekçiliği 143 H.3. Organik Tarım 144 H.4. Tarımsal ĠĢletmeler 144 H.4.1. Kamu ĠĢletmeleri 144 H.4.2. Özel ĠĢletmeler 144 H.5. Tarımsal Faaliyetler 144 H.5.1.Pestisit Kullanımı 144 H.5.2.Gübre Kullanımı 145 H.5.3. Toprak Kullanım 146 I. MADENCĠLĠK I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Doğal Malzemeler 147 I. l. l. Sanayi Madenleri 147 I.1.2. Metalik Madenler 147 I.1.3. Enerji Madenleri 147 I.1.4. Maden Kanununa Tabi Olan Doğal Malzemeler 147 I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri 154 I.3. Cevher ZenginleĢtirme 154 I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri 154 I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan 154 Rehabilitasyon ÇalıĢmaları J. ENERJĠ J.l. Birincil Enerji Kaynakları 155 J TaĢkömürü 155 J Linyit 155 J.1.3. Asfaltit 155 J Bitümlü ġist 155 J Hampetrol 155 J Doğalgaz 155 J. l.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) 155 J.1.8. Odun 155 J Hidrolik 156 J Jeotermal 156 J GüneĢ Enerjisi 156 J Rüzgar Enerjisi 156 J.l.13.Biyokütle Enerjisi 156 J.2. Ġkincil Enerji Kaynaları 158 J.2.1. Termik Enerji 158 J.2.2. Hidrolik Enerji 158 J.2.3. Nükleer Enerji 158 J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi 158 J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı 159 J.4. Enerji Tasarrufu Ġle Ġlgili Yapılan ÇalıĢmalar 159 XIV

15 K. SANAYĠ VE TEKNOLOJĠ K.l. Ġl Sanayinin GeliĢimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler 160 K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması 161 K.3. Sanayinin Ġlçelere Göre Dağılımı 161 K.4. Sanayi Gruplarına Göre ĠĢyeri Sayıları ve Ġstihdam Durumu 162 K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı 165 K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler 165 K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği 165 K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği 165 K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği 167 K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği 167 K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar 167 K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı 169 L. ALTYAPI, ULAġIM VE HABERLEġME L.l. Altyapı 170 L. l. l. Temiz Su Sistemi 170 L Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi 170 L YeĢil Alanlar 170 L.1.4. Elektrik Ġletim Hatları 170 L Doğalgaz Boru Hatları 171 L.2. UlaĢım 171 L.2.1. Karayolları 171 L Karayolları Genel 171 L UlaĢım Planlaması 172 L Toplu TaĢıma Sistemleri 172 L Kent Ġçi Yollar 174 L Araç Sayıları 174 L.2.2. Demiryolları 183 L Kullanılan Raylı Sistemler 184 L TaĢımacılıkta Demiryolları 184 L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir TaĢımacılığı 184 L Limanlar 184 L TaĢımacılık 184 L.2.4. Havayolları 184 L.3. HaberleĢme 184 L.4. Ġlin Plan Durumu 184 L.5. Ġldeki Baz Ġstasyonları 185 M. YERLEġĠM ALANLARI VE NÜFUS M.l. Kentsel ve Kırsal Planlama 189 M Kentsel Alanlar 189 M. l. l. l. Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri 189 M. l.l.2. Kentsel Büyüme Deseni 190 M. l. l.3. Planlı Kentsel GeliĢme Alanları 190 M Kentsel Alanlarda Yoğunluk 190 XV

16 M Kentsel Yenileme Alanları 190 M Endüstri Alanları Yer Seçimi 190 M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar 190 M Kırsal Alanlar 190 M Kırsal YerleĢme Deseni 190 M Arazi Mülkiyeti 190 M.2. Altyapı 190 M.3. Binalar ve Yapı ÇeĢitleri 191 M.3.1. Kamu Binaları 191 M.3.2. Okullar 191 M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri 199 M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler 204 M.3.5. Endüstriyel Yapılar 204 M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar 204 M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar 204 M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar 204 M.3.9. Kırsal Alanda YapılaĢma 204 M.3.10.Yerel Mimari Özellikler 204 M.3.11.Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller 204 M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı 204 M.4.1. ĠĢ Alanları ve ĠĢsizlik 204 M.4.2. Göçler 205 M.4.3. Göçebe ĠĢçiler (Mevsimlik 205 M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı 205 M.4.5. Konut Yapım Süreçleri 205 M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri 205 M.5. YerleĢim Yerlerinin Çevresel Etkileri 205 M.5.1. Görüntü Kirliliği 205 M.5.2. Binalarda Ses Ġzolasyonu 205 M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde OluĢturulan Gürültü Zonları 205 M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü 206 M.5.5. Kentsel Atıklar 206 M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı 206 M.6. Nüfus 206 M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre DeğiĢimi 206 M.6.2. Nüfusun YaĢ, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı 208 M.6.3. Ġl ve Ġlçelerin Nüfus Yoğunlukları 209 M.6.4. Nüfus DeğiĢim Oranı 210 N. ATIKLAR N.l. Evsel Katı Atıklar 212 N.2. Tehlikeli Atıklar 212 N.3. Özel Atıklar 212 N.3.1. Tıbbi Atıklar 212 N.3.2. Atık Yağlar 213 N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar 213 N.3.4. Pil ve Aküler 214 N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller 214 N.3.6. Tarama Çamurları 214 XVI

17 N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar 214 N.3.8. Kullanım Ömrü BitmiĢ Araçlar 214 N.4. Diğer Atıklar 214 N.4.1. Ambalaj Atıkları 214 N.4.2. Hayvan Kadavraları 215 N.4.3. Mezbaha Atıkları 215 N.5. Atık Yönetimi 215 N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu 215 N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, TaĢınması ve Aktarma Merkezleri 215 N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri 215 N.8.1. Katı Atıkların Depolanması 216 N.8.2. Atıkların Yakılması 216 N.8.3. Kompost 216 N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi 216 N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri 216 O. GÜRÜLTÜ VE TĠTREġĠM O.1. Gürültü 217 O.1.1. Gürültü Kaynakları 217 O Trafik Gürültüsü 217 O Endüstri Gürültüsü 217 O ĠnĢaat Gürültüsü 217 O. l. l.4. YerleĢim Alanlarında OluĢan Gürültüler 218 O Havaalanları Yakınında OluĢan Gürültü 218 O.1.2. Gürültü ile Mücadele 218 O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri 218 O.l.3.1. Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri 218 O Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri 218 O.1.4. Gürültünün Ġnsanlar Üzerine Olan Etkileri 218 O Fiziksel Etkileri 218 O Fizyolojik Etkileri 219 O Psikolojik Etkileri 219 O Performans Üzerine Etkileri 219 O.2. TitreĢim 219 P. AFETLER P.l. Doğal Afetler 220 P Depremler 220 P.1.2. Heyelan ve Çığlar 224 P.l.3. Seller 224 P Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları 224 P Fırtınalar 225 P.2. Diğer Afetler 225 P.2.1. Radyoaktif Maddeler 225 P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar 225 P.2.3. Tehlikeli Maddeler 225 P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri 225 P.3.1. Sivil Savunma Birimleri 226 XVII

18 P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri 227 P.3.3. Ġlkyardım Servisleri 227 P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden Ġskanı 228 P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlar arası TaĢımını Ġçin Alınan Tedbirler 230 P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar 230 R. SAĞLIK VE ÇEVRE R.l. Temel Sağlık Hizmetleri 231 R Sağlık Kurumlarının Dağılımı 231 R BulaĢıcı Hastalıklar 236 R.1.2.l. Ġçme, Kullanma ve Sulama Suları 237 R.l.2.2. Denizler 238 R.l.2.3. Zoonoz Hastalıklar 238 R Gıda Hijyeni 239 R.1.4. AĢılama ÇalıĢmaları 239 R.l.5. Bebek Ölümleri 242 R.l.6. Ölümlerin Hastalık, YaĢ ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı 245 R Aile Planlaması ÇalıĢmaları 246 R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından OluĢan Sağlık Riskleri 247 R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 247 R.2.2. Su Kirliliğinin Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 247 R.2.3. Atıkların Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 248 R.2.4. Gürültünün Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 249 R.2.5. Pestisitlerin Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 249 R.2.6. Ġyonize Radyasyondan Korunma 249 R.2.7. Baz Ġstasyonlarından Yayılan Radyasyonun Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 250 S. ÇEVRE EĞĠTĠMĠ S.1. Kamu KuruluĢlarının Çevre Eğitimi ile Ġlgili Faaliyetleri 251 S.2. Çevre Ġle Ġlgili Gönüllü KuruluĢlar ve Faaliyetleri 251 S.2.1. Çevre Vakıfları 252 S.2.2. Çevre Dernekleri 252 S.2.3. Çevreyle Ġlgili Federasyonlar 252 T. ÇEVRE YÖNETĠMĠ VE PLANLAMA T.l. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi 253 T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, 253 Korunması ve GeliĢtirilmesi T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Çevrenin TaĢıma Kapasitesini AĢmayacak 253 Biçimde Planlanması T.4. Çevrenin Ġnsan- Psikososyal Ġhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması 253 T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması 253 T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi 253 XVIII

19 HARĠTALAR Çankırı Ġli Ġl ve Ġlçe Sınırlarını 6 Çankırı Ġli Manyezit Yatakları Haritası 149 Çankırı Ġli Mermer Yatakları Haritası 150 Çankırı Ġli Diatomit Yatakları Haritası 151 Çankırı Ġli Kil ve Bentonit Yatakları Haritası 152 Çankırı Ġli Manyezit Yatakları Haritası 153 Çankırı Deprem Haritası 220 GRAFĠKLER Ġl Arazisinin Niteliklerine Göre Dağılımı 12 SYĠ Ġndis Değerleri Kuraklık Kategorisi 34 Ġl Arazisinin Niteliklerine Göre Dağılımı 54 Çankırı Genelinde Alt Bölgelere Göre Arazi Dağılımı 55 Ġl Arazisinin Niteliklerine Göre Dağılımı 62 Çankırı Genelinde Alt Bölgelere Göre Arazi Dağılımı 62 Tarımsal ĠĢletmeler 134 ĠĢletme Büyüklükleri Dağılımı 134 Sulanabilir Tarım Alanı 135 Depremler ve OluĢum Sayıları 222 Çankırı Depremselliği Poison Olasılık Dağılımı ve Deprem Risk Analizi 223 FOTOĞRAFLAR Ilgaz Dağı Milli Parkı 72 PaĢasultan Çamı Tabiat Anıtı 72 Türbe Çamı Tabiat Anıtı 73 Dokuz KardeĢler Çamı Tabiat Anıtı 73 Koca MeĢe Tabiat Anıtı 74 Demir MeĢe Tabiat Anıtı 75 Çatal Çam Tabiat Anıtı 75 Yağmur Çamı(Gedene Anıt Ağaç) Tabiat Anıtı 76 ÇerkeĢ Fidanlık Mühendisliği Fidanlık Sahası Mesire Yeri 77 Ilgaz Kırkpınar Yaylası Orman Ġçi Tatbikat Alanı 78 Ilgaz Kadın Çayırı Orman Ġçi Mesire Yeri 78 Yapraklı Yaylası 79 Yüklü Köy Yaylası 79 Çevre Eğitimi Verilen Ġlköğretim Okulu 251 Çevre Eğitimi Verilen Ġlköğretim Okulu 252 TABLOLAR A.COĞRAFĠ KAPSAM Çankırı Ġl/Ġlçe Merkezi ve Belde/Köy Nüfusu 5 XIX

20 B.DOĞAL KAYNAKLAR Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar (GüneĢlenme) Yılı Yönlere Göre Aylık Esme Sayısı Toplamı 9 Çankırı Ġli Arazi Dağılımı 12 Yeraltı Su Kaynakları 18 Akarsular 22 Çankırı Ġli Göletlerinin Karakteristik Özellikleri 24 Doğal Göller 25 C.HAVA (ATMOSFER VE ĠKLĠM) Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar (Rüzgar) 27 Çankırı Ġlinde Fevk Hadiseleri 27 Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar(Basınç) 27 Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar(Nem) 28 Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar(Sıcaklık) 28 Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar(BuharlaĢma) 30 Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar(Yağmur) 31 Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar(Kar, Dolu, Sis ve Kırağı) 31 Kuraklık Ġle Ġlgili Periyot 32 SYĠ Ġndis Değerleri 33 Ġlimizde Toplam Araç Sayıları 36 Kükürtdioksit Ölçüm Oranları 45 Partikül Madde Emisyonları Ölçüm Oranları 46 E.TOPRAK VE ARAZĠ KULLANIMI Çankırı Ġli Topraklarının Arazi Kabiliyet Sınıflarına Göre Kullanımının Dağılımı (ha) 53 Çankırı Ġli Arazi Dağılımı 54 Ġl Arazisinin Ġlçeler Ġtibariyle Genel Dağılımı 55 Tarım Alanı Kullanım Durumu 55 Çankırı Ġli Bitkisel Üretim ve Verim Durumu (Tarla Bitkileri) 56 Çankırı Ġli Bitkisel Üretim ve Verim Durumu (Sebze) 57 Çankırı Ġli Bitkisel Üretim ve Verim Durumu (Meyve) 58 F.FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER Ormanlık Alanlarının Dökümü 60 Ağaç Türleri ve Yaylım Alanları 60 Türlerine Göre Orman Üretimi (Çankırı- ÇerkeĢ-Ilgaz) 61 Kaybedilen Orman Alını 61 Ġl Geneli Tescilli TaĢınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Ġstatistiği 83 Ilgaz Dağı Milli Parkı nın Bazı Önemli Merrkezlere Uzaklığı 93 Milli Park ve Yakın Çevresindeki Konaklama Tesisleri 93 G.TURĠZM ĠĢletmeye Açık Turizm Belgeli Konaklama Tesisleri 132 Çankırı Ġle Bazı Ġl Merkezleri Mesafe Cetveli 132 XX

21 H.TARIM VE HAYVANCILIK Sulanabilir Tarım Alanı 135 Tarım Arazisinin EkiliĢlere Göre Dağılımı 135 Ekilen Tarla Alanı 136 Tahıllar 136 Baklagiller 137 Yem Bitkileri 137 Endüstriyel Bitkiler 138 Yağlı Tohumlar 138 Yumrulu Bitkiler 138 BüyükbaĢ Hayvan Cinsi 139 Hayvansal Ürünler Verim ve Üretimi 140 KüçükbaĢ Hayvancılık 141 Kümes Hayvancılık Yılı Balıklandırma 142 Arı Kovanı Tablosu 143 Zirai Mücadele Ġlaçları Kullanımı 144 Ticari Gübrelerin Yıllık Tüketim Miktarı 145 J.ENERJĠ Diğer Maden Varlıkları Tablosu 156 Abone Sayıları ve Enerji Tüketim Değerleri 159 K.SANAYĠ VE TEKNOLOJĠ Küçük Sanayi Siteleri ve Organize Sanayi Bölgeleri 161 Kamu ve Özel Sektörler Dağılımı 162 Ġlimizdeki Mevcut Küçük Sanayi Siteleri 163 Korgun Organize Sanayi Bölgesinde Faaliyetteki Sanayi Tesisleri Sektörel Dağılımı 163 ġabanözü Organize Sanayi Bölgesinde Faaliyetteki Sanayi Tesisleri Sektörel Dağılımı 164 Enerji Kullanım Miktarı 165 DeĢarj Ġzni Verilen Firmalar 166 Atıksu Arıtma Tesisi Proje Onayı(Valilikçe verilen) 166 Atıksu Arıtma Tesisi Proje Onayı(Bakanlıkça verilen) 166 Doğal Atıksu Arıtma Tesisi Proje Onayı 166 Bakanlık Tarafından Onaylanan Atıksu Arıtma Tesisleri 167 Belediyeler Tarafından Onaylanan Atıksu Arıtma Tesisleri 167 L.ALTYAPI, ULAġIM VE HABERLEġME 22. Ġletim Tesis ve ĠĢletme Grup Müdürlüğü / KASTAMONU 170 TaĢıt, Yolcu ve Ton Değerleri 172 Devlet Yolları Yogt Değerleri 173 Çankırı Ġlinde Kayıtlı Araç Sayıları 174 Çankırı Ġlinde Bulunan Baz Ġstasyonları 185 XXI

22 M.YERLEġĠM ALANLARI VE NÜFUS Eğitim Öğretim Yılı (Ġlköğretim ve Ortaöğretim) 191 Çankırı Sağlık Müdürlüğüne Bağlı Sağlık Kurum ve KuruluĢları Dağılımı ve 199 Kapasiteleri Türkiye ĠĢ Kurumu Çankırı Ġl Müdürlüğüne Kayıtlı ĠĢsiz Sayısı 205 ĠĢsizlerin Nitelik Durumları 205 Çankırı Nüfusunun GeliĢimi Yılı Çankırı Ġl/Ġlçe Merkezi ve Belde/Köy Nüfusu Tablosu Yılı Çankırı Ġli, YaĢ Grubu ve Cinsiyetine Göre Nüfus Dağılımı Yılı Çankırı Ġl/Ġlçe Merkezleri ve Belde/Köyleri Nüfusları ve Km2 ye DüĢen 209 Alanı Nüfus DeğiĢim Oranları 210 O.GÜRÜLTÜ VE TĠTREġĠM Gürültü Seviyesi 219 P.AFETLER Çankırı da Bugüne Kadar OlmuĢ Depremlerin Sayısı Yılı Ġçinde Orman Yangınları (Yanan Ağaç Miktarı) 224 Çankırı Ġlinde 2010 Yılı Fevk Hadiseleri 225 R.SAĞLIK VE ÇEVRE Çankırı Sağlık Müdürlüğüne Bağlı Sağlık Kurum ve KuruluĢları Dağılımı ve 231 Kapasiteleri 2010 Yılı Çankırı Sağlık Müdürlüğü Bildirimi Zorunlu Hastalıklar Çizelgesi 236 Çevre Sağlık Hizmetleri Yılı 237 Sağlık Ġl Müdürlüğünden alınan verilere göre 2010 yılında görülen Zoonoz hastalıkları 238 Yıllara Göre Bebek Ölümleri 242 Sağlık Ġl Müdürlüğünden Alınan 2010 Yılı Bebek Ölüm Oranları 242 Sağlık Ġl Müdürlüğünden Alınan YaĢ Gruplarına Göre 2010 Yılı Ölüm Oranları 245 Aile Planlaması Halk Eğitimi Verilen KiĢi Sayısı 246 T.ÇEVRE YÖNETĠMĠ VE PLANLAMA 2010 Yılı Nihai ÇED. Ön AraĢtırma Raporu Listeleri 254 XXII

23 (A) COĞRAFĠ KAPSAM A.1. GiriĢ Çankırı ilinin bulunduğu bölge, birbirine çok benzeyen çıplak dik ve sarp tepelerle çevrilmiģ olup, bunlar arasında uzanan, muhtelif boylarda bağ ve bahçelerle kaplı, vadiler vardır. Kuzeyden gelen Tatlı çay ile kuzeydoğudan gelen Acı çay kasabanın güneydoğusunda birleģmektedir. Çankırı Ģehrinin eski kısmı denizden 900 metre kadar yükseklikte bulunan Karatekin tepesinin güney eteğindeki meyilli bir arazide kurulmuģ olup, Ģehir zamanla vadinin ortasından akmakta olan Tatlı Çay'ın kenarlarına kadar geniģlemiģtir. Kızılırmak nehrine dökülen ve Ģehri kuzey - güney ve güneydoğu yönünde akan çaylarla bunların kolları derin vadiler meydana getirmiģtir. Orta Anadolu ile Kuzey Anadolu arasındaki geçiģ alanı üzerinde bulunan bu ilin arazisinin kuzey kısmi diğer bölgelere göre daha dalgalıdır. Kuzey Anadolu dağlarının teker teker uzanan bazı kolları Ģehir çevresine girer. Bunlardan en yüksek tepesi 2350 m olan Ilgaz Dağlarının batı kısmı ile, kuzeydoğudaki Kös Dağı'nın bir kısmı il sınırları içindir. Batı tarafındaki IĢık dağının kollarından salavat,naldöken,aydos ve Dumanlı Dağlarından baģka Ilgaz dağı nın üzerinde Karapınar ve Mülayim Yaylaları mevcuttur. Doğu ve Güneydoğu tarafları Kızılırmak Vadisine kadar uzanan oldukça düz bir sahadır. Güneyde Kırkız, Ġdris ve Abdüsselam Dağları vardır. Düzlükler genelde doğu ve güneydoğu kesimdedir. Diğer kısımlarda dağların arasında bulunan ve ortalarından genellikle dereler geçen dar ve geniģ vadiler vardır. Bu vadilerin kuzey kısmında bulunanlar doğu - batı yönünde, güney ve merkezde bulunanlar da kuzey güney yönünde uzanmaktadır. Ġç Anadolu Bölgesinin kuzeybatısında yer alan Çankırı ilinin, kuzeyinde Kastamonu ve Zonguldak, batısında Bolu, güneyinde Ankara, doğusunda ise Çorum illeri bulunmakta olup; yüzölçümü 2210 km2, denizden yüksekliği de 736 metredir A.2. Ġ l ve Ġ lçe S ı n ı rlar ı Çakırı Ġlçeleri; Merkez ilçe, Atkaracalar, Bayramören, ÇerkeĢ, Eldivan, Ilgaz, Kızılırmak, Korgun, KurĢunlu, Orta, ġabanözü ve Yapraklı olmak üzere 11 ilçesi vardır. Merkez Ġlçe Merkez Ġlçe; Ġlin güneydoğusunda yer almakta olup, kuzeyinde Ilgaz, Yapraklı ilçeleri, doğusunda ve güneydoğusunda Kızılırmak ilçesi, Çorum Ġline bağlı Ġskilip ilçesi, batısında Eldivan, kuzeybatısında Korgun, ve güneyinde Ankara Ġli'nin Kalecik ilçeleri ile çevrilidir. Merkez Ġlçenin yüzölçümü Km²'dir. Denizden yüksekliği 750 metredir. Atkaracalar 4 Temmuz 1997 tarihinde ilçe olan Atkaracalar'ın belediye olma tarihi ise 1927 yılıdır. Çankırı'ya uzaklığı 105 Kilometre olup il merkezinin kuzeybatısında yer almaktadır. Ġlçenin kuzeyi Melan Çayı, Kocadağ ve ÇerkeĢ ilçesi; güneyi Dumanlı dağı ve Orta Ġlçesi ile çevrilidir. Batısında ÇerkeĢ ve doğusunda da KurĢunlu ilçeleri yer almaktadır. Toplam 259 km²lik bir alana sahiptir. Ġlçenin uzun yıllar boyunca, baģlıca cazibe merkezleri olan Ankara ve Ġstanbul'a göç yaģanmıģ, ancak son yıllarda bu göç yavaģlamıģtır. Büyük Ģehirlere göç eden Atkaracalılar'ın çoğu sanayi sektöründe iģçi olarak çalıģmakta, bir kısmı ise ticaretle uğraģmaktadır. Ġlçede, E-80 Karayolu üzerinde bir boya fabrikası bulunmaktadır. 1

24 Bayramören 1990 yılında ilçe olan Bayramören ilçesinin Çankırı'ya uzaklığı 117 kilometredir. Ġlçe merkezi Çankırı'nın kuzeybatısındadır. Ġlçenin kuzeyinde Kastamonu Ġli, doğusunda KurĢunlu, güneyinde KurĢunlu ve Atkaracalar ile batısında ÇerkeĢ ve Karabük'e bağlı Ovacık ilçeleri bulunmaktadır. 265 Km² yüzölçümü olan ilçede hızlı bir göç hareketi yaģanmaktadır. Halkın büyük bir çoğunluğunun köylerde yaģadığı Bayramören ilçesi, ağırlıklı olarak Ġstanbul ve Ankara'ya göç vermektedir. Tarım ve hayvancılık en önemli geçim kaynağıdır. Eldivan 1958 yılında ilçe olan Eldivan Çankırı'ya 18 kilometre uzaklıkta olup il merkezinin güneybatısında yer almaktadır. Ġlçe topraklarının kuzeyinde Korgun, doğusunda Çankırı, güneyinde Ankara ve batısında ġabanözü ilçesi vardır. 346 Km² lik bir alana sahip olan ilçede tarım ve hayvancılık baģta gelen geçim kaynaklarıdır. Kiraz üretimi ile dikkat çeker. Oldukça iyi rezervlere sahip bentonit madeni ocaklarının bulunduğu ilçe de diğer ilçeler gibi göç vermeye devam etmektedir. Ilgaz 1888 yılında belediye olan Ilgaz, Osmanlı Ġmparatorluğu döneminde Çankırı merkeze bağlı bir nahiye idi. Eski ismi Koçhisar olan Ilgaz'da göç veren ilçelerdendir. Tarım ve hayvancılığın ağırlıklı olarak geçim kaynağı olduğu ilçe, baģta Ankara ve Ġstanbul'a göç vermekte ve bu Ģehirlere giden Ilgazlılar'dan sürekli yerleģenler genellikle Devlet kademelerinde çeģitli çalıģırken, mevsimlik olarak göç edenler inģaat sektöründe çalıģmakta ve belirli zamanlarda memleketlerine geri dönmektedirler. Ilgaz'ın kuzey ve doğusu Kastamonu, güneyi Çankırı merkez, Yapraklı ve Korgun, batısı ise KurĢunlu ilçeleriyle çevrilidir. 782 km²lik bir yüzölçümü olan ilçenin Çankırı'ya olan uzaklığı ise 51 kilometredir. Kızılırmak Çankırı'nın güneydoğusunda yer alan Kızılırmak ilçesi, Kalecik ilçesinin Çankırı'ya bağlı olduğu Osmanlı döneminde, bu ilçeye bağlı bir nahiye merkeziydi. Eski ismi "Ġnallu Ballu", daha sonra ise Hüseyinli olan ilçe 1985 yılında belediye, 1987 yılında da ilçe olmuģtur. Yüzölçümü 493 km² olup, kuzeyinde ve doğusunda Çorum iline bağlı Bayat ve Sungurlu Ġlçeleri, güneyinde Kırıkkale'ye bağlı Sulakyurt ve batısında da Çankırı merkez ilçesi yer almaktadır. Kızılırmak ilçesinin kent merkezine olan uzaklığı 55 kilometredir. Ağırlıklı olarak tarım ve hayvancılığın geçim kaynağı olduğu ilçede, 1960'lardan sonra yurt dıģına yoğun bir göç yaģanmıģtır. Tarımsal üretimde çeģitlilik gözlenmekte olup; kavun, pirinç, Ģeker pancarı gibi ürünler yaygındır. Korgun 1990 yılında ilçe olan Korgun, daha önce Çankırı Merkez Ġlçeye bağlı bir belde idi. Merkez ilçeye 20 kilometre uzaklıkta olan ilçenin, kuzeyinde Ilgaz, doğusunda Çankırı merkez, güneyinde Eldivan ve ġabanözü ile batısında KurĢunlu Ġlçeleri yer almaktadır. Yüzölçümü 326 km² Korgun Organize Sanayi Bölgesi'nin faaliyete geçmesiyle ilçede belirli bir ekonomik canlılık yaģanmakta, ancak köylerinden göç devam etmektedir. Göç edenler genellikle Ġzmit Derince ile Ankara, Ġstanbul ve Kırıkkale'ye gitmektedirler. Halkın geçim kaynağını ise tarım ve hayvancılık oluģturmaktadır. 2

25 KurĢunlu Kuzeyi Bayramören ve Kastamonu, doğusu Ilgaz ve Korgun, güneyi ġabanözü ve Orta ile batısı yine Orta ile Atkaracalar ve Bayramören ilçeleriyle çevrili olan KurĢunlu'nun Çankırı'ya olan uzaklığı 90 kilometredir. 630 km² yüzölçümü olan ilçe ve 1951 depremleri ile 1947'de kasabanın kenarından geçen çayların taģmasıyla mal ve can kaybına uğramıģtır. 24 Eylül 1944 tarihinde ilçe olan KurĢunlu'da göç konusundaki cazibe merkezleri Ankara, Kırıkkale, Ġstanbul ve Karabük'tür. Halkın geçim kaynağı ise diğer ilçelerde olduğu gibi tarım ve hayvancılığa dayalıdır Orta Toplam yüzölçümü 513 km² olan Orta Ġlçesinin kuzeyini ÇerkeĢ, Atkaracalar ve KurĢunlu Ġlçeleri çevirmektedir. Doğusunda yine KurĢunlu ve ġabanözü ilçesinin bir bölümü, güneyinde ġabanözü ve Ankara ile batısında ÇerkeĢ ve Ankara vardır. Ġlçenin Çankırı'ya olan uzaklığı 70 kilometredir. Halkın temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılık olan ilçede sanayi tesisi bulunmamaktadır. BaĢlıca göç merkezleri Ankara ve Ġstanbul'dur. Bu illere giden Orta'lılar daha çok kuruyemiģ, pasta, börek, Ģeker sanayii gibi gıda sektöründe ticaret yapmaktadır. ġabanözü Çankırı'ya 44 kilometre uzaklıkta bulunan ġabanözü, Orta, KurĢunlu, Korgun ve Eldivan ilçeleri ve Ankara ili ile komģudur. 590 km² yüzölçümü bulunan ilçede hayvancılık ve tarım yapılmakta, halkının bir kısmı ise Ankara'ya mevsimlik olarak çalıģmaya gitmektedir. Büyük göç olaylarının yaģandığı arasında çalıģmak için Ankara'ya gidenler ağırlıklı olarak taģ ve kum ocaklarında ve tuğla, kiremit imalathanelerinde çalıģırlarken, bugün ġabanözü'nden göç etmiģ olan ilçeliler, gittikleri yerlerde çok değiģik iģ kollarına dağılmıģ durumdadırlar. Ġlçede 1930 yılında bir sel felaketi yaģanmıģ, bir çok ev ve dükkan hasar görmüģtür. Yapraklı Çankırı'ya yalnızca 32 kilometre uzaklıkta bulunan Yapraklı, Osmanlı Ġmparatorluğu döneminde panayırıyla ünlüydü. Söz konusu panayıra imparatorluk coğrafyasının çok uzak bölgelerinden bile tüccarların alıģ veriģ yapmak üzere geldikleri bilinmektedir. Bu panayır, o dönemlerde yalnız Yapraklı'nın değil, Çankırı'nın da ekonomik hayatına canlılık getirmekteydi. Yapraklı Panayırı'ndan hemen sonra, müddeti üç gün olan bir panayır da Çankırı'da kuruluyor, Yapraklı'dan ayrılan tüccarlar baģka bir panayıra ya da memleketlerine gitmeden önce Çankırı'ya uğrayarak alıģ veriģ yapıyorlardı. Ġlçenin güney ve batı sınırları Çankırı merkez ilçe ile sınırlıdır. Kuzeyinde Ilgaz ve Kastamonu,doğusunda ise yine Kastamonu'nun bir kısmı ile Çorum Ġl sınırı bulunmaktadır. Toplam 785 km² yüzölçümü olan ilçede halk tarım ve hayvancılıkla geçimini sağlamaktadır. Ġlçe sınırları içerisinde bulunan Büyük Yayla metre yükseklikte bir turizm ve doğa cenneti gibidir. A.3. Ġ lin Co ğ rafi Durumu Orta Anadolu'nun kuzeyinde, Kızılırmak ile Batı Karadeniz ana havzaları arasında yer alan Çankırı, 40 30' ve 41º kuzey enlemleri ile 32 30' ve 34º doğu boylamları arasında yer almaktadır. Ġlin komģuları batıda Bolu, kuzeybatıda Karabük, kuzeyde Kastamonu, doğuda Çorum ve güneyde Ankara ile Kırıkkale'dir. Denizden yüksekliği 723 metre olup, ülke topraklarının %o94'lük bölümünü oluģturan toplam 7388 km 2 ' lik bir alana sahiptir. Ġç 3

26 Anadolu bölgesinin kısmen Karadeniz Bölgesi ne geçiģinde yer almaktadır. Doğu-Batı doğrultusunda uzunluğu 130 km, geniģliği ise 80 km.dir. Kent birbirine çok benzeyen çıplak, dik tepeler ile sarılıdır. Özellikle doğusunda kalan tepeler Kaya tuzu maden rezervlerinden dolayı çıplak görünümlüdür. Kentin etrafındaki vadiler ise yeģillik, bağ ve bahçelerle kaplıdır. Kuzeybatısından gelen Tatlıçay bir kavis çizerek kenti ikiye ayırır. Kuzeydoğusundan gelen Acıçay ile Tatlıçay birleģerek Acısu adını alır ve Kızılırmak'a karıģır. Kentin ticaret merkezi ve yönetsel alanı ise;cumhuriyet Mahallesi, Ġstasyon Caddesi, Atatürk Bulvarı ve Buğdaypazarı Caddesidir. Çankırı topraklarının yaklaģık % 60'ı dağlar ve yüksek tepelerden oluģmaktadır. Ġlin kuzey sınırındaki dağlar, aynı zamanda en yüksek kesimini teģkil etmektedir. Kuzey Anadolu dağlarının ikinci sırasındaki Ilgaz Dağları, doğu-batı düzleminde uzanmaktadır. En yüksek noktası 2587 metre olan söz konusu dağ sırasının üzerinde Küçükhacet Tepesi (2546 Mt.), Büyükhacet Tepesi (2587 Mt.), Kulpi (1980 Mt.), Bulancak (1935 Mt.), Altunsivrisi (1934 Mt.) ve Kocadağ (1763 Mt.) bulunmaktadır. Aynı zamanda Çankırı ve Kastamonu arasındaki doğal sınırı il sınırınaönüģtüren Ilgaz Dağları, KurĢunlu civarında Sofra Sırtları ve ÇerkeĢ yöresinde Doğu ve Çamlıca olmak üzere iki kola ayrılmaktadır. Ilgaz Dağları'nın güneyinde ise Çorum ile Kastamonu/Tosya sınırından baģlayarak batıya doğru yönelen Erikli, Sarıkaya, Karakaya, Ilısılık, Yapraklı, Doğdu, TaĢyakası, Batıbeli ve Dumanlı Dağları, yaklaģık 2000 Mt. yüksekliğe uzanan yeni bir sıra oluģturur. Bu sıraların daha güneyinde kalan bölgede de ÇerkeĢ-Gerede ve Kızılcahamam sınırı boyunca bir diğer dağ sırası uzanır. Bu sırada Çit, KarataĢ, IĢık, Elden, Aydos, Eldivan ve Bozkır Dağları yer almaktadır. Ġlin kuzeybatısında ise Karabük ve Bolu ile doğal sınırı oluģturan Hodalca, Elaman ve Eğriova Dağları yer almaktadır. Kent merkezi civarında yer alan Hıdırlık KaĢı, Meryemana Tepesi ile Sarıdağ ise güneybatı düzleminde uzanan diğer büyüklü küçüklü tepelerle birlikte, ileride TaĢyakası, Dumanlı ve Aydos Dağlarını oluģturarak devam etmektedir. Çankırı'da Kızılırmak Havzası dıģında kayda değer önemli ovalar yoktur. Ne var ki bu havzanın da sularının tuzlu olması sulanabilen tarım arazisinin sınırlı olmasına sebep olmaktadır. Ġldeki ovalar baģlıca beģ baģlıkta incelenebilir: 1. Kızılırmak Havzası Ovaları : Bölgenin coğrafi konumuna göre oldukça geniģ olan havzanın Çankırı topraklarında kalan bölümü yaklaģık 30 Km. uzunluğundadır. Havzada batı-doğu doğrultusunda uzanan geniģ ova ile bu ovanın kolları, bölgenin en büyük akarsuyu olan Kızılırmak'la birleģen çeģitli çay ve derelerin yatakları boyunca, kuzeye doğru yaklaģık 25 Km. uzanmaktadır. Bu ovalarda her türlü tarıma uygun alüvyonlu topraklar bulunmaktadır. Devrez Çayı Çevresindeki Ovalar : Söz konusu ovalar KurĢunlu'nun güneyinden baģlayıp Devrez Çayı boyunca uzanarak Ilgaz Ġlçesi çevresinde geniģleyen ovalardır. Ilgaz'a kadar yaklaģık 2 Km.lik dar bir Ģerit çizen ovalar, buradan itibaren geniģlemeye baģlar. Devrez Çayı'nın suladığı bu ovalarda da her türlü tarıma uygun alüvyonlu topraklar bulunmaktadır. Tatlıçay Çevresindeki Ovalar : Bu bölgedeki ovalar Tatlıçay ve Korgun Çayı'nın birleģme noktasında olup, söz konusu çay sularının tuzlu olması sebebiyle tarıma yönelik sulama yapılmamaktadır. Orta Ġlçesindeki Ova : Ġlçe dahilinde bulunan ve doğudan batıya doğru uzanan ova 15 Km. uzunluğunda ve yaklaģık 2 Km. geniģliğindedir. ÇerkeĢ Ovası : Oldukça küçük sayılabilecek ova alüvyonlu topraklarla kaplıdır. 4

27 Yaylalar : Dağların hakim olduğu Ġl arazisinde "Yayla" tanımına uygun arazilerin sayısı pek fazla değildir. Genel arazinin yaklaģık % 2,5-3'ünü oluģturan bu yaylalar ise Ilgaz Dağları üzerinde bulunan Mülayim ve Karapınar Yaylaları, Yapraklı Yaylası ile TaĢyakası, Aydos ve Dumanlı Dağları üçgeninde bulunan Sanı Yaylası ile Eldivan, Aydos, Karapazar ve Aliözü Yaylalarıdır. Yaylaların bitki örtüsü ve ekolojik yapıları, özellikle dağ turizmi ile tracking sporu için son derece uygundur. Tablo A.1: 2010 Yılı Çankırı Ġl/Ġlçe Merkezi ve Belde/Köy Nüfusu Tablosu: Ġl/Ġlçe Merkezleri Belde/Köyler Toplam Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın TOPLAM Merkez Ilgaz ÇerkeĢ Korgun Kızılırmak Bayramören Atkaracalar Yapraklı ġabanözü Orta Eldivan KurĢunlu Kaynak:Türkiye Ġstatistik Kurumu ANKARA (2010) Ġlimizin il ve ilçe sınırlarını gösteren harita A.1 de aģağıda sunulmuģtur. 5

28 6

29 A.4. Ġ lin To po ğ ra fya s ı ve Jeomorfol o jik Durumu Ġlin genel Jeolojik yapısı oldukça dağlık ve engebeli oluģu tarım açısından dezavantaj olarak görülmektedir. Ġrili ufaklı 14 dağın mevcut olduğu bu engebelikler ilin yüzölçümünün %61'ini oluģturmaktadır. En alçak dağ, m ile Bozkır dağı, En yüksek dağ ise 2465 m. ile Ilgaz dağıdır. Ova çok azdır. Vadi Ģeklinde düz araziler mevcuttur. Bozkır, Uluyazı, Yapraklı, Aydos, Eldivan, Aliözü gibi yayla özelliğine sahip vadiler ise zaman içerisinde erezyon sebebi ile jeolojik yapı değiģikliğine uğramaktadır Akarsuların geçtiği alüvyon topraklar %2-5 meyillidir. Kızılırmak nehrinin il sınırla içerisinde 30 Km. boyunca mikroklima kuģağı hüküm sürdüğünden polikültür tarım yapılabilir.çankırı ilinde doğal bitki örtüsü üst florası karaçam, sarıçam, ardıç, ladin ve köknar gibi orman ağaçlan ile ahlat, kızılcık gibi meyve ağaçlan teģkil eder. Alt flora da ise hububat, yemlik ve yemeklik baklagiller ile devedikeni, yumak ve ayrık otu gibi bitkiler bulunur. Ġlin en önemli akarsuları Kızılırmak, Terme, Devrez, Melan ve Acı çaydır. Çankırı il sınırlan içinde kalan göller; kıģın su toplayan, yazın suları çekilen göllerdir. Doğal yanında D.S.Ġ. ye ait sulama amaçlı göletlerde bulunmaktadır. A.5. Jeolojik Ya p ı ve St r a ti grafi Çankırı il merkezinin bulunduğu bölge 3. jeolojik zamanda meydana gelmiģ Oligoseniosen yastaki jipsli (alçıtaģı) serilerden oluģmuģtur. Bu seri kuzeydoğuda Yapraklı ilçesi, güneydoğuda Kızılırmak, güneyde Ankara il sınırı, güneybatıda Eldivan ilçesinin sınırladığı geniģ bir alana yayılmıģtır. DeğiĢik taģlı tortulların yer aldığı yörede püskürük ve baģkalaģım kayaları da görülür. Dumanlıdağ, KurĢunlu, Ilgaz ve Çubuk bölgelerini içine alan Galatya Masifi mezozozik yaģtadır. Genelikle andezit bileģiminde lav, ve konglomeralardan oluģur Andezit püskürmeleri asıl olarak miyosende, bir bölümü de pliyosende oluģmuģtur Galatya masifinin lav ve tüfleri, Ilgaz-KurĢunlu nojen havzasındaki, miyosen tabakalar arasındaki fcoģluları doldurur. Aynı masif içerisinde bulunan Orta ilçesi toprakları, çakıl kum ve mil gibi akarsu tortulan ile örtülmüģtür. Batıda ÇerkeĢ'ten baģlayarak KurĢunlu ve Ġlgaz'a dek süren alanlarda, ali tabakaları tüflü ve marnlı neojen serisi vardır. Aynı seri ġabanözü ilçesi'nin güneyini de kaplar Bu oluģumun üst kesimleri kumlu ve killidir. Ġlgaz Ġlçesinin kuzeybatısındaki ÖdemiĢ köyü yöresi ile Yapraklı ilçesi'nden Ankara il sınırlarına kadar olan alanlarda mezozozik yaģtaki oluģumlarla kesildikten sonra yerini Karabük iline bağlı Eskipazar Ġlçesi'nin doğusuna dek olan kesimde fliģlerine bırakır. Kaim ve sürekli senler durumundaki kretase flisleri, kumlu ve killi Ģistler ve kalkerlerden oluģmuģtur. Ilgaz Ġlçesinin kuzeydoğusu ve doğusu ise, metamorfik kayaçların yayılım alanlarıdır. Bu kayaçlar genellikle paieozik, kretase ya dajura yaģlı oluģumlardır. A.5.1. A.5.2. Me ta mo r f iz ma v e Ma ğ ma tiz m a Ġ l i m i z d e m e r a m o r fi z m a v e m a ğ m a t i z m a b i l g i s i n e r a s tl a n a m a m ı Ģ t ı r... Te kton ik ve P a leoco ğ rafya Ġ l i m i z d e t e k t o n i k v e p a l e o c o ğ r a f y a b i l g i s i n e r a s tl a n a m a m ı Ģ t ı r.. KAYNAKLAR: -Çankırı Valiliği Çankırı Envanteri (2008) -Çankırı Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2008) 7

30 (B). DOĞAL KAYNAKLAR B.1. B.1.1. Enerji Kaynaklar ı Gün e Ģ Tablo B.1: Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar Aylık Ortalama Günlük Toplam GüneĢlenme Süresi (sa) ĠSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY Aylık Toplam GüneĢlenme Süresi (sa) ĠSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY Kaynak :Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü(2009) B.1.2. Su Gü cü Hidroelektrik Enerji Etüt Prg. Yer Alan veya Ġleride Alınacak Olan :- Planlama ve Kesin Projesi Tamamlanan : - ĠnĢa Halinde Olan :- Ġl Toplamı : - Özel Sektör tarafından geliģtirilen projeler : 38,73 MW, 106,32 GWh/yıl Çankırı HES Potansiyeli Toplamı : 38,73 MW, 106,32 GWh/yıl B.1.3. Kömü r Maden Cinsi : Linyit Mevkii : ÇerkeĢ, Dedeköy, Örenli ve Yıprak Köyleri Tenor ve Kalite : Dedeköy; orijinal kömür 967 Kcal/kg, havada kuru kui nisperi:%15.94 kül ısı değeri: 2679 Kcal/kg Maden Cinsi : Linyit Mevkii : Ilgaz, kızılibrik ve Alibe Köyleri Tenor ve Kalite : DüĢük kalite Maden Cinsi : Linyit Mevkii : Orta Tenor ve Kalite : %48,57 su, %28,59 kül Maden Cinsi : Linyit Mevkii : Yapraklı, Ovacık Tenor ve Kalite :- B.1.4. Do ğ algaz Çankırı il sınırları içerisinde doğalgaz rezervi bulunmamaktadır. 8

31 B.1.5. Rüz gar Çankırı ilinde rüzgar enerjisinden faydalanılmamaktadır. Merkez ilçede hakim rüzgar yönü, en yüksek toplam esme sayısıyla Batıkuzeybatıdır. Bunu Batı ve Kuzeybatı rüzgarları izlemekte olup, en düģük toplam esme sayısıyla Kuzeydoğudur. Tablo B.2: 2010 Yılı Yönlere Göre Aylık Esme Sayısı Toplamı: Kuzey Kuzey Kuzey Doğu KuzeyDoğu Doğu KuzeyDoğu Doğu DoğuGüney Doğu Güneydoğu Güney GüneyDoğu Güney Güney GüneyBatı GüneyBatı BatıGüney Batı Batı BatıKuzeyBatı KuzeyBatı Kuzey KuzeyBatı Kaynak :Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü(2010) B.1.6. Biyomas (Biyogaz, Odun, Te z e k) Çankırı ilinde biogaz enerji üretimi ve tüketimine yönelik çalıģmalar yapılmamaktadır. Odun ve Tezek gibi maddeleri de yalnızca yakacak olarak tüketilmektedir. Tezek genellikle kırsal köylerde kıģın ısınmak maksadıyla kullanılmaktadır. B.1.7. Pe tr ol Çank ı r ı ilinde petrol re zer vi bul u nma m a k ta d ı r. B.1.8. Jeotermal Sahalar TERMAL KAYNAKLAR Çavundur Termal Kaynağı ve Kaplıca Tesisleri: KurĢunlu Ġlçesi Çavundur Beldesi nde bulunan termal kaynaktan 54 C sıcaklıkta 47 litre/saniye su çıkmaktadır. Belde'ye ve Gerede-Samsun (E 80) Devlet Karayolu'na 1.5, KurĢunlu'ya 9, Çankırı'ya ise 90 km. mesafede olan kaynak çevresinde, Çankırı Özel Ġdaresine ait iki adet modern havuzlu hamamı bulunan 38 oda ve 76 yataklı tesisin yanı sıra Belde Belediyesi tarafından iģletilen iki adet açık havuz ile 100 yataklı bir konaklama ünitesi ve 20 yataklı özel bir pansiyon bulunmaktadır. Yol,su,elektrik ve telefonu bulunan termal kaynağın hemen yakınından Çankırı-Zonguldak Demiryolu geçmekte ve aynı yerde yolcu trenleri durmaktadır. Termal suyun fiziki ve kimyevi analizleri SSYB Hıfzısıhha Merkezi BaĢkanlığı laboratuarlarında yapılmıģ olup tıbbi değeri ile ilgili olarak Valiliğimizin baģvurusu üzerine, Ġstanbul Üniversitesi Tıbbi Ekoloji ve Hidro-Klimatoloji AraĢtırma ve Uygulama Merkezi tarafından tarih ve 97/90 sayılı aģağıdaki rapor düzenlenmiģtir. Göndermiş olduğunuz, Sağlık Bakanlığı Çevre Sağlığı Müdürlüğünce düzenlenen Çankırı, Atkaracalar (Kurşunlu) İlçesi, Çavundur Köyü (Beldesi) Kaplıca Maden Suyuna ait fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Araştırma Merkezimizce değerlendirilmiştir. 9

32 Raporun içeriğine göre kaplıca suyu sodyum bikarbonatlı, hipertermal, hipotonik bir özellik taşımaktadır. Maden suyunun bizden talep edilen tıbbi yönden değerlendirilmesi ise şöyledir; Doğal sıcaklığı nedeniyle tüm ağrılı hastalarda kullanılabilmesi söz konusudur. Ancak uygulamaların banyo ve hareketsiz uygulamalı türleri için C'a kadar, hareketli havuzlar için C'a kadar soğutulması gerekmektedir. Bu suretle, her türlü romatizmal hastalıkların kronik dönemleri, ameliyat ve travma sekellerinde yararlı olacaktır. Alkalik özelliğine bağlı olarak, içme kürleri şeklinde değerlendirilmesi halinde karaciğer, safrakesesi ve safra yolları yetmezliklerinde kullanılabilecektir. Sarılık sonrası bozulan karaciğer fonksiyon testlerinin düzeltilmesi amacı ile, pankreasla ilgili kronik hastalıklarda, Diabetes Mellitus ve Gut hastalığında yararlı olabilir. Kronik mide ve bağırsak iltihapları, böbrek ve idrar yolları kronik iltihaplarında, böbrek taşı oluşumunu engellemek için içme kürleri şeklinde değerlendirilebilir. Ancak içme kürleri için suyun sıcaklığının genellikle 20 ila 30 C soğutulması gereklidir. Su, sodyum iyonu içerdiğinden dolayı üst solunum yolları ve akciğerin alerji ve kronik iltihaplarında inhalasyon-aerosol tedavisi olarak değerlendirilebilir. Bu endikasyonlar göz önüne alınarak çizilecek projede, Tıbbi Ekoloji ve Hidro-Klimatoloji Araştırma ve Uygulama Merkezimizin danışmanlığının yararlı olacağı kanısını saygıyla arz ederim. Prof.Dr.Nurten ÖZER Merkez Müdürü Belediyeye ait iki havuz ve konaklama tesisi de hizmete açıktır. Termal kaynaktan yararlanmak maksadıyla yapımına Ġl Özel Ġdaresince baģlanan iki yıldızlı otel ve kür merkezinin inģaatı devam etmekte olup hamam bölümü, kadın ve erkeklere günübirlik olarak hizmet vermektedir. Acısu: KurĢunlu Ġlçesi'nin 5 km. kuzeybatısında Hacımuslu Köyü yakınlarında olan Acısu Ġçmesi, geniģ bir çayırlığın çeģitli yerlerinden kaynamaktadır. Bir bataklık oluģturan kaynaklar- dan toplam olarak saniyede 0.4 litre su çıkmaktadır. Sıcaklığı 15 C olan Acısu Ġçmesi tuzlu, bi- karbonatlı, karbogazoz, demirli ve alkalik bir maden suyudur. Mide, bağırsak, karaciğer, safrakesesi, pankreas hastalıklarında yararlı etkisi olan su, kanda yedek alkaliyi yükseltir, asit baz dengesini düzenler, safra yollarında safra akımını artırıcı bir etki yapar ve safra bileģimini değiģtirir. Sarılık hastalığı sonrasında kanda birikmiģ bulunan safra pignentlerinin temizlenmesini de kolaylaģtıran bu maden suyunun, karaciğerin bozulan fonksiyonlarını düzeltici tesiri vardır. ġıhlar Nezle (Nuzla) Suyu: Korgun Ġlçesi'ne bağlı ġıhlar (Karatepe) Köyü yakınlarındaki bir dere yatağının kenarındadır. Korgun'a 8, Merkez Ġlçe'ye 26 km. mesafede bulunan maden suyuna Çankırı-Ilgaz Karayolunun 23. km.'sinden ayrılan 3 km.'lik stabilize bir yolla ulaģılır. 12,0 C sıcaklığındaki suyun betonla çevrili bir çeģmesi bulunmaktadır. Soğuk, alkalik ve toprak alkalik, bikarbonatlı, karbogazoz bir içme suyu olan ġıhlar Nezle Suyu, Ġçme kürleri ile değerlendirilmektedir. Bozan Hamamı: Ilgaz Ġlçesi'nin 5 km. kuzeybatısında, AĢağı ve Yukarı Bozan köyleri ara- sındaki bu maden suyu üstü açık, çevresi kapalı iki ayrı havuzdan oluģmaktadır. Hamam olarak nitelendirilmesinin sebebi banyo olarak da kullanılması olan suyun sıcaklığı 16 C, debisi ise 0.5 litre/saniyedir. Alkalik ve toprak alkalik, karbogazoz, demir ve arsenikli, bikarbonatlı bir su olan Bozan Hamamı, banyo uygulamalarında cilt hastalıklarına, içmece olarak ise sindirim sistemi rahatsızlıklarına iyi gelmektedir. 10

33 Kükürt Köyü Kaynağı: Atkaracalar ilçesinin 14 km. kuzeyindeki Kükürt Köyü'nde bulunan kaynaktan 19 C sıcaklığında saniyede 0.5 litre su çıkmaktadır. Alkalik ve toprak alkalik, karbo- gazoz özellikte olan maden suyunun yaydığı serbest kükürtlü hidrojen kokusu bir kilometre mesafeden hissedilebilmektedir. Kükürt Köyü Kaynaklarının sindirim sistemi rahatsızlıklarını iyileģtirici etkisi vardır. HıĢıldayık Ġçmesi: KurĢunlu Ġlçesi'ne 30 km. mesafede bulunan Melan (Soğanlı) Çayı kıyısında, kayaların arasında iki yerden çıkan maden suyu baģıboģ olarak dereye akmaktadır. Sıcaklığı ortalama 18 C olan su, bol miktarda gazlı, alkalik ve toprak alkalik, bikarbonatlıdır. Sindirim sistemi ve karaciğer rahatsızlıklarında yararları görülmektedir. Bayramören (Melan) Ġçmesi: KurĢunlu Ġlçesi'ne 20 km. mesafedeki maden suyu bir yamaçtan çıkmaktadır. Sıcaklığı 18 C olan suyun debisi ise 0.1 litre/saniyedir. Karbondioksit oranı oldukça yüksek, alkalik ve toprak alkalik, bikarbonatlı olan maden suyu, sülfat iyonu da içermesi sebebiyle acı bikarbonatlı sular grubuna da girmektedir. Bayramören Ġçmesi'nden mide, karaciğer, safrakesesi ve bağırsak rahatsızlıklarında yararlanılmaktadır. ĠÇMECELER Çankırı ili sağlık suları bakımından oldukça zengin bir çeģitlilik arzeder. Ancak, kapsamlı bir çalıģmaya konu olmayan maden sularımızın bir kısmı halihazır durum itibariyle ekonomik görünmemekte, ekonomik görülenlerin çoğunluğunda ise herhangi bir tesis bulunmamaktadır. AĢağıda, Ġlimizde bulunan içmecelerden önemli görülenler hakkında bilgiler verilmiģtir. Kazancı Maden Suyu: Ilgaz-Kastamonu Devlet Karayolu'nun 12. km.'sindeki Kazancı Köyünün batısındaki bir çayırlıktan kaynamakta olan maden suyu, büyük bir tabii havuzda biriktikten sonra çayırda dağılmaktadır. Sıcaklığı ortalama olarak 15 C, debisi ise 5 litre/saniye olan maden suyunun litresinde 1 gr.'ın üzerinde karbondioksit bulunmaktadır. Alkalik ve toprak alkalik, demirli, bikarbonatlı olan su, karaciğer, safra kesesi, pankreas, mide ve bağırsak hastalıklarında olumlu sonuçlar vermektedir. Ilısılık Maden Suyu: Ilgaz ilçesi'nin güneydoğusunda ilçeye 16 km. mesafedeki Ilısılık Köyü'nde bulunan kaynaktan 22.5 C sıcaklığında saniyede 0.05 litre su çıkmaktadır. Ekonomik değeri sınırlı olan su karbondioksitli, alkalik ve toprak alkalik, bikarbonatlıdır. Ġçme kürleri ile yararlanıldığı gibi banyo uygulamalarından da olumlu neticeler alındığı söylenilmektedir. Mide, karaciğer, bağırsak, safrakesesi rahatsızlıklarına iyi geldiği bilinmektedir. Yukarıda sayılanların dıģında ġabanözü Ġlçesi'nde; akciğer, safra kesesi, idrar yolları, romatizma, kırıklar, mide ile böbrek taģı rahatsızlıklarına kullanılan Dede (Çapar) Maden Suyu, cilt hastalıklarına kullanılan KarakoçaĢ Ilıcası, Orta Ilçesi'nde; cilt hastalıklarına kullanılan Derebayındır Köyü HıĢıldağı ve Maden Suyu, Ģifalı su olarak bilinen Kısaç ve Buğuören Maden Suları, Ilgaz Ġlçesi'nde; romatizma ve cilt rahatsızlıklarına kullanılan ÖdemiĢ Kaynarcı Suyu, cilt hastalıklarına (uyuz) kullanılan Bozatlı Suyu, mide ĢiĢkinliklerinde kullanılan Yalaycık Maden Suyu, Korgun Ġlçesi'nde; Ģifalı su olarak bilinen Ildızım Ġçmesi, Yapraklı Ġlçesi'nde; Ģifalı su olarak bilinen ġahçuvaz Ilıcası ve doktorlarca böbrek taģı düģürmede önerilen Kullar Maden Suyu gibi içmece ve termal kaynaklar bulunmaktadır. 11

34 B.2. B.2.1. Biyolojik Çe Ģ itlilik Ormanlar Son 20 yılın ormancılık faaliyetleri dahilinde Ha. olan orman varlığı Ha. çıkmıģtır ha. Karaçam, ha. Sarıçam, ha. Gürgen, ha. MeĢe, 457 ha. Kavaklık alan mevcuttur. Bu konu ile ilgili F.1. bölümünde bilgiler mevcuttur. B B.2.2. Odun Ü r etimin e Ay r ıl an Ta r ı m A l an la r ı Çay ı r v e Mera Ġlin toplam yüzölçümü ha olup, bunun ha ı tarım arazisi, ,3 ha ı çayır mera arazisi, ,7 ha orman arazisi ve ha diğer araziler olarak dağılım göstermektedir. Tablo B.3:Çankırı Ġli Arazi Dağılımı ARAZĠNĠN CĠNSĠ Ha YERĠ ( % ) Tarım Alanı Orman Alanı Çayır- Mera Kullanılmayan ve YerleĢim Alanı , , , , , TOPLAM Kaynak:Ġl Tarım Müdürlüğü (2010) Grafik B.1: Ġl Arazisinin Niteliklerine Göre Dağılımı 3,6% 38,93% 26,1% Orman Arazisi Tarım Arazisi Çayır-Mera Diğer 31,37% Kaynak: Tarım Ġl Müdürlüğü (2010) Grafikten görüldüğü üzere Çankırı da çayır mera alanlarının oranı ve (%38,93), Orman alanlarının oranı Türkiye genelinin üzerindedir (%26,1). Çankırı ilinde çayır mera ve Orman alanlarının fazlalığı hayvancılık için bir potansiyel olmakta, ancak güney kesimlerinde orman alanlarının azlığı yağıģ için kısıt teģkil etmekte ve erozyona neden olmaktadır Bu konu ile ilgili detaylı bilgi F.2. Bölüm ünde bulunm aktad ı r. 12

35 B.2.3. Sul ak Alanl a r Çankırı Ġli Kızılırmak Ġlçesinde Karaömer Köyü Sulak Alan Koruma Bölgesi bulunmaktadır. B.2.4. Flora Endemik Bitkiler Artemisia spiccigera (YavĢan), Achillea biebersteini (Civanperçemi), Onopordum bracteatum (Kangal), Anthemis tinctoria var tinctoria (Papatya), Carduus nutans (Deve dikeni), Centaurea urviüei (Peygamber çiçeği), Trogopogonlongristis (Tekesakalı), taraxacum officinale(karahindiba), LEGUMINOSAE, Astragalus microcephalus (Geven), Trigonella monspeliaca CRUCIFERAE Conringia perfoliaîa Erophiia verna ssp verna Alyssum murale var murela Isatis tinctoria ssp tomentella (Çivitotu), Sinapis arvensis (Hardalotu), Thlaspi peffoliatum SCROPHULLARIACEAE Verbascum glomeratum (Sığırkuyruğu), BORAGĠNACEAE Echium itaiicum, Anchusa lepthophylla ssp lepthopylla CHENOPDĠACEAE Nonea mucronata ssp mucronota Salsola stenoptera UMBELLĠFERAE Eryngium campstre(eģekdikeni), MALVACEAE, Malva neglecta (Ebegümeci), LILACEAE, Alium scordoprasum ssp rotundum(yabani soğan), Muscari neglecîum (Arapsümbülü), LABĠATAE Phlomis nissolii, Teucrium poium (Tüylü Kısa Mahmut) Zizphora tenuicr Lamium amplexicauie (Ballıbaba) Ajuga chamaepitys ssp chia, Marrubium parvifiorum ssp parviflorum, GERANIACEAE, Greanium rotundifolium (Turnagagası), GRAMINAE, Bromus tecîorum (Brom), Avena fatua (Deli yulaf), Poa bulbosa, E eh i n ar i a capitaîa, Triticum sativum (Buğday), Hordeum vulgare (Arpa), Cynadon dactylon (Domuz ayrığı), Secale cereale (Çavdar), Elymus elongatus (Ayrıkotu), RANUNCULACEAE, Adonis flammea (Kandamîası), Deiphinium peregrinum (Hezeran), Ranunculus arvensis (Düğünçiçeği), RUBIACEAE, Cruciata taurica, Gaiüum verurn, VALE R l AN AÇ EAE, Valerianella coronota (Taçlı kuzu gevreği), PLANTAGĠNACEAE, Plantago majör(sinir otu), OROBANCHACEAE, Orobanche alba (canavarotu), SALĠCACEAE, Salix alba(gevrek Söğüt), Populus alba (Akkavak) B.2.5. Fauna Endemik Hayvanlar YurmuĢacaklar Lubbiricus (Toprak solucanı), Helix aspersa (Salyangoz), Jullus terresiris (Kırkayak) Ġnsecta (Böcekler) MuĢça domestica (Kara sinek), Culex pipiens (Sivrisinek), Gryilus campentris (Siyah çekirge), Mantis religosa (Peygamber devesi), Coccinella septempunedata (7 noktalı gelinböceği), Malacosoma nemtria (Yüzük kelebeği), Lymantria dispus (Süger kelebeği), Hyponomenta malinellus (Ağ kurdu), Taumetopoa pyhyocampha (Çam kese kurdu), Apis melliphera (Bal arısı) Kertenkeleler Ophisops elegans (Tarla kertenkelesi) Lacerta parva (Cüce kertenkele) Lacerta saxicola (Kaya ketenkelesi) Typhlops vermicuiaris (Kör yılan) Anguis fragiiis (yılanırnst kertenlekele) Coronella Caspius (Hazer yılanı) Hemidactylus turcicus (GeniĢ parmakı keler) Amfibitler (iki yaģamlılar) Bufo viridis (Gece kurbağası), Bufo bufo (Siğili! karakurbağaları), Rana dalmatina (Çevik kurbağa), Rana camerani (ġeritli kurbağa), Mamafia (Memeliler) 13

36 MuĢ muscuius (Ev faresi), Rattus rattus (Siyah ev sıçanı), Apedomus mystacerus (Fare), Vulpes vulpes (Tilki), Canis lupus familiaris (köpek), Felis domestîca (Kedi), Sciurus vulgaris (Sincap), Lepus capensis (TavĢan), Aves (KuĢlar) Ciconia ciconia (Akleylek), Corvus corax (Karagarga), Coturnix coturnix (Bıldırcın), Cuculus canorus (Guguk kuģu), Deüchon urbica (Pencere kırlangıcı), Fringüla coelebs (Ġspinoz), Melanocorypha calandra (Boğmaklıtarla kuģu), Merops apister (An kuģu), Orioius oriolus (Sarı asma), Passer domesîicus (Ev serçesi), Pica pica (Saksağan), Picus viridis (Ağaçkakan), Scolopax rusticola (Çulluk), Columba livia (Kaya güvercini), Sirepîopeiia decaocta (Kumru), Strepiopeüa iuriur (Üveyik), Stumus vulgaris (Sığırcık), Turdus merfa (Karatavuk), Caprimulgus europeaus (Çobanaldatan) B.2.6. Milli Parkla r, Ta biat Park lar ı, Ta biat An ı t ı ve Ta b i at ı Ko ru ma Alan lar ı ve Di ğ er Ha ssa s Y ö r e le r Bu konu ile ilgili detayl ı bilgi F de m e vcuttur. B.3. To pr ak Toprak Yapısı Genellikle çıplak dağlar ve platolar ile kaplı Çankırı ili toprakları toprak erozyonu tehdidi altındadır. Merkez, ġabanözü, Orta, ÇerkeĢ ve güneyde bulunan ilçelerde hektar civarındaki alanda Ģiddetli toprak erozyonu vardır. Ġlin ana toprak gurupları Ģunlardır : a)alüviyal Topraklar: Yüzey sularının tabanlarında yada etki alanlarında akarsularca taģınıp yığılmıģ genç sedimentler üzerinde yer alan düz yada düze yakın az eğimli yerlerdeki genç topraklardır.kızılırmak havzası, Devres Çayı çevresindeki ovalar, Tatlıçay ın yatağı,melan Çayı çevresi ve ÇerkeĢ ovaları bu topraklarla kaplıdır. b)kolüvyal Topraklar: Yüzeysel akımla yada derelerin kısa mesafelerden taģıyarak eğimin azaldığı yerlerde bıraktıklara maddelerle oluģmuģ genç topraklardır.orta ilçesi ve çevresinde doğal eğimin %2 yi aģtığı ovalık alanlar bu topraklarla kaplıdır. c)kestane Renkli Topraklar: Derinlikleri fazla çeģitli toprak katlarından oluģan yaģlı topraklardır.çerkeģ ilçesinin batısı ve doğusu ile KurĢunlu nun güney kesimi dıģındaki tüm yöreler bu topraklarla kaplıdır.doğal bitki örtüsü kısa ve uzun otlarla çalılardan ve seyrek ağaçlardan oluģmaktadır. d) Kahverengi Orman Toprakları: Genç topraklar ile yaģlı topraklar arasında kalan bu topraklar yüksek oranda kireç içeren ana maddeler üzerinde geliģmiģtir.toprağın üst katı gözenekli ve kalıntılı bir yapıdadır.çerkeģ in kuzeyinde kestane renkli topraklardan sonra baģlayan alanlar ile ilin kuzeyinde kahverengi topraklardan sonra baģlayan alanlar bu tür topraklarla kaplıdır.doğal bitki örtüsü kıģın yaprağını döken ağaç ve çalılardır. e) Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları: Toprağın üst katı iyi oluģmuģ ve gözenekli bir yapı gösterir.minerallerden ayrı yada az karıģmıģ durumda asit karakterli organik maddeler içerir.çerkeģ ve Ilgaz ilçelerinin güneyi ile Orta ilçesinin batısı bu tür topraklar ile kaplıdır. 14

37 f) Kahverengi Topraklar: YaĢlı topraklardır.ġiddetli erozyon nedeni ile toprak katlarında yüksek miktarda kalsiyum birikmektedir.toprağın üst katı belirgin gözenekli yapıdadır.orta derecede organik madde içerir. ġabanözü ilçesi çevresi bu topraklarla kaplıdır. Doğal bitki örtüsü kısa yada orta boylu otlar ve çayırlardır. Bu ana toprak gurupları dıģında ilimiz topraklarının çeģitli yerlerine dağılmıģ durumda kumlu, çakıllı,molozlu,ırmak ve taģkın yatakları ile çıplak kayalıklar bulunmaktadır. Ġlde görülen iklim ve jeolojik yapı farklılıkları ile vejetasyondaki çeģitlilik değiģik özelliklere sahip toprakların oluģumuna neden olmuģtur. Çankırı da I-IV. sınıf tarım arazileri ha olup, genelde tarım bu araziler üzerinde yapılmaktadır ha dan fazla alanı olan V-VIII. sınıf arazilerde de iģlemeli tarım yapıldığı görülmektedir. Ancak bu araziler iģlemeli tarıma uygun değildir. Tarım alanlarından sonra ikinci sırayı alan mer a alanları ve orman alanları II.,III.,VI. ve VII. sınıf araziler üzerinde yoğunlaģmaktadır. Kullanma kabiliyet sınıfları sekiz adet olup, toprak zarar ve sınırlandırmaları I. sınıf dan VIII. sınıf a doğru giderek artmaktadır. SINIF - I: Topografya düz veya düze yakın (%0-2) dir. I. Sınıf arazilerin kapladığı alan ha olup il yüzölçümünün %6,9 unu teģkil etmektedir. I,. Sınıf arazilerin; %45 i alüvyal topraklar, %34 ünü kolüviyal topraklar, %2,9 unu kahverengi orman toprakları, %13 ünü kahverengi topraklar, %0,1 ni kireçsiz kahverengi topraklar, %0,03 ünü kırmızı kahverengi topraklar oluģturmaktadır.geriye kalan %4,97 lik kısmını da Hidromorfik Alüvyal ve Kestane rengi topraklar oluģturur. Bu arazinin %51 lik bölümünde kuru tarım, %44,3 lük bölümünde sulu tarım yapılmaktadır. Geriye kalan%4,7 lik bölüm ise çayır- mer a alanı,orman alanı ve diğer alanlardır. SINIF- II: Toplam miktarı ha dır.bu arazilerin %7,6 sını -alüviyal topraklar, %25,26 sını kolüviyal topraklar, %14,87 sini kahverengi orman toprakları, %41,19 unu kahverengi topraklar,%1,6 sını Kireçsiz Kahverengi topraklar ve %9,8 lik kısmını ise diğer topraklar oluģturmaktadır. Bu arazilerin; %76,86 sında kuru tarım, %14,32 sinde sulu tarım yapılmaktadır. II inci sınıf arazilerin %6,3 ü çayır-mer a, %1 i orman funda arazisi ve 1,52 si tarım dıģı arazidir. SINIF- III: III. sınıf araziler ha kapladığı alan ile ilin %9,4 ünü teģkil eder. Bu arazinin toprak gruplarına göre dağılımı ise %4,9 u alüviyal topraklar, %3,7 si kolüviyal topraklar, %33,58 i kahverengi orman toprakları, %51,70 i kahverengi toprak, %2,7 si kireçsiz kahverengi orman toprakları,geriye kalan %3,42 lik kısmı diğer toprak guruplarındandır. Bu alanların kullanım durumları ise Ģöyledir; %85,36 sı kuru tarım,% 5,5 i sulu tarım, %4.1 i çayır-mer a, %3,3 ü Orman-Funda ve %1.74 ü diğer kullanımlara sahiptir. SINIF- IV: IV sınıf araziler ilin ha alanı ile %9,9 luk bölümünü kaplamaktadır. IV üncü sınıf arazilerin toprak gruplarına göre dağılımı ise Ģöyledir; % 0,6 kolüviyal topraklar, %36,6 kahverengi orman toprakları, %4,4 kireçsiz kahverengi orman toprakları, %47,04 kahverengi topraklar, %0,5 kırmızı kahverengi topraklar,%2,5 Alüvyal topraklardan oluģmaktadır. Bu alanların kullanım durumları ise Ģöyledir; %77,95 lik bölümünde kuru tarım, %0,99 luk bölümünde sulu tarım, %7,2 lik bölümü çayır-mer a, %13.1 lik kısmı 15

38 orman fundalık ve %0,76 lık kısmı ise diğer alanlardır. SINIF- V: 44 ha alanı ile ilin %0,006 sını kaplamaktadır. Bu topraklar Hidromorfik Alüvyal Topraklardır. SINIF- VI: ha alanı ile ilin %16 sını kaplar ve toprak gruplarına göre dağılımı ise %1,6 sı alüviyal topraklar, %0,27 si Kolüvyal topraklar,%0,39 u Tuzlu-Alkali topraklar,%50,44 ü Kahverengi Orman toprakları,%3,2 si Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları,%5,5 i Kestane Rengi Topraklar,%36.83 ü Kahverengi Topraklar,%1.26 sı Kireçsiz Kahverengi Topraklar ve %0,51 i diğer topraklar Ģeklindedir. Bu toprakların kullanım durumları ise Ģöyledir; %34.87 lik kısmında kuru tarım, %0,3 lük kısmında sulu tarım yapılmaktadır. Bu toprakların %42.18 i çayır-mer a, %21.75 i orman funda ve %0,9 u yerleģim alanı ve diğer Ģekillerde kullanılmaktadır. SINIF- VII: ha alanı ile ilin % 47,41 lik kısmını kaplar. Bu alanların toprak gruplarının dağılımı ise %0,01 i Kolüvyal,%0,03 ü Sarı-Kırmızı Podzolik,%0.89 u Gri- Kahverengi Podzolik,%50,86 sı Kahverengi Orman,%8,1 i Kireçsiz Kahverengi Orman,%3,5 i Kestane Rengi Orman,%33,79 u Kahverengi,%1,8 i Kireçsiz Kahverengi Topraklar ve %1,2 si Kırmızımsı Kahverengi Topraklar Ģeklindedir. VII. sınıf toprak alanlarının; %1,3 ünde kuru tarım, %0,01 inde sulu tarım yapılmaktadır. VII inci sınıf arazilerin %56,38 i çayır-mera, %41,94 ü orman-funda arazisi ve %0,37 si diğer Ģekillerde kullanılmaktadır. SINIF- VIII: ha ile il topraklarının %1,5 ini oluģturur.bu toprakların %61,02 ile Irmak TaĢkın Yatakları,%33,35 i Çıplak Kaya ve Molozlar,%3,4 ü Su Yüzeyi ve %2,5 ini Yoğun YerleĢim Alanları oluģturur. Orman ve fundalık alanlar ilin ha ını kaplar.orman - fundalık alanların 80,36 sı VII. sınıf arazilerde bulunmaktadır. Kullanılmayan ve YerleĢim alanları ise ilin ha lık kısmını kaplamaktadır. Bu alanların %5 i I inci sınıf arazilerde, %4,5 i II inci sınıf arazilerde, %6,9 u III üncü sınıf arazilerde, %3 ü IV.Sınıf arazilerde, %6.16 sı VI. Sınıf arazilerde, %8,1 i VII.Sınıf arazilerde, %66,34 ü VIII. Sınıf Arazilerde bulunmaktadır. YerleĢim alanlarının %19,58 lik kısmı tarıma elveriģli alanlarda kurulmuģtur. B.4. B.4.1. Su K a ynak lar ı Ġ çme Suyu Kaynaklar ı ve Barajlar Ġlimiz Ġç Anadolu bölgesinde yer aldığından tipik bir Ġç Anadolu iklimine sahiptir. BaĢlıca büyük akarsular; Kızılırmak Nehri ve Devrez Çayıdır. Ġlimiz engebeli bir araziye sahiptir. 16

39 GENEL BĠLGĠLER 1 Nüfus (2009 yılı sayımı) : Yüzölçümü :7 683,66 km 2 Rakım Yıllık Ortalama YağıĢ :720 m :459 mm Ortalama AkıĢ Verimi :5,6 l/s / km 2 Ortalama AkıĢ / YağıĢ Oranı :0,38 2 SU KAYNAKLARI POTANSĠYELĠ Yerüstüsuyu(Ġl çıkıģı toplam ortalama akım) :3 780 hm 3 /yıl - Kızılırmak nehri :2 600 hm 3 /yıl - Devrez çayı :280 hm 3 /yıl - Gerede çayı :900 hm 3 /yıl Yeraltısuyu (ildeki toplam emniyetli rezerv) Toplam Su Potansiyeli Doğal Göl Yüzeyleri :40,00 hm 3 /yıl :3 820,00 hm 3 /yıl :67,5 ha - Bakkal gölü :15 ha - Büyük göl :13 ha - Diğer göller toplamı :39,5 ha Baraj Rezervuar Yüzeyleri -Güldürcek barajı ĠÇME VE KULLANMA SUYU :315,6 ha :315,6 ha Çankırı Belediyesi ile 13 belediyenin birleģerek Çankırı Su Birliği ni kurmaları ve Güldürcek barajından içme ve kullanma suyu temini projesinin DSĠ tarafından yapılması için talepte bulunmaları üzerine Çankırı Ġçmesuyu Projesi Planlama Raporu ve Projesi hazırlanmıģ ve I Kademe ĠnĢaat ihalesi yapılarak inģaatı tamamlanmıģtır. 2. kısım isale hattı ve arıtma tesisi inģaatları devam etmektedir. Ancak arıtma tesisi ile ilgili olarak DanıĢtay Onüçüncü Daire nin kararı ile iģ durdurulmuģtur. Barajdan içme suyu için verilecek toplam miktar 14,83 hm3/yıl dır. TAġKIN, 7. KURUTMA VE ISLAH TESĠSLERĠ Planlama ve projesi tamamlanan : 15 adet, 91,2 ha, 13 meskün mahal ĠnĢaat programında olan : 1 adet, - ha, - meskün mahal 2010 yılı yatırım programına yeni giren : 4 adet, - ha, - meskün mahal ĠĢletmede olan : 73 adet, 164 ha, 69 meskün mahal ĠL TOPLAMI : 93 adet, 1 255,2 ha, 82 meskün mahal 17

40 B.4.2. Ye ralt ı Su Kaynaklar ı Çankırı Ġli Yeraltı Sulamaları :Toplam Kooperatif Sayısı : 8 (5 faal + 3 inģa halinde), Toplam Kuyu Sayısı :47, ĠĢletmede Olan Kuyu Sayısı:33, AçılmıĢ, Henüz ĠĢletmeye AlınmamıĢ Kuyu Sayısı:14 ve Toplam Sulama Alanı :1815 (1390 iģletmede inģa halinde) Tablo B.4 Yeraltı Su Kaynakları 1-DEVREZ(KURġUNLU-ILGAZ) HAVZASI (NO:15-50) Kooperatifin Adı Sulama Alanı(ha) Bükcük (ILGAZ) TATLIÇAY HAVZASI (NO:15-49) 3-SULAKYURT-KIZILIRMAK HAVZASI (NO:15-39) Kuyu Adedi Kuyu Adedi Kuyu Adedi ĠĢletmede AçılmıĢ Kooperatifin Sulama Kooperatifin Sulama Adı Alanı(ha) ĠĢletmede AçılmıĢ Adı Alanı(ha) iģletmede AçılmıĢ 13 Ayan- Ġçyenice (ÇANKIRI) Halaçlı (KIZILIRMAK) Merkez Akçavakıf (ILGAZ) (ÇANKIRI Kale (ILGAZ) Çaltıpınar (ILGAZ) TOPLAM TERME ÇAYI HAVZASI (NO:15-47) Kuyu Adedi Kuyu Adedi Kuyu Adedi Kooperatifin Sulama Kooperatifin Sulama Kooperatifin Sulama Adı Alanı(ha) ĠĢletmede AçılmıĢ Adı Alanı(ha) ĠĢletmede AçılmıĢ Adı Alanı(ha) iģletmede AçılmıĢ Bakırlı (ġabanözü) TOPLAM Kaynak: DSĠ Genel Müdürlüğü 5. Bölge Müdürlüğü(2010) 18

41 B.4.3. Ak ar sular Ġl sınırları içindeki akarsuların en büyüğü, aynı zamanda ülkemizin en uzun nehri alan Kızılırmak tır. Kara ikliminin tüm özelliklerinin görüldüğü ilde, kar sularının akıģ miktarlarında meteorolojik değiģimlere paralel olarak düzensizlik görülmekte, yazları bazı sularda azalma görülürken, irili ufaklı dere ve dere çaylarının tamamen kuruduğu görülmektedir. Bu durumun tersine ilkbahar ve sonbahar da ise dere ve çaylarda su miktarının artarak normal ortalamalarının üzerine çıktığı gözlemlenmektedir. Eskiden ciddi can ve mal kaybına yol açan taģkınların, son yıllarda alınan önlemler sayesinde tehlike oluģturmadığı bilinmektedir. Çankırı il sınırları içerisinde bulunan akarsuların en önemlisi Kızılırmak tır.toplam uzunluğu 1335 km olan ve 85 m3/sn lik debisi olan nehrin yaklaģık 41 km lik bölümü Çankırı sınırları içerisinde kalmakta ve geçtiği bölgedeki tarımsal araziyi sulamaktadır. Ankara nın Kızılcahamam ilçesinden doğarak Orta, KurĢunlu ve Ilgaz ın topraklarını sulayan Devrez çayı ise 211 km. uzunluğunda ve 8,9 m3/sn lik debiye sahiptir. Önemli bir kolu da kent merkezinden geçen Tatlı Çay olan Acı Çay, 96 km uzunluğunda olup sularının tuzlu olması sebebiyle yararlanılan bir akarsu değildir. Terme Çayı yada kaynağındaki ismiyle ġabanözü Çayı, Çankırı Ankara sınırlarını sulama tarıma uygun olan Uluçay, KurĢunlu ve ÇerkeĢ ten gelen küçük çaylarla beslenmektedir. Oldukça hızlı akıģı olan ve Uluçay la birleģen Melan (Soğanlı) Çayı ise ilerleyen kesimlerinde filyos ırmağına karıģmaktadır. Akarsu Yüzeyleri :5 575,1 ha - Kızılırmak nehri : ha - Devrez çayı : ha - Gerede çayı : 1 201,5 ha - Diğer yan dereler : 728,6 ha Toplam Su Yüzeyi : 6 035,5 ha DSĠ Sulamaları Ön inceleme (ĠstikĢaf) ve / veya Master Planı Tamamlanan :6 185 ha, % 8,4 - ÇerkeĢ-Hacılar projesi :5 705 ha - Küçük su(ekine göleti) projeleri :480 ha Planlaması Tamamlanan : ha % 3,2 - ÇerkeĢ-Akhasan projesi :2 377 ha - Küçük su(gölet ve yerüstü sul.) projeleri :- Kesin Projesi Tamamlanan : ha,% 52,4 - Kızılırmak vadi sulamaları proj.(pompaj) :5 994 ha - Kızılırmak vadi sul. Projeleri (cazibe) :6 138 ha - Devrez-Kızlaryolu projesi : ha - Acıçay projesi : ha - Küçük su (Yakalı ve Karacaöz göleti) projeleri :524 ha ĠnĢa Halinde Olan : yılı Yatırım Programında Olan : ha, %14,7 - Kızılırmak - Hamzalı Sulaması : ha - Kızılırmak Vadi Sulamaları 1.Merhale Sulaması :1 720 ha - Küçük su (Yakalı ve Karacaöz göleti) projeleri :432 ha 19

42 ĠĢletmede Olan Büyük Su ĠĢleri : ha (brüt), ha ( net), % 16,9 - Orta Güldürcek sulaması :7 281 ha (brüt), ha ( net) -Kızılırmak sulaması(sağ sahil) :5 152 ha (brüt), ha ( net) ĠĢletmede Olan Küçük Su ĠĢleri :3 214 ha (brüt), ha ( net),% 4,4 Gölet ve Yerüstü sulamaları :1 399 ha (brüt), ha ( net) Yeraltısuyu Sulamaları :1 815 ha Ġl Toplamı : ha, % 100 Diğer Sulamalar KHGM Gölet Sulamaları :2 041 ha,% 2 KHGM Yerüstü Sulamaları : ha, % 11 KHGM Yeraltısuyu Sul.( Sula.kooperatifleri) :730 ha,% 1 Halk Sulamaları : ha, % 86 Diğer Sulamaları Toplamı : ha, % 100 Ġl Genel Sulamalar Toplamı : ha KIZILIRMAK SULAMASI 1. YERĠ : Çankırı ili Kızılırmak ilçesi 2. AMACI : Sulama 3. ĠġLETMEYE ALINDIĞI YIL : TESĠSLE ĠLGĠLĠ BĠLGĠLER 4.1 Akarsu : Kızılırmak Nehri Regülatör : Tımarlı Regülatörü Maksimum su kotu : 550,50 m Kapak adedi : 14 Çakıl Geçidi : 4 Regülatör Boyu : 71,60 m Sağ Sahil ana kanal debisi : 2,5 m 3 /sn Sol Sahil Ana Kanalı :7,5 m 3 /sn 4.2 SULAMA ÜNĠTELERĠ Sağ Sahil sulaması (net) Sol Sahil sulaması (net) Toplam (net) : ha : ha : ha 5. TESĠSLE ĠLGĠLĠ ĠġLETME ve BAKIM FAALĠYETLERĠ Sulamanın iģletme bakım sorumluluğu, tarihinde Kızılırmak Sulama Birliğine devredilmiģtir. 20

43 6. TESĠSLE ĠLGĠLĠ DARBOĞAZLAR ve ÖNERĠLER - Bu sulamamızın Ģu anki en büyük sorunu drenaj Ģebekesinin ve sol sahil sulama Ģebekesinin yedek ve tersiyer sulama kanalları arazi toplulaģtırma projesinin yapılmaması nedeniyle henüz tamamlanmamıģ olmasıdır. - Bu sulama projesinde 2010 yılında toplulaģtırma çalıģmasına baģlanılmıģtır. ORTA - GÜLDÜRCEK SULAMASI 1. YERĠ : Çankırı ili, Orta ilçesinde 2. AMACI : Sulama 3. ĠġLETMEYE ALINDIĞI YIL : TESĠSLE ĠLGĠLĠ BĠLGĠLER 4.1 Akarsu : Devrez Çayı YağıĢ alanı 92 km 2 Baraj : Güldürcek Barajı Regülatör : Bayındır Regülatörü Yıllık ortalama su : 40 hm 3 /yıl Regülasyon oranı : % 94 Tipi : toprak dolgu Yüksekliği (talvegden) : 51 m Yüksekliği (temelden) : 65,5 m Toplam gövde hacmi : 1,55 hm 3 Aktif hacim : 51 hm 3 Toplam göl hacmi : 53 hm 3 Dolusavak proje debisi : 333,5 m 3 /s 4.2 SULAMA ÜNĠTELERĠ Cazibe sulaması (net) : ha Toplam (net) : ha 5. TESĠSLE ĠLGĠLĠ ĠġLETME ve BAKIM FAALĠYETLERĠ Yıllık bakım ve onarım DSĠ tarafından yapılmaktadır. 21

44 AKARSUYUN ADI TOPLAM UZUNLUĞ U (Km) ĠL SINIRLARI ĠÇERĠSĠNDE KĠ UZUNLUĞU (Km) TOPLAM UZUNLUĞ A ORANI (%) AKARSULAR DEBĠSĠ (nr/sn) Kızılırmak ĠL SINIRLARI ĠÇĠNDE BAġLANGIÇ VE BĠTĠġ NOKTALARI Çatalelma Köyü civarından Karaömer Köyüne kadar KOLU OLDUĞU AKARSU Kızılırmak ÖZELLĠKLERĠ Tımarlı Köyü civarında adet regülatör tamamlanmıģtır. Acıçay Yapraklı ilçesin den Kızılırmak Ġlçesine Tamamı il sınırlan içerisinde Devre z Çayı ,9 Orta Ġlçesi Ġncecik Köy. Den Ilgaz ÇeltikçibaĢt Köy kadar " Çarıkın ili orta ilçesinde bir adet baraj vardır. Ulusu Çayı Budakpınar Köyü ile Hamamlı arası Gerede Çayı Tamamı il sınırları içerisinde Terme Çayı Orta ilçesi Karaağaç yaylalanndan dede köy. Kadar Acıçay Tamamı il sınırlan içerisinde ġabanözü kuzeyinden sanı çayı,güneyinde Ģabanözü deresi, daha sonra Karaçay, karahacı civarında Terme Çayı Gerede + Melan Çayı Tablo B.5: Akarsular Kaynak: DSĠ Genel Müdürlüğü 5. Bölge Müdürlüğü(2009) 22

45 B.4.4. G ö ll e r ve G ö l e tle r Çankırı sınırları içerisinde önemli göl bulunmamaktadır. Küçük ve orta ölçekli göller ise kıģın su toplayan, yazın ise kuruyan göllerdir. Ġl sınırları içerisinde KamıĢ, Hacılar, Uzun, Bozkaya, Yayla, Hasır, Kürt, Pazar, Büyük, Dipsiz, Çöp, Bakkal, Gül, Suluk, Kadıgil isimlerinde toplan 15 göl bulunmaktadır. Çankırı da tarım ve hayvancılığa yönelik olarak yapılmıģ bulunan bazı göletlerin isimleri, hacimleri ve sulama sahaları Tablo 1 de gösterilmiģtir. Gölet Rezervuarı Yüzeyleri :77,3 ha - Eldivan-Sarayköy göleti : 5 ha - Eldivan-Seydi göleti :8,1 ha - Eldivan-Karadere göleti :3,7 ha - KurĢunlu-TaĢkaracalar göleti :6,8 ha - KurĢunlu-Demirciören göleti :2 ha - ġabanözü ilçe göleti :9,2 ha - ġabanözü-karacaören göleti :13 ha - ġabanözü Mart köyü göleti :3,9 ha - Yapraklı göleti :2,8 ha - Orta Dumanlı göleti :4 ha - Korgun Maruf göleti : 10 ha - ġabanözü Ödek göleti :4 ha - Eldivan Sarayköy II Göleti :4,8 ha 23

46 ÇANKIRI ĠLĠ GÖLETLERĠNĠN KARAKTERĠSTĠK ÖZELLĠKLERĠ S. Göletin Adı Tipi Amacı Gövde Yüksekliği Dolgu Depo Aktif Sulama Alanı BaĢlama BitiĢ No Talvegden Temelden Hacmi Hacmi Hacim Brüt Net ha. Tarihi Tarihi ha. 1 Eldivan-Sarayköyü Kargir Sulama x Eldivan-Karadere KD Sulama x ġabanözü KD Sulama x ġabanözü- HD Sulama Karaören ġabanözü-mart HD Sulama Yapraklı HD Sulama x KurĢunlu- KD H.Ġç ve Demirciören Sul KurĢunlu-Dumanlı KD H.Ġçme suyu KurĢunlu- KD H.Ġç ve Atkaracalar Sul Eldivan- HD Sulama Seydiköyü Korgun-Maruf KD Sulama ġabanözü-ödek HD Sulama Saray-2 KD Sulama İŞARETLER:KD-KilÇekirdekli(Zonlu)Dolgu,HD-HomojenDolgu,(X)-ĠkincibitiĢrakamlarıgöleryükseltmetarihleri Tablo B.6: Çankırı Ġli Göletlerinin Karakteristik Özellikleri Kaynak:DSĠGenelMüdürlüğü5.BölgeMüdürlüğü(2009) 24

47 GÖLÜN ADI YÜZÖLÇÜMÜ (Km2) ĠL ĠÇERĠSĠNDE KALAN KISMIN YÜZÖLÇÜMÜ (Km2) EN DERĠN NOKTASI (m) DO Ğ AL GÖLLER DENĠZDEN YÜKSEKLĠĞ Ġ (m) 25 PAFTA NO KOORDĠNAT ÖZELLĠKLERĠ KamıĢ Gölü G3-al Atkaracalar Kızılibrik Köyü Hacılar Gölü G30-b Korgun Ġlçesi Korgun yaylası kuzeydoğusu Uzun Gölü G30-c ġabanözü Köyü batısı KarnıĢ Bozkara Gölü G30-b KurĢunlu Eskiahır Köyü güneyi Yayla Gölü G30-cl KurĢunlu TaĢkaracalar beldesi güneydoğusu Hasır Gölü G30-cl KurĢunlu Taskaracalar beldesi doğusu Kürt Gölü G30-cl KurĢunlu TaĢkaracalar beldesi güneydoğusu Pazar Gölü :55 G30-c Korgun Kayıçivi Köyü batısı Büyük Gölü G30-a KurĢunlu Dağtarla Köyü doğusu fidanlık Dipsiz Gölü G31-c Merkez Çivi Köyü Kuzeydoğusu Çöl Gölü G31-c Merkez Çivi Köyü Güneyi Bakkal Gölü G31-d Merkez De de Köyü batısı Gül Gölü G31-dl Merkez Yenice Köyü Kuzeybatısı Sülük Gölü G30-al Kızılırmak Hacılar Köyü. kuzeybatısı Kadıgil Gölü G30-a Atkaracalar Eyüpözü Köyünün batısı Kaynak:DSĠ Genel Müdürlüğü 5.Bölge Müdürlüğü(2009) Tablo B.7:Doğal Göller

48 B.5. B.5.1. Mineral Kaynaklar Sanayi Made nl eri Çankırı ilinin maden ve yer altı kaynakları açısından zengin bir kapasiteye sahip olduğu söylenemez, var olan madenlerin büyük bir kısmı ekonomik anlamda iģletmeye uygun olmamakla birlikte iģletilen madenler Çankırı ekonomisi için önem arz etmektedir. Ġldeki en önemli yer altı zenginliklerin baģında tuz minerali gelmektedir. B.5.2. M e t a lik M a de nler Yapılan tetkikler neticesinde ilimizde metalik madenlere rastlanmamıģtır. Yalnız MTA dan gelen bilgilere göre Bazı yörelerimizde bakır madenine raslanmıģ fakat az olduğundan her hangi bir çalıģma yapılmamıģtır. Yapraklı (GeriĢ, Urvay), ġabanözü (Bakırlı) zuhurlan Tenor : % Cu Rezerv: Zuhur olduğu için rezerve yönelik çalıģma yapılmamıģtır. B.5.3. bakınız) B.5.4. Enerji Madenl eri Çankırı ilinde enerji madeni olarak yalnızca kömür çıkarılmaktadır (J Bölümüne Ta Ģ Ocaklar ı N i z amnamesin e Tab i Olan Do ğ a l Malz emeler Ġl sınırları içerisinde mermer, traverten, alçı taģı, bentonit, çimento hammaddesi, diyatomit, kil, manyezit, perlit, astpest ve linyit gibi madenlere rastlanmaktadır. Bu konu ile ilgili ayrıntılı bilgi I.1.4. kısmında yer almaktadır. KAYNAKLAR: -Çankırı Ġl Meteroloji Müdürlüğü (2010) -Çankırı DSĠ 52. ġube Müdürlüğü ( ) -Çankırı Ġl Tarım Müdürlüğü (2010) 26

49 (C). HAVA (ATMOSFER VE ĠKLĠM) C.1. Ġ k lim ve Hava Karadeniz iklim kuģağında Ġç Anadolu Bölgesine özgü kara iklimine geçiģ kuģağında yer almasına rağmen Çankırı da genellikle Ġç Anadolu ya özgü iklim hüküm sürmektedir. Merkez, Ilgaz ve Yapraklı ilçelerinde ise kıģlar soğuk, yazlar serin geçer. Ġlin en fazla yağıģ alan ilçesi Yapraklı dır. Hemen, hemen her mevsim yağıģın görüldüğü ilde ortalama yıllık yağıģ miktarı kg/m2 arasında değiģmektedir. C.1.1. C Do ğ al De ğ i Ģ ken l er Rüz gar Merkez ilçede egemen rüzgar yönü, toplam 2429 esme sayısıyla kuzeybatıdır. Bunu kuzey ve güneydoğu rüzgarları izlemektedir. Ġlde yıllık en hızlı rüzgar yönü kuzey ve hızı 1.1 m/sec. dir. Tablo C.1: Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar Aylık Maksimum Rüzgar Hızı (10 m.de) (m_sec) ve Yönü ĠSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY / /SSW /SW /W /WNW /S /WSW /WNW 7/WNW /WSW /WNW SSE /SSE Aylık Ortalama Rüzgar Hızı (m_sec) ĠSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY Tablo C.2:Çankırı Ġlinde 2010 Yılı Fevk Hadiseleri TARĠH YER OLAY ZARAR ÇerkeĢ/Çankırı Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı Çankırı Fırtına YerleĢim yerleri zarar gördü ÇerkeĢ/Çankırı Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı ÇerkeĢ/Çankırı Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı Çankırı YağıĢ ve sel Sebze bahçeleri sular altında kaldı Çankırı Dolu UlaĢım araçları zarar gördü ÇerkeĢ/Çankırı Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı Kaynak:Meteoroloji Ġl Müdürlüğü(2010) C BaĢınç Tablo C.3: Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar Aylık Minimum Basınç (hpa) ĠSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY Aylık Maksimum Basınç (hpa) ĠSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY

50 Aylık Ortalama Basınç (hpa) ĠSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY C Nem Tablo C.4: Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar Aylık Minimum Nem (%) ĠSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY Aylık Maksimum Nem (%) ĠSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY Aylık Ortalama Nisbi Nem (%) ĠSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY C Sıcaklık Tablo C.5: Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar Günlük Minimum Sıcaklık ( C) ĠSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL: 2010 GÜN/AY

51 Günlük Maksimum Sıcaklık ( C) ĠSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL: 2010 GÜN/AY Günlük Ortalama Sıcaklık ( C) ĠSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL: 2010 GÜN/AY

52 Aylık Minimum Sıcaklık ( C) ĠSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY Aylık Maksimum Sıcaklık ( C) ĠSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY Aylık Ortalama Sıcaklık ( C) ĠSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY C BuharlaĢma Tablo C.6: Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar Aylık Ortalama Buhar Basıncı (hpa) ĠSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY Aylık Toplam Açık Yüzey BuharlaĢması (mm) ĠSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY

53 Aylık Ortalama BuharlaĢma (mm) ĠSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY C C YağıĢlar Yağmur Tablo C.7: Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar MüĢahedelerden OluĢan YağıĢ Hariç Günlük Toplam YağıĢ (mm.) ĠSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL: 2010 GÜN/AY C Kar, Dolu, Sis ve Kırağı Tablo C.8: Meterolojik Ölçüm ve Sonuçlar Aylık Kar YağıĢlı Günler Sayısı ĠSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY

54 Aylık Kar Örtülü Günler Sayısı ĠSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY Aylık Maksimum Kar Kalınlığı (cm) ĠSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY Aylık Donlu Günler Sayısı ĠSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY Aylık Dolulu Günler Sayısı ĠSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY Aylık Sisli Günler Sayısı ĠSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY Aylık Kırağılı Günler Sayısı ĠSTASYON ADI/NO: CANKIRI / YIL/AY C Seller Ġlimizde sel baskınına pek rastlanmamaktadır. Yalnız 1958 yılında Korgun ilçesi bölgesine yağan aģırı yağmurlar neticesi sel olayına maruz kalmıģtır. O yıllarda Çankırı Ġli kalesinin eteklerinde kurulu olduğu için Ģehir pek zarar görmemiģtir, ancak Ģu anda Ģehir merkezinin kurulu olduğu Büyük Postane, Türk Telekom, Trafik ġube Müdürlüğü, TMO ve Ģu anda Çankırı Valiliğinin bulunduğu yerler tamamen sular altında kalmıģtı. C Kurakl ı k Çankırı ve ilçelerinin 2010 yılı aralık ayı itibariyle 1, 3, 6, 9, 12 ve 24 aylık periyotlarda SYĠ (SPI) indis değerleri ve grafik haritaları aģağıdadır. Tablo C.9:Kuraklık Ġle Ġlgili Periyot Ġstasyon/Periyot 1 AY 3 AY 6 AY 9 AY 12 AY 24 AY ÇANKIRI ÇERKEġ ILGAZ Kaynak:Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü (2010) 32

55 Tabloya göre 2010 yılının 12. ayı itibariyle son bir yıllık bazda kuraklık durumu bakımından Çankırı ve Ilgaz Olağanüstü Nemli, ÇerkeĢ AĢırı Nemli olmuģtur. SYĠ Nedir? Standart YağıĢ Ġndeksi metodu, yağıģ eksikliğinin farklı zaman dilimleri (1,3, 6, 9,12, 24 ve 48 aylık) içerisindeki değiģkenliğini dikkate alabilen bir kuraklık indeksidir. En az 30 yıl süreli periyotta aylık yağıģ dizileri hazırlanır. SYĠ değerlerinin normalize edilmesi sonucu seçilen zaman dilimi içerisinde kurak ve nemli dönemler tespit edilir. Kuraklığın izlenmesi açısından yağıģtaki eksikliğin farklı zaman dilimleri içinde kantitatif olarak ifade edilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. YağıĢ eksikliğinin farklı su kaynaklarına olan etkisinin ne kadar sürede hissedilebileceği mantığına göre, analizde 1,3, 6, 9, 12 ve 24 aylık zaman dilimleri seçilebilir. Örneğin aylık toplam yağıģta meydana gelebilecek eksilme toprak nem düzeyine hemen etki ettiği halde yeraltı sularına, nehirlere, göllere daha geç etki eder.6,9 ve 12 aylık zaman dilimlerindeki bir kuraklık durumu akarsu ve göllere, 24 aylık dilimdeki kuraklık ise yer altı sularına etkisini izlemek bakımından tercih edilir. Tablo C.10: SYĠ Ġndis Değerleri SPI (SYĠ) ĠNDĠS DEĞERLERĠ SINIFLANDIRMA CLASSIFICATION 2.0 ve fazla Olağanüstü Nemli Exceptionally Moist 1.60 ile 1.99 AĢırı Nemli Extremely Moist 1.30 ile 1.59 Çok Nemli Very Moist 0.80 ile 1.29 Orta Nemli Moderately Moist 0.51 ile 0.79 Hafif Nemli Abnormally Moist 0.50 ile Normal Civarı Near Normal ile Hafif Kurak Abnormally Dry ile Orta Kurak Moderately Dry ile ġiddetli Kurak Severely Dry ile Çok ġiddetli Kurak Extremely Dry -2.0 ve düģük Olağanüstü Kurak Exceptionally Dry Kaynak:Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü (2010) Ġndeksin sıfırın altına düģtüğü ilk ay kuraklık baģlangıcı olarak kabul edilirken indeksin pozitif değere yükseldiği ay kuraklığın bitimi olarak kabul edilmektedir. Önceki aylarda ve yıllardaki kuraklık durumları da aģağıdaki grafik haritadan görülebilir. 33

56 Grafik C.1: SYĠ Ġndis Değerleri Kuraklık Kategorisi Kaynak:Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü (2010) C Mikr oklima Çankırı il sınırları içerisinde Mikroklima oluģturan özel alanlar bulunmamaktadır. C.1.2. C Ya pay Etm e nle r Plan s ı z K e n t l e Ģ me Köyden kente olan göçler ve nufüs artıģı Ģehrimizde plansız bir kentleģmeyide beraberinde getirmiģtir. Ekonomik nedenlerle kırsal alanlarda kente gelenlerin sayısı nufüsün içinde önemli bir paya sahiptir. Ġlimizde 20 yıl önce bağ bahçe olarak değerlendirilen alanlar, kurulan yapı kooperatifler sayesinde apartmana dönüģmüģtür. ġenrin tarım amaçlı kulanılan I ve II. Sınıf taban arazileri beton yığınlarıyla kaplanmıģtır. C Ye Ģ il Alanlar ı n Az almas ı Çankırı ilinde kiģi baģına düģen yeģil alan il merkezinde 4.76 m 2 dir. Kentsel yeģil alan miktarı m 2 dir. Kent koģullarına uygun bitki türü ise iğne yapraklı ağaçlardan karaçam, sedir, yapraklı ağaçlardan Akçaağaç, akasya, badem, diģbudak, çınar, atkestanesi, ıhlamur, kavak, söğüt, cevizdir. Çankırı ilinde topraktaki tuz yoğunluğu oldukça fazladır, bu nedenle çevreye dikilen karaçam, sedir ve yapraklı ağaç fidanları belirli yaģtan sonra köklerinin tuza rastlaması sonucu kurumaktadır. 70. yıl Cumhuriyet Ormanında yıllarında 180 Hektar saha, yıllarında Kale kırklar mevkiinde 435 hektar saha karaçam, sedir, badem, iğde 34