Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download ""

Transkript

1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ BRAEBURN, FUJI, GALA, GRANNY SMITH, JONAGOLD VE TOP RED ELMA ÇEŞİTLERİNDE M9 ANACI ÜZERİNDEKİ GENÇ AĞAÇLARIN VERİM VE BAZI MEYVE ÖZELLİKLERİNİN YAZ AYLARI DÜŞÜK NEMLİ KARASAL İKLİM KOŞULLARINDA İNCELENMESİ Saeed DOUSTİ BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI ANKARA 2010 Her hakkı saklıdır

2 ÖZET Yüksek Lisans Tezi BRAEBURN, FUJI, GALA, GRANNY SMITH, JONAGOLD VE TOP RED ELMA ÇEŞİTLERİNDE M9 ANACI ÜZERİNDEKİ GENÇ AĞAÇLARIN VERİM VE BAZI MEYVE ÖZELLİKLERİNİN YAZ AYLARI DÜŞÜK NEMLİ KARASAL İKLİM KOŞULLARINDA İNCELENMESİ Saeed DOUSTI Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Hatice DUMANOĞLU Bu çalışmada, yaz ayları sıcak, kurak ve nem oranı düşük karasal iklim koşullarında Braeburn, Fuji, Galaxy Gala, Granny Smith, Jonagold, Top Red ve Golden Delicious Reinders (kontrol) çeşitlerinin verim ve bazı meyve özellikleri, M9 anacı üzerindeki genç ağaçlarda, dikimden sonra 4. ve 5. yıllarda araştırılmıştır. Çalışma, 2008 ve 2009 yıllarında Ankara da yürütülmüştür. Çeşitlerin çiçeklenme periyodu birbiri ile örtüşmüş ve yıllara göre Nisan ve 19 Nisan-10 Mayıs tarihleri arasında kaydedilmiştir. Ağaç başına 4. yılda en yüksek verim Golden Delicious Reinders (11.19 kg), Galaxy Gala (10.48 kg), Braeburn (9.08 kg) ve Fuji (8.31 kg) çeşitlerinden elde edilmiştir. Bu yılda birim gövde kesit alanına düşen verim en yüksek (2.19 kg/cm 2 ) Golden Delicious Reinders ve en düşük (0.37 kg/cm 2 ) Granny Smith çeşitlerinde belirlenmiştir. Bu değerler 5. yılda kg/ağaç ve kg/cm 2 arasında kaydedilmiş ve çeşitler arasındaki farklılıklar istatistiksel anlamda önemli bulunmamıştır. Çeşit özelliğine uygun olarak, her iki yılda da en yüksek ortalama meyve ağırlığı g ile Top Red çeşidinde belirlenmiştir. Ekstra meyve oranı 4. yılda tüm çeşitlerde ve 5. yılda Braeburn (%71.6) dışındaki çeşitlerde %90 ın üzerinde olmuştur. Kabuk üst rengi açı değerleri Golden Delicious Reinders ve Granny Smith çeşitlerinde o ve o (90 o = sarı, 180 o = mavimtrak yeşil) olarak ölçülmüştür. Bu değerler Fuji de o, Braeburn de o, Galaxy Gala da o, Top Red de o ve Jongold da 6.55 o (0 o = kırmızı-pembe, 90 o = sarı) olarak belirlenmiştir. Meyve eti sertliği (MES), suda çözünebilir toplam kuru madde (SÇTKM) ve titre edilebilir asitlik (TA) bakımlarından çeşitler arasındaki farklılıklar istatistiksel anlamda önemli bulunmuştur. MES değeri, 2008 yılında 71.5 N (Braeburn)-96.4 N (Granny Smith), 2009 yılında 65.7 N(Jonagold) N (Braeburn) ve SÇTKM miktarı 2008 yılında %11.8 (Braeburn)-%13.9 (Top Red), 2009 yılında %11.6 (Granny Smith)-%16.0 (Galaxy Gala) (2009) arasında değişmiştir. TA düzeyleri her iki yılda da Granny Smith çeşidinde %1.45 ve %1.86 ile en yüksek olurken 2008 de Galaxy Gala da (%0.33) ve 2009 da Top Red de (%0.37) en düşük bulunmuştur. Sonuçlar, en düşük verim değerlerine sahip olan Granny Smith dışındaki tüm çeşitlerin Ankara koşullarında performanslarının iyi olduğunu göstermiştir. Haziran 2010, 69 sayfa Anahtar Kelimeler: Elma, Braeburn, Fuji, Gala, Granny Smith, Jonagold, Top Red, Golden Delicious Reinders, M9, performans i

3 ABSTRACT Master Thesis INVESTIGATION OF YIELD AND SOME FRUIT ATTRIBUTES OF YOUNG APPLE TREES ON M9 ROOTSTOCK IN BRAEBURN, FUJI, GALA, GRANNY SMITH, JONAGOLD AND TOP RED CULTIVARS UNDER THE CONTINENTAL CLIMATE CONDITIONS CHARACTERIZED WITH LOW AIR HUMIDITY IN SUMMER Saeed DOUSTI Ankara University Graduate School of Natural and Applied Science Department of Horticulture Supervisor: Prof. Dr. Hatice DUMANOĞLU In this study, yield and some fruit attributes of apple cultivars Braeburn, Fuji, Galaxy Gala, Granny Smith, Jonagold and Top Red and Golden Delicious Reinders (control) were investigated in the young trees grafted on M9 rootstock at 4 th and 5 th years after planting under continental climate conditions characterized with hot and arid summers with low air humidity. The study was carried out in 2008 and 2009 in Ankara. Flowering period of the cultivars overlapped that it was recorded between 13 and 25 April, and 19 April and 10 May in the first and second years, respectively. The highest yield per tree was obtained from Golden Delicious Reinders (11.19 kg), Galaxy Gala (10.48kg), Braeburn (9.08kg) and Fuji (8.31kg) cultivars at 4 th leaf. In this year, yield per trunk cross-section area was the highest in Golden Delicious Reinders (2.19 kg/cm 2 ) and the lowest in Granny Smith (0.37 kg/cm 2 ). These values were kg/tree and kg/cm 2 in 5 th leaf, and differences among the cultivars were not statistically significant. In both years, Top Red produced the highest fruit weight of g and g, which was expected based on the cultivar s descriptions. Quantity of fruits in extra class was over 90% in all cultivars at 4 th leaf, and in all cultivars except Braeburn (71.6%) in at 5 th leaf. Hue angle of skin color was measured between o and o (90 o = yellow, 180 o = bluish-green) for Golden Delicious Reinders and Granny Smith cultivars while it was measured o in Fuji, o in Braeburn, o in Galaxy Gala, o in Top Red and 6.55 o in Jonagold (0 o = redpurple, 90 o = yellow). Differences among cultivars were statistically significant for fruit firmness (FF), total soluble solids content (SSC) and titratable acidity (TA). FF was changed between 71.5 N ( Braeburn ) and 96.4 N ( Granny Smith ) in 2008 and between 65.7 N ( Jonagold ) and 99.6 N ( Braeburn ) in Total SSC was measured between 11.8% ( Braeburn ) and 13.9% ( Top Red ) in 2008 and 11.6% ( Granny Smith ) and 16.0% ( Galaxy Gala ) in TA was the lowest in Galaxy Gala (0.33%) and in Top Red (0.37%) in first and second years, respectively, while Granny Smith had the highest TA in both years (1.45%- 1.86%, respectively). The data indicated that all of the cultivars performed well in Ankara conditions except Granny Smith which had the lowest yield. June 2010, 69 page Key Words: Apple, Braeburn, Fuji, Gala, Granny Smith, Jonagold, Top Red, Golden Delicious Reinders, M9, performance ii

4 TEŞEKKÜR Yüksek Lisans eğitimim boyunca beni destekleyen ve çalışmalarım süresince araştırmalarımın her aşamasında bilgi, öneri ve yardımlarını esirgemeyen Danışman Hocam, Sayın Prof. Dr. Hatice DUMANOĞLU na sonsuz saygı ve şükranlarımı sunarım. Saeed DOUSTI Ankara, Haziran 2010 iii

5 İÇİNDEKİLER ÖZET... i ABSTRACT... ii TEŞEKKÜR... iii SİMGELER DİZİNİ... v ŞEKİLLER DİZİNİ... vi ÇİZELGELER DİZİNİ vii 1. GİRİŞ KAYNAK ÖZETLERİ MATERYAL ve YÖNTEM Deneme Alanının Özellikleri Bitkisel Materyal Yöntem Çiçek fenolojileri Verim, ortalama meyve ağırlığı ve meyvelerin kalite sınıflarına göre dağılımı Meyvelerin bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri Deneme Planı ve Verilerin Analizi BULGULAR Çiçek Fenolojileri Çiçeklenme başlangıcı Tam çiçeklenme Çiçeklenme sonu Çiçeklenme periyodu Verim Ağaç başına verim Birim gövde kesit alanına düşen verim (verim etkinliği) Ağaç başına verim değerlerine göre birim alandan elde edilebilecek verim Ortalama Meyve Ağırlığı Meyvelerin Kalite Sınıflarına Göre Dağılımı Meyvelerin Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Meyve kabuk üst rengi Meyve eti sertliği Suda Çözünebilir Toplam Kuru Madde Titre Edilebilir Asitlik TARTIŞMA VE SONUÇ 50 KAYNAKLAR.. 63 ÖZGEÇMİŞ.. 69 iv

6 SİMGELER DİZİNİ CIE DPT FAO N NaOH TSE International Commission on Illumination Devlet Planlama Teşkilatı Food and Agricultural Organization of the United Nations Newton Sodyum hidroksit Türk Standartları Enstitüsü KISALTMALAR FF MES SÇTKM SSC TA TA Fruit firmness Meyve eti sertliği Suda çözünebilir toplam kuru madde Soluble solids content Titre edilebilir asitlik Titratable acidity v

7 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 3.1 Denemenin yürütüldüğü bodur elma parselinin görünümü (2008) 20 Şekil 3.2 Braeburn elma çeşidinin meyvesi Şekil 3.3 Fuji elma çeşidinin meyveleri ( 2010) (Anonymous 2010a). 22 Şekil 3.4 Galaxy Gala elma çeşidinin meyvesi.. 22 Şekil 3.5 Granny Smith elma çeşidinin meyvesi Şekil 3.6 Jonagold elma çeşidinin meyvesi Şekil 3.7 Top Red elma çeşidinin meyvesi Şekil 3.8 Golden Delicious Reinders elma çeşidinin meyvesi Şekil 3.9 CR-200 Minolta marka renk ölçere ait CIE L*, a* ve b* renk skalası.. 29 Şekil 4.1 Braeburn/M9 kombinasyonunda tam çiçeklenme dönemindeki ağaçları Şekil 4.2 Şekil 4.3 Şekil 4.4 Şekil 4.5 Şekil 4.6 Ankara koşullarında M9 anacı üzerinde bazı elma çeşitlerinin çiçek fenolojileri ( ).. 35 Ankara koşullarında M9 anacı üzerinde bazı elma çeşitlerinin dikimden sonra 4. (2008) ve 5. (2009) yıllarında ve iki yılın toplamı olarak ağaç başına verim değerleri Ankara koşullarında M9 anacı üzerinde bazı elma çeşitlerinin dikimden sonra 4. (2008) ve 5. (2009) yıllarında ve iki yılın toplamı olarak birim gövde kesit alanına düşen verim değerleri.. 38 Ankara koşullarında M9 anacı üzerinde bazı elma çeşitlerinin dikimden sonra 4. (2008) ve 5. (2009) yıllarında ve iki yılın toplamı olarak birim alandan elde edilebilecek verim.. 40 Ankara koşullarında M9 anacı üzerinde bazı elma çeşitlerinin dikimden sonra 4. (2008) ve 5. (2009) yıllarında ortalama meyve ağırlıkları 41 Şekil 4.7 Ankara koşullarında M9 anacı üzerinde Jonagold çeşidinin meyveleri.. 42 Şekil 4.8 Şekil 4.9 Şekil 4.10 Şekil 4.11 Ankara koşullarında M9 anacı üzerinde bazı elma çeşitlerinin dikimden sonra 4. (2008) ve 5. (2009) yıllarında meyvelerin kalite sınıflarına göre dağılımı Ankara koşullarında M9 anacı üzerinde bazı elma çeşitlerinin dikimden sonra 4. (2008) ve 5. (2009) yıllarında meyvelerinin meyve eti sertlik değerleri Ankara koşullarında M9 anacı üzerinde bazı elma çeşitlerinin dikimden sonra 4. (2008) ve 5. (2009) yıllarında meyvelerinin suda çözünebilir toplam kuru madde miktarları. 48 Ankara koşullarında M9 anacı üzerinde bazı elma çeşitlerinin dikimden sonra 4. (2008) ve 5. (2009) yıllarında meyvelerinin titre edilebilir asitlik değerleri vi

8 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 1.1 Dünya elma üretiminde önemli ülkelerin üretim, alan ve verim değerleri (Anonymous 2008) ( 2010)... 1 Çizelge 1.2 Dünya elma ihracat değerleri (Anonymous 2007) ( 2010) 2 Çizelge 1.3 Dünya elma ithalat değerleri (Anonymous 2007) ( 2010)... 3 Çizelge 1.4 Çizelge 3.1 Türkiye de elma yetiştiriciliğinde önemli illerin ve Ankara nın üretim, alan ve verim değerleri (Anonim 2008) ( 2010) Ankara ilinin dönemine ait bazı iklim verileri (Anonim 2010) Çizelge 3.2 Çalışmanın yapıldığı parselin toprak özellikleri.. 20 Çizelge 3.3 Çalışmada yer alan elma çeşitlerinin derim tarihleri Çizelge 4.1 Ankara koşullarında M9 anacı üzerinde bazı elma çeşitlerinin 2008 ve 2009 yıllarında çiçek fenolojileri Çizelge 4.2 Çizelge 4.3 Çizelge 4.4 Çizelge 4.5 Çizelge 4.6 Çizelge 4.7 Ankara ilinin Mart-Ekim ayları arasında sıcaklık, nem ve yağış değerleri (Anonim 2010). 34 Ankara koşullarında M9 anacı üzerinde bazı elma çeşitlerinin dikimden sonra 4. (2008) ve 5. (2009) yıllarında ve iki yılın toplamı olarak verim değerleri Ankara koşullarında M9 anacı üzerinde bazı elma çeşitlerinin dikimden sonra 4. (2008) ve 5. (2009) yıllarında ortalama meyve ağırlığı değerleri.. 41 Ankara koşullarında M9 anacı üzerinde bazı elma çeşitlerinin dikimden sonra 4. (2008) ve 5. (2009) yıllarında meyvelerinin kalite sınıflarına göre dağılımı Ankara koşullarında M9 anacı üzerinde bazı elma çeşitlerinin dikimden sonra 4. (2008) yılında meyvelerinin kabuk üst renk değerleri Ankara koşullarında M9 anacı üzerinde bazı elma çeşitlerinin dikimden sonra 4. (2008) ve 5. (2009) yıllarında meyvelerinin bazı fiziksel ve kimyasal özelliklerine ait değerler. 46 vii

9 1. GİRİŞ Malus cinsi içerisinde türler arası bir hibrit kompleksi olan kültür elması (Malus x domestica Borkh.), tüm dünyada tanınan önemli bir meyve türüdür. Elmanın Anadolu da bulunmuş M.Ö yılına ait en eski arkeolojik kalıntıları, bu türün insanlar tarafından binlerce yıldan beri bilindiğini göstermektedir (Luby 2003). Bir ılıman iklim meyve türü olan elma günümüzde çok sayıda ülkede yetiştirilmektedir. Dünya elma üretimi 2008 yılı verilerine göre 69.6 milyon tondur. Çin (%42.9), Amerika Birleşik Devletleri (A.B.D.) (%6.4), Polonya (%4.1), İran (%3.8) ve Türkiye (%3.6) dünya elma üretiminde ilk 5 sırada yer alan ülkelerdir (Çizelge 1.1.) (Anonymous 2008). Türkiye, 2.5 milyon tonluk elma üretimi ile bu bakımdan ilk sıralarda bulunmasına rağmen 2007 yılı verilerine göre 8.5 milyon ton olan dünya elma ihracatı içerisinde 0.01 milyon ton ile sadece %0.1 lik pay almaktadır. Bunun karşılığında elde edilen gelir ise 6.1 milyar dolar içerisinde 3.8 milyon dolardır (%0.06). Çizelge 1.1 Dünya elma üretiminde önemli ülkelerin üretim, alan ve verim değerleri (Anonymous 2008) ( 2010) ÜLKE Üretim (Ton) % Alan (Hektar) % Verim (Ton/Ha) Üretim (Ton) Çin % Alan (Hektar) % Verim (Ton/Ha ) A.B.D Polonya İran Türkiye İtalya Hindistan Fransa Rusya Şili DÜNYA

10 Çizelge 1.2 Dünya elma ihracat değerleri (Anonymous 2007) ( 2010) ÜLKE Ürün Miktarı (Ton) % ELMA İHRACATI Gelir (1000 Dolar) % Ürün Miktarı (Ton) % Gelir (1000 Dolar) Şili Çin İtalya Fransa A.B.D Polonya Hollanda Belçika Güney Afrika Yeni Zelanda Türkiye DÜNYA % Dünya elma ihracatında (8.5 milyon ton) ilk sıralarda yer alan ülkeler Şili (%18.1), Çin (%11.9), İtalya (%9.2), Fransa (%8.0) ve A.B.D. (%7.8) dir (Çizelge 1.2) (Anonymous 2007). Türkiye ise 39. sırada yer almaktadır (Anonymous 2007). Kaliteli üretim yaparak ürününü dış ülkelere başarıyla pazarlayabilen ülkeler aynı zamanda verimliliğin de en üst noktalara ulaştığı ülkelerdir (Çizelge 1.1.). Türkiye de de mevcut durumun iyileştirilebilmesi için elma yetiştiriciliğinin tüm dünyada kabul gören çeşitler ile yapılması ve bu çeşitlerde kaliteli üretimi artıracak modern uygulamalara ve tekniklere önem verilmesi zorunludur. Özellikle gelişmiş ve halkının gelir düzeyi yüksek olan elma ithalatında önde gelen Rusya, Almanya, İngiltere ve Hollanda gibi ülkelerde (Çizelge 1.3.) diğer meyve türlerinde olduğu gibi elmada da değişik tat ve lezzete olan ilgi, ihracat değerleri yüksek olan ülkelerde bu özellikleri taşıyan çeşitlerin yetiştiricilikte ön plana çıkmasına neden olmaktadır. 2

11 Çizelge 1.3 Dünya elma ithalat değerleri (Anonymous 2007) ( 2010) ÜLKE Ürün Miktarı (Ton) % ELMA İTHALATI Gider (1000 Dolar) % Ürün Miktarı (Ton) % Gider (1000 Dolar) Rusya Almanya İngiltere Hollanda İspanya Belçika Meksika A.B.D Kanada Fransa Türkiye DÜNYA % Türkiye de de dış pazarların isteklerine uygun çeşitlerde kaliteli ürün miktarının artırılması ile elma üretimindeki üstün performansı, ihracat değerlerine de yansıyacak ve üreticilerin gelir düzeyi yükselecektir. Bu kapsamda planlanan çalışmalara (Burak ve Ergun 2001) paralel olarak dış pazar isteklerine uygun yeni elma çeşitleri ile M9 anacı üzerinde yoğun bahçelerin kurulması, özellikle son yıllarda Isparta, Karaman, Niğde, Denizli ve Antalya illeri (Çizelge 1.4.) başta olmak üzere bir çok yörede hızla yaygınlaşmaya başlamıştır (Anonim 2008) ( 2010). Bununla birlikte ılıman kuşakta yer almasına rağmen iklim özellikleri yönüyle elma tarımı için bazı olumsuzlukları bulunan yerlerde ise çeşidin yöreye uygunluğu araştırılmadan kurulan bahçelerde kalite ve verimlilik yönüyle problemlerle karşılaşılmakta, teknik bilgi eksikliği ve yetersiz kültürel uygulamalarla da bu sorunlar ciddi boyutlara ulaşmaktadır. 3

12 Çizelge 1.4 Türkiye de elma yetiştiriciliğinde önemli illerin ve Ankara nın üretim, alan ve verim değerleri (Anonim 2008) ( 2010) İL Üretim (Ton) % Alan (Hektar) % Verim (Ton/Ha) Üretim (Ton) % Alan (Hektar) % Verim (Ton/Ha) Isparta Karaman Niğde Denizli Antalya Ankara TÜRKİYE Bu kapsamda tonluk üretim değeri ile Türkiye nin toplam elma üretimi içerisinde %1.2 pay alan Ankara (Çizelge 1.4.) ve benzeri ekolojilerde elma, kış soğuklarına dayanıklılığı ve ilkbaharda nispeten geç çiçek açması nedeniyle yine de yetiştiriciliği tercih edilen meyve türleri arasında yer almaktadır. Ancak, söz konusu ekolojilerde verimlilik ve meyve kalitesi açısından yaz aylarında düşük nisbi nem değerleri başta olmak üzere yüksek gündüz sıcaklıkları, güneşlenme şiddeti ve kuraklık (Çizelge 3.1.) sınırlayıcı temel iklimsel faktörler olarak karşımıza çıkmaktadır. Meyvelerin normal gelişimini engelleyerek standartlara uygun kaliteli meyve üretimini düşürmenin yanı sıra çiçek tomurcuklarının gelişimini ve dolayısıyla bir sonraki yılın verimini olumsuz etkileyebilen bu iklimsel faktörlere karşı çeşitlerin performanslarının değerlendirilerek üreticiye uygun çeşitlerin sunulması büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmanın amacı, Braeburn, Fuji, Galaxy Gala, Granny Smith, Jonagold, Top Red ve Golden Delicious Reinders elma çeşitlerinin M9 anacı üzerine aşılı genç ağaçlarında dikimden sonra 4. ve 5. yıllarda verim ve bazı meyve kalite özelliklerinin yaz ayları sıcak, kurak ve nisbi nem oranı düşük karasal iklim özelliklerine sahip olan Ankara koşullarında belirlenmesidir. 4

13 2. KAYNAK ÖZETLERİ Perry (1997), Michigan da (A.B.D.) 1990 yılında farklı anaçlar üzerinde Jonagold ve Empire elma çeşitleri ile kurulan elma bahçesinde Jonagold/M9 kombinasyonunda 1993, 1994 ve 1995 yıllarında ağaç başına verim değerlerini iğ (slender spindle) sisteminin uygulandığı ağaçlarda sırasıyla 8.0 kg, 16.2 kg ve 12.6 kg, dikey eksenli (vertical axis) terbiye sisteminin uygulandığı ağaçlarda ise 15.9 kg, 34.3 kg ve 37.0 kg olarak bulmuştur. Bu periyotta toplam verim ise sistemlere göre sırasıyla 58.4 kg/ağaç ve kg/ağaç olmuştur. Ağaç yoğunluğunun iğ sisteminde 2461 ağaç/ha ve dikey eksenli sistemde 1502 ağaç/ha olarak esas alındığı çalışmada, 6. yılda (1995) birim alandan elde edilen verim değerleri sistemlere göre sırasıyla 31.0 ton/ha ve 55.6 ton/ha olarak belirlenmiştir. Jonagold/M9 kombinasyonunda iğ sisteminde verim etkinliği (birim gövde kesit alanına düşen verim) 6. yılda 0.32 kg/cm 2 ve periyodunda toplam 1.46 kg/cm 2 olmuştur. Ayrıca çalışmada hibrit sistemin (HYTEC) kullanıldığı ve 1.6 x 4.0 m sıra üzeri ve arası mesafelerin esas alındığı Gala çeşidinde M9 anacı üzerinde yılları arasında toplam verim 41.7 kg, toplam verim etkinliği 2.71 kg/cm 2 ve ortalama meyve ağırlığı g olarak bildirilmiştir. Barritt vd. (1997), Kuzey Amerika da sekiz yerde (Illinois, Michigan, New York, North Carolina, Ontario, Quebec, Virginia, Washington) 8 farklı anaç (P1, M26, O3, B9, Mark, M9, MAC39 ve M27) üzerinde Gala elma çeşidi ile 1990 yılında denemeler kurmuşlardır. Sıra üzeri mesafenin 1.6m ve sıra arası mesafelerin m olduğu bahçede ağaçlar HYTEC terbiye sistemine göre terbiye edilmiştir. Tüm yerlerde ağaçların gövde kesit alanı değeri P1 anacı üzerinde en yüksek, M27 anacı üzerinde en düşük bulunmuştur. Çoğu yerde M9, MAC39, Mark, B9 ve O3 anaçları üzerinde ağaçlar benzer olmuştur. Gala/M9 kombinasyonunda bahçenin bulunduğu yere göre 5 yılda toplam verim 8 kg ile 63 kg ve toplam verim etkinliği kg/cm 2 arasında değişmiştir. Costa vd. (1997), Kuzeydoğu İtalya da elmada verim ve meyve kalitesi üzerine yüksek yoğunluktaki bahçelerin etkilerini 6 çeşit ve 3 farklı dikim yoğunluğu esas alarak incelenmişlerdir. Bu amaçla M9 anacı üzerine aşılı Golden Delicious Reinders, 5

14 Jonagored, Staymared, Braeburn ve Fuji fidanları 2778, 4444 ve 6667 ağaç/ha yoğunlukta dikilmiştir. Ayrıca Red Delicious çeşidinin bir spur tip klonu olan Red Chief çeşidi M26 anacı üzerinde 4167, 6667 ve 9524 ağaç/ha yoğunlukta dikilmiştir. Tüm çeşitlerde yüksek yoğunluktaki dikim sistemleri iyi sonuç vermiş ve erken verime geçişi sağlamıştır. Braeburn, Fuji, Staymared ve Red Chief 2. yılda yeterli düzeyde ürün vermeye başlamıştır. Çalışmada yüksek ve orta yoğunluktaki sistemlerin düşük yoğunluktaki dikim sistemine göre daha iyi sonuç verdiği belirtilmiştir. James (1997), Lenswood da (34 o 57 S) (Güney Avustralya) elma çeşit ve anaçlarının performansını araştırmak üzere 6 farklı anaç (M9, Mark, Ottawa3 (O3), M26, MM106 ve MM111) üzerinde Royal Gala, Red Fuji (klon Naga Fu 2) ve Braeburn elma çeşitleri ile 2 x 4 m sıra üzeri ve arası mesafelerde (1250 ağaç/ha) 1990 yılında kurulmuş bahçede periyodunda yapılan ölçümlerde ağaç başına en yüksek 4 yıllık toplam verim değerini Braeburn/MM106 kombinasyonunda (110.3 kg/ağaç) belirlemiştir. M9 anacı üzerinde Royal Gala, Braeburn ve Red Fuji çeşitlerinde toplam verim sırasıyla 31.8, 44.4 ve 30.6 kg/ağaç, ortalama meyve ağırlığı 176 g, 279 g ve 258 g olarak kaydedilmiştir. James ve Middleton (2001) Lenswood da yukarıda belirtilen elma bahçesinde ağaçların 8. yaşında M9 anacı üzerinde özellikle Braeburn çeşidinde verim etkinliğinin 8.45 kg/cm 2 ile en yüksek düzeye ulaştığını belirlemişlerdir. Bu değer aynı anaç üzerinde Royal Gala çeşidinde 3.13 kg/cm 2 ve Red Fuji de 1.94 kg/cm 2 ile orta düzeyde bulunmuştur. Bu anaç üzerinde Royal Gala ve Braeburn çeşitlerinin gelişme kuvveti diğer anaçlara göre genellikle daha düşük olurken Red Fuji Ottowa3 anacı üzerinde çok bodur (taç hacmi M9 üzerindekinin ¼ ü kadar) bir gelişme sergilemiştir. Araştırıcılar Ottowa3 anacının Güney Avustralya için önemli performans sağladığını bildirmişlerdir. Sindoni ve Matta (2001), Kuzey Mississippi de (A.B.D.) sıcaklık değerleri en yüksek 30 o C ve en düşük -1 o C, yıllık ortalama yağış miktarı mm ve soğuklama süresi 1100 saat olan Pontotoc yakınlarında 2.7 x 3.8 m sıra mesafelerde 1993 yılında farklı çeşit/anaç kombinasyonlarında kurdukları elma bahçesinde 1998 ve 1999 yıllarında meyvelerin suda çözünebilir toplam kuru madde (SÇTKM) miktarlarını Jonagold 6

15 çeşidinde %13.5 ve %13.9, Royal Gala çeşidinde %13.58 ve %13.5 olarak bildirmişlerdir. Salipurovic ve Dzamic (2001), elmada kalite üzerine çeşit ve anacın etkilerini araştırdıkları çalışmalarında Idared, Jonagold ve Golster çeşitleri ile M9, M26 ve MM106 anaçlarını esas almışlardır. Meyvelerde toplam asit kapsamı üzerine çeşit x anaç interaksiyonunun etkisi önemli olmuş ve en yüksek asit düzeyi MM106 anacı üzerinde Idared çeşidinin meyvelerinde belirlenmiştir. Toplam, invert ve suda çözünebilir şekerlerde en yüksek değerler ise M9 anacı üzerinde Jonagold çeşidinde saptanmıştır. Perry ve Byler (2001), Michigan da (A.B.D.) 19 anaç üzerinde 1993 yılında 0.75 x 4.0 m mesafelerde 3320 ağaç/ha yoğunlukta kurulan ve V sisteminin esas alındığı Imperial Gala elma bahçesinde 7 yılın sonunda çeşidin performansı üzerine sistemlerin etkisinin genellikle önemli olmadığını bildirmişlerdir. Araştırıcılar M9 anacı üzerinde ağaç başına ortalama verim değerlerini 3. yılda 8.2 kg, 4. yılda 8.1 kg, 5. yılda 10.4 kg, 6. yılda 21.3 kg ve 7. yılda 16.8 kg olarak belirtmişlerdir. Kvikliene ve Kviklys (2001), Jonagold ve Melrose elma çeşitlerinin meyve kalitesi ve olgunluğu üzerine P14, M26, P60, P2, M9 ve P22 anaçlarının etkisini Litvanya koşullarında yıllarında araştırmışlardır. Araştırıcılar Jonagold çeşidinde meyvelerin P14 ve M26 anaçları üzerinde daha iri, M9 anacı üzerinde daha az kırmızımsı yüzeye sahip olduğunu, en yüksek SÇTKM kapsamının M9 ve P22 anaçları üzerinde elde edildiğini bildirmişlerdir. Fallahi vd. (2002), Idaho eyaletinde Parma yakınlarında (A.B.D.) Fuji çeşidi ile farklı anaçlar üzerinde 2.7 x 5.5 m sıra üzeri ve arası mesafelerde 1991 yılında kurulmuş bahçede M9 anacının kullanıldığı durumda 4. yılda verim etkinliğini 0.61 kg/cm 2 olarak kaydetmişlerdir. Bu anaç üzerinde ağaç başına verim yıllar arasında sırasıyla 9.3 kg, 2.0 kg, 40.8 kg, 7.1 kg ve 45.8 kg, meyve ağırlığı g, g, g, g ve g, meyve eti sertliği (MES) 78.8 N, 88.7 N, 76.2 N, 77.7 N ve 73.8 N, SÇTKM miktarı %15.1, %16.3, %14.3, %16.1 ve %14.3 olarak belirlenmiştir. 7

16 Wocior vd. (2002), Jonagold elma çeşidi ve 4 klonunun (Jonica, Jonagored, Jonabel ve Wilmuta) M9 anacı üzerinde çiçeklenme durumunu yılları arasında Polonya da değerlendirmişlerdir. Çiçek sayıları bakımından yıllara göre çeşitler arasında önemli farklılıkların gözlendiği çalışmada ağaç üzerinde en düşük değer Jonica klonunda, en yüksek değer ise Wilmuta klonunda belirlenmiştir. Jonagored klonunda çiçeklenmede çok büyük oranda düzensizlik ortaya çıkmıştır. Wilmuta klonunda ise çok düzgün bir çiçeklenme ve yüksek verim elde edilmiştir. Marini vd. (2002), Michigan, New York, Ontario ve Virginia da (A.B.D.) Gala/M9 kombinasyonunda ağaç üzerinde seyreltme uygulamaları ile 100, 211 ve 300 adet meyve bırakıldığında farklı bölgelerin ortalaması olarak meyve ağırlığını sırasıyla 165 g, 154 g ve 145 g (1998) ile 136 g, 127 g ve 121 g (1999) olarak bildirmişlerdir. Yıldırım (2002), Eğirdir de (Isparta) rakımı 950 m, yıllık ortalama sıcaklığı 12 o C ve ortalama yağış miktarı 581 mm olan, M9 anacı üzerinde Stark Spur Golden Delicious çeşidi için 1.25 x 3 m (2660 ağaç/ha) ve Granny Smith çeşidi için 1.5 x 3.5 m (1900 ağaç/ha) aralık mesafede tek sıra dikim sistemine göre 1998 yılında kurulan bahçede yapılan fenolojik gözlemlerde çiçeklenme başlangıcı, tam çiçeklenme ve çiçeklenme sonu tarihlerini Stark Spur Golden Delicious çeşidinde 2000 yılında sırasıyla 15 Nisan 29 Nisan 15 Mayıs, 2001 yılında 01 Nisan 13 Nisan 26 Nisan ve 2002 yılında 30 Mart 10 Nisan 01 Mayıs; Granny Smith çeşidinde 2000 yılında sırasıyla 12 Nisan 22 Nisan 10 Mayıs, 2001 yılında 29 Mart 10 Nisan 22 Nisan ve 2002 yılında 23 Mart 04 Nisan 24 Nisan olarak kaydetmiştir. Bu bahçede dikimden sonra 3. ve 4. yıllara denk gelen 2000 ve 2001 yıllarında Stark Spur Golden Delicious çeşidinde ağaç başına verim 0.33 kg ve 1.10 kg, birim alana verim 0.89 ton/ha ve 2.97 ton/ha, verim etkinliği 0.10 kg/ cm 2 ve 0.12 kg/cm 2, ekstra meyve oranı %0 ve %23.7, I. sınıf meyve oranı %75 ve %55.2, II. sınıf meyve oranı %25 ve %21.1, ıskarta meyve oranı iki yılda da %0, MES i 68.9 N ve 77.9 N SÇTKM miktarı %12.1 ve %14.4, titre edilebilir asitlik (TA) %0.51 ve %0.41 olarak saptanmıştır. Granny Smith çeşidinde ise ağaç başına verim kg, birim alana verim ton/ha, verim etkinliği kg/cm 2, ekstra meyve oranı % , I. sınıf meyve oranı % , II. sınıf 8

17 meyve oranı % , ıskarta meyve oranı iki yılda da %0, MES 76.1 N ve 85.4 N, SÇTKM miktarı % , TA % olarak belirlenmiştir. Blazek ve Hlusickova (2003), rakımı 200 m den az, m ve 400 m nin üzerinde olan sırasıyla ılık (yıllık ortalama sıcaklık 9 o C nin üzerinde), orta (7.5-9 o C) ve soğuk (7.5 o C nin altında) iklim koşullarında M9 anacı üzerinde yeni Çek elma çeşitlerinin ve ayrıca Braeburn, Elstar, Gala, Gloster, Golden Delicious, Golstar, Granny Smith, Idared, Jonagold, Jonalord çeşitlerinin yılları arasında performanslarını incelemişlerdir. Soğuk, orta ve ılık iklim koşullarında ağaç başına ortalama verim Braeburn çeşidinde sırasıyla 8.4 kg, 16.7 kg ve 17.9 kg; Gala çeşidinde 13.6 kg, 16.9 kg ve 20.2 kg; Golden Delicious çeşidinde 13.9 kg, 18.3 kg ve 26.1 kg; Jonagold çeşidinde 16.7 kg, 20.9 kg ve 28.1 kg ve Granny Smith çeşidinde 9.8 kg (soğuk iklim) ve 24.9 kg (ılık iklim) olarak kaydedilmiştir. Soğuk, orta ve ılık iklimlerde meyve ağırlığı ise Braeburn çeşidinde 141 g, 155 g ve 198 g; Gala çeşidinde142 g, 170 g ve 183 g; Golden Delicious çeşidinde 156 g, 175 g ve 196 g; Jonagold çeşidinde 188 g, 206 g ve 208 g; Granny Smith çeşidinde ise 140 g (soğuk iklim) ve 194 g (ılık iklim) dır. Tojnko ve Cmelik (2004), Pohorskidvor da (Slovenya) ortalama sıcaklık değeri 9.7 o C, yağış miktarı yıllık ve vejetasyon döneminde sırasıyla 1045 mm ve 638 mm olan bir bölgede 0.7 x 3.2 m sıra üzeri ve arası mesafelerde (4464 ağaç/ha) M9 anacı üzerinde kurulmuş elma bahçesinde Golden Delicious çeşidinde 2. ve 3. yıllarda toplam verimi 5.4 kg/ağaç ve toplam verim etkinliğini 0.58 kg/cm 2 olarak bildirilmişlerdir. Bu çeşitte yıllara göre MES değeri kg/cm 2 ( N) ve SÇTKM miktarı % olmuştur. Schupp ve Stover (2004), Kuzey Amerika nın farklı yerlerinde M9 T337 ve Mark anacı üzerinde Braeburn, Golden Delicious ve Yataka Fuji elma çeşitleri üzerinde 5 yıl süreyle yaptıkları gözlemlerde çiçek yoğunluk oranının Braeburn de en yüksek olduğunu belirlemişlerdir. Çiçek yoğunluğu bakımından bu çeşidi Golden Delicious ve Yataka Fuji izlemiştir. Araştırıcılar, Golden Delicious çeşidinin birçok yerde diğerlerine göre daha verimli olduğunu bildirmişlerdir. 9

18 Donati vd. (2004), Cadriano da (İtalya) M9 ve MAC9 anaçları üzerinde 1.5 x 4.0 m aralık mesafelerde (1667 ağaç/ha) 1997 yılında dikilmiş olan Fuji elma çeşidinin 22 klonunun performansını 6 yıl süreyle araştırdıkları çalışmalarında aşırı bodur gelişimi nedeniyle verim kapasitesini azalttığı için MAC9 anacının uygun olmadığını belirlemişlerdir. Fuji klonları arasında özellikle renklenme başta olmak üzere olgunlaşma süresi, SÇTKM ve organik asit kapsamları gibi meyve kalite özellikleri bakımlarından farklılıklar gözlenmiştir. Araştırıcılar Fuji klonlarından 10 unun (Tac 114, Black Bush Color, Naga Fu 12 (457-1), Naga Fu 2, Yataka, Mori Hou Fu 3a, Ogura, Irradiated Strain, Naga Fu 12 (Tsukuba) and Naga Fu 6 (469-1) İtalya için uygun olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Rutkowski vd. (2005), Dabrowice de (Polonya) 1993 yılında kurulan bahçede Gala/M9 kombinasyonunda ortalama meyve ağırlığını 1998, 1999 ve 2000 yıllarında sırasıyla 192 g, 148 g ve 165 g olarak saptamışlardır. Bu periyotta MES değerinin 77.4 N-79.4 N, SÇTKM miktarının % ve TA düzeyinin % arasında değiştiği bildirilmiştir. Yaşasın vd. (2006), Yalova da rakımı 3.8 m, yıllık ortalama sıcaklık değeri 14.6 o C ve güneşlenme süresi 5.6 saat olan koşullarda 3 x 5 m sıra üzeri ve arası mesafelerde 1996 yılında 18 elma çeşidi ile kurulmuş olan ve değişik doruk dallı terbiye sisteminin esas alındığı bahçede periyodunda yapılan fenolojik gözlemlerde çiçeklenme başlangıcı, tam çiçeklenme ve çiçeklenme sonu tarihlerini Gala çeşidinde sırasıyla 10 Nisan, 17 Nisan ve 23 Nisan, Braeburn çeşidinde13 Nisan, 17 Nisan ve 24 Nisan olarak kaydetmişlerdir. Bu çalışmada Gala çeşidinde ortalama meyve ağırlığı g, MES değeri 61.7 N, SÇTKM miktarı %12.7, Braeburn çeşidinde ortalama meyve ağırlığı g, MES i 60.5 N, SÇTKM %13.1 dir. Tekintaş vd. (2006), Aydın ili koşullarında M9 anacı üzerinde 1997 yılında 1 x 3 m sıra üzeri ve arası mesafelerde (3333 ağaç/ha yoğunlukta) kurdukları bahçede yıllarında çiçeklenme başlangıcı ve tam çiçeklenme tarihlerini Golden Delicious çeşidinde Nisan ve Nisan, Granny Smith çeşidinde Nisan ve Nisan olarak kaydetmişlerdir. Araştırıcılar yıllarında Golden Delicious 10

19 çeşidinde iki yılın toplamı olarak ağaç başına verimi 6.6 kg, birim alana toplam verimi 21.9 ton/ha, verim etkinliğini 0.46 kg/cm 2, Granny Smith çeşidinde ağaç başına toplam verimi 4.0 kg, birim alana toplam verimi 13.4 ton/ha, verim etkinliğini 0.46 kg/cm 2 olarak saptamışlardır. Golden Delicious çeşidinde ortalama meyve ağırlığı 120 g, SÇTKM %14.6, Granny Smith çeşidinde ortalama meyve ağırlığı 165 g, SÇTKM %13.0 olmuştur. Vercammen vd. (2006), Belçika da M9 T337 anacı üzerinde King Jonagold çeşidi ile 1.4 x 3.5 m sıra üzeri ve arası mesafede 1996 yılında kurulmuş bahçede periyodunda toplam verimi 92.5 kg/ağaç ve ortalama meyve ağırlığını 249 g olarak saptamışlardır. Araştırıcılar King Jonagold/ M9 T337 kombinasyonunun toplam verim ve meyve iriliği bakımından çok uygun olduğunu belirtmişlerdir. Eccher ve Granelli (2006), Lodi de (İtalya) Po vadisinin ünlü elma çeşitleri Golden Delicious, Braeburn ve Fuji çeşitlerinde verim ve meyve kalitesi üzerine dikim yoğunluğunun etkisini araştırmışlardır. Golden Delicious çeşidinin 4 klonu (Clone B, Smoothee, Reinders ve Crielaard), Fuji çeşidinin 3 klonu (Naga-fu 6, Red Sport, Mori Hofu 3A) ve Braeburn çeşidinin 3 klonunun (B. Standard, Red Braeburn ve B. CTIFL) M9 anacı üzerindeki fidanları 0.75, 1.0, 1.5 ve 2.0 m sıra üzeri ve 4.5 m sıra arası mesafelerde ve 2962, 2222, 1481 ve 1111 ağaç/ha yoğunlukta 1996 yılında dikilmiştir. Dikimden 4 yıl sonra 1999 yılında en yüksek verim değerleri 2962 ağaç/ha ve 2222 ağaç/ha dikim yoğunluklarında belirlenmiştir. Bu yoğunluklarda verim Golden Delicious klonlarında ton/ha, Fuji klonlarında ton/ha ve Braeburn klonlarında ton/ha arasında değişmiştir. Dikimden 10 yıl sonra en yüksek değerlerin elde edildiği 2962 ağaç/ha yoğunluk için verim çeşitlere göre sırasıyla ton/ha, ton/ha ve 82.5 ton/ha düzeylerine ulaşmıştır. Araştırıcılar meyve iriliği ve SÇTKM değerlerini azalttığından Po vadisi için 2962 ağaç/ha dikim yoğunluğunu önermemişler ve en uygun dikim yoğunluğu olarak 2222 ağaç/ha ı ön plana çıkarmışlardır. Blazek ve Krelinova (2006), Holovousy de (Çek Cumhuriyeti) ıslah edilmiş 11 yeni elma çeşidinin (Angold, Julia, Nabella, Primadela, Produkta, Resista, Rubinstep, Rucla, 11

20 Selena, Vysocina ve Zuzana) performanslarını üç standart (Gala, Golden Delicious ve Jonagold) ve kara leke hastalığına dayanıklı diğer iki çeşit (Rosana ve Topaz) ile karşılaştırmalı olarak M9 anacı üzerinde 1 x 4 m sıra üzeri ve arası mesafelerde 1999 yılında kurdukları bahçede yılları arasında incelemişlerdir. Çalışmada yazlık erkenci Julia çeşidi en sağlıklı çeşit olarak belirlenmiş ve organik yetiştiricilik için önerilmiştir. Produkta ağaç başına verim değeri en yüksek çeşit olarak saptanmış, ancak bu çeşidin periyodisite en yatkın çeşit olduğu bildirilmiştir. Çalışmanın yapıldığı ekolojide (8.1 o C yıllık ortalama sıcaklık, 650 mm yıllık yağış ve 300 m rakım) 2000, 2001, 2002, 2003, 2004 ve 2005 yıllarında ağaç başına verim değerleri Gala/M9 kombinasyonunda sırasıyla 1.1 kg, 5.8 kg, 12.3 kg, 9.6 kg, 17.3kg ve 10.2 kg; Golden Delicious/M9 kombinasyonunda 2.2 kg, 3.5 kg, 17.8 kg, 2.4 kg, 20.1 kg ve 3.8 kg ve Jonagold/M9 kombinasyonunda 1.7 kg, 3.5 kg, 12.6 kg, 5.0 kg, 13.1kg ve 6.5 kg olarak belirlenmiştir. Bu çeşitlerde periyodunda 6 yıllık toplam verim değerleri ise sırasıyla 56.1 kg/ağaç, 49.7 kg/ağaç ve 42.4 kg/ağaç dır. Autio vd. (2007), California, Kentucky, Missouri, North Carolina, Ohio, Pennsylvania (Biglerville) ve Utah eyaletlerinde (A.B.D.) Fuji ve McIntosh elma çeşitlerinin Cornell- Geneva and Pillnitz anaçları üzerindeki performanslarını M9 NAKBT337 ve M26 EMLA anaçları ile karşılaştırarak incelemek üzere 1999 yılında kurdukları bahçede Fuji/M9 NAKBT337 kombinasyonunda yılları arasındaki toplam verimi 28 kg/ağaç, verim etkinliğini 1.01 kg/cm 2 ortalama meyve ağırlığını 191 g olarak belirtmişlerdir. Jadczuk vd. (2007) Polonya da 52 o Kuzey enlem derecesinde yıllık ortalama sıcaklık değeri 7.7 o C ve yıllık yağış düzeyi 505 mm olan Warsaw-Wilanow Deneme İstasyonu nda Golden Delicious çeşidi ile M9 anacı üzerinde 1.5 x 3.0 m sıra üzeri ve arası mesafelerde (2222 ağaç/ha yoğunlukta) 2001 yılında 2 yaşlı fidanlarla kurdukları bahçede yıllarında ağaç başına ortalama verimi 3.3 kg ve 11.5 kg, birim alana ortalama verimi 7.2 ton/ha ve 25.6 ton/ha olarak belirlemişlerdir. Bu bahçede toplam verim etkinliği 1.5 kg/cm 2, ortalama meyve ağırlığı 236 g (2002) ve 209 g (2003) MES değeri 58.8 N (2002) ve 46.1 N (2003), SÇTKM miktarı %15.2 olarak bildirilmiştir. 12

21 Skrzynski (2007), Jonagold/M9 kombinasyonunda dikimden (1.2 x 4.0 m) 4-9 yıl sonra yapılan ölçümlerde toplam verimi 66.5 kg/ağaç, toplam verim etkinliğini 2.02 kg/cm 2, ortalama meyve ağırlığını 207 g, MES değerini N, SÇTKM miktarını %13.0 ve TA değerini %0.64 olarak bildirmiştir. Araştırıcı, M9 anacı üzerinde Jonagold çeşidinde meyve iriliğinin arttığını ve meyvelerin diğer anaçlar (P2, P14, P22, P60, M26) üzerindekilerden yaklaşık 3-5 gün daha erken olgunlaştığını belirtmiştir. Kaplan vd. (2007), Samsun koşullarında farklı anaç (M9, M26, MM106 ve MM109), çeşit (Golden Delicious, Skyline Supreme, Granny Smith, Jerseymac, Starkspur Golden, Starkrimson, Cooper 7SB ve Braeburn) ve dikim sıklığı (2 x 4, 3 x 4 ve 4 x 5 m) kombinasyonlarının elmada verim ve meyve kalitesi üzerine etkilerini araştırdıkları çalışmalarında MM106 ve M9 anaçlarının toplam verim, Jerseymac, Granny Smith, Starkspur Golden ve Golden Delicious çeşitlerinin verim ve meyve kalitesi yönüyle ön plana çıktığını belirlemişlerdir. Araştırıcılar, 2 x 4 m aralık mesafe ile 2000 yılında dikilen ve 3 telli tek düşey destek sistemine sahip, ince iğ sistemine göre terbiye edilmiş Golden Delicious/M9, Granny Smith/M9 ve Braeburn/M9 kombinasyonlarında çiçeklenme başlangıcı, tam çiçeklenme ve çiçeklenme sonu tarihlerini Golden Delicious çeşidi için sırasıyla Nisan ın haftaları, Nisan ın 4. haftası ve Mayıs ın haftaları; Granny Smith çeşidinde Nisan ın haftaları, Nisan ın haftaları ve Mayıs ın 1. haftası; Braeburn çeşidinde Nisan ın haftaları, Nisan ın 3. haftası ve Nisan ın 4.-Mayıs ın 1. haftası olarak bildirmişlerdir. M9 anacı üzerinde sırasıyla Granny Smith, Golden Delicious ve Braeburn çeşitlerinde periyodunda 5 yıllık toplam verim 42.9 kg/ağaç, 36.9 kg/ağaç, 18.3 kg/ağaç ve 53.6 ton/ha, 46.2 ton/ha, 22.9 ton/ha, ortalama meyve ağırlığı g, g ve g, SÇTKM %11.4, %14.0 ve %11.9, TA %0.94, %0.62 ve %0.80 olmuştur. Özongun vd. (2007), Eğirdir koşullarında MM106 anacı üzerinde 2 x 4 m (spur çeşitler) ya da 3 x 4 m (standart çeşitler) sıra üzeri ve arası mesafelerde 40 farklı elma çeşidi ile kurulmuş bahçede yürüttükleri adaptasyon çalışmasında 15 Ağustos a kadar olgunlaşan çeşitler içerisinde Vista Bella ve Jerseymac ı, 15 Ağustos-15 Eylül arasında olgunlaşan çeşitler içerisinde Royal Gala ve Ozark Gold u ve 15 Eylül sonrasında olgunlaşan 13

22 çeşitler içerisinde Red Chief, Breaburn, Golden Delicious, Stark Spur Golden, Clear Red ve Jonagored ı öne çıkan çeşitler olarak bildirmişlerdir. Sassella ve Monney (2007), M20, M27, P22, P16, Supporter1, Supporter2 ve iki M9 klonu (Burgmer 984 ve FL56) ve kontrol olarak M9 EMLA üzerinde Golden Delicious elma çeşidinde meyve özelliklerini 1994 ve 2002 yıllar arasında incelemişlerdir. Çeşidin gelişme kuvvetini M20, M27 ve P22 anaçları %65, Supporter1 ve Supporter2 anaçları %30-40 azaltmıştır. Kontrole göre önemli bir farklılık göstermese de gelişme kuvvetini M9 klonları Burgmer 984 ve FL56 anaçları sırasıyla %6 ve %20 oranlarında azaltmıştır. P16 anacı gelişme kuvveti ile ilişkili olarak en yüksek verimliliğe ve meyve iriliğini artırdığından dolayı ticari anlamda en iyi meyve kalitesine sahip olmuştur. Buna karşın meyvelerin şeker kapsamı ve sertliği bakımından bu anaç son sırada yer almıştır. Bu bakımdan en iyi değerler M27, P22 ve M20 anaçlarında elde edilmiştir. Unuk vd. (2007), Hırvatistan da M9 anacı üzerinde 0.8 x 3.0 m sıra üzeri ve arası mesafede (4166 ağaç/ha) 1997 yılında dikilmiş ve süper iğ sistemi ile terbiye edilmiş olan Golden Delicious ağaçlarında yıllarında yürüttükleri çalışmada farklı meyve seyreltmesi koşullarında ağaçların performansını incelemişlerdir. Orta düzeyde meyve seyretmesi (60 meyve/ağaç) uygulamasında dikimden 2 yıl sonra (1999) verim kg/ağaç, meyve iriliği g olarak bildirilmiştir. MES değeri N, SÇTKM miktarı % , TA düzeyi % arasında değişmiştir. Rubauskis ve Skrivele (2007), Letonya da düşük kış sıcaklıkları ve kısa vejetasyon periyoduna karşı 3 çeşit (Auksis, Zarya Alataul ve Spartan) için M9 klonlarının (Burgmer 984, FL56, Jork, Mark, M9 T337, M9 756, Nic.29, Pajam 1, Pajam 2) başarısını belirlemişlerdir. İlk bulgular Letonya koşullarında Burgmer 984, Mark ve Pajam 2 anaçlarının kışa dayanıklı çeşitler ile ümitvar kombinasyonlar oluşturduğunu göstermiştir. Gudumac vd. (2007), Moldova da M9 anacı üzerinde Golden Delicious Reinders, Jonagored Boerekamp Early Queen, Granny Smith, Jonagored, Gloster, Campion 14

23 çeşitlerinde dikimden 2 yıl sonra birim alandan elde edilen verim değerinin ton/ha arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Chauhan ve Sharma (2008), Himachal Pradesh, Shimla Bölgesi, Annu (Hindistan) koşullarında yoğun dikim sistemlerinde spur tip elma çeşitlerinin verim ve meyve kalite özelliklerini belirlemek amacıyla yaptıkları çalışmada EMLA-26, EMLA-7 ve EMLA- 106 anaçları üzerinde Oregon Spur, Well Spur, Silver Spur, Starkrimson ve Red Chief elma çeşitlerinin performanslarını 1.5 x 3.0 m sıra üzeri ve arası mesafelerde dikilmiş (2222 ağaç/ha) 9 yaşlı ağaçlarda Kuzeybatı Himalayalarda 1375 m rakımda bir vadide belirlemişlerdir. Çalışmada en yüksek meyve tutum oranı (%65.9), ağaç (21.4 kg/ağaç) ve birim alana (47.5 ton/ha) verim Oregon Spur çeşidinde elde edilmiştir. En yüksek meyve kalitesi Red Chief çeşidinde gözlenmiştir. Meyve verim ve kalitesi diğer anaçlar ile karşılaştırıldığında EMLA-106 anacı üzerinde daha yüksek bulunmuştur. Vercammen (2008), Jonagold çeşidi için M27 anacının M9 anacına bir alternatif olduğunu, ancak bu anacın ciddi olumsuz özellikleri bulunduğunu belirtmektedir. Belçika da 1997 yılında Jonica çeşidi için 9 ara anacın (M27 nin de yer aldığı) karşılaştırıldığı bir çalışma başlatılmıştır. Diğer bir çalışmada Novajo 10 elma çeşidi, M9 anacının 9 tipi ve ayrıca M27, P22, P16 ve Budagovski 9 anaçları üzerine aşılı olarak dikilmiştir. Tüm anaçlar içerisinde sadece P16 anacı, M9 a alternatif olarak ümit verici bulunmuştur. Majid vd. (2008), Kashmir (Hindistan) koşullarında yoğun dikim sisteminin uygulandığı bahçelerde M9 anacı üzerinde önemli elma çeşitlerinin performansını araştırdıkları çalışmalarında meyve ağırlığının Jonica çeşidinde en yüksek, Red Chief çeşidinde en düşük olduğunu belirlemişlerdir. Meyvelerde en yüksek renklenme Summerred çeşidinde görünmüştür. Bu çeşidi Red Delicious ve Gala Must çeşitleri izlemiştir. MES, SÇTKM ve toplam şeker değerleri ise en yüksek Gala Must çeşidinde belirlenmiştir. Asitlik en yüksek Florina ve en düşük Gala Must çeşitlerinde gözlenmiştir. Duyusal testlerde en yüksek puanı Gala Must çeşidi almış, bu çeşidi Florina, Red Delicious, Imperial Gala, Summerred, Jonica, Red Chief ve Red Fuji çeşitleri izlemiştir. 15

24 İtalya nın elma üretiminin %8.6 sını karşılayan Emilia Romagna bölgesinde Gala, Fuji ve Cripps Pink çeşitlerinin yetiştiricilikteki payının %42.6 olduğunu bildiren Musacchi vd. (2008), yeni bahçelerin standart M9 anacı ile karşılaştırıldığında gelişme kuvvetini azaltan M9 klonu T337 üzerinde kurulduğunu belirtmektedir. Araştırıcılar ateş yanıklığı hastalığına dayanıklı ve toprak kökenli hastalıklara toleranslı olan Cornell Üniversitesi nde geliştirilmiş Geneva serisi anaçların ise bahçe koşullarında en ümit veren anaçlar olduğunu ve ayrıca CG3007, CG3041 ve Geneva 11 in M9 ile karşılaştırıldığında verimli anaçlar olduğunu öne sürmektedirler. Unuk vd. (2008), Slovenya da yıllık ortalama 1050 mm yağışa sahip koşullarda M9 anacının T337 klonu üzerinde 0.8 x 3.0 m sıra üzeri ve arası mesafede (4166 ağaç/ha) 2001 yılında dikilmiş ve iğ sistemi ile terbiye edilmiş olan Golden Delicious ağaçlarında yılları arasında yürüttükleri çalışmada farklı meyve yükü durumunda ağaçların verim ve gelişimini incelemişlerdir. Denemenin 2. yılında Haziran meyve dökümünden sonra ağaç üzerinde kalan meyve sayısı yüksek (C grubu) olan ağaçlarda 2., 3. ve 4. yıllarda verim, ağaç üzerinde kalan meyve sayısı orta (B grubu) ve düşük (A grubu) olanlara göre her yıl düzenli olarak artış göstermiştir. A grubunda kontrol ağaçlarında yıllara göre verim 2.2, 14.7 ve 3.1 kg/ağaç olurken B grubunda 2.9, 12.7 ve 5.6 kg/ağaç, oysa C grubunda 4.7, 10.4 ve 13.3 kg/ağaç olarak kaydedilmiştir. Barritt vd. (2008), Washington, Wenatchee de (A.B.D.) Fuji/M9 ve Braeburn/M26 kombinasyonları ile yoğun dikimin uygulandığı bahçelerde 4 farklı sistemin ağaç gelişimi ve verimliliği üzerine etkilerini araştırdıkları çalışmalarında 1 x 4 m sıra arası ve üzeri mesafelerde (2500 ağaç/ha) Tatura Trellis (60 o açılı palmet) ve Guttingen-V (70 o açılı iğ), çift sıra (3+1)x2 m aralık mesafede (2500 ağaç/ha) dikey ve 1.5 x 4 m aralık mesafede (1667 ağaç/ha) HYTEC sistemlerini kullanmışlardır. Çalışmada her iki çeşitte de Tatura Trellis sisteminin uygulandığı ağaçların toplam verim etkinliği diğerlerinden daha yüksek bulunmuştur. Fuji/M9 kombinasyonunda HYTEC sistemi uygulandığında dikimden sonra 7, 9 ve 10. yıllarda birim alandan elde edilen verim sırasıyla 37, 30 ve 34 ton/ha ve ortalama meyve ağırlığı 264, 310 ve 294 g olarak bildirilmiştir. 16

25 Czynczyk vd. (2009), Dabrowice de (Polonya) 1994 sonbaharında 1.75 x 4.0 m sıra üzeri ve arası mesafede kurulmuş bahçede M9 anacı üzerinde Jonagold çeşidinde periyodunda 6 yıllık toplam verimi kg/ağaç, periyodunda 9 yıllık toplam verimi kg/ağaç, ortalama meyve ağırlığını yıllarında g, bu yıllarda 70 mm den daha büyük çapa sahip meyve oranını %98.0 ve %96.2 olarak bildirmektedir. Bu değerler Gala çeşidinde sırasıyla 72.9 kg/ağaç (6 yıllık), kg/ağaç (9 yıllık), g (ortalama meyve ağırlığı), %60.7 ve %64.3 (ekstra meyve oranı) olmuştur. 17

26 3. MATERYAL VE YÖNTEM Bu çalışma, yıllarında Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü nün Meyve Bahçesi nde yer alan Bodur Elma Parseli nde ve Hasat Sonrası Fizyoloji Laboratuvarı nda yürütülmüştür. 3.1 Deneme Alanının Özellikleri Çalışmanın yapıldığı elma parseli Ankara ilinde 848 m yükseklik, 39 o 57 Kuzey enlem ve 32 o 51 Doğu boylamda bulunmaktadır. İç Anadolu Bölgesi nde Sakarya Havzası nda yer alan Ankara ilinde deneme alanına çok yakın bulunan T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü nün meteoroloji istasyonunda (39 o 58 K enlem ve 32 o 51 D boylam) yılları arasındaki kayıt edilmiş iklim verilerine göre Ankara nın yıllık ortalama sıcaklık değeri 11.8 o C, ortalama nisbi nem oranı %61.4 ve toplam yağış miktarı 397 mm dir. Bu değerler Nisan-Ekim ayları arasında sırasıyla 17.8 o C, %54.3, 207 mm dir (Çizelge 3.1.) (Anonim 2010). Çalışmanın yürütüldüğü parselin toprağı ise kuvvetli alkali (ph=8.4), orta kireçli (%8.1), tuzsuz (%0.02), organik madde düzeyi orta (%2.3) ve doygunluk değeri %63 olan killi-tınlı bünyededir (Çizelge 3.2.). Parselde taban suyu ve drenaj sorunu bulunmamaktadır. Denemenin yürütüldüğü bodur elma parseli 1.5 dekar büyüklüktedir. Bu parsel, M9 anacı üzerine aşılı 1 yaşlı fidanlar ile 1.7 x 3.5 m sıra üzeri ve arası mesafelerde 1680 ağaç/ha yoğunlukta Mart 2005 de kurulmuştur. Parsel telli terbiye sistemine sahiptir. Bu sistem, Doğu-Batı yönündeki ağaç sıralarına 9.2 m ara ile dikilmiş olan ve toprak seviyesinden 2.7 m yükseklikteki ahşap direklere, düşey olarak her katı tekli 60 ar cm arayla 4 sıra telin gerilmesi ile oluşturulmuştur (Şekil 3.1.). Parseldeki ağaçlar, iğ (slender spindle) ve dikey eksenli (vertical axis) terbiye sistemlerinin karışımı olan hibrit (HYTEC) sistemine göre terbiye edilmiştir (Robinson 2003). 18

27 Çizelge 3.1 Ankara ilinin dönemine ait bazı iklim verileri (Anonim 2010) Meteorolojik Aylar Parametre Yıllık Ortalama Sıcaklık o C ( o C) En Yüksek Sıcaklık o C ( o C) En Düşük Sıcaklık o C ( o C) En Yüksek Sıcaklıkların Ortalaması o C ( o C) En Düşük Sıcaklıkların Ortalaması o C ( o C) Gün İçindeki En Yüksek Sıcaklık o C Farkı ( o C) En Düşük Sıcaklığın -0.1 o C ve gün Altında Olduğu Gün Sayısı Ortalama Nisbi Nem %61.4 (%) En Düşük Nisbi Nem %9 (%) Toplam Yağış Ortalaması mm (mm) Dolulu Günler Sayısı gün Ortalaması En Yüksek Günlük Toplam Güneşlenme Şiddeti cal/cm cal/cm 2 19